Rannvá Hanusardóttir, Martin Næs og Hans Jákup av Skarði

Transcription

1

2 2 Forsíðumynd: Baksíðumyndir: Prent og innbinding: Lagt til rættis: Handritsbrot úr skaldsøguni Barbaru eftir Jørgen-Frantz Jacobsen William Heinesen, teknað hevur Ingálvur av Reyni Jørgen-Frantz Jacobsen, teknað og skorið hevur Joen Peter Johansen Chr. Matras, teknað hevur Heidi Poulsen Føroya landsbókasavn Rannvá Hanusardóttir, Martin Næs og Hans Jákup av Skarði ISBN X

3 3 I N N I H A L D S Y V I R L I T síða Inni á bókasøvnunum úti á marknaðinum... 5 BÓKASØVN Føroya landsbókasavn... 6 Fólkabókasøvn Býarbókasavnið Skúlabókasøvn Bókasavnsgjaldið Mikrofilmar Bókmentavirðislønir BÓKAÚTGÁVA Týðingar Prentingin Útgevarar Nær í árinum komu bøkurnar út...17 Bløð og tíðarrit Avísir Fløgur og bond Martin Næs: Sune Lamhauge Mortan Hentze: Stovnstænastan Arnbjørn Ó. Dalsgarð: Vestnord eitt risalop inn í framtíðina Petur Martin Petersen: Skalt tú lesa russarar, les so Tolstoj fyrst BÓKATINGIÐ...31 Tórbjørn Jacobsen: Bókin og føroyskur samleiki Gunnar Hoydal: At skriva føroyskar bókmentir...35 Martin Næs: Bókatal og bókasøvn...38 Marianna Debes Dahl: Týðingar og týðarar...43 Kári Árting: Marknaðarføring...48 BÓKASØVN - yvirlit TALVUR... 57

4 4

5 5 Inni á bókasøvnunum - úti á marknaðinum Seinasta 10-áraskeiðið av øldini, sum fór, var nógv merkt av, at nýggj tøkni kom inn á bókasøvnini. Træblýanturin, skrivimaskinan og viskuleðrið vóru saman við kartotekskortunum løgd til viks. Áður var tað so, ið hvussu er í nógvum førum, at á bókasøvnunum var tað so friðarligt, at sjálvt lukturin av bókunum hoyrdist. Teldur og edv verða ikki tikin fram her sum nakað ræðuligt ið hendi, men fyri at vísa á, at bókasøvnini hava fingið enn eitt amboð at arbeiða við, eitt amboð, sum er komið fyri at verða og sum ger bókasøvnini enn betur før fyri at røkja tær tænastur, ið á tey eru lagdar. Og tað er eisini vist, at hesi síðstu 10 árini av nítiárunum er nógv tíð, orka og peningur brúkt upp á teldur og at læra um nýggjar edv-skipanir. Endamálið við øllum hesum hevur verið, og er framvegis, at økja um tænastudygdina, so at lánarin fær sum mest burturúr, tá ið hann vitjar bókasøvnini, annaðhvørt hann ger tað gangandi ella sitandi inni á bókasavninum ella uttan av marknaðinum. Í árinum, sum lýst verður í hesi ársfrágreiðingini, er tað sumt, ið bendir á, at nú verður ljóskastarin spakuliga aftur settur á innihaldið. Hetta sigur okkum so mikið sum at teldurnar eru komnar fyri at verða, og at starvsfólk og ikki minst lánarar eru um at fáa takið á hesum nýggja amboði. Á Landsbókasavninum var árið merkt av tveimum stórfingnum handritagávum, fýra stórum framsýningum og fýra skrivaðum álitum - væl at merkja um okkara egnu viðurskifti. Haraftrat var talan um eina føroyska bókaútgávu, sum setti met. Framsýningarnar snúðu seg um fýra kend nøvn í føroysku bókmentasøguni, fýra persónar, ið á ymiskan hátt og av ymiskum orsøkum fingu okkum at steðga á. Teir tríggir vinmenninir William Heinesen, Jørgen-Frantz Jacobsen og Chr. Matras høvdu, sum kunnugt, allir havt rundað tey 100 árini í árinum. Fjórði persónurin var Jákup Dahl próstur. Frá skyldfólkum hansara hevur Landsbókasavnið fyri nøkrum árum síðan fingið eitt stórt handritasavn, sum vit nú hildu vera vert at steðga á við. Størsta bókmentaliga herðaklappið í árinum fekk Landsbókasavnið frá børnunum hjá Williami Heinesen, skyldfólkunum hjá Jørgen-Frantz Jacobsen og børnunum hjá Victori Danielsen. Hesi hava latið Føroya landi í varðveitslu so stórar dýrgripir, at torført verður at siga takk og halda, at tað er nóg mikið. Hugsað verður í hesum sambandi um handritið hjá Jørgen-Frantz Jacobsen til skaldsøguna Barbaru, sum hevur verið í varðveitslu í heiminum hjá Williami Heinesen, og um handritið til bíbliutýðingina hjá Victori Danielsen, som sonurin Richard hevur havt í sínari varðveitslu. Bæði hesi handritini eru í árinum latin Landsbókasavninum í varðveitslu til gleði fyri Føroya fólk. Stóra, stóra tøkk eigur tað almenna Føroyar at bera fólkum, ið hugsa so stórt. Martin Næs

6 6 BÓKASØVN Føroya landsbókasavn Við heimastýrislógini varð bókasavnsmálið yvirtikið sum føroyskt sermál og Føroya landsbókasavn, stovnað 1828 sum sjálveigandi stovnur, kom undir landsstýrið og fekk sambært lóg frá 1952 álagt sum landsbókasavn at savna allar føroyskar bókmentir og so mikið sum gjørligt av bókmentum um Føroyar. Haraftrat skal Landsbókasavnið sum megin- og vísindabókasavn virka fyri útbreiðslu av kunnleika og upplýsing í landinum. Tað hevur eftirlit við fólkabókasøvnunum, býtir løgtingsstudningin og stendur eisini fyri bókakeypi og skráseting hjá teimum bókasøvnum, ið ikki sjálv hava útbúgvið fólk til hetta. Prentsmiðjurnar hava lógfesta skyldu at lata Landsbókasavninum 4 eintøk av hvørjum prentluti til avgreiðslu. Harumframt hevur savnið rætt til eyka fríeintøk frá forløgunum at nýta í sambandi við bókabýti við útlendsk bókasøvn. Í sambandi við føroyadeild savnsins verður árliga føroyskur bókalisti gjørdur - ein skráseting av øllum tilfari, sum Landsbókasavnið hevur útvegað sær viðvíkjandi Føroyum. Tilfarið í føroyadeildini er støðugt vaksandi. Hetta tilfarið verður bert lænt til nýtslu á lesistovuni, og hevði Landsbókasavnið í (1.626) 1 lán úr føroya- og handritadeildini. Savnsins fíggjarætlan fyri 2000 var kr ( ). Av hesum vóru kr ( ) brúktar til keyp og innbinding av bókum, til blað- og tíðarritshald o.a.t. Bókatalið á Landsbókasavninum var við árslok 2000 um ( ); av hesum eru um á vísindadeildini. Bókasavnið hevur harumframt tíðarrit og 550 (520) mikrofilmar av føroyskum avísum. Í føroyadeildini vóru við árslok 2000 um (13.500) bøkur, (1.550) handritapakkar, (1.490) føroyskar plátur, ljómfløgur, kassettu- og sjónbond umframt smáprent og annað tilfar. Fyrilestrarsalurin á Landsbókasavninum verður læntur stovnum, feløgum og einstaklingum til fundir, skeið, framsýningar og undirvísing. Í 2000 var fyrilestrarsalurin útlæntur í 98 (82) dagar. Útlán Landsbókasavnið lænti (19.000) bøkur út í Við árslok vóru (3.700) fólk skrásett sum lánarar. Upplatingartíðirnar vóru: mánadag-mikudag kl og hósdag-fríggjadag kl , tilsamans 44 tímar um vikuna. Í tíðarskeiðnum 26. juni til 13. august vóru upplatingartíðirnar tó: mánadag-fríggjadag kl Vitjandi Tíðarskeiðið 1. februar til 31. desember vóru vitjandi á Føroya landsbókasavni. Í sama tíðarskeiði var heimasíðan vitjað ferðir. Framsýningar og álit 1 tølini í ( ) eru samsvarandi tøl fyri 1999

7 7 Væl ber til at siga, at virksemið á Landsbókasavninum í árinum 2000 bar dám av omanfyrinevndu orðum. Framsýningar Hundrað ár vóru liðin síðan tríggir av varðunum í føroyskum bókmentum vórðu bornir í heim: William Heinesen, Jørgen-Frantz Jacobsen og Chr. Matras. Við framsýningum og tiltøkum mintist Landsbókasavnið, saman við øðrum, eisini hesar tríggjar slóðbrótararnar. William Heinesen Saman við Kongaliga bókasavninum í Keypmannahavn varð skipað fyri glæsiligu framsýningini Heima á foldum í Norðurlandahúsinum í Havn. Hetta var ein framsýning, sum lýsti bókmentaliga virksemið hjá Williami Heinesen frá byrjan til endan. Við bókum, handritum, myndum, filmum, tónleiki og málningum varð roynt at lýsa virksemið hjá Stjørnuskaldinum undir Varða. Framsýningin var í Norðurlandahúsinum 15. januar til 6. februar og var sera væl vitjað. 17. mai til 24. august var høvi hjá dønum og øðrum at síggja somu framsýning undir heitinum Hjemme på jorden í nýggja bygninginum hjá Kongaliga bókasavninum, Den Sorte Diamant, í Keypmannahavn. Framsýningin hevði ikki sæð dagsins ljós uttan við dyggum stuðli frá Norðurlandahúsinum í Føroyum og frá Nordfolk. Aðrir stuðlar vóru eisini, heilt frá einstaklingum til størri fyritøkur, og hava tey øll stóra tøkk uppiborna fyri vælvildina. Jørgen-Frantz Jacobsen 29. november vóru 100 ár liðin síðan Jørgen-Frantz Jacobsen varð borin í heim. Saman við Norðurlandahúsinum og Rithøvundafelagnum varð skipað fyri framsýningini og tiltakinum Dýrmæta lív. Fyri stúgvandi fullum Norðurlandahúsi varð handritið til skaldsøguna Barbaru latið Landsbókasavninum í varðveitslu. Handritið hevur í meira enn 60 ár verið í góðari varðveitslu hjá Williami Heinesen og familju hansara. Chr. Matras 7. desember vóru 100 ár liðin síðan Chr. Matras varð borin í heim. Saman við Fróðskaparsetrinum og Fróðskaparfelag Føroya varð skipað fyri framsýning við fyrilestrum og hátíðarløtu. Framsýningin Úr sjón og úr minni var á Landsbókasavninum frá 7. desember til 7. februar. Á framsýningini vóru - umframt bøkur, handrit o.a. eftir Chr. Matras - eisini prýðiligar, vovnar veggjamyndir eftir Marionnu Matras. Jákup Dahl Umframt hesar tríggjar framsýningarnar skipaði Landsbókasavnið í árinum eisini fyri fjølbroyttari framsýning um Jákup Dahl próst. Fyri nøkrum árum síðan fekk Landsbókasavnið stórt handritasavn eftir Jákup Dahl í varðveitslu. Savnið er nú skrásett og skipað, og høvi var hjá almenninginum at síggja eitt úrval av savninum. Framsýningin, ið kallaðist Eg gekk mær mót havinum vestur, var at

8 8 síggja í forkirkjuni í Vágs kirkju á jóansøku og á Landsbókasavninum á ólavsøku og í august mánaði. Álit Umframt at taka lut í arbeiðinum við at fyrireika eina nýggja bókasavnslóg, hava starvsfólk á Landsbókasavnium, saman við øðrum, sitið í ymiskum arbeiðsbólkum, ið hava arbeitt við álitum av ymiskum slag, og sum á ein ella annan hátt hava havt nakað við stovnsins virksemi at gera. Birni Durhuus, telduvørður, var umboð í arbeiðsbólki ið skrivaði álit um Føroyskt MentaNet (2000). Martin Næs, landsbókavørður, var umboð í arbeiðsbólki, ið skrivaði álit um Fyrimunir og vansar við einum tættari skipanarligum samstarvi millum søvn á mentanarøkinum (2000). Martin var eisini formaður í arbeiðsbólki, ið skrivaði álit um Bókasavnsviðurskiftini á vinnu- og miðnámsskúlunum (2000). Øll trý álitini vórðu handað Mentamálastýrinum í árinum. Arbeiðið við endurskoðanini av bókasavnslógini varð ikki liðugt í árinum, men heldur fram. Men Landsbókasavnið hevur ikki bara arbeitt við at skriva álit. Sigast má, at stovninum hevur eisini verið víst eitt risaálit í árinum. Í mai mánaði gjørdi Undirvísingar- og mentamálastýrið av at Landsbókasavnið saman við Landsskjalasavninum og Fróðskaparsetrinum skuldi fáa brúksrættin til gamla bókasavnsbygninginum á Debesartrøð, tá ið Oljumálastýrið og Jarðfrøðissavnið vóru flutt út. Arbeitt verður í løtuni við fyrireikingum til nýggja innrætting. Í miðhæddini í Savnshúsunum, sum húsini í framtíðini fara at verða nevnd, verður innrættað lesistova, granskaralesisalur og framsýningarhøli hjá Landsbókasavninum og Landsskjalasavninum. Setursskrivstovan er flutt inn á ovaru hæddina við skrivstovuvirksemi sínum.

9 9 Starvsfólk Martin Næs landsbókavørður Durita Joensen 1. bókavørður Mortan Hentze Christensen bókavørður Arnbjørn Dalsgarð - Halldóra Dam - Herluf Hansen - Marjun Patursson - Annika Smith - Laura Vinther - Marjun Berg bókasavnshjálpari Jórun Dal-Christiansen - Maja Dalsgaard - (1. juli-) Ingrið Hammer - Tórunn Jacobsen - Sune W. Lamhauge - (-31. mai) René A. Long - Maud F. Poulsen - (1. nov.-) Inga Sørensen skrivari Rannvá Hanusardóttir skrivstovufólk Hans Jákup av Skarði bókabindari Birni Durhuus telduvørður Asbjørn Johannesen húsavørður Avloysarar Maud F. Poulsen bókasavnshjálpari (febr.-aug.) Jens Dam Ziska - Farloyvi Ingrið Hammer bókasavnshjálpari (febr.-juni) Óluva Isaksen 1. bókavørður Erhard Jacobsen bókavørður Næmingar í starvslæru Sheila Hattarstein Miðvágs/Sandsvágs skúli 27. nov.-8. des. Vitjanir januar Poul Arne Kofoed og Marianne B. Hansen, Mikromarc, Danmark mars Hans Eric Büscher, Mikromarc, Danmark apríl Mats Berglund, bókavørður, Luleå, Svøríki.

10 apríl 3 umboð fyri Sámatingið vitja. 19. juni 3 umboð fyri Shetland Island Council vitja. Marianna D. Dahl greiðir frá Jakob Jakobsen, doktara. 22. juni Norskt ferðalag vitjar. Durita Joensen greiðir frá føroyskum bók-mentum og bókasavnsviðurskiftum. 8. sept. NORDINFO heldur stýrisfund á Føroya landsbókasavni oktober Hans Eric Büscher, Mikromarc, Danmark november Poul Arne Kofoed, Mikromarc, Danmark. Framsýningar o.a. 15. januar-6. februar Heima á foldum. Framsýning í Norðurlandahúsinum í sambandi við at 100 ár eru liðin síðan William Heinesen varð borin í heim. Framsýningin varð fyriskipað í samstarvi við Kongaliga bókasavnið í Keypmannahavn. 31. mars Oceanic days. Framsýning í Norðurlandahúsinum í sambandi við frumframførsluna av Symfoni nr. 1, Oceanic days, eftir Sunleif Ras-mussen. 17. mai-24. august Hjemme på jorden. Framsýning í Den Sorte Diamant, Keypmannahavn, í sambandi við at 100 ár eru liðin síðan William Heinesen varð borin í heim. Framsýningin varð fyriskipað í samstarvi við Kongaliga bókasavnið í Keypmannahavn juni Eg gekk mær mót havinum vestur. Framsýning í forkirkjuni í Vágs kirkju av handritum, bókum og myndum eftir og av Jákupi Dahl, prósti. 27. juli-11. september Eg gekk mær mót havinum vestur. Framsýning á Landsbókasavninum av handritum, bókum og myndum eftir og av Jákupi Dahl, prósti. 29. september Bókating. Saman við Rithøvundafelag Føroya varð skipað fyri bókatingi á landsbókasavninum. Tiltakið var alment. Til viðgerðar vóru umstøðurnar at skriva føroyskar bókmentir, at týða útlendskar bókmentir til føroyskt og føroyskar til onnur mál. Arbeiðskorini hjá føroyskum rithøvundum og týðarum vóru eisini til viðgerðar.

11 november Føroyskur dansur. Alment tiltak um føroyskan dans í Norðurlandahúsinum. Sláið ring og Túsundárahaldið skipaðu fyri. Framsýning av kvæðabókum og handritum. 29. november-8. jan Dýrmæta lív. Framsýning í Norðurlandahúsinum av handritinum til Barbaru eftir Jørgen-Frantz Jacobsen, í sambandi við at 100 ár eru liðin, síðan hann varð borin í heim. 7. desember-6. febr Úr sjón og úr minni. Framsýning á Landsbókasavninum av handritum, bókum, myndum o.ø. eftir og av Chr. Matras í sambandi við at 100 ár eru liðin, síðan hann varð borin í heim. Skeið. Fundir. Ferðir. Fyrilestrar februar Birni Durhuus. Á skeiði í bókasavnsskipanini Mikromarc, í Oslo februar Hans Jákup av Skarði. Í Keypmannahavn í sambandi við uppsetingina av Heima á foldum á Kongaliga bókasavninum. 27. mars-6. apríl Martin Næs. Á vesturnorðurlendskum landsbókavarðafundi í Nuuk mai Martin Næs. Í Keypmannahavn í sambandi við upplatingina av framsýningini Heima á foldum. 12. juni Starvsfólkaútferð á Lónna í Saksun. 30. juni Martin Næs. Fyrilestur á Nordspråk-summarskeiðinum á Hotel Føroyum Um ta føroysku bókina august Durita Joensen. Á skeiði í Oslo, Nordisk litteratur og formidling av den september Arnbjørn Ó. Dalsgarð. Á fundi á Landsbókasafni Íslands um talgilding av bløðum og tíðarritum oktober Arnbjørn Ó. Dalsgarð. Á ISBN-ársfundi í Berlin november Birni Durhuus. Á skeiði og fundi hjá Mikromarc Danmark, Keyp-mannahavn. 7. desember Martin Næs. Hans minsta skaparverk er stórt um týðaran Chr. Matras. Fyrilestur á Fróðskaparsetri Føroya.

12 12 Fólkabókasøvn 15 fólkabókasøvn eru í Føroyum. 13 av teimum eru smá og hava bert opið nakrar fáar tímar um vikuna. Samlaða bókatalið á hesum bókasøvnunum liggur úr upp í einar bøkur. Á hesum bókasøvnunum starvast ikki yrkisútbúnir bókavørðir. Landsbókasavnið keypir og skrásetir bøkur fyri hesi bókasøvnini. Landskassin rindar 60% av rakstrarútreiðslunum hjá fólka- og skúlabókasøvnunum. Í 2000 vórðu játtaðar kr á fíggjarløgtingslógini, sum vórðu goldnar fólka- og skúlabókasøvnunum í rakstrarstudningi. Føroya landsbókasavn ávísir fólka- og skúlabókasøvnunum rakstrarstudningin. Býarbókasavnið Á savninum eru 3 deildir: útlánið lesistovan barnabókasavnið Býarbókasavnið keypti bøkur í Útlæntar vóru (77.665) bøkur; í hesum talinum eru 266 (325) bøkur frá útlendskum søvnum. Býarbókasavnið hevur samstarv um útlán við Ellisheimið, Hvíldarheimið Naina, Lágargarð og Varðhaldið. Barnabókasavnið hevur samstarv um útlán við barnagarðar, vøggustovur og dagrøktarskipanina. Býarbókasavnið eigur okkurt um bøkur; íroknað eru barnabøkur og handbøkur. Bókasavnið heldur øll føroysk bløð og tíðarrit og eitt úrval av útlendskum bløðum og tíðarritum. 3 teldur eru á bókasavninum til internetið, sum fólk kunnu nýta. Á barnabókasavninum eru 2 spæliteldur (11.695) fólk hava lánarakort til Býarbókasavnið. Teir flestu lánararnir eru úr Havn. Men fólk á bygd, bygdabókasøvn og aðrir stovnar kring landið læna eisini á Býarbókasavninum (84.695) vitjanir vóru inn á bókasavnið í Samstarv er millum Býarbókasavnið og 7 skúlabókasøvn í Tórshavnar kommunu. Skúlabókasøvnini hava í 2000 keypt (1.880) bøkur: Argja skúli 325 (320), Eysturskúlin 415 (328), Hoyvíkar skúli 306 (251), Kommunuskúlin 389 (315), Skt. Frans skúli 206 (250), Skúlin í Kaldbak 125 (96) og Venjingarskúlin 443 (320). Nógv tann størsti parturin er føroyskar bøkur. Útlánið hjá skúlabókasøvnunum var tilsamans (77.444) bøkur: Argja skúli (11.778), Eysturskúlin (19.320), Hoyvíkar skúli (8.837), Kommunuskúlin (15.288), Skt. Frans skúli (8.703) og Venjingarskúlin (13.518). Skúlin í Kaldbak hevur ikki talt útlánið.

13 13 Á Býarbókasavninum starvast býarbókavørðurin, 3 bókavørðir fulla tíð, 2 bókavørðir ¾ tíð, 1 bókavørður ½ tíð; 3 skrivstovufólk starvast fulla tíð, 2 skrivstovufólk ¾ tíð og 1 skrivstovufólk ½ tíð tils. 13 fólk í 11 størvum. Skúlabókasøvn Landsbókasavnið hevur í 2000 ávíst 3 skúlabókasøvnum rakstrarstudning. Upp í hesi skúlabókasøvnini eru ikki roknað tey 7 skúlabókasøvnini í Tórshavnar kommunu, sum fáa rakstrarstudningin ávístan um roknskapin hjá Býarbókasavninum í Havn. Bókasavnsgjaldið Á fíggjarløgtingslógini fyri 2000 vórðu kr játtaðar til bókasavnsgjaldið. Fyri at fáa bókasavnsgjald skal høvundur í minsta lagi hava 50 eintøk á bókasøvnunum. Tann 31. desember 1999 høvdu 186 fólk fleiri enn 50 eintøk. Goldnar vóru kr fyri upprunaverk og kr fyri týðingar.

14 14 MIKROFILMAR Yvirlitið sýnir, hvørji føroysk dagbløð og onnur bløð Landsbókasavnið hevur á mikrofilmi. Hesir filmar kunnu bert brúkast á bókasavninum, og tað ber til at taka ljósrit av tí, ið skal brúkast. 14. September Alt um ítrótt Baldursbrá Dagblaðið Dimmalætting Eysturoyggin FF-blaðið Fjarðbúgvin Fríu Føroyar Føroyatíðindi Glaðustrok Losjutíðindi 1982 Norðlýsið Oyggjatíðindi Sosialurin Suðuroyar tíðindi Tíðindablaðið Tímin Tingakrossur Vikutíðindi 1982

15 15 BÓKMENTAVIRÐISLØNIR Í september vórðu handaðar bókmentavirðislønir M.A. Jacobsens og barnabókaheiðursløn Tórshavnar býráð M.A. Jacobsens virðisløn fyri fagurbókmentir fekk Oddfríður M. Rasmussen og virðislønin fyri yrkisbókmentir varð latin Zakariasi Wang. Rigmor Restorff fekk virðislønina fyri mentanaravrik. Barnabókaheiðursløn Tórshavnar býráð varð latin Effie Campbell. Ingálvur av Reyni fekk handaða mentanarvirðisløn landsins á almennari samkomu í Norðurlandahúsinum 30. oktober. Og 7. des. fekk Jeffrei Henriksen sømdargávu úr Grunni Kristjans á Brekkumørk. BÓKAÚTGÁVA Í 2000 komu 170 (121) 2 bøkur út á føroyskum máli (84) upprunaverk og 66 (37) týðingar. Samlaða talið av føroyskum bókum, síðan tann fyrsta bókin kom út í 1822, er sostatt bøkur. Tær 170 bøkurnar høvdu tilsamans (20.587) blaðsíður, og samlaði kostnaðurin fyri tær var kr (15.907). Bókaútgávan kann bólkast soleiðis: Skaldsøgur 16 (7) 1 endurútg. Stuttsøgusøvn 3 (0) Yrkingasøvn 11 (8) Sjónleikir 4 (1) Barna- og ungdómsbøkur 37 (26) 2 endurútg. Skúla- og lærubøkur 24 (11) 4 endurútg. Yrkisbókmentir 75 (68) 16 endurútg. Umframt hesar bøkur vórðu eisini útgivnar: 170 (121) 23 (12) endurútg. 57 (40) bøkur, skrivaðar av føroyingum á øðrum málum, skrivaðar um føroysk viðurskifti, ella sum onkursvegna viðvíkja Føroyum. 86 (83) bøkur, so sum árbøkur, jólabøkur, skemtirit, kort, álmannakkar, serprent, álit o.a. 2 (3) bøkur vórðu týddar úr føroyskum og útgivnar á øðrum málum. 2 tølini í ( ) eru samsvarandi tøl fyri 1999

16 16 Bøkurnar eru: Durita Holm: Rejsen om den blå planet. Umsett til danskt hevur Kirsten Brix. Bárður Jákupsson: Færøernes billedkunst. Týðingar 38,8% (30,6%) av føroysku bókaútgávuni í 2000 eru týðingar. Verður hugt eftir, úr hvørjum málum týðingarnar eru gjørdar, sær úrslitið soleiðis út: 4,6% (5,4%) úr amerikonskum 24,2% (10,8%) úr donskum 24,2% (37,9%) úr enskum 6,1% (0,0%) úr íslendskum 10,6% (16,2%) úr norskum 10,6% (18,9%) úr svenskum 3,0% (2,7%) úr týskum 16,7% (8,1%) úr øðrum málum Prentingin Av tølunum á talvu 1 (s. 57) sæst, at 61 av teimum 170 bókunum eru prentaðar uttanlands. Hetta svarar til 35,9% (40,5%) av bókunum. Hyggja vit at samsvarandi tølum aftur til 1989 sæst, at talan er um eina veruliga broyting í prentviðurskiftunum, tí lutfalsliga nógv fleiri bøkur verða nú prentaðar í Føroyum. Í prosentum sær myndin soleiðis út, hyggja vit at, hvussu nógv varð prentað uttanlands í hesum tíðarskeiði: ,1% ,4% ,7% ,0% ,3% ,7% ,6% ,4% ,0% ,1% ,5% ,9%

17 17 Útgevarar Teir størstu bókaútgevararnir í 2000 vóru Bókadeild Føroya lærarafelags 41 Føroya skúlabókagrunnur 20 Sprotin 18 Mentunargrunnur studentafelagsins 6 Bókagarður 5 Fannir 5 Det danske Bibelselskab 4 Fróðskaparsetur Føroya 3 Føroyskt kirkjumál 3 Leirkerið 3 Stiðin 3 Føroyski bíbliugrunnurin 2 Menningarstovan 2 Tórshavnar býráð 2 Nær í árinum komu tær 170 bøkurnar út? Januar 17 Februar 3 Mars 4 Apríl 8 Mai 7 Juni 15 Juli 4 August 18 September 8 Oktober 25 November 36 Desember 25 Bløð og tíðarrit Í 2000 komu út 55 (44) bløð og tíðarrit. Avísir Í 2000 komu út 6 (6) avísir. Dagblaðið, Dimmalætting, FF-blaðið, Norðlýsið, Oyggjatíðindi og Tíðindablaðið Sosialurin komu regluliga út í árinum. Fløgur og bond Í 2000 komu út 50 fløgur og bond.

18 18 Sune Lamhauge Starvsmaður á Landsbókasavninum Einaferð fyri nógvum, nógvum árum síðani, eg haldi, at tað var í 1976 ella har á leið, kom eg inn á gólvið hjá Deu og Suna. Eg hevði eina lítla vinkonu við mær, hon var kanska 10 ár tá. Sune var akkurát soleiðis sum vit her á bókasavninum kendu hann: stillur og friðarligur. Gekk um køks-gólvið, klappaði og kíndi hundinum, og so fekk hann sær eitt ball aftrat. Tað, sum eg serliga minnist frá hesum degnum er, hvussu forliebt henda smágentan var í hundinum, í Deu og síðst men ikki minst í Suna. Gentan helt hundin vera heilt fantastiskan, tí hon elskaði at sleppa at spæla við hundar. Og tað slapp hon inni hjá Deu og Suna. Hon helt Deu vera fittastu konu í øllum býnum, tí hon dugdi so væl við børnum. Og hon helt Suna vera blíðasta mann í allari verðini, tí hann gav henni ein brævbjálva við onkrum góðum í. Henda løtan inni hjá tykkum rennur ofta fram fyri meg, serliga tá ið eg hitti hesa smágentuna, sum nú er vaksin kona, sum sjálv eigur børn og ivaleyst bæði hund og mann eisini. Vit tosa ofta um hesa vitjanina, tá ið vit tosa saman.

19 19 Frá 1. mai 1972 til 1. mai í ár í 28 ár - hevur Sune verið í føstum starvi á Landsbókasavninum. Hetta starvið hevur hann røkt við sonnum trúfesti og nærlagni. Fyri Landsbókasavnið fari eg at takka tær fyri hetta trúfestið, sum tú alla tíðina hevur sýnt arbeiðsplássinum. Eg fari eisini at takka tær fyri tað arbeiðið, tú stillført og samvitskufult hevur gjørt øll hesi árini. Tú kom og fór uttan nakað hóvasták. Og var tað onkur dagur, tú ikki komst, so kendu vit tað beinanvegin á okkara egna kroppi tí posturin fann ikki sjálvur oman á posthúsið, og bøkurnar funnu ikki sjálvar upp í hillarnar. Tá skuldi okkurt annað setast í verk. Men tá ið tú vart her, so vart tú her og tað vart tú næstan alla tíðina. Ja, eisini hinaferðina tá ið tú vart uppsagdur. Tá komst tú bara aftur dagin eftir, og hugsaði sum so: tig, hann man ikki meina tað so alvorligt. Og so var tað var ikki altíð so alvorligt tá í tíðini. Og so komst tú bara aftur: setti bøkurnar upp á pláss, orðnaði postin og Vísindadeildina, gjørdi bøkur klárar fyri Marjuna til bygd. Fekk tær eitt ball av og á og helt tað franska við líka. Alla tíðina hava vit hómað, hvussu góður tú hevur verið við hetta húsið. Tú vardi tað, tá ið tað var neyðugt og tú spardi teg ikki at gera tað. Tá ið alt var við at enda fíggjarliga galið í 1993, tá lætst tú eitt orð falla um, at tú gott kundi fara niður í tíð, so vit spardu eitt sindur á tann hátt. Eg nevndi Vísindadeildina í áðni. Í tí sambandi havi eg eisini hug at nevna Ulf. Tit báðir myndaðu í mong ár Vísindadeildina á Landsbókasavninum. Fyrst ymsastaðni í býnum, men síðan 1980 hava bæði tit og hon húsast her saman við restini av FLB, og eg haldi, at tann samansjóðingin eydnaðist væl, hóast Ulf var eitt sindur skeptiskur í byrjanini. Men tað lagaði seg eisini við tínari hjálp. Ulf er farin. Og nú hevur tú sett inniskógvarnar í ruskspannina. Vísindadeildin er eftir. Henni skulu vit, sum enn eru her, taka okkum av, og vit lova tær, at vit skulu røkja hana samvitskufult. Í einum postkorti tú sendi okkum úr útlondum fyri einum 10 árum síðani, skrivaði tú her er eingin sól men regn, og málið kemur man skjótt til sættis við. Vit hopa, at tú í komandi tíð fert at halda tað franska við líka, og at vit kunnu heita á teg, skuldi tað verið neyðugt við tulking. Eg veit, at allir tínir samstarvsfelagar, bæði núverandi og fyrrverandi, senda tær í dag eina heita kvøðu við tøkk fyri gott samstarv. Hóast tú nú hevur avlevarað lykilin og ikki longur rindar í kaffikassan, so skalt tú vita, at tú altíð ert vælkomin inn á gólvið. Góði Sune! Summarmáladagur hevur altíð verið ein stórur dagur í tínum lívi. Vit á bókasavninum siga tær við hesum stóra tøkk fyri samstarvið, og vit ynskja tær og Deu nógvar góðar summarmáladagar í tíðini sum kemur. 28/ Martin Næs

20 20 Stovnstænastan "Hallo - her valdar tað reina kaos." Mortan Hentze Føroya landsbókasavn hevur í nógv ár við jøvnum millumbilum fingið áheitanir og neyðarróp, serliga frá almennum stovnum og hægri skúlum, um at skipa og skráseta teirra bókastovnar til nýtilig nútímans bókasøvn. "Her valdar tað reina kaos á bókasavninum, kom og hjálp!" er vanliga inn-gangsbønin, tá tey ringja til okkara. Í nógv ár hevur man aftrað seg við at fara undir slíkar uppgávur, tí man í roynd og veru ikki hevur havt ta neyðugu arbeiðsorkuna til slíkt tíðarkrevjandi arbeiði. Tað liggur satt at siga ikki smávegis av arbeiði í at nútímansgera og fáa skil á misrøktum bókasøvnum. Á sumri 1995 vóru ynskini um bókasavnshjálp tó blivin so nógv og átroðkandi, at landsins myndug-leikar eftir tógvið stríð játtaðu Landsbókasavninum eitt serstakt bókavarðastarv. Bókavørðurin, sum settur varð í starvið, skuldi serliga leggja seg eftir at telduskráseta og skipa bókasavnstilfar fyri stovnar, ið ynsktu hetta. Myndugleikarnir settu tó fram tað krav, at starvið skuldi hvíla fíggjarliga í sær sjálvum. Starvið skuldi vera tað, sum ein í dag kallar fyri inntøkufíggjað - "Vís nú tykkara virði!" tóktist boðskapurin frá landsins myndugleikum at ljóða. Og við hesum varð Stovnstænastan hjá Føroya landsbókasavni stovnsett. Tað fyrsta árið varð farið undir at skráseta søvnini hjá Náttúruvísindadeildini, Føroya handilsskúla og Heilsufrøðiligu starvsstovuni. Listin við stovnum, sum síðani hava latið teirra bókasøvn telduskrásett, er støðugt vaksin. Í dag, 5 ár aftan á at tænastan varð sett á stovn, telur listin 14 stovnssøvn, og tað má sigast at vera væl avstaðfarið, tá hugsað verður um, at bert eitt bókavarðastarv hevur verið tillutað Stovnstænastuni. Høvdu tað verið fleiri bókavørðir knýttir at tænastuni, høvdu allarhelst fleiri enn hesi 14 søvnini verið skrásett í dag, tí fyrispurningar frá stovnum um bókasavnshjálp hava ikki trotið. Náttúruvísindadeildin (Fróðskaparsetur Føroya) Føroyamálsdeildin (Fróðskaparsetur Føroya) Samfelags- og søguvísindadeildin (Fróðskaparsetur Føroya) Granskingarverkætlanin fyri økismenning Fíggjarmálastýrið Heilsufrøðiliga starvsstovan Telduskrásett stovnsbókasøvn Jarðfrøðissavnið Sjúkrasystrafelag Føroya Sjúkrasystraskúlin Skógrøkt landsins Landsmiðstøðin fyri undirvísingaramboð Listasavn Føroya Føroya læraraskúli Føroya handilsskúli

21 Til ber at leita í bókasavnsgrunnunum hjá teimum flestu (um ikki so langa tíð øllum) stovnunum gjøgnum alnótina. Hetta ger ein við at fara inn á leitigrunnasíðuna hjá Føroya landsbókasavni, sí Er tað neyðugt at hava stovnsbókasøvn? Nú hava so at siga allir stovnar fast samband við alnótina, er tað so neyðugt eisini at hava eitt bókasavn - "Finnur ein ikki alt á nótini?", spyrja summi. Svarið er Nei! Nøgdin av tilfari, ið finst á alnótini er ógvuliga avmarkað, og góðskan á tilfarinum er sera misjøvn. Tað er tó eingin ivi um, at nógv áhugavert tilfar liggur og rekst á alnótini, men at finna tilfarið, sum ein her og nú skal brúka, er onnur søga. Ofta endar ein ætlað skjót leiting sum ein størri tíðarkrevjandi alnóta-odyssé, serliga um ein ikki er ein royndur alnótaleitari. Ein aðalmunur á alnóta- og bókasavnsumhvørvinum er, at meðan ein í bókasavnsumhvørvinum arbeiðir í einum nágreiniliga skipaðum umhvørvi, so er alnótaumhvørvið at kalla óskipað. Eitt bókasavn eigur at vera skipað soleiðis, at tú í eini handavending kann staðfesta, um tað tilfar, tú skalt brúka, er til taks, og er tað ikki til taks, hvar so hendur kann fáast á tí. At fullføra henda setningin er ikki bara sum at siga tað, serliga um tú bert hevur alnótina at líta á. Eingin ivi er um, at stovnsbókasøvnini hava verið fyri stórum broytingum, serliga tey seinastu 5 árini. Nýggj tøkni og nýggir arbeiðshættir seta størri krøv til bókasavnsfunktiónina á stovninum. Tað gerst alt meira vanligt, at bókasøvnini, serliga uttanlands, gerast hjartað í stovninum. Hjartað, har allar informatiónsæðrarnar renna til og frá, og bókavørðurin er tann, sum syrgir fyri, at hjartapumpan slær optimalt, og at tann rætta informatiónin rennur gjøgnum tær røttu æðrarnar ta røttu løtuna. Bókavørðurin stýrir stovnsins vitan, m.a. við at heinta viðkomandi, breiða og dagførda vitan og gera hana atgeingiliga fyri fólkið á stovninum. Eisini leggur man seg alt meira eftir at uppbyggja lærandi umhvørvi á stovnsbókasavninum, fyri at vaksa um førleikan hjá starvsfólkunum og harvið eisini stovnsins førleika. Eingin ivi er um, at stovnsbókasøvnini nú hava fingið størri týdning fyri stovnarnar enn nakrantíð áður. Stovnsleiðarar skilja sostatt, at eitt stovnsbókasavn er ikki longur eitt savn av bókum og tíðarritum. Tað er so mangt annað, sum hoyrir einum bókasavni til. Arbeiðsuppgávurnar hjá bóka-vørðinum eru í stóran mun broyttar og øktar, og á bókasøvnunum í dag finst alskyns tilfar og tøkni td.: Teldu-fløgur Sjónbond Atgeingi til alnótina Atgeingi til bæði fakligar og almennar dátugrunnar Og ikki minst tey tól, sum krevjast fyri at brúka hetta tilfarið: Sjónbandaspælarar Teldur Telduforrit Prentarar Skannarar Margfaldingartól

22 22 Tær broyttu arbeiðsuppgávurnar hjá bókavørðinum, og hetta at so nógv ymisk sløg av tilfari og so nógv ymisk tól eru komin inn á bókasøvnini, hevur gjørt, at bókasavns- og bókavarða heitið stendur fyri skotum, serliga í tí privata vinnulívinum. Bókasøvnini umfata sum sagt so nógv annað enn bøkur í dag, og hetta hevur ført við sær, at nógv stovnsbókasøvn hava broytt heiti til námsfrøðilig verkstøð, kunningardeplar, informatiónscentralar, open learning centers o.s.fr., og tað er ikki óvanligt, at bókavørðir í tí privatu vinnuni uttanlands skifta heiti til informatiónsserfrøðingar, cybrarians ella information brokers o.a. Hetta eru jú nútímans og kraftmikil heiti - men sannleikin er, at tú kanst kalla barnið hvat tú vilt - men í grundini eru hetta í flestu og bestu førum "bara" nútímans bókasøvn við vælløntum og vælútbúnum bókavørðum í starvi. Spennandi verður at vita nær vit fáa tað fyrsta bókavarðastarvið í tí føroysku privatvinnuni? Ein kann siga, at heitini bókavørður og bókasavn eru blivin misvísandi. Hesi heitini halda fólki fastlæstum í eini skeivari og skerdari uppfatan av, hvat eitt nútímans bókasavn er, og hvat ein nútímans bókavørður ger. Hví teldu-skráseta stovnssøvnini? Nakrir fyrimunir fyri stovnin Ein fær ein skipaðan bókastovn = eitt bókasavn. Ein fær eitt nútímans bókasavn, ið lýkur nútímans krøv. Ein fær staðfest í eini handavending, hvat bókasavnstilfar stovnurin eigur ella ikki eigur. Tá ein veit, hvat ein eigur, slepst undan óneyðugum dupultkeypum. Gjøgnum leitiskráir fær ein fleiri og betri ræsir, ið leiða teg til bókastovnin; tú fært sostatt meira burtur úr bókasavnstilfarinum, og bókastovnurin gerst meira livandi. Gjøgnum leitiskráir, sum liggja á staðnum ella á alnótini, hevur starvsfólkið munandi betri atgongd til bókastovnin. Gjøgnum útlánsskráir veit ein altíð hvar bókin er. Nakrir fyrimunir fyri Føroya fólk Tað hevur allatíðina verið ætlanin, at ikki bara stovnarnir, men eisini Føroya fólk skuldi fáa ágóðan av tí skrásetingararbeiði, sum Stovnstænastan fremur. Allir stovnarnir, sum hava latið teirra bókastovn skrásett, hava ella fara at geva almenninginum møguleika at leita í bóka-grunnunum gjøgnum leitiskráir á alnótini. Fleiri av stovnunum eru eisini sinnaðir at læna bókasavnstilfarið út til almenningin, meðan aðrir siga, at tilfarið kann nýtast á staðnum. Ein kann frøast um, at tann vanliga fatanin á teimum almennu stovnunum er, at bókasavnstilfarið er landsins ella fólksins ogn, og tí eigur fólkið eisini rættin at nýta tilfarið í størst møguligan mun. Ein kann eisini frøast um, at fólkið fær atgongd til nøkur góð og væl skrásett fakbókasøvn. Hvat stovnarnir sjálvir kunnu gera fyri at fáa eitt gott bókasavn! Tað er sera týdningarmikið, at ein setur seg niður og roynir at allýsa leiklutin hjá bókasavninum á stovninum, og í tí sambandi verður ein noyddur at seta sær spurningar sum td. Hvat er tað fyri bókasavn, vit ynskja? Hvønn leiklut skal bókasavnið hava og hvar í stovnsbygnaðinum skal tað liggja? Hvar skal bókasavnið liggja fysiskt plaserað, so tað røkir leiklut sín best?

23 Hvat slag av tilfari og hvørji amboð vilja vit hava á savninum? 23 Hvat slag av tilfari og amboð vilja vit ikki hava á savnið? Hvør hevur ábyrgdina av bókasavninum? Hvussu skal bókasavnið nýtast? Hvør skal nýta savnið? Eitt er vist: tú kanst ikki skipa og telduskráseta eitt bókasavn og so siga: "Hetta var tað, liðugt arbeiði!" Gerst tú tað - so er bara eitt víst og tað er, at bókasavnið er deyðadømt. Tí tá eitt bókasavn er skrásett og skipað, tástani byrjar tað veruliga arbeiðið. Arbeiðsgongdir og onnur bókasavns-viðurskifti, sum td. viðtøkur um bókakeyp, skulu endurskoðast regluliga fyri at tryggja sær, at stovnurin og bókasavnið endurspeglast hvør í øðrum. Man skal gera sær greitt, at eitt bókasavn er sum ein livandi vera. Tað skal hava umsorgan, og fyri at tað skal trívast krevst, at tað regluliga verður fóðrað við nýggjum tilfari, og sum hjá verum flest skal ein partur av tí, sum kemur inn, eisini útaftur. Hølisviðurskifti verða at kalla altíð undirmett. Vilja stovnarnir hava eitt kraftmikið og livandi bókasavn skal eisini hugsast um, hvar bókasavnið liggur í stovninum, og hvussu hølisviðurskiftini annars eru. Leggur ein bókasavnið inn í eitt myrkt og slavið kjallararúm, so verður tað eisini brúkt hareftir. Leggur ein tað hinvegin sentralt ella sum ein part av td. matstovuni, eru útlitini góð fyri at fáa eitt vælvitjað bókasavn og eitt gott bókasavnsumhvørvi. Hvat er í væntu? Vónandi kann skrásetingin av teimum føroysku stovnsbókasøvnunum føra við sær, at vit fáa sett á stovn eitt sterkt og smidligt føroyskt bókasavnskervi. Eitt kervi, har øll landsins bókasøvn samstarva við tí fyri eyga, at stovnar og fólk flest kunnu fáa ágóðan av tí bókasavnstilfari, sum stovnarnir eiga og ogna sær. Tí ein bók hevur einki veruligt virði í sær sjálvari, men fær hinvegin virði við at verða lisin, og tess meira hon verður lisin tess meira virði fær hon. Landsbókasavnið hevur eisini eina ítøkiliga ætlan um at seta á stovn ein føroyskan tjóðargrunn, tvs. ein grunn, sum rúmar øllum teimum bókunum, sum stovnstænastan og bókasøvnini í Føroyum hava skrásett. Í fyrsta umfari verður hann desentralt skipaður, tvs. at ein leitiskrá fer at gera tað møguligt at leita í teimum flestu av landsins bókasøvnum í somu leiting. Ætlanin er at seta skjøtil á hetta arbeiðið í komandi ári. Vit á Landsbókasavninum vóna eisini, at nýggir, bæði almennir og privatir, stovnar framhaldandi fara at lata teirra bókasavnstilfar telduskráseta í samstarvi við Føroya landsbókasavn.

24 24 VESTNORD eitt risalop inn í framtíðina Arnbjørn Ó. Dalsgarð Føroyingar, grønlendingar og íslendingar eru farnir undir eitt samstarv, sum hevur til endamáls at talgilda (digitalisera) øll bløð og tíðarrit, sum komu út í hesum trimum londum fram til uml. 1910/1920. Verkætlanin hevur heitið VESTNORD og verður stuðlað av NORDINFO, ið er stovnur undir Norðurlandaráðnum. Seinastu árini hava bókasøvn kring allan heim sýnt ein alsamt vaksandi áhuga fyri talgilding av savnstilfari, tað veri seg prentlutum, fotomyndum, handritum o.m.ø. Orsøkirnar eru fleiri. Í mongum førum verður talgilt fyri at varðveita tilfar, ið er serliga viðbrekið og í vanda fyri at farast. Ein onnur orsøk kanska tann týdningarmesta er at talgilda fyri at bøta um atgongdina til nógv umbiðið tilfar. Ein útgáva í talgildum formi ger, at brúkarin kann lesa ella síggja tilfarið, óheftur av staðnum, har bókasavnið er, meðan bókasavnið hinvegin fær vart upprunatilfarið uppaftur betur móti sliti av ov nógvum brúki. Fleiri royndir eru gjørdar seinastu árini at talgilda savnstilfar, og nógv digital søvn eru longu nú at finna á Internetinum. Eitt nú kann ein og hvør leita sær inn á heimasíðuna hjá SEPIA (Safeguarding European Photographic Images for Access) 3, ið er ein verkætlan, sum hevur til endamáls at talgilda stór myndasøvn á evropisku bókasøvnunum. Haðani ber til at leita sær víðari út á tey ymsu bókasøvnini fyri at síggja arbeiðið, sum tey hvør í sínum lagi hava gjørt. Eisini finnast fleiri talgild bløð og tíðarrit á Internetinum. Oftast er talan um eldri tilfar, sum hevur stórt søguligt virði, men einstøk nýggjari tíðarrit eru eisini at finna. Tvey dømi um talgildað gomul tíðarrit eru Internet Library of Early Journals 4, ið er eitt samstarv millum lærdu háskúlarnar í Birmingham, Leeds, Manchester og Oxford og Special Editions of Canadian Newspapers 5, ið er savn av talgildum serprentum av eldri kanadiskum tíðarritum, sum kanadiska tjóðbókasavnið hevur staðið fyri. Eisini skal eg her nevna evropisku verkætlanina DIEPER (Digitised European Periodicals) 6, ið hevur sum endamál at finna eitt felags støði fyri talgilding av tíðarritum og skráseting av hesum tilfari. Føroyskar royndir Í flestu londum hava bókasøvn og brúkarar higartil klárað seg við mikrofilmaðum útgávum av tíðindabløðum ella ljósritaðum útgávum av tíðarritum, sum síðani eru innbundin. Felags fyri serstakliga tíðindabløðini er, at brúkarin noyðist at leita sær inn á bókasavnið fyri at fáa atgongd til bløðini, og í Føroyum er tað bara eitt bókasavn, ið hevur øll tey føroysku bløðini og tíðarritini, og tað er Føroya landsbókasavn. Sostatt noyðast eitt nú avbygdafólk úr Suðuroy ella Fugloy at leita sær til Havnar, skulu tey kaga í gomul føroysk tíðindabløð, og skal hetta 3 SEPIA (Safeguarding European Photographic Images for Access) 4 Internet Library of Early Jounals 5 Special Editions of Canadian Newspapers 6 DIEPER (Digitised European Periodicals)

25 25 gerast í upplatingartíðini hjá Føroya landsbókasavni, t.v.s. ikki um kvøldarnar eftir kl. 20 og ikki í vikuskiftinum. Seinastu árini hevur nýggja tøknin otað seg alsamt nærri og nærri, eisini her á okkara leiðum, og møguleikarnir fyri at talgilda savnstilfar eru munandi bøttir so hvørt tøknin er blivin meira framkomin og bíligari. Kortini hevur Føroya landsbókasavn valt at bíða við at seta nakað størri arbeiði í verk, tí enn krevur tað rættiliga fitt av pengum og starvsfólki at gera nakað munadygt á hesum øki. Treyðugt so. Vit hava gjørt royndir í smáum, og eitt av hesum tiltøkum er talgilding av bíbliuhandritinum hjá Victori Danielsen, sum varð latið Føroya landsbókasavni í varðveitslu í fjør. Handritið er uml maskinskrivaðar síður í foliostødd. Ein onnur nógv størri føroysk verkætlan er talgildingin av Løgtingstíðindum , sum løgtingsumsitingin hevur staðið fyri í samstarvi við landsbókavørðin. Sjálv talgildingin er gjørd í Noregi, meðan P/F VIT hevur gjørt talgildaðu útgávuna teldutøka á heimasíðuni hjá Føroya løgtingi. Talan er her um eina stóra verkætlan, sum fevnir um síður. Íslendskar royndir Á sumri 1999 heitti íslendska tjóðbóksavnið á okkum um at vera við í einari verkætlan, VESTNORD-verkætlanini, um talgilding av bløðum og tíðarritum. Talan skuldi vera um øll íslendsk, føroysk og grønlendsk bløð og tíðarrit frá tíðarskeiðnum 1783 til 1910/1920, svarandi til samanlagt uml síður, ið skuldu talgildast. Sostatt var fyrst og fremst talan um søguligt tilfar. Á heysti 2000 var undirritaði sum umboð fyri Føroya landsbókasavn so í Íslandi, og varð har gjøllað kunnaður um upprunan til verkætlanina, tøkniligu síðurnar viðv. talgilding og skráseting, og um tilknýtið hjá VESTNORD til aðrar líknandi verkætlanir. Undan hesari verkætlanini hava íslendingar verið ígjøgnum tvær aðrar stórar verkætlanir, ið báðar hava havt við talgilding av søguligum tilfari at gera. Fyrra verkætlanin nevndist Icelandic Maps on the Internet 8, og var hon ein beinleiðis avleiðing av stuðli, sum nýggja Tjóðbókasavnið í Reykjavík fekk frá NORDINFO, tá tað læt upp í Sum heitið sigur, so var endamálið við verkætlanini at talgilda 220 gomul íslandskort, frá tíðarskeiðnum 1540 til 1900, og geva fólki atgongd til hesi kort gjøgnum Internetið. Avmynding, skráseting og bólking varð gjørd á Tjóðbókasavninum í Reykjavík, meðan sjálv talgildingin av myndunum varð gjørd á NDLC (the Nordic Digital Library Center), ið er deild hjá norska tjóðbókasavninum. Hetta er sama deild, sum talgildaði Løgtingstíðindi fyri føroyingar. Byrjað varð í mars 1996, og longu í 1997 var komið á mál. Onnur verkætlan íslendinga var munandi størri, og í tí sambandi gjørdi íslendska Tjóðbókasavnið av at keypa sítt egna digitala myndatól, so at øll talgildingin kundi fara fram har á staðnum. Verkætlanin fekk heitið Saganet 9. Endamálið var at talgilda nærum síður av søgu-handritum, umframt annað tilfar viðvíkjandi gomlu íslendingasøgunum. Her er talan um íslendskar bókmentir frá 12. til Føroya løgting 8 Icelandic Maps on the Internet 9 Saganet

26 26 øld, her ímillum íslendingasøgurnar, germanska og norðurlendska trúarlæru, søga norsku konganna (m.a. eisini søgan um Sverra kong) og annað søguligt úr evropisku miðøldini. Alt hetta rúgvusmikla tilfar er at finna á Tjóðbókasavninum í Reykjavík, á Árna Magnusson stovninum eisini í Reykjavík, og á Fiske Icelandic Collection á Cornell University í USA, har ein partur av talgildingini eisini er farin fram. Saganet verkætlanin byrjaði í juli 1997 og verður væntandi liðug á sumri Størsta verkætlanin higartil Í stuttum kunnu vit siga, at VESTNORD verkætlanin kemur sum eitt framhald av Saganet verkætlanini, við tað at tær royndir, sum íslendingar hava ognað sær, nú koma okkum til góða. VESTNORD er tann higartil nógv størsta verkætlanin, og er hon hartil tann tøkniliga mest krevjandi. Eftir ætlan verður arbeitt í fýra stigum: 1. Skráseting eftir upprunatilfarinum til dátugrunn 2. Myndatøka av upprunatilfarinum til eitt digitalt myndasavn 3. Útskriving til leitiskrá 4. OCR-lesing og menning av leititøkni 1) Áðrenn bløðini verða avmyndað, skal hvørt eintak skrásetast. Hetta arbeiði fer fram á bókasøvnunum í ávikavist Grønlandi, Íslandi og Føroyum. Forritið til skrásetingarpartin er um at vera liðugt, og eftir ætlan verður farið undir at skráseta seinni í ár. 2) So skjótt hetta er gjørt byrjar sjálv myndatøkan, og verður hetta arbeiðið gjørt av fakfólki á Tjóðbókasavninum í Íslandi. Eftir ætlan skulu 1. og 2. stig verða liðug á sumri 2002, soleiðis at tað fer at bera til hjá almenninginum at fáa atgongd til bløðini á Internetinum á heysti 2002 ella um ársskiftið 2002/03. Síðani verður arbeitt víðari við 3. og 4. stigi, og fer hesin parturin av arbeiðnum helst at ganga fyri seg í hvørjum landi sær, orsakað av málsligu frábrigdunum millum føroyskt, íslendskt og grønlendskt. VESTNORD og TIDEN Samstundis sum arbeitt verður við VESTNORD, samstarva hini norðurlondini í líknandi verkætlan nevnd TIDEN. Ætlanin er, at hesar báðar verkætlanir einaferð skulu kunna samskipast við einari felags leitisíðu á Internetinum, og tí verður sum frá líður eitt ávíst samstarv millum hesar verkætlanirnar. Hóast endamálini við hesum báðum verkætlanunum eru at kalla tey somu, so er rættiliga stórur munur á hvussu arbeitt verður. Í TIDEN verkætlanini hava tey frá byrjan valt at avmynda øll bløðini frá mikrofilmi, heldur enn at avmynda upprunatilfarið. Hetta ger m.a., at myndagóðskan ikki kann gerast betri enn svørt/hvítu myndirnar á mikrofilmunum. Í VESTNORD hevur man valt at talgilda beinleiðis frá upprunatilfarinum, heldur enn umvegis mikrofilm. Hetta ger at myndagóðskan verður optimal, og at litirnir frá eitt nú myndum í tíðarritum koma við. Hartil var tað tíðliga greitt, at skuldi VESTNORD eisini talgilda frá mikrofilmum, so fór at verða neyðugt at filma meginpartin av bløðunum umaftur, tí flestu mikrofilmarnir, serliga hjá íslendska Tjóðbókasavninum, vóru í ov vánaligum standi. Hetta hevði økt munandi um útreiðslurnar fyri verkætlanina, uttan at ein kann vísa á nakrar stórvegis fyrimunir.

27 27 Umframt tøkniligu grundgevingarnar fyri ikki at gera sum TIDEN, so er sjálv tíðarásetingin fyri TIDEN (frá 1640 til 1860) ikki nøktandi fyri londini í útnorði; t.d. er bara eitt føroyskt blað, ið lýkur krøvini fyri hetta tíðarskeið, nevniliga Færingetidende, ið kom út nakrar mánaðir í Næsta blað føroyinga, Dimmalætting, kom ikki fyrr enn Frá 1852 til 1910 ríkaðist føroyski blaðheimurin við 16 bløðum og einum samlaðum síðutali upp á uml Annars fæst meir at vita um verkætlanirnar báðar í verkætlanarskránni hjá NORDINFO, ið liggur á teirra heimasíðu 10. Framtíðin Við VESTNORD verkætlanini og talgildingini av Løgtingstíðindum hava Føroyar tikið tvey stór stig framá. Næsta stigið verður at talgilda tað, ið eftir verður av føroyskum bløðum og tíðarritum, og tað er heldur ikki smávegis. Leysliga mett kunnu vit siga, at um vit taka Løgtingstíðindi frá, so verður kanska talan um einar síður, ið skulu talgildast, skrásetast og OCR-lesast, og tað verður ikki gjørt eftir einum degi. Vit hava tó fingið tilsøgn úr Íslandi um at onki er í vegin fyri, at eisini nýggjari tíðarrit kunnu verða løgd undir teirra myndatól, og við tí tilfeingi og teirri vitan, sum tey hava á økinum, er tað ikki ómøguligt, at vit øll innan 2-3 fá ár hava atgongd til samlaðu útgávuna av m.ø. Varðanum og Fróðskaparritum á Internetinum. Og hvør veit, kanska eisini Dimmalætting, Sosialinum o.ø. Við loyvi frá útgevarunum ber næstan alt til. Heimildir: Digitising Journals : Conference on future strategies for European libraries March 2000 Copenhagen. Proceedings. Copenhagen : Danish National Library Authority, ISBN In the picture : Preservation and digitisation of European photographic collections / Edwin Klijn, Yola de Lusenet. Amsterdam : European Commission on Preservation and Acess, ISBN The Icelandic Experiment: Digitizing Newspapers and Magazines from the 18 th and 19 th Centuries / Örn Hrafnkelsson. Gutenberg 2000 Conference 3-8 July 2000, Mainz, Germany. Lecture on the subject: Digitization Projects. 10 NORDINFO-verkætlanarskrá

28 28 Skalt tú lesa russarar, les so Tolstoj fyrst! Petur Martin Petersen Ein várdag í 1954 er stákan niðri á Bug í Fuglafirði. Ikki tí, stákan hevur so mangan verið um hesar leiðir. Hava gjógvarámenn ikki runnið um Bugin, tá ið teir nú í nærum eina øld hava leitað sær norður á Gomlu og Nýggju støð til handils ella til arbeiðis, ja, heilt norður á Stórhús, har øll skipini leggja at við Kolbrúnna. Jú fetini hava verið mong um Bugin, eisini fyri hendan dag, nú nýtt bókasavn letur upp í Gamla skúla. Jú, sanniliga spyrst úrslit burturúr, nú menn hava gingið um bygdina at savna pengar inn til bókasavn, og fá hava tey verið, sum ikki hava latið ein skerv til hetta tiltak, sum so leingi hevur ligið á láni. 127 fuglfirðingar hava givið 1.288,50 kr. Teir hava eisini hildið eitt bókakvøld, sum hevur givið heilar 204 kr. og eitt tiltak við skemti gav 275 kr. Jú, teir tríggir forsprákararnir: Herluf, Obert og Pól Jacob hava fingið alt fólkið við sær til at útvega bygdini eitt bókasavn. Kommunan hevur tikið væl í móti teimum, tá ið teir komu við teimum 1.767,50 krónunum, sum innsavningin og tiltøkini hava givið, og játtar teimum 1.232,50 krónur afturat, soleiðis at bókasavnið kundi ráða yvir heilum krónum, tá ið tað verður sett á stovn.

29 29 Síðan nýggi stásiligi skúlin uppi við Skarðsárygg varð tikin í brúk á vári 1937, hevur gamli skúli ikki verið nýttur sum skúli meir. Kommunuskrivstovan hevur hildið til í heimara enda í nøkur ár, meðan norðari endi hevur staðið ónýttur. Soleiðis er við so mongum. Eftir at hava verið karmur um allan skúlalærdóm í bygdini í meira enn hálva øld, hevur hesin bæriligi grótlaðaði bygningurin staðið fyri ein stóran part ónýttur í mong ár. Ymist órudd hjá kommununi hevur so við og við funnið sær veg inn í norðaru skúlastovuna og tey bæði rúmini, sum hoyrdu til, meðan heimara skúlastovan verður nýtt til kommunuskrivstovu. Kommunan bjóðar nú fyrireikarunum ein part av ónýttu helvtini av gamla skúla til bókasavn. Hillar verða smíðaðar fyri 265,19 krónur, og við góðari hjálp frá Landsbókasavninum verður eitt fitt úrval av bókum útvegað bæði til vaksin og børn bæði fakligur lesnaður eins væl og fagurbókmentir. Tað mesta er á donskum, sum er tað mál, tey flestu eru von at lesa; men við málsligum hugsjónarmonnum millum stovnararnar royna menn longu frá byrjanini at fáa føroyskar bókmentir, so hvørt tær koma, upp á hillarnar í hesum fyrsta bókasavnsrúminum, sum kann reypa av heilum 6 m 2 í gólvvídd umframt avgreiðslurúmið, har bøkur eisini verða framsýndar á vindeygahillini. Fyrstu bókavørðirnir eru fyri tað mesta skúlalærarar, sum onkrar seinnapartar og um kvøldarnar reka bókasavnið, sum longu frá fyrsta degi fær góða vitjan av lesihugaðum fuglfirðingum og avstaðsfólki, sum ikki áður hevði átt hendan møguleikan at koma fram at dygdarlesnaði í ein sovorðnan mun, sum bókasavnið í Gamla skúla í Bugnum kann bjóða. Jú, nú eru aftur gyltir dagar í hesum húsum, sum fuglfirðingar í 1882 lótu byggja fyri kr. frá Amtinum og pligtarbejde på grund af sognets fattigdom. Hvørjum steini í húsunum høvdu menn hjúklað fyri. Grundað bleiv við gróti úr gomlum gróthúsum, ið stóðu har skúlin skuldi byggjast. Tað nógva av grótinum varð tó ført við róðrarbáti frá vestara landinum, meðan timbrið helst kom frá Klaksvíkshandlinum. Og ikki bleiv spart. Torvhald, vindskeiðir gjørdu menn úr teak-viði for bestandighedens skyld. Ikki kann sigast annað enn at væl var farið um, og væl var húsast við játtaða peninginum. Meðan nógv av tí ikki pengakrevjandi arbeiðnum bleiv fingið frá hondini, stóð peningurin og rentaði í sparikassanum, soleiðis at menn kundu leggja heilar 146,51 kr. aftur at teim játtaðu krónunum og grótamboðini blivu seld til Gjáar bygd, har menn eisini bygdu skúla. Sjálvt um hesin stásiligi grótbygningur stóð bygdini í heilum 4.099,34 kr., komu tí 47,17 kr. at leypa av + tað sum gjáarmenn góvu fyri grótamboðini. Ikki hissini úrslit, sammeta vit við allar eykajáttanirnar, sum í dag verða latnar bæði til hetta og hatta, hóast teir lærdu hava toygt teldur sínar til tað ítasta fyri at upphæddirnar skulu røkka. Gamli skúli hevði tænt sínum endamáli. Tvey ættarlið av fuglfirðingum høvdu sogið bókligan merg í hesum húsum í hálva øld. Nú skuldi Gamli skúli enn einaferð gerast ein miðdepil, sum aftur kundi slóða teimum fyri við bókligum kunnleika. Bókalánarar í øllum aldri komu á gátt at hyggja og kunna seg um, hvat ið hillarnar áttu at bjóða. Jú, sanniliga upplivdi Gamli skúli á Bugnum eina glæsiliga endurføðing. Bókasavnstænastan hevði tey fylgjandi árini stóran týdning fyri menningina av bygdafólkinum, sum meira og meira livdi í eini verð, har bókin eisini átti ein týðandi tátt. Tá ið framhaldsskúlar blivu settir á stovn í Fuglafirði í endanum á 1950 unum, bleiv bókasavnið eisini ein týðandi depil hjá hesum næmingum, bæði úr bygdini og grannabygdunum. Í seinnu helvt av 1970 unum bleiv bókasavnið kommunalt burturav og allur skúlabygningurin bleiv innrættaður til bókasavn.

30 30 Góðar kreftir í kommunustýrinum fingu eina hampiliga stóra upphædd at arbeiða við, soleiðis at bókasavnsbygningurin aftur kundi førast til sítt upprunaskap uttan. Sementpussið, sum hevði fjalt steinlaðingina, varð tikið uttanav, og takt bleiv aftur við flagi. Innan blivu skilaveggir tiknir burtur, soleiðis at allur bygningurin nú bleiv til eittans rúm við eini forstovu. Við innskotnum loftum í báðum endum og hugnakrókum við borðum og stólum millum hillarnar varð Gamli skúli nú átøkur eini Aladdins-holu á tremur við lesnaði, sum á hugnaligum hillum beyð seg fram til teirra, ið vitjaðu innar. Í 1994 fekk Kunningarstovan í Fuglafirði innivist í forstovuni á bókasavninum. Hendan kunningarstova verður rikin av einum privatum felagsskapi og hevur til endamáls at hjálpa vinnulívi, frítíðarfelagsskapum og øðrum at gera seg sjónlig fyri umhvørvinum, eins væl og at vera fremmandafólki, sum kemur til Fuglafjarðar, til hjálpar. Í 1996 bleiv tættari samstarv fingið í lag millum bókasavn og kunningarstovu, soleiðis at báðir stovnar, sum hava hásesong ávikavist vetur og summar, kundu vera hvørjum øðrum til hjálpar. Afturat at vera fólkabókasavn fyri ikki bert Fuglafjørð, men eisini grannabygdirnar, er bókasavnið eisini vorðið eitt stað, har skúlaungdómurin frá mongu skúlunum í økinum kemur at søkja sær upplýsingar til mangar av teim spurningum, skúlarnir seta teimum. Av egnum hillum og við góðum samstarvi við hini bókasøvnini ber at kalla altíð til at veita lánarunum hjálp. Sjálvur minnist eg sum smádrongur gævustundir millum hillarnar á okkara bókasavni, har ein gamal maður í morreyðum koti og knæbuksum lærdi meg at velja og vraka millum rithøvundarnar á hillunum. Ein dagin, eg stóð við eini tungari bók hjá Dostojevski í hondini, tekur hesin maður bókina frá mær, meðan hann sigur: Skalt tú lesa russarar, les so Tolstoj fyrst. Og so fór hann yvir at eini hill í tronga bókarúminum, har øll verðin stóð okkum í boði á hillum fyri 265,19 kr., og rætti mær Kosakkerne. Jú, eg átti mangar eydnusamar løtur á bókasavni okkara, har hesin gamli maðurin í koti og knæbuksum vísti mær vegin inn í ein markleysan heim, har hugurin kundi ferðast um ørandi upsir og villar víddir. Mundi gamli bókavinur mín ikki hava gingið síni fyrstu stetlandi fet inn í ríka bókaheim sín í Gamla skúla á Bugnum? Vit vita ikki í hvønn mun stigtakararnir til at stovnseta Fuglafjarðar bókasavn hava hugsað um, hvussu Gamli skúli á Bugnum sá dagsins ljós. Men eitt er vist, og tað er, at uttan eldsálir vóru hvørki Gamli skúli ella Fuglafjarðar bókasavn vorðin veruleikar. Og kanska hevði eg ikki havt lisið Kosakkerne eftir Tolstoj og allar hinar bøkurnar, ið stóðu og troðkaðust um plássið í 6 kvadratmetra bókasavninum, sum læt mær dyrnar upp til ein markleysan heim og eg var bara ein av øllum teim mongu.

31 31 BÓKATINGIÐ 29. september 2000 jjj Millum teirra, ið tóku orðið undir orðaskiftinum, var eisini fyrrv. landsbókavørðurin, Sverri Egholm, sáli Bókin ár 2000 Tað nærkast, at føroyska bókin nummar 4000 verður givin út. Men hvussu er støðan hjá bókini um túsundáraskiftið, og hvørji eru útlitini hjá okkum og aðrastaðni, nú nýggja tøknin stendur til at skapa heilt aðrar fortreytir enn tær, sum verið hava, síðani Gutenberg prentaði fyrstu bókina í 1445? Hvussu eru umstøðurnar at skriva føroyskar bókmentir, at týða útlendskar bókmentir til føroyskt og føroyskar til onnur mál? Hvussu eru arbeiðskorini hjá føroyskum rithøvundum og týðarum í mun til umstøðurnar aðrastaðni? Føroyska málið er sjálvt støðið undir føroyskari mentan. Tí vil tað altíð vera umráðandi, at málið er livandi og gjøgnum orð og tekstir lagar seg til broyttar umstøður og nýggjar møguleikar. Til at umrøða hesar spurningar skipaðu Rithøvundafelag Føroya og Føroya landsbókasavn fyri bókatingi, sum var á landsbókasavninum fríggjadagin 29. sept. kl Skráin var hendan Tórbjørn Jacobsen, landsstýrismaður: Bókin og føroyskur samleiki Gunnar Hoydal: At skriva føroyskar bókmentir Martin Næs: Bókatal og bókasøvn Marianna Debes Dahl: Týðingar og týðarar Ivan Niclasen: Fjølmiðlar og bókmentir Niels Chr. Nolsøe: Tekstur og tøkni Kári Árting: Marknaðarføring

32 32 Bókin og føroyskur samleiki Tórbjørn Jacobsen, landsstýrismaður Fara vit nøkur fá ættarlið aftur í tíðina, verða vit varug við ta sterku støðu, sum danskt mál hevði í almennum viðurskiftum í Føroyum. Rættar-, kirkju- og undirvísingarmálið var danskt. Fyrisitingarmálið var danskt, og næmingar lærdu at kalla ikki føroyskt í skúlanum. Nógv er skrivað og talað um hesi viðurskifti, og eg ætli mær ikki at gera so nógv burtur úr hesum í hesi røðu. Tó vil eg gera vart við, at kúganin av føroyska málinum í Føroyum sjálvandi tænti einum politiskum endamáli. Við kúgan - í hesum føri mentanarligari kúgan - meini eg tað, sum ítøkiliga varð gjørt frá myndugleikanna síðu fyri at forða fyri, at føroyska málið fekk høvi at menna seg. Og ætlanin var at varðveita føroyingar sum danskar ríkisborgarar við danskari mentan innan donsku ríkiskarmarnar. Tí málið er mentanarberi. Tað skrivaða orðið er grundarlagið undir bókmentunum hjá øllum mentaðum tjóðum í heiminum. Við ongum bókmentum kemur fólkið ikki fyri seg sum tjóð, og eru andaligu virðini í bókmentunum ikki borin til okkara á móðurmálinum, men á fremmandum máli, gerast vit bæði mentanarliga og politiskt tvískinningar. Vit gerast støðuveik, vit fáa dupultan politiskan og mentanarligan samleika. Vit eru lýðin móti boðum frá fremmandum myndugleika, og samstundis tørvar okkum álit á okkara egnu. Upprunaliga ætlanin hjá donsku yvirvøldini og teimum føroyingum, sum gingu ørindi hennara í Føroyum, var neyvan, at hetta skuldi vera gongdin. Teir menninir ætlaðu okkum eina danska "yvirmentan" og ein danskan "yvir-samleika" burturav. Á einum hægri mentanarstigi skuldu føroyingar vera danskir - eins og teir skuldu vera danskir í politiskum týdningi. Hetta var alt samalt partur av tilætlaðum donskum mentanarpolitikki í Føroyum, og í seinasta enda kundi hesin politikkur eydnast, um bert føroyingar ikki lósu føroyskar bøkur, og um føroyska málið ikki varð hevjað upp til at gerast tjóðarmál í medviti føroyinga. At danir enn á døgum hugsa so kemur greitt til sjóndar í atgerðum Helveg Petersens í sambandi við spurningin um økismál í Evropu.

33 Endamálið við hesum er bæði mentanarligt og politiskt. Spurningurin er so: Er føroyski samleiki okkara nóg sterkur, og er medvit okkara um føroyska mentan og føroyskt mál so mikið gróðursett, at vit í hesum føri sum øðrum kunnu standa saman og krevja tann rætt, sum mál okkara hevur uppiborið, nevniliga at verða virt - uttan nakra avmarking - millum hini mentamálini í heiminum, sum megna at bera lesarum sínum bæði egnar og heimsbókmentir á móðurmálinum, og sum umboða frælsar tjóðir, hvørs mentan, andsmenning og samleika bókin gevur lív. Ein av mætu málverjum okkara hevur tikið soleiðis til: "... okkara mál er ikki smámál, men stórt og smidligt mál, sum bara eitt fátal av heimsins íbúgvum dugir... tað er so smidligt, víðfevnt og djúpt, at tað hýsir Bíbliuni og Kalevala og megnar at bera William og Jørgen- Frantz á sínum veingjum í dag, tað er hvassi broddurin og geislandi ælabogin hjá Kára P, Jóanesi Nielsen, Gunnari Hoydal, Regini Dahl og øllum hinum". Men long var leiðin, ið skuldi gangast, áðrenn komið var so langt áleiðis, at hetta kundi vera sagt. Og neyvan hava teir gomlu, sum løgdu lunnarnar undir móðurmál og bókmentaríkidømi okkara, kunnað ímyndað sær, at føroyska málið kundi búnast og mennast upp á eitt støði, har tað hevur sjálvsagdan rætt til ikki bert at vera almenna mál alra føroyinga, men treytaleyst krav um viðurkenning sum sjálvstøðugt evropeiskt mentanarmál, nýtt í dagligum samskifti í frælsari tjóð - innanhýsis og í viðurskiftum við umheimin, tá tørvur er á hesum. Eg havi sagt alment, at eg síggi føroyskt mál sum mítt málsøki - og tað uttan mun til, um tað verður talað í Føroyum ella aðrastaðni. Tað er eisini mítt málsøki at geva skrivandi fólki so góðar sømdir og møguleikar, sum eg megni tað. Fyri meg hevur tað ómetaliga stóran týdning, at bøkur verða útgivnar á føroyskum máli. Ið hvussu er síðan tjóðskaparrørslan tók seg upp, hevur tað verið eitt politiskt-mentanarligt krav, at bøkur skuldu fáast til vega á móðurmálinum. Í fyrstu atløgu var serligur dentur lagdur á at gera læribøkur til skúlabrúks. Og í hesum sambandinum eiga vit at minnast mállæruna hjá Jákupi Dahl og lesibókina hjá Evensen, men mangar aðrar kundu verið nevndar - ið allar høvdu til endamáls at tryggja føroyskum máli sess innan skúlagátt, og á tann hátt venja føroyskan skúlaungdóm at nýta føroyskar skúlabøkur. Í seinasta enda var málið sjálvandi at venja føroyingar til at lesa føroyskar bøkur. Og tað er neyvan av tilvild, at fyrsta føroyska skaldsøgan var skrivað av øðrum av teimum báðum gomlu háskúlamonnunum. Í skúla teirra fekk málið fyrst innivist - og ta virðing, tað hevur uppiborið sum fremsta mentanaramboð okkara. Men, hví var tað eitt høvuðskrav hjá tjóðskaparmonnunum at bera so í bandi, at fólk fingu føroyskar bøkur at lesa? Svarið er ikki so torført: Skulu vit mennast sum tjóð, so er neyðugt at lív, kor og viðurskifti okkara verða lýst í skaldskapi av okkum sjálvum. Bert á henda hátt kunnu vit styrkja felags samleika okkara - og medvit okkara um at vera ein mentanarlig eind. Tað hevur týdning, at øll lívsins viðurskifti verða lýst á móðurmálinum hjá einum fólki, og bókmentirnar eru ein tann týdningarmesta umboðanin av andaliga lívi fólksins. Hetta hevur samband við málið, sum er okkara mest nýtti samskiftismiðil, og í bókmentunum er møguleiki fyri samskifti á høgum stigi. 33

34 34 Tað eru bókmentirnar, sum siga okkum mest um menniskjuni, og tí er tað av stórum týdningi, at føroyskum bókmentum og føroyskum bókmentahøvundum eru góð kor tryggjað. Í hesum sambandi er tað mær ein gleði at siga frá, at nýskipaði Mentanargrunnurin ber við sær betri kor fyri føroyskar rithøvundar; men sum vit skilja av m.a. blaðskrivingini í dag um viðurskifti høvundanna, so er enn langt eftir á mál hesum viðvíkjandi. Eisini fer nýskipaði grunnurin at styrkja útgevarasíðuna, so samantikið vænti eg at nýskipanin fer at styrkja bókaútgávu sum heild í Føroyum. Eingin skipan er givin og fastløgd fyri allar ævir og vit fara sjálvsagt í samráð við høvundar og útgevarar at eftirmæla mentanargrunnin leypandi og at endurskoða grunnin við støði í hesum eftirmetingum. Við hesum orðum havi eg í stuttum roynt at siga nakað um bókina og týdning hennara fyri føroyskan samleika, so sum eg skilji hetta samband. Í politiska starvi mínum er tað lutur mín at varða av mentanini, og tí eisini bókmentunum. Í tí sambandi er tað mær ein stór gleði, at skipað er fyri tiltakinum "Bókin ár 2000". Eg takki stigtakarunum fyri hetta tiltak, sum vónandi fer at medvirka til størri medvit um henda týdningarmikla tátt í mentan okkara, og tað er mín vón, at tað, sum fer fram her í dag, fer at elva til størri virðing og ans fyri bókmentaríkidømi okkara og týdningi tess fyri okkum sum tjóð - og ikki minst takki eg teimum, sum - ofta undir ikki nóg góðum umstøðum - hava valt tað ofta ótakksama starv at nýta tíð og evni til at gera tað møguligt, at bøkur verða skrivaðar og givnar út á føroyskum.

35 35 At skriva føroyskar bøkur Gunnar Hoydal Í rithøvundafelagnum eru um 100 limir. Tað eru fólk sum skriva skaldsøgur, stuttsøgur, yrkingar, týða til føroyskt (nøkur heilt fá úr føroyskum í onnur mál), stóra talið er kortini tey, sum skriva yrkisbøkur av ymiskum slag, skúlabøkur og siðsøguligar bøkur. Tað er eitt stórt og fjølbroytt virksemi, ið her fer fram, nógv størri enn vit vanliga geva okkum far um, og tað er eitt virksemi, ið skapar arbeiði og framleiðslu nógv meira, enn vit vanliga hugsa um: hjá prentsmiðjum, reprovirkjum, útgevarum, bókasølum, bókasøvnum og fyrisiting, ikki um at tala í øllum landsins skúlum hjá næmingum og lærarum og granskarum. Eingin føroysk vinna man hava so nógvar nýggjar vørur at vísa fram á hvørjum ári, og samantalt er tað ikki lítið av arbeiðsplássum, sum eru knýtt afturat bókunum. Tað er eitt virksemi, sum byrjar á einum borði á einum kamari ella kanska uppi undir tiltiknu væðingini í einum køldum og slavnum loftsrúmi við gjóstri og lekum, soleiðis sum tann romantiska myndin vil hava tað at vera, skal listin kunna trívast. Haðani breiðir tað seg út sum ringar í vatni, og tað er sjálvsagt, at tey sum starvast í hesum vaksandi ringunum fáa løn fyri sítt arbeiði, tí hetta er neyðugt og samfelagsgagnligt arbeiði. Einasti, ið ikki kan vænta sær vanliga løn er høvundurin, hon ella hann, sum slepti steininum og gjørdi, at vatnið fór at liva og ringarnir at breiða seg. Tvørturímóti noyðist høvundurin mangan sjálvur at standa fyri útgávuni, at finna fígging og seta seg í skuld, skal bókin kunna gevast út. Soleiðis hevur verið hjá føroyskum rithøvundum, og soleiðis er tað framvegis í mongum førum enn. Rithøvundurin, ið gjørdi verkið, fekk jú stuttleikan og viðurkenningina afturfyri, verður sagt, og tað mátti verið nóg mikið, annars gjørdi hann tað neyvan, ella hvussu? Rithøvundafelagið er á hvørjum ári á fundi í Norðurlendska rithøvundaráðnum og hevur har høvi til at kunna seg um arbeiðskorini hjá rithøvundum og týðarum í Noregi, Svøríki, Finnlandi, Danmark, Íslandi, Grønlandi og Sámalandi. Í fyrrárið vildi ráðið gera eina yvirlýsing at vísa á korini hjá føroyskum rithøvundum, tí tey vóru so út av lagi ússalig samanborin við viðurskiftini í øllum hinum londunum: eingin arbeiðstrygd, ongar starvslønir uttan eitt eiti, eingin verja av upphavsrættindum uttan bara ein avgomul lóg frá teirri tíðini, tá ið ljósritatólini ikki vóru til og eingin hevði hoyrt nevnt um EDV, bókasavnsgjøld sum minkaðu framhaldandi, ongar orðaðar ætlanir fyri bókmentirnar, einki. Men eingin yvirlýsing varð gjørd, tí tað vísti seg at ein yvirlýsing við at kalla somu orðingum varð samtykt longu i 1971, og síðani var einki meira hent. Í næstan 30 ár. Og vóru ikki mentamál heilt og fult føroysk ábyrgd? Her hjálpti ikki at venda sær til aðrar stjórnir og onnur lond. Men hvussu so við viðurkenningini, sum sigst at vera besta kenningin? Tveir virdir høvundar hava nýliga havt høgg hvør at øðrum í bløðunum, høgg, sum hava at gera við tey út av lagi vánaligu arbeiðskorini, og hetta høvið varð beinanvegin brúkt í oddagrein í landsins størsta

36 36 blað. Oddagreinin var tíbetur ein sjáldsom rødd úr næstan gloymdari tíð, men segði okkum kortini, at gamalt agg móti øllum, sum vága sær fram at taka orðið og skapa nýggjar hugsanir, liggur ikki djúpt undir moldum og kann skjótt verða uppafturgrivið. Óbeinleiðis segði tað okkum kortini, at viðurkenningin er til: tað verður lurtað og tað verður lisið, tá ið ein føroyskur rithøvundur ger vart við seg, og sjálvur haldi eg ikki, at vit kunnu kæra okkum um vantandi áhuga fyri føroyskum bókum og teimum, sum skriva tær. Hetta sigi eg, sjálvt um eg væl veit, at ein av megintreytunum fyri góðum bókmentum er næstan ikki til í Føroyum: eitt livandi, álvarsligt, alment bókmentakjak, ummæli í bløðunum, umrøður og samrøður í fjølmiðlunum, gjørt á ein hátt so tað skilst, at landsins tekstir eru landsins hjartasláttur. Og at nýggir tekstir eru gransking og menning av kjarnuni sjálvari í landsins mentan: málinum. Málið er fyritreytin fyri tí skrivaða orðinum, og einki er so bundið at málinum sum bókmentirnar. Hugsa vit um føroyska mentan í síni heild, so er tónleikurin frælsur og kann fara, hvagar hann vil um allan heim, um so skuldi verið. Sama er við málningalistini og fyri ein part eisini við leiklistini, tey kunna ferðast frítt um landamørkini. Men føroyskar bókmentir eru heimstaðarbundnar, bundnar at føroyska málinum. Vit kunnu fáa tónleik, list, og tíbetur eisini bókmentir uttanífrá, men eingin í allari verðini skrivar føroyskar bókmentir uttan bara vit sjálv. Eingin ger tað fyri okkum, og tað gevur okkum eina serstaka mentunarliga skyldu fyri tí skrivaða orðinum, tí kunnu vit ikki orða okkum livandi og ríkt á okkara egna máli, so kunnu vit ikki fáa nakað ríkt frá øðrum ella geva øðrum burtur av okkara. Málið bindir okkum. Samstundis vita vit, at heimurin stendur alt meira opin og verður eitt net av skiftandi sambondum. Alnetið sær ikki landamørkini, og teldan í útoyggj ferðast líka skjótt sum teldan í heimsins miðdeplum. Vit eru ikki longur forfjónað, langt burturi í egnum einsemi. Einki er sum tað var, og tað avgerandi er hent, at havið skilir okkum ikki longur frá øðrum. Hetta er tann nýggi møguleikin í framtíðini, men er tað eisini hóttanin? Tann føroyska listagreinin, sum hevur blómað mest av øllum hesi seinastu árini, full í huga, full í gávum og full í skapandi megi, er tónleikurin. Men lurta vit eftir orðunum, so hoyra vit, at næstan alt, ið sungið verður hjá teimum yngstu og dugnaligastu er á enskum, og tosar tú við tey, sum droyma um eina yrkisleið tann vegen, so tykist bara at vera eitt tungumál til í verðini, so stórt og sterkt, at tað kann fara at forkoma øllum øðrum málum. Og ikki bara smámálunum. Sjálvt Frakland, sum einaferð átti heimsmálið í mentan og list, er farið at óttast og vil seta bann og verjur fyri tí enska. Samleikin í verðini er farin at flóta ella rennur burtur gjøgnum allar knútarnar í alnótini. Børn og ung sita framman fyri telduni og senda skjót orð ímillum sín uttan at hugsa um mál, málbering, mállæru ella rættskriving. Sum frítt streymandi yrkingar kann tað vera, og allur tann gamli óttin fyri tí hvíta óskrivaða pappírinum er burturi, tí ein delete-knappur er. Trýst á hann, so hava orðini ongantíð verið til og koma ongantíð eftir tær aftur. Eg havi sæð nakrar av hesum tekstunum, sum eru gjørdir her hjá okkum, sjálvt um teir eru skrivaðir á øðrum máli. Summir eru áhugaverdir, tað mesta er hjálparleyst málsliga og í innihaldi, ivist kortini ikki í, at í røttum hondum kann veruligur skaldskapur koma burturúr. Men eitt øgiligt heimloysi er í teimum, tað kundi verið gjørt og skrivað hvar sum helst. Verðin er horvin og heimurin, ið nú skuldi verið ein, er dottin sundur og liggur sum ein blaktrandi guva millum teir elektronisku neistarnar 0 og 1, ja og nei.

37 Svarið er ikki at verja og forbjóða, soleiðis sum franskmenn ætla. Svarið er at geva sínum egna betri sømdir og størri ans. At gera sterkari sangir sjálv, sangir ið standa á jørðini. Og har eru vit betur fyri enn so nógv onnur, tí vit hava nakað at standa á. Okkara land hevur stødd, sum ger okkum týðandi og sjónlig fyri hvørjum øðrum. Vit eru ein eind, sum vit eru før fyri at síggja og skilja í øllum lutum. Vit kunnu vera ósamd og eiga at vera tað, men vit eru saman kortini, nógv meira enn tey fáa verið aðrastaðni. Okkara samleiki er okkara saman-leiki. Tað ræður um at geva teimum, sum vilja skriva sangirnar, tekstirnar, orðini umstøður at arbeiða. Hvussu er tað, tey siga í Íslandi? "Málið er okkara heimstaður. Var einki íslendskt mál, vóru eingir íslendingar. At skriva á íslendskum er at skriva fyri Ísland". Tí er tað, at tey har løna rithøvundum, sum vóru teir landsins lærarar, og í løtuni letur landið út ímóti 500 mánaðarlønir árliga, so at skald og høvundar kunna skriva fyri sítt land, sum teir siga. Og tað eru teir ernir um, sjálvt um klandur javnan tekur seg upp, tí hví fekk hesin og ikki hendan, og hvør er tað, sum skal avgera hvat? Men eisini hesar ósemjur gera bókmentirnar virknar og sjónligar í landinum, tí burtur úr tí kemur kjakið um dygd. Hvat eru góðar bókmentir, hvussu skal metast um nýroyndirnar, ið verða gjørdar, men sum fá duga at skilja og færri at elska, ið hvussu er í fyrstu syftu? Í mentanarálitinum hjá Tórshavnar kommunu, sum kom út herfyri, stendur, at mentan kostar. Men játtaði peningurin er ikki útreiðsla, hann er innløga. Hann er íløgan í eitt sterkt, livandi og kensluríkt samfelag. Og skulu vit tosa um kostnað, nú landsstýrismaðurin er her, so fari eg at minna á uppskotið um at lata føroyskari mentan ein pott av hvørjari tunnu av oljuni sum einaferð, kanska, kemur upp á land í Føroyum. Higartil hava vit bara hoyrt, at oljan er ein hóttan móti føroyskari mentan. Ger hana til eina gávu. Eina íløgu í eitt ríkidømi, sum ikki dálkar men grør og angar, burðardygt, heilsugott. Ger íløguna, sjálvt um tey djúpu holini vera tóm. Bókin ár Vera bøkur og bókasøvn í framtíðini? Tað er ikki vist; ikki í tí líki, sum vit kenna. Men tekstir fara altíð at vera, og rithøvundar vera til at skriva tekstirnar. Lat okkum gera tað so, at teir eisini í framtíðini vilja skriva á føroyskum máli. 37

38 38 Bókatal og bókasøvn Martin Næs Tað árið tá ið Leo Tolstoj varð føddur í Russlandi í 1828 tóku menn í Føroyum, saman við øðrum góðum fólki, á seg at skipa fyri bókasavnsvirksemi her í býnum. Tá búðu uml fólk í øllum Føroyum, og tá vóru ikki meira enn einar 2 bøkur skrivaðar og útgivnar á okkara egna máli. 5. november 1910 á 82 ára stovningardegnum hjá hesum stovni, tit í dag hava leitað tykkum inn í tá doyði Leo Tolstoj. Um hetta mundið búleikaðust uml fólk í Føroyum, og bøkurnar sum tá vóru komnar upp á prent á føroyskum hava verið uml. 60 tilsamans. Eitt nú høvdu vit í 1908 fingið eina føroyska mállæru útgivna, og tann fyrsta føroyska skaldsøgan hevði eisini sæð dagsins ljós í So sigast kann, at lunnarnir vóru lagdir. Bókatal Í einum yvirliti yvir føroyska bókaútgávu, sum landsbókasavnið hevur latið gjørt, og sum seinast er almannakunngjørt í seinastu ársfrágreiðing okkara, sæst, hvussu føroysk bókaútgáva veksur upp gjøgnum alla øldina: vórðu 22 bøkur útgivnar á føroyskum Bera vit tey fyrstu 40 árini av øldini saman við tey síðstu 10, so síggja vit, at gróður hevur verið í bókaútgávuni, tí í tíðarskeiðnum 1900 til 1939 vórðu útgivnar 197 bøkur tilsamans, meðan tíðarskeiðið vórðu í meðal útgivnar 133 bøkur um árið. Nú á døgum verður ofta sagt, og tað av røttum, at føroyingar geva bara bøkur út til jóla. Ein kanning vit hava gjørt vísir, at rætt er, at nógv tær flestu føroysku bøkurnar verða útgivnar seinasta ársfjórðingin. Í 1991 vóru t.d. umleið 2/3 av øllum bókaútgávum útgivnar í november-desember. Hetta broytist eitt sindur frá ári til ár, men er ivaleyst ein røtt mynd av útgávunum.

39 39 Fyri at vísa á at bøkur eisini verða útgivnar aðrar tíðir í árinum, hava vit talt upp, hvussu útgávurnar higartil í ár, ár 2000, hava lagað seg, og myndin sær soleiðis út: fagurbókmentir 17 yrkisbókmentir 21 barna- og ungdómsbøkur 16 skúla- og lærubøkur 16 Tilsamans higartil í ár eru sostatt 70 bøkur útkomnar, men sum kunnugt, árið er ikki av enn. So tað er okkurt, sum týðir uppá, at vit lættliga fara at koma upp á tær 118 bøkurnar, sum íresta, so at samlaða føroyska bókatalið rundar tey 4000, áðrenn ár 2000 er farið í søguna. Hesar 70 bøkurnar eru also útgivnar í tíðarskeiðnum januar-september í ár, tvs. áðrenn tann sokallaði jólabókamarknaðurin hevur fingið fótin fyri seg. Eitt, sum eg haldi vera áhugavert við hesum útgávunum, er, hyggja vit at fagurbókmentunum, so sæst, at hesar longu í ár - eru 17 í tali. Prosabøkurnar eru 9, allar týðingar og allar eru tær útgivnar á einum og sama forlag Sprotanum. Yrkingasøvnini eru 8 í tali, til samanburðar við prosaverkini kann sigast um tey, at tey eru øll upprunaverk, og haraftrat øll útgivin á hvør sínum forlag. Um tær 16 barnabøkurnar er at siga, at hesar eru allar týddar, og Føroya lærarafelag hevur givið tær allar út. Skulu vit útnevna ein serligan bólk av bókum, sum tykist verða goymdur til at koma undir jólatræið, so má tað verða føroyskar uppruna prosabøkur bæði til børn og vaksin. Tí higartil í ár telur bólkurin 25 bøkur og tær eru allar týðingar! Um skúla- og lærubøkurnar er tað at siga, at tað sæst týðiliga at Føroya skúlabókagrunnur, sum stendur fyri teimum allarflestu útgávunum av hesum slagnum, ikki hevur seson á jólum, men at tey á grunninum miða eftir at fáa bøkurnar út til skúlaársbyrjan, tvs. um summarið og fram á heystið. Annars haldi eg, at Skúlabókagrunnurin higartil í ár hevur staðið fyri trimum avbera vøkrum og væl úr hondum greiddum verkum: bókini um føroysku FLORUNA, bókini um HAVIÐ og úrvalssavninum STJØRNUSKALDINUM UNDIR VARÐA. Tríggjar bøkur, ið á ongan hátt standa aftan fyri líknandi bøkur útgivnar í øðrum londum. Men 70 bøkur higartil í ár er tað ikki ein broyting? Jú, tað meta vit. Kanska er tað tí, at hetta er eitt serligt ár. Fólk eru ikki á einum máli um, um hetta er byrjanin ella endin. Um man er fyrstur ella síðstur. Eg hugsi um øldina. - Árið byrjaði í hvussu er við stórum bókmentafagnaði í sambandi við at 100 ár vóru liðin, síðan William Heinesen varð borin í heim. Í hesum sambandi vóru fleiri bøkur givnar út í januar mánaði, nógv fleiri enn tað vanliga plagar, og kanska av somu orsøk vóru færri givnar út í desember í fjør?! - tað er ilt at vita. Í hesum sambandi er vert at leggja sær í geyma, at í ársins síðsta mánaði verður aftur bókmentafagnaður í sambandi við, at 100 ár tá eru liðin, síðan teir báðir Chr. Matras og Jørgen-Frantz Jacobsen vórðu bornir í heim. Og uttan iva koma eisini bøkur út í tí sambandi. Eg hugsi, at tað, at barnabókaklubbin hjá Lærarafelagnum, bókaklubbin hjá Sprotanum og virksemið hjá Føroya skúlabókagrunni arbeiða meira og meira undir skipaðum viðurskiftum, ger, at føroysk bókaútgáva verður meira og meira spjødd um alt árið, og eg haldi, at hetta er ikki bara gott fyri

40 40 pengapungin hjá tí einstaka keyparanum, men hetta er eisini gott fyri bókina sjálva, tí á henda hátt hava fleiri bøkur møguleikan at daga undan í rúgvuni. Mangan verður spurt, hvussu landsbókasavnið ger upp føroyska bókaútgávu. Til hetta er stutt at siga, at vit hava fýra høvuðskeldur at halda okkum til: 1. Løgtingslógina frá 1952 um landsbókasavnið, sum m.a. sigur, at landsbókasavnið skal skráseta alt prentað føroyskt tilfar, tilfar um Føroyar og tilfar, sum er skrivað av føroyingum. 2. Løgtingskunngerð frá 1952 um avhendingarskyldu av prentaðum tilfari. Aftrat hesum greinum í løgfrøðini, hava vit eisini onnur hjálpitól at halda okkum til, eitt nú: 3. Hald frá bókahandli upp á alt føroyskt tilfar, tilfar um Føroyar ella tilfar, sum er skrivað av føroyingum. Hetta er tilfar, sum verður keypt. 4. Gávur frá forløgum og høvundum. Tað er ikki so lítið, sum landsbókasavnið, millum ár og dag, fær sum gávu frá einstaklingum, forløgum og feløgum. Talan er bæði um spildurnýtt tilfar og um eldri tilfar. Hetta eru vit sjálvandi ómetaliga takksom fyri. Hetta ger ikki bara stovnin til eitt betri bókasavn, men alt hetta ger eisini, at vit eru enn betur før fyri at koma við so røttum hagtølum sum gjørligt um føroyska bókaútgávu. Samanlagt er tað við hesum amboðum, at vit royna at halda stýr á uppteljingini. Sjálvandi kann tað koma fyri, at talt verður skeivt, og orsøkirnar til hetta kunnu vera fleiri. Undirstrikast skal her, at tá ið sagt verður bøkur á føroyskum, so verður sipað til bøkur, skrivaðar og útgivnar á føroyskum og einki annað. Einum røttum bókasavni líkt so verður sjálvandi alt annað eisini talt upp, men tað fer í aðrar bólkar. Her kann eg nevna: árbøkur, tíðarrit og bøkur á øðrum málum um føroysk viðurskifti osfr. Hetta verður alt sjálvandi talt upp, men ikki í bólkinum bøkur á føroyskum. Bókasøvn Í yvirskriftini stendur, at eg skal eisini tosa um bókasøvn. Onkur heldur kanska, at tað átti at verið óneyðugt, tí Martin fær ikki latið munnin upp uttan eisini at tosa um bókasøvn. Eg skal tí ikki troytta tykkum so nógv við hesum beint nú, men havi hug at vísa á eitt álit, sum ein arbeiðsbólkur undir Undirvísingar- og mentamálastýrinum hevur latið stýrinum fyri trimum vikum síðan. Álitið eitur Bókasavnsviðurskiftini á vinnu- og miðnámsskúlunum. Hetta er ein gjøgnumgongd av støðuni á bókasavnsøkinum á okkara vinnu- og miðnámsskúlum. Í veruleikanum kemur álitið inn á allan bókasavnspolitikkin í landinum. Um bókasavnstænastuna verður m.a. sagt: Í dag er bókasavnstænasta so nógv meira enn bara bøkur. Og skúlabókasavnstænasta ikki um at tala. Her koma serliga inn í myndina nýggir undirvísingarhættir við nýggjum undirvísingaramboðum. Hetta hevur við sær, at heilt onnur krøv verða sett, ikki bara til tað innihaldsliga í einum skúlabókasavni, men eisini til teir fysisku karmarnar í einum nútímans bókasavni, enn gjørt varð bara fyri nøkrum heilt fáum árum síðan.

41 41 Tá ið tosað verður um tíðarhóskandi bókasøvn í dag, verður ikki bara hugsað um atgeingi til bøkur og møguleikan at læna tær. Elektronisku leitimøguleikarnir gera, at tú sum lánari hevur nógv lættari og betri atgongd til skrásett tilfar sum t.d. tíðarrit, fløgur, filmar og tónleik. Harumframt er internetatgongd ein natúrligur partur av innihaldinum á bókasøvnunum. V.ø.o. skal eisini hugsast um teir fysisku karmarnar, tí nú eru ikki bara hillar, borð og stólar at hugsa um. Hugsast má eisini um at útvega lánarunum/brúkarunum aðrar arbeiðsumstøður enn tær vanligu, so at teir fáa veruligt gagn av teimum tilboðum, bókasøvnini kunnu veita. Tíðin er vissuliga runnin frá tí hugburði, at bókasavnið kann liggja uppi í einum avlopsrúmi úti undir væðingini, niðri í kjallaranum ímillum kustar og spannir, ella saman við serundirvísingini inni í teirri gomlu skúlastovuni. Og brotið um bókasavnstænastuna endar soleiðis: Nú føroyska samfelagið, sum tað er at fegnast um, hevur sett sær fyri at veita vinnuog miðnámsskúlunum eina líkinda bókasavnstænastu, mugu vit staðfesta, at vit mugu taka annað skinn um bak, skulu vit nøkta tann bókasavnstørv, hesar útbúgvingar krevja (s. 7). Tað er at vóna, at tá ið Undirvísingar- og mentamálastýrið hevur lisið hetta álitið, tá fer hetta at merkjast upp ígjøgnum alt systemið, eg sigi við vilja upp ígjøgnum alt systemið - tí teir 14 vinnu- og miðnámsskúlarnir í landinum standa so púra á berum, tá ið tað snýr seg um tíðarhóskandi bókasavnstænastu. Um støðuna í dag, og kanska serliga um framtíðina á bókasavnsøkinum, kann eg siga, at vaksandi áhugin hjá almenninginum fyri bókasavnsvirkseminum, tær spakuliga hækkandi játtanirnar á løgtingsfíggjarlógini og tað, at fleiri og fleiri ung hesi seinastu árini hava sett sær fyri at fáa sær útbúgving innan hetta yrkið, sigur mær, at samanlagt hava vit okkurt gott í væntu. Til teirra, ið vilja vita meira um, hvat farið er fram á bókasavnsøkinum í Føroyum síðan hitt tiltikna árið, tá ið Leo Tolstoj varð borin í heim í Russlandi, kann eg bara leggja aftrat: hyggið inn á heimasíðurnar hjá Landsbókasavninum og hjá Býarbókasavninum tær eru seinast dagførdar í morgun. Gerið so væl!

42 42 eg elski bøkur sum málningar og litir orðini tey koma móðirleysar stavir í fostur eg tók bókin er gandur sum tíðina fjalir hugflog títt mennist við at kaga í bók bókin er og verður tín vinur bókin er sum leskandi løkur so satt sum tað er sagt jú, eg teski tað, eg teski at eg elski bøkur vist var lívið fátækt, var her eingin pennur okkum orð og bøkur ella kvæði gav jú, vist var lívið syrgiligt var her bara sjónvarp sigling um andans víða úthav bókin er og verður tín vinur bókin er sum leskandi løkur so satt sum tað er sagt jú, eg teski tað, eg teski at eg elski bøkur Bubbi Av fløguni: Bubbi: allar áttir MN týddi 23/9-2000

43 43 Týðingar og týðarar Marianna Debes Dahl Tá ið pápi Fríðrik Petersen, próst, í 1840 fór at halda skúla í seks bygdum inni á Skálafjørðinum, vendir ein maður av Skála, Poul Niclasen, sær til skúlastjórnina. Hann sigur seg til henda dag hava lisið við bygdarbørnum sínum fyri onga løn og biður um eina lítla samsýning fyri tað arbeiði, hann hevur gjørt. Skúlastjórnin svarar honum soleiðis (svarið var sjálvandi skrivað á donskum, men verður lisið upp í føroyskari týðing): "Eftirsum vit ikki halda okkum vera førar fyri av hesum kassa (t.e. skúlagrunninum) at veita honum nakað gjald, noyðast vit at avmarka okkum til at heita á skúlanevndina á staðnum um at siga honum, hvussu takksamir vit eru fyri, at hann so virðiliga hevur roynt at gagna samborgarum sínum, annars ivast vit ikki í, at hann jú í takklæti teirra og inni við sær sjálvum hevur funnið bestu samsýningina fyri tað, sum hann hevur avrikað, tá ið hann hevur lisið við ungdóminum og búgvið hann út." Ja, hesi vóru orðini. Fyri hálvtannaðhundrað árum síðani fekk ein lærari at vita, at besta sam-sýningin hjá honum mundi vera at vita sær, hvussu takksamir næmingarnir vóru fyri tað, ið hann hevði gjørt fyri teir. Tað kann vera ein partur av tí, sum gevur arbeiði meining. Men mundi nakar lærari í dag viljað arbeitt fyri sovorðna samsýning? Vit kunnu siga, at tíbetur hava vit fingið skil á hesum viðurskiftum. Í einum tíðarskeiði, sum fevnir um hálvtannaðhundrað ár, hava vit bygt eitt skúlaverk upp, sum vit sambært figgj-ar1ógini rinda 490 milliónir fyri, tá er alt tikið við uttan ítróttur. Taka vit hann uppí, er upp-hæddin 500 milliónir um árið fyri skúlaverkið. Fara vit so at hyggja at, hvat ið verður nýtt av peningi upp á mentanina annars, er talið 47 milliónir (tá er sjónvarpið ikki uppií). Skúlin 500 milliónir, øll mentan annars 47 milliónir. Tað vil siga: vit nýta minni enn ein tíggjundapart av tí upphædd, sum skúlin kostar, upp á tað sum vit rópa mentan. Sjálvandi sæst hetta týðiliga aftur í samfelagnum. Mong føla sviðan av tí, um tey velja at fáast við sjálvstøðugt, skapandi arbeiði í staðin fyri at seta seg á eina trygga rók, har ið tann fasta lønin av sær sjálvum kemur inn á lønarbókina hvønn mánað. Og sjálvandi eru tey fá, ið velja at hanga í leysum lofti, bara tí tey vilja sleppa at nýta alla arbeiðsorku sína til at skapa okkurt spennandi í staðin fyri at nýta arbeiðsorkuna til okkurt turrisligt, reglubundið arbeiði á onkrari skrivstovu ella inni í onkrari skúlastovu. Tá ið soleiðis verður býtt á fíggjarlógini, vera fleiri, sum velja at gera tað keðiliga fastlønta í staðin fyri at gera tað spennandi, sum fyri tað mesta verður lønt sum best ber til.

44 44 Skúlaverkið bara bólgnar upp, og útreiðslurnar til tað økjast í hvørjum. Tað tykist, sum øll halda, at tað skal bara vera so. Hví spyr eingin, um ikki eitt ríkt, blómandi mentanarlív hevði gagnað øllum minst 1íka væl sum eitt stirvið skúlaverk? Hví eru vit endað í hesum? Hví er ikki eitt 1ítið sindur størri javnvág ímillum tað, sum vit brúka upp á skúla, og tað, sum vit brúka upp á mentan annars? Um vit høvdu nýtt 250 milliónir upp á skúlaverkið og 250 milliónir upp á mentanina, hevði nógv sæð øðrvísi út í hesum landi. Og vit høvdu øll havt tað so óluksáliga nógv stuttligari. Hvat skulu pengar til mentanina brúkast til? Hvussu kunnu vit stuðla mentanini? Hetta eru æviga afturvendandi spurningar. Hvørja ferð, ið pallborðskjak er, tykjast allir luttakararnir at sita sum kánus, tá ið hesin meginspurningur kemur: hvussu stuðla vit mentanini? Svarið er stutt og greitt: rinda tað fyri hana, ið hon kostar. Øll skapandi fólk her á landi mugu fara at læra seg at bera seg at, sum sølufólkini gera: hevur tú eina brúkiliga vøru, sum tørvur er á, so sel hana fyri góðan prís. Einki sølufólk er so býtt, at tað letur eina góða vøru frá sær fyri 1ítið og lætt. Men tað gera listafólkini. Kanska ikki tí tey eru býtt, men meiri tí einki annað stendur teimum í boði: vilt tú ikki hava hetta sindrið, vit bjóða tær, fært tú einki. Tak tónlistalærararnar, sum allir hava hægri tónlistaútbúgving - lønin hjá teimum er í roynd og veru minni enn byrjanarlønin hjá einum vanligum fólkaskúlalærara. Hví virka so nógvir av ungu útbúnu sjónleikarum okkara í útlondum? Tí samlaða puljan til sjónleik er so 1ítil, at har er mark fyri, hvussu nógvir leikarar ið kunnu verða løntir úr henni. Her er sostatt einki at koma heim til. Ein útbúnan filmsleikstjóra eiga vit. Hvussu ofta man okkara land fara at fostra ein filmsleikstjóra? Og hvussu nógvar filmar megnar ein filmsleikstjóri at skapa síni bestu arbeiðsár, um umstøðurnar eru til vildar? Talið er avmarkað. So mikið meira átti at verið gjørt til at sæð til, at umstøðurnar hjá hesum eina filmsleikstjóra vóru so góðar sum til ber. Vit gera einki. Í hesum føri seta vit ikki eina einastu krónu til viks til hesa nýggju, týdningarmiklu listagrein, ið sameinir at kalla allar listagreinir. Hetta er einki minni enn eitt brotsverk ímóti føroyskari mentan, tí tað hevur við sær, at vit bara sleppa at síggja fremmandar filmar úr fremmandum mentanum. So koma vit til rithøvundarnar. At fáast við at skriva ella at týða hevur altíð verið mett sum vakurt framíhjáítriv - sovorðið, sum fyri tað mesta lærarar fáast við í frítíðini, ella tá ið teir eru farnir frá. Av tí sama hevur eingin hildið tað verið neyðugt at rinda nakað fyri hetta arbeiðið. Hesin hugburður man stava frá tí tíðini, tá ið skriftmál okkara 1á í vøgguni, og øll vildu sleppa at hjúkla um tað. Í eini hundrað ár var hetta støðan. Men spakuliga fór skriftmálið til gongu sjálvt, og støðan broyttist. Fyri smáum fimmti árum síðani kom vend í. Vit fingu útvarp, og vit fingu tvey almenn forløg, eitt til skúlabøkur og eitt til barna- og ungdómsbøkur. Men útvarpið stendur ikki á fíggjarlógini longur. Tað man vera einasta almenna útvarp í heiminum, sum ikki stendur á figgjarlógini. Okkara útvarp verður rikið við einum tvørligum útvarpsgjaldi, lýsingum og happadrátti. Raksturin gongur hampiliga væl. Tá ið hvørt oyra verður væl og virðiliga vent og snarað. Stovnurin megnar at løna teimum føstu starvsfólkunum. Men, og nú kemur tað aftur, tá ið tað kemur til listafólkini, stendur verri til - har eru eingir pengar. Tónlistafólk, sangarar, sjónleikarar, leikstjórar og rithøvundar mugu takka fyri tey oyru, sum útvarpið heldur seg kunna rinda teimum fyri verk teirra. Hevði ikki verið virðiligari, um útvarpið hevði eina ríviliga játtan á fíggjarlógini at ganga á, tá ið hesi fólk skulu hava løn? Mundi ikki tað, sum útvarpið tá hevði havt at bjóðað lurtarum sínum, verið munin meiri spennandi og meiri fjølbroytt enn tað, sum verður sent í løtuni?

45 So eru tað tey bæði almennu forløgini. Har eru játtanirnar eisini alt ov smáar, tí har er bara peningur til at løna teimum føstu fólkunum - rithøvundarnir, ið skriva bøkurnar, og týðararnir, ið týða bøkurnar, sum tey fastløntu starvsfólkini skulu fáast við at geva út, ja, tey fáa bara ein lítlan part av tí samsýning, sum tey eiga at fáa. Til greitt at lýsa, hvørji tøl talan er um, kunnu vit nerta eitt sindur við týðarasamsýningina. Fekst hon upp á pláss, hevði verið lagaligari at fingið høvundasamsýningina upp á pláss eisini. Tað er so ógvuliga ruddiligt at rokna út, serliga nú á døgum vit hava telduna við yvirliti yvir, hvussu nógv sløg ella hvussu nógvar eindir, ið hvørt handritið telur. Tað stendur har á skíggjanum, svart upp á hvítt, ella ljósablátt upp á blátt. Tølini tala. Tú sigur bara, so og so nógv fyri so og so nógv sløg ella eindir. Aftur her: ein vøra og ein prísur. Vit eru altíð von at bera okkum saman við hini norðurlondini. Tær flestu lønirnar í okkara landi munnu vera nakað tað sama sum í næstu grannalondum okkara. Tí er spennandi at fara at kanna, hvussu týðingar verða løntar í grannalondunum. Tølini síggja soleiðis út: Týðarasamsýning pr. síðu: Svøríki kr. 250 pr eindir Finnland kr. 300 pr eindir Ísland kr. 200 pr eindir Noreg kr. 170 pr eindir Danmark kr. 400 pr eindir Grønland kr. 125 pr eindir Føroyar (Bókad.) kr. 118 pr eindir (Útvarp.) kr. 175 pr eindir Tølini síggja á leið soleiðis út. (Á leið, tí tey rokna alt út á ymiskan hátt, og krónan hevur jú ymiskt virði, men kortini eru hesi tølini ábyggilig, tey eru hampiliga neyvt mett, so tey geva eina góða heildarmynd). Hesi tølini vísa, at Danmark er einasta landið í Norðurlondum, sum virðir tað arbeiðið, sum týðarar gera. Tveir tímar fyri at týða eina sonevnda normal-síðu (2.000 eindir) er lágt sett (tað veit ein og hvør, sum ígjøgnum fleiri ár hevur fingist við at týða, tað veri seg yrkis- ella fagurbókmentir). Hvør er so rímilig tímaløn fyri at sita og týða? At týða er ikki hvørsmans føri, tað má metast sum arbeiði, ið krevur útbúgving og drúgvar royndir. Hugsa vit um, at ein lærari fær kr. 198 fyri at taka ein leysan vikartíma (eingin fyrireiking, og vikartímin varar í 45 minuttir) er ikki órímiligt, at ein týðari fær kr. 195 fyri tíman. Tað vil siga, at skal skil vera á samsýningini, eigur lønarsatsurin at síggja soleiðis út: 2 x 195 fyri eindir ella kr. 390 fyri eindir. Aftur her sæst, at Danmark er einasta landið i Norðurlondum, sum hevur rímiliga samsýning (kr. 400 fyri eindir). 45

46 46 Sum satsurin er í løtuni, sær týðaratímalønin i Norðurlondum soleiðis út: Tímaløn (2 tímar pr. síðu á eindir) Svøríki kr. 125,00 Finnland kr. 150,00 Ísland kr. 100,00 Noreg kr. 85,00 Danmark kr. 200,00 Grønland kr. 62,50 Føroyar (Bókad.) kr. 59,00 (Útvarp) kr. 86,50 Sum sæst, stendur einki til á hesum øki. At satsirnir í teimum flestu av hinum Norðurlondunum ikki eru nakað serligir, eigur ikki at hava við sær, at vit í Føroyum einki fara at royna at gera við okkara. Hví kunnu vit ikki onkuntíð sleppa at liggja á odda? Tað sigst, at Ísland er tað landið í Norðurlondum, sum í mun til fólkatalið brúkar mest til mentan. Sum eitt av teimum minstu Norðurlondunum áttu Føroyar at verið tað landið, sum í mun til fólkatalið nýtti mest til mentan. Tí minni eitt land er, størri er vandin fyri at kódna í tí fremmanda, týdningarmiklari er at styrkja sítt egna. Onkur sigur, at leiðslan í útvarpinum er errin av at megna at reka útvarp við ongum stuðuli frá tí almenna. Hugsa vit um tær samsýningar, útvarpið so dánt megnar at bjóða listafólkunum, átti útvarpsleiðslan í sinnisrørslu at vent sær til landsins leiðandi politikarar og víst teimum á, hvussu skeivt, ið teir bera seg at. Og leiðslurnar í Skúlabókagrunninum og á Bókadeildini áttu eisini at vent sær til myndugleikarnar og gramt seg um, at forløgini ikki eru før fyri at rinda sámuligan prís fyri tað tilfeingið, tey eru sett í starv at umsita. At enda tvey dømi, ið týðiliga vísa, hvussu stóran týdning hesir vælsignaðu satsir hava, tá ið tað kemur til samsýning fyri lokið verk: Tað fyrra er frá útvarpinum. Skjótt er at rokna út, hvussu nógvir tímar eru farnir til at týða eina søgu, ið telur eindir. Tú fært síðutalið, býtir tað við Nú hevur tú síðutalið 37. Roknar tú tveir tímar fyri hvørja síðu, fært tú tímarnar, um tú faldar 37 við 2. Í hesum føri verða tað 74 tímar. Fyri hesa søgu rindaði útvarpið kr Tað vil siga (6.400:74) = kr. 86,50 fyri tíman. Um útvarpið rindaði ta rímiligu upphæddina kr. 195 fyri tíman, átti tú at fingið (195 x 74) = kr í staðin fyri kr Tú hevur fingið kr ov lítið. Tað seinna dømið er frá bókadeildini. Fyri eitt handrit, ið taldi eindir, rindaði Bókadeildin kr Aftur finna vit síðutalið, um vit býta við Tað verður 164. Síðutalið 164 falda vit við 2 og fáa so tímatalið 328. Fyri 328 tímar rindaði Bókadeildin kr Tað er tað sama sum kr. 59 fyri tíman. Samsýningin átti at verið 328 faldað við 195 = kr Tað vil siga, at nú hevur tú fingið kr ov lítið.

47 Hesi dømi vísa okkum, at jú meiri tú arbeiðir, meiri missir tú. Stuldurin bara veksur fyri hvørja síðu, tú leggur aftur um teg. Tá ið tú rættiliga fert at varnast hetta, er ikki løgið, um virkisfýsnið dalar og tað í stórum. Og so verður spurt, hvussu vit kunnu stuðla mentanini... Her er eitt ógvuliga ruddiligt dømi, sum greidliga vísir okkum svarið: rinda sámuligan prís fyri lokið verk. Tað er so altíð ein byrjan. Tað mátti verið tað fyrsta, ið varð gjørt. Hevur tú eina góða vøru at selja, eigur tú eisini at fáa góðan prís fyri hana. Tá ið føroyingar reypa av ríku mentan síni, reypa teir av tjóvafola, tí meginparturin av tí, sum verður skapað, er so illa lønt, at tað kann næstan sigast at vera stolið. Hví skapa listafólk so? Tí teimum er tað at skapa tað sama sum at draga andan. Tað er bara so. Men fyri tað skulu tey ikki verða eyðrænd. Avrik teirra áttu heldur at verðið vird eins høgt og avrikini hjá øllum hinum borgarunum í samfelagnum verða vird. Alt annað er stór skomm. 47

48 48 Marknaðarføring Kári Árting Ymiskar grundir eru at fólk keypa bøkur. Kanska fyrst og fremst at økja sína vitan og at verða undirhildin. Á hesum økinum er bókin ikki einaráðandi longur. Aðrir miðlar berjast eisini um okkara tíð og okkara tankar, og skal bókin verða sjónlig í hesari alsamt vaksandi myndini, er neyðugt at gera vart við hana. Tá ið ein bók er liðug frá prentara, skal almenningurin kunnast um bókina - tað er hetta, ið verður nevnt marknaðarføring. Endamálið við marknaðarføring er at greiða einum bólki av fólki frá, at ein vøra er til og at fortelja teimum hví tey hava brúk fyri henni. Hetta skal gerast soleiðis, at tey fáa hug at ogna sær vøruna, tí marknaðarføring kann eisini virka hin vegin, at fólk missa hugin at ogna sær hana. Ítøkilig dømi eru um, at aftaná ein fyritøka hevur nýtt hópin av peningi til marknaðarføring, hava brúkararnir ikki verið so altráir eftir henni sum frammanundan. Og vit mugu eisini minnast til, at marknaðarføringin kann vera so góð sum hon vera vil, men stendur sjálv vøran ikki mát við marknaðarføringina, kann alt gera tað sama. Um vit ditta okkum at kalla eina bók fyri eina vøru, so kunnu vit siga at tað koma umleið 150 nýggjar føroyskar vørur út á bókamarknaðin um árið - flest allar heilt ymiskar - matuppskriftir, ferðafrásagnir, prædikur, pinkubarnabøkur, skaldsøgur og bøkur um skaldsøgur - ballaðar í eina permu, og allar skulu seljast á sama hátt, sum um tað var ein og sama vøra. Tað sum eg leggi upp til er, at hvør einstøk útgáva er ein serstøk vøra, og tí eigur støðið í marknaðarføringini at verða tikið í tí einstøku bókini. T.v.s. hvønn er bókin skrivað til (børn, vaksin, klaksvíkingar o.s.fr), og hvussu kemur boðskapurin um at tey hava brúk fyri hesi nýggju vøru fram til hesi fólkini. Vit kunnu halda, at tað er blasfemi at kalla eina bók fyri eina vøru, men sannleikin er, at bókin sølumessiga uppførir seg á sama hátt, sum flestallar nýggjar vørur gera. Tann fyrsta tíðin aftan á at bókin er útkomin er avgerandi fyri hvørja lagnu hon fær. Um fólk ikki innan fáar vikur hava fingið at vita, at bókin er til, er hon so gott sum deyð - hon røkkur ikki tann marknaðin, sum roknað varð við, og tað skal meira enn ein jarðskjálvti til at vekja hana aftur.

49 49 Slær søluboðskapurin harafturímóti ígjøgnum, kann bókin røkka sín veruliga marknað. Ella betri - hon kann blíva ein bestseller, tað er ein bók, sum fólk mugu hava, skulu tey vera við. Og uppaftur betri ein steadyseller, tað er ein bók, sum selur javnt yvir fleiri ár. Ein veruligur klassikari (Mariusa bók). Hvussu verður bókin so marknaðarførd? Eg fari at nevna nøkur dømi og gera nakrar viðmerkingar. Tíðindaskriv Reseptión Hesin formurin verður nógv nýttur og er eisini alneyðugur. Tíverri verður hetta, sum eigur at vera ein beita hjá journalistunum at bíta á fyri at bora meira í málinum, oftast bert brúkt sum tað er sum ífylla í miðlunum. Eg haldi at flestu forløgini eiga at misunna studentafelagnum teirra forlagsreseptiónir. Eg veit ikki um tað er tilvitað, men tann skarin, sum teir fáa at møta upp, er áhugaverdur. Ein rættuliga fitt rúgva av meiningsleiðarum, í hesum førinum mentafólk, sum onnur hava álit á at tey duga at skyna ímillum góðan og vánaligan skaldskap. Bókhandlarar, bókavørðir og einstakir lærarar, sum skulu formidla bøkurnar, og so fjølmiðlarnir, sum bera boðskapin út til ta stóru fjøldina. Bøkurnar verða presenteraðar í einari sølutalu, og fólk situr og hugnar sær eina løtu aftaná. Boðskapurin er úti, og tað grettir ikki, at bøkurnar røkka tann marknað tær eru skrivaðar til. Ummæli Sølubrøv Katalog Blaðlýsingar Tíðindabrævið og reseptiónin skuldu gjarna ført til, at fjølmiðlarnir ummæltu bókina, men vit kunnu bert staðfesta, at engagementið hjá føroysku fjølmiðlunum í so máta er vánaligt, í allar flestu førunum kemur bert ein umrøða burturúr, men tað er so hóast alt betri enn einki. Beinleiðis postur til málbólkin hjá bókini er ein møguleiki, sum ikki er nógv nýttur her, men hetta er ein effektivur máti at nýta sínar reklamupengar uppá. Men hetta skal ikki gerast uppá kvamsvís. Tað nyttar einki at senda til hvønn Hanus og Janus. Átti at verið ein sjálvfylgja fyri øll forløg, eisini tey sum bert hava fáar bøkur á sølulista, tí her er eisini møguleiki at gera vart við tær, sum ikki eru spildurnýggjar. Felags jólakatalog og útsølukatalog hevur verið fastur táttur seinastu árini. Hóast tað seinasta jólakatalogið var rímuligt, haldi eg at tey kunnu betrast heilt nógv. Tað er so eisini ein spurningur um hvør vil gjalda tann prísin. Verða ofta settar stórt upp og eru at síggja eina einkulta ella tvær ferðir. Tað hevði ivaleyst loyst seg betur at brúkt fleiri smáar, sum vóru oftari at síggja.

50 50 Brævífylla Sjónvarpslýsingar Bókmentaheiðurslønir Eg kann eisini nevna: Bakperman Sjálvt um tað bert verður sent til tey, sum skylda pening, virkar hetta rættuliga væl. Er tann dýrasti lýsingarformurin, men er eisini tann sum kann virka best. Sjálvsagt at bæði forløg og bókhandlar áttu at gjørt meira vart við tey, sum verða heiðrað - tað er jú eitt kvalitetstempul, sum hesir rithøvundar fáa. smálýsingar (gular) sølustativ telefonsøla plakatir útvarpslýsingar bøkur sum vinningar í føstum sendingum signeringar Nógv hava ikki tikið eina støðu til hvat tey skulu keypa, tá ið tey koma inn í bókhandilin. Tey velja at fara á seiðaberg millum hillarnar. Tey taka bøkurnar upp, viga tær i hondini. Venda bókini. Her eigur at standa, hví tey skulu keypa júst hesa bókina, men hesin møguleikin verður alt ov ofta misnýttur. Møguleikarnir at gera vart við bókina eru sum sagt nógvir. Hvør er tað so sum hevur ábyrgdina fyri marknaðarføringini? Er tað rithøvundurin, forlagið ella bókhandilin? Bókhandlarnir hava síni áhugamál at røkja, tað eru kanska fleiri aðrar bøkur, sum eru aktuellar júst tá, ella passar júst tann bókin ikki inn í myndina, sum bókhandilin vil geva av sær sjálvum. Forlagið skal royna at nýta sína orku til allar tær nýggju bøkurnar. Rithøvundurin hevur sjálvsagt áhuga í at fáa sín boðskap út, men hevur ikki somu fíggjarligu møguleikar sum hinir báðir partarnir. Besta úrslitið við marknaðarføringini fæst sjálvsagt, tá hesir tríggir partarnir draga somu línu. Aðrastaðni verður rokna við at eini 5% av fíggjarætlanini skulu brúkast til marknaðarføring. Tað verða kanska seldar bøkur fyri einar 20 mill. kr. í Føroyum um árið. Tað vildi ført við sær, at vit skuldu brúkt eina millión til marknaðarføring tilsamans. Um eg sigi at vit brúka eina hálva, er tað ikki ov høgt sett. Hesir pengar eru tó so smátt býttir, at tað er ofta ringt at fáa eyga á nakra skipaða marknaðarføring. Einki er at ivast í, at bókabransjan hevði verið sjónligari og harvið eisini selt fleiri bøkur, um forløg og bókhandlar brúktu meira pengar og eisini meira tíð til at fyrireika marknaðarføring. Ólukkan fyri bókhandlarnir er, at ringt er at gera eitt heildaryvirlit yvir, hvat kemur út á føroyskum. Enn er tað ofta so, at viðskiftafólk veit um bøkurnar, áðrenn tey sum starvast í bókhandlinum. Støðan er eitt sindur betrað síðani vit fingu Bókajól, men eitt hugskot kundi verið at forløgini høvdu eina bókakunning fyri bókhandlunum í mei/juni, tí stórt sæð hoyrir almenningurin ikki um bøkur uttan á jólum og tá ið tað er útsøla!!

51 51 Hvat kunnu vit so vænta av framtíðini? Vit kunnu hyggja eftir hvussu støðan er á kunningar- & undirhaldsmarknaðinum. Eg havi tikið nøkur fá donsk hagtøl, tí rákið ofta vísir seg nakað seinni her heima. Danir hugdu í meðal í sjónvarp 1984: 1,5 tímar 1999: 2,5 tímar Danir læntu bøkur 1988: : Upplagstølini á donskum dagbløðum fellur, meðan sølan av seldum bókum til privat er farin eitt kvink uppeftir. Harafturímóti keypir danska bókasavnsverkið munandi færri bøkur nú enn fyri 10 árum síðani. Eitt annað sum er við at gera seg galdandi er, at teir føstu prísirnir eru við at falla. Fastir prísir á bókum hava verið galdandi flest alla staðni í Europa, men hetta hóskar ikki inn í felagsmyndina við fríari kapping og fríum marknaði. Tað, sum hetta merkir, er ógvuliga stutt sagt, at fólk kunnu keypa tær mest seldu bøkurnar bíligari, og so verður tað, sum vantar í raksturin, lagt oman á allar hinar - prísurin lækkar á nøkrum fáum bókum meðan hann hækkar á øllum hinum. Fleiri útvarpskanalir. Fleiri sjónvarpskanalir. Internet. Rákið gongur eisin tann vegin, at bókhandlarnir gerast lutfalsliga færri og størri. Keypa og lesa føroyingar nógv - er sølan minkandi - kundu vit keypt og lisið meira? Til hetta kann eg bert svara at eg veit ikki! Tað finnast eingi samlað tøl yvir seld eintøk av bókum í Føroyum. Síðani kreppan leikaði í uppá tað harðasta, meti eg at sølan í krónum er vaksin rímuliga nógv, men hetta kemur eisini av, at fólk keypa dýrari bøkur. Vit plaga at reypa av, at føroyingar lesa heilt nógv, men man sær ikki sama mynstur her, sum man sær t.d í Danmark, har nógv fólk situr og lesur í tokunum til og frá arbeiði. Ofta verður ein føroysk bók ikki seld í meira enn eini 250 eintøkum, men hetta er jú hóast alt eitt stórt sølutal, um vit sammeta okkum við onnur lond. Hesin fyrilesturin hevur kanska latið fleiri spurningar upp, heldur enn at hann hevur víst á vegin, sum vit eiga at ganga. Framtíðin hjá tí prentaðu bókini kann tykjast meira óviss nú enn nakrantíð fyrr. Fjølmiðlamarknaðurin ger alsamt meira um seg, og í onkrum førum kann tað tykjast sjálvsagt, at aðrir miðlar taka yvir. T.d. eru katalog, har broytingar henda alla tíðina og skulu ajourførast. Eg minnist spádómarnar tá kasettubandið kom á marknaðin. Hetta, hildu fólk, fór at taka grundarlagið undan plátuframleiðsluni, tí nú kundi tann, sum vildi, bara kopiera tey best umtóktu løgini frá vinum og úr útvarpinum... Men hetta hendi jú ikki í stóran mun. Tey løgini, vit veruliga ynsktu okkum, vórðu keypt, antin sum innspælt band ella sum pláta. Tað var týdningarmikið at eiga alt verkið, eisini tey løgini, sum ikki rukku popptindarnar, tí útgávan var ein heild. Soleiðis verður eisini við teldubókini og bókum á teldum. Tær koma ikki at erstatta ta prentaðu bókina - tað lidna verkið, sum hevur eina byrjan og ein enda.

52 52 Eg fari, sum góður siður er, at nevna tvær bøkur sum eg haldi at øll, sum fáast við at selja bøkur, eiga at ogna sær: Alison Beaverstock: How to market books Are books different- marketing in the book trade Tær eru aftur at fáa í bókasøluni um eina viku. Bók nummar 4000 Týsdagin 28. november 2000 rundaði samlaða føroyska bókatalið tey Bók nummar 4000 er: Hin føroyski róðrarbáturin. Sjómentir føroyinga í eldri tíð eftir Andras Mortensen. Forlagið Mondul og Føroya fróðskaparfelag góvu út í felag. Bókin er samstundis ph.d.-ritgerð hjá høvundinum.