Blað Føroysku Sjúkrarøktarfrøðinga Nr Felagið ynskir øllum eini gleðilig jól og eitt gott nýggjár

Transcription

1 Blað Føroysku Sjúkrarøktarfrøðinga Nr Felagið ynskir øllum eini gleðilig jól og eitt gott nýggjár

2 Útgevari og ábyrgd: Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar INNIHALDSYVIRLIT 03 Oddagrein: Vár í Gong Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar Lucas Debesargøtu 14 Postrúm Tórshavn Tlf Fax Skrivstovan er opin: mánadag, týs dag og fríggjadag kl Hósdag kl Mikudag er stongt Nevndin í FFS: Vár í Gong, forkvinna Óluva í Gong, næstforkvinna Hensia Einarsson Per Johannessen Vanja Vestergaard Amy Ljósheim Starvsfólk á felagnum: Vár í Gong, forkvinna Hansa Christiansen, bókh./skrivari Annika á Steig Egholm, fakl. skrivari Vøka: Loyvt er at endurgeva tilfar (myndir undan tiknar) við teirri treyt, at keldan verður nevnd 04 Semjan 06 Frá felagnum 06 Tíðindi heima og úti 10 Heilræði 11 Norðurlendsk ráðstevna 13 TEMA: Heimatænastan Nýhugsan og nútímans tøkni Øll hjálp á einum og sama stað Frá órógvandi grindalokki til røkt við sjúku og deyða Vit eiga at økja heimatænastuna heldur enn at skerja hana ÁR SÍÐAN FLOGVANLUKKUNA Ivaðust onga løtu Ábyrgdin kallaði 26 Røntgan Lagt til rættis: Sp/f Rit & Ráð tel Seting, umbróting og prent: Føroyaprent [ 2 ]

3 Oddagrein: Vár í Gong, forkvinna skrivar Vár í Gong Oddagrein Árið er komið at enda. Eg fari heilt stutt at taka nøkur fram, sum Felagið hevur verið nógv upptikið av í Samráðingarnar Tað skal ikki vera nøkur loyna, at tað sum vit hava verið mest upptikin av, eru samráðingarnar. Vit lótu okkara felagskrøv inn fyri summarsteðgin og eftir nógvar fundir, uttan úrslit, slitnaðu samráðingarnar. Síðan komu semings menn uppí og hóast tað leikaði hart á, bleiv semja í síðstu løtu um ein 1 ára sáttmála. Úrslitið av sáttmálanum er at vit fáa 1 % og talan er um ein 1 ára sáttmála. Eisini er álitisfólkaskipanin munandi styrkt, við tað at álitisumboð hava 3 mðr. longda uppsagnartíð, hesir 3 mánaðir verða lagdir afturat teimum mánaðum, sum tey annars hava uppvunnið sær. Av tí at talan er um ein 1 ára sáttmála, fara vit beinanvegin komandi vár aftur til verka at fyrireika næstu samráðingar. Pensiónsnýskipanin Vit hava eisini lagt stóra orku í, at fylgja við og gera viðmerkingar til uppskotið til pensiónsnýskipan. Í september bleiv greitt, at pensiónsnýskipanin ikki fær gildið frá 1.jan 2011, men verður útsett til 1. jan Vit eru í eini serligari støðu og felagið hevur sett serkøn fólk at kannað, hvønn týdning tað hevur, at vit hava okkara eftirlønaruppsparing í Danmark. Hetta mál fer komandi ár at verða tikið upp á limafundum. Eg vil at enda ynskja øllum eini gleðilig jól og eitt eydnu berandi nýggjár. Burtur úr gerandisdegnum eina løtu? Frítíðarhúsið Roykstovan liggur í hugna ligum umhvørvi í Klaksvík, og hevur egna bátabrúgv. Allir vanligir hentleikar eru í húsinum, tó er neyðugt at hava seingjaklæði, handkløð o.a.t. við. Kostnaður fyri limir fyri náttina kr. 400,- tilsamans, tó um meira enn 8 fólk eru samstundis er leigan kr. 50,- fyri fólkið fyri náttina. Vendið tykkum til felagið, tlf um tit hava hug at gera nýtslu av húsinum. [ 3 ]

4 SEMJAN Orð og mynd: Tórfinn Smith Eitt sera trupult prosent Eittans prosenti oman á lønina hesu ferð. Tað gjørdist úrslitið hjá teimum fimm fakfeløgunum innan almenna geiran, sum saman samráddust um nýggjan sáttmála. Tað kann ivaleyst fyri onkran tykjast soltið, men havandi í huga útgangsstøðið hjá landssýrinum, var hetta tað mesta, feløgini kundu fáa. Í fyrsta lagi er vert at hugsa um, at landsstýrið ikki hevði sett eina einastu krónu av í fíggjarlógaruppskotinum til lønarhækking, og harafturat var fyrsta útspælið hjá teimum minus trý prosent. Annað útspæl frá landsstýrinum var, at sáttmálin varð longdur 16 mánaðir uttan nakra lønarhækking. Hetta kundu feløgini sjálvandi als ikki góðtaka, og eftir tógvið stríð eydnaðist at koma upp á tað eina prosentið í einum eitt-ára sáttmála, sigur Vár í Gong, forkvinna í sjúkrarøktarfrøðingafelagnum. Vár heldur, at samstarvið millum tey fimm fakfeløgini stóð veruliga sína roynd, og uttan hetta góða samstarv var neyvan møguleiki at fáa eitt so frægt úrslit, heldur forkvinnan, sum ikki ivast í, at hetta samstarv verður eisini í sambandi við næstu samráðingar. Vit góðtaka ikki ein lønarsteðg! Fakfelagssamstarvið arbeiddi málrættað undir samráðingunum við lýsingarátaki í miðlunum. Ætlanin var, at varpa ljós á almenna lønmóttakaran. [ 4 ]

5 SEMJAN KUNNING FRÁ FELAGNUM Sáttmálarnir millum: Kommunala Arbeiðsgevarafelagið (KAF) og Fíggjarmálaráðið (FMR) og Føroya Pedagogfelag (FP), Havnar Arbeiðskvinnufelag (HAK), Føroya Lærarafelag (FL), Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar (FFS) og Starvsmannafelagið (SMF). Myndir: Tórfinn Smith 1. okt okt Til sáttmálarnar millum Fíggjarmálaráðið og Kommunala Arbeiðsgevarafelagið, sum arbeiðs gevarar, og tey fimm feløgini í Fakfelags sam starvinum, sum vóru sagdir upp at fara úr gildi til 1. oktober 2010, verða gjørdar niðanfyri standandi broytingar: 1. Lønarhækkingar Lønin hækkar soleiðis: 1. oktober ,0 % 2. Sáttmálarnir og lønartalvurar verða dag førdar sam svarandi oman fyri stand andi. 3. Longd uppsagnartíð Uppsagnartíðin hjá starvs fólki, sum eru vald til álitisfólk, verður longd soleiðis, at 3 mánaðir verða lagdir afturat upp sagn artíðini, sum hvørt einstakt álitisfólk hevur inn vunnið. 4. Gildi sáttmálans: Hesin sáttmáli hevur gildi frá 1. oktober 2010, og kann sigast upp av pørtunum sam bært ásetingunum í einstøku sátt málunum, at fara úr gildi fyrstu ferð 1. oktober Tórshavn 30. nov Fíggjarmálaráðið Kommunala Arbeiðsgevarafelagið Føroya Pedagogfelag Havnar Arbeiðskvinnufelag Føroya Lærarafelag Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar Starvsmannafelagið [ 5 ]

6 Tíðindi heima og úti Frá FELAGNUM Aðalfundurin 2011 Aðalfundurin verður komandi ár tann 12. mars á Hotel Føroyum. Eins og til síðsta aðalfund verður eftir fundin skipað fyri einum døgurða á hotellinum. Meira verður at frætta um aðalfundin á heimasíðu felagsins og í fyrstu Vøku í Uppskot til aðalfundin Á síðsta aðalfundið varð freistin at lata inn uppskot til aðalfundin broytt til 1. feb. Hetta merkir, at uppskot til komandi aðalfund skulu vera felagnum í hendi í síðsta lagi 1. feb Á síðsta aðalfundi bleiv eisini umrøtt, at tey, sum ætla at leggja uppskot fyri aðal fundin, skulu tryggja sær, at upp skotini eru greið og klár at leggja fram. Tí er avgjørt, at limir, sum hava uppskot til aðal fundin, hava møguleika at fáa ráðgeving og vegleiðing á skrivstovu felagsins, og hendan ráðgevingin verður veitt í januar og fram til freistin at lata uppskotið inn er úti 1. feb. Tá freistin er farin, ber ikki til at gera nakrar broytingar í inn komnu uppskotunum. Skrivstovan hevur afturlatið millum jól og nýggjár Skrivstovan er stongd frá 23. desember 2010 til og við 2. januar Vit ynskja øllum eini gleðilig jól og eitt gott nýggjár. Limagjald Teir limir, ið hava goldið ov nógv í limagjaldi, biðjast vinaliga venda sær til felagið Týdningurin av at hava ávirkan á sína arbeiðsætlan Ein kanning, sum DSR hevur gjørt, vísir, at sjúkrarøktarfrøðingar, sum hava ávirkan á sína arbeiðsætlan, hava færri sjúkraskeið og sjúkradagar og vænta at verða verandi longur á arbeiðsmarkaðinum enn sjúkrarøktarfrøðingar við minni ávirkan. Eisini hevur størri ávirkan økta arbeiðsgleði við sær. Hetta hevur m.a. verið at sæð á skurðdeild á sjúkrahúsinum Vendsyssel, har sjúkrafráveran er sera lág (1,8%), og tað eru 2 ár síðan, at eitt starvsfólk segði seg úr starvi. Sjúkrafrávera Sjúkrarøktarfrøðingar, sum hava sera stóra ávirkan á tilrættalegging av arbeiðsætlan ini, hava týðiliga færri sjúkra skeið (í miðal 1,66 sjúkraskeið tað síðsta árið) enn sjúkrarøktarfrøðingar, sum hava lítið Jórun Askham JCN Journal of Clinical Nursing Í Vøku 2/2009 hevði Tórfinn Smith, blaðmaður, áhugaverda samrøðu við Jórun Askham viðvíkjandi hennara ritgerð Kvinnur og hjartasjúkur í sambandi við hennara Master útbúgving. Jórun andaðist 6. mars Tað er ikki á hvørjum degi, at føroyskir sjúkrarøktarfrøðingar fáa sínar ritgerðir ella annað givið út í stórum tíðarritum. Ritgerðin hjá Jórun stóð í Journal of Clinical Nursing (JCN) nr. 19/2010 ( ) av ávirkan (í miðal 2,06 sjúkraskeið tað síðsta árið). Hetta svarar til, at sjúkrarøktarfrøðingar við lítið av ávirkan hava 24% fleiri sjúkraskeið. Her eru ikki tey tald við, ið hava verið langtíðarsjúk (yvir 60 sjúkradagar). Møguleikin at hava ávirkan á arbeiðsætlanina vísti seg eisini á talinum av sjúkradøgum, har tey við sera stórari ávirkan høvdu 5,69 dagar í miðal, meðan tey við ongari ávirkan høvdu 8,18 dagar í miðal. Munurin er 44% fleiri sjúkradagar. Væntaður fráfaringaraldur Skema 2 vísir, at ávirkan á tilrættalegging av sínum arbeiðsdøgum eisini hevur týdning, tá hugt verður eftir, hvussu leingi sjúkrarøktarfrøðingar vænta at verða verandi á arbeiðsmarknaðinum. 48% av Vit hava í felagnum fingið sendandi avrit av greinini í JCN, og heitið á henni er: The information and support needs of Faroese women with an acute coronary syndrome. Hjarta-æðrasjúkan er tann sjúkan, flestar kvinnur í verðini doyggja av, og so er eisini her hjá okkum. At lýsa upp living arnar í heilingartilgongdini (recovery processes) kann geva týðandi informatión og hjálp til kvinnurnar, sum eru raktar. Átta kvinnur millum ár tóku lut í kanningini. Tað áhugaverda er, at hetta er fyrstu ferð, at nakað verður útgivið um, hvussu kvinnur eru fyri aftan á akuttan hjartatilburð. Tey, sum eru áhugað at lesa greinina, eru vælkomin at venda sær til felagið. [ 6 ]

7 Tíðindi heima og úti KUNNING FRÁ FELAGNUM sjúkrarøktarfrøðingum, sum hava sera stóra ávirkan, vænta at arbeiða, til teir eru 62 ár ella meira. Hetta sama er galdandi fyri 53% av teimum, sum hava stóra ávirkan. Harafturímóti eru tað 41% av teimum við miðal ella lítlari ávirkan, sum vænta at arbeiða til 62 ára aldur ella longur. Fyri tey við ongari ávirkan er hetta bert galdandi fyri 13%. Grundarlagið fyri hesum tølum er SATH kanningin frá 2007, har 4950 sjúkrarøktarfrøðingar (80%) svaraðu kanningini. Leiðarar eru ikki við í skema 1 og 2. Det Nationale Forskningscenter for Arbejds miljø hevur fyri stuttari tíð síðan gjøgn umgingið 10 kanningar á økinum. Tað vísir seg, at starvsfólk við skiftandi arbeiðstíðum fáa betri heilsu og trivnað, tá tey fáa størri ávirkan at leggja egna arbeiðstíð til rættis. (Kelda: DSR, dr.dk/nyheder/indland) Skema 1. Ávirkan á tilrættalegging av arbeiðsætlan og miðal sjúkrafrávera síðsta árið Sera stóra ávirkan Stóra ávirkan Miðal ávirkan Lítið av ávirkan Onga ávirkan Sjúkra skeið 1,66 1,81 1,97 2,06 2,09 1,92 Sjúkra dagar 5,69 6,31 6,64 6,68 8,18 6,55 Skema 2. Ávirkan á tilrættalegging av arbeiðsætlan og væntaður fráfaringaraldur fyri ára gomul Nær vænt ar sjrfr. at fara av arbeiðs marknaðinum 62 ár ella seinni Sera stóra ávirkan Stóra ávirkan Miðal ávirkan Lítið av ávirkan Í alt Onga ávirkan Í alt 48% 53% 41% 41% 13% 44% Áðrenn 62 ár 52% 47% 59% 59% 87% 56% Í alt 100% 100% 100% 100% 100% 100% Sjúkrarøktarfrøðingar skráseta ikki yvirtíðararbeiði Næstan triði hvør sjúkrarøktarfrøðingur skrásetir ikki sína yvirtíð eina ella fleiri ferðir um mánaðin. Óttin fyri uppsøgn er ein av orsøkunum. Ein kanning, sum Megafon hevur gjørt fyri DSR, vísir, at 28,5% av sjúkra røktarfrøð ingum ikki skriva sína yvirtíð niður í minsta lagi eina ferð um mánaðin. Hetta er serliga galdandi á Sælandi og í Mið- Jútlandi. Tað er millum annað ynski um at veita góða umsorgan fyri sjúklingunum, at vera foyur um ikki at hava gjørt alt arbeiðið til tíðina, ivi um reglugerðir og ótti fyri uppsøgn, sum er orsøkin til tað óskrásetta yvirtíðararbeiðið. Hetta siga fleiri av felagsálitisfólkunum á donsku sjúkra húsunum, sigur fakblaðið Sygeplejersken. Av sjúkrahúsinum í Køge fortelur Susann Carlsen, felagsálitisfólk, at sjúkrarøkt arfrøðingar mangan lata vera við at skráseta sítt yvirtíðararbeiði. Hon sigur: Tey bera ótta fyri at gerast ósamd við leiðsluna og at enda verða upp søgd. Ótolandi støða Forkvinnan í Dansk Sygeplejeråd, Grete Christensen, heldur, at støðan er ótolandi, og eggjar sjúkrarøktarfrøðingum, ið kenna seg kroystar til at lata vera við at skráseta yvirtíðararbeiði, til at seta seg í samband við sítt álitisfólk, sum síðani kann taka hetta upp við leiðsluna. Tað má ikki koma har til, at sjúkrarøktarfrøðingar úti á deildunum skulu kenna seg noyddar til at arbeiða yvir uttan at skráseta tað, sigur Grete Christensen og heldur fram: Tað er ótol andi, um sjúkrarøktarfrøðingar arbeiða yvirtíð uttan at fáa løn ella avspáking. (Kelda: DSR, 22. okt. 2010) [ 7 ]

8 Tíðindi heima og úti Náttararbeiði og bróstkrabbi Ein frágreiðing frá altjóða krabba meins - granskingarstaðnum IARC undir heims - heilsu stovninum WHO vísir á, at samband kann vera millumbróstkrabba og náttararbeiði. Frágreiðingin sigur, at tað kann vera øktur vandi fyri at fáa bróstkrabba, um ein arbeiðir nógv náttararbeiði. Í alt 24 serfrøðingar úr10 londum hava gjøgnumgingið yvir 1000 vísindaligar greinir um nátt ararbeiði, royndir við at útseta djór fyri ljósi eisini um náttina, kanningar av lívfrøðiligum virkni í kyknum og kanningar av fólki við náttararbeiði. Í seks av átta kanningum var samband millum náttararbeiði og øktan vanda fyri bróstkrabba. Eisini finna serfrøðingarnir prógv fyri, at lívfrøðiliga virkni, sum viðvirkar til krabbamein hjá djórum, eisini er viðkomandi fyri menniskju. Tá ein arbeiðir um náttina og harvið er í ljósi verður natúrliga stevið í likaminum órógvað, og hetta hevur við sær verri og minni svøvn. Harvið kemur órógv í ta sera saman settu javnvágina av hormonum og av stoff skiftinum í kyknunum í likaminum, tað vil eisini siga tær mannagongdir,sum verja menniskju og djór móti krabba meini. Millum annað er ein broyting í útskiljingini av hormoninum melatonin í heilanum. Melatonin er við til at verja likamið og serliga bróstið móti krabba meini. Fylg tilráðingunum Í løtuni er eingin heilt vísur máti at fyribyrgja, men Kræftens Bekæmpelse við mælir bert at arbeiða fáar náttarvaktir í einum skeiði, og at ein skiftir millum vaktir við urinum. Dorte Steenberg frá DSR sigur: Um ein verður raktur av bróstkrabba vegna ov nógv náttararbeiði, so er tað sera týdningarmikið, at ein kann hava rætt til endurgjald. Og tá altjóða krabba meinsgransking kemur fram til, at tað helst er eitt samband, so styrkir tað møguleikan fyri at fáaendurgjald. Víðari kanningar Bíðað verður eftir úrslitunum frá fleiri donskum kanningum um náttararbeiði og bróstkrabba. Væntandi verða hes ar kanningar almannakunngjørdar í byrjanini av Íløgur í sjúkrarøkt hava heilt víst verið ein vinningur Á einum røktarheimi í Roskilde hevur setanin av fleiri sjúkrarøktarfrøðingum havt við sær, at so at siga ongar klagur eru frá avvarandi longur. Eisini er talið av óætlaðum hendingum minkað við meira enn eini helvt, og talið av innleggingum er minkað munandi. Hetta staðfesta leiðslan á røktarheim inum og Dansk Sygeplejeråds Kreds Sjælland í tíðindablaðnum Synergi hjá Dansk Sygeplejeråd, ið varð út givið miku dagin 15. september. Sct. Jørgensbjerg er eitt røktarheim til 50 búfólk. Sjúkra røktarfrøðingurin Mette Otkjær, sum hevur verið leiðari á staðnum síðan 2008, sigur soleiðis um hesa positivu menning:,,eg legði skjótt til merkis, at staðið hevði tørv á at verða lyft á eitt hægri fakligt støðið. Sjúkrarøktarfrøðingar hava tann eginleikan, at teir síggja trupulleikarnar, áðrenn teir eru har, reflektera yvir tað og arbeiða út frá tí. Mette Otkjær leggur afturat, at røktarheimið leggur seg eftir at tryggja, at neyðugu førleikarnir eru til staðar og at tryggja eitt gott samstarv millum fakbólkarnar, soleiðis at teir røttu førleikarnir verða nýttir á tí rætta staðnum. Broytingin hevur eisini havt við sær eina lægri sjúkrafráveru.,,tað kann vera vinningur í at gera íløgur fyri at koma úr eini kreppu staðfestir Nils Håkansson, 1. næstformaður í Dansk Sygeplejeråds Kreds Sjælland. Og hann heldur fram:,,tað hevur heilt víst verið ein vinningur og ikki kostnaður at uppnormera sjúkra røkt arfrøðingarnar, og hetta er ikki óvæntað. Tað ræður um at loysa trupulleikarnar, meðan teir enn eru lítlir, og at fyribyrgja, fyribyrgja og fyribyrgja. Hetta er sera góð fíggjarstýring, eisini í eini krepputíð. (kelda: DSR) [ 8 ]

9 Tíðindi heima og úti KUNNING FRÁ FELAGNUM Heilsufremjan, fyribyrging og rørsla væleydnað tiltak í Suðuroy Tað var so, at vit heima sjúkra røkt arfrøðingar leingi hava tosað um at gera okkurt átak fyri at leggja størri dent á fyri byrging. Vit vita øll, at dagliga arbeiðið hjá okkum er fullteknað við viðgerandi sjúkrarøktaruppgávum, og tað, vit eisini vita og síggja, er, at nógv av tí eru tær vaks andi liviháttarsjúkurnar, sum gera um seg í samfelagnum. Vit skulu sjálvsagt altíð hava fyri byrg ing í huga, men umráðandi er eisini at koma út til fólkið, áðrenn sjúkurnar koma, og at kunna og upplýsa, hvussu ein kann fyribyrgja hesum liviháttarsjúkum. Her hugsa vit serliga um hjarta- og æðrasjúkur og diabetes typu 2. Tað bleiv so, at vit vóru 4 heima_sjúkrarøktar frøðingar og ein ergoterapeutur, sum fóru í ein bólk at kanna og skipa fyri hesum fyribyrgingar- og rørsluátaki. Vit fingu grønt ljós frá leiðsluni, og vit skuldu eisini fáa løn fyri hesar dagar, tað tók. So fóru vit í gongd. Tað bleiv skipað soleiðis, at eitt átak var 14. okt. frá kl í Bónus í mið býn um á Tvør oyri, og eitt átak var á Torginum í mið býnum í Vági frá kl , og har kundu fólk koma og máta sær bt p og bs; og um tey ynsktu tað, kundu tey eisini máta bmi. Har fingu tey eisini kunning um fólka sjúkur, og hvussu ein fyribyrgir hesum, bæði við samrøðum og víst upp á veggin við teldu. Fólk fingu bjóðað limesaft og fingu ein rørslufaldara, har vit høvdu samlað flestøll rørslutilboð í Suðuroynni. Afturat hesum fingu tey eitt lítið program frá ergoterapeutinum um eina stutta venjing. Venjingin bleiv eisini víst har á staðnum, og fólk tóku væl undir. Tað vísti seg, at hetta fekk framúr góða móttøku, og vit vóru sera fegnar um tað. Fólk vóru sera glað fyri hetta og ynsktu, at tiltakið varð tikið uppaftur. Tá vit gjørdu eina eftirmeting, vísti tað seg, at har høvdu verið eini fólk framvið. Vit skrásettu umleið 130, har vit skrivaðu virðini niður, og tað vísti seg, at gott 1/3 av hesum høvdu ov høgt bt, tað var líka fyri kvinnur og menn. Nøkur høvdu alt ov høgt, tey vórðu sjálvsagt biðin um at fara til lækna skjótast til bar. Vit fingu eisini staðfest, at tørvur er á slíkum átøkum, og vit vóna, at hetta tiltak verður afturvendandi. Í bólkinum vóru: Bodil Finnsson, Barbara Vestergård, Barbara Gram og Mariann Johannesen. Temadagur Fá2, fakligur bólkur, ið arbeiðir við krabbameini, AIDS og palliatión, skipar fyri temadegi við hesi skrá: Tann krabbameinsrakta familjan Tíð og staður: Fríggjadag kl í gesta borðstovuni á Lands sjúkra húsinum. Í sambandi við temadagin er aðalfundur í Fá2 frá til Málbólkur: Læknar, sjúkrarøktarfrøðingar, fysi o- tera peutar og onnur, ið hava kliniskar royndir við fólki, ið hava krabbamein, og teirra familjum. Endamálið til skeiðinum: At fáa vitan um sálarligar avbjóðingar hjá fólki við krabbameini og familjum teirra. ( angist, depressión, strongd, sorg o.a.) At fáa hugskot til ymiska tørvsmeting og interventión við útgangsstøði í narrativari psykologi. At skifta orð um fyrimunir og vansar við ymiskum stuðulshættum. Formurin á degnum: Upplegg við teori um familjulív og krabbamein Gjøgnumgongd av sjúklingasøgum, dømi frá trupulleikum í krabbameins raktum familjum. Gera nakrar royndir í tvey mansbólkum, har nøkur háttaløg verða roynd, og tosað verður um hetta aftur í plenum. Kanska prát um okkurt dømi frá bólkunum. Undirvísari: Bo Snedker Boman, Onkologisk/ hæma tologisk deild Roskilde sjúkrahús, ið er autoriseraður psykologur, spesia listur í kliniskari psykologi, narrativur familie terapeutur. Tilmelding: Freistin er fyri 18/2-2011, tó er avmarkað pláss. Tilmelding er galdandi tá ið goldið er inn á kontu: Bank Nordik Tilskilið navn á luttakara. Kostnaður er 500 kr. fyri gestir og 400 kr. fyri limir. Ókeypis te og kaffi. Frokostur/døgurði kann verða keyptur í kantinuni. [ 9 ]

10 Heilræði Orð: Jónvør Christiansen, leiðari Heimavitjanartænastan hjá Tós havnar kommunu hevur broytt navn til Heilræði. Heilræði merkir góð ráð. Kvæði: TVINNI VILDI EG HEILRÆÐINI LAGT FYRI TEG Á SINNI. Úr kvæði, ið nevnist Ormar Tórolvsson Jónvør, leiðari Jónvør, Lis, Gerda og Kirstin Starvsfólkini í Heilræði geva HEILSURÁÐ. Heilræði er tænasta til pensjónistar í Tórshavnar kommunu. Øll tilboðini, sum Heilræði bjóðar, hava til endamáls at fremja heilsu. Tey +75 ára gomlu fáa tilboð um eina samtalu um heilsu og trivnað 2 ferðir um árið, og tey +60 ára gomlu hava møguleika at melda seg til fjølbroytt venjingarlið og skeið í Badmintonhøllini, Fimi og Tjarnargarði. Tænastan varð sett á stovn í 2002, og tilboðini eru alsamt útbygd, soleiðis at í 2010 eru 4 starvsfólk, eitt tvørfakligt toymi við sjúkrarøktarfrøðingum, fysiotera peuti og ergoterapeuti. Tórshavnar kommuna fíggjar Heilræði. Heilræði hevur brotið upp úr nýggjum við at bjóða fólki við ymiskum sjúkum bæði venjing og undirvísing. Lis, sjúkrarøktarfrøðingur Skeið hava verið fyri fólk við osteoporosu, parkinson og í næstum verður skeið fyri fólk við KOL. Ætlanin er at bjóða bólkum við øðrum kroniskum sjúkum skeið eisini. Sjúkrarøktarfrøðingarnir í Heilræði veita fegnir ráðgeving til fólk við minnissvinni og teirra avvarðandi. Ergo terapeuturin hevur skeið undir heitinum Varð veit lívsneistan fyri fólk, sum hava Gerda, fysioterapeutur Kirstin, ergiterapeutur Bygnaður í Heilræði. mist ella verið úti fyri onkrum, so tey hava mist lívsgleðina. Fysioterapeuturin hevur ábyrgd av venjingunum saman við ergo tera peutinum. Kunning um tilboðini og til meld ingar bløð eru at finna á undir Tænastur Elrdra økið og Ven jingartilboð. [ 10 ]

11 NORÐURLENDSk RÁÐSTEVNA KUNNING FRÁ FELAGNUM Æna Reinert forkvinna í LNN bjóðaði øllum luttakarunum hjartaliga vælkomin til 6. Norðurlendsku ráðstevnuna Framtíðarleiðari er tað tú? Hetta var heitið á ráðstevnu, sum var hildin í Norðurlandahúsinum í mai mánaði í ár. Tað var fakligi áhugabólk urin fyri leiðandi s j ú k r ar ø k t a rf r ø ði n g a r F Á 6, sum saman við nevndini í LNN, Leder nes Netverk i Norden, skip aði fyri. Ivasamt var, um hendan ráðstevnan var møgulig at gjøgnum føra vegna alheims kreppuna í búskapinum. Vit í FÁ 6 vóru tó sera positivar og trúðu upp á, at hetta fór at eydnast, og valdu sostatt saman við restini av nevndini í LNN at arbeiða víðari við okkara ætlanum. Vit vórðu øll ovfarin av tí sera góðu undirtøkuni; og endin varð, at vit vóru á leið 300 lut takarar. Lut takararnir vóru úr Norð urlondum, Svøríki, Noregi, Íslandi, Danmark og Føroyum, harav vit vóru umleið 80 føroying ar. Slíkar LNN ráðstevnur fyri leið andi sjúkrarøktarfrøðingar eru annaðhvørt ár, og tað varð kunn gjørt á ráðstevnuni í ár, at næsta norð urlendska ráðstevnan verður í Noregi í Á hesum ráðstevnunum er altíð ein fyrilestrahaldari úr hvørj um landi við, og hetta meta vit er ein góður leistur. Soleiðis fáa vit eina vitan, sum fevnir um royndir og fatanir úr øllum Norð ur londum, og tað gevur okkum øllum íblástur, sum vit ikki fáa, um vit bert hava umboð úr okkara egna landi. Føroyska umboðið á ráðstevn uni í ár var Anna Guttesen, sum í fleiri ár hevur verið sjúkrar ø k ta rs t j ó r i á F r e d e r i k sb e r g Hospi tal. Umframt hana var eisini menningarstjórin á Landssjúkra - hús inum, Bente Wenneberg, við sum ein av workshop haldar unum. Allir fyrilestrarnir høvdu høvuðs yvir skriftina Fremtidens leder er det dig, og teir hugleiddu hvør í sínum lagi um júst hetta. Hvat krevst av einum leiðara í dag 2010, hvørjir eginleikar eru neyðugir at hava, og hvussu brynja vit okkum fyri at verða góðir leiðarar í framtíðini. Ymiskt var, hvussu teir sóu upp á hesa avbjóðing, og gav tað okkum Anna Guttesen, sjúkrarøktafrøðingur, MPA umboðaði Føroyar við fyrilsetrinum At geva stafettina víðari til yngri sjúkrarøktarfrøðisleiðarar Forkvinnan í Svøríki Malin Larsson endaði ráðstevnuna, og nýtti eisini høvi at takka Fríðun Hansen frá Green Gate fyri megnar arbeiði hon hevur lagt í hesa ráðstevnu [ 11 ]

12 NORÐURLENDSk RÁÐSTEVNA sum luttakarum eina ógvuliga breiða fatan av, hvat vit skulu leggja dent á, og hvussu vit kunnu menna okkum sjálvar og verða góðir leiðarar. Tá ráðstevnan endaði fríggjadag seinnapart, vóru vit allar sera glaðar og fegnar um, at luttakararnir vóru so væl nøgdir við ráðstevnuna. Sjálvsagt er tað ein fyritreyt, at alt á og rundan um ráðstevnur sum hesa er væl fyriskipað. Vit meta sjálvar, at alt gekk væl, vit vóru væl fyrireikaðar, og vit fingu eisini góða hjálp frá Green Gate við Fríðun Jacobsen. Væl nøgdar við, at vit gjøgnumførdu avbjóðingina, og at ráðstevnan gjørdist veruleiki, kunnu vit nú gleða okkum til 2012, tá LNN ráðstevnan verður í Noregi. At enda vilja vit takka øllum, sum stuðlaðu á ymiskan hátt, felagnum, fyritøkum og sjálvandi luttakarunum, sum vóru saman við okkum hesar báðar dagarnar. Øllum verður ynskt eini gleðilig jól og eitt av Harranum signað nýttár. FÁ 6 Forkvinnan í Havnar Fimleikafelag Anni Kyster hevur fingið allar luttakarnar at reisa seg úr stólinum fyri at mýkja vøddarnar. Lena og Niclas hugtóku allar luttakarnar tá ráðstevnan byrjaði Fyrrverandi og núverandi sjúkrarøktarfrøðisstjórin á Landssjúkrahúsinum Marin Vang og Naina Túgvustein síggja út til at hugna sær Æna Reinert, forkvinna í FÁ6 og Jóngerð M. Nielsen næstforkvinna í FÁ6 á veg í Norðurlandahúsið frá Útvarpshøllini Noreg ger seg kláran at bjóða øllum til 7. norðurlendsku ráðstevna í Stavanger 2012 [ 12 ]

13 TEMA: Heimatænastan KUNNING FRÁ FELAGNUM Heimatænastan Heimatænastan fevnir um heimahjálp, heilsu- og sjúkrarøkt, økisterapi, bú pláss og dagtilhald til eldri borgarar. Í Heima - tænastuni starvast heilsuhjálparar, heilsurøktarar, sjúkrarøktarfrøðingar, fysio- og ergoterapeutar. Heimatænastan er býtt upp í seks øki við hvør sínum økis leiðara. Økini eru Suðurstreymoy, Vágar og Norðstreymoy, Eysturoy, Norð oyggjar, Sandoy og Suðuroy. Eftir tørvi Tá ein borgari hevur vent sær til Heimatæn astuna við umbøn um hjálp, kemur fólk frá Heimatænastuni á gátt at meta um tørvin við støði í, hvat borgarin megnar sjálvur, um onnur, sum eru í húsin um, kunnu hjálpa til, ella um tað eru onnur, sum kunnu veita eina hjálpandi hond. Endamál Endamálsorðingin hjá Heimatænastuni er: Við miðvísari heimatænastu, umsorg an, heilsu- og sjúkrarøkt skal miðast ímóti at stuðla borgarum til sjálvbjargni og at gera tað møguligt hjá honum at búgva sum longst heima í best møguligum umstøðum, um tað er heilsuliga ráðiligt. Tænastan byggir á virðing millum starvsfólk og borgara. Heimahjálp Høvuðssjónarmiðið er, at heimatænastan verður veitt sum hjálp til sjálvhjálp. Tænastan tekur støði í, hvat borgarin sjálvur megnar, og tí er tænastan eisini ymisk frá einum borgara til annan. Í vikuskiftum og halgidagar er tænastan avmarkað til bert at fevna um alneyðuga heimahjálp og sjúkrarøkt. Tænastan fevnir ikki um van liga húsarhaldshjálp so sum reingerð og annað. Heimasjúkrarøkt Heimatænastan fevnir eisini um heimasjúkra røkt Sjúkrarøktarfrøðingar veita heimasjúkrarøkt til borgarar í øllum aldri eftir áheitan frá lækna, heimahjálp ella avvarðandi. Økisterapi Økisterapi er ein nýggj tænasta í Heimatænastuni. Talan er um ergoterapi og fysioterapi. Økisterapeuturin í Heimatænastuni metir um førleikan hjá borgar um og metir um tørvin á neyð ugum til tøkum, t.d. hjálpartól. Øki sterapeuturin vegleiðir starvsfólki, borgaran og avvarðandi í ymiskum viðurskiftum, so sum arbeiðsstøður og fyribyrgjandi tiltøk í heiminum. Bústaður Á Røktarheimum: Endamálið við røkt ar heimunum sigur Heimatænastan vera at bjóða fastan bústað til borg ar - arnar, sum hava tørv á varandi røkt og støðugari hjáveru. Við umsorgan verð ur stuðlað undir virkisførleika og vælveru hjá tí einstaka. Í Føroyum eru í dag 12 røktarheim við 360 búplássum. Á Eldrasambýli: Kring landið eru 16 eldrasambýli við 166 búplássum. Í enda málsorðingini hjá Nærverkinum um eldra sambýli verður dentur lagdur á, at talan er um heimið hjá búfólkunum, har málið er trivnaður og at nøkta tørvin hjá tí einstaka. Víðari verður sagt um endamálið, at hetta er at skapa eitt trygt og livandi umhvørvi, ið byggir á álit millum búfólk og starvsfólk. Andin í heiminum skal vera merktur av virðing [ 13 ]

14 Heimatænastan Orð og mynd: Tórfinn Smith fyri tí einstaka búfólkinum, sum skal hava umstøður at ráða yvir degi og lívi sínum, tó við fyriliti fyri lívshátti hjá hinum búfólkunum. Dagtilhald Fleri eldrabústovnar hava tilboð um dag tilhald til eldri heimabúgvandi borg arar. Borgarin kann koma inn á Røktarheimið ella Eldrasambýlið í nakrar tímar tvær til fimm ferðir um vikuna, har tíðin verður nýtt til m.a. sang, lesnað, ítrivsarbeiði, venja kroppin og at ganga túrar. Nýhugsan og nútímans tøkni Fyri at varðveita eitt nøktandi tænastustøði hóast fíggjarligar skerjingar er alneyðugt við nýhugsan og at gera nýtslu av nýggjastu tøkni, siga Gunnleyg Durhuus, leiðari, og Anna Maria Oskarsson, fulltrúi í Heimatænastuni hjá Nærverkinum Umlætting Flestu eldrabústovnar hava eitt ella fleiri umlættingarpláss. Talan er um búpláss til borgarar, sum tørva serliga røkt í eitt avmarkað tíðarskeið. Til ber at søkja um umlætting, sum kann vera í mesta lagi í 90 dagar um árið. 10.undi hvør á eldrabústovni Av teimum umleið før oy ingunum, eldri enn 67 ár, búgva tey 546 annaðhvørt á røktarheimi ella í sambýli. 360 teirra á røktarheimi og 166 á eldrasambýli. Starvsvenjing Heimatænastan er eitt arbeiðspláss, har næmingar og lesandi eru í starvsvenjing, og tí kemur eisini fyri, at tey, sum eru í starvsvenjing, koma við inn í heimið. Næmingar, sum læra til heilsuhjálpara, koma frá heilsuskúlanum í Hovi, og lesandi til sjúkrarøktarfrøðing koma frá sjúkrarøktarfrøðiskúlanum í Havn. Talið á eldri føroyingum gerst alsamt størri, samstundis sum fíggjarliga játtanin hevur ilt við at fylgja við, og tað merkist hjá Nærverkinum, hvørs uppgáva er at veita tænastur til borgarar við serligum tørvi, sum búgva heima, á bústovnum ella á sambýlum. Skerjingar merkja stórt sæð alt virksemið á hesum landsins størsta arbeiðsplássi, sum Nærverkið er, og ikki minst í Heimatænastuni, sum fevnir um heimahjálp, heilsu- og sjúkrarøkt, økisterapi, búpláss og dagtilhald til eldri borgarar. Tað ásanna Gunnleyg Durhuus, leiðari, og Anna Maria Oskarsson, full trúi í Heimatænastuni, sum kortini ikki tykjast ráðaleysar. Við alt fleiri brúkarum og av mark aðaum fíggjarligum rásarúmi mugu vit bara vera meira framskygd, hugsa øðrvísi og nýta ta framkomnu tøkni, sum møguligt er í okkara arbeiði, og so hyggja vit sjálvandi eisini eftir, hvussu tey gera aðrastaðni. Sum dømi um, hvussu tøkni kann nýtast, nevna tær sonevndu heilivágs karusellina, sum brúkarar kunnu fáa heilivágin í. Hetta er ein royndarætlan, sum verður sett í verk í næstum. Tekur brúkarin ikki sín heilivág til ásettu tíð, fer ein sjálvvirkandi fráboðan til avvarðandi innan heimatænastuna, sum síðani tekur neyðug stig. Við hesum minkar títtleikin hjá heilsustarvsfólki at fara út til brúkaran fyri at tryggja sær, at heilivágurin verður tikin. Gunnleyg og Anna Maria siga seg ikki ivast í, at onnur tøknilig frambrot kunnu koma upp á tal. Røkt fram um reingerð Tað var tann tíð, tá heimahjálparar eisini tóku sær av reingerð hjá fólki, tey vitjaðu, men so er ikki longur. Neyðugt var at raðfesta, hvøjar tænastur Heimatænastan skuldi veita, og tí varð persónliga røktin tikin fram um reingerðina. Vit hildu, at hóast tað altíð kann vera óheppið at skerja eina tænastu, var frægast at taka reingerðina burtur, tá nú skerjast skuldi, tí tað eru onnur enn starvsfólkini hjá Heimatænastuni, sum kunnu taka sær av tí partinum. Harafturat er reingerð likamliga tungt arbeiði og tyngir tí nógv starvsfólkahópin. Munandi meira enn tað at veita persónliga røkt. [ 14 ]

15 TEMA: Heimatænastan KUNNING FRÁ FELAGNUM Anna Maria Oskarsson og Gunnleyg Durhuus siga, at tey í alt størri mun fara at skipa fyri heilsufremjandi tiltøkum sum t.d rørslutilboðum fyri eldri heimabúgvandi, og hesi tilboð, sum longu eru, tykjast at vera sera vælkomin millum tey eldru. Við hesum fáa eldri betri lívsdygd og koma í mongum førum seinni inn í Heimatænastuskipanina. Fyri starvsfólkini merkir tað eisini, at tey nú í størri mun brúka sínar kreftir upp á sín fakliga førleika, siga Gunnleyg og Anna Maria, sum siga seg ikki ivast í, at fleiri av teimum eldru fólkunum eru sera hørm um at missa reingerðina. Hjálp í mun til tørv Ongar lógir ella greiðar almennar reglugerðir eru, sum siga, hvussu tæn astustøðið skal vera, og tí verður heimahjálp veitt í mun til tørv innan fyri fíggjarliga karmin. Innan Heimatænastuna eru nakrir sonevndir visitatorar, sum fara út til teirra, sum ynskja heimahjálp, at meta um, hvørjir trupulleikarnir eru og harvið, hvør tørvurin er. Visitatorarnir eru útbúnir sjúrkarøktarfrøðingar og eru tí væl fyri at greina støðuna fyri deild ar leiðaranum fyri viðkomandi øki hjá heimatænastuni, sum ger av, hvør hjálpin skal vera. Gunnleyg Durhuus og Anna Maria Oskarsson siga, at í mun til eitt nú í granna londunum, eru vit á røktar heimsøkin um í minsta lagi á somu hædd, men í heimatænastuni hava vit færri tilboð enn onnur. Millum annað hava fólk í granna londunum møguleika at søkja inn á eitt sokallað akuttheim, tá støð an í heiminum brádliga versnar. Eisini finnast endurvenjingarstovnar at hjálpa teimum, sum tørvar venjing í eina ávísa tíð áðrenn útskriving t.d. eftir langa sjúkralegu á sjúkrahúsi, men tílíkt hava vit ikki í Føroyum. Hjá okkum mugu serligar loys nir finnast í hvørjum einstøkum føri. Tá støðan brádliga versnar, verða fólk oftast løgd inn á sjúkrahús, og fólk liggja ofta longur enn neyðugt á sjúkrahúsi, av tí at tey eru ikki før fyri at flyta heim. Eldraíbúðir At alstórur tørvur er á eldraíbúðum, siga Gunnleyg og Anna Maria seg vera sann førdar um. At kalla eingi íbúð artilboð eru millum, at fólk búgva heima, og at bjóða teimum eitt sambýlis- ella røktarheimspláss, og tað er ikki nøktandi. Tær kundu hugsa sær, at bygdar vórðu íbúðir til eldri fólk, nakrar saman í sjálvstøðugum eindum ymsastaðni í býnum. Hetta hevði havt við sær betri tivnað og tryggari umhvørvi hjá eldri, og harafturat hevði tað gjørt tað bæði lættari, betri og bíligari hjá teimum, sum skulu vera um tey eldru, siga tær báðar. Nógv eldri starvsfólk Á Ellis- og røktarheimsøkinum eru stórar upphæddir nýttar til íløgur fyri at nøkta ovurstóra tørvin. Ein stórur partur av starvsfólkahópinum er búgvið fólk og komin nakað væl upp í árini. Fimta hvørt starvsfólk, sum arbeiðir í Heimatænastuni, er eldri enn 60 ár. Tær halda tað tí vera umráðandi at vekja áhuga millum ung at arbeiða á eldraøkin um, og tað gera tey í Nærverkinum m.a. við at royna at fáa skúlarnar at vísa á praktikk pláss innan Nærverkið. Í Vágum er avtala millum ellis- og røktarheimið á Sýnuni og Skúlan á Gilnanesi, hagani 6. flokkarnir eru á Sýnuni tveir tímar um vikuna, men hetta er, sum skilst, bert byrjanin í royndunum at økja um áhugan fyri eldraøkinum sum arbeiðspláss. [ 15 ]

16 Heimatænastan Øll hjálp á einum og sama stað Okkara mál er ein og sama hurð til brúkaran at koma til, uttan mun til, hvørji ørindi hansara eru til Heimatænastuna. Hetta fer at gera tað munandi lættari hjá teimum, sum søkja sær tænastu frá okkum, sigur Sonja Klein, økisleiðari hjá Heimatænastuni Orð og mynd: Tórfinn Smith Tað skal gerast munandi lættari hjá fólki at venda sær til Heimatænastuna, tá tey halda seg hava onkra tænastu haðani fyri neyðini. Eitt og sama stað at venda sær til, og eittans telefonnummar. Hetta hevur verið stavnhaldið, líka síðani farið varð undir at savna fleiri tænastur saman undir ein hatt, og hendan gongdin fer at halda fram við alt fleiri tænastum. Tað sigur Sonja Klein, økisleiðari. Sonja hevur verið við frá byrjan, tá skipanin við økisleiðarum varð sett í verk. Skipanir við at veita heimabúgv andi hjálp byrjaði í 1974, tá heimahjálp araskip anin varð sett á stovn. Fyrstu árini vóru heima sjúkrarøktarfrøðingar ikki við í eini skipan, men 1. januar 1983 var tað, sum tá kallaðist Heilsu- og Heimasjúkra systraskipanin, sett á stovn. Sonja helt hetta vera áhugavert, hevði hug at royna nakað nýtt, søkti og fekk starv. Hon hevði frammanundan arbeitt nógv á eldraøkinum á stovnum, bæði í Klaksvík og í Vágum, og hon gjørdist nú ein av teimum fyrstu í hesi nýggju skipanini, sum skuldi vera við til at royna hetta tá ókenda fyribrigdið. Tvær ymiskar skipanir Táverandi heimatænastur fevndu sostatt um tvær ymiskar skipanir. Heima hjálp araskipanin, sum var undir Almannastovuni, og heima sjúkra systraskipanin, sum fyrst var undir Ríkisumboðnum og seinni undir Almanna stovuni. Hesar skipanir høvdu hvør sín leiðara, og arbeiðið var ikki samskipað, hóast tað ofta snúði seg um somu brúkarar. Heima sjúkra røktarfrøðingurin kom til brúkaran og gjørdi sítt arbeiði, og heimahjálparin gjørdi sítt, og tí var heilt natúrligt at kanna, um tænasturnar ikki kundu samskipast. Tað bleiv gjørt, tá skipanirnar í 1996 vórðu lagdar saman við einum leiðara til bæði økini. Í hesum sambandi varð landið býtt upp í 6 øki, og søkt varð eftir einum økisleiðara til hvørt øki. Síðani tá hevur Sonja Klein verið økisleiðari fyri Øki 2, sum fevnir um Vágar, Norðstreymoy og útnyrðingspartin av Eysturoynni. Tað hava verið gjørdar tillagingar síðani tá. Eftir gomlu skipanini vóru eftir lits - kvinnur kring landið, sum skipaðu dag liga arbeiði hjá heimahjálparunum. Nú gjørdist økis leiðarin teirra leiðari. Bygn aðurin var broyttur, men eftirlits kvinn urnar sótu við nógvari vitan og royndum, so tær hildu fram í sínum arbeiði. Í dag eru bert heilt fáar eftirlitskvinnur eftir, og teirra arbeiðsuppgávur eru nógv broyttar. Heimasjúkrarøktin, sum fyrstu tíðina bert fevndi um tænastu um dagin, var fyrst økt til eisini at umfata kvøldvakt, og síðan til náttarvakt í øllum landinum, tó í flestu økjunum sum tilkallivakt. Deildarleiðarar eru nú settir til at leiða og fordeila arbeiðið úti í økinum, sum nú í stóran mun verður samskipað við lokalu eldrasambýlini. Í dag eitur stovnurin Heimatænastan og hoyrir til Nærverkið. Røktarheimini upp í skipanina Sonja greiðir frá, at við tíðini gerst greitt, at sambandið og samstarvið millum heimatænastuna og røktarheimini kundu gerast betri. Tað er lítið at ivast í, starvsfólkini í heima tænastuni, sum virka úti hjá brúkar unum, eru tey, sum best kenna teir brúkarar, sum búgva heima, og vita, hvønn tørv teir hava. Hinvegin varð mett, at Heimatænastan hevði ikki altíð nóg stóra ávirkan á, hvør kundi fáa eitt røktarheimspláss, um vit fara nøkur ár aftur í tíðina, tí talan var um hvør sína skipan, og spurningurin varð tí tikin upp, hvussu hetta kundi fáast at rigga betri, sigur Sonja. Vanliga høvdu røktarheimini eitt stýri, sum hevði evstu leiðsluna og avgerðina, hvør skuldi koma á røktarheim. Í dag er hetta broytt soleiðis, at samstarvið er økt [ 16 ]

17 TEMA: Heimatænastan KUNNING FRÁ FELAGNUM hava tikið til sín. Sonja heldur, at hetta tænir fleiri endamálum, fyrst og fremst rørslu venjingar, men eisini tað, at eldri hitt ast og hava tað hugnaligt saman. Sama er galdandi á Røktarheiminum á Sýn ini í Vágum, sum er karmur um bæði dag tilboð og fyribyrgjandi rørslu venj ingar til heimabúgvandi. munandi, og settar eru upptøkunevndir, har Røktarheimini og í Heimatænastan eru umboðað við leiðarunum, og haraftrat eru limir úr kommununi og kommunulækni við, sum saman taka avgerð um upptøku. Tey røktarheim, sum nú verða bygd, verða løgd saman við Nærverkinum. Fyrsta heimið eftir hesi nýggju skipan var røktarheimið á Mørkini í Streymnesi. Tá heimið lat upp í 2006, var tað økisleiðarin, sum fekk evstu leiðsluna av røktarheiminum. Dagligu leisluna hevur røktarheimsleiðarin, sum eisini hevur ábyrgdina av tænastum úti í økinum. Sonja Klein heldur, at hetta er ein góð skipan. Við eini tílíkari samskipan ber betur til at stýra fíggjarliga, og tey fáa eina javnari tilgongd av heimahjálparaarbeiðinum. Sonja Klein varð útbúgvin sjúkrarøktarfrøðingur í 1972, og hon hevur arbeitt nógv á eldraøkinum, bæði í Klaksvík og vesturi í Vágum. Hon er nú økisleiðari fyri Øki 2 í Heimatænastuni Hendan samskipanin ber eisini tað í sær, at virkisøkið hjá heimahjálparunum nú eisini fevnir um røktarheimini. Frá á heystið 2009 var Røktarheimið á Sýnini eisini lagt saman við Heimatænastuni, og sostatt er alt eldraøkið Vágar/ Norðstreym partur av Nærverkinum. Røktarheimið meira opið Sonja Klein greiðir frá, at tá Mørkin lat upp, varð avgjørt, at húsið skuldi ikki bert vera fyri tey, sum har búgva, men fyri allar pensionistar í Sunda kommunu. Hetta er soleiðis at skilja, at eisini onnur kunnu koma inn at brúka heimið í ein ávísan mun. Heimið er býtt upp í lonir. Miðlonin er so háttað, at búfólkini verða ikki órógvað av teimum, sum bert koma á heimið til venjingar í ergo- og fysioterapi, sum pensionistar í kommununi rættiliga Fyribyrgjandi tiltøk Heimatænastan fer at leggja størri dent á fyribyrgjandi arbeiði fyri eldri. Sonja sigur, at vanligt hevur verið at taka sær av fólki, eftir at tey hava mist sín førleika, men nú leggja tey seg eisini eftir at hava nøkur fyribyrgjandi tilboð. Eitt av teimum eru fyribyrgjandi rørsluvenjingar á røktarheimum. Í Vágum hava tey gjørt nógv við at bjóða fram hesi tilboð, og undirtøkan hev ur verið framúr góð. Millum 40 og 50 fólk møta hvørja ferð á røktar heimið á Sýnuni, har fyribyrgjandi rørslu venjingarnar fara fram ein tíma tvær ferðir um vikuna. Kommunan rindar fyri koyring, Heimatænastan rindar lønir, og røktar heimið leggur høli til. Sonja Klein fegn ast um, at allir partar hava tikið so væl undir við hesi ætlan, sum tænir so mong um gagnligum endamálum fyri eldri borgarunum. Sama er galdandi á Mørkini fyri Sunda borgarar, og gongd er eisini komin á í Vestmanna/Kvívík. Í øllum økjunum eru økisterapeutar, sum taka sær av rørsluvenjingunum. Bæði á Mørkini og á Sýnini er ídnaðar køkur, soleiðis at tey eisini kunnu lata døgurðar til heimabúgvandi pensi onistar. Vit síggja fram til at kunna útbyggja hesa tænastu til eisini at fevna um onnur heilsu fremjandi tiltøk til pensiónistar, har sjúkraarøktarfrøðingurin í Heimatæn astuni eisini verður ein nátúrligur partur, soleiðis at fólk kunnu varðveita sín førleika sum longst, sigur Sonja Klein, økisleiðari hjá Heimatænastuni. [ 17 ]

18 Heimatænastan Uppgávurnar hjá náttarvaktini eru mangar og ymiskar Frá órógvandi grindalokki til røkt við sjúku og deyða Orð og mynd: Tórfinn Smith Jensina Simonsen er sjúkra røktar frøðingur og arbeiðir sum náttarvakt í Øki 1, sum er høvuðsstaðarøkið, og tað hevur hon gjørt, síðani náttarvaktarskipanin varð sett á stovn innan Heimatænastuna fyri hálvum øðrum ári síðani. Byrjað varð í smáum, og Jensina var tá einsmøll um náttarvaktina. Tvær samanhangandi nætur, og tvær frí, og harafturat annaðhvørt vikuskiftið. Sostatt var eingin á nátt arvakt, tá Jensina ikki var til arbeiðis, men fáar mánaðir eftir kom ein føst skipan við sjúkrarøktarfrøðingi og heimahjálp, soleiðis at tænastan var virkin hvørja nátt í viku. Tað var tó um reppið, at náttarvaktin datt niðurfyri aftur stutt eftir, at hon var byrjað, tí Nærverkið skuldi spara, og í tí sambandi varð frammi at strika náttarvaktina. Tað var hon eisini í nakrar fáar dagar, men eftir trýsti frá ymiskum síðum varð hendan spariætlanin slept. Tað var Jensina, sum vera man, fegin um, og ikki minst brúkarin eisini. Fyri at heimatænastan skal virka optimalt, er neyðugt við dag-, kvøld- og náttarvakt, tí tað eru jú 24 tímar í samdøgrinum, og nógv eru tey, sum hava tørv á røkt, uttan mun til, hvat klokkan er. Røkt og tryggleiki Fólkini, sum fáa vitjan av náttarvaktini, eru fyri tað mesta tey, sum frammanundan eru í vaktarskipanini til dag- og kvøldvakt, og sum eru visiterað til eisini at fáa vitjan av náttarvaktini. Talan er um fólk í øllum aldri.tó fyri tað mesta eldri og meira ella minni óhjálpin fólk, sum hava brúk fyri hjálp alt samdøgrið. Jensina sigur, at endamálið er at veita hesum fólkum best møguligu røkt og hjálp og virka við til tryggleika, eisini um náttina.hetta kann somuleiðis lætta um hjá avvarðandi og ger eisini sítt til, at talið á fráboðanum eftir lækna verður minni. Arbeiðið hjá náttarvaktini byrjar kl. 23 á kvøldi og heldur á til kl. 7 á morgni. Jensina greiðir frá, at tá tær koma á náttarvakt, fáa tær at vita frá kvøldvaktini, um nakað serligt hevur verið á vási, og harvið um onkur er, sum tær serliga skulu halda eyga við. Síðani verður farið á vitjan. Ein heimahjálp saman við einum sjúkrarøktarfrøðingi. Vanliga eru millum 15 og 20 fólk, sum skulu hava vitjan, og tað fáa tey eina ella tvær ferðir á náttini, og í serligum førum oftari. Náttarvaktin hevur eisini vakttelefon, so til ber hjá fólki, sum eru í skipanini, at senda boð eftir teimum, um okkurt átrokandi er. Rættiliga ymiskar uppgávur Uppgávurnar kunnu vera rættiliga ymiskar. Umframt at observera,veita persónliga røkt og at hjálpa við einhvørjum, kunnu tær, sum eru á náttarvakt, uppliva mangt og hvat, tí fólk eru ógvuliga ymiskt fyri. Eitt er at veita fólki fysiska hjálp, men tann sálarligi og sosiali parturin er eisini týdningarmikil, og tað, sum kann tykjast sum lítil og eingin trupulleiki fyri nøkur, kann tykjast at vera stórur trupulleiki fyri onnur, sigur Jensina, og greiðir frá, at hon eina náttina var komin inn til eina gamla komu sum gramdi seg um at hon hevði ikki sovið á náttini. Trupulleikin var, at ein grindalokkur, sum sveimaði um loftsljósið, órógvaði, og einki fekk hon sjálv gjørt við tað. Í øðrum førum kunnu fólk gerast bangin av illveðri, og onkrum sum liggur og dukar móti húsinum. Hesa somu náttina við grindalokkinum vóru seinni boð eftir náttarvaktini í sambandi við røkt av deyða, og løtu seinni til annan brúkara, sum knappliga var vorðin so álvars liga sjúkur, at neyðugt var at boðsenda sjúkrabili, so uppgávurnar mugu sigast at vera rættiliga ymiskar. Innliva okkum í støðuna hjá fólki Tað er sera umráðandi, at vit duga at liva okkum inn í støðuna hjá fólki og vísa teimum virðing, tí vit kom jú inn í teirra heim. Tað er eisini týdningarmikið at møta hvørjum einstøkum menniskja, har sum tey eru, og út frá tí veita ta røkt, sum tey hava fyri neyðini, sigur Jensina, sum heldur, at fólk eru vanliga sera tolin og takksom fyri hjálpina og seta ikki órímilig krøv. Alt verður skrásett Fyri hvørja vitjan verður skrivað niður, hvat náttarvaktin hevur gjørt, um nakað serligt er at viðmerkja. Eisini verður tal av brúkarum, aldur, diagnosa, hvussu langa tíð vit eru inni hjá hvørjum einstøkum, og hvussu ofta viðkomandi fær vitjan hvørja nátt, viðmerkt. Hetta verður sett í eitt skema og kann sostatt brúkast sum dokumentatión fyri arbeiðinum. [ 18 ]

19 TEMA: Heimatænastan KUNNING FRÁ FELAGNUM Jensina Simonsen er sjúkra røktar frøðingur og arbeiðir sum náttarvakt í Øki 1, sum er høvuðsstaðarøkið [ 19 ]

20 Heimatænastan Vit eiga at økja heimatænastuna heldur enn at skerja hana Skerjingarnar í heimatænastuni við færri vitjanum av heimahjálparum og sjúkrarøktarfrøðingum minkar um fyribyrgjandi arbeiðið, og harvið verður torførari at lofta smærri trupulleikum, áðrenn hesir gerast alstórir, sigur Súsanna K. Hansen, heimasjúkrarøktarfrøðingur í Havn Orð og mynd: Tórfinn Smith Tað er lítið at ivast í, at flestu fólk vilja heldur enn fegin vera heima hjá sær sjálvum sum longst. Tað hevði eisini borið til í væl størri mun enn í dag. Væl at merkja, um hesi fólk fingu ta hjálp í heimið og umlætting, sum teimum tørvar. Hetta hevði tænt teimum sjálvum við betri heilsustøðu, størri lívsdygd, einum munandi bata til avvarðandi, og fyri tað almenna var eisini sparingin eyðsýnd við minni trýsti á eitt nú røkharheimini. Tað sigur Súsanna K. Hansen, sum er ein av heimasjúkrarøktarfrøðingunum í høvuðsstaðarøkinum, sum saman við starvsfeløgum sínum arbeiða í dag-, kvøld- og náttarvaktum í teimum trimum økjunum í býnum. Súsanna kann eisini tosa við um avleiðingar av skerjingum. Fýra ella fimm sjúkrarøktarfrøðingar eru á hvørjari vakt, men tað var tann tíð, tá tær vóru sjey. Súsanna heldur, at nú er skorið so neyvt at beini, at tað nærkast tí óforsvarliga. Eingin tíð til prát Treyðugt so, tað eru eisini lættari dagar, m.a. tá nakrir av brúkarunum, sum vit annars skuldu vitjað, eru til umlætting, men so eru eisini dagar, sum eru torførir at koma ígjøgnum. Vit hava brúkarar, sum krevja nógva viðgerð, sum eisini er tíðarkrevjandi. Tað eru eisini brúkarar, sum veruliga hava brúk fyri at tosa um síni viðurskifti, men eingin tíð er roknað til tess, hóast vit fegin vildu sett okkum eina løtu og prátað, men tað ber ikki til, tí næstu brúkararnir bíða, sigur Súsanna, sum heldur tað vera ógvuliga harmiligt og ørkymlandi ikki at hava tíð til at geva brúkaranum nøktandi tænastu. Umframt at vitja sínar brúkarar eftir einari lagdari skipan, kemur eisini fyri, at okkurt heilt óvæntað stingur seg upp. Tað kann t.d. vera, at heimahjálpin, sum veitir sínum brúkarum persónliga røkt, boðar frá, at okkurt serligt er áfatt og biður um hjálp, og tá er einki annað at gera enn at blaka alt frá sær og leypa avstað. Í tílíkum førum meta vit, um hetta er nakað, vit sjálv kunnu gera, ella um neyðugt er at boðsenda lækna ella sjúkrabili. Tílíkt óvæntað kemur altíð fram um tað frammanundan tilrættalagda, sigur Súsanna. Strævið hjá familjuni Í flestu førum tekur familjan sær væl av sínum avvarðandi, men so eru eisini familjur, sum av einhvørjari orsøk ikki hava møguleika til tess. Súsanna upplivir mangan, hvussu strævið familjur hava tað, og hvussu nógv umlætting og heilsumennandi tiltøk hava at siga. Sum dømi nevnir hon ein mann, sum hevur havt heilabløðing og er lamin í aðrari síðuni. Konan hjálpir honum alt, hon kann, og maðurin fær javnan vitjan av heimahjálp og sjúkrarøktarfrøðingi. Hesin sami maður fær tilboð um uppvenjing, sum hann tekur av, og tað gongur framá. Regluligu venjingarnar hjá fysioterapeutinum gera, at maðurin verður alt betur fyri, men so við eitt skal skipanin spara, og uppvenjingin verður tikin frá honum. Súsanna sigur, at hetta er eitt tað ringasta, sum kann henda. Fyrst at veita eina tænastu, ið bøtir um fysiska førleikan og lívsdygd í eini tilgongd, sum bæði er tung og kann tykjast vónleys, fyri so aftur at taka hjálpina aftur, hóast tað framvegis er brúk fyri henni. Familjur, sum taka sær av sínum sjúku næstrafólki, eru mangan ógvuliga sperdar. Fólk gerast agressiv og broyta per sónligheit, tí viðurskiftini tykjast ótolandi og vónleys. Tí koma tilboð um ymiska hjálp, eitt nú umlætting, sera væl við. Bæði fyri sjúklingin og fyri tey avvarðandi. Súsanna sigur seg ikki ivast í, at fingu heimabúgvandi neyðugu hjálpina, kundu tey búð væl longur heima hjá sær sjálvum, og tað er eisini tað, sum tey heldur enn fegin vilja. Harafturat vórðu nógvar almennar krónur spardar í t.d. røktarheimsplássum. [ 20]

21 TEMA: Heimatænastan KUNNING FRÁ FELAGNUM Vit eiga at styrkja hjálpina til heimabúgvandi heldur enn at skerja hana, tí tá spara vit eftir hæli, heldur Súsanna K. Hansen, sum er heimasjúkrarøktarfrøðingur í Havn [ 21 ]

22 flogvanlukkan Katrin Dahl situr her við einum av føroysku bløðunum, sum skrivaði um vanlukkuna og minnist aftur á vanlukkudagin fyri 40 árum síðani Ivaðust onga løtu Orð og mynd: Tórfinn Smith Við okkara fakliga førleika og hugburði, sum sjúkrasystrar hava, ivaðust vit onga løtu í, hvat vit skuldu gera, sigur Katrin Dahl, sum saman við Elinborg Joensen var millum tey fyrstu, sum komu í vanlukkustaðið vesturi í Mykinesi Katrin Dahl var við familjuni búsitandi í Keypmannahavn, og hon var komin heim í brúdleyp hjá systur síni. Hendan vanlukku leygardagin 26. september, fyri nú stívliga 40 árum síðani, skuldi hon fara við flogfari aftur til Danmarkar. Saman við hinum ferðafólkunum var hon komin á flogvøllin, har tey bíðaðu eftir flogfarinum. Katrin Dahl greiðir frá: Sýnið var vánaligt hendan dagin, so vit sóu ikki flogfarið, men einar tvær ferðir hoyrdu vit tað uppi yvir okkum. So hendi ikki meira, fyrr enn Hugo Fjørðoy kom sera skundisliga inn í komuhøllina og bað okkum fara úr høllini og út í nakrar bussar, sum bíðaðu uttanfyri, og sum skuldu koyra okkum til gistingarhúsið vesturi í Bø. Vit grunaðu, at okkurt serligt var áfatt, men visti einki um, hvat var hent, fyrr enn útvarpið á middegi kom við tíðindunum. Sjálvandi fór ein skelkur gjørnum okkum og rættiligur ruðuleiki, greiðir Katrin frá. [ 22 ]

23 40 ár síðan FLOGVANLUKKUNA KUNNING FRÁ FELAGNUM Ábyrgdin kallaði Orð og mynd: Edvard Joensen Tað var ongantíð nakar ivi um, at starvsfelagarnir Katrin Dahl og Elinborg Joensen, sjúkrarøkt ar frøð ingar ella sjúkrapley irskur, sum tey søgdu tá skuldu fara út í Myki nes at veita ta hjálp, tær vóru mentar, tá tær frættu um flogvanlukkuna har úti tann 26. sep tember Tað var teirra arbeiði, og tær kendu tað sum sína skyldu at fara Elinborg Joensen, sjúkrarøktarfrøð ing ur úr Bø, var ein teirra, sum var úti í Mykinesi í sambandi við flogvanlukkuna tann 26. september Í tvey samdøgur út í eitt var hon við til at taka sær av teimum, sum fingu skaða í vanlukkuni. Tað vóru tvey hørð samdøgur við ongum svøvni, minnist hon, og tá alt var yvirstaðið, og seinastu sjúklingarnir vóru farnir av oynni, gekk Jacob Højgaard, kommunulækni, runt og bjóðaði sovitablettir. Vit vóru staddar í Bø, tá vit hoyrdu í Út varpinum, at flogfarið var niðurdottið. Vit fóru so beinanveg inn til Sørvágs, har Katrin, sum var á veg til Danmarkar, so fekk lænt klæðir, so hon kundi fara á fjøllini, tá vit komu út, greiðir Elinborg [ 23 ]

24 flogvanlukkan Við báti úr Sørvági Skjótt frættist, at ein bátur skuldi fara úr Søvági og út í Mykines við hjálparfólki. Starvsfelagi hennara, Elisabeth Joensen, búði í Bø, og Katrin var skjót inn til hennara, og tær gjørdu skjótt av, at nú ráddi um at veita eina hjálpandi hond. Báðar vóru tær sjúkrasystrar, og tá ivast man ikki í, hvat er at gera í eini tílíkari støðu, sigur Katrin. Báðar sluppu tær við bátinum út í Mykines. Veðrið var ikki til at koma at lendingini, og tí varð farið norður um oynna. Har vit skuldu fara upp á oynna, sá ikki tespiligt út, og høgt var uppfyri, og tí var neyðugt at fáa línu á okkum. Staðkendu sørvingarnir gjørdu eitt satt bragd og fingu okkum øll upp. Eg havi altíð havt hæddarræðslu, men havi tó tey góðu evni at kunna lukka av í tílíkum umstøðum, sum Katrin tekur til. Komin niðan á Knúk, har flogfarið lá, vóru mykinesmenn longu komnir á staðið og høvdu gjørt eitt stórt arbeiði, so vit fóru beinanvegin at fáa tey skaddu oman í bygdini, nøkur teirra kundu so dánt ganga, og onnur á børu. Hvussu vanlukkustaðið sá út, vil Katrin als ikki tosa um. Tað leggur man aftur um seg. Har ráddi bert um at hjálpa, so væl man kundi, sigur Katrin. Tað var, sum vera man, avmarkað, hvat vit høvdu við okkum vestur, men í Mykinesi skortaði ikki upp á nakað. Mykinesfólk vóru heilt fantastisk. Einki var óført, tá tað ráddi um at hjálpa. At koma í eina so lítla bygd í tílíkum ørindum við nógvum særdum fólkum og so mongum avbygdafólki var ikki bara sum at siga tað. Vit fingu alt tað, vit høvdu brúk fyri, og allar dyr stóðu opnar, sigur Katrin og leggur aftrat, at orð kunnu ikki greiða frá, hvussu bygdarfólkið tók ímóti teimum. Fakligur førleiki og hugburður Tá tú sum sjúkrasystur kemur í eina tílíka støðu, fert tú ikki at ivast í, hvat er at gera. Eg haldi, at hetta liggur í hvørjari sjúkarsystur. Tað snýr seg um fakligan førleika og hugburð, sigur Katrin, sum heldur, at fakligur førleiki og hugburður hanga saman. Katrin heldur orsøkina til, at tú fer at læra til sjúkrasystur er, at tú hevur handan hugburðin, og hesin sami hugburður verður bert staðfestur og styrktur, tá tú hevur nomið tær hesa útbúgving, og hetta sama man vera galdandi fyri øll heilsustarvsfólk, heldur hon. Joensen frá. Sjálv var hon ílatin til ein slíkan túr í gummistivlum og heitum klæðum. Úr Sørvági kom ein triði starvsfelagi, Herdis Joensen, eisini við. Tær fóru umborð á deksbátin Royndina, sum lá á Sørvági. Har vóru eisini fleiri staðkendir menn við, eitt nú Leon Heinesen, vitameistari, og Reðin Leonsson, politistur. Í fylgi við Royndini var eisini grønlandsbáturin Títlingur, sum var ein seksæringur. Ein bjargaferð Farið varð norður um oynna, og tá tey komu norður um, var danska sjó verjuskipið Vædderen eisini har. Teir løgdu ein gummibát móti klettinum. Síðan varð Títlingur lagdur at honum, og uttast lá so Royndin. Farast skuldi so tvørtur um bátarnar fyri at sleppa í land. Menninir fóru fyrst upp. Har var klettur fyri. Einir 30 metrar, haldi eg, greiðir Elinborg Joensen frá. Síðan fóru Herdis og Katrin, og eg skuldi so koma seinast. Endi varð settur á okkum, og so vórðu vit drignar upp. Men beint, tá eg kom í bátin, kom ein danskur lækni av verjuskipinum, og hann var so fyrr. Men tað gekk heldur illa at fáa hann upp, tí hann hjálpti als ikki til. Eg minnist, at Leon rópti niður til hansara: Sæt så benene mod klippen, for h. Men túrurin kom so at enda til Elinborg, sum lat seg úr gummistivlunum, stakk teir í lumman, og so var ikki annað [ 24 ]

25 40 ár síðan FLOGVANLUKKUNA KUNNING FRÁ FELAGNUM at gera enn at líta á línuna, sum teir í erva drógu. Hon greiðir frá, at tá tey vóru komin upp úr brattanum, tey gingu upp gjøgnum frá klettinum, kendu tey beinanvegin royk av flogfarinum. Ikki bensin, men ein brendaroyk, sum hon helt mundi stava frá metalli, sum hevði skavað móti gróti, tí eldur hevði eingin verið. Nokk so ógvusligt Tey gingu beint á vrakið, og støðan har var nokk so ógvuslig, minnist Elinborg. Har varð einki tos og ongar fyrireikingar. Tað var at fara beint til arbeiðis. Í fylgi við teimum vóru eisini kommunu læknarnir Eivind Dahl, í Vestmanna, og enski læknin John Faulkner, í Miðvági. Eivind Dahl hevði tikið nokk so nógva útgerð við sær, og tað kom eisini væl við. Millum annað bandagu at blása upp við luft til at styðja tey skaddu undir flutningi. Har lógu bæði lík og skadd fólk á vøllinum. Og har varð ikki hugsað um annað enn at hjálpa teimum, sum livandi vóru. Vit sóu í grundini ongantíð tey deyðu, tí vit høvdu nokk at takast við at hjálpa teimum livandi. Men har lá ein kona, sum teir hildu vera deyða og høvdu lagt eitt sindur til síðis. Útgerðin, sum var, skuldi brúkast til tey livandi. Men knappliga sigur hendan konan, at hon var so køld. Og so kom sjálvandi ferð á at fáa hana á eina børu og til hús sum skjótast. Tað var gott. Og tá minningarhaldið var í heyst, 30 ár eftir vanlukkuna, hitti eg hana aftur, greiðir Elinborg Joensen frá. Tann fyrsta uppgávan, Elinborg fekk, var at taka sær av eini íslendskari flogternu, sum varð løgd á børu og borin oman í bygdina í Mykinesi. Hon fylgdi við børuni oman og kom ongantíð niðan aftur til vrakið. Í staðin gingu tær millum húsini í bygdini og hjálptu har, tær kundu. Tyrlan góð Tey, sum vóru ringast fyri, vórðu sum skjótast flutt til Havnar við tyrluni hjá danska sjóverjuskipinum. So við og við fóru so øll hini eisini. So skjótt, tað lat seg gera, kom meira fólk út í Mykines at taka sær av teimum skaddu. Millum annað eisini læknar. Tað gingu tó tvey samdøgur, áðrenn øll vóru komin av oynni. Tað vóru tvey strævin sam døgur, og als einki sovið, minnist Elinborg. Mykinesfólk vóru blíð og hjálpsom. Sum vera man stóðu øll hús í bygdini opin, og vit fingu bæði klæðir og tað, vit annars trongdu til, frá teimum. Tá alt hetta so var yvirstaðið, minnist eg, at Jacob Højgaard, kommunulækni, sum var ein teirra, sum kom út, gekk runt og bjóðaði sovitablettir. Altso okkum konu fólkunum. Menninir fingu helst boðið okkurt annað, heldur Elinborg fyri við einum skálkabrosi. Hon skuldi so, saman við Katrini Dahl, sova í stovuni í einum húsi í Mykinesi, men har gjørdist heldur eingin svøvnur tá. Tað kom so hagar til, at eisini hjálp arfólkið skuldi av aftur oynni. Tey vórðu flogin við eini Sikorsky tyrlu, sum mundi vera komin til Føroya í samband við flogvanlukkuna. Tá vit stóðu klár at fara, minnist eg, at teir løgdu eitt teppi um tann enska læknan. Tá kom hansara reaktión upp á alt tað, hann hevði upplivað. Munur á Vit hava síðan hesa hendingina tosað um, hvussu stórur munur er á í dag, og ta ferðina, tá hugsað verður um tey, sum skulu taka upp eftir eina slíka vanlukku. Í fyrsta lagi fóru vit bara avstað, sum við stóðu. Eingin fyrireiking av nøkrum slag. Komin á vanlukkustaðið, fór hvør undir sítt arbeiði. Vit fingu onga frágreiðing um nakað. Tóku bara tær uppgávur, sum vóru, og tað var so tað, sigur Elinborg Joensen. Aftan á tað heila var einki mætari, greið ir hon frá. Tá liðugt var, var bara liðugt. Hon fór til hús, har maðurin og børnini vóru. Og har byrjaði ger andisdagurin so aftur, uttan at hon hevði fingið svar upp á nakran av øllum teimum nógvu spurningunum, hon stóð eftir við. Tá síðan hevur verið tosað um hesa hendingina, er niðurstøðan sjálvandi, at í dag er støðan munandi betri í so máta. Ta ferðina var eingin eftirmeting, eingin spurdi, hvussu tey, sum vóru mitt í rokinum, høvdu tað, ella um tey møguliga vóru ávirkað og trongdu til nakra hjálp. Vit gjørdu okkara arbeiði, og tá tað var liðugt, so var liðugt, sigur Elin borg Joen sen, sjúkrapleyirska í Bø, um tilbúgv ingina í samband við flog van lukkuna í Mykinesi í september [ 25 ]

26 KUNNING Røntgan FRÁ FELAGNUM Røntgan Navn: Inga Connie Connor Old Bústaður: Keypmannahavn (skjótt aftur Tórshavn) Aldur: 30 ár Útbúgvingardato og stað: Mai 2005 á Sjúkrarøktarfrøðiskúla Føroya Starv: B5 á Landssjúkrahúsinum (síðsta árið á 5061 (semi-intensiv barnadeild) á RH) 1. Eru hendar broytingar sjúkrarøktarfakliga í tínum starvi, síðan tú byrjaði: Eg haldi, at tað á barnadeildini er vorðið meira fokus á undirvísing og menning, sum eg eisini síggi sum nakað sera týdningarmikið, um vit á nakran hátt skulu fylgja við fakliga. Eisini byrjaðu vit í 2006 at nýta talgildu skipanina, sum eg haldi hevur lætt sera nógv um. 2. Hvat dámar tær í tínum starvi? At uppbyggja eitt samstarv við børnini, undirvísa foreldur, arbeiða við at finna loysnir, sum lætta um gerandisdegin hjá foreldrum og teirra sjúka barni, allar avbjóðingarnar og mínar starvsfelagar. Eg eri sera glað fyri at starvast innan barnaøkið. 3. Hinvegin, hvat dámar tær lítið? Onkuntíð kann tað vera ov lítið samsvar millum krøv og tilfeingi. Her hugsi eg um, at meira og meira arbeiði verður lagt á starvsfólki, uttan at fleiri verða sett í starv. 4. Lýs heilt stutt ein góðan arbeiðsdag. Tá tað er nóg mikið av tíð til at gera alt tað, sum er neyðugt. Tað er eisini sera gott at kenna, at eg kann hjálpa børnum og teirra foreldrum við míni útbúgving. 5. Heldur tú, at tað eru nóg nógvar avbjóðingar til sjúkrarøktarfrøðingar í Føroyum? Ja, men tað er tengt at, hvat ein ynskir. Eg ynskti at fáa eftirútbúgving í Pædiatri og at royna at arbeiða á eini intensiv ari barnadeild, so tað mátti eg til Keypmannahavnar at gera. Eg eri eisini sera glað fyri at hava gjørt tað, tí tað hevur givið mær sera nógv bæði persónliga og fakliga. 6. Hevur tú roynt onnur starvsøki enn sjúkrarøkt, síðan tú varð útlærd? Nei. 7. Hevur tú útbúgvið ella hugsað um at útbúgvið teg til okkurt annað? Nei, eg vil ikki siga til okkurt annað, men eg vil gjarna mennast meira innan sjúkra røktarøkið. Tí havi eg m.a. tikið eftirútbúgving í Pædiatri. Eg eri sera glað fyri mína útbúgving sum sjúkrarøktarfrøðingur. 8. Hvussu sært tú uppá framtíðina hjá sjúkrarøktarfrøðingum í Føroyum? Eg haldi, at vit skulu ansa eftir, at vit ikki detta í ein vana, har vit bara gera, sum vit plaga, men at vit arbeiða fyri menning og framgongd innan fakið, so tað kemur okkum og samfelagnum til góðar. 9. Um tú sat sum forkvinna í felagnum, hvat hevði so verið tað fyrsta, tú fórt í gongd við? Eg meti tað vera týdningarmikið at arbeiða fyri at styrkja samleikan og einleikan hjá okkara sjúkrarøktarfrøðingum. Mær dámar eisini væl leistin við at samstarva við onnur fakfeløg, og so er tað at halda [ 26 ]

27 KUNNING FRÁ FELAGNUM Røntgan Eg eri sera glað fyri at starvast innan barnaøkið. fast við at vera sakligur í síni framferð og kjaki, tí tað skapar trúvirði og virðing. 10. Um tú sat sum landstýriskvinna í Almanna- ella Heilsumálum, hvat hevði so verið aðalmál títt? Eg hevði hugt eftir, hvussu ein kann fremja sparingar (um tað er neyðugt) uttan at trýsta starvsfólk út um alt mark, sum tað ov mangan verður gjørt, tí tað hevur bert negativ árin við sær. Tað skapar ónøgd bæði fyri starvsfólk og sjúklingar/brúkarar, røktin verður verri, størri vandi er fyri endurinnleggingum ella fleiri innleggingum og fyri sjúku millum starvsfólk. Inga Connie Connor Old Eg haldi, at tað á barnadeildini er vorðið meira fokus á undirvísing og menning, sum eg eisini síggi sum nakað sera týdningarmikið, um vit á nakran hátt skulu fylgja við fakliga. [ 27 ]

28 Hesi fittu børnini hugnaðu sær í desember í frítíðarhúsunum í Klaksvík.