Transparency International peqquserlulluni iluanaarniartarnermik akiuiniarluni suliniuteqartunit silarsuarmi siuttuuvoq. Suliniaqatigiiffik nunarsuaq

Transcription

1 Transparency International peqquserlulluni iluanaarniartarnermik akiuiniarluni suliniuteqartunit silarsuarmi siuttuuvoq. Suliniaqatigiiffik nunarsuaq tamakkerlugu 0 t sinnerlugit immikkoortortaqartarpoq kiisalu qitiusumik Berlin-imi allattoqarfeqarluni. Peqquserlulluni iluanaarniarnermik ajornartorsiuteqarneq uppernarsaatissarsiortarparput sammineqarnerunissaalu sulissutigisarlugu aammalu naalakkersuisut, inuussutissarsiutinik ingerlatallit suliniaqatigiiffiillu suleqatigalugit suleriaatsinik, peqquserlulluni iluanaarniarnermik sunniuteqarluartumik akiuiniutaasinnaasunik, piviusunngortitsiniartarluta. UKIUMOORTUMIK NALUNAARUSIAQ 2014

2 IMAI KALAALLIT NUNAANNI PEQQUSERLULLUNI ILUANAARNIARNEQ 4 SOOQ KALAALLIT NUNAANNI PEQQUSERLULLUNI ILUANAARNIARNEQ SULINIU TEQARFIGISSAVARPUT 4 KALAALLIT NUNAAT NUNARSUAR- MIOQATIGIINNI 4 KALAALLIT NUNAANNI PEQQUSERLULLUNI ILUANAARNIARNEQ 5 INATSISIT 6 GAB-MISISSUINEQ 6 TRANSPARENCY INTERNATIONAL 6 PEQQUSERLULLUNI ILUANAAR NIARNEQ AKIORNIARLUGU NUNARSUAQ TAMAKKERLUGU SULINIAQATIGIIFFIK 6 TRANSPARENCY INTERNATIONAL GREENLAND-IP INGERLANERA 7 SULINIAQATIGIIFFIUP AAQQISSUGAANERA IMI ANGUSAT PERIUSISSIAQ ILIUUSISSATULLU PILERSAARUTIT MALUGINEQARNEQ AKUUTITSINERLU 2014-IMI SUMUT KILLIPPUGUT AVAMMUT SAQQUMILAARNEQ TUSAGASSIUUTINULLU SAMMISUMIK ILIUUSEQARNEQ 2

3 TUSARNIAANERIT TI SUMMERSCHOOL ALLATTOQARFIK 11 ATAATSIMIINNERIT 9 NUNATSINNI POLITIKKIKKUT PITUTTORSIMANNGITSUT SULEQATIGIIFFIAT (NGO T SULEQATIGIIFFIAT) TI SUMMERSCHOOL 11 ATAATSIMEERSUARNERIT 9 TRANSPARENCY INTERNATIONALIP BERLIN-IMI UKIUMOORTUMIK ATAATSIMEERSUARNERA INNUTTAASUNUT ATTAVEQARNEQ 9 TI P ALLAFFEQARFIANIT TIKERAARNEQARNEQ PAASISSUTISSATUT ILINNIUTISSATULLU ATORTUSSIAT ANINGAASAATEQARFIIT TUNISSUTISIALLU 3

4 KALAALLIT NUNAANNI PEQQUSERLULLUNI ILUANAARNIARNEQ SOOQ KALAALLIT NUNAANNI PEQQUSERLULLUNI ILUANAARNIARNEQ SULINIUTEQARFIGISSAVARPUT Peqquserlulluni iluanaarniarneq isumaginnittoqarfinni suniluunnit aammalu inuiaqatigiinni inissisimaffinni suniluunnit nassaassaasinnaavoq. Peqquserlulluni iluanaarniarneq tassaaginnaanngilaq akiliilluni peqquserlutsitsineq, peqquserlunneq allallu piinik imminut paarititanik peqquserluuteqarneq. Aamma allatut atorfigisamik atornerluineq peqquserlulluni iluanaarniarnerusinnaavoq, assersuutigalugu akiliilluni akuersititsiniarneq, tunissuteqarneq, aliikkusersuineq, ikinngutinik ikiuineq, salliutitsineq qanigisanillu salliutitsineq. Ajornartorsiutit taama ittut ataatsimut qanoq taaneqartarnerat Transparency International (TI) malillugu imatut paasi sariaavoq: Peqquserlulluni iluanaarniarneq Transparency International malillugu tassaavoq imminut iluanaarutissinniarluni tatigisaasutut atorfigisamik atornerluineq. Kikkunnut tama nut ajoqusiisarpoq, inuit oqartussaa sutut inissisimasut qanoq unneqqaritsiginerat allat inuunerannut, pilersorneqarnerannut pilluarnerannullu apeqqutaatinneqaleraangat. Peqquserlulluni iluanaarniarneq qanorluunnit ikkaluaruni inuiaqatigiinnut ajoqusiisarpoq, assigiinngitsunik atugassaqartitsinermik tatigeqatigiinnginnermillu pilersitsinermigut aammalu ammasumik unammilleqatigiittoqarsinnaaneranik akornusiinermigut. Nunarsuarmioqatigiit Aningaaserivissuat (Verdensbanken) aamma Naalagaaffiit Peqatigiit Ineriartortitsinermut Suliniuteqarfiat (UNDP) naapertorlugit peqquserlulluni iluanaarniarneq attassilluarsinnaasumik ineriartortitsinissamut silarsuami aporfeqartitsinerpaavoq. Peqquserlulluni iluanaarniarneq ammasumik oqaluuserissallugu paquminartutut isigineqaqqajaasarpoq, taamaattumillu paasineqarsinnaanera ajornakusoortarluni kisianni ammasumik pissusilersorfiusumi ingerlatiinnaruminaatsuuvoq. Taamaattumik TIp peqquserlulluni iluanaarniarnernermik akiuiniarnermini sulissutigijuarpaa isumaginnittoqarfinni tamani nunani allaniippata, nunagisamiippata najugaqarfigisamiippataluunnit ammasumik pissusilersortoqartarnissaa. TI nunarsuarmi peqquserlulluni iluanaarniarneq pillugu nalu naarusiaminik saqqummersitsisarpoq. Taakkunani aallaavigineqarsinnaasarput silaannaap allanngoriartorneranut, ilinniartitaanermut, namminersorlutik ingerlatsisunut inatsisilerituunullu tunngasut. KALAALLIT NUNAAT NUNARSUARMIOQATIGIINNI Kalaallit Nunaanni peqquserluttarnerup qanoq atugaatiginera maannamut suliniaqatigiiffinit arlaannaannulluunnit attuumassuteqanngitsunit misissuiffigineqarnikuunngilaq, taamaattumillu TIp nunarsuaq tamakkerlugu peqquserlulluni iluanaarniartarnermik nalunaarsuiffiani ersigani. Taamaalilluni nunarsuup assingani peqquserlulluni iluanaarniartarnerup allattorsimaffiani Kalaallit Nunaat qaqortumik qalipaateqartinneqarpoq (takussutissiaq ataaniittoq takuuk). Transparency International Greenlandip ingerlaavartumik paasiniaaffigaa, taamatut nunat tamalaat misissuiffigineqartarnerannut Kalaallit Nunaata ilaatinneqartalersinnaanissaa sutigut periarfissaqarnersoq. Kalaallit Nunaanni nunap ilua isumalluarnartorpassuaqarfiuvoq, uuliamik aatsitassanillu tunisassiortunit iluaqutigineqarusuttunik. Misilittakkat naapertorlugit suliffeqarfissuit tamak ku silarsu armi peqquserlunnerpaanut ilaapput 1. Tamanna Transparency International Greenlandimut (TIG) ernumalersitsivoq, tassami taamatut peqquserluttoqartarnerup ineriartornerup inuiaqatigiin nut tamarmiusunut 1 Paasisaqarfiginerorusukkukku takuuk Transparency Internationalip Bribe Payers Index 2011 qupp aamma Global Corruption Report 2009 qupp

5 kilde: cpi.transparency.org/cpi2012/results/ iluaqusiisinnaanerigaluanik ajoqusiisinnaammat, iluanaarutit nunamit annisiinnarneqarsinnaanerat imaluunnit naligiinngitsumik agguarneqarsinnaanerat peqqutigalugu. TI-p sanilliussilluni misissueriaasia tunngavigalugu arlaannaannulluunnit attuumassuteqanngitsu mik nalunaarusiaq imi TIGimit saqqummiunneqarpoq, Nunagisami Tutsuiginartumik Sunnertiasuunnginnermillu Inger latsineq pillugu Misissuineq (NIS) 2. NIS-imik misissuinermi paasiniarneqartarpoq, inuiaqatigiit peqquserlulluni iluanaarniar nermut qanoq anigorsimaarinnillaqqitsiginersut. Misissuineq ingerlanneqartoq tamakkiisumik NISimik misissuinerunngilaq, aallarnisaatitulli pisortat suliffeqarfiutaat aallaavigalugit ingerlanneqarlutik illuliortiter ne rit, aalisarneq aammalu aatsitassat ikummatissallu paasini aa vigineqarput. Misissuineq peqquserlulluni iluanaaniartoqarsinnaaneranik malussarfiunngilaq, akiliillu ni peqquserlutsitsisar neq, allat piinik peqquserluuteqartarneq imaluunnit peqquser lun neq eqqarsaatigalugit aappaatigullu takutinneqarpoq Ka laal lit Nunaanni peqquserlulluni iluanaarni ar nerup akiorniarsinnaaneranut ikittuinnarnik sanngiitsunillu suliffeqarfeqarlunilu iluaqutissaaleqisoq suleriaaseqaranilu. Pis sutsit taama itsillugit Kalaallit Nunaanni suliniutini angisuuni aningaasarpassuarnik aningaasaliisussaqarnissaanik pisariaqartitsineq annertuumik ernumassutisseeratarsinnaavoq. KALAALLIT NUNAANNI PEQQUSERLULLUNI ILUANAARNIARNEQ Ataatsimut isigigalugu NIS-imik misissuinermi Kalaallit Nunaanni peqquserlulluni iluanaarniartoqarsinnaaneranut navianaatitut makku tikkuarneqarput: Innuttaasut suliniaqatigiiffii ikipput sanngiillutillu, atuagassarpassuarnik allanertanik suliffeqarfinnit nunanit allaneer 2 Nalunaarusiaq qallunaatut, kalaallisut tuluttullu TIGp nittartagaani atuarneqarsinnaavoq sunit paasinnilluarnissamut periarfissakillutik minnerunngitsumik avatangiisinut tunngasut eqqarsaatigalugit Tusagassiorfiit pisortanit aningaasaliiffigineqartarnissamik pisariaqartitsipput aammalu pisunut malinnaallutik nakkutilliisutut inissinnissaminnut piginnaasakillutik Peqquserluttuliorneq pinngitsoortinniarlugu ikitsuinnarnik nukissaalatsisunillu sullissiveqarpoq. Sullissivinni pioreersuni immikkoorluinartunik akisussaaffiligaasimanissaq amigaataavoq, nuna tamakkerlugu najugaqarfinnilu ataatsiakkaani. Pisortat aqutsisoqarfiini maluginiaaneq, akuutinneqarneq ilisi masallu amigaataapput, pingaartumik sulisut taarseraannerujussuat pissutigalugu Inuit peqquserluttoqarneranik ilisimasallit illersorniarlugit whistleblower-qarnermik aaqqissuussaqarneq amigaataavoq. Ullutsinni inuit tamakku allatigut iliuuseqarnissamik periarfissaqannginnamik TIG-mut saaffiginnittarput Inatsisiliornermi ammasumik periuseqarneq amigaataavoq, pingaartumik Aatsitassanut Ikummatissanullu Pisortaqarfimmi Politikkikkut ingerlatsinerup ilaanit maanna aatsitassanut ikummatissanullu Naalakkersuisuusimasumiit TIGp inui a qatigiinni isigineqarneranik ajortisaareriaraluarneq malitsigisaanillu peqatigiiffimmut qunusaarineq Attaveqatigiiaat ilaqutariillu imminnut qanittoriipput, tamatumalu kingunerisaanik ulorianaateqarluarpoq pissusissamisuunngitsumik inoqatit innimisuffigerujussuarsinnaaneri peqatiserineqarsinnaanerilu Arlariinnik assersuutissaqarpoq, qanoq suliffeqarfiit malittarisassanut avatangiisinut inuillu pisinnaatitaaffiinut attuumassuteqartunut sunniuteqartigisarnersut, sulianilu taakkunanerpiaq soqutigisallit allat sissuertutut inissisimasin naanerminnnut ilisimasanik piginnaanernillu amigaateqartut. 5

6 INATSISIT FN ip Peqquserlulluni Iluanaarniarnermik Akiuiniarnermut Isumaqatigiissutaa aamma Århus-imi Isumaqatigiissut Inatsi sartut 2014-mi Upernaakkut Ataatsimiinneranni siullermeerutaasumik oqaluuserineqarput. Qinersisoqarnis saanik nalunaaruteqarneq peqqutaalluni oqaluuserisat naammassineqanngillat. Naalakkersuisut peqquneqarput EITI pillugu misissuissasut aammalu whistleblower-imik aaqissuussineq pillugu inatsisiliussasut. Inatsisiliornissamik suliniutit TIG-mit soqutigalugit malittarivagut. GAB-MISISSUINEQ Ullumikkut qanoq isikkoqarpa, 2014-imi Kalaallit Nunaanni FN ip Peqquserlulluni Iluanaarniarnermik Akiuiniarnermut Isumaqatigiissutaata kingunerisaanik pisussaaffiliunneqarsimasunut tunngatillugu pissutsit eqqortut qanoq ippat? Tamanna TIG-mit aamma Sulisitsisut Kattuffiannit apeqqutigineqarpoq, Inuit Pissinnaatitaaffiinut Kalaallit Nunaata Siun nersuisoqatigiivilu misissuinissamut tapiissuteqarput. Tamanna Thomas Trier Hansen, Nordic Law Group-imeersumit suliarineqarpoq. Misissuineq GAB 2015-ip upernaakkuani saqqummissaaq. TRANSPARENCY INTERNATIONAL PEQQUSERLULLUNI ILUANAARNIARNEQ AKIORNIARLUGU NUNARSUAQ TAMAKKERLUGU SULINIAQATIGIIFFIK TI p inissisimaffinni tamani sullissiveqarfinnilu tamani ammasumik ingerlatseriaaseqarnissamik, akisussaassuseqarnissamik tutsuiginartuunissamillu siuarsaaniarnermigut qulakkeerniarusuppaa nunarsuaqassasugut, naalakkersuisuni, politikkimik suliaqarnermi, inuussutissarsiutini, suliniaqatigiiffinni inuillu ulluinnarni inuuneranni peqquserlulluni iluanaarniartoqarfiunngitsumik. Suliniaqatigiiffik nunarsuaq tamakkerlugu 0t sinnerlugit immikkoortortaqartarpoq kiisalu nunanut assigiinngitsunut attaveqarfilimmik Berlinimi allattoqarfeqarluni. TIp peqquserlulluni iluanaarniarnermik ajornartorsiuteqarneq uppernarsaatissarsiortarpaa sammineqarnerulersartarlugulu aammalu naalakkersuisut, inuussutissarsiutinik ingerlatallit suliniaqatigiiffiillu suleqatigalugit suleriaatsinik piviusunngortitsiniartarluni, peqquserlulluni iluanaarniarnermik sunniuteqarluartumik akiuiniutaasinnaasunik. Nunani ataasiakkaani immikkoortortaqarfiit suliniuteqarfiupput arlaannaannulluunnit attuumassuteqanngitsut, nunagisaminni nalunaarsorneqarsimasut nunarsuarlu tamakkerlugu TI aqqutigalugu imminnut ataqatigiittut. Immikkoortortaqarfiit tamarmik immikkut siulersuisoqarput ilaasortanillu tunuliaqutaqarlutik, iliuusissanik pingaarnersiuisarlutik, suliniuteqartarlutik namminerlu aningaasanik pissarsiornissartik akisussaaffigisarlugu. Immikoortortat TIp Berlin-imi allattoqarfiata ilisimasanik sakkussanillu (soorlu Corruption Perception Index, Global Corruption Barometer, NIS atorlu gu misissuineq il.il.) ikorfartortarpai, kisiannili suliniutinut tamakkununnga akissaannik pissarsissutissanagit. Aammattaaq nunat tamat allattoqarfiata ukiut tamaasa nunat immik koortuini nunarsuarmilu tamarmi ataatsimiinnernik aaqqissuussisarpoq, taakkunanilu immikkoortortaqarfiit misilittakkaminnik paarlaasseqatigiittarput, suleqatigiinnernik nutaanik pilersitsisarlutik aammalu ilisimatusarneq, suliniutit TI-llu ataatsimut angusimasai pillugit ilisimasat nutaat tunioraqatigiissutigisarlugit. TIG aaqqissugaanermut tamatumunnga ilaavoq TI llu angu niagai tapersersorlugit. Ullumikkut peqquserlulluni iluanaarniarnermik periutsit aammalu ammasuunngitsumik ingerlatsineq TIG-mit qisuariarfigineqartariaqartut pioreeraluartut, pingaarnerpaatut anguniagaraarput aatsitassarsiornerup ikummatissarsiornerullu tungaasigut sukkasuumik ineriartornermi peqquserlulluni iluanaarniartarnerup atuuttartunngorsinnaanerata pinaveersaartinnissaa. NIS-imik nalunaarusiamit ilisimavarput, peqquserlulluni iluanaarniartarnermik maluginninniarneq Kalaallit Nu naanni annikitsuinnaasoq aammalu suliassaqarfiit, sakkussat suleriaatsillu pinaveersaartitsiniutaasinnaasut ataatsimut isigalugu pigineqanngitsut. Ukiut ingerlanerini, immikkulli malunnaatilimmik 2014-mi, politikerit innuttaasullu akornan ni soqutigineqaleriartuinnarpoq ammanerusumik paasiniaruminarnerusumillu ingerlatsisoqarnissaa, pingaartumik pisortat ingerlatsisoqarfiini. Suliniaqatigiiffiit mikisukkuutaarput aningaasakilliorlutillu, tamatumalu kingunerivaa suli isornartorsiutaasinnaasunik suliassaqarfeqanngimmat, ineriartornermik malinnaasinnaasunik aammalu politikerinik atorfilittanillu aatsitassat tungaasigut ineriartornermik akisussaatitsisinnaasunik. Aamma tusagassiuutit isornartorsiuisinnaasutut inississinnaanerminnut nukissanik piginnaanernillu amigaateqarput. Taamatut inissisimassagaanni ilisimasaqarneq teknikkikkullu piginnaasaqarneq pisariaqarput. 6

7 TRANSPARENCY INTERNATIONAL GREENLAND-IP INGERLANERA Transparency International Greenland (TIG) 20-mi TI-mut Kalaallit Nunaanni attaveqaatitut atuutilerpoq. Tassani siuner tarineqarpoq eqqanaarniarneqassasoq Kalaallit Nunaat namminiilivikkiartornerup aqqutaani attanneqarsinnaasumik ineriartortinneqassasoq, peqquserlulluni iluanaarniarnermik qanigisanilluunnit salliutitsinermik akornusersorneqarani, kisi annili maanna siunissamilu kinguaariinnut iluaqutaasussamik. Tamanna piffissaagallartillugu iliuuseqarnissamik piumasaqaatitaqarpoq. Ataatsimut isigalugu suliniaqatigiiffik politikerinit, tusagassiorfinnit, suliniaqatigiinnit allanit, inuussutissarsiutinik ingerlatsi sunit inuiaqatigiinnillu ilassilluarneqarsimavoq. Kisianni aamma isorinninnniartoqartarpoq ajornartorsiutinik suliniaqatigiiffimmit qaqinneqartartunik isiginninniarusunngitsunik. Nunap isorartussusaa inunnillu ikitsuinnarnik isumalluutissaqarnera pissutigalugit TIG suliniaqatigiiffinnik allanik suleqateqarpoq, attanneqarsinnaasumik ineriartortoqarnissaanik sapingisamik annertunerpaamik sunniuteqarnissaq qulakkeerumallugu. Ataatsimoorluta apeqqutit paasiuminartumik ingerlatsinermut, avatangiisit pillugit innuttaasunik akuutitsinermut aammalu inuit pisinnaatitaaffiinut tunngasut samminiartarpagut. Suliniaqatigiiffiit politikkikkut arlaannaatigulluunnit attuumassuteqanngitsut akornanni suleqatigiiffik 2013-imi pilersinneqarpoq ullumikkullu ilaasortaralugit Transparency International Greenland, ICC Greenland, KNAPK, WWF Verdensnaturfonden aamma Earth Charter Greenland. Transparency International suliniaqatigiiffimmut ilaasortanngorniaraanni aqqut takisooq ingerlavigisariaqarpoq, sisamanik immikkoortortalik: 1) attaveqaatissatut suleqatigiiffik siammasissumik tunuliaqutalinnit peqataaffigineqartoq pilersinneqassaaq TI llu allaffeqarfianit maleruagassat malillugit pilersinneqarsimasutut akuerineqassalluni 2) National Contact Point suliniaqatigiiffittut ilusilersorneqassaaq, taassumalu ukiut marluk missaasa ingerlanerani ataannarsinnaanini takutissava, akulikitsunik pisoqarfiusarnermigut angusaqarluartarnermigullu, tamannalu pereerpat 3) suliniaqatigiiffiup taaguutigilissavaa National Chapter in Formation naggataagullu, ukiut 2-3 qaangiunnerisigut 4) tamakkiisumik nunagisami immikkoortortaqarfittut, National Chapter-itut inissisimalerneq. TIGp 2013-imi anguaa taaguut National Chapter in Formation qinnuteqaateqarlunilu 2015-imi tamakkiisumik Chapter-itut ilaasortanngortitaanissaq. Suliniaqatigiiffiup ukiuni siullerni atuuffimmini angusarisimasai pitsaasut Transparency International-ip Berlin-imi allaffeqarfiata qanimut suleqatigineqarneratigut pilersinneqarput. SULINIAQATIGIIFFIUP AAQQISSUGAANERA Siulersuisut tallimanik ilaasortaqarput, taakkulu TIGp april 2014-imi ukiumoortumik ataatsimeersuarnerani qinerneqarput. December 2014-ip naanerani siulersuisut imatut inuttalersugaapput: Anita Hoffer, siulittaasoq Merete Smidt-Sivertsen, siulittaasup tullia Tine Pars Birgit Gedionsen Jakob Strøm Siulersuisut immikkut ilisimasalinnit marlunnik suleqateqarput, taaseqataasinnaanngitsunik: Anne Mette Christiansen aamma Thomas Trier Hansen imi siulersuisunut ilaasortaasimasut allat: Aaja Chemnitz Larsen, siulersuisunut ilaasortaq piffissami 23. april-23. oktober. Tunuarpoq Inatsisartunut qinigasanngortinnini pissutigalu. Ellen Høy Arnskjold siulersuisunut ilaasortaq piffissami 23. april-19. august. Tunuarpoq nunamut allamut nuunnini pissutigalugu. Nuka Nathanielsen, siulersuisunut ilaasortaq piffissami 23. april-20. oktober. Nammineq piumassutsiminik tunuarpoq. Tamatuma saniatigut suliniaqatigiiffik 2014-imi allattoqarfeqarpoq, ilaannakortumik atorfilinnik marlunnik sulisoqarpoq Bodil Karlshøj Poulsen aamma Marianne Jensen. Siunertaavoq 2015-imi akissaqartinniarneqassasoq allaffimmi pisortamik tamakkiisumik sulisussamik atorfinitsitsinissamut. 7

8 2014-IMI ANGUSAT PERIUSISSIAQ ILIUUSISSATULLU PILERSAARUTIT TIG pilersinneqarnerminiilli sulinikooqaaq, oqariartuutiminik tigussaasunillu aaqqiissutissatut siunnersuutiminik avammut aalajangiisartunullu apuussiniartarnermini. Ukiuni siullerni sisamani TIGp ingerlatarivai immikkut ilisimasalittut siunnersuineq, sungiusaaneq, ilinniartitsineq innuttaasunillu akuutitsineq. TIG nutaanik ilaasortaqalerpoq, tusagassiuutini saqqumilaarpoq, sunniiniarluni sulivoq, tusarniaassutinut akissuteqar tarpoq, suliniaqatigiiffiit politikkikkut pi tuttorsimanngitsut suleqatigiiffiat aqqutigalu sulinia qa tigiit allat peqatigalugit suliniutinut akuusarpoq aammalu suliat ataasiakkaat arlallit malersukaarsimallugit imiit TIG UN Global Compact-imut ilaasortaa voq aammalu Inuit Pisinnaatitaaffiinut Kalaallit Nunaata Siunnersui soqatigiivini sinniisuutitaqarluni imi ukiumoortumik nalunaarusia mi atuarneqarsinnaavoq 2013-imiit 2015-imut ukiuni pingasuni atuuttussamik periusissiaq iliuusissatullu pilersaarut, imaralugit maluginninniarneq aamma peqataatitsineq, inatsisit aamma suliffeqarfiit, siunissaq ungasinnerusoq isigalugu attanneqarsinnaasumik ingerlatsineq kiisalu allanik attaveqateqarnissaq peqatissarsiornissarlu imi ukiakkut siulersuisut suleriaaseqarnissaq pillugu isumasioqatigiipput. Tassani isumaqatigiissutigineqarpoq suliniutit aallarteriikkat ingerlateqqinneqassasut kisiannili aamma saqqumilaarnerunissaq namminerlu siulliulluni sulianik aallartitsinerusarnissaq. MALUGINEQARNEQ AKUUTITSINERLU Peqquserlulluni iluanaarniarneq isertortumik ingerlanneqartarmat taamaallaallu isertuussatut alliartuaartarluni, kikkut tamarmik ajornartorsiutinik maluginninniartarnissaat pingaartorujussuuvoq. Peqquserlulluni iluanaarniarnerup ajoqusiisinnaaneranik ilisimaarinnillutillu peqquserlulluni iluanaarniarnerup qanoq akiorniarnissaa pillugu inuiaqatigiinni inuit amerlanerujartuinnartut ilisimaarinnitsillugit, pissaaniliissutaasumik atornerluinerup avammut toqqorsimajuarnissaa ajornakusoornerulersarpoq. Inuiaqatigiinni taama annikitsigisumik peqqusserluttarnerup ilisimaarineqarnera TIG-mit ernumanartinneqarpoq, taamaattumillu sakkortuumik ukkanneqarusupput ilinniartitaaneq, sungiusaaneq aamma inuit akornanni soqutiginnilersitsinissaq IMI SUMUT KILLIPPUGUT Inuussutissarsiortunik, atorfilinnik, tusagassiortunik, suliniaqatigiiffinnik kiisalu ilinniagartuunik sungiusaaneq piginnaasanillu annertusaaneq. TIG-p siuliani taa neqartunut naleqqussakkamik pikkorissaanermik ineriartortitsisimavoq, pikkorissartitsinerullu taassuma peqataasut peqquserlulluni iluanaarniarnerup akiorniarneranut paasiuminartumillu suleriaaseqarnissamut sakkussanik ilisimasassanillu pisariaqartunik pigisaqalersissinnaavai. Pikkorissartitsinerni eqqartuussissuserisut maani najugaqartut kiisalu CSR-imik (suliffeqarfiit inuiaqatigiinni akisussaaqataanerannik sammisallit) immikkut ilisimasallit ilinniartitsisuusarput. Pikkorissartitsinermi atortussat ilaattut quppersagaq peqquserlulluni iluanaarniarnerup akiorniarneranut tunngasunik imalik kiisalu sarsuatillugit saqqummiussissutinik tassunga tunngasunik imaqartoq suliarineqarnikuupput. Quppersakkap taassuma atorneratigut kalaallit suliffeqarfiutaasa ajornannginnerusumik peqquserlulluni iluanaarniarnissamik eqqorneqannginnissaq ajornannginneru lersissavaa. Pikkorissartitsineq maj 2014-imi ingerlanneqarpoq. AVAMMUT SAQQUMILAARNEQ TUSAGASSIUUTINULLU SAMMISU MIK ILIUUSEQARNEQ Innuttaasunut tunngatillugu Facebook annerusumik atorneqarpoq oqariartuutinik katersinermut, oqallinnermut siaruarterinermullu. Facebookimi quppersagaq iserfigineqarluartarpoq, 2014-imilu inuit 700-nik sinnnillit iserfigisimavaat. Siulittaasoq Kalaallit Nunaanni, Danmarkimi nunanilu allani tusagassiuutini saqqumilaarnikuuvoq, taamaalillunilu ammasumik ingerlatseriaaseq oqallinnermi sammineqa lersillugu. Ukiup ingerlanerani oqallinner mi sammineqarput politikerit soqutigisanik aporaatsitsinerat, nunatta karsianik atornerluinerat, suliniutinik angisuunik aatsitassarsiorniarnerit, uran pillugu oqal linneq kiisalu whistleblower-inut tunngasut. TUSARNIAANERIT TIG arlaleriarluni kaammattorneqarpoq tusarniaanernut akissuteqarnissaminik. Nukissaqarniarneq peqqutigalugu pingaarnersiusoqartariaqartarpoq imi TIG tusarniaassutinut ukununnga akissuteqarnikuuvoq: Nukissiorfiit aktieselskabinngortinniarnisaannut pitsaaqutit ajoqutillu pillutit nalunaarusiaq.

9 Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Naliliinermi Suliniummut Piumasaqaatit aamma Avatangiisinut Sunniutissanik Naliliinermi Suliniummut Piumasaqaatit. GME/Kuannersuit GeoSurvey. Nunatsinni ujarassiornikkut ilisimatusarnermik, paasisanik ka tersiffittut qitiusumillu paasissutissanik toqqorsivittut atuuttussamik peqalernissamik siunnersuut. Aatsitassanut ikummatissanullu inatsit pillugu allannguinissamik siunnersuut. Aaqqissuusseqqinneq pillugu nalilersuinissamut najoqqutassiassamut missingiut. ATAATSIMIINNERIT Ilutsinni ataatsimiinnerit: Siulersuisuni ataatsimiinnerit ingerlanneqarput 13. januar, 23. april,. juni, 19. august, 23. oktober aamma 4. december. Ukiumoortumik ataatsimeersuarneq pivoq 23. april. Imaqarniliat siulersuisut ataatsimiinnerminni oqaluuserisaqarnerat aammalu ukiumoortumik ataatsimeersuarnermit takuneqarsinnaapput nittartakkami imi ukiumoortumik ataatsimeersuar neq Katuami ingerlanneqarpoq ornigarneqarluarlunilu. Ilaasortat siullermeersumik siulittaasumik siulersuisunillu qiner sipput imi malittarisassanik allanngortitsinerup kingunerisaanik siulersuisut toqqagaajunnaarput, taamaalillunilu TIG 23. april 2014 aallarnerfiga lu gu nalinginnaasumik peqatigiifittut atuutilerpoq, ilaasortanit ilaasortaasut akornanni qinerneqarsimasunit siulersuisoqalerlutik. Siulersuisut septemberimi periusissatut iliuusissatullu pilersaarusiorniarlutik isumasioqatigiipput, tassanilu ukiumut tulliuttumut sammivissaq aalaja ngerlugu. Decemberip 6-ani ilaasortanik ataatsimiisitsisoqarpoq. Avataaneersunik ataatsimeeqateqarneq: TIG arlalinnit ataatsimeeqatiserineqarpoq, soorlu Tanbreez, Greenland Minerals and Energy (GME), Shell-ip Kalaallit Nunaanni pisortaa, Københavni mi Canadap aallartitaqarfianit, Baffinland Iron Mines Compagny aammalu ilisimatusartut nunanit assigiinngitsuneersut. Ilanngulluguttaaq Namminersorlutik Oqartus sat nunanut allanut tunngasunut allaffe qarfia kiisalu Kommuneqarfik Sermersooq ataatsimeeqatigineqarnikuupput. TI mi ataqatigiissaarisup tikeraarneranut atatillugu TIG mi siulersuisuinit kissaatigineqarpoq inuiaqatigiit pillugit siammasissumik tamatigoortumillu paasissutissinneqarnissaa. Taamaattumik ataatsimeeqatigineqarput ICC, Ilisimatusarfimmi pisortaq, Kalaallit Nunaanni Sulisitsisut Kattuffiat, Grønlandsbanken, Inatsisartuni ilaasortaq Naaja Nathanielsen aamma BMN Company. ATAATSIMEERSUARNERIT TIG 2014-ip ingerlanerani ataatsimeersuarnernut arlariinnut peqataavoq, suliniaqatigiiffiup isumai siaruarterusullugit. Ataatsimeersuarnerni/ataatsimiinnerni ukunani TIG saqqummiisutut imaluunnit paasisimasalittut sassartitatut peqataatitaqarpoq: Ilisimatusarfimmi ataatsimeersuarneq nalunaarusiap Kalaallit Nunaannut iluaqutissaaqqullugu saqqummiunneqarneranut atatillugu. NGO t suleqatigiiffiata Innuttaasunik Peqataatitsinerunissaq pillugu ammasumik ataatsimiititsinerat. Aatsitassanut Ikummatissanulllu Ataatsimiititaliap Uuliasiornermut Aatsitassarsiornermullu Periusissiaq pillugu isumasioqatigiisitsinera. Christiansborg-imi inuussutissarsiutit pillugit ataatsimeersuarneq. INNUTTAASUNUT ATTAVEQARNEQ TIG p Facebook imi quppernera atorluarneqartarpoq 700-llu sinnerlugit likes - eqar luni. Facebookikkut kalerriutigineqar tarput ataatsimiinnerit pisussat, tusagassiuutinut nalunaarutit kiisalu ulluni taakkunani sammineqartunut oqaaseqaa tit. Inuit soqutiginnittut Facebook imi qup per neq atortarpaat siulersunut attaveqarniaraangamik. Unnuk Kulturisiorfimmi TIG peqataavoq, Ilisimatusarfimmiilluni paasissutissatiminik nassarluni. Nuup avataani Paamiuni, Sisimiuni Aasiannilu pisoqartitsisoqarpoq. Paamiuni innutaasunik ataatsimiisitsisoqarpoq taavalu Sisimiuni Aasiannilu ilinniartitaanerit paasisitsiniutigalugit angalaaqatigiittoqar neranut atatillugu TIG pillugu paasissutissiisoqarluni ip ukiaanerani Inatsisartunut qinersisoqartussaanera malunnarpoq. TIG mit kissaatigineqarpoq peqquserlulluni iluanaarniartarneq tamatumanngalu akiuiniarneq qineqqusaarnerup nalaani sammisaajumaartoq, taamaattumillu iliuusissat pingasoqiusat aallartillugit, tassaasut qinersinissamut atatillugu allagartarsuarnik nivinngartuineq, TI p Peqquserlulluni Iluanaarniarnermik Akiuiniarneq pillugu Nalunaarutaanik nittarsaanissaq kiisalu qineqqusaartitsinissaq. Allagartarsuarni illoqarfinni assigiinngitsuni nivinngasorneqartuni qinersisartut kajumissaarneqarput partimik peqquserlulluni iluanaarniartarnermut, qanigisanik salliutitsisarnernut pissaaniligaaffimmillu atornerluisarnermut akerliusumik taaseq qullugit. Suliummut atatillugu aamma allaffissaaqqat qineqqusaartunut apeqqutigineqarsinnaasunik naqitsiffigineqarsimasut tigusariaannaatinneqarput; apeq qutit ukuupput: Kia angalanerit akilerpaa, Kikkut atorfinitsittarpigit aamma Tunissut qanoq annertutigisoq tigorusussinnaassaviuk. TI p peqquserlulluni iluanaarniarmik akiu iniarneq pillugu nalunaarutaa kalaallisuunngortinneqarpoq qallunaatuunngortinneqarlunilu allagatarsuanngorlugulu (320 x 160 cm) kiisalu allagartaarannguatut agguaattakkatut naqinneqarluni. Innuttaasut kikkulluunnit kajumissaarneqar put atsioqataaqqullugit, atsiortullu allagartaarannguamik tunineqartarput. Atsiortitsinerit pipput Nuummik ilaasortanik ataatsimiisitsinermi, NGO t Suleqatigiiffiata aaqqissugaanik qineqqusaartitsinermi, Sisimiuni Aasiannilu ilinniartitaanerit paasisitsiniutigineqarnerini, 9. december Katuami kafillernermi kiisalu Facebook aqqutigalugu. Katillugit innuttaasut 600 t missaat atsiornermikkut takutinniarpaat, oqariartuutinik malittarinnerusullutik. Qineqqusaartitsinermut NGO t Suleqatigiiffiannit aaqqissugaasumut qulequtaritinneqarpoq: Partit qanoq ilillutik in nuttaa sunik akuutitsineq pitsaanerusoq qulakkeerniarpaat. 9

10 9. december, FN ip nunarsuaq tamakkerlugu peqquserlulluni iluanaarnerup akiorneqarnissaanut ullorititaa Katuami kaffillernikkut malunnartinniarneqarpoq. PAASISSUTISSATUT ILINNIUTISSATULLU ATORTUSSIAT Pisortat suliffeqarfiutaanni atorfillit isummersinnaanermik pisinnaatitaaffiat pillu gu quppersagaq aamma ilinniusiaq meeq qat atuarfianni ilinniartitsisunut to raagalik 2014 ip naalernerani suliarineqarput. Taakku tamarmik 2015 imi saqqummissapput. TIG saqqumilaartinniarlugu balonnit, sukkuaqqat, saqqarmiut tajallu TIG p ilisarnaataanik naqinnillit pisiarineqarput. TI SUMMERSCHOOL Transparency International ip aasaanerani inuusuttunut ilisimatusarfia Vilniusimiittoq 120-nik peqataaffigineqarpoq. Nunatsinnit peqataavoq Tukumminnguaq Nykjær Olsen, Ilisimatusarfimmi inooqatigiinnik ilisimatusaat pillugu ilinniagalik. Peqataasinnaaneranut periarfissiisuuvoq Grønlandsbankip Inuussutissarsiutinut Aningaasaateqarfiata angalanermut naju gaqarnermullu kr.-nik tapiissuteqarneratigut. NUNATSINNI POLITIKKIKKUT PI TUTTORSIMANNGITSUT SULEQATI GIIFFIAT (NGO T SULEQATIGIIFFIAT) Suleqatigiiffiup 2013-imi pilersinneqartup innuttaasunik pitsaanerusumik akuutitsinissaq pillugu inassuteqaatit Naalakkersuisunut 25. marts tunniuppai. Siumut isigisumik suleqatigiiffiup takorluugai, si unertai sinaakkutissaalu pillugit isuma qa tigiissut oktober 2014-imi atsiorneqarpoq. Suliniaqatigiiffiit atsioqataasut tassaapput Kalaallit Nunaanni Inuit Issit tormiut Siunnersuisoqatigiiffiat (ICC), Transparency International Greenland (TIG), Kalaallit Nunaanni Aalisartut Piniartullu Kattuffiat (KNAPK) Earth Charter Greenland aamma WWF Verdensnaturfonden. Oktoberimi suliniaqatigiiffinnik ineriartortitsineq pillugu isumasioqatigiittoqarpoq aammalu ukiuni tulliuttuni pingasuni suleqatigiinerup qanoq ingerlanissaanik allakkioqatigiittoqarluni. TRANSPARENCY INTERNATIONALIP BERLIN-IMI UKIUMOORTUMIK ATAATSIMEERSUARNERA Siulersuisunut ilaasortat allattoqarfinni lu sulisut nunarsuaq tamakkerlugu immikkoortortaqarfiineersut naapeqatigiipput oqallisigalugillu peqquserlullunilu iluanaar niarneq pillugu unammilligassat qanorlu ililluni akiorniarneqarsinnaanersut. TIG mit peqataapput siulittaasoq, siulersuisunut immikkut ilisimalittut suleqataasartut marluk aammalu allaf feqar fimmi piffissami ilaannakortumi sulisorineqartut marluk. Ataatsimiinnerup ingerlanerani TIG p aallartitaasa TI p peqquserlulluni iluanaarniarneq akiorniarlugu nalunaarutaanut isumaqataasutut atsiorput. TI P ALLAFFEQARFIANIT TIKERAARNEQARNEQ Ulluni december Transparency International Greenland ip (TIG) suliniaqatigiiffiup Kattuffiata Berlinimi qitiusumi allaffeqarfiani nunap immikkoortuani ataqatigiissaarisutut atorfilik Peter Varga tikeraartorivaa. Ammmasumik ingerlatsineq peqquserlullunilu iluanaarniartarnermut akerliuneq Kalaallit Nunaanni oqallisaallualernikuuvoq, tassalu TIG p nunarsuaq tamaat kattuffimmut akuerisaasumik ilaasortanngornissani qinnuteqaatigaa. Peter Vargap tikeraarnera kattuffimmit tamatuma isummerfiginiarnissaanut attuumassuteqarpoq. Siulersuisunut ataatsimiinnermut peqataavoq, qinnuteqaatip suliassartai pillugit nassuiaateqarpoq aammalu TIG p ilaasortaanit suleqataanillu arlalinnik naapitaqarluni. ANINGAASAATEQARFIIT TUNISSUTISIALLU TIG GrønlandsBANKEN-ip Inuussutissarsiornermut Aningaasaateqarfianit: allaffiup ingerlanneqarneranut kiisalu suliniutinut tapiissutinut, ilaatigut Summerschool. Tipsernermit Lottornermillu Tapiissuteqartarfik C: init attartornerinut kr. Deloitte: 2013-imut ukiumoortumik naatsorsuutit kukkunersiornerinut. Inuit Pisinnaatitaaffiinut Kalaallit Nunaata Siunnersuisoqatigiivisa tapiissuteqartarfia: TIG Innarluutillit Pillugit Ilisimasaqarfik Siunnersuisarfiutigisoq IPIS suleqatigalugu FN ip Innarluutillit pillugit Isumaqatigiis sutaa pillugu paasissutissiisutut filmiliap kalaallisuunngortinneqarnissaanut kr ,75. TIG Ilisimatusarfimmi Ilinniartitsinermik Ilisimatusarfik peqatigalugu kr , meeqqat atuarfianni ilinniartitsisut peqquserlulluni iluanaarniarnermik akiuiniarneq pillugu atuartitsinerannut sakkussaannik suliaqarnermut. TIG Grønlands Advokater suleqatigalugit kr Pisortat suliffeqarfiutaanni atorfillit isummersinnaanermik pisinnaatitaaffiat pillugu quppersakkamik suliaqarnermut. TIG Kalaallit Nunaanni Sulisitsisut Kattuffiat suleqatigalugu kr GAP misissuinermut. Kingullertut taaneqartumit kr utertinneqarput, 2014-imi kalaallisuunngortinneqarnera naammassinngimmat. TI p peqquserlulluni iluanaarniarnermut akerliuneq pillugu nalunaarutaa. Allagartarsuaq atsiorfigineqarsimasoq assilisaavoq Nuummi FN ip peqquserlulluni iluanaarniartarnerup akiorniarneqarneranut ullorititaani 9. december.

11 Transparency International School 2014-imi peqataasut. Tukumminnguaq saarlerni saamia tungaani takuneqarsinnaavoq Tele Greenland: allattoqarfiup internetikkut akeqanngitsumik attaveqaateqarneranut. Kalaallit Nunaanni Sulisitsisut Kattuffiat: kr kiisalu nassiussuinermut aningaasartuutit november 2014-imi Inatsisartunut qinersinissamut atatillugu ammasumik ingerlatsineq pillugu paasisitsiniaanermut. Naatsorsuuserinermut ikiuunneq. Maren Granlien: siunnersuinermut akitittakkaminik appasinnerusumik akiligassarsiineq. Inu:it: qarasaasiakkut nittartakkap attavilersorneranut ikiuunneq. ALLATTOQARFIK TIG NGO t allat allaffimmik katuusseqatigai. Allaffik Nuup qeqqani siornatigut Oles Varehusiusimasumi inissisimavoq. TI SUMMERSCHOOL Julip qeqqata missaani 2014 inuusuttut 120 Litauen-ip pingaarnerpaatut illoqarfi ani Vilnius-imi naapeqatigiipput Transparency International School on Integrity s aasaanerani ilinniarfiani peqquserlulluni iluanaarniartarneq sammiartorlugu. Transparency International Greenland ilin niagallit peqatigiiffiat ILI ILI suleqatigalu gu 2014-imi aammaarluni peqataatitaqarpoq. Tamatumuuna peqataavoq Tukumminnguaq Nykjær Olsen, Ilisimatusarfimmi inooqatigiinnik ilisimatusaat pillugu ilinniagalik. Peqataanissaa periarfissinneqarpoq Grønlandsbanken ip Inuusutissarsiutinut Aningaasaateqarfiata tapiissutteqarneratigut. Tukumminnguaq Nykjær Olsen nalu naarusiamik assitalimmik nassiussaqarnikuu voq. Taanna naalisarlugu imatut imaqar poq: Aasaanerani ilinniarfimmi peqquserlulluni ilunanaarniartarnermik akiui niarnisamut sakkussat assigiinngitsut sammivagut, soorlu FN ip peqquserlul lu ni iluanaarniartarneq akiorniarlugu isu maqa tigiissutaa aammalu peqquserlulluni iluanaarniarnermut uuttueriaatsit assigiin ngitsut soorlu nunarsuaq tamakkerlugu peqquserlulluni iluanaarniartarnermik uutteriaaseq (globalt korruptionsbarometer) kiisalu nalunaarsuinerit tuluttut corruption perception index -imik aamma bribe payers index -imik taaneqartartut. Aasaanerani ilinniarnermi peqataasut ilaat oqaluttuarput nunaminni peqquserlulluni iluanaarniartoqartartoq, assigiinngitsunik annertussusilimmik, ilaatigut napparsimavinni politiinilu. Assersuutigalugu nunamit ataasiinnaanngitsumit oqaluttuarineqarpoq, ilaquttat napparsimavimmi uninngasut pitsaasumik paaqqutarineqarnisaat pillugu peqqissaasut akilerneqartariaqartartut, taamaaliunngik kaannilu allaat toqumik kinguneqarsinnaasartoq. Taamatunngooq pissuseqarneq naliginnaasutut isigineqarpoq, allaat kulturip ilaattut isigineqarluni, taamaattumillu allanngortikkuminaalluni. Peqataasut allat oqaluttuarput politiit akornani peqquserluttoqartarneranik, assersuutigalugu politiinit eqqunngitsumik akiligassinneqartarneq akiliutigineqartut namminneq kaasarfimminnut ikisarlugit. Atuarfimmi peqataaneq assut pissarsinarpoq, aamma nammineq piginnaanerit tungaasigut soorlu aqutseriaaseq aamma paasinerullugu, qanoq pitsaasumik toqqaasinnaaneq kiisalu paasissutissanik siammarterineq, tassami tamatta akisussaaffigaarput inuiaqatigiit peqquserluffiunnginnisaat. Neriuppunga inuusuttut allat aamma aap paagu peqataanissaminnut soqutiginnikkumaartut, sammisaq pingaaruteqaqimmat, siunissami nunatsinni aamma sissuerluagassarput, tassami aatsitassarsiorneq ineriartortinneqartussatut siunnerfigineqarpoq, tamannalu pillugu ersarissuliortoqanngittarnera misigisaqarfigereerparput. 11

12 Transparency International Greenland Imaneq Nuuk GL-Greenland Postboks 1613 Phone: facebook.com/transparencygreenland