Heilsulýsing Landslæknans 2017

Transcription

1 ISSN Heilsulýsing Landslæknans 2017 Medical Report 2017 from the Chief Medical Officer in the Faroe Islands 1

2 2

3 Heilsulýsing Landslæknans 2017 Tórshavn Desember

4 Tittul: Heilsulýsing fyri Føroyar 2017 Medical Report 2017 from the Chief Medical Officer in the Faroe Islands Útgevari: Landslæknin, Tórshavn 2018 Chief Medical Officer Amtmansbrekkan 6 FO-100 Tórshavn Faroe Islands TLF foe@stps.dk Starvsfólk Lars Fodgaard Møllern, landslækni Lona P. Johansen, skrivstovufulltrúi Liljan Midjord, skrivari Harumframt eru 2 konsulenter knýttir at embætinum sum taka sær einum parti av rættarlæknaligu uppgávunum. Forsíðan: Loftmynd av Drangunum, Vágar. Heidi Karolina Midjord hevur tikið myndina. 4

5 INNIHALDSYVIRLIT: INNIHALDSYVIRLIT: LANDSLÆKNAEMBÆTIÐ Nevndir o.a FÓLKATALIÐ, FØDD Á LÍVI OG DEYÐ Deyð hvønn mánað - ávikavist menn og kvinnur FØÐINGARHAGTØL Burðaravlop Fødd á lívi Tal av føddum børnum eftir móðuraldri o.ø Tal á føðingum hjá mammum undir 20 ár, skift á øki Talið á roykjarum í % við fyrstu barnakonukanning Deyðfødd børn og tíðleiki av deyðføddum Burðarvekt í miðal, øll børn í 2017, skift á øki Hægst burðarvekt Burðarvekt í mun til um mamman roykir ella ikki roykir Tvíburar sum vórðu føddir í Apgarscore Fødd uttan hjúnalags Býr mamman saman við pápanum? Føðingar á sjúkrahúsum Føðingar við keisaraskurði Keisaraskurðir á Landssjúkrahúsinum og Suðuroyar Sjúkrahúsi Føðingar 2017, skift á øki og móðuraldur, tá ið hon eigur Føðingar í 2017, eftir hvussu gamal pápin var, tá ið barnið varð føtt Viðgongutíð Stakfødd, fødd á lívi 2017, eftir viðgongutíð og burðarvekt Øll børn fødd á lívi, eftir burðarvekt, Børn fødd , skift á øki (roknað uppí eru børn, sum eru fødd í Føroyum, men mamman búði uttanlands) Tíðleikin av deyðføddum í Norðurlondum Tíðleikin av deyðføddum (fyri hvørji 1000 fødd) í Norðurlondum Perinatala deyðatalið(deyðfødd pluss deyð fyrstu vikuna) fyri hvørji 1000 fødd í Norðurlondum Pinkubarnadeyðin (deyð undir 1 ár fyri hvørji 1000 fødd á lívi tilsamans) í Norðurlondum Vøggudeyði (SIDS) í tiðarskeiðinum frá 1960 til FOSTURTØKUR (ABORTUS PROVOCATUS) Tal av fosturtøkum í Føroyum , eftir aldri á kvinnunum Talið á fosturtøkum í Norðurlondum eftir aldri á kvinnununum STERVINGAR (STERILISATIÓNIR) Fundir í Stervingarnevndini (Sterilisatiónsnevndini) Tølini fyri játtaðar umsóknir DEYÐLEIKI Tal av føroyingum, deyðir í Pinkubarnadeyði Deyðfødd Lívsævi í Norðurlondum Miðal væntað lívsævi frá lívsbyrjan og frá 65 ára aldri, Lívsævin hjá nýføðingum í Føroyum í miðal fyri árini Deyðaatvold hjá føroyingum RÆTTARLÆKNALIGT VIRKSEMI Rættarlæknaligar líkskoðanir

6 7.2. Vanlukkutilburðir Omandøttur og fall Drukning Arbeiðsvannlukka Sjálvmorð Dráp Náttúrligur deyði Rættarlæknaligir líkskurðir Líkpass SMITTANDI SJÚKUR, FARSÓTTIR, o.a Syfilis og Gonoré Klamydia HIV og eyðkvæmi (AIDS) Pandemibólkurin Meningitis Nátasjúka (ornithosis) Kikhosti Legionella Campylobacter VTEC Salmonella MRSA Tuberklar VIRKSEMI VIÐVÍKJANDI UMHVØRVI Kirkjugarðar Mál um at umhvørvisgóðkenna virki EFTIRLIT VIÐ HEILSUVERKINUM Røktarheim, heimarøkt, sálarsjúku- og handikappøkið Eftirlit við heilsustarvsfólki Eftirlit við viðgerðarfyriskipanum Førleikaeftirlit Mál viðvíkjandi løggildum heilsustarvsfólki við 75 ára aldur Yvirlit yvir búfólk á ellis-/røktarheimum og búfelagsskapum v.m. fyri eldri Sjúkrahússtarvsfólk í Sett kommunulækna- og tannlæknastørv pr Kærur um løggild heilsustarvsfólk APOTEKSVERKIÐ Apoteksverkið 2016 og Skrásetingarnevndin Útflýggingarloyvi ANNAÐ VIRKSEMI Mál viðvíkjandi koyrikorti Metingar av heilsustøðu Mál viðvíkjandi tvingsli í psykiatriini Gitnaðarmál FÓLKAHEILSA HEILSUUPPLÝSING Yvirvekt Roykjarar Rúsdrekka Rúseiturnýtsla hjá ungum

7 1. LANDSLÆKNAEMBÆTIÐ Landslæknaembætið er stovnur undir heilsu- og eldramálaráðnum hjá danska statinum og var fram til oktobur 2015 fakliga knýttur at Sundhedsstyrelsen, t.e. danska heilsustýrinum, og eftir tað at Styrelsen for Patientsikkerhed. Umframt landslæknan eru at stovninum knýtt 2 parttíðarsett skrivstovufólk og 2 konsulentar, ið taka sær av einum parti av teimum rættarlæknaligu uppgávunum. Landslæknin ráðgevur danska statinum, Føroya Landsstýri og kommunalum myndugleikum í læknaligum, heilsufrøðiligum, umhvørvisligum og sosialmedisinskum viðurskiftum. Landslæknin hevur vegna Styrelsen for Patientsikkerhed eftirlit við tí heilsufakliga virksemi, ið lóggild heilsustarvsfólk (læknar, sjúkrasystrar, fysioterapeutar o.o.) útinna í Føroyum. Landslæknin veitir stuðul til rættar- og løgreglumyndugleikar í rættarlæknaligum og líknandi málum. Landslæknin veitir stuðul til Akstovuna í koyrikortmálum og setur í verk fyriskipanir til tess at forða smittuspjaðing.harumframt ger landslæknin árliga heilsulýsingar, sum einamest eru grundaðar á hagfrøðiligar fráboðanir til Landslæknaembætið. Nøkur hagtøl viðvíkjandi almannamálum eru eisini við í heilsulýsingini. Umframt omanfyri nevnda virksemið hevur landslæknin fleiri aðrar uppgávur í Føroyum, sum Heilsustýrið í Danmark og Styrelsen for Patientsikkerhed ikki hava. Nevnast kunnu hesar uppgávur: At meta heilsuváttanir í sambandi við tænastumannastørv. Hesa uppgáva hevur Nævnet for helbredsbedømmelse i tjenestemandssager í Danmark. Tilmæli til Landsstýrið viðv. lógum, kunngerðum, leiðbeiningum o.ø. við atliti at heilsufakligari leiðbeining. Hesa uppgávu hevur Sundhedsdatastyrelsen í Danmark. At viðgera mál um heilivág, ið ikki er skrásettur. Hagtalsarbeiði í sambandi við deyðsváttanir og føðingarfráboðanir. Í Danmark ger Sundhedsdatastyrelsen hetta arbeiðið Nevndir o.a. Landslæknin er m.a. limur í Stervingarnevndini fyri Føroyar, Farsóttarnevndini, Skrásetingarnevndini fyri farmaceutiskar serútbúnaðir, Føroyska Pandemibólkinum, Fylgibólkinum viðv. krabbameini, Stýrisbólkinum viðv. krabbameini, MRB-bólkinum, og Tilbúgvingarráði Føroya 7

8 2. FÓLKATALIÐ, FØDD Á LÍVI OG DEYÐ Sambært Hagstovu Føroya var fólkatalið hin 1. januar januar 2017 var fólkatalið anuar 2017 var fólkatalið Fólkatalið, skift á kyn og aldur pr. 1. januar 2018 Aldur Tilsamans Menn Kvinnu M+K Kelda: Hagstova Føroya Sambært fráboðanum frá ljósmøðrum og prestum vóru tølini á livandi føddum og deyðum hesi: Ár Fødd á lívi Deyð Deyð hvønn mánað - ávikavist menn og kvinnur Menn Kvinnur Tilsamans Menn Kvinnur Tilsamans Januar Februar Mars Apríl Mai Juni Juli August September Oktober November Desember Alt árið

9 3. FØÐINGARHAGTØL Føðingarfráboðaninar vísa, at ljósmøður í 2017 vóru um 642 føðandi kvinnur, ið føddu 653 børn, og av hesum vóru 652 fødd á lívi. Av teimum vóru 11tvíburar Burðaravlop Burðaravlopið (fødd á lívi minus deyð) var 207 í Gongdin seinnu árini hevur verið henda: Ár Tal Ár Tal Fødd á lívi Sambært føðingarfráboðanum og fráboðanum frá prestum vóru fødd 652 livandi børn í 2017, 306 dreingir og 346 gentur. 2 av hesum børnum vóru fødd á Ríkissjúkrahúsinum í Danmark. 5 av hesum børnum áttu mammur, sum búðu uttan fyri Føroyar. Talið á børnum føddum á lívi hevur seinnu árini verið hetta: År Antal levendefødte År Antal levendefødte

10 Miðaltalið á børnum føddum á lívi nøkur 5-ára tíðarskeið: Ár Børn fødd á lívi í miðal Tal av føddum børnum eftir móðuraldri o.ø. Í talvuni niðanfyri sæst, at miðalaldurin á føroyskum kvinnum, ið eiga fyrstu ferð, var 27,1 í 2017 og 26,9 í Miðalaldurin fyri allar føroyskar kvinnur, ið hava átt í 2017 var 30, Tal av føðingum % av øllum føðingum Miðalaldur á mammum Tal av føðingum % av øllum føðingum Miðalaldur á mammum Átt 1. ferð , ,9 26,9 Átt 2. ferð , ,5 28,9 Átt 3. ferð , ,2 33,8 Átt 4. ferð 55 8,6 61 9,0 34,7 Átt 5.+ ferð 14 2,2 21 3,1 35,9 Ikki upplýst 2 0,3 9 1,3 32,7 Tilsamans , ,1 Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin 3.4. Tal á føðingum hjá mammum undir 20 ár, skift á øki. Í 2017 áttu mammur, sum vóru millum 16 og 19 ár, 18 av børnunum. 4 av teimum ungu mammunum búðu í høvuðstaðarumráðnum, 4 í Vágum, 3 í Norðstreymoy. Í Eysturoynni, Norðoyggjum, Sandoynni og Suðuroynni ávikavist 2,2,2 og 1. Økisbýtini síggjast á talvuni niðanfyri 10

11 Tal av børnum í 2017 sum mammur undir 20 ár áttu, skift á øki Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin 3.5. Talið á roykjarum í % við fyrstu barnakonukanning Sambært fráboðanum frá ljósmøðrum royktu 78 av 642 barnakonum í 2017, tá ið tær vóru til fyrstu barnakonukanning. Hetta svarar til 12,1% (12,4% í 2016) Deyðfødd børn og tíðleiki av deyðføddum Talið á deyðføddum í 2017 var 1. Við tølunum: 652 fødd á lívi og einum deyðføddum er tíðleikin av deyðføddum í ,5. Tíðleikin av deyðføddum í Føroyum hevur seinnu árini verið: Ár Ár , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,2 11

12 3.7. Burðarvekt í miðal, øll børn í 2017, skift á øki Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin 3.8. Hægst burðarvekt Hægsta burðarvekt í 2017 var 5360 (ein drongur). Tølini hava síðani 2005 verið hesi: Ár Vekt (g) Kyn Føðistaður Drongur Landssjúkrahúsið Drongur Landssjúkrahúsið Genta Landssjúkrahúsið Drongur Landssjúkrahúsið Drongur Landssjúkrahúsið Drongur Landssjúkrahúsið Genta Landssjúkrahúsið Drongur Landssjúkrahúsið Genta Landssjúkrahúsið Drongur Landssjúkrahúsið Drongur Klaksvíkar Sjúkrahús Drongur Klaksvíkar Sjúkrahús Drongur Landssjúkrahúsið 12

13 3.9. Burðarvekt í mun til um mamman roykir ella ikki roykir. 78 av barnakonunum, ið áttu í 2017 hava sagt, at tær royktu, tá ið tær vóru til fyrstu barnakonukanning. 559 barnakonur søgdu, at tær ikki royktu. Í 2016 vóru tølini ávikavist 84 og 591. Miðalburðarvektin í 2017 hjá børnum har mamman roykti, tá hon var til fyrstu barnakonukanning, var 3440 g. Hjá teimum, ið ikki royktu var miðaburðarvektin 3698 g. Í 2016 vóru tølini ávikavist 3560 g og 3732 g. Tað vil siga, at børn hjá mammum, ið royktu, vigaðu í 2017 í miðal 258 g minni enn børn hjá mammum, ið ikki royktu. Í 2016 var munurin 172 g. Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin Tvíburar sum vórðu føddir í 2017 Í 2017 vóru 11 tvíburar føddir, allir á Landssjúkrahúsinum. Allir tvíburarnir vóru føddir við keisaraskurði og allir vóru á lívi. Miðalaldurin á mammunum í 2017 var 30,2. Av hesum 11 tvíburunum (22 børnum) vóru fýra pør fødd til tíðina, tvey í 36. viku, eitt í 35. viku, tvey í 33. viku og tvey pør í 32. viku. Kanna vit burðarvektina á tvíburunum í 2017, síggja vit, at seks av børnunum vigaðu undir 2000 g, 15 vigaðu millum g og tvey børn vigaðu yvir 3000 g. Í miðal vigaðu tvíburarnir 2323 g Apgarscore Apcarscore er eitt samanlagt tal, tá ið mett verður um støðuna hjá barninum, beint eftir at tað er føtt. Mett verður um fimm ymisk viðurskifti, og millum 0 og 2 stig verða givin. Tey fimm økini, ið mett verða, eru: Andadráttur, húðarlitur, hjartasláttur, viðbrøgd (refleksir) og vøddaspenningar, sum tilsamans kunnu geva upp í 10 stig. 13

14 Apcarscore í 2017 í 1. og 5. minutti, skift á viðgongutíð, føðingarhátt og eftir um mamman roykir ella ikki roykir Øll 9,3 9,8 Roykjarar Ikki roykjarar Keisaraskurð Vika 42 Vika Vika Vika <32 9,7 9,2 9,8 9,3 9,7 9,3 9,9 9,3 9,9 9,4 9,2 8,6 8, min 5.min Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin Fødd uttan hjúnalags 356 børn, t.e. 54,5 %, vóru fødd uttan hjúnalags í Tølini fyri 2016 vóru ávíkavist 369 og 53,7%. Hesi tøl hava seinnu árini verið: Ár % , , , , , , , , , , , , , , , , ,0 Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin 14

15 3.13. Býr mamman saman við pápanum? Í 2017 hava 601 mammur, sum áttu sagt, at tær búgva saman við pápanum. 38 mammur búðu ikki saman við pápanum. Ár Mamman býr saman við pápanum ,6% ,6% ,4% ,5% ,4% ,3% Mamman býr ikki saman við pápanum 38 5,9% 48 7,1% 56 9,2% 57 8,7% 58 9,1% 60 9,7% Ikki upplýst 3 0,5% 2 0,3% 2 0,3% 5 0,8% 3 0,5% 0 0% Tilsamans Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin Føðingar á sjúkrahúsum 634 t.e. 98,8 av øllum føðingum fóru fram á sjúkrahúsum í Seks kvinnur áttu heima og tvær í sjúkrabili. Ár % Ár % , , , , , , , , , , , , , , ,4 Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin 15

16 3.15. Føðingar við keisaraskurði Sambært føðifráboðanum frá jarðarmøðrunum áttu 114 kvinnur við keisaraskurði í áttu gjøgnum móðurskeiðina (vaginalt). Hjá einari kvinnu var føðihátturin ikki upplýstur. ÁR Børn, fødd við keisaraskurði ,8% ,2% ,1% ,4% ,3% ,8% Børn, fødd gjøgnum móðurskeiðina (vaginalt) ,1% ,8% ,4% ,3% ,5% ,0% Ikki upplýst 1 0,2% 7 1,0% 3 0,5% 2 0,3% 1 0,2% 1 0,2% Tilsamans % % % % % % Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin Keisaraskurðir á Landssjúkrahúsinum og Suðuroyar Sjúkrahúsi Ár Landssjúkrahúsið Suðuroyar Sjúkrahús Tilsamans % % Føðingar Keisaraskurðir Føðingar Keisaraskurðir Føðingar Keisaraskurðir % , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,2 Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin Kvinnur, búsitandi í Suðuroy áttu í børn (sí stk. 3.18). Sum talvan vísir, var bert 1 føðing á Suðuroyar Sjúkrahúsi. Síðani 2016 eru allar føðingar miðsavnaðar á Landssjúkrahúsinum. 16

17 3.17. Føðingar 2017, skift á øki og móðuraldur, tá ið hon eigur Talið á børnum føddum á lívi 2017 Skift á øki og móðuraldur Aldur (ár) < >45 Tils. Høvuðsstaðarøkið 1 (0,4%) 3 (1,3%) 40 (16,8%) 69 (29,0%) 66 (27,7%) 49 (20,6%) 9 (3,8%) 1 (0,4%) 238 (100%) Streymoy Havnin ikki roknað uppí. Vágoy og Mykines 1 (1,4%) 0 (0,0%) 2 (2,8%) 4 (8,3%) 12 (16,9%) 6 (12,5%) 20 (28,2%) 17 (35,4%) 17 (23,9%) 12 (25,0%) 15 (21,1%) 5 (10,4%) 4 (5,6%) 4 (8,3%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 71 (100%) 48 (100%) Eysturoy 0 (0,0%) 2 (1,2%) 31 (18,5)% 59 (35,1%) 46 (27,4%) 21 (12,5%) 9 (5,4%) 0 (0,0%) 168 (100%) Norðoyggjar 0 (0,0%) 2 (2,9%) 13 (18,8%) 26 (37,7%) 21 (30,4%) 7 (10,1%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 69 (100%) Sandoy 0 (0,0%) 2 (16,7%) 3 (25,0%) 4 (33,3%) 2 (16,7%) 0 (0,0%) 1 (8,3%) 0 (0,0%) 12 (100%) Suðuroy 0 (0,0%) 1 (2,5%) 4 (10,0%) 15 (37,5%) 13 (32,5%) 7 (17,5%) 0 (0,00) 0 (0,00) 40 (100%) Bústað uttan fyri Føroyar Ikki upplýst Tilsamans fyri Føroyar 0 (0,0%) 0 (0,0%) 1 (20,0%) 4 (80,0%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 0 (0,0%) 5 (100%) (0,3%) 16 (2,5%) 110 (16,9%) 214 (32,8%) 177 (27,1%) 105 (16,1%) 27 (4,1%) 1 (0,2%) 652 (100%) Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin 17

18 3.18. Føðingar í 2017, eftir hvussu gamal pápin var, tá ið barnið varð føtt. < >45 Ikki upplýst Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin I alt Viðgongutíð 571 av teimum 652 børnunum, ið vóru fødd á lívi í 2017, vórðu fødd rættstundis, t.e. í viku 37 41, t.e. 87,6%. 4,9% av børnunum vórðu fødd ov tíðliga, t.e. fyri 37. viku, og 7,2% av børnunum vórðu fødd í 42. viku ella seinni. Í talvuni niðanfyri síggjast tølini á nýføðingum eftir viðgongutíð. Viðgongutíð fyri børn fødd á lívi, (vikur) Ár/ < Ikki upplýst Tilsamans Vikur Tal % Tal % Tal % Tal % Tal % Tal % ,5 29 4, ,6 47 7,2 2 0, ,3 31 4, ,5 34 5,0 12 1, ,2 26 4, ,6 38 6,3 4 0, ,8 18 2, ,7 7 0,1 4 0, ,3 41 6, , ,0 1 0, ,6 22 3, , ,1 1 0, ,3 29 5, , ,4 4 0, ,1 27 4, , ,6 7 1, ,3 18 2, , ,5 5 0, ,6 23 3, , ,5 3 0, ,9 23 3, , ,5 5 0, ,0 30 4, ,0 45 6,7 12 1, Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin Stakfødd, fødd á lívi 2017, eftir viðgongutíð og burðarvekt 17 av stakføddu, livandi børnunum vóru fødd ov tíðliga, t.e. fyri 37. viku (28 í 2016). Tvíburaføðingar og deyðfødd eru ikki íroknað. Lagt kann verða afturat, at miðal burðarvektin fyri føroysk børn, ið vóru fødd í ella eftir 42. viku í 2017, var 3987 g (3942g í 2016). 18

19 3.21 Øll børn fødd á lívi, eftir burðarvekt, Ár/ Vekt Tal % Tal % Tal % Tal % Tal % Tal % Niðanfyri 2500g. < 1 kg 0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 0,2 1 0,2 1 0, ,3 1 0,1 0 0,0 0 0,0 2 0,3 2 0, ,4 5 0,7 3 0,5 5 0,8 5 0,8 5 0, ,0 12 1,7 7 1,2 8 1,2 28 4,4 14 2,3 Tils. niðanfyri 2500g 24 3,7 18 2,6 10 1,6 14 2,1 36 5,7 22 3, g ,2 44 6,4 39 6,4 53 8,1 55 8, , , , , , , , , , , , , , , , , ,1 38 5,5 35 5,8 31 4,7 34 5, >5 kg 4 0,6 8 1,2 8 1,3 2 0,3 0,0 5 0,8 Tils. omanfyri 2500g , , , , , ,4 Ikki upplýst 2 0,3 4 0,6 5 0,8 3 0,5 0 0,0 0 0 Tilsamans , , , Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin Børn fødd , skift á øki (roknað uppí eru børn, sum eru fødd í Føroyum, men mamman búði uttanlands). Ár/Øki Tal % Tal % Tal % Tal % Tal % Tal % Tórshavn, Hoyvík og 238 Argir (Høvuðstaður) 36,4% ,0% ,1% ,7% ,21% ,39% Streymoy (Havnin ikki roknað uppí) 75 11,5% 69 10,0% 69 11,3% 51 7,8% 53 8,32% 58 9,35% Eysturoy ,3% ,3% ,0% ,5% ,23% ,45% Norðoyggjar 69 10,6% 73 10,6% 75 12,3% 68 10,4% 73 11,46% 79 12,74% Vágoy 48 7,4% 52 7,6% 38 6,2% 41 6,3% 46 7,22% 28 4,52% Sandoy 12 1,8% 14 2,0% 12 2,0% 10 1,5% 5 0,78% 17 2,74% Suðuroy 40 6,1% 52 7,6% 41 6,7% 51 7,8% 64 10,05% 54 8,71% Bústaður uttan fyri Føroyar 5 0,8% 11 1,6% 14 2,3% 18 2,8% 11 1,73% 13 2,10% Ikki upplýst 2 0,3% 2 0,3% 1 0,1% 1 0,2% 0 0,0% 0 0,0% Tilsamans % % % % % % Keldur: Føðifráboðanir frá jarðarmøðrunum á teimum føroysku sjúkrahúsunum og Landslæknin 19

20 3.23. Tíðleikin av deyðføddum í Norðurlondum Viðmerkjast skal, at í Føroyum er markið fyri, nær ein føðing er misføðing (abort), 28. vika. Landslæknin hevur mælt føroysku myndugleikunum til at lækka markið niður í 22 vikur. Hesar talvur eru gjørdar út frá Nomesko Helsestatistikken i de nordiske lande og vísa 1) tíðleikan av deyðføddum, 2) perinatala deyðatalið og 3) pinkubarnadeyðatalið. Gjørt er upp fyri tíðarskeiðið og borið saman við hini Norðurlondini Tíðleikin av deyðføddum (fyri hvørji 1000 fødd) í Norðurlondum Føroyar 1 0,0 6,1 0,0 4,9 2,9 1,5 Danmark 4,8 3,9 4,1 3,4.... Grønland 1.. 4, Ísland 1,9 1,8 2,5 1,9.... Noreg 4,0 3,9 4,4 3,7.... Svøríki 2,7 2,4 2, Finnland 3,1 3,0 2,8 3,1.... Áland , Kelda: Helsestatistikken for de nordiske lande 2017, Nomesko og Landslæknin Perinatala deyðatalið(deyðfødd pluss deyð fyrstu vikuna) fyri hvørji 1000 fødd í Norðurlondum Føroyar 5,5 7,6 1,5 4,9 5,8 4,6 Danmark 7,5 6,1 6,8 6, Grønland.. 6, Ísland 3,3 2,9 3,4 3,1.... Noreg 5,5 5,1 5,9 4,8.... Svøríki 0,4 0,3 0, Finnland 4,9 4,1 3,9 4,1.... Áland , Kelda: Helsestatistikken for de nordiske lande 2017, Nomesko og Landslæknin 1 Markið fyri, nær ein føðing er misføðing (abort) er 28. vika

21 3.26. Pinkubarnadeyðin (deyð undir 1 ár fyri hvørji 1000 fødd á lívi tilsamans) í Norðurlondum Føroyar 6,9 4,6 3,1 0,0 2,9 7,7 Danmark 4,4 3,8 4,1 3,8.... Ísland 2,3 2,2 2,1 2,2.... Noreg 3,0 2,5 2,4 2,3.... Svøríki 1,8 1,6 1, Finnland 3,0 2,3 2,2 1,7.... Áland.. 41, Kelda: Helsestatistikken for de nordiske lande 2017, Nomesko og Landslæknin Vøggudeyði (SIDS) í tiðarskeiðinum frá 1960 til 2017 Í tíðarskeiðinum doyðu tilsamans 14 vøggudeyða (SIDS), t.e. ein deyðatilburður annaðhvørt ár í miðal. Seinastu 26 árini hava bert verið tríggir deyðatilburðir tilsamans av hesum slagi. 4. FOSTURTØKUR (ABORTUS PROVOCATUS) Í Føroyum er løgskipan nr. 228 frá 20. juni 1959 um gildiskomu í Føroyum av lóg um atgerðir í sambandi við viðgongu (graviditet) v.m., við seinni broytingum, framvegis í gildi. Sambært hesi løgskipan kann sjúkrahúsyvirlækni, settur á einum av sjúkrahúsunum, gera av, um fosturtøka skal fremjast, um so er, at fosturtøkan er neyðug til tess at byrgja fyri álvarsomum vanda fyri lívi og heilsu hjá kvinnuni, og um so er, at hetta hevur sjúku sum orsøk, og at hetta er staðfest á einum av sjúkrahúsunum, ið lógin fevnir um. Um so er, at ein kvinna í øðrum førum vil hava fosturtøku, so má avgerð um hetta verða tikin eftir samráð millum tann løggilda læknan, ið ger inntrivið, og annan løggildan lækna. Fosturtøka má bert verða gjørd á sjúkrahúsum. Talið á fosturtøkum eftir aldri á kvinnunum hevur seinastu árini verið hetta:

22 4.1. Tal av fosturtøkum í Føroyum , eftir aldri á kvinnunum Ár/ Aldur < Tal av fosturtøkum tilsamans Kelda: Heilsumálaráðið og Hagstova Føroya Á næstu síður er talva úr árbókini hjá Nomesko Health Statistics in the Nordic Countries 2017 (bls. 47), ið sýnir tíðleikan av fosturtøkum í hinum Norðurlondunum. Vit síggja, at tíðleikin av fosturtøkum í Føroyum framvegis er sera lágur borin saman við grannalond okkara. 22

23 4.2. Talið á fosturtøkum í Norðurlondum eftir aldri á kvinnununum. Tal á fosturtøkum tils. Tal á fosturtøkum fyri hvørjar 1000 kvinnur ár ár ár ár ár ár ár Abortrata 5 tilsamans Fosturtøkur pr fødd á lívi Danmark ,5 20,4 17,7 17,0 13,0 4,8 0, ,0 21,6 17,7 16,6 13,2 5,2 0, ,2 26,3 20,2 17,7 13,3 5,4 0, ,2 22,9 20,7 17,0 11,7 5,1 0, ,4 22,2 20,8 16,7 11,9 5,0 0, Føroyar ,0 8,5 3,7 5,1 4,7 2,8 0, ,8 5,7 3,8 3,6 3,7 1,7 0, Grønland ,0 138,6 98,3 55,6 27,5 7,7 0, ,1 117,5 92,1 57,8 30,6 10,4 0, Finnland ,3 16,4 12,6 10,7 7,7 3,1 0, ,0 18,2 12,8 10,4 7,9 3,4 0, ,2 17,1 13,1 9,9 7,8 3,1 0, ,2 16,8 12,9 9,9 7,3 3,2 0, ,4 15,4 12,6 10,3 7,2 3,3 0, Áland ,3 29,5 20,2 13,6 7,0 4, ,5 30,5 20,2 13,8 7,8 2,9 0, Ísland ,4 23,4 17,3 13,6 9,2 4,6 0, ,6 23,9 18,2 12,3 8,0 4,1 0, ,0 23,0 19,2 13,4 11,4 3,5 0, ,7 24,8 20,1 13,0 10,5 2,7 0, ,5 18,8 19,8 14,2 10,3 5,3 0, Noreg ,3 27,1 19,4 15,1 10,6 3,8 0, ,4 27,4 20,5 15,1 11,0 4,0 0, ,1 29,2 23,1 16,9 11,7 4,4 0, ,6 21,8 20,7 15,9 11,4 4,2 0, ,3 21,1 21,1 16,4 11,3 4,2 0, Svøríki ,6 29,4 23,3 19,8 15,2 6,3 0, ,4 31,4 24,3 19,8 16,0 7,2 0, ,3 33,3 26,7 21,5 16,3 7,1 0, ,1 29,6 27,3 22,3 16,7 7, ,4 30,6 29,9 23,7 17,0 8, Keldur: De nationale abortregistre, Helsestatistikken for de nordiske lande The total abortion rate is the number of abortions per women expected to live to be 50 years, calculated from the age specific abortion rates for the current period. 23

24 5. STERVINGAR (STERILISATIÓNIR) Tá ið viðvíkur stervingum, er løgskipan nr. 73 frá 14. mars 1968 um ígildiskomu fyri Føroyar av lóg um sterving og gelding (kastratión) framvegis í gildi. Sambært løgskipanini kan sterving av eini kvinnu verða gjørd uttan loyvi, tá ið viðurskifti bert ella einamest av læknaligum slag gera tað neyðugt at fyribyrgja viðgongu til tess at forða fyri vanda fyri lívi hennara, ella vanda fyri at heilsa hennara fer at versna álvarsliga og varandi. Sterving má í aðrar mátar bert verða framd, eftir at Stervingarnevndin (Sterilisationsnævnet) hevur givið loyvi Fundir í Stervingarnevndini (Sterilisatiónsnevndini) Í 2017 gekk Stervingarnevndin umsóknum á møti frá 61 fólkum (59 í 2016). Ongin umsókn varð avvíst. Sjey mál vóru løgd til viks, tí upplýsingar vantaðu Tølini fyri játtaðar umsóknir Tølini seinnu árini hava verið hesi: Ár Menn Kvinnur Tilsamans

25 6. DEYÐLEIKI 6.1. Tal av føroyingum, deyðir í 2017 Sambært deyðsváttanunum doyðu 445 føroyingar í 2017 (226 menn og 219 kvinnur). Í 2016 doyðu 380 (198 menn og 182 kvinnur) Pinkubarnadeyði Sambært uppgerðini hjá embætinum doyðu 5 børn undir 1 ár í Eitt barn doyði fáar tímar gamalt, eitt barn doyði 2 dagar gamalt og trý børn doyðu millum 5 og 8 vikur gomul. Deyðsorsøkirnar vóru ávikavist viðfødd lunga- og nýrasjúka, viðfødd hjartasjúku og viðfødd húðsjúka. Tvey børn undir 1 ár doyðu í Pinkubarnadeyðin í Føroyum í 2017 var sostatt 0,76 %. Seinnu árini hevur pinkubarnadeyðin verið, sum talvan niðanfyri sýnir: År % , , , , , , , , , , , , , , , , , , Deyðfødd Eitt barn var deyðføtt í 2017( 2 í 2016) Víst verður eisini til stykki 3.25 á s. 20 viðvíkjandi tíðleikanum av deyðføddum í Norðurlondum

26 6.4. Lívsævi í Norðurlondum Menn Kvinnur Aldur Lond, tíðarskeið Danmark ,3 59,9 31,4 15,0 6,7 79,0 64,4 35,3 18,1 8, ,6 61,2 32,5 16,0 7,0 80,2 65,7 36,4 19,0 8, ,1 62,4 33,5 16,9 7,4 81,2 66,6 37,2 19,6 9, ,6 64,0 34,9 17,9 7,9 82,5 67,9 38,4 20,5 9, ,8 64,2 35,1 18,1 8,0 82,8 68,2 38,7 20,7 9,5 Føroyar ,9 63,7 34,7 17,4 7,3 83,4 69,0 39,5 21,2 9, ,2 64,8 35,9 18,3 8,1 83,8 69,3 39,9 21,5 10,1 Grønland ,1 53,4 28,3 12,1 5,2 71,7 58,3 30,3 14,2 6, ,2 54,7 28,9 12,7 5,3 72,9 58,9 31,0 14,8 6,6 Finnland ,1 59,6 31,6 15,5 6,6 81,0 66,4 37,3 19,4 8, ,5 61,0 32,7 16,7 7,4 82,3 67,7 38,6 20,7 9, ,7 62,0 33,7 17,3 7,6 83,2 68,5 39,2 21,2 9, ,4 63,7 35,0 18,0 8,1 84,1 69,3 39,9 21,6 9, ,4 63,7 35,0 18,0 8,0 84,1 69,4 40,0 21,6 9,8 Áland ,6 63,5 34,7 17,4 7,4 83,9 69,5 39,8 21,3 9, ,2 65,2 35,9 18,1 7,8 83,8 69,4 40,1 21,7 10, ,3 64,5 35,6 18,4 8,3 84,1 69,1 39,8 21,2 9,7 Ísland ,6 63,1 34,4 17,3 7,5 81,4 66,7 37,1 19,5 8, ,5 35,6 18,0 7,7 83,1 68,4 39,0 20, ,5 64,8 36,0 18,2 7,7 83,5 68,8 39,3 20,8 9, ,0 66,3 37,4 19,4 8,4 83,6 69,1 39,7 21,3 9, ,7 66,0 37,2 19,0 8,1 83,7 68,9 39,4 21,0 9,6 Noreg ,0 61,5 33,2 16,1 6,8 81,4 66,8 37,6 19,7 8, ,7 63,2 34,5 17,1 7,3 82,5 67,9 38,6 20,6 9, ,9 64,2 35,4 17,9 7,8 83,2 68,5 39,1 21,0 9, ,4 65,7 36,6 18,8 8,2 84,1 69,4 39,9 21,5 9, ,6 65,9 36,9 19,1 8,4 84,2 69,4 40,0 21,6 9,9 Svøríki ,4 62,8 34,0 16,7 7,1 82,0 67,4 38,0 20,1 8, ,4 63,8 34,9 17,4 7,5 82,8 68,1 38,7 20,6 9, ,5 64,8 35,8 18,2 7,9 83,5 68,8 39,3 21,0 9, ,3 65,6 36,7 18,9 8,2 84,0 69,3 39,8 24,4 9, ,6 65,9 36,9 19,0 8,3 84,1 69,4 39,9 21,5 9,8 Keldur: Helsestatistikken for de nordiske lande 2017 og Hagstova Føroya 26

27 6.5. Miðal væntað lívsævi frá lívsbyrjan og frá 65 ára aldri, Miðal væntað lívsævi frá lívsbyrjan: Lowess javngering, 0 ár Menn Kvinnur Miðal væntað lívsævi frá 65 ára aldri: Lowess javngering, 65 ár Menn Kvinnur Kelda: Hagstova Føroya 27

28 6.6. Lívsævin hjá nýføðingum í Føroyum í miðal fyri árini ÁR Bæði Menn Kvinnur kyn 1985/ ,3 71,9 78,8 1986/ ,5 72,1 79,0 1987/ ,7 72,3 79,3 1988/ ,9 72,5 79,5 1989/ ,1 72,7 79,7 1990/ ,3 72,9 80,0 1991/ ,5 73,2 80,2 1992/ ,8 73,5 80,5 1993/ ,0 73,8 80,7 1994/ ,3 74,0 80,9 1995/ ,5 74,3 81,1 1996/ ,8 74,7 81,1 1997/ ,0 75,1 81,1 1998/ ,2 75,5 81,1 1999/ ,4 75,9 81,1 2000/ ,6 76,3 81,1 2001/ ,8 76,6 81,2 2002/ ,0 76,7 81,3 2003/ ,2 76,8 81,6 2004/ ,5 76,9 81,8 2005/ ,8 77,1 82,2 2006/ ,1 77,3 82,5 2007/ ,3 77,6 82,8 2008/ ,6 77,9 83,0 2009/ ,8 78,2 83,2 2010/ ,0 78,5 83,5 2011/ ,2 78,8 83,7 2012/ ,4 79,1 83,9 2013/ ,6 79,4 84,1 2014/ ,3 78,3 84,5 2015/ ,3 79,9 84,7 2016/ ,2 80,4 84,5 Kelda: Hagstova Føroya 6.7. Deyðaatvold hjá føroyingum Á næstu bls. eru at finna talvur og myndir yvir deyðaatvold í Føroyum fyri menn og kvinnur við støði í deyðsváttanum viðvíkjandi árunum 2007 til Føroyingar við føstum bústaði í Føroyum, men deyðir uttanlands, eru tiknir við, men fólk deyð í Føroyum við føstum bústaði í øðrum londum eru ikki við í hesum hagtølum. 28

29 Heilsulýsing fyri Føroyar 2017, Landslæknin Deyðaatvold hjá monnum í tíðarbilinum Kota Heiti A01 Ígerðarsjúkur íroknað snúltandi sjúkur (parasittar) A02 Krabbamein A03 Aðrir svullir (onnur neoplasi) A04 Sjúka í blóði og blóðskapandi gøgnum, sum ávirkar immunskipanina A05 Endokrinar og føðslutreytaðar sjúkur og stoffskiftissjúkur 7 A06 Sálarligar líðingar og atferðarligt órógv A07 Sjúka í nervalagnum og sansum A08 Hjartasjúkur A09 Aðrar blóðrenslusjúkur A10 Aðrar sjúkur í andagøgnum A11 Sjúkur í sodningargøgnum A12 Sjúka í húð og undirhúð A13 Sjúka í knoglum, musklum og bindivevnaði A14 Sjúka í vatnræsi og kynsgøgnum A15 Tvørleikar í viðgongu og føðing A16 Ávísar sjúkur í smb.v. føðitíðarskeið (perinatalperioden) A17 Viðføtt vanskapni og kromosombrek A18 Symptomir og óvanligt fund, vánaliga greinaðar orsøkir A19 Vanlukkur A20 Sjálvmorð og sjálvmorðsroynd A21 Dráp og álop A22 Tilburðir við óvissum umstøðum A23 Lógligar uppíleggingar íroknað kríggsgerðir (politi, hermegi, krígsstøður) A24 Deyðsfall uttan læknafrøðiligar upplýsingar AXX Annað Tilsamans Kelda: Sundhedsstyrelsen og Hagstova Føroya 29

30 Heilsulýsing fyri Føroyar 2017, Landslæknin Deyðaatvold hjá kvinnum í tíðarbilinum Kota Heiti A01 Ígerðarsjúkur íroknað snúltandi sjúkur (parasittar) A02 Krabbamein A03 Aðrir svullir (onnur neoplasi) A04 Sjúka í blóði og blóðskapandi gøgnum, sum ávirkar immunskipanina A05 Endokrinar og føðslutreytaðar sjúkur og stoffskiftissjúkur A06 Sálarligar líðingar og atferðarligt órógv A07 Sjúka í nervalagnum og sansum A08 Hjartasjúkur A09 Aðrar blóðrenslusjúkur A10 Aðrar sjúkur í andagøgnum A11 Sjúkur í sodningargøgnum A12 Sjúka í húð og undirhúð A13 Sjúka í knoglum, musklum og bindivevnaði A14 Sjúka í vatnræsi og kynsgøgnum A15 Tvørleikar í viðgongu og føðing A16 Ávísar sjúkur í smb.v. føðitíðarskeið (perinatalperioden) A17 Viðføtt vanskapni og kromosombrek A18 Symptomir og óvanligt fund, vánaliga greinaðar orsøkir A19 Vanlukkur A20 Sjálvmorð og sjálvmorðsroynd A21 Dráp og álop A22 Tilburðir við óvissum umstøðum A23 Lógligar uppíleggingar íroknað kríggsgerðir (politi, hermegi, krígsstøður) A24 Deyðsfall uttan læknafrøðiligar upplýsingar AXX Annað Tilsamans Kelda: Sundhedsdatastyrelsen og Hagstova Føroya 30

31 7. RÆTTARLÆKNALIGT VIRKSEMI 7.1. Rættarlæknaligar líkskoðanir Í 2017 vóru tilsamans 20 rættarlæknaligar líkskoðanir (23 í 2016) Vanlukkutilburðir Talvan niðanfyri sýnir tann partin av rættarlæknaligu líkskoðanunum, har ið orsøkin til deyðatilburðin er vanlukka. Deyðatilburðir elvdir av vanlukkum við motorakfari standa fyri seg. Tølini síðani 1979 eru hesi: Ár Deyðatilburðir elvdir av vanlukku Av hesum elvdir av vanlukku við/av motorakfari Tils

32 7.3. Omandøttur og fall Í 2017 doyðu tvey fólk av omandøtti, bæði útlendingar. Eitt fólk doyði av falli (tvey í 2016) Drukning Í 2017 doyðu tvey fólk av druknivanlukku (trý í 2016) Arbeiðsvannlukka Í 2017 doyðu fýra fólk, øll útlendingar av arbeiðsvanlukku, orsaka av kolsúrniseitran (ein í 2016) Sjálvmorð Í 2017 gjørdu tvey fólk sjálvmorð (fýra í 2016, harav tveir útlendingar). Sjálvmorðini hjá fólki við føstum bústaði í Føroyum hava hesi seinastu árini verið: Ár Tal Ár Tal

33 Sjálvmorð hjá fólki við føstum bústaði í Føroyum, býtt í 5-ára tíðarbil frá 1981 til 2015 Ár Talið á sjálvmorðum Tilsamans fyri alt tíðarskeiðið Talið á sjálvmorðum er lágt, tá ið borið verður saman við onnur Norðurlond og Evropa Dráp Einki dráp var framt í 2017 (einki í 2016) Náttúrligur deyði Í 8 førum var deyðshátturin eftir rættarlæknaliga líkskoðan (í summum førum við líkskurði aftaná) skrásettur sum nátturligur deyði í 2017 (11 í 2016) Rættarlæknaligir líkskurðir Í 2017 vóru framdir tríggir rættalæknaligir líkskurðir (tveir í 2016) Líkpass Í 2017 vóru seks líkpass skrivaði (tvey í 2016) Ikki framdar líkskoðanir, eftir samráð (afkonfererede ligsyn) Í ávísum førum, verða líkskoðanir, eftir samráð millum løgreglu og landslækna, ikki framdar. Tað er t.d. tá ein deyðfunnin persónur hevur eina sjúkrasøgu og tað er eyðsýnt, hvat viðkomandi er deyður av, ella ein persónur doyr eina tíð eftir eina vanlukku. Í 2017 vóru 19 slík mál (21 í 2016). 33

34 8. SMITTANDI SJÚKUR, FARSÓTTIR, o.a Syfilis og Gonoré Síðani 1997 eru fráboðanir um kynsjúkur sendar við oyðiblaði til Epidemiologisku deild á Statens seruminstitut. Statens seruminstitut hevur sagt frá, at ein fráboðan hevur verið um syfilistilburð í Føroyum seinastu 21 árini. Talið av fráboðaðum tilburðum av gonoré hevur verið: Ár Gonorétilburðir Klamydia Av tí at talið á positivum kanningum vaks í 2008, sendi Landslæknin enn einaferð í 2009 eitt tíðindabræv um klamydia til fjølmiðlarnar (bløð, útvarp og sjónvarp), har kunnað varð um sjúkuna, viðgerð og fyribyrging. Talið av kannaðum fyri klamydia í Føroyum pr og talið av positivum royndum sæst í talvuni á næstu bls. Býtt er sundur í aldursbólkar: 34

35 Tal á kanningum síðani ár 2000 eftir ári og positivum royndum Ár Tal á kanningum Positivar % , , , , , , , , , , , : , , , , , HIV og eyðkvæmi (AIDS) Í 2017 kom eingin fráboðan um HIV-positivt fólk í Føroyum (ein í 2016). Eingin tilburður av eyðkvæmi (AIDS) varð fráboðaður í 2017 (ein í 2016). Fyrsti HIV-tilburðurin í Føroyum varð funnin í 1986, og fyrsti tilburður av eyðkvæmi varð fráboðaður í Síðani 1986 hava tølini á nýfráboðaðum tilburðum verið hesi: 35

36 Kendir nýggir HIV-tilburðir í Føroyum Kendir nýggir AIDS-tilburðir í Føroyum Ár Menn Kvinnur Ár Menn Kvinnur Tilsamans 16 6 Tilsamans 8 3 Deyð pr

37 8.4. Pandemibólkurin Pandemibólkurin, ið Heilsumálaráðið setti í januar 2006, handaði Heilsumálaráðharranum eina føroyska pandemiætlan í apríl 2006 (Føroysk tilbúgvingarætlan ímóti heimsfarsótt við beinkrími), sí skjal 4 á bls. 54 í Heilsulýsing fyri Føroyar Meningitis Eingin tilburður av menintitis varð fráboðaður í 2017 (ein í 2016). Í árunum frá 1977 til 1990 var ein farsótt í Føroyum við meningokokmeningitis Nátasjúka (ornithosis) Ein tilburður av nátasjúku varð fráboðaður í 2017 (tveir í 2016) Seinastu 18 árini eru fýra tilburðir fráboðaðir Kikhosti Seks tilburðir av kikhosta vórðu fráboðaðir í 2017 (fimm í 2016). Ein farsótt av kikhosta var í Føroyum í 2006 við fjúrtan fráboðaðum tilburðum hjá børnum undir 2 ár. Eftir gott og væl 5 ár við ongum kikhosta vórðu í tilburðir fráboðaðir Legionella Tríggir tilburðir av legionella vórðu fráboðaðir í 2017 (eingin í 2016) Campylobacter Av campylobacter jejuni vórðu tveir tilburðir fráboðaðir í 2017 (ein tilburður í 2016) VTEC Av VTEC (verocytotoksinproducerende E.coli) vórðu tríggir tilburðir fráboðaðir í 2017 (eingin í 2016) Salmonella Ein tilburður við salmonella varð fráboðaður í 2017 (ein í 2016) MRSA Fýra tilburðir av MRSA-positivum persónum vórðu fráboðaðir í 2017 (eingin í 2016). 37

38 8.13. Tuberklar Ein tilburður av tuberklum varð fráboðaður í 2017 (tveir í 2016). Talið á nýfráboðaðum tilburðum seinnu árini hava verið hesi: Ár Fráboðanir Í 2017 varð eingin deyðatilburður fráboðaður orsakað av tuberklum (eingin í 2016, ein í 1992, einasti tilburður seinastu 25 árini). 38

39 9. VIRKSEMI VIÐVÍKJANDI UMHVØRVI 9.1. Kirkjugarðar Landslæknin viðgjørdi eitt mál um kirkjugarðar í 2017 (einki í 2016) Mál um at umhvørvisgóðkenna virki Í 2017 vóru trý mál um at umhvørvisgóðkenna virki (trý í 2016). 39

40 10. EFTIRLIT VIÐ HEILSUVERKINUM Røktarheim, heimarøkt, sálarsjúku- og handikappøkið Pr. 1. september 2018 vóru partar av Sundhedsloven settir í gildi í Føroyum, sum m.a. viðføra, at Landslæknin skal hava yvirorðnað eftirlit við heilsuviðurskiftunum og heilsufakliga virkseminum á heilsuøkinum, m.a. á røktarheimum o.ø. Frá 2004 til 2014 vóru eftir avtalu við Almannaverkið framdar eftirlitsvitjanir á øllum røktarheimum fyri gomul, búfelagsskapum fyri gomul, heimarøktaraeindum, búfelagsskapum fyri sálarliga sjúkum, røktaríbúðum fyri sálarliga sjúkum, røktaríbúðum fyri brekaðum, búfelagsskapum fyri brekaðum, fyribils íbúðartilboðum til brekað og dagtilboðum, har heilsufakligar uppgávur verða røktar fyri borgarar. Miðað hevur verið ímóti, at eftirlit vórðu framt á hvørjum stað annaðhvørt ár. Tilsamans 87 støð vóru í skipanini, 34 ellis- og røktarheim (6 eindir) og 53 sambýlið, stovnar og umlættingartilboð innanfyri sálarsjúku- og handikappøkið (10 eindir). Eftirlitini vóru avtalað frammanundan, so at leiðarar og medarbeiðarar hava møguleika fyri at luttaka og tosa um viðurskiftini á arbeiðsplássinum, har vitjað varð. Endamálið við eftirlitunum var at virka fyri, at heilsufakligu viðurskiftini fyri búfólk/brúkarar vóru í lagi, og at galdandi lógir og leiðbeiningar vórðu hildnar, men fevndu ikki um trivnaðin hjá búðfólkunum sum heild. Normering, útbúgving ella faklig samanseting av starvsfólkum vóru ikki fevnd av eftirlitinum. Mett varð, um reinførisviðurskifti vóru nøktandi við atliti til at fyrbyrgja heilsuligar trupulleikar, her uppií smittandi sjúkur. Tosað varð um, hvørji tiltøk vóru sett í verk síðani seinasta eftirlit og møgulig tilmæli. Sonja Aasted, sjúkrarøktarfrøðingur, stóð fyri eftirlitunum, og eftir hvørt eftirlit varð skrivað ein frágreiðing, ið send varð til stovnin og Almannaverkið. Almannaverkið hevur orðað og endurskoðað fleiri reglugerðir, m.a. viðv. at skjalprógva - og handfara heilivág, sum leypandi verða settar í verk á teimum ymsu stovnunum. Í 2014 vóru 51 eftirlitsvitjanir (21 í 2013). Sum heild vóru viðurskiftini nøktandi, og staðfestast kundi eitt økt tilvit til tess at tryggja, at heilivágur verður handfarin á fullgóðan hátt. Í sambandi við eftirlitini í 2011 vóru serliga givin tilmæli um at handfara heilivág og at skjalprógva handfaringina. Umframt hetta varð tosað um lóggávuna viðvíkjandi rættarstøðu sjúklinga á eftirlitunum til tess at tryggja, at rættindi búfólksins/brúkara viðvíkjandi sjálvsavgerðarætti og tagnarskyldu hjá starvsfólki vóru sambært reglunum. Harumframt vóru spurningar um ábyrgd, førleikar og uppgávubýti hjá starvsfólkunum umrødd. Eftirlitið tilmælti í nøkrum førum, sum eitt nýtt tiltak, at stovnarnir gera eina virkisætlan til tess at tey heilsufakligu viðurskiftini gerast som góð sum tilber. 40

41 10.2. Eftirlit við heilsustarvsfólki Í 2017 vóru fimm mál viðvíkjandi eftirliti við heilsustarvsfólki (einki í 2016) Eftirlit við viðgerðarfyriskipanum Í 2017 vórðu trý mál viðvíkjandi eftirliti við viðgerðarfyriskipanum (ordinationstilsyn) (tvey í 2016) Førleikaeftirlit Landslæknin hevur eftirlit við heilsustarvsfólki við misnýtslu ella sjúku, sum kunnu ávirka teirra førleika at starvast sum heilsustarvsfólk. Í 2017 vórðu tvey nýggj mál viðvíkjandi førleika hjá heilsustarvsfólki (trý í 2016) Mál viðvíkjandi løggildum heilsustarvsfólki við 75 ára aldur Landslæknin viðgjørdi í 2017 fýra mál viðvíkjandi rættinum hjá løggildum heilsustarvsfólki til sjálvstøðugt virki við 75 ára aldur (trý í 2016). 41

42 10.6. Yvirlit yvir búfólk á ellis-/røktarheimum og búfelagsskapum v.m. fyri eldri. Búfólk á ellis-/røktarheimum eftir kyni, aldri og øki pr. 14. mai 2014 (tað hevur ikki verið gjørligt at fingið nýggjari hagtøl enn 2014) Kyn/aldur Norðuroya Eysturoyar Menn Streymoyar og Vága Sandoyar Suðuroyar Ialt Tilsamans Kvinnur Tilsamans Tilsamans Tilsamans Kelda: Hagstova Føroya 42

43 Búfólk á búfelagsskapum eftir kyni, aldri og øki pr. 14. mai 2014 (tað hevur ikki verið gjørligt at fingið nýggjari hagtøl enn 2014) Kyn/aldur Norðuroya Eysturoy S.streymoy Norðstr.og Vága Menn Sandoy Suðuroy Ialt Tilsamans Kvinnur Tilsamans Tils Tilsamans Kelda: Hagstova Føroya 43

44 10.7. Sjúkrahússtarvsfólk í Yvirlit yvir sett størv á teimum føroysku sjúkrahúsunum (tað hevur ikki verið gjørligt at fingið nýggjari hagtøl enn 2015) Læknar Landssjúkrahúsið 55,5 61,3 54,8 61,2 64,0 67,2 84 Klaksvíkar sjúkrahús 8,4 8,4 8,4 8,4 8,4 8,4 9 Suðuroyar sjúkrahús 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 8 Tilsamans 67,9 73,7 67,2 73,6 76,4 79, Sjúkrarøktarfrøðingar Landssjúkrahúsið 231,2 268,0 267,0 272,3 264,6 264,6 282 Klaksvíkar sjúkrahús 39,2 39,0 38,0 37,9 39,6 39,6 45 Suðuroyar sjúkrahús 22,0 22,0 22,0 22,0 22,0 22,0 32 Tilsamans 292,4 329,0 327,0 332,2 326,2 326,2 359 Heilsuhjálparar Landssjúkrahúsið 24,6 23,1 20,8 18,1 16,6 16,3 1 Klaksvíkar sjúkrahús 4,2 4,2 4,1 4,3 3,5 3,0 0 Suðuroyar sjúkrahús 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 6,1 0 Tilsamans 32,8 31,3 28,9 26,4 24,1 25,4 1 Heilsuatstøðingar Landssjúkrahúsið 41,6 41,2 41,0 39,1 37,8 38,9 47 Klaksvíkar sjúkrahús 4,4 4,4 4,1 3,6 3,8 3,8 8 Suðuroyar sjúkrahús Tilsamans 46,0 45,6 45,1 42,7 41,6 42,7 63 Onnur røktarstarvsfólk Landssjúkrahúsið 10,6 10,9 10,2 11,6 9,6 10,4 40 Klaksvíkar sjúkrahús Suðuroyar sjúkrahús Tilsamans 10,6 10,9 10,2 11,6 9,6 10,4 59 Onnur heilsufaklig størv Landssjúkrahúsið 59,9 68,4 66,3 66,2 66,1 66,7 78 Klaksvíkar sjúkrahús 11,8 11,8 10,0 10,5 12,3 12,3 16 Suðuroyar sjúkrahús 12,0 12,0 10,0 10,0 10,0 10,0 118 Tilsamans 83,7 92,2 86,3 86,7 88,4 89,0 112 Kelda: Hagstova Føroya 6 Konsulentar íroknaðir 44

45 10.8. Sett kommunulækna- og tannlæknastørv pr Norðoy Eysturoy Norðstreymoyar Suðurstreymoy Vágar Sandoy Suðuroy I alt Kommunulæknar , ,5 Tannlæknar 5 7 3,5 23, Privat tandlæknapraksis 3 1 0, ,5 Barnatannlæknar 2 1 0,5 4, Privat- /barnatannlæknar Kelda: Hagstova Føroya 0 5 2, , Kærur um løggild heilsustarvsfólk Í 2017 vórðu 10 nýggj kærumál viðvíkjandi fakliga virkseminum hjá løggildum heilsustarvsfólki. Kærumálini vórðu send til víðari viðgerðar í Styrelsen for Patientklager í Danmark, sum tekur endaliga støðu í málunum. Talið av kærumálum seinnu árini hevur verið: Ár Tal av kærum

46 11. APOTEKSVERKIÐ Apoteksverkið 2016 og 2017 Starvsfólk á teimum fýra apotekunum í Føroyum: Tjaldurs apoteki, Norðoya apoteki, Eysturoyar apoteki og Suðuroyar apoteki Apotek 5 4 Afdelingsapotek 1 10 Handkeypssølur Farmaceutar 11,6 17,88 Farmakonomr 48 47,7 Onnur starvsfólk 43,6 35,11 Næmingar Tilsamans Kelda: Hagstovan/Landsapotekarin 120,20 116, Skrásetingarnevndin Í skrásetingarnevndini viðvíkjandi heilivágstilbúnaði eru landsapotekarin, landsdjóralæknin og landslæknin. Í 2017 varð m.a viðgjørt eitt mál viðvíkjandi kannabisheilivági og eitt mál viðvíkjandi avmarking í nýtsluni av benzodiazepinum til djór. Landslæknin og Landsapotekarin sendu út eina vegleiðing til allar læknar um útskriving av kannabisheilivági Útflýggingarloyvi Í 2017 gav landslæknin í 41 førum læknum loyvi til at flýggja út heilivág, ið ikki er skrásettur, frá apotekunum (54 í 2016). Hetta virksemið umsitur Lægemiddelstyrelsen í Danmark, men av tí at føroyska heimastýrið hevur yvirtikið apoteksverkið, er danska heilivágslógin ikki galdandi her. 46

47 12. ANNAÐ VIRKSEMI Mál viðvíkjandi koyrikorti Í 2017 gjørdi landslæknin tilmæli í 783 málum viðvíkjandi koyrikorti (1052 í 2016) Metingar av heilsustøðu Landslæknin virkar sum ráðgevi hjá føroyskum myndugleikum, tá ið um ræður at meta heilsustøðuna í tænastumannamálum. Í 2017 vórðu trý mál viðgjørd (seks í 2016) Mál viðvíkjandi tvingsli í psykiatriini Í 2017 vóru 53 mál viðgjørd (38 í 2016) Gitnaðarmál Einki mál viðvíkjandi gitnaðartíð vórðu viðgjørd í 2017 (einki í 2016). 47

48 13. FÓLKAHEILSA HEILSUUPPLÝSING Embætið hevur í mong ár fyrstu ferð í 1980 lagt dent á týdningin av øktum og samskipaðum virksemi viðvíkjandi heilsuupplýsing, og í 1999 varð eitt lógaruppskot samtykt í løgtinginum um at seta á stovn fyribyrgingarráð. Í 2008 varð heitið við lóg broytt til Fólkaheilsuráðið. Í ráðnum eru sjey limir, og formaður er Magni Mohr, lektari á Fróðskaparsetri Føroya, sí annars heimasíðu ráðsins Eisini verður víst til heilsulýsingar landslæknans fyri Føroyar viðvíkjandi árunum 1999 (bls. 32 og 37) og 2000 (bls. 31) Yvirvekt Til samanberingar av sjálvfráboðaðum BMI fitimáti- í hinum Norðurlondum verður víst á talvu á bls. 53 í árbók Nomeskos frá Self-reported obesity rate, population aged 15+, 2015 Proportion of people with BMI > 30, Men Denmark Faroe Islands Greenland¹ Finland 2 Iceland 2 Norway³ Sweden⁴ Proportion of people with BMI > 30, Women Measured data form the Population survey in Greenland, Selfreported data from the survey: Health and Wellbeing of Icelanders Age Keldur: DK, National Boards of Health; FO, The Public Health Council; IS, Directorate of Health; FI, THL National *Institute for Health and Welfare, The Regional Health and Well-being Study (ATH); SV, Statistics Sweden Talvan á næstu síðu er frá eini Gallup Føroyar-kanning fyri Fólkaheilsuráðið í tíðarskeiðnum aug. sept tilvildarliga útvaldir svargevar eldri enn 18 ár luttóku í kanningini. Sí eisini skilmarkingina av ásettu bólkunum niðanfyri: 48

49 Undirvekt Normalvekt Yvir-vekt Fiti Gentur 15 ár <17,5 <17,5-24,17 >24,17 >29,29 Dreingir 15 ár <17,5 <17,5-23,60 >23,6 >28,6 Gentur 16 ár <18,0 <18,0-24,54 >24,54 >29,56 Dreingir 16 ár <18,0 <18,0-24,19 >24,19 >29,14 Gentur 17 ár <18,25 <18,25-24,85 >24,85 >29,84 Dreingir 17 ár <18,25 <18,25-24,73 >24,73 >29,70 K+M > 18 ár <18,5 <18,5-25,0 >25,0 >30,0 Kelda: Fólkaheilsuráðið 49