New York Review of Books, 10 септември 2012 година

Transcription

1

2

3 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? 1

4 Издавач: Фондација Отворено општество - Македонија За издавачот: Владимир Милчин Превод од англиски јазик: Абакус Лектура и коректура: Благојка Здравковска-Адамова Дизајн и печат: Кома Тираж: 500 примероци Изданието е некомерцијално. CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека Св. Климент Охридски, Скопје (4-672ЕУ) :336.74(4-672ЕУ) СОРОС, Џорџ Трагедијата на Европската унија и како да се надмине / од Џорџ Сорос. - Скопје : Фондација Отворено општество - Македонија, стр. ; 20 см Превод на делото: The Tragedy of the European Union and How to Resolve It / by George Soros. - Белешки: стр. 39 ISBN I. Soros, George види Сорос, Џорџ а) Економска политика - Европска унија б) Монетарна политика - Европска унија COBISS.MK-ID

5 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? ТРАГЕДИЈАТА НА ЕВРОПСКАТА УНИЈА И КАКО ДА СЕ НАДМИНЕ 3

6 4

7 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? Јас сум силен поддржувач на Европската унија како олицетворение на едно отворено општество доброволна асоцијација на рамноправни држави кои пренесуваат дел од својот суверенитет за заедничкото добро. Денес, кризата во еврозоната ја претвори Европската унија во нешто суштински поразлично. Државите-членки се поделени во две кла си кре ди то ри и долж ни ци при што кре ди то ри те го има ат глав ни от збор, а во тоа преднични Германија. Според тековните политики, земјите-должници плаќаат високи премии за ризик за да го финансираат својот државен долг и тоа се одразува врз нивниот севкупен трошок за финансирање. Така, земјите-должници се турнати во депресија и се ставени во значително понеповолна ситуација од аспект на нивната конкурентност, која се заканува да стане постојана. 5

8 Ова не е ре зул тат на на ме рен план, ту ку на серија грешки во политиките кога беше воведено евро то. Оп што е поз на то де ка евро то бе ше некомплетна валута, односно тоа имаше централна банка, но немаше трезор. Но, државите-членки не сфатија дека со откажување од правото да печатат сопс тве ни па ри, тие се из ло жи ја на ри зик од неисплата. Финансиските пазари го сфатија тоа на почетокот на кризата во Грција. Финансиските те ла не го ни раз браа проб ле мот, па за тоа не пред ви доа ре ше ние. За тоа, тие се оби доа да купат време. Но, наместо да се подобрува, ситуацијата само се влошуваше. Ова целосно се должеше на неразбирањето и на недостигот на единство. Настаните што следуваа можеше да бидат спре че ни и сме не ти во кој би ло мо мент, но тоа налагаше договорен план и обемни финансиски ресурси за неговото спроведување. Германија, како најголемата земја-кредитор, имаше шанса, но беше неодлучна да преземе какви било дополнителни обврски. Како резултат на тоа, секоја можност за решавање на кризата беше пропуштена. Кризата се прелеа од Грција во другите земји со дефицит и на крајот опстанокот на еврото беше доведен во прашање. Бидејќи падот на еврото би предизвикал огромни штети за сите држави -членки, а особено за Германија, Германија ќе продолжи да вложува минимум напори потребни за одржување на еврото. Политиките што се спроведуваат под лидерство на Германија веројатно ќе го одржуваат еврото во жи вот уште не кој не о дре ден пер и од, но не 6

9 ? засекогаш. Постојаната поделба на Европската унија на земји-кредитори и на земји-должници, при што кредиторите ги диктираат условите, политички e неприфатлива. Ако еврото падне и ко га ќе пад не, тоа ќе ги уни шти за ед нич ки от пазар и Европ ска та уни ја. Евро па ќе би де во мно гу полоша ситуација од онаа во која почнаа заложбите за нејзино обединување, бидејќи распадот ќе остави зад себе заемна недоверба и непријателс тво. Кол ку по доц на ќе се слу чи ова, тол ку полош ќе би де крај ни от ре зул тат. Ова е тол ку цр на прогноза, и затоа е крајно време за разгледување алтернативи, што, пак, до неодамна беше незамислив чекор. Спо ред ме не, нај до бри от тек на ак ци ја е да се убеди Германија да избере меѓу преземање на улогата на добротворен хегемон или напуштање на еврозоната. Со други зборови, Германија мора да во ди или да си за ми не. Бидејќи сиот акумулиран долг се деноминира во евра, тоа пра ви го ле ма раз ли ка во вр ска со прашањето кој ќе биде одговорен за еврото. 1 Доколку Германија ја напушти еврозоната, еврото ќе девалвира. Должничкиот товар би останал ист 1 Задолжувањето според националните закони може да биде реденоминирано во националната валута, додека истото не е возможно за зајмување според странските закони. Импликациите на ова детално се анализирани од Јенс Нордвиг во неговиот документ за економската награда Волфсон. New York Review of Books, 10 септември 2012 година 7

10 во номинален износ, но би се намалил во реален износ. Земјите-должници повторно ќе ја стекнат својата конкурентност, бидејќи нивниот извоз ќе стане поевтин, а нивниот увоз поскап. Вредноста на нив ни от нед ви жен имот ќе се на ма ли во но минален износ, односно вредноста на недвижниот имот ќе биде поголема во услови на девалвирано евро. Спротивно на тоа, земјите-кредитори ќе претрпат загуби од инвестициите во еврозоната и од акумулираните побарувања во рамките на клириншкиот систем на еврозоната. Големината на овие загуби ќе зависи од големината на девалвацијата, па оттука земјите-кредитори имаат интерес во одржување на девалвацијата во разумни граници. Евентуалниот исход ќе биде исполнување на со нот на Џон Меј нард Кеј нес за си стем на ме ѓу народна валута во кој и кредиторите и должниците ја делат одговорноста за одржување на стабилноста. Европа ќе ја избегне депресијата што ѝ се заканува. Истиот резултат може да се постигне, со помал трошок за Германија, доколку Германија одлучи да се однесува како добротворен хегемон. Тоа подразбира: 1) воспоставување помалку или повеќе исти правила на игра на пазарот за земјите-должници и за земјите-кредитори; и 2) утврдување цел за номинален раст до 5%, со дру ги збо ро ви, на Евро па мо ра да ѝ се доз во ли да ја надмине преголемата задолженост преку економски пораст. Ова ќе наложи времена повисо- 8

11 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? ка стап ка на инф ла ци ја од 2% кон ко ја се стре ми Европската централна банка (ЕЦБ). Која било од двете алтернативи, односно дали Гер ма ни ја ќе од лу чи да би де ли дер или да ја напушти еврозоната, е подобра од останување на се гаш ни от тек на ак ци ја. Те шко ќе би де да се убеди Германија дека нејзините тековни политики водат кон пролонгирана депресија, политички и социјални конфликти и кон евентуален распад не са мо на евро то, ту ку и на Европ ска та уни ја. Ка ко да се убе ди Гер ма ни ја да из бе ре или да ги прифати одговорноста и финансиските побарувања што еден добронамерен хегемон е подготвен да ги исп ла ти или да го пре пу шти евро то во рацете на земјите-должници на кои би им било мно гу по до бро ко га би би ле са ми? Ќе се оби дам да дадам одговор на ова прашање. 9

12 КАКО СТИГНАВМЕ ДОТУКА Кога беше само желба, Европската унија беше нешто што психолозите го нарекуваат фантазмичен предмет, посакувана цел што ја опседнува имагинацијата на многу луѓе, вклучително и мојата. На Унијата гледав како на отелотворување на едно отворено општество. Имаше пет го ле ми др жа ви и го лем број ма ли, и си те тие се претплатија на принципите на демократија, индивидуална слобода, човекови права и на владеење на правото. Не доминираа ниту нацијата, ниту националноста. Иако бриселската бирократија честопати беше обвинувана за демократски дефицит, главните чекори прво ги одобруваа избраните парламентарци. Процесот на интеграција го водеше мала група државници со напредна визија кои го практику ваа она што Карл По пер го на ре че по сте пен социјален инженеринг. Тие го признаа фактот дека со вр шенс тво не мо же да се по стиг не, па за тоа си поставија ограничени цели и цврсти временски рокови, а потоа ја мобилизираа политичката волја за мал че кор на пред, свес ни де ка отка ко ќе го поминат, тој чекор ќе стане несоодветен и ќе наметне нов чекор напред. Процесот се хранеше од 10

13 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? сопствениот успех, многу наликувајќи на финансиски балон. Токму на овој начин, Заедницата за јаглен и челик постепено се трансформираше во Европска унија, чекор по чекор. Фран ци ја и Гер ма ни ја беа на че ло на овие заложби. Кога советската империја почна да се распаѓа, германските лидери сфатија дека обединувањето на двете Германии е можно само во контекст на пообединета Европа и беа подготвени значително да се жртвуваат за да ја постигнат таа цел. Кога се преговараше, тие беа подготвени да придонесат малку повеќе и да зборуваат малку по мал ку од дру ги те, со што го олес ну ваа по с- тигнувањето договор. Во тоа време, германските државници обично потврдуваа дека Германија нема независна надворешна политика, туку само европска. Ова доведе до драматично забрзување на процесот, кој кулминираше со потпишувањето на До го во рот од Ма стрихт во 1992 го ди на и со воведувањето на еврото во 2002 година. Договорот од Мастрихт имаше суштински пропусти. Архитектите на еврото признаа дека тоа е нецелосен продукт: има заедничка централна бан ка, ама не ма за ед нич ки тре зор кој мо же да издава обврзници што би биле обврска за сите држави-членки. Во Германија и во другите земји-кредитори сè уште постои отпор кон еврообврзницата. Сепак, архитектите на еврото сметаа дека кога ќе се јави потреба, ќе се генерира политичка волја за преземање на потребните чекори кон постигнување политичка унија. На крајот на 11

14 краиштата, така се создаде и Европската унија. За жал, евро то има ше мно гу дру ги де фе кти, за кои ниту архитектите, ниту државите-членки не беа свесни целосно. Тие испливаа на површината со финансиската криза во година, која, пак, поттикна процес на дезинтеграција. Во седмиците што следува по банкротот на Ле ман бра дрс (Lehman Brothers), глобалните финансиски пазари се распаднаа и требаше да се стават на апарати за вештачко одржување во живот. Ова подразбираше замена на суверениот кре дит (во фор ма на га ран ции што ги из да ва централната банка и во форма на буџетски дефицити) за кредит од финансиските институции кој веќе не беше прифатлив за пазарите. Централната улога што му беше дадена на суверениот кредит изнесе на површина една мана на евро то ко ја бе ше скри е на до тој мо мент и ко ја сè уште соодветно не е призната. Преку префрлу ва ње на она што прет ход но бе ше нив но право за печатење пари на ЕЦБ, државите-членки го изложија сопствениот суверен кредит на ризик од неисплата. Развиените земји кои ја контролираат својата валута немаат причина за неисплата; тие секогаш можат да печатат пари. Нивната валута може да девалвира, но ризик од неисплата практично не постои. Спротивно на тоа, помалку развиените земји кои зајмуваат во странски валути треба да плаќаат премии што го одразуваат овој ризик од неисплата. За работите да станат полоши, финансиските пазари можат да ги доведат ваквите земји во ситуација на неисплата на долговите преку таканаречените 12

15 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? bear raids (мечкин упад, кога некој нанесува повеќе штета од корист заб. на преведувачот)., односно преку продажба на обврзниците на овие држави по цена помала од нивната пазарна вредност, со што се зго ле му ва нив ни от тро шок за зајмување и се засилува стравот од можна неисплата на долговите во иднина. Кога се воведе еврото, се сметаше дека владините обврзници немаат ризик. Регулаторите им дозволија на банките да купуваат неограничен износ на владини обврзници без да депонираат каков било сопственички капитал, а ЕЦБ под еднакви услови ги прифаќаше сите владини обврзници по дисконтирани цени. Како резултат на тоа, комерцијалните банки можеа да акумулираат обврзници од послабите држави-членки, кои плаќаа малку повисоки стапки, со цел да заработат екстра поени на основицата. По кризата на Леман брадрс, Ангела Меркел изјави дека секоја земја, во сопствен капацитет, а не преку заедничка акција на ниво на Европската унија, треба да даде гаранции дека на ниту една друга системски важна финансиска институција не ма да ѝ се доз во ли да не го исп ла ту ва дол гот. Ова беше првиот чекор кон процесот на дезинтегра ци ја кој се га се за ка ну ва да ја уни шти Европската унија. На финансиските пазари им требаше повеќе од една година да ги сфатат импликациите од изјавата на канцеларката Меркел, со што покажаа дека тие работат со далеку од совршени информа ции. Ду ри кон кра јот на 2009 го ди на, ко га но во- 13

16 избраната влада во Грција објави дека претходната влада мамела и дека дефицитот надминува 12% од БДП, финансиските пазари сфатија дека владините обврзници, за кои се сметаше дека не носат ризик, со себе носат значителни ризици и би можеле да бидат неисплатени. Откако конечно го откри ја тоа, пре ми и те за ри зик во фор ма на повисоки приноси што владите мораа да ги нудат за да ги продадат своите обврзници, драматично се зголемија. Така, комерцијалните банки чиишто биланси беа преоптоварени со вакви обврзници станаа потенцијално несолвентни. Тоа создаде проблем со суверениот кредит и банкарски проблем, кои меѓусебно се поврзани во рефле кси вен круг на по врат ни ефе кти. Ова се две те главни компоненти на кризата со која се соочува Европа денес. Постои тесна паралела меѓу еврокризата и меѓународната банкарска криза од 1982 година. Тогаш, ММФ и меѓународните банкарски тела го спасија меѓународниот банкарски систем преку зајмување доволно пари на презадолжените земји за да им овоз мо жат да из бег нат не исп ла та на дол го ви те, но по це на тие да би дат втур на ти во долгорочна депресија. Како резултат на тоа, Латинска Америка загуби една деценија. Денес Германија ја има истата улога што ММФ ја имаше тогаш. Се разликува средината, но ефе ктот е ист. Кре ди то ри те всуш ност го префрлуваат целиот товар на приспособување врз земјите-должници и избегнуваат сопствена одговорност за дисбалансот. Интересно е тоа што 14

17 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? термините центар и периферија се појавија во секојдневниот говор речиси незабележано, иако очигледно несоодветно е Италија и Шпанија да се опишуваат како периферни земји. Во суштина, воведувањето на еврото ги деградираше држави те-член ки со тоа што тие до би ја ста тус на помалку развиени земји, при што ниту европските институции, ниту другите држави-членки, не го забележаа тоа. Во ретроспектива, тоа е главната причина за еврокризата. Исто како во 80-тите години, целата вина и целиот товар паднаа врз периферијата, а одговорноста на центарот никогаш не беше соодветно призната. Во овој контекст, германскиот збор schuld откри ва мно гу: тој зна чи и долг и вина. Јавното мислење во Германија ги обвинува презадолжените земји за сопствената несреќа. Сепак, Германија не може да избега од својот удел во од го вор но ста. Ка ко што ќе се оби дам да покажам, schuld или одговорноста на центарот е мно гу по го ле ма де нес за раз ли ка од времето на банкарската криза во 1982 година. При креирањето на еврото, центарот беше воден од истите погрешни економски доктрини што беа одговорни за финансиската криза во година. Договорот од Мастрихт зема здраво за готово дека само јавниот сектор може да произведе хроничен дефицит. Тој претпоставуваше дека финансиските пазари секогаш ќе ги коригираат сопствените екцеси. Иако ваквите пазарно-фундаменталистички претпоставки беа побиени со финансиската криза од година, европските институции продолжија да се придржува- 15

18 ат до нив. На при мер, тие ја тре ти раа кри за та во еврозоната како чисто фискален, односно буџетски проблем. Само Грција се квалификуваше за вистинска фискална криза. Другиот дел од Европа страдаше од банкарски проблеми и од разлика во конкурентноста, што, пак, доведе до проблеми со билансот на исплата. Институциите не можеа да ја сфатат комплексноста на кризата, а камоли да нај дат ре ше ние за неа. За тоа, тие се оби доа да купат време. Обично, тоа функционира. Финансиската паника се смирува и властите профитираат од својата интервенција. Но, не и овојпат, бидејќи финансиските проблеми беа комбинирани со процес на политичка дезинтеграција. Кога се создаваше Европската унија, политичките лидери продолжија да преземаат иницијативи за нови чекори напред, но откако се појави финанси ска та кри за, тие се вр заа за ста ту сот кво. Тие сфатија дека јавноста стана скептична за натамошната интеграција. Под ваков стрес, секоја земја беше преокупирана со заштита на сопствените теснонационални интереси. Секоја промена на правилата би ја пренела моќта од европските институции со седиште во Брисел назад на националните власти. Последователно, зборовите од Договорите од Мастрихт и од Лисабон беа третирани како да се изрежани во камен, вклучувајќи го, на при мер, и чле нот 123 кој за бра ну ва ЕЦБ да зајмува пари на влади. Ова натера многумина од оние кои сметаа дека ситуацијата статус кво е неодржлива или нетолерантна да усвојат антивропски ставови. Таква е политичката динамика 16

19 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? која ја направи дезинтеграцијата на Европската унија толку самозајакнувачка колку што беше и процесот на нејзиното креирање. Ангела Меркел правилно го сфати јавното мислење во Германија кога инсистираше секоја земја да се грижи за сопствениот банкарски систем. Фактички, по нејзиното обединување Германија се враќаше наназад. Исто како што беше подготвена значително да се жртвува за целите на обединувањето, денес таа треба да ја плати цената на обединувањето на кое беше фокусирана преку одржување на билансот во сопствениот буџет. За разлика од практиката кога секогаш придонесуваше малку повеќе од другите, Германија не сакаше да стане длабокиот џеб за другиот дел од Европа. Германските медиуми наместо да објават дека Германија нема друга политика од европската, почнаа да ја оцрнуваат Европската унија како транзициска унија што ќе ја исцрпи Германија. За работите да станат полоши, Бундесбанк остана посветена на застарената монетарна доктрина што е длабоко вкоренета во германската историја. По Првата светска војна, Германија имаше трауматско искуство со инфлација; последователно, таа ја признава инфлацијата само како закана за стабилноста и притоа ја игнорира дефлацијата којашто е вистинската закана денес. Откако обединувањето предизвика долгот на Германија да расте како балон, таа воведе дале- 17

20 косежни реформи на пазарот на трудот и други структурни реформи, и донесе уставен амандман со кој се ба ра фе де рал ни от бу џет да се из балансира до 2016 година. Ова лесно профункционира. Германската економија закрепуваше, пред сè поради извозот и бумот во домувањето и во потрошувачката во остатокот од Европа. Германија сега се залага за фискална дисциплина и за структурни реформи како брз лек за кризата на еврото. Зошто тоа не би било функционално за Европа сега, ако претходно функционираше за Германија? Од една добра причина: економските услови се многу поразлични. Глобалниот финансиски систем ја намалува својата преголема предност, а се намалува и извозот ширум светот. Фискалната дисциплина во Европа го влошува гло бал ни от тренд и ја тур ка Евро па во зам ка на дефлациски долг. Кога голем број презадолжени влади ги намалуваат сопствените буџетски дефицити, во исто време се намалува и нивната економија, но во реалноста се зголемува товарот на дол гот изра зен ка ко про цент од БДП. Монетарните власти ширум светот ја признаваат оваа опасност. Претседателот на американските Федерални резерви, Бен Бернаке, гувернерот на Бан ка та на Анг ли ја, Мер вин Кинг, па ду ри и гувернерот на Јапонската банка, Масаки Ширакава, преземаа неконвенционални монетарни мерки за да ја из бег нат зам ка та на деф ла ци ски долг. Германската јавност премногу тешко може да сфати дека Германија наметнува погрешна политика во Европа. Германската економија не е во криза. Напротив, досега Германија имаше корист 18

21 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? од еврокризата, затоа што таа ја одржуваше курсната разлика на ниско ниво и го помагаше извозот. До неодамна Германија уживаше екстремно ниски каматни стапки, а бегањето на капиталот од земјите-должници ја преплави Германија со капитал, но во исто време периферијата мораше да пла ќа го ле ми пре мии за ри зик за да до бие пристап до средства. Ова не е резултат на некоја завера, туку ненамерна последица од непланираниот тек на настаните. Сепак, германските политичари почнаа да ги увидуваат придобивките што овие настани ѝ ги до не соа на Гер ма ни ја и тоа поч на да вли јае врз нивните политички одлуки. Германија е втурната во позиција во која нејзиниот став ја одредува европската политика. Оттука, примарната одговорност за политиката на штедење којашто ја турка Европа во депресија лежи во Германија. Како што минува времето, сè поголеми се причините да се обвини Германија за политиките што ѝ ги наметнува на Европа, додека германската јавност се чувствува неправедно обвинета. Ова навистина е трагедија од историско значење. Исто како и во грчките трагедии, погрешните концепти и самиот недостиг на разбирање имаат ненамерни, но судбоносни последици. Доколку на самиот почеток на кризата во Грција, Германија беше подготвена да го даде кредитот кој го понуди во подоцнежна фаза, тогаш Грција ќе беше спасена. Европа вложи само минимални напори за да избегне колапс на финансискиот систем и тоа не беше доволно за ситуа- 19

22 ци ја та да се сме ни на по до бро. Исто то се слу чи и кога кризата се прошири во другите земји. Во секоја фаза кризата можеше да биде запрена и ситуацијата можеше да се смени на подобро доколку Германија беше во можност да погледне подалеку од кривината и доколку таа беше подготвена да направи повеќе од минимумот. На почетокот на кризата, распадот на еврозоната беше незамислив. Средствата и обврските изразени во заедничката валута толку меѓусебно беа впле тка ни што рас па дот би до вел до не контролирано задушување. Како што кризата напредуваше, финансискиот систем прогресивно се преориентираше во линија со националните политики. Регулаторите претпочитаа зајмување на домашниот пазар, банките ги пренесуваа своите средства надвор од своите национални граници, а менаџерите за ризик се обидуваа средствата и обврските да ги врзат во рамките на националните граници наместо во рамките на еврозоната. До кол ку ова про дол жи, мо жен е пад на евро то без задушување, но тоа ќе ги остави централните банки на земјите-кредитори со големи побарувања што не мо жат да се нап ла тат од цен трал ни те банки на земјите-должници. Ова се дол жи на скри е ни от проб лем во клириншкиот систем на еврото наречен ТАРГЕТ2. Спротивно на клириншкиот систем на Федералните резерви, во кој порамнувањата се прават на годишно ниво, ТАРГЕТ2 акумулира дисбаланси меѓу банките во еврозоната. Ова не претставуваше проблем сè додека функционираше меѓубан- 20

23 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? карскиот систем, бидејќи банките ги порамнуваа меѓусебните дисбаланси на меѓубанкарскиот пазар. Но, меѓубанкарскиот пазар не функционира соодветно од 2007 година наваму и од 2011 година се зголемува капиталот кој излегува од послаби те зем ји. Ко га еден грч ки или шпан ски кли ент прави трансфер од својата грчка или шпанска банка во германска банка, германската банка е таа на ко ја ѝ се при пи шу ва кре дит ТАРГЕТ2, кој, пак, се порамнува преку побарување ТАРГЕТ2 од грчката или од шпанската централна банка. Ваквите побарувања растат со досега невидена брзи на. До кра јот на ју ли оваа го ди на, Бундесбанк има побарувања во износ од околу 727 милијарди евра што тре ба да ги исп ла тат цен трал ни те банки на периферните земји. Бундесбанк стана свесна за потенцијалната опасност, а германската јавност беше алармирана од страсното, иако погрешно насочено застапување на Ханс Вернер Син, германски економист. Бундесбанк е сè по од луч на да ги огра ни чи за гу би те што би ги пре тр пе ла во слу чај на распад. Тоа претставува акција на самоисполнувачко пророштво. Откако една централна банка ќе поч не да се за шти ту ва од рас пад, то гаш си те треба да го сто рат исто то. Па така кризата станува сè подлабока. Тензиите на финансискиот пазар се искачија до нови височини, за што сведочат историски најниските приноси на германските владини обврзници. Уште поочигледен е фактот дека приносот на британската 10-годишна обврзница не бил на по- 21

24 ниско ниво во својата 300-годишна историја, додека приносот на шпанските обврзници достигна нови височини. Реалната економија во еврозоната е во пад, додека на Германија ѝ оди прилично добро. Ова значи дека разликата станува сè поголема. Политичката и социјалната динамика, исто така, работат во насока на дезинтеграција. Јавното мислење, онака како што беше искажано со последните изборни резултати, сè повеќе се противи на ште де ње то и ве ро јат но е де ка овој тренд ќе расте додека политиките не се сменат. Нешто мора да се на пра ви. 22

25 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? КАДЕ сме ДЕНЕС? Јунскиот Самит се чинеше дека понуди последна шанса за промена на политиките во рамките на постојната законска рамка. Во подготовките за овој Самит, европските институции под лидерство на Херман Ван Ромпуј, претседател на Европскиот совет што ги вклучува сите шефови на др жа ви и на вла ди од др жа ви те-член ки на ЕУ сфатија дека моменталниот развој на настаните во ди кон ка та стро фа и беа ре ше ни да ги разг ледаат алтернативите. Исто така, тие сфатија дека банкарските проблеми и проблемите со суверениот долг се поврзани како сијамски близнаци и не може да се решаваат одделно. Тие се обидуваа да направат сеопфатен преглед на политиките, но се разбира, требаше да се консултираат со Германија за секоја точка на патот. Тие добија позитивно засилување од Германија за развојните планови за банкарска унија, бидејќи Германија беше загрижена за ризикот што го наметнува бегањето на капиталот од периферните земји. Тој дел од програмата многу подобро беше разработен отколку решението за проблемот со суверени от долг, и по крај по врат ни от ефект ме ѓу овие два проблема. 23

26 Трошокот за рефинансирање на националниот долг беше од суштинско значење за Италија. На почетокот на јунскиот Самит, премиерот Монти из ја ви де ка Ита ли ја не ма да се сог ла си за ништо дру го ако не се пре зе мат че ко ри за над минување на овој трошок. За да избегне фијаско, канцеларката Меркел вети дека Германија би разгледала секаков предлог сè додека тој е во согласност со постојната законска рамка. Самитот беше спасен. Беше одлучено да се финализираат пла но ви те за бан кар ска уни ја, со што ќе се овозможи европските фондови за спас, Европскиот механизам за стабилизација (ЕМС) и Европскиот механизам за финансиска стабилност (ЕМФС) директно да ги рекапитализираат банките, и по целовечерната сесија, состанокот заврши. Марио Монти прогласи победа. Но, во последователните преговори се воспостави дека ниту еден предлог за намалување на премиите за ризик не се вклопува во постојната законска рамка. Планот за користење на ЕМС за рекапитализација на шпанските банки беше ослабен до непрепознавање кога канцеларката Меркел требаше да го убеди Бундестагот дека Шпанија сè уште ќе биде одговорна за какви било загуби во иднина. Финансиските пазари одговорија со вивнување на премиите за ризик поврзани со шпанските обврзници во нови височини, додека италијанските приноси се зголемуваа поради симпатии. Кризата се врати во полна силна. Со Германија блокирана поради нејзиниот Уставен суд, чијашто одлука за ле гал но ста на ЕМС ќе би де об ја ве на на 12-ти септември, остана само ЕЦБ да направи прекршок. 24

27 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? Марио Драги, сегашниот претседател на ЕЦБ, из ја ви де ка ЕЦБ ќе на пра ви сè што е по треб но да го за чу ва евро то, но во рам ки те на сво јот мандат. Оттогаш наваму претседателот на Бундесбанк, Џенс Видман, силно ги нагласува правните ограничувања за ЕЦБ, но претставникот на герман ска та Вла да во бор дот на ЕЦБ, Јорг Ас му сен, излезе и поддржа неограничена интервенција бранејќи го ставот дека во прашање е опстанокот на евро то. Ова бе ше точ ка та на пре сврт. Кан целарката Меркел го поддржа Марио Драги, оставајќи го претседателот на Бундесбанк изолиран во рамките на бордот на ЕЦБ. Претседателот Драги ја искористи оваа можност. Финансиските пазари се сожалија и се здружија во очекување на од лу ка та на ЕЦБ од 6-ти сеп тем ври. За жал, дури и неограничената интервенција би била недоволна да спречи поделбата во еврозоната на земји-кредитори и на земји-должници да стане постојана. Тоа нема да ги елиминира премиите за ризик, туку ќе ги намали, додека голема е веројатноста дека условеноста што ЕМФС ја наметнува врз земјите-должници ќе ги турне во замката на дефлацијата. Како последица на тоа, тие нема да би дат во мож ност да ја по вра тат сво ја та конкурентност додека не се напушти идејата за намалување на долгот преку мерки за штедливост. Линијата на најмал отпор не доведува до непосреден распад на еврото, туку до продолжување на кризата до недоглед. Нерегулираниот распад ќе биде катастрофален за еврозоната и индиректно за целиот свет. Германија, бидејќи стои подобро од другите членки во еврозоната, 25

28 ќе загуби повеќе од другите и оттука ќе продолжи да вложува само минимум на по ри за кои смета дека се неопходни за спречување распад на еврозоната. Европската унија која ќе излезе од овој процес ќе биде дијаметрално спротивна на идејата за Европска унија која претставува олицетворение на едно отворено општество. Таа ќе биде хиерархиски систем изграден врз должнички облигации, наместо доброволна асоцијација на рамноправни земји. Ќе постојат две класи на држави, кредитори и должници, при што кредиторите ќе го имаат главниот збор. Како најсилна земја-кредитор, Германија ќе прерасне во хегемон. Разликата меѓу класите ќе стане постојана бидејќи земјите-должници ќе треба да плаќаат значителни пре мии за ри зик за да до би јат при стап до капитал и ќе биде невозможно да го следат чекорот со земјите-кредитори. Разликата во економските перформанси, наместо да се намалува, ќе станува сè поголема. И човечките и финансиските ресурси ќе гравитираат кон центарот, а периферијата ќе стане постојано обесправена. Германија дури ќе добие и одредено олеснување во однос на нејзините демографски проблеми, и тоа преку имиграција на доброобразованите луѓе од Иберискиот Полуостров и од Италија, наместо помалку квалификуваните гастарбајтери од Турција и од Украина. Затоа, периферијата ќе врие од негодување. 26

29 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? Империјалната моќ може да донесе големи бе не фи ции, но таа мо ра да се зас лу жи со гри жа за оние кои живеат под нејзина закрила. Соединетите Американски Држави се појавија како лидер на слободниот свет по крајот на Втората светска војна. Бретон-Вудсовиот систем ја направи прва меѓу еднаквите, но САД беа добротворен хегемон кој ја заслужи вечната благодарност на Европа преку нејзиното вклучување во Маршало ви от план. Ова е исто ри ска мож ност ко ја Герма ни ја ја про пу шта за тоа што цвр сто ги др жи задолжените земји за нивниот schuld. Треба да се потсетиме дека средствата за обнова побарани од Германија по Првата светска војна беа меѓу факторите што придонесоа за пораст на националниот социјализам. Вината на Германија беше намалена во три посебни наврати: Давсовиот план од 1924 година, Младинскиот план од 1929 го ди на пре доц на за да се спре чи подемот на Хитлер и Лондонскиот должнички договор од 1953 година. Денес Германија нема империјалистички амбиции. Парадоксално, желбата да се избегне доминација врз Европа е дел од причината зошто Германија не успеа да ја искористи можноста и да се однесува како добронамерен хегемон. Чекори те што тре ба да ги пре зе ме ЕЦБ на 6-ти сеп тември ќе претставуваат минимум заложби потребни за за чу ву ва ње на евро то, но, исто та ка, тие подразбираат и чекор поблиску до Европа со две 27

30 брзини. Земјите-должници ќе треба да се подложат на европ ска кон тро ла, но не и зем ји те кре дитори, додека разликата во економските перформанси ќе се зголеми. Изгледите за пролонгирана депресија и за постојана поделба на земји-должници и на земји-кредитори толку се жалосни што веќе не можат да се толерираат. Кои се алтернативите? 28

31 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? ИзлЕзот од кризата Германија мора да одлучи дали ќе стане добронамерен хегемон или ќе ја напушти еврозоната. Првата алтернатива далеку е подобра. Што подразбира таа? Едноставно речено, тоа налага нови цели кои се различни од сегашните политики: 1. Воспоставување повеќе или помалку една кви пра ви ла на игра на па за рот за зем јите-должници и за земјите-кредитори, што би зна че ло де ка тие ќе би дат во мож ност да ги рефинансираат своите владини долго ви спо ред по мал ку или по ве ќе исти услови. 2. Утврдување цел за номинален раст до 5%, за да мо же Евро па пре ку раз вој да из ле зе од својот преголем должнички товар. Тоа ќе наложи времено повисока стапка на инф ла ци ја од 2% кон ко ја се стре ми ЕЦБ во моментов. И две те це ли мо жат да се по стиг нат, но са мо откако ќе се направи значителен напредок кон постигнување политичка унија. Политичките одлу ки што ќе се но сат во след на та го ди на и пол ќе ја одредат иднината на Европската унија. Чекори те што на 6-ти сеп тем ври ќе ги пре зе ме ЕЦБ би 29

32 можеле да бидат вовед кон создавање на Европа со две брзини, алтернативно, тие би можеле да доведат до формирање потесна политичка унија во која Германија ги прифаќа обврските што природно ѝ припаѓаат на нејзината лидерска позиција. Евро зо на со две бр зи ни би мо же ла да ја уни ш- ти Европската унија бидејќи, порано или подоцна, обес пра ве ни те би се пов лек ле од неа. Ако не може да се постигне политичка унија, следната најдобра работа би било регулирано разделување на земјите-кредитори и на земјите-должници. Ако членките на еврозоната не можат да живеат заедно без да ја втурнат Унијата во долготрајна депресија, за нив подобро ќе биде да се разделат преку заеднички договор. При пријателски распад на еврото од голема важност е која страна ќе замине, бидејќи сиот акумулиран долг е деноминиран во заедничката валута. Ако замине земја-должничка, нејзиниот долг се зголемува во вред ност, во ли ни ја со девалвацијата на нејзината валута. Засегнатата земја ќе стане конкурентна, но ќе биде принудена да не го исп ла ту ва сво јот долг, а тоа ќе пре дизвика непроценливи финансиски поместувања. Заедничкиот пазар и Европската унија можеби ќе би дат во мож ност да се спра ват со не исп ла та на дол гот од ма ла зем ја, ка ко што е Гр ци ја, особе но ко га тоа е оче ку ва но, но тие не би го пре живеале одделувањето на поголема земја како што е Шпанија или Италија. Дури и неисплатата на дол гот од Гр ци ја мо же да би де фа та лен. Тоа ќе 30

33 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? поттикне бегање на капиталот и ќе ги охрабри финансиските пазари да прават bear raids врз дру ги те зем ји, па та ка евро то мо же да пад не исто како што падна Механизмот за девизен курс во 1992 година. Од друга страна, ако Германија излезе и ја остави заедничката валута во рацете на земјите-должници, еврото ќе падне и акумулираниот долг ќе девалвира во линија со валутата. Практич но, си те проб ле ми што во мо мен тов се нескротливи, ќе се распаднат. Земјите-должници ќе ја повратат својата конкурентност, нивниот долг ќе се на ма ли во ре ал ни из но си и, со кон трола врз ЕЦБ, за ка на та за не исп ла та на дол гот ќе исчезне. Без Германија, еврозоната ќе нема тешкотии да изведе полукружно свртување за кое во друг слу чај би тре ба ло да има доз во ла од канцеларката Меркел. Поконкретно, намалената еврозона би можела да воспостави сопствени фискални тела и да спроведува сопствен фонд за намалување на долгот според насоките што ги опишувам подолу. Навистина, намалена еврозона би можела да оди многу подалеку и да го претвори целиот долг на државите-членки во еврообврзници, а не само делот од долгот кој ги надминува утврдените 60% од БДП. Кога курсната разлика за намалената еврозона ќе се стабилизира, премиите за ризик на еврообврзниците ќе паднат на нивоа споредли ви со оние пре мии што се вр за ни за об врз ни ците што се издаваат за другите слободнофлуктуирачки валути, како што се британската фунта 31

34 или јапонскиот јен. Ова може да звучи неверојатно, но тоа е са мо по ра ди фа ктот де ка по греш ните концепции што ги создаде кризата нашироко се прифатени. Ова може да звучи неверојатно, но еврозоната, дури и без Германија, би имала подобра оценка во однос на стандардните показатели за фискална солвентност од Британија, Јапонија или од САД 2. Излезот на Германија би бил разорувачки еднократен настан кој може да се изменаџира, наспроти хаотичниот и долготраен домино-ефект при што ед на по ед на зем ја-долж ник ќе би дат исфрлени од еврозоната преку шпекулации и бегање на капиталот. Нема да има валидни судски постапки од оштетените носители на обврзниците. Дури и проблемите на пазарот на недвижнини полесно ќе се менаџираат. Со значајна курсна разлика, Германците масовно ќе купуваат недвижнини во Шпанија и во Ирска. По иницијалните поместувања, еврозоната ќе го заврти курсот од депресија кон раст. Заедничкиот пазар ќе опстои, но релативната позиција на Германија и на другите земји-креди то ри што мо же да го на пу штат евро то би се сменила од победничка во губитничка. Тие ќе се 2 Генерален владин дефицит изразен како % од БДП: еврозоната без Германија 5,3%; Обединетото Кралство 8,7%; Јапонија 10,1%; САД 9,6%; еврозоната со Германија 4,2%. Бруто-јавен долг како % од БДП: еврозоната без Германија 91%; Обединетото Кралство 82%; Јапонија 230%; САД 103%; еврозоната со Германија 88%. 32

35 ? соочат со јака конкуренција на домашните пазари која доаѓа од еврозоната и иако можеби нема да ги изгубат пазарите за извоз, на овие пазари ќе има ат по мал про фит. Исто та ка, тие би имале и финансиски загуби во однос на сопственоста врз средствата деноминирани во евра, како и во однос на нивните побарувања во рамките на клириншкиот систем ТАРГЕТ2. Големината на загубите ќе зависи од степенот на девалвација на еврото 3. Оттука, овие земји имаат витален интерес во одржување на девалвацијата во разумни граници. Се разбира, ова вклучува и многу транзициски тешкотии, но евентуалниот резултат би бил исполнување на аспирацијата на Кајенс за валутен систем во кој кредиторите и должниците ќе имаат ист витален интерес во одржување на стабилноста. По иницијалниот шок, Европа би ја избегнала замката на дефлациски долг во која моментално е заглавена; глобалната економија генерално, а особено Европа би закрепнале, додека Германија, откако ќе се приспособи на своите загуби, би можела да си ја врати позицијата на водечки производител и извозник на производи со висока додадена вредност. Германија би имала корист од севкупното подобрување. Како и да е, непосредните финансиски загуби и промената на нејзината релативна позиција во рамките на заед- 3 Германија може да претпочита да остане членка само на клириншкиот систем ТАРГЕТ2 и да дозволи билансите постепено да се намалуваат како што меѓубанкарското зајмување се враќа во сила, наместо да прифати директна загуба. New York Review of Books, 10 септември 2012 година 33

36 ничкиот пазар би биле толку големи што би било нереално да се очекува дека Германија доброволно ќе ја напушти еврозоната. Поттурнувањето во таа насока мора да дојде однадвор. Спротивно на тоа, Германија би била во многу подобра ситуација доколку избере да се однесува како добронамерен хегемон и Европа би била поштедена од пресвртот предизвикан од повлекувањето на Германија од еврозоната. Но, патот до постигнување на двојните цели за помалку или по ве ќе исти пра ви ла на игра и за ефе ктив на политика за раст ќе биде многу побавен. Дозволете ми да ги изнесам главните точки. Првиот чекор ќе биде воспоставување европско фискално тело (ЕФТ) што ќе биде овластено да донесува важни економски одлуки во име на државите-членки. Ова е состојката што недостасува за еврото да биде полноправна валута со вистински зајмодавател во краен случај. Фискалното тело, дејствувајќи во партнерство со цен трал на та бан ка, мо же да пра ви сè што ЕЦБ не мо же ше са ма. Ман да тот на ЕЦБ е да ја одр жу ва стабилноста на валутата, на ЕЦБ ѝ е забрането да ги финансира владините дефицити. Но, затоа, пак, не постои забрана државите-членки да воспостават фискален орган. Меѓутоа, стравот на Германија дека ќе стане длабокиот џеб за Европа не го дозволува тоа. Имајќи ја предвид големината на проблемите на Европа, ваквиот страв може да се раз бе ре, но тоа не ја оправ ду ва по дел ба та во еврозоната на должници и на кредитори. Интересите на кредиторите може и треба да се заштитат 34

37 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? со тоа што ќе им се да де пра во на ве то во од луките кои би можеле да имаат непропорционален ефект врз нив. Ова ве ќе се приз на ва во рам ки те на си сте мот за гла са ње на ЕМС во кој за до не сување важни одлуки потребно е мнозинство од 85%. Оваа бројка треба да биде инкорпорирана во ЕФТ. Но, кога државите-членки придонесуваат пропорционално, на пример, кога придонесуваат одреден процент од нивниот ДДВ, тогаш доволно е и просто мнозинство. ЕФТ автоматски ќе преземе контрола врз ЕМФС и врз ЕМС. Го ле ма та пред ност од по сто е- ње то на ЕФТ е тоа што ЕФТ би би ло во мож ност да донесува одлуки на дневна основа исто како ЕЦБ. Дру га пред ност на ЕФТ е де ка тоа по втор но ќе ја врати соодветната разлика меѓу фискалните и монетарните одговорности. На пример, ЕФТ треба да го преземе ризикот на солвентност за сите владини обврзници купени од ЕЦБ. Нема да постојат основи за оспорување на неограничените опе ра ции на ЕЦБ на отво ре ни от па зар. (На 6-ти сеп тем ври ЕЦБ мо же да од лу чи тоа да го на пра ви сама, но само ако ги занемари сериозните негодувања на Бундесбанк). Важ но е да се на ве де де ка за ЕФТ би би ло мно гу по лес но да му по ну ди на јавниот сектор учество во признавањето на грчки от долг, за раз ли ка од ЕЦБ. ЕФТ би мо же ло да искаже подготвеност да ги претвори сите грчки обврзници што ги држи јавниот сектор во нултакупонски обврзници кои ќе достасаат за наплата по истекот на период од десет години, под услов Грција да постигне иницијален суфицит, да речеме, од 2%. Ова ќе го за па ли свет ло то на кра јот на 35

38 ту не лот, што би би ло ко рис но за Гр ци ја ду ри и во подоцнежна фаза. Вториот чекор би значел искористување на ЕФТ за да се воспостават подобри еднакви прави ла на игра на па за рот од оние што ЕЦБ ќе мо же са ма да ги по ну ди на 6-ти сеп тем ври. Јас пред ложив ЕФТ да воспостави фонд за намалување на долгот модифицирана форма на Европскиот пакт за отпишување на долгот предложен од Советот на економските советници на канцеларката Меркел и одобрен од социјалдемократите и зелените партии. Фондот за намалување на долгот би го презел делот од националните долго ви над 60% од БДП, под ус лов за сег на ти те зем ји да спроведат структурни реформи одобрени од ЕФТ. Дол гот не ма да се от пи ше, ту ку ќе го пре земе фондот. Доколку земјата-должник не се придржува кон условите кои ги прифатила, фондот ќе изре че со од вет на каз на. Ка ко што се ба ра со Фискалниот пакт, земјата-должник треба да го намали својот прекумерен долг за 5% годишно по мораториум во времетраење од пет години. Токму за тоа Евро па мо ра да се стре ми да по стиг не номинален пораст до 5%. Фон дот за на ма лу ва ње на дол гот ќе го финансира сопственото купување обврзници преку ЕЦБ или преку издавање меници за намалување на долгот заедничка обврска на државитечленки и нема да се потпира на придобивките од евтино финансирање на засегнатите земји. Во двата случаи, трошокот на земјата-должник би се на ма лил до 1% или по мал ку. Ме ни ци те би 36

39 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? носеле нулта-ризик што им тежи на властите и би се третирале како висококвалитетен залог за повратните трансакции во ЕЦБ. Банкарскиот систем има ит на по тре ба од ва кви ли квид ни средства кои не се по вр за ни со ри зик. Бан ки те во ЕЦБ чуваат повеќе од 700 милијарди евра суфицитна ликвидност која им носеше камата од 0,25% во времето кога оваа шема беше предложена. Оттогаш ЕЦБ ја намалуваше каматната стапка за депозити до нула. Ова гарантира голем и подготвен пазар за мениците со каматна стапка помала од 1%. Во спротивно, мала е веројатноста дека планот што ЕЦБ тре ба да го об ја ви на 6-ти сеп тември ќе го намали трошокот за финансирање на пониско ниво од 3%. За жал, уште на пр ви от пред лог, оваа ше ма беше одбиена од Германците и тоа поради фактот што таа не е во сог лас ност со ба ра ња та на германскиот Уставен суд. Според мене, нивното одбивање беше неосновано, бидејќи Уставниот суд пресуди против заложбите кои се неограничени во време и големина, додека мениците за намалување на долгот би биле ограничени во обата правци. Ако Германија сакаше да се однесува како бе ни ген хе ге мон, таа лес но ќе го одо бре ше овој план. Тој би се во вел без да се ме ну ва до го во рот. На крајот, мениците за намалување на долгот би претставувале мост кон воведување на еврообврзницата. Така, еднаквите правила на игра на пазарот ќе станат постојани. Со тоа стигнавме до втората цел: ефективна политика на раст која се стреми кон постигну- 37

40 ва ње но ми на лен раст до 5%. Ова е по треб но за да им се овозможи на презадолжените земји да ги исполнат барањата од фискалниот пакт без да паднат во замката на дефлациски долг. Нема начин на кој оваа цел мо же да се по стиг не сè до де ка Германија се придржува до асиметричното толкување на монетарната стабилност што го применува Бундесбанк. Германија мора да прифати инфлација поголема од 2% за ограничен период ако са ка да оста не во евро зо на та без при тоа да ја уништи Европската унија. 38

41 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? КА КО да се СТИГНЕ ДОТАМУ? Што може да ја натера Германија да одлучи да ли да оста не во евро зо на та без да ја уни шти Европската унија или да им дозволи на земјитедолжници сами да ги решат своите проблеми со тоа што ќе излезе од еврозоната? Надворешен притисок. Со новиот претседател Франсоа Оланд Франција е очигледниот кандидат кој треба да се застапува за алтернативна политика за Европа. Преку формирање заеднички фронт со Италија и со Шпанија, Франција може да презентира економски кредибилна и политички привлечна програ ма ко ја ќе го спа си за ед нич ки от па зар и ќе ја врати Европската унија назад на идеалистичката визија што ја подгреваше имагинацијата на луѓето. Заедничкиот фронт би можел на Германија да ѝ да де из бор: да во ди или да за ми не. Цел та не би била да се исклучи Германија, туку радикално да се смени нејзиниот став во однос на политиката. За жал, Фран ци ја не е во сил на по зи ци ја за да формира обединет фронт со Италија и со Шпанија, наспроти одлучувачката спротивставеност на Германија. Канцеларката Меркел не е само силна лидерка, туку и вешта политичарка која знае 39

42 како да ги држи своите противници скарани меѓу себе. Франција посебно е ранлива бидејќи таа направи помалку од Италија или од Шпанија во однос на фискалната консолидација и на структурните реформи. Релативно ниските премии за ризик кои во моментов ги уживаат обврзниците на француската Влада се должат исклучиво на тесната соработка меѓу Франција и Германија. Азиските централни банки ги купуваат француските обврзници, особено откако германските обврзници почнаа да се продаваат со негативен принос. Ако Франција направи тесен сојуз со Ита ли ја и со Шпа ни ја, то гаш и за неа ќе се применува истиот аршин и премиите за ризик врзани со нејзините обврзници може да се зголемат на слич но ни во со оние на Ита ли ја и на Шпа ни ја. Мо ра да се приз нае де ка пред но сти те да се биде во ист брод со Гер ма ни ја ве ро јат но ќе ста нат илузорни откако пролонгираната депресија ќе натежне врз Европа. Како што вината на линија меѓу Германија и Франција станува сè поочигледна, финансиските пазари се подложни да ја рекласифицираат Франција заедно со Италија и со Шпа ни ја без ог лед на тоа да ли таа ќе оста не верна на Германија или не. Значи, реалниот избор на Франција е, од една страна, меѓу раскинување на сво јот од нос со Гер ма ни ја за да ја спа си Европа и да го по вра ти по ра стот или, од дру га стра на, одре де но вре ме да се пре пра ва де ка е на бро дот на цвр ста та ва лу та, за по тоа да ис пад не од овој брод. Заземањето на страната на земјите-должници и предизвикувањето на политиката на ште- 40

43 New York Review of Books, 10 септември 2012 година? де ње ќе ѝ овоз мо жи на Фран ци ја да ја вра ти својата позиција на лидер што ја уживаше за време на претседателскиот мандат на Митеран. Тоа би било многу подостоинствена позиција отколку да биде на сопатничкото седиште до Германија. Сепак, потребна е голема храброст од Франција за да се раздели од Германија во блиска иднина. Италија и Шпанија имаат други слабости. Италија се покажа како неспособна сама да го одржи доброто владеење. Нејзините сегашни должнички проблеми беа акумулирани пред влегувањето во евро зо на та; ка ко член ка на оваа зо на таа, всушност, има подобри резултати во однос на примарниот буџетски суфицит од Германија, дури подобри и од времето кога Берлускони беше на власт. Но, се чи ни де ка на Ита ли ја ѝ тре ба надворешен авторитет за да се ослободи од лошото владеење. Токму тоа ги прави Италијанците ентузијастички расположени за Европската унија. Шпанија е многу поздрава на политички план, но сегашната влада стана премногу сервилна на Германија за сопственото добро. Освен тоа, намалувањето на премиите за ризик како резултат на купувањето обврзници од ЕЦБ ќе биде доволно значајно за да спречи бунтување против германската доминација. Оттука, кампањата за Германија да ги смени своите ставови ќе треба да има многу различна форма од меѓувладините преговори што во мо мен тов се во дат за да се до не сат од лу ки за политиките. Европското граѓанско општество, 41

44 бизнис-заедницата и општата јавност треба да се мобилизираат и да бидат вклучени. Во моментов, јавноста во многу земји од еврозоната е вознемирена, збунета и гневна. Тоа се изразува преку ксенофобија, антиевропски ставови и екстремистички политички движења. Латентните проевропски чувства, кои во моментов немаат вен тил, тре ба да се пот тик нат за да се спа си Европската унија. Ваквото движење би наишло на симпатија во Германија, каде што најголемиот дел од населението сè уште е проевропски ориентирано, но заробено во лажни фискални и монетарни доктрини. Во моментов, на германската економија ѝ оди прилично добро и политичката ситуација релативно е стабилна; кризата е само далечна врева што доаѓа однадвор. Само некој шокантен настан ќе ја стре се Гер ма ни ја за да ги сме ни таа сво и те претходно конципирани идеи и ќе ја принуди да се соочи со последиците од нејзините сегашни политики. Тоа може да го направи едно движење кое нуди изводлива алтернатива за германската доминација. Да резимираме, сегашната ситуација на ли ку ва на кош мар кој мо же да се из бег не само ако Гер ма ни ја се раз бу ди и ако ста не свес на за погрешните концепти што во моментов ги насочуваат нејзините политики. Можеме само да се надеваме дека Германија, откако ќе биде соочена со овој из бор, ќе од лу чи да ста не до бро тво рен лидер, наместо да претрпи загуби поврзани со напуштањето на еврозоната. 42