Er natúrlig gudfrøði í stríð við serstaka opinbering?

Transcription

1 Er natúrlig gudfrøði í stríð við serstaka opinbering? Jonhard Jógvansson, stud. theol. Himin boðar hátign Guðs, hans handaverk hválvið ger kunn (Sl 19,2). Hvussu skulu hesi orð skiljast? Her stendur, at skaparverkið ber boð um tess skapara, men hvussu nógv verður boðað? Hvussu verður hetta boðað? Kunnu menniskju hoyra tað, ið verður boðað? Kunnu menniskju læra alt um Gud bert við at skoða hansara handaverk? Ella er talan um ein avmarkaðan kunnleika um Gud. Ella kunnu menniskju kanska slett ikki læra nakað um Gud gjøgnum skaparverkið? Sl 19,2 er eitt dømi uppá natúrliga opinbering (revelatio generalis). Opinbering kann t.d. lýsast á fylgjandi hátt: Opinbering er, tá ið Gud avdúkar sannleikar, sum menniskju ikki kunnu síggja uttan hansara framtak og uttan, at hann ger tað gjørligt. 1 Tá ið talan er um natúrliga opinbering, er talan altso um eitt guddómligt framtak, har ið Gud avdúkar sannleikar um seg sjálvan, sum øll hava atgongd til. Talan er um nakað natúrligt, nakað alment. Týdningarmikið at skilja ímillum Útyvir hina natúrligu opinberingina hevur Gud eisini opinberað seg á ein serstakan hátt (revelatio specialis). Sjálvt um sannleikar um Gud áhaldandi verða avdúkaðir gjøgnum hina natúrligu opinberingina, so er tað eftir syndafallið tó einans hin serstaka opinberingin, sum er berari av einum frelsandi kunnleika sambært B. B. Warfield. 2 Meðan hin natúrliga opinberingin talar gjøgnum natúrlig fyribrigdi, so talar hin serstaka opinbering á hinari hondini gjøgnum eina guddómliga inngrípan í heimsins natúrligu gongd. Meðan hin natúrliga opinberingin talar alment til øll menniskju, og sum tess vegna eisini er atkomulig fyri øll menniskju, so talar hin serstaka opinberingin á hinari hondini serliga til syndarar, sum hava brúk fyri Guds frelsu. Meðan Gud kunnger menniskju um hansara mátt og guddóm gjøgnum hina natúrligu opinberingina, so kunnger hann á hinari hondini menniskju um hansara frelsandi náði gjøgnum hina serstøku opinberingina. Tess vegna undirstrikar Warfield eisini, at tað er týdningarmikið at skilja ímillum hesi bæði sløgini av opinbering, so at ein ikki verður forvirraður. 3 Warfield leggur eisini dent á, at sjálvt um tað er týdningarmikið at skilja ímillum hesi bæði sløgini av opinbering, so er tað samstundis eisini sera týdningarmikið, at hesar ikki verða settar í andstøðu við hvørja aðra. 4 Natúrlig lóg og natúrlig gudfrøði Tvey onnur hugtøk, sum eg eisini fari at viðgera í hesum høpi, eru natúrlig lóg (lex naturalis) og natúrlig gudfrøði. Natúrlig lóg snýr seg um objektivar og universellar moralskar fyriskipanir, sum eru viðføddar og atkomandi fyri hitt natúrliga vitið og skilið uttan at leita sær til hina serstøku opinberingina. 5 Og sambært Alister E. McGrath snýr natúrlig gudfrøði seg um tað, sum man kann vita um Gud, gjøgnum hin natúrliga heimin. 6 Við øðrum orðum kann natúrlig gudfrøði sostatt 1 Rosner et al Warfield 2000, s Warfield 2000, s Warfield 2000, s The Lutheran Church - Missouri Synod 2013, s McGrath 2011, s

2 lýsast sum ein natúrligur kunnleiki um Gud. Sambært Torben Kjær er hugtakið natúrlig gudfrøði tó tvískiljandi og gudfrøðiliga litað. Tess vegna brúkar hann tvey onnur hugtøk í staðin: 1) Natúrlig opinbering (av Gudi) skal skiljast objektivt, har ið talan er um Guds opinbering í skapninginum, náttúruni og heimssøguni. 2) Natúrligur kunnleiki (um Gud) skal skiljast subjektivt, har ið talan er um menniskjunnar kunnleika um Gud, sum hevur opinberað seg í skapninginum, náttúruni og heimssøguni. Tá ið talan er um natúrliga lóg, brúkar Kjær sama frøðiheiti: Opinbering sipar til hina objektivu síðuna av opinberingini av lógini. Kunnleiki sipar til hina subjektivu síðuna av opinberingini av lógini, har ið talan er um menniskjunnar subjektiva kunnleika um Guds lóg. 7 Her lýsi eg altso natúrliga gudfrøði sum natúrligan kunnleika um Gud. Gud hevur birt teimum tað Í Róm 1,18-21a skrivar Paulus: Tí at vreiði Guðs verður opinberað av himni yvir alt gudloysi og alla órættferð hjá teimum monnum, sum køva sannleikan við órættferð; av tí at tað, sum kann vitast um Guð, er eyðsýnt millum teirra, tí at Guð hevur birt teimum tað. Tí at hin ósjónliga veran hansara, bæði hansara ævigi máttur og guddómleiki, er sjónlig frá skapan heimsins, við tað at tað skilst av verkunum, so at menn einki skulu hava at orsaka seg við, tá ið teir, tó at teir kendu Guð, kortini ikki dýrmettu hann sum Guð ella takkaðu honum... Endamálið við fyrsta høvuðspartinum í Rómverjabrævinum (Róm 1,18 3,20) er at leggja dent á, at bæði jødar og grikkar eru undir synd. Róm 1,17 sigur fyrst og fremst, at Guds rættvísi verður opinberað í gleðiboðskapinum. Men síðani stendur tað í vers 18, at Guds vreiði harafturímóti verður opinberað av himni yvir alt gudloysi og alla órættferð hjá menniskjum, sum køva sannleikan við órættferð. 8 Sambært vers 19 sær tað út til, at hesi, sum køva sannleikan við órættferð, veruliga eru menniskju, sum longu hava fingið Guds natúrligu opinbering. Tann sannleikin, sum verður køvdur, er sostatt tann sannleikin um Gud, sum longu er vorðin kunngjørdur fyri teimum gjøgnum hina natúrligu opinberingina. 9 Her er bæði talan um opinbering av Gudi og kunnleika um Gud heidninganna millum. Kunnleikin verður undirstrikaður í vers 19:...tað, sum kann vitast um Gud... Og orsøkin til henda kunnleikan er sjálvur Gud:...Guð hevur birt teimum tað. 10 Her er altso talan um eina áhaldandi opinbering av Gudi, sum hevur verið virkin líka síðani skapan heimsins, har ið Gud opinberðar seg objektivt í tí, sum hann hevur skapað. 11 Tá ið talan er um kunnleika um Gud gjøgnum skaparverkið, tá sipar hetta tó ikki til eitt slag av samarbeiði millum Gud og menniskju, har ið Gud ger sín part, og menniskjan ger sín. Bæði hin objektiva opinberingin av Gudi og hin subjektivi kunnleikin um Gud eru Gudi at takka. Talan er altso einans um Guds virksemi, tá ið tað snýr seg um opinberingina av 7 Kjær 2005, s Kjær 2005, s Kjær 2005, s Kjær 2005, s Kjær 2005, s

3 Gudi og kunnleikan um Gud. 12 Róm 1,18b-20 talar altso bæði fyri einari natúrligari opinbering av Gudi og ein natúrligan kunnleika um Gud. Her vil Paulus leggja dent á, at hesi menniskjuni hava einki at orsaka seg við, og at tey eru undir synd. Ein grundgeving fyri hesum er treytað av, at Gud longu hevur opinberað seg fyri hesum menniskjunum. Eyðkennið hjá gudleysa heiminum At øll menniskju hava einki at orsaka seg við er ikki einans treytað av einari natúrligari opinbering av Gudi. Ein natúrligur kunnleiki um Gud er eisini ein treyt. Uttan henda natúrliga kunnleikan um Gud verður tað nevniliga ógjørligt fyri Paulus at staðfesta, at teir eru sekir yvirfyri Gudi. 13 Paulus brúkar tess vegna hina natúrligu opinberingina av Gudi og hin natúrliga kunnleikan um Gud, so at hann kann hava okkurt at knýta afturat síni próvgrund, sum miðjar eftir at vísa á, at øll menniskju eru sek yvirfyri Gudi. Paulus vendir sær serliga til heidningar, sum ikki hava fingið hina serstøku opinberingina. Og fyri at leggja dent á, at eisini teir hava onki at orsaka seg við, so má Paulus staðfesta, at Gud hevur opinberað seg fyri teimum og givið teimum ein ávísan kunnleika um hann gjøgnum skaparverkið. At vera sekur yvirfyri Gudi er nevniliga treytað av kunnleikanum um Gud. 14 Günther Bornkamm leggur eisini dent á, at kunnleikin um Gud er nakað, sum er galdandi fyri allan heimin. Hann sigur, at eyðkennið hjá gudleysa heiminum er tess vegna eisini kunnleiki um Gud. Heimurin hevur sannleikan um Gud, sjálvt um hann heldur honum niðri (v. 18), og heimurin kennir Gud, sjálvt um hann ikki leggur nakað í hesa sannroynd (v. 28). Ein nútíðar opinbering av Gudi (v. 19) og ein universellur kunnleiki um Gud (v. 21) er tað, sum eyðkennir henda heimin. Hin natúrliga opinberingin er ikki horvin vegna syndafallið ella vorðin til ein fruktarleysan møguleika. Harafturímóti er hon nevniliga orsøkin til, at hesi menniskjuni ikki hava nakað at orsaka seg við. 15 Dømd av lóg Í Róm 2,12-16 sigur Paulus: Tí at øll tey, sum hava syndað uttan lóg, skulu eisini verða týnd uttan lóg; og øll tey, sum hava syndað undir lóg, skulu verða dømd av lóg. Tí at ikki eru tey, sum hoyra lógina, rættvís fyri Guði; men tey, sum gera eftir lógini, skulu verða rættvísgjørd. Tí at tá ið heidningarnir, sum ikki hava lóg, av náttúruni gera tað, sum lógin býður, tá eru teir, tó at teir ikki hava lóg, sær sjálvum lóg; teir sýna, at verk lógarinnar er skrivað í hjørtum teirra, við tað at samvitska teirra ber sín vitnisburð og hugsanirnar sín ámillum ásaka ella eisini avsaka hvør aðra á tí degi, tá ið Guð skal døma tað, ið dult er hjá menniskjunum, samsvarandi gleðiboðskapi mínum við Jesusi Kristi. Í kap. 1 og 2 í Rómverjabrævinum vendir Paulus sær serliga til heidningar og leggur dent á, at teir skulu dømast vegna teirra órættvísi. Men hesin dómurin krevur, at teir eisini hava kunnleika um Guds vilja, soleiðis at teir vita, hvat ið er rættvíst og órættvíst, tí at Gud kann einans ákæra og 12 Kjær 2005, s Kjær 2005, s Kjær 2005, s Kjær 2005, s

4 døma menniskju vegna teirra órættvísi, tá ið tey sjálvi vita, hvat órættvísi er. Í tekstinum omanfyri forklárar Paulus, hvar ið teir hava henda kunnleikan frá. 16 Í Róm 2,12 sigur Paulus, at teir hava syndað uttan lóg, men hetta kann ikki merkja, at teir ikki hava kunnleika um Guds lóg, tí at tað, at heidningarnir ikki hava nakra avsakan (Róm 2,1), er treytað av, at Gud hevur opinberað seg fyri teimum. Gud hevði ikki kunna dømt hesi menniskjuni, sum eru uttan lóg, um tey ikki høvdu kunnleika um Guds lóg. Dómurin er altso treytaður av, at Gud longu hevur opinberað seg fyri teimum. 17 Skrivað í teirra hjørtu Í vers 12 verða tvey sløg av menniskjum lýst: tey, sum hava syndað uttan lóg, og tey, sum hava syndað undir lóg. Í hesum samanhanginum er tað best at tulka uttan lóg sum tey, ið ikki hava Móse lóg. Heidningarnir, sum verða lýstir í tekstinum omanfyri, hava altso ikki Móse lóg, sjálvt um teir hava kunnleika um Guds lóg, meðan jødarnir, sum eisini verða lýstir í hesum samanhanginum, harafturímóti hava Móse lóg. 18 Sostatt kunnu tey menniskjuni, sum ikki hava hoyrt gleðiboðskapin, fáa samband við Gud antin gjøgnum lógina uttan Móse lóg ella gjøgnum lógina undir Móse lóg. 19 Í vers forklárar Paulus síðani, hví tey menniskjuni, sum ikki hava Móse lóg, tó hava kunnleika um Guds lóg og sum harvið eisini kunnu dømast. 20 Í vers 14 lesa vit, at heidningarnir av náttúruni (φύσει) gera tað, sum lógin býður. Í samband við hetta sigur Bornkamm, at henda orðing er orsøk til, hví man kann tala um, at heidningarnir gera tað, sum lógin býður. Menniskju eru nevniliga menniskju, sum hava fingið tey verk, sum lógin býður, skrivað í teirra hjørtu (vers 15). Sostatt verður av náttúruni lýst sum av lógini í teirra náttúru ella av lógarinnar gerningi, sum er skrivaður í teirra hjørtu. 21 Hesum viðvíkjandi er niðurstøðan hjá Torben Kjær, at Móse lóg ber kunnleika um Guds lóg til tey, sum hava Móse lóg, nevniliga jødarnir, meðan náttúran hjá menniskjum ber kunnleika um Guds lóg til tey, sum ikki hava Móse lóg, nevniliga heidningarnir. Meðan Móse lóg er stað Guds lógar fyri jødar, so er náttúran stað Guds lógar fyri heidningar. 22 Hetta verður við øðrum orðum kallað fyri natúrliga lóg. Samvitskan Fyri at prógva, at heidningarnir hava verk lógarinnar skrivað í teirra hjørtu, vísir Paulus á samvitskuna. Við síni ásakan og avsakan av tonkum vísir samvitskan nevniliga á, at verk lógarinnar er skrivað í teirra hjørtu. Og Paulus leggur dent á, at teirra partvísa uppfylling av Guds lóg er eitt 16 Kjær 2005, s Kjær 2005, s Kjær 2005, s Kjær 2005, s Kjær 2005, s Kjær 2005, s Kjær 2005, s

5 prógv uppá, at heidningarnir hava kunnleika um Guds lóg. 23 Og tað er eftir hesi lóg, at tey menniskjuni skulu dømast, sum antin eru undir Móse lóg ella uttan Móse lóg. Henda lógin er altso hitt fyrisetta mátið hjá Gudi, sum avger, hvat ið er synd og harvið eisini, hvat ið kemur at fordøma menniskju. 24 Niðurstøðan hjá Kjær er, at hin natúrliga opinberingin er ikki ein frelsuvegur fyri menniskju. Tað finst nevniliga eingin, sum kann koma fram til ein frelsandi kunnleika um Gud gjøgnum hina natúrligu opinberingina. Tað er heldur ikki nakar, sum kemur fram til ein frelsandi kunnleika um Gud gjøgnum hina natúrligu opinberingina av Guds lóg. Men Paulus brúkar hina natúrligu opinberingina í Róm 1,18 til 2,16 fyri at leggja dent á, at heidningarnir ikki hava nakað at orsaka seg við, og at teir tess vegna eisini skulu dømast. 25 Tveir mátar at kenna Gud uppá Luther sigur einastaðni, at ein kann kenna Gud uppá tveir mátar. Fyrst og fremst hava øll ein almennan kunnleika um Gud, sum sigur okkum, at Gud finst, at hann hevur skapað himmal og jørð, at hann er rættvísur, og at hann revsar hini ógudiligu. Men tað, sum Gud hevur í ætlan við okkum, og tað, sum hann vil geva og gera fyri at frelsa okkum frá synd og deyða og í hesum liggur hin veruligi og sanni kunnleikin um Gud -, hetta vita menniskju einki um. 26 Talan er altso ikki um ein frelsuveg, sjálvt um man hevur ein natúrligan kunnleika um Gud. At enda í Om den kristnes forhold til Mose lov, lýsir Luther eisini hini tíggju boðini sum ein spegil, sum vit kunnu spegla okkara lív í fyri at síggja, hvat ið vit mangla. 27 Lógin fortelur okkum altso, hvat ið vit mangla. Og hetta samsvarar eisini við boðskapin í Rómverjabrævinum, har ið tað verður staðfest, at eingin hevur nakað at orsaka seg við, tí at øll hava kunnleika um Guds lóg, bæði tey, sum eru undir Móse lóg og tey, sum eru uttan Móse lóg. Tess vegna kunnu báðir partar eisini dømast eftir Guds lóg. Hesum viðvíkjandi sigur Niels Ove Rasmussen (Vigilius) eisini, at lógin varð ongatíð hugsað av Gudi sum ein frelsuvegur. Harafturímóti er formálið við lógini nevniliga at virka eina fatan av glataðu støðuni hjá mannaættini, og at ein hevur brúk fyri at verða frelstur. 28 Ein fyrireiking til trúboðanina Hin natúrliga opinberingin av Gudi og av lógini er heilt avgerandi fyri boðskapin hjá Paulusi um støðuna hjá menniskjuni í synd og rættvísgering av trúgv, tí at tað er nevniliga í ljósinum av hesi opinbering, at hann kann siga, at eingin hevur nakað at orsaka seg við yvir fyri Gudi. Sambært Kjær virkar henda universella skuldin sum bakgrund hjá hini serstøku opinberingini, har ið Guds rættvísi verður opinberað í gleðiboðskapinum. 29 Rómverjabrævið er bygt upp sum ein gongd frá natúrligari opinbering til serstaka opinbering. Hin natúrliga opinberingin av Gudi og hin natúrligi kunnleikin um Gud virkar altso sum ein fyrireiking til trúboðanina. Gud krevur bæði jødar og heidningar til roknskap við at peika á, at teir ikki hava nakað at orsaka seg við, og at teir skulu dømast. Soleiðis 23 Kjær 2005, s Kjær 2005, s Kjær 2005, s Luther 1992a, s Luther 1992b, s Rasmussen 1977, s Kjær 2005, s. 6. 5

6 fyrireikar Gud menniskju til gleðiboðskapin um syndanna fyrigeving og til hitt stóra MEN í Rómverjabrævinum: Men nú er rættvísi Guðs...vorðin opinberað uttan lóg...við trúgv á Jesus Krist fyri øllum teimum og yvir øll tey, sum trúgva... (Róm 3,21...). Tvey ymisk formál Natúrlig opinbering og serstøk opinbering tykjast ikki at vera í stríð við hvørja aðra sambært kap. 1 og 2 í Rómverjabrævinum. Harafturímóti sær tað út til, at Paulus brúkar natúrliga opinbering og natúrliga gudfrøði til at sannføra um synd og virka eina fatan av glataðu støðuni hjá mannaættini, og at ein hevur brúk fyri at verða frelstur. 30 Luther tykist eisini at leggja upp til tvey ymisk formál, tá ið talan er um natúrliga gudfrøði og serstaka opinbering. Hin eini kunnleikin um Gud er almennur. Hetta snýr seg um, at ein Gud finst, at hann hevur skapað himmal og jørð, at hann er rættvísur og revsar hini ógudiligu. Men hin kunnleikin um Gud er ikki nakað, sum menniskju kenna í sær sjálvum. Harafturímóti er talan um gleðiboðskapin, og hvat ið Gud vil geva og gera fyri at fría okkum frá synd og deyða. Her tykist tað sostatt ikki at vera nakað stríð millum natúrliga gudfrøði og serstaka opinbering. Harafturímóti sær tað út til, at talan er um tvær ymiskar síður viðvíkjandi støðuni hjá menniskjuni yvir fyri Gudi. Niðurstøða Er natúrlig gudfrøði í stríð við serstaka opinbering? Hetta er spurningurin, sum eg havi roynt at givið eitt svar uppá her. Og eg haldi, at eg við rímuligari vissu kann staðfesta, at tað ikki er nakað stríð millum hesi bæði. Eg grundi hesa niðurstøðu á tað, sum eg havi viðgjørt í Rómverjabrævinum. Her tykist Paulus nevniliga at brúka natúrliga opinbering, natúrliga gudfrøði og natúrliga lóg til at vísa á, at øll menniskju eru sek yvirfyri Gudi. Eingin hevur nakað at orsaka seg við. At Paulus sjálvur tykist at dríva natúrliga gudfrøði í Rómverjabrævinum er fyri meg at síggja hin størsta próvgrundin fyri, at tað ikki er nakað stríð millum natúrliga gudfrøði og serstaka opinbering. Í staðin fyri at síggja eitt stríð síggi eg harafturímóti tvær ymiskar nýtslur av tveimum ymiskum opinberingum. Ein natúrligur kunnleiki um Gud er ikki nokk, tá ið tað snýr seg um frelsuna hjá menniskjum, men hesin kunnleikin er tó nokk, tá ið tað snýr seg um dómin hjá menniskjum. Og tað tykist at vera júst hetta, sum Paulus ger í Rómverjabrævinum. Hann fer so at siga frá dómi til frelsu við at leggja dent á, at øll menniskju hava kunnleika um Guds lóg, bæði tey, sum eru undir Móse lóg og tey, sum eru uttan Móse lóg. Og soleiðis kann hann síðani fara víðari til hitt stóra MEN í Rómverjabrævinum: Men nú er rættvísi Guðs...vorðin opinberað uttan lóg...við trúgv á Jesus Krist fyri øllum teimum og yvir øll tey, sum trúgva... (Róm 3,21...). Tað, sum eg havi viðgjørt her, tykist at staðfesta áminningina hjá Warfield. Tað er týdningarmikið at skilja ímillum natúrliga opinbering og serstaka opinbering, men samstundis er tað eisini sera týdningarmikið, at hesar ikki verða settar í andstøðu við hvørja aðra. Um ein antin blandar hesar opinberingarnar saman ella setur tær í andstøðu við hvørja aðra, so tykist hetta at føra til hitt sama úrslitið, nevniliga eina misskiljing av, hvussu Gud opinberar seg fyri menniskjum. 30 Rasmussen 1977, s

7 Keldur Kjær, Torben «Natural revelation according to Romans 1:18-2:16.» torben kjær. Luther, Martin. 1992a. Martin Luther: Skrifter i udvalg - Store Galaterbrevskommentar II. Bd. II. København: Credo Forlag b. Martin Luther: Skrifter i udvalg - Troen og livet. 1. udg. København: Credo Forlag. McGrath, Alister E Christian Theology: An Introduction. Chichester, West Sussex, U.K.; Malden, MA: Wiley-Blackwell. Rasmussen, Niels Ove «Mose lov - Hvad forpligter?». Pro - Fide 10.årg. (1). Rosner, Brian S., T. Desmond Alexander, Graeme Goldsworthy, D. A. Carson, og & 1 more New Dictionary of Biblical Theology: Exploring the Unity & Diversity of Scripture. Leicester, England : Downers Grove, Ill: IVP Academic. The Lutheran Church - Missouri Synod The Natural Knowledge of God - In Christian Confession & Christian Witness. United States of America: The Lutheran Church - Missouri Synod. rl=http%3a%2f%2fwww.lcms.org%2fdocument.fdoc%3fsrc%3dlcm%26id%3d2431&ei=_ h07u4argkfm4wtomicwaw&usg=afqjcneig5rkdq8ulkfthtzndaxqijhosa&sig2=yodefyi lyzumysmmpjmb-g&bvm=bv ,d.bge&cad=rja. Warfield, Benjamin Breckinridge Revelation and Inspiration. Grand Rapids, Michigan: Baker Book House. 7

8 8