HUDSON RESOURCES INC. QAQORTORSUUP KANGILIANI ANORTHOSITISIORFISSAQ SULINIUT KALAALLIT NUNAAT PIGINNINNERMUT AKUERSISSUT

Transcription

1 NALUNAARUSIAQ MARSI 2015 HUDSON RESOURCES INC. QAQORTORSUUP KANGILIANI ANORTHOSITISIORFISSAQ SULINIUT KALAALLIT NUNAAT PIGINNINNERMUT AKUERSISSUT Kalaallit Nunaat Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuineq Uunga/Ukununnga nassiunneqarpoq: Nalunaarusiap Normua:

2 Pingaarnernik Eqikkaaneq Hudson-ip siunnersuutigaa anorthositimik (calcium feldspati) piiaaffimmik sananissani ingerlatsinissanilu, Suliniut Qaqortorsuup kangiliani ( Suliniut ) Kangerlussuup 80 kilometerinik kujataata-kippassissuani aammalu Sisimiut 80 kilometerinik kujataatakangisissuani inissisimavoq. Suliniut tassaavoq piiaaffik ammasoq mikisoq (300 m x 400 m), oqimaatsunut aqqutissiaq 10 km, suliffeqarfittut sanaartugaq aamma quersuaq, aatsitassarsiornermi sinnikunut sanaartugaq aamma Kangerlussuarmi umiarsualivik. Suliniutip ukiumut ujaqqat anorthorsitit tonsit ukiumut (tpy) aatsitassarsiariniarpai suliaralugillu aamma tonsit ukiumut Europamut aamma Amerika Avannarlermut E- Glass glasfiberiliornermi atortussanngorlugit nassiunneqartartussat. Igitassat tonsit missaat ukiut tamaasa pilersinneqartassapput aammalu isumannaatsumik peerneqartassallutik tasermi mikisumi suliaqarfittut sanaartukkamit 6 kilometer-isut ungasitsigisumi inissisimasumi. Igitassat akoorutissanik toqunartortalinnik sunilluunnit imaqanngillat. Ingerlatsinerup nalaani, Suliniut 57-it missaannik ukiumut piffissaq tamakkerlugu sulisoqarniarpoq. Sanaartornerup nalaani inuit 20-t pisariaqartinneqassapput. Suliniut naatsorsuutigineqarpoq minnerpaamik ukiut 20-t ingerlanneqassasoq. Hudson-ip sulisutut anguniagarai minnerpaamik 80%-inik kalaallinik sulisoqarnissaq aatsitassarsiorfiup ingerlanerani aamma 50%-inik sanaartornerup nalaani. Suliniut naatsorsuutigineqarpoq DKK aamma million-it akornanni akissarsianit akileraarutinit aamma akitsuutitigut akileraarutinit pilersitsinissaa suliniutip ukiuni 20-ni siullerni ingerlanerani. Annertunerpaamik tuniseqataasussatut ilimagineqarput tassaassasut Suliniummi sulisut akissarsianit akileraarutaanniissasut aamma suliffeqarfiup akitsuutitigut akileraarutaannit tamaani suliffeqarnermi amerlisaatissatut sunniutaasoq. Kalaallit Nunaanni Naalakkersuisut nioqqutissiornermi akitsuummik 2.5%-imik ilanngussinerat isumaqarpoq akitsuut Hudson-imit Suliniutip ingerlanerani ukiut tamaasa pissarsiarineqartassasoq, apeqqutaatinnagu imminut akilersinnaanersoq. Malugisariaqarpoq nuussinermi aningaasartuttit suli naalakkersuisunut isumaqatigiinniutaassariaqarmata, tamannalu akileraarnermut iluanaarutit aalajangiutivinnissaannut sunniuteqarsinnaalluni. Ingerlatsinerup nalaani, ukiumut DKK 31.4 million-it missaat Kalaallit Nunaanni atorneqartassapput, taakkunani DKK 12.5 million-it tassaassapput sulisut akissarsiaannut aningaasartuutit. Sinneruttut DKK 18.9 million-it Kalaallit Nunaanni nioqqutissanut aamma sullissinernik pisinermut atorneqassapput. Kalaallit Nunaanni Europamilu sanaartukkanut ataatsimut aningaasartuutit naatsorsuutigineqarput DKK 186 million-iussasut. Kalaallit Nunaanni aatsitassarsiorfik aamma sanaartukkat tassungalu ilaasut sananeri naatsorsuutigineqarput DKK 96 million-inik akeqassasut. Report No

3 Nalunaarusip uuma siunertarivaa Suliniutip sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi nunaqarfinni illoqarfinnilu isumaginninnermi pissutsinut pioreersunut sunniutai. Nalilersuinermi uani periaatsinut ilaapput Suliniummut tunngatillugu isumaginninnermut apeqqutit pingaarnerit tamarmik suussuserneri. Tassani pineqartunut ilaapput Suliniutip piffissalernera, sumiiffia, nunap ilaani inoqatigiinnut atassuteqarneq, avatangiisit, sulisut aamma aningaasaqarneq. Taakku nalilersuinermi suussusersiutit nalilersorneqarput aamma sunniutit pitsaanngitsut annikillisinniarlugit iluarsiissutit imaluunniit nungutinniarlugit imaluunniit suliniummit iluaqutit annertusiniarlugit siunnersuutigineqarput. Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinerup (SIA) siunertaasa ilagaat iluaqutissanut aamma sunniutinut pilersaarummik ineriartortitsinermi tapersiissalluni, taanna Sunniutissat Iluaqutissallu pillugit Isumaqatigiissut (IBA) inoqarfiit sunnertittut aamma soqutigisaqaqatigiit akornanni isumaqatigiinniarnermi tunngavittut atorneqartussaavoq. IBA-p nassuiaasissavaa Hudson-ip, inuiaqatigiinni oqartussat aamma nunaqqatigiinni oqartussat akornanni suleqatigiinneq ineriartornermi periarfissat annertusarneqarnerinut aamma suliniummit innarliinaveersaarluni sunniutinut atatillugu. Hudson-ip Inuussutissarsiornermut, Aatsitassaqarnermut Suliffeqarnermullu Naalakkersuisoqarfik (MIMR) IBA-p suliarineqarnik suleqatiginiarpaa. Nalunaarusiami uani nalilersuinermi suussusersiutit nalilersornerannut takussutissiat Sulisut tamarmik Qaqortorsuup kangiliani suliniutip siunnersuutigaa sulisut paarlagaattumik ingerlanneqarnissaat (Sapaatit akunneri sisamat sulineq, sapaatit akunneri sisamat angerlarsimaneq aatsitassarsiorfimmi sulisunut, aammalu sapaatit akunneri sisamat sulineq, sapaatit akunneri marluk angerlarsimaneq suliaqarfimmi sulianik sulisunut). Paarlagaattumik sulinissaq pillugu inaarutaasumik aalajangiisoqarumaarpoq sulisorisassatut ilippanartut itinerusumik tusarniaaffigineqareerpata. Kalaallit piniarneq aalisarnerlugu kisiat inuussutigiunnaarsimagaluaraat, ilitsoqqussat suli atajuarput piorsarsimassutsimut peqataallutik. Tamaammat, kaaviaartumik sulinerit ilippanarpoq sunniuteqarsinnaasut inuulluarnermut, ataqatigiinnermut, timikkut tarnikkullu peqqissusaannut sulisut, ilaqutaasa aamma inoqatigiit. Suliniummut atatillugu aalajaatsumik isertitaqarneq ilimagineqarpoq inunnik periarfissiissasoq peqqinnerusumik inooriaaseqalernissamut, ilanngullugit aningaasaateqarneq pitsaanerusunik pisiassanik sullissinernillu pisisinnaalerneq. Paarlagaattumik sulinissamut pilersaarutit malugineqarsimapput periarfissiisut ilitsoqqussat malillugit piniarneq sivisunerusumik ingerlanneqarsinnaasoq assersuutigissagaanni qulingiluaniit tallimanut sulisarneq sapaatip akunnerup naanerani sulinngiffilik. Aappaatsigut, pisuujuneruneq ilippanarpoq timikkut tarnikkullu peqqissusermut pitsaanngitsumik sunniuteqarsinnaasutut pissutigalugu ikiaroornartunik atornerluinerulerneq Report No

4 aamma Suliniummi sulisut pitsaanngitsumik inoqatigiinni nappaateqarlernerannik. Tassunga ilaasinnaapput annerusumik imigassamik, hashimik (aamma ikiaroornartunik inerteqqutaasunik allanik), cigarettinik atuilernermik aamma aningaasanoornerulernermik. Suliniutip sunniut tamanna pakkersimaarniarpaa suliffimmi, najugaqarfinni aamma paarlagaalluni suliartornermi imaluunniit sulinngifeqalerluni ingerlaarnermi, Suliniutip killiffii tamakkerlugit, ikiaroornartut imigassallu akuersaanngilluinnarnerinik atulersitsinermik. Sulisunut ilaqutaanullu ikiorsiilluni pilersaarut aamma sulisunut ilaqutaannullu atornerluisunut taakkununngalu atatillugu tarnikkut peqqinnermik ajornartorsiuteqartunut atugassiissutiginiarpaat. Peqqissuseq aamma Isumannaassuseq Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi najugaqartunut aamma sulisunut suliffimmi avatangiisinit aamma ajunaarnernik nalorninartoqarpoq. Hudson-ip sunniutit tamakku pakkersimaniarpai peqqissusermut, isumannaassusermut aamma avatangiisinut politikkimik pilersitsinikkut. Tassunga ilaassapput peqqissusermut aamma isumannaassusermut sungiusaanerit sulisunut tamanut kalaallisut, qallunaatut aamma tuluttut. Suliniummik ingerlatsinerit isumannaassusermik ukkatarinninneq aamma misissuineq aammalu atortussanik aserfallatsaaliuineq tassani pingaarnertut ilaassapput. Sulliviit (aatsitassanik piiavik, aqqusernit, illuliat aamma atortussat) tamanut tikeqqusaassanngillat taamaallaat tamaani ingerlatsinissamut imaluunniit atortussanut sungiusarneqarsimasut tamaaniissinnaapput. Sumiiffimmi peqqinisssamut isumaginniffimmik pilersitsisoqassaaq tassunga ilanngullugu peqqinnissamik isumaginnittumik tamaaniittussamik atorfinitsitsisoqassaaq. Avatangiisinut sunniutit Soorlu aatsitassarsiorluni suliniutini suniluunniit eqqaasuuteqartoqassajunnarsivoq qanoq Suliniutip ineriartornerata aserorterinerisa (imaluunniit mingutsitsinerisa) kinguneqarneranut makkuninnga ilitsoqqussaralugu nerisassanik katersisarnerit ilagalugit uumasut, aalisakkat aamma naasut nerisassiornermi aammalu piorsarsimassutikkut susoqartillugu atorneqartartut. Eqqasuutit tamakku pakkersimaarniarlugit, Hudson-i ilinniartitsiniarpoq sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi najugalinnut qanoq aatsitassarsiorneq ingerlassanersoq. Aatsitassarsiorfik ingerlanneqassaaq ujarassiorfittut, ingerlatsineq kalalllinit amerlanernit ilisimaneqareersoq Seqimi Olivinimik piiavimmit. Suliniut akoorutissanik imaluunniit imermik atuinngilaq atortussamik suliarinninnermini, annerusumillu aserorterinerulluni. Anorthositit arlaannaalluniit toqunartumik imaluunniit aatsitassanik oqimaatsunik akoqanngillat. Suliniutip Itillip kangerlua Qaqortorsuup Kangiliata kitaaniittoq sunniiffigissanngilaa, tamanna avatangiisinut annertuumik malussarissuusutut akuerisaavoq. Hudson-ip ersarissumik ammasumillu attaveqaqatigiinneq inoqatigiinnut ingerlanniarpaa avatangiisinut sunniutaasinnaasut pillugit aamma avatangiisinik nakkutilliinermi iliuutsit inerneri tamanut saqqummiuttarniarpai. Maalaaruteqartarfik pilersinneqarniarpoq ajornartorsiutaasinnaasut Suliniummut attuumassuteqartut pillugit qisuariarsinnaaneq Report No

5 anguniarlugu. Avatangiisinut navianarsinnaasut pillugit nalilersuineq tamakkiisoq allaaserineqarsimavoq Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuinermi (EIA). Piorsarsimanermi pissutsit Itsarsuarnitsanik misissuineq ingerlanneqarsimavoq Qaqortorsuup Kangiliani Nunatta Katersugaasivianit Allaffeqarfianillu ingerlanneqartumik juuni 2013-mi tassani nalilersuiffiginiarlugu Suliniuteqarfissaq piorsarsimassusermut pingaaruteqartunik peqarnersoq. Taamaallaat itsarsuarnisaq pingaaruteqartoq ataaseq nassaarineqarsimavoq tassaasoq talu sumiiffimmi 66V1-00I-096, tamanna Suliniummi piaaffimmi nunap ilaata ilusissaatut siunnersuutigineqartumut akerliuvoq. Nunatta Katersugaasivia Allaffeqarfiallu siunnersuuteqarput piumanerullugu taanna talu akornusersorneqannginnissaa, kisianni piaaffiup aammanerata inissisimaffia allanngortinneqarsinnaanngippat, talumik aserorterineq isumaliutigineqarsinnaasoq, tassami sannaq asseqanngitsuunngimmat. Hudson-ip iliuusaasinnaasut tamaasa piareersaatiginiarpai talu illersorniarlugu, aamma ajornanngippat, ajoquserneqaqqunagu illuarlugu. Talumut iliuuseriniarneqartoq sunaluunniit Nunatta Katersugaasivianik Allaffeqarfianillu oqaloqatigiissutigineqaqqaassapput sumiiffimmi sumilluunniit allaannguisoqartinnagu. Nassaartoqariasaarnermi ingerlatseriaatsinik pilersitsisoqarniarpoq sanaartornermi aamma ingerlatsilluni sulinermi itsarsuarnitsanik sunilluunnit Suliniutip ingerlanerani nassaarineqartunik innarliinaveersaarniarluni. Piniarneq aamma Aalisarneq Kalaallit Nunaat sakkortuumik ilitsoqqussaqarpoq piniarnermik, aalisarnermik aammalu pinngortitami isumalluutinik atuilluarnermik, taakkulu nunap piorsarsimanerata aamma aningaasarsiornerata sannaanut akuulluinnarput. Nunamik, imarmik aamma isumalluutinik atuineq aamma taamatulli pingaaruteqartigipput sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami, tamaani najugaqartut piniartarput aamma aalisarlutik sunngiffimmi sammisaqarneq, aningaasatigut iluanaarniarneq aamma inuussutissarsiorneq siunertaralugu. Suliniut ilippanarpoq nunamik, imermik aamma isumalluutinik atuinermik toqqaannartumik sunniissasoq sunngiffimmi/pinngortitami nunap ilaannut orniguttarfiit allangortinnerisigut. Tassunga ilaapput pujoralak, nipiliorneq aamma annertunerusumik Suliunitip inissisimaffianik atuinerup sunniiffiginnissinnaanera piniarnermut, aalisarnermut aamma isumalluutinik pissarsiornermut sunngiffimi sammisatut aamma inuussutissarsiornermik siunertatut. Nunap ilaanut tamaanga annertunerusumik atuinerulersinnaaneq pakkersimaarniarlugu, Suliniummut aqqut privatiussaaq aammalu tamanut ammasuunani inerteqqutaassalluni. Pingaaruteqarpoq malugissallugu Suliniut Itillip kangerluanut sunniuteqassanngimmat, tamanna avatangiisinut annertuumik malussarissuusutut akuerisaavoq maannakkut inoqatigiinnut tamaaniittunut pingaaruteqarluni aalisarfittut, piniarfittut aamma sunngiffimmi sammisarqarfittut aammalu itsarsuanitsanik misissuinermut pingaaruteqarluni. Suliffinnik nutaanik nunap ilaani tamaani pilersitsinerup kingunerisinnaasaatut ilippanarsinnaasoq ataaseq tassaavoq aningaasatigut iluanaarniarluni piniartut aamma Report No

6 aalisartut Suliniummi suliffittaarniarlutik sammisatik qimassinnaagaat, annikinnerusumik siulinit eqqaamasat periaatsillu inoqataasunut allanut ingerlatseqqinnerisa annikillinerinik kinguneqartumik. Hudson-ip tapersersorniarpai kommunip pilersaarutai siunertaqartut taakkuninnga pingaarutilinnik inoqatigiit piorsarsimanerani iliuutsinik siuarsaanissamut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffiup iluani, sunniutaasinnaasoq taanna pakkersimaarniarlugu. Pisarneq malillugu nerisarisat aamma sallaalliutigineqartassapput suliffeqarfimmi sulisunut kinguneralugu annertunerusumik piniakkanik aalisakkanillu tunisiffissamik periarfissaqarneq. Suliniuteqarfimmit erngup kuuttup pitsaassusaa aalajangersimasumik pisartumik nakkutigineqassaaq avatangiisinik nakkutilliinermut pilersaarummut ilanngullugu. Suliniut kinguneqarsinnaavoq pinngortitamik aamma nunap isikkuanik suliniuteqarfimmi atajuartumik allanngortitsinermik. Sunniut tamanna pakkersimaarniarlugu aatsitassarsiorfimmik matusinermut aamma nunanngortitseqqinnermut pilersaarut ineriartortinneqassaaq aammalu atulersinneqarlunilu. Inerniliineq Innarliinaveersaarluni iliuusissat atulersinneqarnerisa kingorna, Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinerup (SIA) aalajangiuppaa Suliniummit inoqatigiit avatangiisaannut pitsaanngitsunik kinguneqanngitsoq. Suliniut iluaqutissanik arlalinnik siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu kinguneqassaaq ilagalugit: Toqqaannartumik, toqqaannanngitsumik pilersinneqartunik atorfinitsitsinerit; Nerisassanik, ikummatissanik aamma kiffartuussinernik nunaqqatigiinnit pisinerit; Ingerlatsiviup isertitaanit aamma inuit isertitaannit akileraarutinit isertitat; Nunaqqatigiinni inuiaqatigiinnilu aningaasaqarniarnerannik siammarterinerit; aamma Sulisut pisinnaasaannik ineriartortitsineq Suliniummi sulisunut. Report No

7 Resumé Dansk Hudson foreslår at bygge og drive en anorthositmine (calcium-feldspat) ved Qaqortorsuaq ("Projekt") 80 kilometer sydvest for Kangerlussuaq og 80 kilometer sydøst for Sisimiut. Projektet består af et lille (300 m x 400 m) åbent brud, 10 km tilkørselsvej, forarbejdningsanlæg og lagerbygning, bortskaffelsesområde for mineaffald og en havnefacilitet på den nordlige bred af Søndre Strømfjord. Projektet skal bryde og forarbejde tons anorthosit pr. år, og sende tons pr. år til Europa og Nordamerika til brug for fremstillingen af glasfiber til E-glas. Den årlige produktion af ca tons affaldsmateriale bortskaffes forsvarligt i en lille sø, som ligger seks kilometer fra forarbejdningsanlægget. Affaldsmaterialet indeholder ingen kemikalier eller giftige elementer. Projektet vil under driften årligt beskæftige ca. 57 medarbejdere på fuld tid. Selve anlægsfasen kræver 20 medarbejdere. Projektet forventes at vare i mindst 20 år. Hudsons egen målsætning er minimum 80 % grønlandsk arbejdskraft under hele minens driftsperiode og 50 % i anlægsfasen. Projektet forventes at generere mellem 165,4 og 197,7 millioner DKK i direkte og indirekte skatter i løbet af de første 20 år af projektets levetid. Direkte indkomstskat fra projektets ansatte og indirekte skatter fra den bredere virkning på økonomien, som et resultat af denne beskæftigelse, forventes at udgøre det største bidrag. En royalty på 2,5 %, som opkræves af Naalakkersuisut, betyder, at Hudson betaler skat for hvert år, minen er aktiv, uanset dens afkast. I driftsfasen vil der blive brugt cirka 31,4 millioner DKK hvert år i Grønland; heraf vil cirka 12,5 millioner DKK være direkte udgifter til arbejdskraft. De resterende 18,9 millioner DKK vil blive anvendt til indkøb af materialer og tjenester i Grønland. De samlede, direkte anlægsomkostninger er vurderet til 186 millioner DKK til anlæggene i Grønland og Europa. Det anslås, at det vil koste 96 millioner DKK at bygge minen og de tilhørende faciliteter i Grønland. Formålet med denne rapport er at vurdere projektets indflydelse på byernes og bygdernes eksisterende sociale vilkår i det lokale undersøgelsesområde. Trinnene i denne vurdering omfatter identifikation af hovedspørgsmålene angående alle projektets sociale aspekter. Disse omfatter projektets tidsplan, placering, dets forhold til lokalsamfundene, miljøet, arbejdsstyrken og økonomien. Disse "vurderingsindikatorer" vurderes herefter, og der foreslås løsninger, som reducerer eller eliminerer alle projektets negative påvirkninger, og forstærker de positive. Report No

8 Et af målene med denne VSB er at medvirke til udviklingen af en plan vedrørende fordelene og påvirkningerne, som vil blive brugt som grundlag for forhandlingen af en Impact Benefit Agreement (IBA-en), med de berørte lokalsamfund og interessenter. IBA-en vil fastlægge samarbejdet mellem Hudson, de nationale og lokale myndigheder med henblik på at maksimere udviklingsmulighederne og afbøde projektets påvirkninger. Eksempler på vurderingsindikatorer, som er vurderede i denne rapport Arbejdsstyrken Qaqortorsuaq-projektet foreslår, at arbejdsstyrken arbejder i rotationer (fire ugers tjeneste og fire uger hjemme for minearbejdere; fire ugers tjeneste og to uger hjemme for medarbejdere på forarbejdningsanlæggene). En endelig beslutning om vagtplanerne for rotationerne vil blive fastlagt efter yderligere konsultation med de potentielle medarbejdere. Selvom grønlændere ikke længere kun lever af jagt og fiskeri, så er jagt og fiskeri stadig en integreret del af kulturen. Derfor kan arbejde i rotationerne have en potentiel indvirkning på de ansattes, deres familiers og lokalsamfundenes velbefindende, samhørighed og fysiske og psykiske sundhed. Samtidig vil en stabil indkomst fra dette projekt give de lokale medarbejdere penge til at øge familiernes velstand. Internationale erfaringer viser, at industriprojekter potentielt kan lede til et øget forbrug af alkohol og andre rusmidler. Projektet vil derfor implementere en nul-tolerance politik for stoffer og alkohol på arbejdspladsen, i lejren og under transport til og fra rotationerne i alle projektets faser. Et hjælpeprogram for medarbejdere og deres familie vil også være til rådighed for eventuelle ansatte og deres familier, som er ramt af misbrug og relaterede psykiske problemer. Sundhed og sikkerhed Beboere i det lokale undersøgelsesområde og ansatte er udsat for en risiko for arbejdsrelaterede sygdomme og ulykker. Hudson har til hensigt at afbøde disse effekter ved at udvikle en sundheds-, sikkerheds- og miljøpolitik. Denne vil omfatte træning i sundhed og sikkerhed for alle medarbejdere på grønlandsk, dansk og engelsk. Projektets aktiviteter har sikkerheden som højeste prioritet, og inspektion og vedligeholdelse af udstyret vil være et centralt punkt i dette. Arbejdspladser (minebruddet, veje, bygninger og udstyr) vil ikke være tilgængeligt for andre end dem, som er oplært i at arbejde på det pågældende sted eller med det pågældende udstyr. I mineområdet vil der blive indrettet sundhedstjenester med bl.a. ansættelse af en sundhedsmedarbejder. Virkninger på miljøet Som for alle mineprojekter vil der være bekymringer om, hvordan projektets udvikling kan føre til forstyrrelser (eller forurening) af jagt og fangst, herunder dyr, fisk og planter, samt kulturelle aktiviteter. For at mindske disse bekymringer, vil Hudson undervise beboerne i Report No

9 undersøgelsesområdet i, hvordan minedriften vil finde sted. Minen vil fungere som et stenbrud, en proces som sandsynligvis allerede er kendt for de fleste grønlændere fra lokale stenbrud. Projektet anvender ikke kemikalier eller vand til forarbejdningen; forarbejdningsprocessen består overvejende i knusning af materialet. Anorthosit indeholder ikke nogen former for giftige stoffer eller tungmetaller. Projektet vil ikke påvirke Itilleq Fjord vest for Qaqortorsuaq, som er kendt for sin betydelige miljømæssige følsomhed. Hudson vil opretholde en tydelig og åben kommunikation med lokalsamfundene om mulige virkninger på miljøet og vil offentliggøre alle resultater af de gennemførte miljømæssige overvågningsaktiviteter. Der vil blive oprettet en klageinstans, som kan svare på potentielle problemer relateret til projektaktiviteter. En samlet vurdering af de miljømæssige risici findes i redegørelsen for Vurderingen af Virkninger på Miljøet (VVM). Kulturelle anliggender Grønlands Nationalmuseum og Arkiv (NKA) har i juni 2013 udført en arkæologisk undersøgelse ved Qaqortorsuaq (Qaqortorsuup Kangilia) med henblik på at vurdere projektområdets kulturelle betydning. Kun et af de arkæologiske kendetegn, nemlig et skydeskjul på stedet 66V1-00I-096, er i konflikt med det skitserede mineområde. NKA har udtalt, at det vil være mest hensigtsmæssigt ikke at berøre skydeskjulet, men hvis det ikke er muligt at ændre ved minebruddets design, kan en påvirkning af skydeskjulet komme i betragtning. Hudson vil tage alle mulige forholdsregler for at beskytte skydeskjulet. Ethvert indgreb på skydeskjulet vil blive drøftet med NKA inden de pågældende ændringer udføres på stedet. Der vil også blive tilrettelagt en procedure for tilfældige arkæologiske fund i forbindelse med anlæggelse og drift af minen. Procedurens formål er at minimere påvirkningerne på disse fund. Jagt og fiskeri Grønland har en stærk tradition for jagt og fiskeri og brugen af de levende ressourcer. Denne tradition er en solid grundsten i landets kulturelle og økonomiske struktur. Brugen af land, vand og ressourcer er således også væsentligt i undersøgelsesområdet, hvor beboerne jager og fisker på baggrund af såvel rekreative, forretningsmæssige som subsistensmæssige formål. Projektet har potentiale til at påvirke brugen af land, vand og ressourcer direkte ved at ændre adgangen til rekreative og/eller naturområder. Desuden kan støv, støj og øget trafik i projektområdet eventuelt påvirke jagt-, fiskeri og indsamlingsaktiviteter, både med rekreative eller subsistensformål. Med henblik på at afbøde den potentielt øgede trafik i området, vil projektets adgangsvej være privat, og offentlig adgang vil ikke være tilladt. Det er vigtigt at bemærke, at projektet ikke vil påvirke Itilleq Fjord, som er kendt for sin betydelige både historiske og nuværende betydning for lokalsamfundenes jagt og fiskeri samt rekreative aktiviteter, ligesom landområdet har en betydelig arkæologisk værdi. Report No

10 Hudson vil støtte lokale programmer, som har til formål at styrke traditionelle erhverv. Grønlandske madvarer vil således være til rådighed for medarbejderne i mineområdet, hvilket vil give en øget mulighed for, at fiskere og fangere kan sælge deres jagtbytte. Projektets nedstrømsvandkvalitet vil regelmæssigt blive kontrolleret som en del af miljøovervågningsprogrammet. Projektet kan resultere i en varig ændring af naturen og landskabet i projektområdet. Med henblik på at afbøde denne virkning, vil der blive udviklet og implementeret en nedluknings- og genopretningsplan for lukning og genindvinding af mineområdet. Konklusion Efter implementering af de afbødende foranstaltninger, er det i VSB-en slået fast, at der ikke vil forekomme vedvarende negative virkninger fra projektet på de sociale omgivelser. Projektet vil resultere i flere langvarige fordele, herunder: Direkte, indirekte og afledt beskæftigelse; Anskaffelse af levnedsmidler, brændsel og tjenester fra lokale forretninger; Indkomster fra selskabs- og personskatter; Diversificering af den lokale og nationale økonomi; og Udvikling af kompetencerne hos de ansatte i projektet. Report No

11 Executive Summary ENGLISH Hudson is proposing to build and operate an anorthosite (calcium feldspar) mine at the White Mountain Project ( Project ) located 80 kilometers southwest of Kangerlussuaq and 80 kilometers southeast of Sisimiut. The project is comprised of a small (300 m x 400 m) open pit, 10 km haul road, processing plant and storage building, tailings facility and a port on the Sondre Stromfjiord. The Project will mine and process 285,000 tonnes per year (tpy) of anorthosite rock and ship 200,000 tpy annually to Europe and North America for use in manufacturing E-Glass fiberglass. Approximately 85,000 tonnes of waste material will be produced each year and this will be safely disposed of in a small lake located six kilometres from the processing plant. The waste material does not contain any chemicals are toxic elements. During operations, the Project will employ around 57 full time people annually. Twenty people will be required during the construction phase. The project is expected to operate for at least 20 years. Hudson s personnel targets are for a minimum of 80% Greenlandic employment during the operating life of the mine and 50% for the construction phase. The Project is forecast to generate between DKK and million in direct and indirect tax revenue over the initial 20 year life of the project. The largest contribution is anticipated to be from direct income taxes from Project employees and the indirect economy wide tax impact through the multiplier effect from this employment. The inclusion of a 2.5% royalty implemented by the Government of Greenland means that tax will be collected from Hudson every year the project operates, regardless of its profitability. It should be noted that transfer costs still need to be negotiated with the government which may have an impact on the final determination of tax revenue. During the operations phase, approximately DKK 31.4 million will be spent annually in Greenland, approximately DKK 12.5 million of this will be for direct labour costs. The remaining DKK 18.9 million will be used to purchase goods and services in Greenland. The total direct capital costs are estimated at DKK 186 million for facilities in Greenland and Europe. The mine and ancillary facilities in Greenland are estimated to cost DKK 96 million to construct. The purpose of this report is to assess the effects of the Project on existing social conditions of towns and settlements in the local study area (LSA). The steps for this assessment include the identification of key questions concerning all social aspects of the Project. These include issues regarding the Project s timing, location, its relationship with local communities, the environment, workforce and the economy. These assessment indicators are then evaluated and solutions are proposed to reduce or eliminate any adverse effects or to enhance the benefits of the project. Report No

12 One of the objectives of the SIA is to assist in the development of a benefit and impact plan which will be used as a basis for negotiation of an Impact Benefit Agreement (IBA) with impacted communities and stakeholders. The IBA will define the cooperation between Hudson, national authorities and local authorities in relation to maximizing development opportunities and mitigating impacts from the project. Hudson will work with the Ministry of Industry and Mineral Resources (MIMR) in preparation of the IBA. Examples of Assessment Indicators Evaluated in this Report Workforce The White Mountain Project is proposing to operate on a rotational workforce (four weeks on, four weeks at home for mine workers, and four weeks on, two weeks at home for plant processing workers). A final decision on a rotation schedule will be determined following further consultation with potential employees. Although Greenlanders no longer rely solely on hunting and fishing for food, these traditions remain an integral part of the culture. As a result, these work rotations may have potential effects on the well-being, cohesion, physical and mental health of employees, their families and communities. Steady incomes associated with the Project are expected to enable people to lead healthier lifestyles, including money to purchase higher quality goods and services. Rotational work schedules have also been noted to give traditional food harvesters a longer period of time to go out on the land compared to a nine to five job with weekends off. On the other hand, greater wealth has the potential to have an adverse effect on physical and mental health due to the possibility of increased substance abuse and negative social pathologies by Project employees. This may include greater consumption of alcohol, marijuana (and other illegal substances), cigarettes and an increase in the rate of gambling. The Project will mitigate this effect by implementing a zero tolerance policy for drugs and alcohol in the workplace, camp accommodations and during transport to and from rotations in all phases of the Project. An employee and family assistance program will also be made available to any employees and their families who may be suffering from substance abuse and related mental health issues. Health and Safety There is the risk to LSA residents and employees from occupational health and accidents. Hudson will mitigate these effects by developing a health, safety and environment policy. This will include health and safety training for all employees in Greenlandic, Danish and English. Project operations with focus on safety first and inspection and maintenance of equipment will be a key part of this. Work places (the mining pit, roads, buildings and equipment) will be off limits to everyone except those that have been trained to operate in that space or with that equipment. On-site health services will be established, including the employment of an on-site heath practitioner. Report No

13 Effects on the Environment As in any mining project there will be concerns raised about how the Projects development may lead to the disruption (or contamination) of traditional harvested foods including animals, fish, and plants used for food and cultural activities. In order to mitigate these concerns, Hudson will educate LSA residents on how this mining operation will function. The mine will operate as a quarry, a process that is likely already known to most Greenlanders from the Seqi Olivine mine. The Project does not use any chemicals or water in the processing of material, and is primarily a crushing operation. None of the anorthosite contains any toxic or heavy metals. The Project will not impact the Itilleq Fjord to the west of White Mountain, which is recognized as having significant environmental sensitivities. Hudson will maintain clear and open communication with the communities about potential effects on the environment and will disclose all results of their environmental monitoring activities. A grievance mechanism will be established to respond to potential concerns related to Project activities. A complete assessment of the environmental risks is outlined in the Environmental Impact Assessment (EIA). Cultural Issues An archaeological survey was conducted at the White Mountain (Qaqortorsuup Kangilia) site by the Greenland National Museum and Archives (GNMA) in June of 2013 to assess the Project area for culturally significant features. Only one of the archaeological features discovered a shooting blind at site 66V1-00I-096, conflicts with the proposed Project footprint at the pit area. GNMA suggested that it is preferable that the blind is not disturbed, but if redesigning the pit is not possible, destruction of the blind can be considered, as it is not a unique structure. Hudson will take every precaution to protect the blind, and if possible, will move it out of harms way. Any action on the blind will be discussed with the GNMA prior to any changes to the site. A chance finds procedure will also be established for construction and operations activities to mitigate any effects to archaeological sites discovered during Project activities. Hunting and Fishing Greenland has a strong tradition of hunting, fishing and natural resource use, which is firmly embedded within the cultural and economic fabric of the country. Land, water and resource use is equally important within the LSA, where residents hunt and fish for recreational, commercial and subsistence purposes. The Project has the potential to affect land, water and resource use directly by changing access to recreational/natural areas. In addition, dust, noise and increased access to the Project area may affect hunting, fishing and harvesting activities for both recreational and livelihood purposes. In order to mitigate potential increased access to the area, the Project access road will be private, and public access will be prohibited. Report No

14 It is important to note that the Project will not have any impact on the Itilleq fjord, which is recognized as having significant historical and current social importance to local communities for fishing, hunting and recreational purposes and is of significant archaeological importance. One potential consequence of new jobs in the area is that commercial hunters and fishers may abandon their activities to pursue Project employment, resulting in decreased opportunities to transfer traditional knowledge and practices to other community members. Hudson will support municipal programming aimed at promoting these important socio-cultural activities within the LSA in order to mitigate this potential effect. Traditional foods will also be made available to employees on-site resulting in an increased opportunity to sell hunted and fished goods. Water quality downstream from the Project site will be monitored on a regular basis as part of the environmental monitoring program. The Project could result in a permanent change to nature and landscapes in the Project area. In order to mitigate this effect a mine closure and reclamation plan will be developed and implemented. Conclusion After mitigation measures are implemented, the SIA determined that there are no residual negative effects from the Project on the social environment. The Project will result in several long term benefits including: direct, indirect and induced employment; purchase of food, fuel and services from local businesses; revenues from corporate and personal taxes; diversification of the local and national economy; and workforce skills development for Project employees. Report No

15 Imarisai 1.0 AALLAQQAASIUT SULINIUTIP ALLAASERINEQARNERA Suliniutip inissisimaffia Suliniutip allaaserineqarnera Aatsitassarsiorneq Suliaqarfittut sanaartugaq Suliniutip inissisimaffimmi ilusilersornera Umiarsualivimmi atortut aamma Assartuineq Aatsitassarsionermi sinnikut Ataqatigiinnermi attaveqarfiit aamma Najugaqarfissaq Sarfalersuut Sulisorisat Matusineq aamma Nunanngortitseqqinneq Suliniummut piffisalersuussineq siunnersuutigineqartoq Kalaallit Nunaanni ingerlatsinerit Aserorterineq suugami? Aserorterineq pisariaqarpa? Sarfalersornermut piumasaqaatit Atortussiassanik passussineq aamma Nassiussineq Suliniutip aningaasaqarnera Innarliinaveersaarneq aamma Suliniutip ilusilersornerani iliuusissat ilaareersut pitsanngorsarneqarneri Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuineq (SIA) aamma Akuerineqarnissamut suliniutit NALILERSUINERMI PERIUSEQ Politikkikkut, Inatsisitigut aamma Aqutsinikkut killisarititaasut Periuseq Apeqqutit pingaarnerit Nalilersuinermi suussusersiutit Piffissamut, Sumiinnermut aamma Aqutsinikkut killeqarfiit Report No i

16 Piffissamik killeqarfiit Sumiinnermut aamma Aqutsinermut killeqarfiit Sunniutissat ilimanartut Innarliinaveersaarneq aamma Inoqatigiinni ingerlatsinermi iliuusissat Kingunernik immikkoortiterineq Pissutsinik atuuttunik eqikkaaneq Aningaasaqarneq Ilinniartitsineq aamma sungiusaaneq Innuttaasunut kiffartuussinerit aamma Aningaasarsiornikkut ineriartorneq Inunnik isumaginninneq aamma Peqqinneq Piorsarsimanermi aamma Pinngortitami pingaartitat Soqutigisaqaqatigiit ilanngunneqarnerata inernerinik eqikkaaneq SUNNIUTAASUNIK NALILERSUINEQ Aningaasarsiornermut sunniutit Atorfinitsitsineq Nunaqqatigiinni pisiniarneq Aningaasarsiornikkut siuariartorneq aamma siaruarneq Atorfillit aningaasarsiaat Akileraarusiinerup sunniutai Ilinniartitsineq aamma Sungiusaaneq Sulisut pisinnaasaannik ineriartortitsineq Nuna tamakkerlugu aamma Nunaqqatigiinni ilinniartitsineq Ataqatigiinneq, innuttaasunik kiffartuussineq aamma Aningaasarsiornikkut ineriartorneq Pinngortitami ataqatigiinneq Inunnik isumaginninnermi ataqatigiinneq Ineriartornernut pilersaarutaasunut artukkiinerit Inunnik isumaginninnermi aamma Peqqinnermi sunniutit Inuiaqatigiit agguataarneri aamma Amerlassusaat Nunamik pissarsineq aamma Nuutsitsineq Inoqatigiit ilorrisimaarnerat Report No ii

17 4.4.4 Timikkut aamma Tarnikkut peqqissuseq Avatangiisinut sunniutit Suliffimmi avatangiisit aamma Ajunaariataarsinnaanerit Ajoqusernermut paasinninnerit Piorsarsimanermi aamma Pinngortitami pingaartitat Kulturikkut kingornussat (Itsarnisarsiorneq) Sunngiffimmi nunamik aamma isumalluutinik atuineq Toqqaannartumik piniarnermut sunniutit Toqqaannartumik aalisarnermut sunniutit Toqqaannanngitsumik aalisarnermut sunniutit Nunat ilaannut allanut aamma isumalluutinut atuinernut sunniutit Takornariaqarnermut sunniutit Nunamik aamma isumalluutinik inuussutissarsiutigalugu atuinerit Pinngortitaq aamma Nunap isikkua Sunniutip kinguneranik immikkoortiterineq Aningaasaqarneq Ilinniartitsineq aamma sungiusaaneq Ataqatigiinneq, innuttaasunik kiffartuussineq aamma Aningaasarsiornikkut ineriartorneq Inunnik isumaginninnermut aamma Peqqinnermut sunniutit Piorsarsimanermi aamma Pinngortitami pingaartitat Nakkutilliineq aamma Malittarinninneq Aningaasaqarneq Ilinniartitsineq aamma Sungiusaaneq Ataqatigiinneq, innuttaasunik kiffartuussineq aamma Aningaasarsiornikkut ineriartorneq Inunnik isumaginninnermut aamma Peqqinnermut sunniutit Piorsarsimanermi aamma PInngortitami pingaartitat Sunniutaasunik Nalilersuinernik Eqikkaaneq PERIARFISSANIK ALLANIK MISISSUEQQISSAARNEQ NAKKUTILLIINERMUT AAMMA NALIERSUINERMUT PILERSAARUT NAJOQQUTAT Report No iii

18 NALUNAARSUIFFIIT Nalunaarsuiffik 1: Inuiaqatigiinni suussusersiutit Nalunaarsuiffik 2: Piffissamik killeqarfiit Nalunaarsuiffik 3: Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi inoqatigiit Nalunaarsuiffik 4: Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi aalajangiinermi tunngavissat Nalunaarsuiffik 5: Suliaqarfittut sanaartukkami sulisut amerlassusaata missingersorneri, Ingerlatsinerup nalaani Nalunaarsuiffik 6: Aatsitassarsiorfimmi suliffiit amerlassusaannik missiliutit, Ingerlatsinerup Nalaani Nalunaarsuiffik 7: Suliassinneqartartut sulissussaasa missiliorneri, Ingerlatsinerup nalaani Nalunaarsuiffik 8: Suliniummit akileraarutit isertitat ilanngussineranik missiliornerit eqikkarneqarneri Nalunaarsuiffik 9: Kalaallit Nunaanni aningaasarsianit akileraarutit toqqaannartumik Suliniummut suliffeqarnermi atatinneqartut missiliorneri Nalunaarsuiffik 10: Sunniutit Nalilersuinerup Eqikkarnerni Nalunaarsuiffik 11: Nakkutilliinermut aamma Nalilersuinermut Pilersaarut TAKUSSUTISSIAT Takussutissiaq 1: Suliniutip inissisimaffia... 7 Takussutissiaq 3: Suliniuteqarfik kangianut isigaluni timmisartumit assilisaq (Kangerlussuaq ungataani takuneqarsinnaavoq) Takussutissiaq 4 Ingerlatsinerup eqikkarneranik diagrammi Takussutissiaq 5: Suliniutip inissisimaffimmi ilusilernera annikitsortaanik aamma ilanngussuisoq. Sumiiffik nigalik tassaavoq aatsitassarsiornermi sinikkunut eqqaavittut siunnersuutigineqartoq Takussutissiaq 6: Qaqortorsuup Kangiliani Anorthositiliorfimmi ingerlatsinerup ilusilersornera Takussitissiaq 7: Aatsitassarsionermi sinnikunut tatsip eqqaaviup sumiiffia Takussutissiaq 8 Aserorterut ammallorissulik Europami Hudsonip anorthositianut assingusumut atorneqartumut takussutissiaq. Hudsonip pisariaqartissavaa aserorterutit taamaattut marluk. Malugiuk qajuusaasat natsermi amerliartortut Takussutissiaq 9 Takussutissiaq atortussaq aserorteriigaq quersuarmiittoq Report No iv

19 1.0 AALLAQQAASIUT Hudson Resources Inc. (Hudson) aatsitassanik misissuinermut suliffeqarfiuvoq Canadameersoq Qaqortorsuup Kangiliani (Naajat) Anorthositisiorfissamik (Suliniut) ineriartortitsisoq. Suliniut inissisimavoq Kalaallit Nunaata Kitaata sineriaata qitiani allorniusap sanimukartup N (qaasuitsup killeqarfiata missaani) aamma allorniusap tukimukartup W missaani. Hudson-i 100%-imik soqutigisaraa 95 kvadratkilometer-it misissuinissamut akuersissuteqarfiusoq (EL 2002/06). Hudson-ip siunnersuutigaa piiaaffimmik aamma suliarinnilluni ingerlatsivimmik aallartitsisalluni Najaani pigisami (Takussutissiaq 1). Suliniummut ilaapput: Aatsitassanik piaaffik ammasoq; Suliaqarfittut sanaartugaq; Aqqutit Aatsitassarsionermi sinikkunut eqaavissaq Umiarsualivik Ataqatigiinnermut attaveqarfiit aamma Najugaqarfissaq Hudson-ip siunnersuutigaa ukiumut aatsitassiaq tonsi piiarneqartassasoq aammalu atortussiaq suliarineqarsimasoq tonsi nassiunneqartarluni Europamut, Amerika Avannarlermut aamma Asiamut. Atortussiaq E-Glass glasfiberiliornermi akussaavoq pingaarneq. Igitassat tonsit missaat ukiut tamaasa isumannaatsumik peerneqartassapput suliniuteqarfimmi. Piffissaq tamakkerlugu atorfiit 30-it missaat naatsorsuutigineqarpoq aatsitassarsiorfimmi ingerlatsinerup nalaani pisariaqartinneqassasut. Paarlagaalluni suliffimmi nikinnerit ilanngutereerlugit inuit 57-it missaat pisariaqartinneqarput, ilagalugu sanaartugassanik suliassinneqartartunut suliffissat qulit (10). Sanaartornerup nalaani inuit 20-t pisariaqartinneqassapput. Suliniut naatsorsuutigineqarpoq minnerpaamik ukiut 20-t ingerlanneqassasoq. Sulinermi ukioq aatsitassarsiorluni ingerlatsinermi qaammatinik qulingiluanik sivisussuseqassaaq aamma suliaqarfimmi sulineq ukiumut qaammatit qulit ingerlasassaaq. Hudson-ip anguniagarai sulisut minnerpaamik 80%- inik (imaluunniit sulisut 46-it) kalaallinik sulisoqarnissaq. Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermut (SIA) ilanngullugu, Hudson nassiussisimavoq Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuinermik (EIA) aamma Misissueqqaarnermik piiaanissamut akuersissummut qinnuteqaatiminut Kalaallit Nunaanni Naalakkersuisut Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfiannut (MSLA). Iluatsippat, akuersissutip atulersinneqarnera malinneqassaaq sanaartornermik 2015-imi siusissumi. Ingerlatsineq naatsorsuutigineqarpoq 2015-ip ukiup affaata aappaani imaluunnit 2016-imi siusissumi aallartissasoq, ukiullu 20-t sinnerlugit ingerlalluni. Ingerlatsinerup sivisussusaa taamaallaat killilerneqarpoq aatsitassiassaqarneranik aamma nunat assigiinngitsut niuerfiisa atortussamik anorthositimik tunisisinnaanerisa attartussusaannik. Maannakkut isumalluutit naammattut aalajanerneqarput minnerpaamik ukiunut 120-inut ingerlatsinermi naammattut. Report No

20 Ilippanartoqarpoq anorthositimik nioqquteqarfiup annertusiartortinnissaa tamatumalu kingorna Qaqortorsuup Kangiliani ingerlatsineq piffissap ingerlanerani aatsitassiorsinnaassusaata annertusiartortinnissaa. Maannakku ilulisersornerata 25-50%-imut annertunerusumik aatsitassiorsinnaanermut Suliniummi nunap ilusissaatut siunnersuutigineqartoq allinngikkaluarlugu imaluunniit atortut soorlu lastbilit aamma aserorterutit angissusaat annerulersinngikkaluarlugit periarfissaqartippaa. Tamanna inoqatigiinnut malunnaatilimmik allannguuteqassanngilaq tassami pisariaqassanngimmat sulisunik ilasinissaq. Aatsitassarsiornerulerneq kisianni annertunerusumik Naalakkersuisunut akileraarnikkut isertitsiffiussaaq nioqqutissiornermi akitsuutsitsigut. Aatsitassarsiornermik malunnartumik annertusiinerit suulluunniit, inoqatigiinnut sunniutinik allaanersunik uani misissuinermit allaaserineqartunik kinguneqarsinnaasut pisariaqalersitsisinnaapput Inuiaqatigiinnut Suniiutissanik Nalilersuinermik nutaamik imaluunniit allannguummik. Report No

21 Takussutissiaq 1: Suliniutip inissisimaffia Suliniutip inissisimaffia Kalaallit Nunaata Kitaata sineriaani Takussutissiaq 2: Report No

22 2.0 SULINIUTIP ALLAASERINEQARNERA Hudson aatsitassanik misissuinermut suliffeqarfiuvoq Canadameersoq Kalaallit Nunaanni soqutigisaminik 2002-miilli attassisimasoq, diamantinik, aatsitassanik qaqutigoortunik aamma qanittuunerusumi aatsitassat suliffissuaqarnermi atorneqartartut calcium feldspatinngorlugu (anorthositi) misissuisartoq. Hudson Sarfartumi misissuinissamut akuersissutsinik marlunnik 100 procentimik pigisarqarpoq katillugit 188 kvadratkilometer-it (km 2 ) missaanniittunik. Ukiuni kingullerni, Hudson-ip misissuinermi suliaralugu ukkatarisimavaa Sarfartoq karbonatit-isiorfik (SCC), inissisimasoq Sisimiunit 120 kilometerit (km) missaanni kujataani-kangisissuani, siunertaralugu aatsitassat qaqutigoortut (REE) qanoq annertutigisumik aningaasarsiutigineqarsinnaanerat aalajangiunnissaa. Tamaani misissuinerit 2009-miilli ingerlajuarsimapput. Qanittukkut, Hudson-ip paasisimavaa Qaqortorsuup Kangilianiittut (Naajat) misissuinissamut akuersissut (EL 2002/06) aatsitassat suliffissuaqarnermi atorneqartartut aallukkaani nalingi. Nioqqutissaq taanna pisariunngitsumik aatsitassiorluni ingerlatsinermik ujaqqanik piaaffimmut assingusumik ineriartortitsineqarnissaminut periarfissiivoq. Eqqarsaatigigaanni maannakkut aningaasarsionermi avatangiisit unammillernartuunerat, suliniut una periarfissiivoq aningaasatigut iluanaarutinut pisariaqarluinnartunut annikitsuinnarmik aallartitsinermi aningaasartuuteqarluni. Hudson-ip aalajangiussimavaa Qaqortorsuup Kangiliani anorthositisiorfissatut suliniut pingaarnernik pingasunik suliffissuaqarnermut atorfissaqarsinnaasoq: Soorlu atortussiassamik qaffasissumik pitsaassusilimmik glasfiberimik (E-glass) suliffissuaqarnermi nutaamik pissarsiorfittut; Soorlu aluminiumoxidimik alumiiniumik aatsitsisarfinnut pilersuinermi nutaamik pissarsiorfittut; aamma Soorlu akutut immiuttakkatut nutaamik pissarsiorfittut. Akutut immiuttakkat plastikkini aamma qalipaatini tunisassiornermi akuupput pingaarutillik. 2.1 Suliniutip inissisimaffia Qaqortorsuup Kangiliani (Naajat) Suliniut inissisimavoq sineriaata qitiani allorniusap sanimukartup N (qaasuitsup killeqarfiata missaani) aamma allorniusap tukimukartup W missaani. Suliniut inissisimavoq nunanut assigiinngitsunut mittarfiup 80 kilometerinik kujataata-kippassissuani aammalu Sisimiut 80 kilometerinik kujataata-kangisissuata missaanni inissisimavoq, illoqarfik qaninnerpaaq. Anorthositimik aatsitassiaq Kangerlussuup sineriaaniittuni inissisimavoq. Kangerlussuaq nalinginnaasumik imaannaasarpoq marsimiit novembarimut, taamaalilluni ukiup ilaatigut angallammik Suliniuteqarfimmut inoqatigiinnit qanittumiittunit tikinneqarsinnaalluni. Suliniuteqarfik ukioq kaajallallugu qulimiguulimmik tikinneqarsinnaavoq. Suliniuteqarfiup inoqatigiillu qanittumiittut akornanni aqqusineqanngilaq. Umiarsualiveqarfimmit Report No

23 suliniuteqarfimmut aqqusineq aatsitassianik, nioqqutissanik, sullissinernik aamma inunnik assartuiffissaq suliniuteqarfimmut uterlugulu sananeqarpoq. Nalinginnaasumik Suliniuteqarfimmi nunap ilusaa qaqqarpoq portussusilinnik 450 meterit aamma 560 meterit (m) akornanni (Takussutissiaq 3). Suliniuteqarfik nunallu ilaa eqqaaniittoq agguarneqarsimavoq tasernik aamma kuunnik arlalissuarnik. 2.2 Suliniutip allaaserineqarnera Immikkoortut tulliuttut suliniutip ilaannik aammalu suliassanik annertuunik allaaserinninnermik imaqarput. Suliniutip ilai timitallik ilaqarput tulliuttunik: aatsitassarsiorfik, umiarsualivik, aqqusineq, suliffeqarfittut sanaartugaq, sulisunut najugaqarfissaq aamma aatsitassarsionermi sinnukunut inissaq. Takussutissiaq 4 ataaniittup ersersippai suliniutip ilaasa sumiinneri Aatsitassarsiorneq Akuersissut pigineqartoq aatsitassarsiorfigineqassaaq piiaaffimmik ammasumik periutsit atorlugit. Nunap qaavanik imaluunniit ujaqqanik piianissaq pisariaqanngilaq. Nunap ilusaa pissutigalugu sivinganermut tummeraasaliorluni piianeq periusaavoq nalinginnaasoq. Piiaaffik ilusilersorneqarsimavoq tamangajaavimmi piagassap pineqartup iluani taamaammat iigartaani ujaqqanik eqqagassaqanngilaq. Taanna periarfissiivoq mianersortormik sivinganerup qivernilerneranik, taamaalilluni sivinganerup aalaakkaanera ajornartorsiutaassanngimmat. Atortussiaq qillerneqarniarpoq qaartinneqarlunilu ANFO (ammoniumnitrati aamma dieseli) atorlugit. Ingerlatsinerup nassatarai ukiumut tonsit missaannik aatsitassarsiorneq, qaammatini qulingiluani (9) ullormut tonsit missaat. Report No

24 Mining area Takussutissiaq 3: Suliniuteqarfik kangianut isigaluni timmisartumit assilisaq (Kangerlussuaq ungataani takuneqarsinnaavoq). Report No

25 GREENLAND SOCIAL IMPACT ASSESSMENT Takussutissiaq 4 Ingerlatsinerup eqikkarneranik diagrammi Report No

26 Aatsitassarsiornermi usisaatit aatsitassiaq piiaaffiup saavanit aserorterivimmut angallattakkamut tulleriinnik marloriarluni aserorterisumut aatsitassarsiorfiup eqqaaniittumut ingerlattassavai. Aserorterut siulleq kiggisitsinikkut aserorterut aamma tullia aserorterut suluunnaq, pilersuilluni assartuutit aamma aniatsitsinermi assartuutit motoori dieselitortumik ingerlanneqartassapput. Aserorterinerup siulliup aamma tulliata kingorna, atortussat usisaatinit 10 km suliaqarfittut sanaartukkamut umiarsualiviup eqqaaniittumut ingerlanneqartassapput. Aatsitassarsiorneq allanut saniliullugu ajornanngitsuussaaq aamma atortussat tulliuttut atorneqassapput: atortussiornermi qillerut ataaseq, assaassut ataaseq, usisaatit pingasut, aqqusinermut manissaat ataaseq, gummigedi ataaseq, sulinermi biili ataaseq, biili ikummatissamik assartuut ataaseq, biili imermik pajuttuut ataaseq, mekanikerit biili ataaseq aamma biili inuit angallataat pingasut Suliaqarfittut sanaartugaq Suliaqarfittut sanaartugaq umiarsualiveqarfimmi inissisimavoq. Suliaqarfittut sanaartukkami atortussaq aserorterutit pingajuannut aamma kajungerisumik immikkoortiterissummut pilersuunneqartarpoq. Aatsitassamik suliarinninneq tunngaveqarpoq 0.841mm minnerusumik aserorterinermik, atortussaq aserortigaq pujoralaajarneqartarpoq mm angugaangagu, panertumik kajungernartumik immikkoortiterneqartarpoq saviminermik akoqarnera peerniarlugu. Ikummatissanut aningasaajatit qaffasinneri aamma pujoralak aammalu assartuinermi ajornartorsiutit pissutigalugit, inaarutaasumik kajungerinngitsunik immikkoortortat mm minnerusunik aserorterineq (pisariaqarpat) naammassineqassaaq atuisumut qanittumi Europami, Amerika Avannarlermi aamma/imaluunniit Asia-mi. Takuuk immikkoortortaq 2.5 peqqissaartumik aserorterinermut periarfissanik misissuineq. Ingerlatsineq tamaat isigalugu iluanaarut (iluaqutaassussaq) missiliorneqarpoq 70%-imut. Kalaallit Nunaanni suliaqarfittut sanaartugaq ingerlassooq ulloq unnuarlu, sapaatip akunneranut ullut arfineq-marluk anguniagassatut pilersaarut ullut 300 ukiumut (qaammatit qulit (10) ingerlanissaq malillugu. Suliaqarfittut sanaartugaq nalunaaquttap akunneranut 42 tonsit missaat (TPH) ingerlattassavai aamma ilagalugit allornerit tulliusut: Sananeqaatit aseqqorissut minnerit peerniarlugit pujoralaajaaneq (atortussat 15%-i tamaani peerneqartarput); Kajungerisumik immikkoortiterissut saviminermik sanaaneqaatinik minnernik piianeq taakku pissusissamisoortumik ujaqqami siumugassaasarput (soorlu qillakiak). Atortussiap 15%-iata missaa tamaalinerani peerneqartarpoq; aamma Atortussaq inaarutaasoq taava assartuummit matoqqasummit nuunneqartarpoq umiarsualivimmi inissiivimmut qulilimmut nassiunneqarnissaannut piareerlugu. Report No

27 2.2.3 Suliniutip inissisimaffimmi ilusilersornera Takussutissiaq 5: Suliniutip inissisimaffimmi ilusilernera annikitsortaanik aamma ilanngussuisoq. Sumiiffik nigalik tassaavoq aatsitassarsiornermi sinikkunut eqqaavittut siunnersuutigineqartoq. Suliffeqarfittut sanaartugaq makkuninnga atortoqarpoq anaasissut napparissumik aksililik (VSI) aserorterut matoqqasumi kaaviaartoq assiaqutilik aamma silaannarmik immikkoortiterissut kaavittoq aamma panertunik kajungerisunik immikkoortiterissut. Atortussat pilersuunneqartut aserorterneqassapput mm missaannik annertussusilinngorlugit. Pujoralaat mm naatsorsuutigineqarput ukiumut tonsit missaannissasut (nalunaaquttap akunneranut 7.3 tonsit) annerpaamik (15% ujaqqamit aatsitassiarineqartumit), assartuunneqartassapput inissiivimmut suliffeqarfittut sanaartukkap silataani eqqaavimmut iginneqannginnermini. Panertunik kajungerisunik immikkoortiterissutit saviminermik sanaaneqaatinik minnernik piiasussaapput, taakku pissusissamisoortumik ujaqqami siumugassaasarput (soorlu qillakiak). Tamaani atortussap 15% missingi peerneqartarput. Immikkoortortat kajungerisuunngitsut kajungerisunik immikkoortiterissummeersut assartuunneqassapput poortorsimanngitsut inissiivianut tassani Stormajor typi usilersuivik/qaleriissaat atorlugu qaleriissaarneqassapput. Umiarsuit angalanerisa Report No

28 killeqarnerat aamma pigisat naatsorsuutigineqarnissaannik piumasaqaatit pissutigalugit, ilimagineqarpoq aatsitassiap inaarutaasoq quersuarmut piumasaqaataa annerpaamik tonsit missaaniissasoq. Tamanna illuliamik 60 m silitsigisup aamma 100 m takitigisup missaannik Kalaallit Nunaanni umiarsualiveqarfimmi pisariaqartitsissaaq. Pilersaarutaavoq Kalaallit Nunaanni atortussamik kajungerisuunngitsumik aamma mm akornanniittumik suliarinninneq ingerlanneqassasoq. Tamanna Europamut aamma/imaluunniit Amerika Avannarlermut E-Glass glasfiberiliortartunut agguassanngorlugu nassiunneqassaaq. Ilaatigut, atortussamik aserortereqqinneq pisariaqarsinnaavoq, tamanna Hudson-imit imaluunniit Kalaallit Nunaata avataani atuisussanut qaninnerusumi isumaqatigiissutip avataaniittumik suliarineqarsinnaavoq. Takussutissiaq 6: Qaqortorsuup Kangiliani Anorthositiliorfimmi ingerlatsinerup ilusilersornera. Report No

29 2.2.4 Umiarsualivimmi atortut aamma Assartuineq Kangerlussuarmi umiarsualiveqarfik pilersinneqassaaq. Umiarsualivik sananeqassaaq ujarak qaartitaq atorlugu aamma nunniugaq pisariaqartinneqanngilaq pissutigalugu sineriammit immap naqqata itisileriataarnera. Prammi angisooq 80 meterit sinnilik puttasuliatut atorneqassaaq. Umiarsualivik ilaqassaaq atortussamut inaarutaasumut quersuarmik aamma usilersuummik angallattakkamik. Ilimagineqarpoq umiarsualivik ukiumut qaammatit arfineq-pingasut umiarsuarnik usilersuisassasoq aamma decembarimiit marsimut matoqqasassasoq sikoqarsinnaanera pissutigalugu. Atortussaq quersuarmiit tigoorarneqassaaq gummigedi atorlugu aamma umiarsuarmut usilersuinermi assartuummut assartuunneqassaaq umiarsuarmullu usilersuunneqarluni. Assartuutit matoqqaasuussapput isumannaarniarlugu atortussap isugutsinnginnissaa aamma pujoralak nakkutiginiarlugu. Umiarsuarmut usilersuut pujoralak akiorniarlugu aaqqissuussamik ruujorimik qitulleraartumik atortoqassaaq aamma saattukujuunik pakkersimaaruteqassaaq pujoralalernissaa annikillisarniarlugu aamma assigiiaartumik usilersortarfinnik immiineq piniarlugu. Umiarsuarmut usilersuut ilusilersorneqarsimavoq usilersuisinnaanngorlugu nalunaaquttap akunneranut 500 tonsit (TPH) naatsorsuutigineqartumik sunniuteqarluartumik imaqqortussusigalugu nalunaaquttap akunneranut 300 tonsit (TPH) umiarsuarmut naleqqussareernerata kingorna. Naatsorsuutigineqarpoq umiarsuit poortorneqanngitsunik angallassisinnaasutut immikkortitaasimassasut ( tonsit tikillugit usisinnaassut). Naatsorsuutigigaanni nalinginnaasumik tonsinik usilersuineq, usilersuinerup sivisussusaa nalunnaaquttap akunneri 100 missaannissaaq nalunaaquttap akunneranut 300 tonsit (TPH) ingerlatsillugu, katillugu umiarsuaq Kalaallit Nunaanni uninngasussanngorlugu ullut tallimat missaanni Aatsitassarsionermi sinnikut Aatsitassarsiornermi sinnikut (kajungerisut peersitat) assartuunneqartassapput inissiivimmut. Tassanngaanniit, eqqagassat utertillugit ingerlanneqassapput eqqaaveqarfimmut 6 km missaanniittumut. Atortussat aatsitassarsiarineqartut 30% ( tonsit/ukiumut) missaat naatsorsuutigineqarpoq eqqagassaassasut. Pilersaarutaavoq aatsitassarsiornermi sinnikut Taseq A-mut iginneqassasut, takuuk Takussutissiaq 6. Kuutsitsiviginninneq aamma ingerlasinnaaneranut misiliinerit naammassineqarsimapput aalajangiunniarlugu atortussap allanngujaassusaa. Paasiniaaqqissaarnerit tunngavigalugit, aatsitassarsionermi sinnikut naatsorsuutigineqarput naviananngitsuussasut aamma isumannaatsumik immap iluanut iginneqarsinnaallutik Ataqatigiinnermi attaveqarfiit aamma Najugaqarfissaq Kalaallit Nunaanni suliniutip ataqatigiinnermut attaveqarfii, suliaqarfittut sanaartukkap, quersuup aamma aserorteriveqarfiup saniatigut, tassaassapput najugaqarfissaq, usisaatinut sullivik, dieselimik nukissiorfik aamma atortut attuumassuteqartut. Najugaqarfissaq sulisut 30- Report No

30 t missaannik inissaqartitsissaaq. Najugaqarfissaq suliniuteqarfiup avannaata kangiata teqeqquani inissisimavoq (Takussutissiaq 4). Atortut tullinnguuttut aatsitassarsiorfimmut ilaassapput: Aqqusineq 10 km piaaffimmik, suliaqarfittut sanaartukkamik aamma umiarsualivimmik atassusiisoq; Sulisunut najugaqarfissaq; Sullivik aamma aserfallatsaaliuinermi illuliaq; Ikummatissamut tankeqarfik; Qaartujasunut quersuaq; aamma Diesel generatorimut illuliaq suliniuteqarfik tamakkerlugu innaallagiaq. Figure Extent of tailings disposal in Lake A after 5, 10, 15 and 20 years Legend Road_Plan Lake Bathymetry metres Estimated Tailings Extent Years Year Pit Outline Benches Outline Takussitissiaq 7: Aatsitassarsionermi sinnikunut tatsip eqqaaviup sumiiffia Suliniuteqarfimmi aqqusernit inissinneqassapput suliniuteqarfik tamakkerlugu aatsitassarsiorfimmi ingerlatsiviit tamaasa ornigufigineqarsinnaanngorlugit. Illuliat tamarmik ilusilersorneqassapput sakkortuumik suliffissuaqarnermi avatangiisinut naleqquttunik, ukiut Report No

31 20-t missaat atasussatut suliaallutik. Aatsitassiorfimmi sulisunut inersuit sinittarfiit atorneqassapput sanaartornermi sulisut sanaartornerup nalaani inissaqartinniarlugit Sarfalersuut Suliaqarfittut sanaartukkamut, usisaatinut sullivimmut aamma inissianut sarfaq diesel generatorinit (750KW pilersinneqassaaq marlunnit 400 KW immikkoortunit) pilersinneqassaaq. Umiarsuarmut usilersuut nammineq iluaniittumik sarfalersuuteqarpoq. Aserorterivimmi piumasaqaatit eqqortinniarlugit immikkut generatori 25 kw pilersaarutaavoq. Ikummatissamut tankeqarfik naammattoq pilersaarutigineqarpoq sarfaliutinut tamanut minnerpaamik qaammatinut marlunnut piumasaqaatit eqqortinniarlugit. Ikummatissaq toqqorsivimmiitinneqassaaq kuuttornissamut illersukkani tankini marloqiusanik iigalinni imaarsaatilersukkani. Ikummatissamik sarfalersuutinut pingaarnernut umiarsualivimmi aamma najugaqarfissami pilersuineq pissaaq aqqutissat sullulik taakkununnga pigitinneqartut aqqutigalugit, massa atortunut angallattakkanut pilersuineq imaarsaatit uuttuutillit atorlugit ingerlanneqartassasoq. Aserorteriveqarfimmi generatorimut ikummatissamik pilersuineq pissaaq tankimut immikkoortumut, taanna pisariaqartillugu immerneqartassaaq biili ikummatissamik assartuut atorlugu Sulisorisat Inuit 20-t missaat naatsorsuutigineqarpoq sanaartornerup nalaani peqataassasut, tamanna sivisussuseqassangatsinneqarpoq qaammatit arfinillit missaanni, 2015-ip affaani siullermi aallartittumik, apeqqutaalluni akuersissut. Piffissaq tamakkerlugu atorfiit 30-t missaat naatsorsuutigineqarpoq aatsitassarsiorfimmi ingerlatsinermi pisariaqartinneqassasut. Paarlagaallutik sulisut marlukkaartut ilanngutereerlugit, inuit 57-it missaat piffissaq tamakkerlugu atorfilittut pisariaqartinneqarput. Aatsitassarsioneq ukiumut qaammatit qulingiluat ingerlanneqartassooq kisianni suliaqarfittut sanaartugaq ukiumut qaammatit qulit ingerlanneqartassooq. Hudson-ip anguniagarai sulisut minnerpaamik 80%-inik (imaluunniit sulisut 46-it) kalaallinik sulisoqarnissaq. Naatsorsuutigineqarpoq sungiusaaneq aamma sulisussarsiorneq ilanngukkaanni anguniagaq tamanna minnerpaamik qaammatit 24 atorlugit anguneqarsinnaassasoq. Kalaallit Nunaanni sulisut tamarmik amerlassusaat Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermut (SIA) ilanngullugu nalilersorneqassasoq. Paarlagaannerit sapaatit akunnerinik sisamanik sulineq sapaatit akunnerinik marlunnik angerlarsimanermik malitsilik pilersaarutaavoq. Suliaqarfimmi sulisut ullormut nalunaaqquttap akunneri aqqaneq-marluk (12) sapaatip akunneranut ullut arfineq-marluk sulisassapput. Paarlagaalluni sulinissaq inaarutaasoq uppernarsineqarumaarpoq inoqatigiit suli tusarniaaffigineqareerpata. Report No

32 2.3 Matusineq aamma Nunanngortitseqqinneq Qaqortorsuup Kangiliani suliniut naatsorsuutigineqarpoq aatsitassarsiorfiusinnaassasoq minnerpaamik ukiut 20-t, niuerfiit piumaneqarneralu suli sakkortunersoq apeqqutaallutik. Suliniutip naammassinerani, Hudson-ip matusinermi aamma nunanngortitseqqinnermi pilersaarut tulliuttoq naammassiniarpaa: Aatsitassarsiorfimmut aqqusinermik nunanngortitseqqinneq, pissusissamisoortumik kuutsitsisaleqqinneq aamma aqqusineq malillugu sivinganerup pilersinneqaqqinnera pissusissamisoortumik naasoqaleqqissinnaanera anguniarlugu; Umiarsualiveqarfimmik nunanngortitseqqinneq aamma issumik qalliineq, pisariaqarnera malillugu, pissusissamisut naasoqaleqqissinnaanera anguniarlugu; Maskiinanik oqimaatsunik, suliaqarfittut sanaartukkanik aamma ineqarfinnik piiaaneq; Qaartuujasunik tamanik naatsorsorneqartussanik aamma illersorneqartumik avatangiisilimmi aamma/imaluunniit MLSA-mit akuerineqartumi illuliami isumannaarneqartussanik piiaaneq; Ikummatissat sinnerinik, uulianik, orsunik aamma uulianik sunilluunniit atornikunik atoqqitassanik imaluunniit illuliamut akuerineqarsumut igitassanik piiaaneq; Sanaartukkanik tamanik aserorterineq piiaanerlu; aamma Ikummatissanik passusinermut ataqatigiinermi atortunik piiaaneq aamma akuerineqarsimasumut imaluunniit atoqqiffissaanut naleqquttillugu nassiussineq. 2.4 Suliniummut piffisalersuussineq siunnersuutigineqartoq Hudson-ip piiaanissamut aamma aatsitassarsiornissamut akuersissummik Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfimmut (MLSA) qinnuteqaatissani piareersarlugu aallartippaa. Iluatsippat, akuersissutip atulersinneqarnera malinneqassaaq sanaartornermik ukiup 2015-ip affaani siullermi aallartittumik. Ingerlatsineq naatsorsuutigineqarpoq aallartissasoq 2015-imi qaammatit pingasukkutaani kingullerni imaluunniit 2016-imi siusissumi ingerlassallunilu ukiut 20-t sinnerlugit. Ingerlatsinerup sivisussusaa taamaallaat killilerneqarpoq aatsitassiassaqarneranik aamma nunat assigiinngitsut niuerfiisa atortussamik anorthositimik tunisisinnaanerisa attartussusaannik. Maannakkut isumalluutit naammattut aalajanerneqarput minnerpaamik ukiunut 120-inut ingerlatsinermi naammattut. Maannakku ilulisersornerata 25-50%-imut annertunerusumik aatsitassiorsinnaanermut Suliniummi nunap ilusissaatut siunnersuutigineqartoq allinngikkaluarlugu periarfissaqartippaa. Piiaanissamut akuersissummut qinnuteqarnermi piumasaqaatit tunngavigalugit, misissueqqaarnermi nalunaarusiaq Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfimmut (MLSA) nassiunneqarpoq, ilagalugit Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuineq (EIA) aamma Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuineq (SIA). Inuussutissarsiornermut, Aatsitassaqarnermut Suliffeqarnermullu Naalakkersuisoqarfik (MIMR) Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinerup (SIA) ingerlanneqarneranut akisussaavoq. Report No

33 2.5 Kalaallit Nunaanni ingerlatsinerit Hudson-ip suliniuteqarfimmi nioqqutissiariniarpaa anorthositissaq Qaqortorsuup Kangiliani Suliniummi Kalaallit Nunaanni. Nioqqutissiaq saviminilaajussaaq, sioqqamut assingusoq, atortussaq Hudson-ip pisiniartigisartagaannut nassiunneqartassaaq. Suliffissuaqarnermi aatsitassanut ilisaqqunnartumik, pisiniartigisartakkat assigiinngitsut immikkoortitaakkanik assigiinngitsunik piumasaqaateqartassapput immineq kissarsuussuaq ikuallaavimminnut. Tamanna ilimanarpoq isumaqassasoq imaassinnaasoq pisariaqartoq Hudson-ip nioqutissiaq naammassissagaa ilaatigut minnerusunngorlugu. Pisiniartup aalajangiuppagu inaarutaasumik aserorterineq pisariaqartoq, Hudson-i taamaaliussaaq pisiniartumut qaninnerusumi. Isumaliutersuut taanna arlalinnik pingaartunik pissuteqarpoq, ilagalugit tulliuttut: Umiarsuit aamma umiarsualiviit qajuusaasanik nassiunneqartussanik passussisinnaannginnerat Usilersornermi aamma usingiarnermi annertunerusumik pujoralannik pilersitsinerit Kalaallit Nunaanni suliniutip CO2-mik aniatitsinerata 600%-i qaangerlugu annertusinera Ingerlatsinermi aningaasartuutit annertusineri qajuusaasanik aserorterineq nukissiamik sakkortuumik pisariaqartitsivoq Atuisussat kingulliit atortussaq aserorterneqarsimasoq misissoreerlugu aalajanersinnaapput atorsinnaanagu Aserorterineq suugami? Aserorterut ammallorissulik, aserorterutaavoq, saveqummik atortoq ulamertoq aserorterinermi atorneqartartoq (imaluunniit akuuinermi) atortunut soorlu aatsitassianut, akoorutissanut, sanaassanut marriornermut tunngasunut aamma qalipaatinut qajuusaasaliassanut (takuuk Takussutissiaq 7). Aserorterutit ammallorissullit kaavittup qeterisaa sanimukaartoq kaavippaat, ilaatigut imaqarlutik atortussanik aserortigassanik aamma aserorterutissanik, Hudson eqqaassagaanni taakku ammallorissuussapput aluminiumoxidit. Iluani pisut tulleriiaartuartut sunniutaasa atortussaq qajuusaasanngortissavaat Aserorterineq pisariaqarpa? E-Glass suliffissuaqarnermi maannakkut kaolin glasfiberimi alumiiniumik pissarsiffittut atorpaat. Kaolin imminerisaminik aseqqorilluinnareerpoq. Taamaammat, pisisartut sungiusimavaat glasfiberiliornerminni aseqqorilluinnartut atussallugit uffa passunnissaa akuliunnissaalu ajornakusooraluartoq atortussanut aallanut akulerunneqartartunut naleqqiullugu. Hudson-ip ilimagaa pisiniaratarsinnaasut atortussaq Kalaallit Nunaannit nassiunneqartoq toqqaannartumik atorsinnaassagaat kisianni ilaasa suli pisariaqartissinnaavaat aserorterluarnerusoq atussallugu seqummarlunnerusumik atuilinnginnerminni. Taamaammat, suliarinnissussinermi illuliamik pioreersumik atuineq, Europamiippat, Amerika Avannarlermiippat imaluunniit Asiamiippat, ilimanarnerpaavoq periarfissaassasoq pitsaanerpaaq pisisussap pisariaqartitaanik sivikinnerusoq eqqarsaatigalugu tunisinermi. Misissueqqaarnermi suliassatut tunngavittut (paasiniarlugu Report No

34 suliniutip minnerpaamik aningaasaqarnikkut akilersinnaaffia), Hudson-ip naatsorsuutigisimavaa illuliaq aamma aserorterivimmik Hollandimi ingerlatsinissaq. Takussutissiaq 8 Aserorterut ammallorissulik Europami Hudsonip anorthositianut assingusumut atorneqartumut takussutissiaq. Hudsonip pisariaqartissavaa aserorterutit taamaattut marluk. Malugiuk qajuusaasat natsermi amerliartortut Sarfalersornermut piumasaqaatit Aserorterilluni ingerlatsineq annertuumik nukissiornermik pisariaqartitsivoq aserorterutit ingerlatsinnissaannut aamma ujaqqat qajuusaasanngortinnissaannut. Pisariaqartinneqartoq nukissiaq nunap ilaani tamaani pissarsiassaanngilaq aammalu pilersinneqartariaqarluni suliniuteqarfimmi diesel generatorit atorlugit. Taassuma suliniutip silap pissusianut naqinninnera 633%-imik annertusiissooq sulilu CO2-mik tonsinik aatsitassarsiorfiup ukiuni 20-ni ingerlanerani sanaartuissalluni. Sarfalersornermut piumasaqaatit aserorteriveqanngippat: 750 kw Sarfalersornermut piumasaqaatit aserorteriveqarpat: kw Sarfarlersornermut piumasaqaatit suli allat aserorteriveqarpat: kw akunnerit Report No

35 CO2-mik Kalaallit Nunanni aserorterinermit suli sanaartuineq: tonsit ukiumut Takussutissiaq 9 Takussutissiaq atortussaq aserorteriigaq quersuarmiittoq Atortussiassanik passussineq aamma Nassiussineq Atortussap Kalaallit Nunaannit nassiunnissaa pineqartillugu, pingaaruteqarpoq sapinngisamik sunniuteqarluartumik naammasineqarnissaa aamma avatangiisinut minnerpaamik sunniuteqarnissaa. Hudson pilersaarpoq qajuusaasat toqqaannartumik tuniniarneqarsinnaasut Kalaallit Nunaanni tunisassiariniarlugit. Hudsonip aalajangiussimavaa sioqqamut assingusoq kajungerisumik immikkortitigaq atortussaq piareernikoq poortorsimanngitsutut nassiutissallugu pitsaanerpaasoq. Hudsonip isumaliutigisimagaluarpaa atortussat nassiussinermi puunut poortuunnissaat, kisianni, suliffeqarfiit logistikkilerisut angallassisartullu amerlasuut oqaloqatigereerlugit aalajangiunneqarpoq umiarsuit nassatarisinnaasaat angullugu usilersorneqarsinnaanngitsoq, Report No

36 usilersornerit usingiaanerillu sivisunerujussuusasut aamma umiarsualiveqarfiit aningaasanik amerlanerujussuarnik pisariaqartitsissasut usingiannermi usilersuinermilu passussinermi atortunut immikkut ittunut aningaasaliissutitut. Tamakku tamarmik assorujussuaq tonsimut nassiunneranut aningaasartuutit aamma nalinginnaasumik ingerlatsinermi aningaasartuutit qaffattissagaat taamaalilluni suliniutip unammillersinnaanera millisillugu. Qajuusaasat nassiunneqarneri pineqartillugit, asuliinnaanngitsoq eqqasuutigineqartartut ilagaat ilappanarmat angallannerini imerpalasunngorsinnaanerat. Qajuusaasat imerpalasunngorsinnaapput nassiunneqarunik isugutaqarnerata qaffasissusaa nassiunneqarnermi isugutammut killigisamit (TML) qaffasinneruppat. Tamanna kinguneqarsinnaavoq usip umiarsuarmi usisarfiup iluani nikinneranik, ilippanartumik ajunaarutaasumik malitteqartumik. Aatsitassiap annertussusaata millisinneqarnera ilutigalugu, pujoralammik pilersitsineq annertusisarpoq. Hudson iluanaarpoq anorthositi annertussutsinik ajoqutaasunik silicanik (<1%) kaaviiaartitsinngimmat, tassa taanna atortussatut navianartutut isigineqartoq. Kisianni, pujoralak annertuvallaartoq suli peqqissutsimut aamma avatangiisinut navianartorsiortitsivoq. Takussutissiaq 8 assiliartaliivoq takussutissiamik qajuusaasatut aserortikkanut quersuarmik. Pujoralak annertooq tamaaniippoq, sulisut peqqissusaannut navianartorsiortitsinermik kinguneqarluni. Pitsaanerpaavoq navianaataasinnaasup taassuma killilernissaa sapinngisamik alloriarnermut kingullermut pisisussamut nassiussinermut qimuttuitsunik, usisaassuarnik imaluunniit poorsuarnik. Hudsonip sulisui umiarsualiveqarfinni Europami angalaarsimapput aamma paasitsinneqarsimapput killilersuinernik aamma/imaluunniit akiliisitaanerujussuarnik qajuusaasanik usingiaanermi pujoralammik pilersitsinerujussuaqarpat. Tamassuma assut ajornarnerulersissavaa, ajornasisinngippagu Hudsonip umiarsualivimmik aserortikkanik tigusisinnaasumik nassaarnissaa Suliniutip aningaasaqarnera Qaqortorsuup Kangilia suliffissuaqarnermi aatsitassarsiorfittut suliniutaavoq allanut naleqqiullugu appasissunik iluanaarutinut killilik assersuutigigaanni saviminermik suliniutit, aamma taamaakkamik malussarissorujussuupput ingerlatsinermi aningaasartuutit annertusinerannut. Avatangiisit aamma nassiussinermi killiliinerit eqqaassanngikkaanni, Kalaallit Nunaanni atortussamik aserorterluakkamik sananeq ingerlatsinermi aningaasartuutit annertusissutigissavaat aammalu suliniutip unammillersinnaanera annikillisillugu. Aserorterinerup suliniutip sarfalersonermik pisariaqartitsinerata annertusissavaa 750 kw-miik kw-imut. Kalaallit Nunaanni aserorterineq Europamut naleqqiullugu pingasoriaatingajammik qaffasinneruvoq aamma Amerika Avannarlermut naleqqiullugu arfinileriaammik qaffasinneruvoq sarfalersornermut akit pissutigalugit. Suliniuteqarfimmi dieselimik sarfalersuinerup akia 30 centiuvoq kw-imut akerlianik Amerika Avannarlermi 5 centiulluni aammalu Hollandimi 8 eurocentiulluni. Report No

37 Aserorterummik ingerlatsineq killilimmik amerlassusilinnik inunnik ignerlatsisussanik pisariaqartitsivoq (sisamat (4) imaluunniit ikinnerit), aamma taamatut, annerpaamik suliffinnik nutaanik sisamanik Kalaallit Nunaanni pilersitsissalluni. Mingutsitsineq ilanngutissagaanni, tassuma naapertorpai tonsinik CO2-mik sananeq suliffiit saniatigut pilersinneqartut ataasiakkaarlugit Kalaallit Nunaanni aserorterisoqassappat. Kalaallit Nunaanni aserorterineq pissappat pissanngippallunniit, suli Europami aamma/imaluunniit Amerika Avannarlermi aamma Asiami pisariaqartinneqassapput quersuaq aamma nassiussinermi atortorissaarutit. Tassunga pissutaavoq pisariaqartuassammat atortussanik uninngatitaqarneq atuisumut nassiuteriaannarnik, pissutigalugu kissarsuussuit ikuallaaviit qaminneqarsinnaanngimmata, aamma Hudsonip pakkersimaarniartariaqarmagu Kalaallit Nunaanni nassiussinerit atassutaarussinnaanerat sila sikulu pissutigalugit. 2.6 Innarliinaveersaarneq aamma Suliniutip ilusilersornerani iliuusissat ilaareersut pitsanngorsarneqarneri Avatangiisinut ilusilersuinermut sammisanut ilaapput suliniummi ilusilersuinermut tunngasut, avatangiisinut iliuutsit pitsaasut aamma aqutsinermi politikkit ingerlatseriaatsillu. Avatangiisinut ilusilersuinermut sammisat (ilagalugit tamakku inoqatigiit avatangiisaannut tunngasut) ineriartortinneqarsimasut uteqqiinermik ingerlatsinikkut Suliniutip ingeniøriisa aamma avatangiisinik aamma inoqatigiinnik ilisimatuut akornanni pinngitsoorniarlugit imaluunniit pakkersimaniarlugit sunniutit pitsaanngitsut aamma iluaqutissat pitsaasut annertusiniarlugit. Suliniummut avatangiisinut ilusilersuinermut sammisat aamma nalinginnaasumik pakkersimaarinninnerit ataani immikkoortukkuutaarneqarput: Atorfinitsitsineq Anguniagaavoq sanaartornerup nalaani sulisut minnerpaamik 50%-it kalaaliussasut; Piffissap ingerlanerani, ingerlatsinermi sulisut minnerpaamik 80%-it kalaaliussasut; aamma, Sanaartugassanik suliassinneqartartunik toqqaaneq ilaqassasoq kalaallinik sulisunik arlalinnik atorfinittussatut siunnersuutigineqartunik, aamma atorfininnermi piumasaqaateqartunik. Nunaqqatigiinni pisiniarneq Suliniutip ilitsoqqussaralugu nerisassanik piniartunit aalisartunillu nunap ilaani inoqatigiinni tamaaniittunit pisisarniarpoq aamma Hudson-ip umiarsualiveqarfiani oqarasuaat ikkunneqarniarpoq talittarfimmi suliniuteqarfimmi ataqatigiissarisumut saaffiginnissutissaq. Report No

38 Atorfillit aningaasarsiaat Suliniutip isumannaarniarpaa akissarsiat piginnaaneqarnernut assigiinngitsunut aamma inuussutissarsiornermi misilittakkanut kalaallit akissarsiassat akilerneranni tunngiuviusunut malinnittuusut; aamma Sulisut pisinnaasaannik ineriartortitsineq Suliniutip aatsitassarsiornerup aallartinnginnerani qaammatit arfinillit sioqqullugit sungiusaanermik pilersaarutit aallartinniarpai. Nuna tamakkerlugu aamma Nunaqqatigiinni ilinniartitsineq Suliniutip ilinniartoqarfinnik suleqateqarniarpoq ilinniagassanik piginnaassutsinillu Suliniummi suleqataanissamut pisariaqartitanik ineriartortitsiniarluni. Pinngortitami ataqatigiinneq Suliniutip Kalaallit Nunaanni silaannaap pitsaassutaanut killigititai eqqortinniarpai imaluunniit qaangerlugit; Suliniutip igitassat uumassusilinneersut ikuallattarniarpai, assaattarniarpai imaluunniit komposterlugit nunap ilaani tamaani malittarisassat malillugit; Suliniutip igitassat allat ikuallanneqarsinnaanngitsut igitassanngorlugit assartortarniarpai illoqarfimmut qaninnermut (Sisimiut), tassani suli annerusumik igitassanik tigusisinnaapput; aamma Suliniutip errortuutikoq suliarisarniarpaa eqqakkat aqqutaat immikkoortut marluk Suliniuteqarfimmi atugassanngorlugit aqqusersorneqarsimasut aqqutigalugit. Inunnik isumaginninnermi ataqatigiinneq Suliniut najugaqarfissamik atajuartumik, neriffissat tamaasa nerisaqarfiusumik sulisut illusisinniarlugit sananiarpoq; Suliniut pilersitsiniarpoq aalajangersimasunik sulisunik aallertarfinnik sulisut inoqatigiinni angerlarsimaffianniit Suliniuteqarfimmut paarlaajartorlutik ingerlanneqarnissaannut killilersimaarniarlugu inuit nutsernissat inoqarfinnut Suliniuteqarfimmut qanittumut; Suliniut suliniuteqarfimmi ikiueqqaarnissamut atortorissaaruteqassaaq ajoqusernerit aamma nappaatit minnerusut isumaginiarlugit; Suliniutip ikiaroornartumik aamma imigassamik atuineq inerteqqutiginiarpaa (akuersaanngilluinnarnermik politikkeqarluni) Suliniuteqarfimmi sulisut akornanni aamma suliniuteqarfimmut uterlugulu angalanerup nalaani; aamma Suliniutip umiarsualiveqarfia aalisartunut ajornartoorfimmi atorneqarsinnaasumik inisimmaveqassaaq aamma nalunaarasuaateqarluni. Report No

39 Inoqatigiit ilorrisimaarnerat Aatsitassarsiorfimmi sulisunut, Suliniut paarlagaalluni suliffiussaaq sapaatit akunneri sisamat suliniuteqarfimmi malitsigalugu sapaatit akunneri sisamat illoqarfigisami angerlarsimaffimmi; Suliaqarfimmi sulianik sulisunut, Suliniut paarlagaalluni suliffiussaaq sapaatit akunneri sisamat suliniuteqarfimmi malitsigalugu sapaatit akunneri marluk illoqarfigisami angerlarsimaffimmi; Suliniutip atulersinniarpaa inuunermi piginnaanernik sungiusaaneq tapersersorniarlugu aatsitassarsiortutut suliaqartuunermut ikaariarneq. Timikkut aamma Tarnikkut peqqissuseq Suliniutip kalaallit ilitsoqqussaralugu nerisassaat nunap ilaani tamaani sulisunut sallaallinermi nerisassanut ilanngunniarpai; aamma Suliniutip suliffimmi, najugaqarfinni aamma paarlagaalluni suliartornermi imaluunniit sulinngifeqalerluni ingerlaarnermi, Suliniutip killiffii tamakkerlugit, ikiaroornartut imigassallu akuersaanngilluinnarnerinik atulersitsinermik. Suliffimmi avatangiisit aamma Ajunaariataarsinnaaneq Suliniut ineriartortitsiniarpoq peqqissusermut, isumannaassusermut aamma avatangiisinut politikkimik ingerlatseriaatsimut malittarisanut attaveqartunik; Suliniut suliniummi sulisunut tamanut peqqissusermut aamma isumannaassusermut sungiusaaniarpoq kalaallisut, qallunaatut aamma tuluttut isumannaarniarlugu eqqortumik paasinninneq; Suliniutip aalajangersimasumik pisartumik, Suliniutip attaqatigiinnermut attaveqarfii tamaasa aamma qamutit/biilit takusarniarpai asserfallatsaaliorlugillu; Suliniut aquttunut sungiusaaniarpoq aamma pissusilersornermut malittarisassanik pilersitsiniarpoq sukkassutit nakkutiginiarlugit aamma isumannaatsumik aqunnissaq kajumissaarutiginiarlugu; Suliniutip atortorissaarutit tamaasa sulisunut inuinnarnullu tamanut peqqissusermut isumannaassusermullu navianaateqarsinnaasut isumannaarniarpai, ilagalugit inuinnaat isersinnaatitaannginnerat, ilagalugit suliniummi aqqusineq aamma pisariaqarfiini atortorissaarutit allat; Suliniutip ingalassimaniarpai annikillisarlugillu suulluunniit avatangiisinut sunniutaasinnaasut ilippanartut inuinnaat peqqissusaannut sunniuteqarsinnaasut, ilagalugit tamakku pitsaanngitsumik inuuniarnermi isumalluutinut sunniuteqarsinnaasut; aamma, Report No

40 Suliniut Suliniutip avatangiisinut sunniutaanik aamma nalorninartuanik paasissutissanik aamma ilinniarnermut pilersaarutinik tamanut saqqummiussisarniarpoq inuit i) aatsitassarsiornermi suliaannut paasinninnerannut; ii) ajoqusernermik paasinninnerannut aamma iii) ajornartoorfimmi piareersimanermut paasinninneranut ilasiniarluni. Ajoqusernermik paasinninnerit Suliniutip pimoorullugu suliariniarpai tusarniaanerit ingerlasut aamma avammut paasissutissiinerit kiisalu ilinniartitsinermi pisussat anorthositimik aatsitassarsiorneq pillugu taassumalu inunnut avatangiisinullu nalorninartui. Kulturikkut kingornussat (Itsarnisarsiorneq) Suliniut nassaartoqariataarnermi ingerlatseriaatsinik pilersitsiniarpoq illersorniarlugit itsarnisarsiornermi kulturikkut kingornussat; aamma, Suliniut ineriartortitsiniarpoq atulersitsillunilu Kulturikkut Kingornussanik Ingerlatsinermi Pilersaarummik. Piniarnermut aamma Aalisarnermut sunniutit Suliniut Suliniutip aqqusiniinik atuisinnaaneq sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi najugalinnut killilersorniarpaa isumannaallisaaneq pissutigalugu; aamma, Suliniutip inerteqqutiginiarpaa inunnik akuerisaanngitsunik Suliniutip biiliinik aallertarneq. Pinngortitaq aamma Nunap isikkua Suliniut ineriartortsinniarpoq matusinermut aamma nunanngortitseqqinnermut pilersaarummik taassuma imaralugit qanoq pinngortitaq aamma nunap isukkua Suliniummit nunanngortitseqqinneqassanersut. Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinerup Anguniagai Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinerup (SIA) anguniagarai nalilersussallugu Suliniutip sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi illoqarfinni nunaqarfinnilu isumaginninnermi pissutsinut pioreersunut sunniutai. Report No

41 2.7 Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuineq (SIA) aamma Akuerineqarnissamut suliniutit Piianissamut akuersissummik qinnuteqarnermi suliniutit pisariaqartut pingaarnersaat tulliuttunitut ipput: - Inoqatigiinni tusarniaanerit (maannakkut ingerlasoq) - Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinerup (SIA) piareersarnera (allaqqitassiaq naammasivoq) - Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuinerup (EIA) piareersarnera (allaqqitassiaq naammassivoq) - Suliniummut misissueqqaarnerup nassiunnera (naammassivoq) - Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuineq (EIA) aamma Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Naliersuineq (SIA) qallunaatuunngorlugit kalaallisuunngorlugillu nutserneqarneri (Naalakkersuisunit akuersissutip kingorna) aamma avammut saqqummiunneqarneri - Tamanut ammasumik tusarniaanerit (sapaatit akunnerinik arfineq-pingasunik sivissusilik). Piffissamik pilersaarut Naalakkersuisunit aalajangiunneqarumaarpoq, kisianni ilimanarpoq 2014-ip affaani kingullermiissasoq - Itisiliilluni nalunaarusiamik piareersaaneq tamanut ammasumik tusarniaanermi oqaaseqaatinik tunngavilik - Iluaqutissanut Sunniutinullu Pilersaarummik allaqqitassiamik piareersaaneq Sunniutissat Iluaqutissallu pillugit Isumaqatigiissummut isumaqatigiinniarnermut tunngavittut - Sunniutissat Iluaqutissallu pillugit Isumaqatigiissummik (IBA) isumaqatigiinniarneq. Inoqatigiinnik tusarniaanerit suliniutaapput pingaarnerit ilaat Inuiaqatigiinni Sunniutissanik Nalilersuinermi ingerlatsinermi pisariaqartut. Tulleriiaarluakkamik sulineq atorneqarsimavoq kinaassusersiniarlugit soqutigisaqaqatigiit suliniutip ilimagisamik nunami siaruarsimanerata sunniutaata annertussusaa tunngavigalugu. Tassunga ilaapput suliniuteqarfiit pingaarnerusut aamma inoqatigiit ilippanartut aamma taakku suliniummilu suliassat sunniivigeqatigiissinnaaneri, ilagalugit angallannermi aqqutsit. Soqutigisaqaqatigiit apersorneqartut tulliupput: Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik (MLSA); Kalaallit Nunaanni Aalisartut Piniartullu Kattuffiat (KNAPK); Kalaallit Nunaanni Kommuneqarfiit Kattuffiat (KANUKOKA); Mittarfeqarfiit; Report No

42 Air Greenland; Royal Arctic Line; Peqqissutsimut Pitsaaliuinermullu Aqutsisoqarfik; Sulisitsisut (GA); Sulinermik Inuussutissarsiuteqartut Kattuffiat (SIK); Nunaqavissut Suliffiutillit Kattuffiat (NUSUKA); Pinngortitaleriffik (GINR); Inuit Issittormiut Siunnersuisoqatigiiffiat (ICC); Pinngortitaq Avatangiisillu pillugit Peqatigiiffik (AVATAQ); Nunatta Katersugaasivia; Qeqqata Kommunalbestyrelsia; Politiit; Umiarsualiveqarnermi Pisortat; Aatsitassalerinermik Ilinniarfik; Qeqqani Inuussutissarsiornermut Siunnersuisoqatigiit; Piniartut, Aalisartut & Takornariartitsinermi Ilisimasortat; Sisimiut Peqqissaaveqarfiat; Piareersarfik; Artek; Kommunalbestyrelsit aamma Nunaqarfinni Aqutsisut; Mittarfeqarnermi Pisortat; Nunap ilaani tamaani suliffeqarfiit; aamma World of Greenland Arctic Circle. Soqutigisaqaqatigiinnut angalanerit marluk ingerlanneqarput juuni 2012-imi aamma novembari 2013-imi taama malittariillutik. Soqutigisaqaqatigiinnut angalanermi siullermi, Qeqqata Kommuniani inoqarfiit tamarmik tikinneqarput aamma soqutigisaqaqatigiit alaatsinaanneqartunik ataatsimeeqateqarput. Tulliutut alaatsinaanneqartunik ataatsimeeqateqarnerit ingerlanneqarput soqutigisaqaqatigiit angalanerani siullermi 2012-imi juunip 14-iata aamma 26-ata akornanni: Kangerlussuarmi Nunaqarfimmi Aqutsisut; Kangerlussuarmi Piniartut aamma Aalisartut; Report No

43 Air Greenland; Qeqqata Kommunalbestyrelsia; Sisimiuni Piniartut aamma Aalisartut; Sarfannguani Nunaqarfimmi Aqutsisut; Itillermi Nunaqarfimmi Aqutsisut; Itillermi Piniartut aamma Aalisartut; Sisimiuni Inuussutissarsiornermut Siunnersuisoqatigiit; Qeqqata Kommuniani Politiit; Aatsitassalerinermik Ilinniarfik; Kangaamiuni Nunaqarfimmi Aqutsisut kiisalu Piniartut aamma Aalisartut; Maniitsup Kommunalbestyrelsia; Maniitsumi umiarsualivik/royal Arctic; Maniitsumi Piniartut aamma Aalisartut ; Napasumi Nunaqarfimmi Aqutsisut kiisalu Piniartut aamma Aalisartut; Atammimmi Nunaqarfimmi Aqutsisut kiisalu Piniartut aamma Aalisartut; Peqqissutsimut Naalakkersuisoqarfik; Nunaqavissut Suliffiutillit Kattuffiat (NUSUKA); Pinngortitaleriffik (GINR); Kalaallit Nunaanni Kommuneqarfiit Kattuffiat (KANUKOKA); Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik (MLSA); Sulisitsisut (GA); Sulinermik Inuussutissarsiuteqartut Kattuffiat (SIK); Inuit Issittormiut Siunnersuisoqatigiiffiat (ICC); Kalaallit Nunaanni Aalisartut Piniartullu Kattuffiat (KNAPK); aamma Nunatta Katersugaasivia. Nalinginnaasumik, ataatsimiinnerit aallartittarput Suliniut ataatsimut isigalugu saqqumiunneqarneranik aamma taava peqataasunit paasissutissat Qaqortorsuup Kangilia aamma nunap ilaa tamanna Suliniutip ilusissaatut siunnersuutigineqartup inoqatigiinnit piniarnermut, aalisarnermut aamma sunngiffimmi qanoq atortarneraat katersorneqartarput. Peqataasut taava kajumissaarneqarput apeqqutit allat imaluunniit eqqasuutit Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi (SIA), Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuinermi (EIA) imaluunniit suliniutip pilersaarutiginerani sammineqartariaqartut qaqissinnaagaat. Report No

44 Soqutigisaqaqatigiinnut angalanermi tulliuttumi, alaatsinaanneqartunik ataatsimeeqateqarnerit tamanullu ammasumik tusarniaanerit akulerullugit ingerlanneqarput inoqafinni tulliuttuni imi novembarip sisamaata (4) arfineq-aappaatalu akornanni: Kangerlussuaq; Sarfannquit; Sisimiut; Kangaamiut; Maniitsoq; Atammik; aamma Nuuk. Ataatsimiinnerni taakkunani saqqumiinerit ingerlanneqarput peqataasunillu paasissutissanik suliniummut attuumassuteqartunik pissarsiortoqarluni. Inoqatigiinni tusarniaanerit aamma suliassat soqutigisaqaqatigiinnik ilanngussisut naatsorsuutigineqarpoq suliniutip ingerlanerani nangittuassasut. Report No

45 3.0 NALILERSUINERMI PERIUSEQ 3.1 Politikkikkut, Inatsisitigut aamma Aqutsinikkut killisarititaasut Kalaallit Nunaanni Namminersorneq pillugu Inatsit najoqqutaralugu Kalaallit Nunaanni Naalakkersuisut pisortatigoortumik nakkutiginnittuupput avatangiisinik, ilagalugit atortussiassat aatsitassanit pisuusut (Government of Greenland, 2009a). Aatsitassarsiornerit tunngaveqarput Aatsitassanut Ikummatissanullu inatsimmit (Government of Greenland, 2009b), taanna piumasaqaatinik aalajangiussisuuvoq qanoq Suliniutip ingerlanneqarnera tamaat aatsitassarsiornerit ingerlanneqassanersut, ilagalugit atorfinititsinerit aamma isumaqatigiissutsit. Aatsitassanut Ikummatissanullu inatsit allanngortinneqarpoq 2012-imi (Government of Greenland, 2012a). Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik (MLSA) (siornatigut Aatsitassanut Ikummatissanullu Pisortaqarfik (BMP)), Inuusutissarsiornermut, Aatsitassaqarnermut Suliffeqarnermullu Naalakkersuisoqarfik aamma Avatangiisinut Naalakkersuisoqarfik aatsitassarsiornermut pisortatigoortumik oqartussaapput. Aatsitassanut Ikummatissanullu inatsisip ataani, suliniutit tulliuttut maannakkut atasumik piumasaqaateqarput Kalaallit Nunaanni Naalakkersuisunit akuersissummik: Aatsitassanik misissueqqaarneq, misissuineq aamma piianeq kiisalu Kalaallit Nunaannit aatsitassanik avammut tuniniaaneq; Nunap iluatak toqqorsivittut atorneqarnera imaluunniit aatsitassanik sammisaqarnermi siunertanut atorneqarnera; Ingerlatanut inatsisartut inatsisaannut ilaasunut imermit, anorimit, nunap iluanit nukissiornermik atorluaaneq; aamma Inatsisartut inatsisannut ilaasunik sammisaqarnermi ruujorikkut aqqutinik sanaartorneq ingerlatsinerlu. Aatsitassanut Ikummatissanullu inatsisip ataani, Kalaalit Nunaanni Naalakkersuisut aningaasanik isertitsisarput aatsitassarsiornermi sulianit tulliuttunit: Aatsitassanik misissueqqaarnermut, misissuinermut aamma piiaanermut akuersissutinut akiliut; Kalaallit Nunaanni akuersissummik pigisaqartut aatsitassanut attuumassutilimmik isertitaannut akileraarusiineq; Kalallit Nunaanni aamma Qallunaat pisortat oqartussat suliffeqarfinni piginneqataanerminni agguagarsiaanik isertitat; aamma Isertitanit akileraarutinit isertitat. Inuiaqatigiinni inatsisit aamma najoqqutassat aatsitassarsiornermut atortuusunut allanut ilaapput: Report No

46 Kalaallit Nunaanni Sulinermi Avatangiisit pillugit Inatsit nr (2005); Kalaallit Nunaanni Kulturikkut eriagisassat eqqissisimatitaanerat pillugu Inatsisartut inatsisaat (2007); Kalaallit Nunaanni aatsitassarsionermi Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermut (SIA) najoqqutassat (2009); Kalaallit Nunaanni Aatsitassanik Misissuinissamut Akuersissumut (kulbrintit ilanngunnagit) piumasaqaatit nalinginnaasut (2009); Kalaallit Nunaanni Aatsitassanik Piiaanermut Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuinermi (EIA) Nalunaarusiamik suliarinninnermi najoqqutassat (2011); aamma Kalaallit Nunaanni Aatsitassanik misissueqqaarnermut Akuersissummut (kulbrintit ilanngunnagit) piumasaqaatit nalinginnaasut (2010). 3.2 Periuseq Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermut (SIA) periutsit ataatsimut isigalugu assigiipput, kisianni allanit immikkoorutigaa Avatangiisinut Sunnuitaasinnaasunik Nalilersuinermi (EIA) biofysikkimut misissuinernut naliliiffigineqartut. Nalilersuinermut tassunga allornerit tulliuttuni eqikkarneqarput: Nalilersuinermi apeqqutit pingaarnerit suussuserneri; Nalilersuinermi suussusersiutit qinerneqarneri; Piffissamut, sumiinnermut, aqutsinikkut aamma teknikkikkut killeqarfii; Nalilersuinermi suussusersiutinut Suliniutip sunniutigisinnaasaasa illaaserineri; Innarliinaveersaarneq aamma suliniutip ilusilersornerani iliuusissat ilaareersut pitsanngorsarneqarnerinik siunnersuineq pitsaanngitsumik sunniutit killilersimaarniarlugit imaluunniit peerniarlugit, iluaqutilluunniit pitsaanerulersinniarlugit; aamma Inoqatigiinnut sunniutit kingunerinik immikkoortiterineq (tassa imaattoq innarliinaveersaarnerup kingorna aamma iluaqutit pitsaanerulersinniarlugit iliuutsit atorneqalereernerisa kingorna) Apeqqutit pingaarnerit Apeqqutit pingaarnerit nalilersuinermut ukkatarinnilersitsisarput aamma apeqqutinik pingaarnerusunik suussusiisarput misissuinerup uuma akisassaanik. Apeqqutit ineriartortinneqarsimapput sammisanik pingaarnernik isumaliutiginninnernik tunngaveqarlutik, najoqqutanit tulliuttunit pissarsiarineqarsimapput: Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi (SIA) tusarniaanernit inernernit; Report No

47 Inatsisit attuumassuteqartut piumasaqaataat aamma misissuinermi najoqqutassat, ingammik Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik (MLSA) Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermut (SIA) najoqqutassat; aamma, Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermut suleqatigiit atorfimminni pikkorissusaat. Apeqqutit pingaaruteqartut tusarniaanermut attuumassuteqartut ukuupput: Aqqusinermik ineriartortitsinerup piorsarsimassusermut aamma avatangiisinut sunniutaanik eqqasuutit; Piniarnermut aamma aalisarnermut sunniutaasinnaasut, aningaasarsiutitut aamma inuussutissarsiutitut; Nunap ilaani tamaani uumasunut sunniutigisinnaasai (ingammik tuttunut); Nunap ilaani tamaani sulisunik atorfinitsitsineq aamma aatsitassarsiornermut attuumassuteqartunik sungiusarnerit piumasaqaataasut; Nunap ilaani tamaani pisiortorfinnik atuineq; Aatsitassarsiornermi igitat qanoq toqqortarineqassanersut; Qaartitserinernit nipiliornerit; aamma Avatangiisinut ajoquseeriataarsinnaaneq Nalilersuinermi suussusersiutit Nalilersuinermi suussusersiutit atorneqarput inuiaqatigiinnut sunniutaasinnaasut kinguneri nalilersorniarlugit 1. Taakkununnga nalinginnaasumik ilaasarput pissutsit inuit inuulluataarnerannut aamma inuunerisa pitsaassusaannut sunniutigisinnaasai pitsaasumik imaluunnit pitsaanngitsumik. Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermut nalilersuinermi suussusersiutinut tunngavigitinneqarsimapput: Inoqatigiit eqqasuutaat Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Naliersuinermi tusarniaanerup nalaani suussusersineqarsimasut; Inuiaqatigiinni tunngaviusumik misissuinerup inerneri; Piumasaqaatit allaqqitassiat Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisorqarfimmut (2013) nassiunneqartut; Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisorafiup Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermut Najoqqutassat; aamma 1 Nalilersuinermi suussusersiutit uuttorneqarsinnaanngillat, kisianni sammisaqarfiit saqqummiuppaat Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi nalilersuiffigineqartussat. Report No

48 Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermut suleqatigiit atorfimminni pikkorissusaat. Inuiaqatigiinni nalilersuinermi suussusersiutit, nalilersuinermi inuiaqatigiinni immikkoortiterineq malillugu, saqqummiunneqarput Nalunaarsuiffik 1-imi. Nalunaarsuiffik 1: Inuiaqatigiinni suussusersiutit Inuiaqatigiinni immikkoortiterineq Aningaasarsiornermi Sunniutit Ilinniartitsineq aamma Sungiusaaneq Ataqatigiinneq, Innuttaasunik kiffartuussineq aamma Aningaasarsiornikkut ineriartorneq Inunnik Isumaginninnermi aamma Peqqinnermi Sunniutit Piorsarsimanermi aamma Pinngortitami pingaartitat Nalilersuinermi suussusersiut Atorfinitsitsineq aamma Nunaqqatigiinni pisiniarneq Atorfillit aningaasarsiaat Akileraarusiinerup Sunniutai Sulisut pisinnaasaannik ineriartortitsineq Aningaasarsiornikkut siuariarneq aamma Siaruarneq Nuna tamakkerlugu aamma Nunaqqatigiinni Ilinniartitsineq Pinngortitami ataqatigiinneq Inunnik isumaginninnermi ataqatigiinneq Ineriartornernut pilersaarutaasunut nukingisaarineq Inuiaqatigiit agguataarnerni aamma Amerlassusaat Nunamik pissarsineq aamma Nuutsitsineq Inoqatigiit ilorrisimaarnerat Timikkut aamma Tarnikkut Peqqissuseq Avatangiisinut Sunniutit Suliffimmi avatangiisit aamma Ajunaariataarsinnaanerit Ajoqusernermut paasinninnerit Kulturikkut kingornussat (Itsarnisarsiorneq) Sunngiffimmi nunamik aamma Isumaalluutinik atuineq Nunamik aamma Isumalluutinik inuussutissarsiutigalugu atuinerit Pinngortitaq aamma Nunap isikkua Piffissamut, Sumiinnermut aamma Aqutsinikkut killeqarfiit Piffissamik killeqarfiit Nalilersuinermi piffissamik killeqarfiit nassuiaaserneqarsimapput Suliniummi anguniassatut pilersaarusiat siunnersuutigineqartut najoqqutaralugit aammalu allaaserineqarsimalluni Nalunaarsuiffik 2-mi. Report No

49 Nalunaarsuiffik 2: Piffissamik killeqarfiit Suliniutip Killiffia Piffissaq sammineqartoq Sanaartorneq 2015 Ingerlatsineq 2015/ (20 ukiut sinnerlugit) Matusineq 2055 (sivisuneroratarsinnaavoq) Ilaatigut pisuni naleqqutinngilaq killiffiit akornanni immikkoortitsissalluni Suliniutip sunniutai killifik ataaseq sinnerlugu sivisussuseqaraangata imaluunniit Suliniutip sunniutai sunniutinik killilerneqarsimagaangata killiffiup ataatsip ingerlanerani. Suussusersiutit immikkut tamarmik, suliamik ilinniarsimasunit missiliuusineq atorneqartarpoq pitsaanerpaamik allaaseriniarlugu sunniut Suliniutip killiffiinut naleqqiunneqarnera Sumiinnermut aamma Aqutsinermut killeqarfiit Nalilersuinerup uuma Sumiinnermut aamma Aqutsinikuut killeqarfii nassuiaaserneqarput inatsisitigut piumasaqaatinit aamma nunat assigiinngitsut najoqqutassaannik arlalinnik taakku Hudsonimit eqqortinniarneqarput. Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisorafiup (MLSA) Najoqqutassani piumasarineqarpoq Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuineq (SIA) Kalaallit Nunaannut tamarmiusumut paasissutissanik imaqassasoq (BMP 2009). Taamaammat, Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinerup (SIA) uuma nunap ilaani misissuiffissaq (RSA) nassuiaaserpaa nunatut Kalaallit Nunaattut. Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisorafiup (MLSA) Najoqqutassata aamma aalajangerpaat Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinerup (SIA) ilanngutissagai nunap ilaani tamaani sunnerneqarsinnaasunut paasissutissat ilanngunneqassasut. Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi (SIA), inoqatigiit tamarmik Qeqqata Kommunianiittut taaneqarsimapput Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffittut. Uffa Qeqqata Kommuniani inissisimanngikkaluartoq, Kalaallit Nunaanni illoqarfiit pingaarnersaat, Nuuk, aamma ipineqarsimavoq aatsitassarsiornermit sunnertissinnaasutut, aammalu Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffittut ilanngunneqarsimalluni. Nuummik ilanngussinermut pissutaavoq ataqatigiinnernik, sullissivinnik, sulisunik aamma suliffeqarfinnik annertuumik eqimaffiummat aamma naatsorsuutigineqarpoq Suliniut iluaqutigissagaat sulinerup aamma pisiniarnermut periarfissat annertusineratigut. Nuuk Sermersuup Kommuniani inissisimavoq. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi illoqarfinnik nunaqarfinnillu tamanik allattuivik nassaarineqarsinnaavoq Nalunaarsuiffik 3-mi. Qeqqata Kommuniani illoqarfiit nunaqarfiillu arfineq-pingasut tamarmik naatsorsuutigineqarput aatsitassarsionermi sulianit sunnertissinnaasutut. Illoqarfiit Sisimiut, Maniitsoq aamma Kangerlussuaq naatsorsuutigineqarput Sulinimmit annertunerusumik sunnertissinnaasutut nunaqarfinnut minnerusunut naleqqiullugu pissutigalugit Suliniummi sulinerup iluaqutaasinnaanera, nunap ilaani pisiniarnernik periarfissat aamma Suliniutip nunap ilaani angalanermi ataqatigiinnik atuinera (tassa imaattoq Kangerlussuaq). Inuit nunaqarfinniittut nuna piniarfigissallugu aamma katersiffigissallugu uumasunik naasunillu, Report No

50 aamma imaq aalisarfissartik kiisalu (ilaatigut) imaani miluumasunik inuuniutissaminnik aasaanerani katersiffigissartik pisariqartippaat. Suliniutip nunami imarmilu isumalluutinik aammalu taakku najugaqarfiinut sunniutigisinnaasai kinguneqarsinnaapput katersinermut aalisarnermilu pitsutsinik iluatsitsilluarnernillu allannguutinik. Katersisarnernut allannguutit sunniuteqarsinnaapput kulturimik aamma kinaassutsimik atatitsisinermut soorlu aamma nerisaqarnermut, peqqinnermut aamma inuussutissanillu qulakkeerinninnermut. Taamaammat, Qeqqata Kommuniani inoqarfiit tamarmik naatsorsuutigineqarput Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmut ilaasutut tassami ilimanaateqarmat Suliniutip pilersitaanik allannguutinik ilaatigut aamma assigiinngitsunik misigisaqassasut. Nalunaarsuiffik 3: Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi inoqatigiit Kommuni Qeqqata Illoqarfiit Nunaqarfiit Sermersooq Inoqatigiit Sisimiut, Maniitsoq aamma Kangerlussuaq Itilleq, Sarfannguit, Kangaamiut, Atammik aamma Napasoq Nuuk (illoqarfik) Inoqatigiit ilaannut nalunaarsuutit pissarsiarineqarsimapput sinerissap ilaata nalingani. Sinerissap ilaatut pineqarput illoqarfiit eqqaanni sumiiffimmi killeqarfiit (soorlu sinerissap ilaata atsiunneqaatigigaat) kiisalu nunaqarfiit qaninnerusut. Nunaqarfiit tamarmik sinerissap ilaannut ilaapput Sunniutissat ilimanartut Nalilersuinermi suussusersiutinut Suliniutip sunniutigisinnaasai ilimanartut allaaserineqarsimapput. Suliniummik nalilersuiffigineqartumik allaaserinninneq Suliniutip Allaaserineqarneranik Nalunaarusiami ilanngunneqarsimavoq. Sunniutinik nalilersuinerup suliarai Inuiaqatigiinni aamma Avatangiisinik Ingerlatsinermi Iliuusissat Suliniutip Allaaserineranik Nalunaarusiami ilanngunneqarsimasut aamma Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuinermi (EIA) suussuserneqarsimasut, malinneqarneri Innarliinaveersaarneq aamma Inoqatigiinni ingerlatsinermi iliuusissat Innarliinaveersaarneq aamma Inoqatigiinni ingerlatsinermi iliuusissat, taakku Suliniutip Allaaserinerata avataani allaaserineqarsimasut imaluunniit Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuineq (EIA), tassani siunnersuutigineqarpoq sunniutit pitsaanngitsut ilanngarneqassasut imaluunniit peerneqarlutik aamma Suliniutip sunniutai pitsaasut annertusineqassasut. Innarliinaveersaarneq aamma Inoqatigiinni ingerlatsinermi iliuusissat peqqissaartumik allaaserineqarsimapput nalilersuinermi suussusersiutit ataasiakkaat tamarmik imaluunniit inoqatigiinni atorfinnik naggasiinerup iluani. Taakku aamma eqikkarneqarsimapput Nalunaarsuiffik 10-mi Sunniutinik Nalilersuinernik Eqikkaanermi. Report No

51 3.2.6 Kingunernik immikkoortiterineq Inoqatigiinnut sunniutit sinneruttut immikkoortiternerinut aalajangiinermi tunngaviit ataatsimut isigalugit assersuunneqarsinnaapput taakkununnga biofysiskkimut sunniutinut atorneqartunut. Kisianni, taamaattoq, assigiinngisuuteqarput qinersinermi aamma/imaluunniit aalajangiinermi tunngaviit aalajangernerani. Sammivimmi pineqarpoq sunniut pitsaasutut isigineqarnersoq (iluaqut) imaluunniit pitsaanngitsutut. Inoqatigiinni sunniutit arlaannaanulluunniit tapersersuisuunngillat, uffa sunniutit ilaat annertussuseqarsinnaasut pitsaasuullutik aamma pitsaanngitsuullutik (imaluunniit pitsaasuullutik inuit ilaannut aamma allanut pitsaanngitsuullutik) aamma sunniutit ilaat pitsaanngitsuusimasut Inoqatigiinni Ingerlatsinermi Iliuutsinik atulersitsinermi pitsaasunngorsinnaapput. Annertussutsimi pineqarpoq inoqatigiinni atorfimmi allannguutip annertussusaa sunniutip pilerseratarsinnaasaanik. Annertussuseq pingaaruteqanngitsuusinnaavoq, appasilluni, akunnalluni imaluunniit qaffasilluni aamma nalinginnaasumik (kisianni tamatiguunngitsoq) pitsaassutsimut atugassiissutigineqartarpoq. Pingaaruteqanngitsup nalunaarpaa malunnaatilimmik sunniuteqanngitsoq. Annertussutsip appasissup nalunaarpaa inoqatigiinni atorfimmut malunnaatilimmik sunniinera kisianni sunniut ilimagineqanngilaq malunnaatilimmik sunniinissaa imaluunniit inuit taakkua ulluinnaannut sukkulluunniit attuumassuteqartunik allannguinissaa. Annertussutsip akunnattup nalunaarpaa malunnaatilimmik aamma ajoqutaasinnaasumik imaluunniit iluaqutaasinnaasumik allannguuteqartoq. Annertussutsip qaffasissup nalunaarpaa, naatsorsuutigineqartoq sunniut annertuumik allannguissasoq imaluunniit pitsannguissasoq inuit ataasiakkaat, ilaqutariit imaluunniit inoqatigiit taakkua ulluinnaannut sukkulluunniit attuumassuteqartunik. Sinerissap ilaani siaruarsimanermi pineqarput inoqatigiinnut sunniutit amerlanersaat aamma isigineqarlutik ingerlatsivittut ataasiakkaartutut. Nunap ilaani tamaani sunniutit inunnik Suliniuteqarfittut siunnersuutigineqartumut qaninnerpaajusunik misigineqarput. Nalilersuinermi uani inoqatigiit ataatsimoortut ilaat amerlanerit nassuiaaserneqarput Qeqqata Kommuniani illoqarfittut aamma nunaqarfittut aamma illoqarfik Nuuk. Nunap ilaani sunniutit misigineqassapput minnerpaamik inoqatigiinnit ataatsinit imaluunniit amerlanernit. Nuna tamakkerlugu sunniutit misigineqassapput Inuiaqatigiit nalingani aammalu amerlanertigut aningaasarsiornermut tamakkersimasumuunerusarlutik. Kiisalu, sunniutit ilaat misigineqartarput ilaannit kisianni allaniunngitsoq, inunnit ataasiakkaanit misissuffiup iluaniittunit aamma inoqatigiit akornanni malunniuteqaratik. Inunnut ataasiakkaanut sunniutit immikkut pitsaanngitsut, periarfissat suulluunniit atorlugit suussuserneqartariaqarput aammalu qaqinneqarlutik taava allaneqarniassammata. Inunnik Suliniuteqarfissami najugaqartoqanngimmat, Suliniummi nunap ilaataa ilusaanik tamaani nalilersuisoqanngilaq. Sivisussusermi pineqarpoq sunniutip sunniunnerani piffissap sivisussusaa. Taama pisoqarnerani naatsumi pineqarpoq sanaartornerup nalaa (qaammatit arfinillit (6) missaat), akunnattumi pineqarpoq sanaartornerup kingorna sivisussuseq aamma ukiut Report No

52 tallimat (5) tikillugit. Sunniutit, ukiut tallimat (5) sinnerlugit ataavartussatut ilimagineqartut isigineqarput sivisuumik sivisussuseqartutut. Malugineqarpoq sivisussutsit taakku Suliniummut atanngimmata soorlu imaattoq, inoqatigiinnut sunniut Suliniutip ingerlanneqarnerata nalaani piniinnartoq isigineqartariaqarpoq siunissamut ingerlassussatut naleqqiukkaanni inuit sunniummik taassuminnga misigisimasaat. Inoqatigiinnut sunniutit amerlanerit utertinneqaqqissinnaasutut isigineqanngillat (soorlu timikkut aamma bilogiskikkut sunniutit amerlaasuut taamaattartut) aamma siunissamut ingerlassutut isikkoqaqqajaasuuvoq. Inoqatigiinnut sunniutit pisunut ingerlasunut ilaapput aningaasarsiornermi imminnut atasunik aamma inoqatigiinni allannguutit siunissamut tikivittut aammalu nalinginnaasumik Sulinitiup siornatigut ineriartornermut pissutsimut ataatsimut imaluunnit arlalinnut utertsinneqaqqissinnaanatik. Taamatut, inoqatigiinnut sunniutit amerlanerit ataatsimoortuupput, tassami kingunerugamik suliniumiinnaanngitsoq, kisianni sunniiveqaqtigiinnernit suliniummit taassumalu sunniutaannit aningaasarsionermi aamma inoqatigiinnermi avatangiisinit nerutunerusunit ineriartortuartunillu. Soorlu imaattoq, uffa atorfinitsitsinerit amerlanerit atorunnaartussaagaluartut, sulinermi misigisat aamma sungiusarnerit inunnut ataasiakkaanut allamik suliffissarsiornermi pitsanngorsaataassapput, inuuneq naallugu sunniuteqassallutik atorfiup sunniutaa tamakkerluni utertinneqaqqissinnaanngilaq. Saniatigut, tassami ilimagineqarmat suliniut taamaallaat akuerisaassasoq naatsorsuutigineqarpat ilanngaatissat ilanngaatigereerlugit aningaasatigut aamma/imaluunnit inoqatigiinnut iluaqutissamik ilaqarpat, suliniutip aallartinnginnerani pissutsinut uternissaq piviusoq malillugu kissaataanissaa ilimananngilaq. Tamanna pillugu utertinneqaqqissinnaanermut aalajangiinermut tunngavik taamaallaat atorneqartarpoq, immikkut pisoqartillugu, sunniut isigineqarsinnaagaangat tamakkerluni utertinneqaqqissinnaasoq. Aamma, uffa qaqutigoortunik immikkut pisoqartaraluartoq, inoqatigiinnut sunniutit amerlanersaat ingerlajuaannartumik misigineqarput. Tamanna pillugu, nalliuteqattaarnera qaqutigut atorneqarsinnaavoq inoqatigiinnik nalilersuinermi aalajangiinermi tunngavittut. Sunniummut aalajangersimasumut nalilersuinermi nalliuteqattaarneq naleqqukkaangat, tamanna malugineqartarpoq sunniut pillugu oqallinnermi, aamma tassani qaqutigut. Taamatuttaaq, inoqatigiinnut sunniutinut taamaassangatsitsinermik tunisineq nangaanartoqarsinnaavoq. Immikkut pisut eqqaassanngikkaanni, inoqatigiinnut sunniutit amerlanerit isigineqarput assut taamaassangatsinneqartutut (qularnanngingajattumik) inuit ilaannik pinngitsooratik suniinissaat unnit inoqatigiit nalinganni sunniutit takussaanngikkaluartut. Sunniut isigineqassagaluarpat taamaassangatsinneqartutut, kisianni minnerusumik qularnaatsuulluni, tamanna nalilersuinermi nalunaarsorneqassaaq, aamma tassani qaqutigut. Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi aalajangiinermut tunngaviit Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermut nassuiaasersorneqarput Nalunaarsuiffik 4-mi. Report No

53 Nalunaarsuiffik 4: Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi aalajangiinermi tunngavissat Sammivik Pitsaasoq Pitsaanngitsoq Sunniut iluaqutaavoq Sunniut ajoqutaavoq Annertussuseq: Sunniutit pitsaanngitsut Pingaaruteqanngitsoq (N) Appasissoq (L) Akunnattoq (M) Qaffasissoq (H) Annertussuseq: Sunniutit pitsaasut Pingaaruteqanngitsoq (N) Appasissoq (L) Akunnattoq (M) Qaffasissoq (H) Sivisussuseq Sunniut isumaginninnermut pissutsinut pioreersunut sunniuteqassanngilaq Sunniut sunniuteqarpoq, kisianni isumaginninnermut pissutsinut pioreersunut malunnartumik allannguuteqanngilaq Sunniut akunnattumik sunniuteqarpoq, malunnarpoq aamma isumaginninnermut pissutsinut pioreersunut ajoqutaasinnaavoq Sunniut ilungersunarpoq aamma annertuumik inuit inuunerannut akornusersuisinnaavoq imaluunniit isumaginninnermut pissutsinut pioreersunut ajoqutaasinnaalluni Sunniut isumaginninnermut pissutsinut pioreersunut sunniuteqassanngilaq Sunniut sunniuteqarpoq, kisianni isumaginninnermut pissutsinut pioreersunut iluaqutaasinnaasumik malunnartumik allannguuteqanngilaq Sunniut akunnattumik sunniuteqarpoq, malunnarpoq aamma inuussutissarsiornernut isumaginninnermullu pissutsinut pioreersunut iluaqutaasinnaalluni Sunniut inuussutissarsiornermut aamma isumaginninnermut pissutsinut pioreersunut annertuumik iluaqutaasumik tunisivoq Sivikitsoq Sanaartornerup sivissussusaa (qaammatit arfinillit (6)) Akunnattumik sivisussusilik Sivisooq Siaruarsimaneq Nunaqqatigiit Ukiut 1-5 Ukiut tallimat (5) sinnerlugit Sunniutip sumiiffimmi nunap ilaani missuiffimmi inoqatigiit Inuiaqatigiinni Sunniutissanik Nalilersuinermi (SIA) nalunaarusiami taaneqarsimasut ataatsit amerlanerusulluunniit sunniuteqarfigissavai Report No

54 Nalunaarsuiffik 4: Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi aalajangiinermi tunngavissat Nuna tamakkerlugu Kingunernik immikkoortiterineq Pingaaruteqanngitsoq (N) Appasissoq (L) Akunnattoq (M) Qaffasissoq (H) Sunniutip Kalaallit Nunaat sunniuteqarfigissavaa Sunniut isumaginninnermut pissutsinut pioreersunut sunniuteqassanngilaq Sunniut minneruvoq, inuit sunnertittut allannguut aningussavaat minnerpaamik unikkallartitaallutik/ isumaginninnermut pissutsinut pioreersunut aaqqiillutik Pitsaanngitsoq sunniut ilimagineqanngilaq piujuartitsisussamik ineriartornermi killigititanik akuerisaasunik kipisissasoq, kisianni akuliunneq (innarliinaveersaarneq) pisariaqarpoq sunniutit killilerniarlugit imaluunniit sakkortussusaat millisinniarlugit Imaluunniit Pitsaasoq sunniut ilimagineqarpoq inuit ilaannut kinguneqassasoq iluaqummik minnermiit akunnattumut malunnaatilimmik. Pitsaanngitsoq sunniutip piujuartitsisussamik ineriartornermi killigititat qaangerpai Imaluunniit Pitsaasoq iluaqutit aningaasarsiornermi immikkoortunut angisuunut aamma nunap inuinut tutsinneqarput, iluaqutinut peqataanissamut periarfissanik annertuunik ilaqartunik 3.3 Pissutsinik atuuttunik eqikkaaneq Nunap ilaani misissuiffisamut (RSA) aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmut pissutsit atuuttut Hudson-ip siunnersortaannit Inuplan amma Golder-imit misissuiffigineqarsimapput. allaaseralugit Kalaallit Nunaanni, Qeqqata Kommuniani aamma Nuummi isumaginninnermut pissutsit pioreersut. Paasissutissanik katersinnermi aamma nalunaarnermi ingerlatsinermi allornerit uku ilaapput: Suliniummut siunnersuutigineqartumut pingaaruteqartunik apeqqutinik naleqquttunik qinersineq aamma suussusiineq; Atuagassianik misissuineq aamma paasissutissanik pingaannginnernik katersineq (paasissutissat saqqummersinneqarsimasut); Soqutigisaqaqatigiinnik arlaqanngitsunik tusarniaaneq aamma paasissutissanik katersilluni angalaarneq; aamma Report No

55 Paasissutissanik qarasaasiamut immiussineq, misissueqqissaarneq aamma nalunaarneq. Immikkoortut tulliuttut pissutsinik pioreersunik eqikkaanernik imaqarput Aningaasaqarneq Kalaallit Nunaata aningaasarsiornera siaruariartorluni ingerlaarpoq, aamma isumalluutinik piiaanermi suliffissuaqarneq (tassa imaattoq aatsitassarsiorneq, uulia aamma gassi) pingaartunut ilaapput Kalaallit Nunaata aningaasarsiornerata ineriartornermut periusissaanut. Pisortani allaffissorneq, kisianni, maannakkut suliffeqarfiuvoq annerpaaq. Aningaasatigut iluanaarniarluni aalisarneq aamma takornariaqarneq nuna tamakkerlugu aningaasaqarnermut aamma pingaaruteqartutut isigineqarput. Aalisarneq immikkut pingaaruteqarpoq sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimi inoqatigiinnut. Kalaallit Nunaanni aningaasat naleerukkiartornerat qaffasippoq: Atuisumut Akigititamut Naleqqersuut 2008-miilli qaffakkiartortuarsimavoq. Assersuutigalugu, 2008-p aamma 2013-ip akornanni, Kalaallit Nunaanni sanaartornermi angingaasartuutit 9 %-imik qaffassimapput Ilinniartitsineq aamma sungiusaaneq Kalaallit Nunaanni qaffasinnerusumik ilinniarnermi sullissivik pingaarneq tassaavoq Ilisimatusarfik taanna Nuummi inissisimavoq. Kalaallit Nunaanni Aatsitassalerinermik Ilinniarfik Sisimiuni inissisimavoq. Ilinniarnermi sungiusarnermilu pitsannguutit Kalaallit Nunaannut pisariaqarput uuliamik, gassimik aamma aatsitassanik ingerlataqarfinnut periarfissaasinnaasunut qisuarsinnaanissamut. Kalaallit Nunaanni Ilinniarnermi Pilersaarut (2005) tunngaviliivoq ilinniartitaanermut aamma inuussutissarsiutinik ilinniartitsinermut ingerlataqarfinnut, anguniagaralugu imminut atatissinnaasumik aningaasarsiornermut tapersiisinnaaneq sulisut tamarmik ilinniarluarsimasut atorlugit. Qeqqata Kommuniani, nunap inuini atuarfimmi tunngaviusumik atuarsimasut 23%-iupput imaluunniit appasinnerullutik, 72%-it qaffasinnerusumik imaluunniit ilinniagartuutut ilinniarsimapput (ilagalugit inuussutissarsiutinik ilinniarnerit), massa taamaallaat nunap inuini 5%-it ilinniarnertuutut qaffasissusilimmik angusaqarsimasut Innuttaasunut kiffartuussinerit aamma Aningaasarsiornikkut ineriartorneq Pisortani sullissinerit aamma ataqatigiinnermut attaveqarfiit annertuumik ingerlanneqarput Namminersorlutik Oqartussanit pigineqartunit, ilagalugit: Royal Arctic Line (RAL): umiarsualivinnik umiarsuaateqarfinnillu ingerlatsivoq; Air Greenland: nioqqutissanik inunnillu timmisartut qulimiguullillu atorlugit assartuinernik ingerlatsivoq; TELE Greenland: nalunaarasuartaatikkut atassuteqarnernik, paasissutissiuinermi teknologinik (IT) aamma allakkerinermi sullissivinnik ingerlatsivoq; Aasiaat Radio: Sinerissami radioaqarfik TELE Greenlandimit ingerlanneqarpoq, ilagalugit nunat assigiinngitsut imaani ajornartoornerinik nakkutilliineq, silamik Report No

56 ilimasaarutinik nalunaarutiginnineq, imarsiortunut mianersoqqussutit aamma ajunaalernermi kalerrisaarinerit; Polaroil: pilersuisuuvoq ikummatissaq, gasolia issittumut naleqquttoq, dieseli, petruuliu, benziina, orsussaq aamma Jet A-1 illoqarfinnut nunaqarfinnullu amerlanernut; aamma Inissiaatileqatigiiffik INI A/S: inissianik pisortanit pigineqartunik ingerlatitsisuuvoq. Eqqagalerineq, eqqakkat aqqutaat aamma imissaq nunap ilaani kommuninit isumagineqarput. Nunat assigiinngitsunut timmisartoqarfik Suliniummut qaninnerpaaq Kangerlussuarmi inissisimavoq. Aqqusineqanngimmat illoqarfinnik nunaqafinnillu atassusiisunik, nunap ilaani angalanermi periutsit killeqarput timmisartunut, qulimiguulinnut imaluunniit umiarsuarnut. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi illoqarfiit tamarmik sineriammiipput aamma taamaammat nioqqutissanik aamma inunnik angallasinissamut umiarsualivinnik tunaartaqarput. Nuummi umiarsualivik annersaavoq, aamma Kalaallit Nunaanni umiarsualivittut pingaarnertut atorpoq, massa Maniitsup umiarsualivia Suliniuteqarfimmut qaninnerpaajusoq. Nuna tamakkerlugu napparsimavik Nuummi inissisimavoq aamma nunap ilaani immikkoortortaqarfik Qeqqata Napparsimavia Sisimiuni inissisimavoq. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffiup iluani, nunaqarfiit nunap ilaani nakorsartinnermut kiffartuussinernik killilimmik periarfissaqarput aamma peruluttoqartillugu illoqarfimmut qaninnermut angalasariaqarlutik Inunnik isumaginninneq aamma Peqqinneq Kalaallit Nunaanni inuit amerlassusaat allanut naleqqiullugu amerlanngillat (2013-imi ), taamaattoq ukiut qulikkuutaat kingulliit allanngorartuusimanani. Inuit amerlassusaat appasissuuvoq inuit eqimassuseqarput, taamaallaat nunap sikoqanngitsuani inuit 0.14 kvadratkilomerterikkaarlugit. Inuit amerlassusaasa 63%-ii Kalaallit Nunaanni illoqarfinni annnerpaani arfiniliusuni najujgaqarput: Nuuk, Sisimiut, Ilulissat, Qaqortoq, Maniitsoq aamma Aasiaat. Ukiut kingulliit 60-it ingerlaneranni, Kalaallit Nunaanni inuunermi pissutsit nikissimapput ileqqutoqqaniit nunani killerni pissutsit tungaanut. Ileqqutoqqat malillugit periutsit annikilliartorneri ilutigalugit, nunap inui annertunerusumik anigorsinnaanngisamik nappaatinut navianartorsiornerulerput, ilagalugit sukkorneq, uummatip taqarsuani naappaateqarneq aamma kræftimik nappaatsit ilaat. Pisarneq malillugu aalisakkanik aamma imaani miluumasunik nerisaqarneq ilaatigut taarserneqarsimavoq nerisassanik avataanit eqqunneqarsimasunit. Timimut ilungersunartumik inuussutissarsiornerit, soorlu piniarnerit aamma aalisarnerit, taarserneqarsimapput uninngaannarluni aningaasarsiorluni sulinernik. Timimik atuineq aamma annikillisimavoq pissutigalugu angalanerup motoorinngorsagaanera. Oqimaappallaalerneq aamma pualavallaalerneq siaruarnerulersimapput aamma inersimasut quliugaangata ataaseq sukkortuusarpoq. Nappaatit tunillannartut, ilagalugit kinguaassiutitigut nappaatit tunillaattut (STDs) aamma tuberkulose ukiut kingulliit tallimaniit qulinut Report No

57 annertusisimapput. Hivimik (HIV) tunillatissimasut amerlassusaat, taamaattoq, allanut naleqqiullugu appasippoq. Kalaallit Nunaanni inuit ersersippaat annertunerusumik ikiaroornartunik atornerluineq nunanut avannarlernut naleqqiullugu, ilagalugit imigassamik aamma cigarettinik atuinerit. Taamaattoq, ukiut qulikkuutaat kingulliit cigarettinik aamma imigassanik avataanit eqqussuineq apparsimavoq, atuinerup annertussusaa appariartussangatinneqarluni. Politiit suussusersimavaat ataqatigiinneqartoq ikiaroornartunik atornerluinerup aamma persuttaalluni pinerlunnerit akornanni, ilagalugit kinguaassiutitigut atornerluinerit. Politiit naapertorlugit, pinerluttuliortarnerit taamaattut inatsisinik atortitsiniarnermi unammillernartut annersaraat Piorsarsimanermi aamma Pinngortitami pingaartitat Kaalaallisut oqaatsit Kalaallit Nunaanni pisortatigoortumik oqaasiupput. Qaqortorsuup Kangilia (Naajat) pisarneq malillugu taaneqartarpoq Qaqortorsuup Kangilia. Massa Kalaallit piniarneq aamma aalisarneq nerisassanut kisiat tunngavigiunnaarsimagaluaraat, ileqqut taakku suli piorsarsimassutsimut ilaalluinnarput. Pisarneq malillugu nunamik atuisarneq Kalaallit Nunaata Avannaani aamma Kangiani ingammik pingaaruteqarput. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissap iluani, artit sunngiffimmi aamma aningaasanik iluanaarniutigalugu piniartunit piniarneqartartut pingaarnerit tassaapput umimmak aamma tuttu. Aalisakkanut artinut pingaarutilinnut ilaapput saarulliit, nipitsat, qeeqqat/kigutillit, oquutaasat, kapisillit aamma eqaluit. Nunamik atuinerup ilagai nunianneq aamma naasunik katersinerit, ukkusissanik katersinerit aamma pisuttuarnerit. Arlalinnik sumiiffinnik illersukkanik aamma pinngortitatimi pissuseqatigiinnik malussarissunik sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissap iluani peqarpoq. Arnangarnup Qoorua asseqanngilaq aamma nunap ilaa kulturikkut attuumassutilittut pingaartinneqarpoq, qanga 2150 Kr.in.si. piniarnernut aamma aalisarnernut itsarsuarnissanut tunngasunik takussutissaqarpoq. Angujartorfik, Suliniuteqarfimmiit Kangerlussuaq napimut ikaarlugu inissisimavoq, aamma kulturikkut attuumassutilittut pingaaruteqarpoq asimi inuilaarsuaqarfiuttut atorneqartarluni. Angujartorfik aamma tuttut piaqqiortarfiata eqqaaniippoq, aamma illersugaavoq itsarsuarnitsanut sumiiffittut. Kangerlussuup Nunanut Assigiinngitsunut timmisarsartortarfiata eqqaani illersugaaffeqarpoq aamma Sermersuup aqqutaani tassani piniarneq inerteqqutaavoq. Marlunnik mitinut/aavuunut ineqarpoq, ataaseq Kangerlussuaq malillugu Suliniutip avannaani aamma ataaseq Itillip Kangerlua malillugu, tamarmik 200 meterimik illersorneqarfissamik kaajallanneqarsimapput. Itillip Kangerlua malillugu nerlernut eqqissisimaarfeqarpoq, ingerlaarnerup nalaani atorneqartartumik. Arlannik timmiarpaat inaannik peqarportaaq aamma Pingaarutilimmik Timmiaqarfeqarpoq nunaqarfiup Kangaamiut nunaata timaani. 3.4 Soqutigisaqaqatigiit ilanngunneqarnerata inernerinik eqikkaaneq Ataatsimut isigalugu, inuit sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmiittut paasinarsisippaat nunap ilaanit atorfinitsitsinissaq pisariaqartoq, aamma paasivaat, aatsitassarsionermi sulinerup Report No

58 pisariaqartitaq tamanna eqquutsisinnaagaa aammalu inuuniutit nalinginnaat qaffasinnerusut pilersissinnaallugit. Nalinginnaasumik, inuit sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmiittut Suliniut 2 eqqasuutitik tulliuttuni suussuserpaat: Kulturikkut aamma avatangiisinut sunniutaasinnaasut; pillugu Piniarnermut aamma aalisarnermut sunniutaasinnaasut, aningaasanik iluanaarniutigalugu aamma inuuniutigalugu piniartut; Nunap ilaani tamaani sulisunik atorfinitsitsineq aamma aatsitassarsiornermut attuumassuteqartunik sungiusarnerit piumasaqaataasut; Nunap ilaani tamaani pisiortorfinnik atuineq; Aatsitassarsiornermi igitat qanoq toqqortarineqassanersut; Qaartitserinernit nipiliornerit; Nunap ilaani tamaani atorfinitsitsinermut politikki, suliffiit amerlassusaat aamma sungiusarsinnaanermut periarfissat; Avatangiisinut ajoquseeriataarsinnaaneq; aamma Nunap ilaani tamaani uumasut sunniutigisinnaasaat (ingammik tuttut). 4.0 SUNNIUTAASUNIK NALILERSUINEQ 4.1 Aningaasarsiornermut sunniutit Suliniut Qeqqata Kommuniata aamma Kalaallit Nunaata aningaasarsiorneranut sunniuteqassaaq nunap ilaani aamma nuna tamakkerlugu aningaasartuutit, sullivinnik pilersitsinerit kiisalu nuna tamakkerlugu aamma kommunini isertitat aqqutigalugit. Immikkoortumi uani nassuiarneqarput aamma sammineqarput aningaasarsiornermi sunniutaasinnaasut ilaat. Aningaasarsiornermi sunniutit nalilersuiffigineqartussat tassaapput: Toqqaannartumik Atorfinitsitsineq; Nunaqqatigiinni Pisiniarneq; Aningaasarsiornikkut siuariartorneq aamma Siaruarneq; 2 Alaatsinaanneqartunik ataatsimeeqateqarnerit aamma tamanut ammasumik Soqutigisaqaqatigiinnik ataatsimeeqarnerit ingerlanneqarput Qeqqata Kommuniani juuni 2012-imi aamma novembari 2013-imi. Report No

59 Atorfillit Aaningaasarsiaat; aamma Akileraarusiinerup Sunniutai Atorfinitsitsineq Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq atorfinitsitsinermut sunniuteqassava (toqqaannartumik, toqqaannanngitsumik aamma pilersumik) sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi aamma Kalaallit Nunaanni? Kalaallit Nunaanni 2011-imi suliffeqartut amerlassusaat 71.6%-iusimapput. Suliffissarsiortut amerlassusaat amerliartorput Kalaallit Nunaani tamarmi aamma Qeqqata Kommuniani, tassani ersersinneqarlutik nunap inui pisortanit ikiorsiissutsinik pisartut amerlanerulersimasut, soorlu sulinngiffeqannginnersiutit. Nunami tamarmi suliffissarsiortut missiliorneqarput 9.4% (Statistics Greenland, 2013a), massa Qeqqata Kommuniani suliffissarsiortut missiliorneqartoq 7.7% Maniitsumi aamma 5.5% Sisimiuni (Statistics Greenland 2012a), sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi illoqarfiit annersaat marluk mi, inuit 2100 missaat suliffissaq naasarlugu sulisitaasarsimapput sanaartornermik suliaqarfinni, inuit 3000 assartuisoqarfinni aamma 4900 suliaqarfinni immikkoortuni 3 allani taakkununnga ilaallutik aatsitassarsiornermi aamma isumalluutinik suliaqarfinni. Tamarmik, katillugit taakku Kalaallit Nunaanni sulisut tamarmik 35%-ii anguai (Statistics Greenland, 2013a). Arlalinnik ilinniarfinnik aamma sungiusarfinnik Kalaallit Nunaanni sanaartornermut aamma aatsitasserinermut attuumassutilinnik peqarpoq. Ilinniarfiit anginerit ilaat suliaqarfinnut taakkununnga attuumassuteqartut sumiiffimmi nunap ilaani tamaani Sisimiut illoqarfiani inissisimapput. Taakku tassaapput: Sanaartornermik Ilinniarfik, Aatsitassalerinermut Ilinniarfik, Teknikimik Ilinniarfik aamma Qaasuitsumi Teknologiimik Inerisaavik. Ilinniagassat neqeroorutigineqartut ilagaat: issittumi ingeniøri, pilersaarusiorneq aamma avatangiisit, aatsitasserineq aamma sanaartornermi pikkorissarnerit. Sisimiuni Aatsitassalerinermik ilinniarfiup aamma akueraa aatsitassarsiornermi oqaatsit atorneqartut tassaasut tuluttuut aamma taamaammat ilinniagassat tuluttut ilinniartitsissutigneqartarput isumannaarniarlugu ilinniartut sulinissaminnut piareersimassasut suliaqarfiup ilimagisai malillugit. Eqqasuuteqartoqarpoq imaassinnaasoq sulisussanik naammattunik piukkunnaateqartunik Suliniummi suliffissat tamarmik inuttalernissaannut piareersimasoqanngitsoq. Massa Kalaallit Nunaanni suliffissaaleqisut amerlassusaat annertusiartoraluartoq aamma Kalaallit Nunaata Suliniutip atorfiniffissamik periarfissiineri iluaqutigissagaluarai, ilimanarneruvoq Suliniutip sulisut aatsitassarsiornermi imaluunniit suliaqarfinni attuumassuteqartuni sulereersut ussagarnerusuussasut, ilagalugit Seqimi Olivinimik piiavimmi sulisimasut imaluunniit taakku suliaqarfinni assingusuni suliakinnerusinnaasut. Matuma suliffissaaleqisunut toqqaannanngitsumik suliffissanik periarfissanik pilersitsiffigisinnaavaa. 3 Suliaqarfiit allat ilagaat aatsitassarsiornermi aamma isumalluutilerinermi suliffissuaqarfiit, kisianni paasissutissat immikkoortitserneqannginneri pissutigalugit, tassunga aamma ilaapput suliaqarfiit attuumassuteqanngitsut. Suliaqarfiup uumap iluani paasissutissat tunniunneqanngillat suliffiit aatsitassarsiornermut aamma isumalluutinut tunngassuteqartut pillugit. Report No

60 Piniartut aamma piukkunnarsinnaapput Suliniummi ilinniarsimanngitsunut aamma ilaatigut ilinniarsimasunut suliffinnut. Aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniartunik atorfinitsitsinermut akornutit ilaat tassaavoq Suliniummi atorfimmi isertitanik aningaasarsiat ukiumut 50%-ii sinnerpagit, piniarsinnaanermut allagartartik annaassammassuk. Tamanna piniartunut amerlasuunut akimmiffiuvoq Suliniummi periarfissanik malersuisinnaanerannut, ingammik periarfissanut sivikitsunut soorlu taakkununnga sanaartornerup nalaani periarfissaasunut. Sanaartornerup nalaani Hudson-i suliffeqarfimmik sanaartugassanik suliassinneqartartumik Suliniutip atortuinik tamanik sanasussamik atorfinitsitsiniarpoq. Taamaalillutik isumannaarniarpaat sanaartornermik suliassinneqartut nunap ilaani tamaani sulisunik sapinngisaq tamakkerlugu atuinissaa eqqarsaatigalugit nunap ilaani sulisut pissarsiarineqarsinnaaneri aamma pikkorissusaat. Hudson-ip Qeqqata Kommunia qanittumik suleqatiginiarpaa suliniummi sulisorineqarsinnaasut kinaassuserniarlugit. Ilimagineqarpoq sulisut Nuummit aamma Kalaallit Nunaanni ilaani allanit takkussinnaaneri. Sanaartornermi sulisut tamkkerlugit 20-ussasut naatsorsuutigineqarpoq. Siunertaavoq minnerpaamik sanasut atorfinitsinneqartut affaat (inuit qulit (10)) Kalaallit Nunanneersuussasut sanaartornermi qaammatit arfinillit (6) ingerlaneranni. Naatsorsuutigineqarpoq sanaartornermi suliffiit ilaat sanaartorneq tamaat sivisussuseqassasut. Maannakkuugallartoq, sulisut piukkunnaateqarfiinik immikkoortiterisoqanngilaq (t.i. ilinniarsimanngitsut, ilaatigut ilinniarsimasut, ilinniarsimasut aamma aqutsisut) sanaartornerup nalaani pissarsiarineqarsinnaasunik. Atorfinitsitsinermi periusissaq suliarineqassaaq Piareersarfinnullu nalunaaritigineqarluni (suliffissarsiussiffinnut) taakku Kommunenit ingerlanneqarput. Suliffissarsiussiffiit inunnut ilinniarnissamik imaluunniit suliffissarsiornissamik periarfissanik eqqarsaateqartunut ilitsersuisarput aamma/imaluunniit ikiuillutik. Ilinniaqqinnernik aamma sulinermut piareersimanermut pikkorissarnernik soorlu tuluttut ilinniarluni sungiusarnernik neqerooruteqarput. Atorfinitsitsinermi periusissaq aamma ilinniarfinnut aamma ilinniarneq pillugu ilitsersuisunut nalunaarutigineqarumaarpoq taakku ilinniartunut pikkorissarnernut naleqquttunut ingerlatsisunut paasissutissiisinnaammata. Ingerlatsinerup nalaani Ingerlatsinerup nalaani, Suliniummut sulisut toqqaannartumik pisariaqartinneqartut naatsorsuutigineqarpoq tamakkerlutik inuit 57-iussasut, ilagalugit Hudsonip atorfilittai 47-t aamma isumaqatigiissut malillugu atorfillit qulit (10). Sulisut tamarmik atorfinitsinneqarnikut 80%-isa missaat (imaluunniit sulisut 46-t) naatsorsuutigineqarpoq kalaaliussasut. Massa ukiut arlallit kalaallinik 80%-imik sulisoqarlernissap angunissaa sivissussuseqassagaluartoq, Hudson tunniusimavoq Qeqqata Kommunia aamma nunap ilaani sungiusarfiit suleqatigalugit anguniagaq tamanna kalaallinik sulisoqarnissaq anguneqarsinnaasoq. Ingerlatsinerup nalaani suliffissanut ilaapput suliffiit suliaqarfittut sanaartukkami, aatsitassarsiorfimmi, najugaqarfissami aammalu allaffimmi suliffiit ataani sukuumiinerusumik eqqartorneqartut. Report No

61 Kalaallit Nunaanni suliaqarfittut sanaartukkami suliffissat suussusiinut paasissutissat ilaat ilisimaneqarput. Pilersaarutigineqarpoq suliffissaqassasoq 21-inik (imaluunnit piffissaq tamakkerlugu sulisut nalinganik (FTE-it)) suliaqarfimmi sulissasut. Aatsitassarsiorfik pilersaarutigineqarpoq ullut tamaasa ulloq unnuarlu ingerlassasoq, sapaatip akunneranut ullut arfineq-marluk qaammatini qulini (ullut 300-t) ukiut 20-t sinnerlugit ingerlatsinermi. Ullut tamaasa marlunnik akunnerit aqqaneq-marlukkaanik paarlaagaattoqassaaq aamma sulisut paarlagaallutik sulisassapput, sapaatit akunneri sisamat sulisassapput aammalu sapaatit akunneri marluk sulinngiffeqarlutik. Nalunaarsuiffik 5 missingersiorpai suliffiit suut aamma qassit suliaqarfittut sanaartukkamiittut. Nalunaarsuiffik 5: Suliaqarfittut sanaartukkami sulisut amerlassusaata missingersorneri, Ingerlatsinerup nalaani Atorfik Sulisut Aqutsiveqarfimmi ingerlatsisoq 3 Entreprenør maskinalerisoq 3 Entreprenør maskinalerisup ikiortaa 3 Innaallagisserisoq 3 Nalinginnaasumik sulisut 6 QA/QC & OH&S 3 Katillugit 21 Missiliorneqarpoq inuit 22-t missaat aatsitassarsiorfimmi sulissasut. Aatsitassarsiorfimmi sulisut paarlaattarlutik sulisassapput sapaatit akunneri sisamat (4) sulisarlutik aamma sapaatit akunneri sisamat (4) angerlarsimasarlutik. Aatsitassarsiorfik qaammatit arfineq-sisamat ingerlanneqartassaaq (ullut 270-it), ullormut akunnerit aqqaneq-marluk (12), sapaatip akunneranut ullut arfineq-marluk (7). Aatsitassanik piiaaffik ullukkuinnaq ingerlanneqartassammat, inuttat immikkut marluk pisariaqartinneqassapput. Aatsitassarsiorfimmi suliffissat amerlanerit ilaatigut ilinniarsimasunut aamma ilinniarsimasunut suliffissaassapput. Hudson-ip sulisunut ilinniartitsinermik aamma sungiusaanermik pilersaarutit pisinnaasanik pitsanngorsaanerit tapersersorniarlugit pilersinniarpai aamma atorfimmi qaffanniarluni aqqutit sulisut atorfimminnik qaffaaniarfigisinnaasaat, piffissap ingerlanerani sungiusarnikkut aamma ilinniartoqarnikkut pilersaarutsitsigut. Nalunaarsuiffik 6- ip ersersippai aatsitassarsiorfimmi suliffiit suuneri amerlassusaatalu missiliorneri: Report No

62 Nalunaarsuiffik 6: Aatsitassarsiorfimmi suliffiit amerlassusaannik missiliutit, Ingerlatsinerup Nalaani Atorfik Sulisut Atortunik oqimaatsunik ingerlatsitsisoq 2 Uniartakkanik chaufføri 6 Atortussiornermi qillerummik 2 ingerlatsisoq Aserorterutunik ingerlatsisoq 2 KSP (VVS) sulialik 2 Aatsitassarsiorfimmi teknikeri/inspektøri 2 Aserfallatsaaliuinermi teknikeri 6 Katillugit 22 Naatsorsuutigineqarportaaq Suliniut aqutsisutut atorfinnik pingasunik atorfinitsitsissasoq aamma nakorsamik piukkunnaatilimmik. Nakorsaq piukkunnaatilik Suliniuteqarfimmi inissinneqassaaq aamma taamaallaat ullukkut sulisassalluni (massalu akunnernik aqqaneqmarlunnik (12) unnuarsiortoqartillugu ikiueqqaarnermut aamma nakorsaqarnermi ajornartoornermi siniisussamaataassalluni). Nakorsaq piukkunnaatilik ingerlatsisoqarnerani atorfinitsinneqartassaaq, ukiumut qaammatit qulit (1), sapaatit akunneri sisamat sulisarneq aamma sapaatit akunneri sisamat sulinngiffeqartarneq tunngavigalugu. Ingerlatsinermi pisortaq aamma ingerlatsinermi pisortap tullia atorfinitsinneqassapput. Sulissapput suliffissatut pilersaarutit parlangasut malillugit, Suliniuteqarfiup Sisimiunilu allaffiup akornanni paarlaattarlutik. Ingerlatsinermi pisortaq piffissaq tamakkerlugu atorfinitsinneqassaaq, kisianni ingerlatsinermi pisortap tullia qaammatit qulit pilersaarutaasoq malillugu sulissaaq. Sisimiuni allaffik aamma allaffimmi sulisoqassaaq piffissaq tamakkerlugu sulisussamik. Toqqaannanngitsumik atorfiit aamma pilersinneqassapput Suliniummut tunngasunik suliassat suliasiissutigineqarnerisigut. Taakkununnga ilaapput, nerisassiornerit, errorsinerit aamma nalinginnaasumik nunalerinerit. Suliassinneqartartut aamma paarlagaajaallutik sulissapput Suliniummut toqqaannartumik sulisunut assingusumik aamma taamaammat igasoq ataaseq kisimi suliniuteqarfimmiittassaaq. Suliassinneqartartunik allattuiffiugallartoq ingerlatsinerup nalaani pisariaqartitanik Nalunaarsuiffik 7-imi ilanngunneqarpoq. Report No

63 Nalunaarsuiffik 7: Suliassinneqartartut sulissussaasa missiliorneri, Ingerlatsinerup nalaani Atorfik Sulisut Igasoq 2 Igasup tullia 2 Asaasut 2 Errorsisartut 2 KSP (VVS) sulisut 2 Katillugit 10 Saniatigut, imaassinnaavoq killilimmik suliffinnik Suliniummi sulianut tunngasut pissutigalugit aningaasarsiorfimmi annerusumi pilersitsisoqartoq. Suliffissanut amerlisaatissatut gangiut akornanniittoq missiliorneqarsimavoq Kalaallit Nunaanni ineriartornernut pioreersunut aamma pilersaarutaasunut (Alcoa sulinit, Nalunaq piiaaffik aamma uuliamik gassimillu suliat). Tamanna isumaqarpoq, suliffiit tamarmik (toqqaannartut aamma toqqaannanngitsut) Suliniummi pilersinneqartut, 0.3-mit 0.6-imut amerlanerusut suliffiit aningaasarsiorfimmi annerusumi pilersinneqarsinnaasut (Grontmij, 2013). Tamanna naatsorsorneqarsinnaavoq 17-imit 34-t missaannut suliffiit aningaasarsiorfimmi annerusumi pilersinneqarnerinik, ingerlatsinerup nalaani. Sunniutinik pitsaanngitsunik suussusersisoqanngilaq toqqaannartunik, toqqaannanngitsunik aamma suliffissanik pilersinneqartunik Suliniut pissutigalugu pilersinneqartunik. Innarliinaveersaarnermi iliuusissat pisariaqanngillat. Sunniutit iluaqutaasut suussusersineqarput aamma pitsannguutissatut iliuutsit ilagaat: Siunertarineqarpoq sanaartornermi sulisut minnerpaamik 50%-it kalaaliussasut; Ingerlatsinermi sulisut minnerpaanik 80%-it kalaaliussasut, piffissap ingerlaneranni; Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami najugaqartut pisariaqartitanik pisinnaasallik atorfinitsinneqarnissaminut salliutsinneqassapput; Atorfinitsitsinermi periusissaq atulersinneqassaaq tamanut nalunaarutigineqartussaq sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami tamarmi, ilagalugit suliffissarsiussiffiit aamma ilinniarfiit sungiusarfiillu; Sungiusartuunissamut aamma ilinniartuunissamut pilersaarutit atulersinneqassapput anguniarlugu sulisoqarnermut anguniakkat aamma atorfimmi qaffakkiartuaarnissaq tapersersorniarlugu; aamma, Sulisunut ilinniartitsinermik aamma sungiusaanermik pilersaarutit pisinnaasanik pitsanngorsaanerit tapersersorniarlugit pilersinniarpai aamma atorfimmi qaffakkiartuaarnissaq tapersersorniarlugu anguniarlugit ilaatigut ilinniarsimasunut, ilinniarsimasunut aamma aqutsisunut suliffiit. Report No

64 Sunniutit iluaqutaasut sinneri suliffeqarnermut tunngasut immikkoortitserneqarput Immikkoortoq 3.6-imi Nunaqqatigiinni pisiniarneq Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq nunaqqatigiinni pisiniarnermut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi aamma Kalaallit Nunaanni? Suliniummut pisiassat allattorsimaffii sukumiisut aamma nioqqutissanik kiffartuussinernillu pisiffigineqarsinnaasutut ilippanartut suli ineriartortsinneqanngillat. Kisianni naatsorsuutigineqarpoq, taamaattoq, nunaqqatigiinni pisiniarneq annerusumik pisassasoq ingerlatsinerup nalaani, tassami, Suliniutip sananeqarnissaanut atortut 4 annertuut pisariaqartitat amerlanerit Europamit aamma Amerika Avannarlermit pisiarinneqartussaammata aammalu Suliniuteqarfimmut umiarsuarmit tikiunneqarlutik. Ingerlatsinerup nalaani, DKK 31.4 million-it missaat ukiumut Kalaallit Nunaanni atorneqartassapput, taakkunani DKK 12.5 million-it missaat toqqaannartumik sulisut akissarsiaannut aningaasartuutaassapput. Sinneruttut DKK 18.9 million-it atorneqassapput nioqqutissanik kiffartuussinernillu Kalaallit Nunaanni pisinermi (Brady and Hains, 2014), Qeqqata Kommuneani nioqqutissat pisiarineqarsinnaasut salliutsinneqassapput. Taanna pingaarnertut pitsaasumik inuussutissarsiortunut Suliniummit sunniutaassaaq. Nioqqutissat aamma sulissussinerit nunap ilaani tamaani pisiarineqarsinnaasut ilagaat Inuussutissat, soorlu neqi (aalisakkat aamma piniagassat) aamma pisiassat allat; Sanaartornermi sulisut (missiliorneqarput inuit 50-it aamma 75-it akornanniissasut); Ikummatissaq (qamutinut aamma sarfaliutinut); Maskiinanut aamma atortussanut minnernut kingoraartissat; Atisat aamma sulisunut isumannaallisaanermut atortut; Najugaqarfimmi kiffartuussinerit (nerisassiornerit aamma eqqiaanerit); aamma Nioqqutinik inunnillu assartuinerit (imaani taxat) Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami illoqarfinni nunaqafinnilu najugallit Qeqqata Kommuneani qularnanngitsumik aamma suliffiit atorfigisinnaassavaat aammalu nerisassiorlutik, errorsisarlutik, asaallutik aamma kiffartuussinerillu Suliniummut attuumassuteqartut taassumalu najugaqarfiinut. Suliniutip malittarisassat pilersinniarpai isumannaarniarlugu nunap ilaani nioqqutissanik soorlu nerisassanik, ikummatissanik aamma angallannernik pisiniarnerit nanertuissanngitsut 4 Atortut annertuut Kalaallit Nunaannut eqqunneqartussat ilagisinnaavaat: assaassut, uniartakkat, gummigedi, qillerut angallattagaq, aserorteriviit angallatakkat aamma aalajaatsut, krani, sanaartornermut sisak, suliaqarfittut sanaartukkamut atortussat, betongiliorfik, usilersuivik, najugaqarfissaq modulikkuutaartoq aamma generatorit. Report No

65 (pisiarineqarsinnaanerinik imaluunniit akit qaffakkiartornerannik) taakku pisiassat aamma kiffartuussinerit nunap ilaani atugassat pissarsiarineqarsinnaanerannut. Aningaasat naleerukkiartorsinnaanerata inoqatigiinnut pitsaanngitsumik kinguneqarnissaa ilippanarsinnaavoq pissutigalugu Suliniutip pisiniartarnerisa appasinneri Suliniutip pisariaqartitaasa appasinnerat pissutigalugu. Suliniutip taamaattoq, nunap ilaani akit nakkutiginiarpai isumannaarniarlugu pisiat Suliniummut attuumassuteqartut nunap ilaani nerisassat, nioqqutissat aamma kiffartuussinerit akiisa qaffakkiartortitsinngitsoq. Sunniutit kinguneratnik pitsaanngitsunik siulittuisoqanngilaq. Nunaqarfimmi pisiniarnerit sunniutai iluaqutaasut suussusersineqarput aamma iliuusissat pitsanngorsarneqarnerinut ilaappuat: Pisiassat allattorsimaffiinik sukumiisunik pilersitsineq aamma tamanut ammasumik nunap ilaani suliffeqarfinnut aamma assigiinnik suliaqarfinnut saqqummiussineq; aamma, Sunniutit iluaqutaasut sinneri nunap ilaanut attuumassuteqartut immikkoortitserneqarput Immikkoortoq 3.6-imi Aningaasarsiornikkut siuariartorneq aamma siaruarneq Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq aningaasarsiornikkut siuariartornermut aamma siaruarnermut sunniuteqassava LSA-mi aamma Kalaallit Nunaanni? Aningaasarsiornikkut siuariartorfiusinnaasunik aamma siaruarfiusinnaasunik suussusiinerit, kiisalu Suliniutip suliffeqarfinnut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi aamma Kalaallit Nunaanni sunniutigisinnaasai nalinginnaasumik tunngavilerneqarput soqutigisaqaqatigiinnit paasissutissianit aamma tunngaviusumik sunniutissanik paasiniaanernit. Qeqqata Kommuneani aningaasaqarniarnermi pisortat allaffissornerat sallersaavoq, sanaartornermi suliffeqarfiit aamma niuertunut suliffeqarfiit suliffissat tamakkerlugit 57%-it angungajappaat (Statistics Greenland, 2012b). Sanaartornermi suliffeqarfinnit Suliniutip sananeqarneranit aningaasarsiornikkut siuariartorneq malugineqaratarsinnaavoq massa sanaartorneq naatsorsuutigineqaraluartoq taamaallaat qaammatinik arfinilinnik sivisusseqassasoq. Suliniut sunniuteqarsinnaavoq kiffartuussinermi suliffeqarfinnut siuariartornermut ingerlatsitsisutut, Suliniutip eqqiaanermut, nerisassiornermut aamma angallassilluni kiffartuussinermut piumasaqaatai pissutigalugit. Aningaasarsiornikkut siuariartorneq taanna annikissagaluartoq kinguneqarsinnaavoq toqqaannanngitsumik kiffartuussiveqarfinni taakkunani siuariartornermik. Suliniutip sulisunik piumasaqarnera sunniuteqarsinnaavoq aalisarnermut, piniarnermut aamma neqinik suliaqarfinnik suliffissuarnut. Katersuineq aamma aalisakkanik neqinillu suliarinninneq Qeqqata Kommuneani suliffissuaqarfiupput pingaarutillik aamma nunap ilaani 50%-it tikillugit sulisoqarfiupput sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi nunaqarfinni illoqarfinnilu (pers. comm. Kangerlussuaq Settlement Council, 2012; pers. comm. Kangerlussuaq Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Qeqqata Municipal Report No

66 Council, 2012). Ilaatigut takussutissaqarpoq aalisartut piniartullu aalisarnermik piniarnermillu qimagussinnaasut aatsitassarsiornermilu sulilerlutik (pers. comm. Maniitsoq Hunters and Fishers, 2012), taaneqartoq kingulleq akissarsiagissaarnerulluni aammalu ilaatigut siumut nalunanngereerluni. Isumalluutinik katersuisartunut Suliniummi suliffissarsiortunut akornuteqarpoq ataatsimik, imaattoq, tassa piniartut imaluunniit aalisartut akissarsiamik affaat sinnerlugu sulianit allanit pissarsiarisimappassuk, kommunemit akuersissut pisimasartik annaasinnaavaat. Takornariaqarnerup Kalaallit Nunaanni pingaaruteqarnera suli alliartorpoq. Ilimagineqanngilaq Suliniummi sulisunik piumasaqaatit takornariaqarnerup siuariartorneranut imaluunniit piujuartinneranut sunniuteqassasoq. Suliniutip nunamik atuinerata takornariaqarnermut aamma sunngiffimmi sammisaqarnermut sunniutigisinnaasai Immikkoortoq mi Sunngiffimmi nunamik aamma isumalluutinik atuinermi nanineqarsinnaapput. Aningaasarsiornikkut siuariartornermut sunniutinik pitsaanngitsunik Suliniummi suliat kingunerinik suussusersisoqanngilaq. Innarliinarveersaarluni iliuusissat pisariqanngillat. Suliniut kinguneqarsinnaavoq annikikkaluamik aningaasarsiornikkut siuariarnermik aamma aningaasarsiornerup siaruarneranik. Ilimagineqarpoq sunniut pitsaasuussasoq appasissumik sakkortussusilik. Sunniutit iluaqutaasut sinneri nunaqarfinni pisiniarnernut attuumassuteqartut immikkoortitserneqarput Immikkoortoq 3.6-imi Atorfillit aningaasarsiaat Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq atorfillit aningaasarsiannut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi aamma Kalaallit Nunaanni? Kalaallit Nunaanni inuup ukiumut aningaasarsiat agguaqatigiissillugu 2011-imi DKK simapput. Qeqqata Kommuneani agguaqatigiisillugu ukiumut aningaasarsiat appasinnerulaarput 2011-imi DKK iullutik. Akissarsiat 3.5%-it missaannik illoqarfinni qaffasinnerupput Kommunemi nunaqarfinnut naleqqiullugu (Statistics Greenland, 2013a). Piffissaq tamakkerlugu sulisut akissarsiaat sanaartornermi aamma ingerlatsinermi unammillersinnaassapput aamma naatsorsuutigineqarput agguaqatigiisillugu DKK / qaammammut (imaluunniit DKK / ukiumut) missaaniissasut. Massa taanna annertuumik qaffasinnerugaluartoq kommunemi aamma Kalaallit Nunaanni agguaqatigiisillugu ukiumut akissarsianut naleqqiullugu, akissarsiat taakku immikoortiterneqarsimanngillat pisinnaasat inissisimaffiat malillugu aamma taamaammat aqutsisut aamma annertuumik pisinnaasallit akissarsiaannit ilaqarput. Akissarsiat qaffasissusaannik pisinnaasat malillugit pilersitsinermi, Hudson-ip isumannaarniarpaa akissarsiat Kalaalit pisinnaasat misilittagaallu assigiinngitsut akissarsiaasa malineqarnissaat. Suliniummi sulinermi akissarsiat sunniutaannik pitsaanngitsunik suussusersisoqarsimanngilaq. Innarliinarveersaarluni iliuusissat pisariqanngillat. Suliniut toqqaannarluni toqaannanngitsumillu sulisut akissarsiasa qaffannerinut Report No

67 kinguneqartitsisinnaavoq. Ilimagineqarpoq sunniut pitsaasuussasoq appasissumik sakkortussusilik. Sunniutit iluaqutaasut sinneri attuumassuteqartut immikkoortitserneqarput Immikkoortoq 3.6- imi Akileraarusiinerup sunniutai Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq Kalaallit Nunaanni akileraarutsitsigut isertitaannut tapersiissava? Suliniutip aningaasatsigut iluaqusiinera Kalaallit Nunaannut tassaavoq akileraarutitigut isertitassasut ilimagineqartut ilanngussinerat. Akileraarutitigut isertitat ukuninnga katersorneqassapput: Suliffeqarfiup isertitaminit akileraarutai, ilagalugit nioqqutissiornermi akitsuut aamma ingerlatsiviup isertitaminit akileraarutai Suliniummit toqqaannartumik Kalaallit Nunaannut akiliutassinnaasut; Isertitanit akileraarutit, ilagalugit nunap ilaani sulisunit aamma sulisunit nunanit allaneersunit akileraarutit Suliniummi sulisunit akileraarutaasut; aamma Sulinermi isertitatnit akileraarutit amerlisaatissatut gangiutaat Kalaallit Suliniummi sulisut aningaasanit atuineraneersoq. Nalunaarsuiffik ataaniittoq (Nalunaarsuiffik 8) eqikkaavoq akissarsianit akileraarutinit isertitat ilanngussinerannik missiliuutinik, Suliniutip ukiuni 20-ni ingerlanerani siullernit tunngaveqartumik: Nalunaarsuiffik 8: Suliniummit akileraarutit isertitat ilanngussineranik missiliornerit eqikkarneqarneri Kalaallit Nunaanni akileraarutit Akileraarutinik isertitat ilanngussinerinik missiliuutit ukiut siulliit 20-it Aatsitassarsiorluni Suliniutip ingerlaneranit (2035 tikillugu) Suliffeqarfiup isertitaminit akileraarutai Sulisut isertitanit akileraarutaat Amerlisaatissatut gangiut DKK 25,1 millionit DKK 107,9 millionit DKK 32,4 64,7 millionit Katillugit DKK 165,4 197,7 millionit Malugiuk: Ingerlatsiviup aamma iluanaarutit akileraarutaat missiliorneqarsimapput BFS Engineer-imit aningaasaqarnermut ilusilersuineq tunngavigalugu taanna Bankable Feasibility Study-mi saqqummiunneqarsimavoq (Hains Engineering Company, 2014) Ingerlatsiviup isertitaminit akileraarutai Akileraarnermut killissarititaq tulliuttoq atorneqarsimavoq Sulilniummi suliffeqarfiup isertitaminit akileraarutinut ilanngussai missiliorniarlugit. Report No

68 Nioqqutissiornermi akitsuut (Royalty): Kalaallit Nunaanni Naalakkersuisut aamma Hudson Resources-ip akornanni inaarutaasumik isumaqatigiissutaata ataani inissisimavoq, 2,5%-imik nioqqutissionermi akitsuut Suliniutip isertitassaatut ilimagineqartut tunngavigineqarput. Taanna tunngaveqarpoq Kalaallit Nunaata Naalakkersuisuisa (2014) uuliasiornermut aatsitassarsiornermullu periusissaatut saqqummiussanut. Ingerlatsiviup isertitaanit akileraarutit aamma agguagarsianut akileraarutit naatsorsuutigineqarput ukiumut katillugit nioqqutissiornermi akitsuummit ilanngaatigineqartassasut. Tassani ersersinneqarpoq nioqqutissiornermi akitsuut tassaasoq minnerpaamik akitsuut millisinneqartussaq imaluunniit peerneqarluni Suliniutip ingerlatsivimmi isertitaminit akileraarutit imaluunniit agguagarsianut akileraarutit Kalaallit Nunaannut akilertarpagit. Ingerlatsiviup isertitaminit akileraarutaa: Ingerlatsiviit isertitaminit akileraarutaat suliffeqarfinnut akuersissummik peqartunut atuuttoq Aatsitassanut Ikummatissanullu inatsisip ataani 30%-iuvoq (Deloitte, 2011). Isertitat akileraarusigassat aalajangerneqartarput tunngavigalugit sinneqartoorutit ukiumoortumik nalunaarusiami saqqummiunneqartut, akileraarnermut inatsisit malinniarlugit iluarsartuunneqarsimasut. Iluarsartuinerit ilagaat pigisanik nalilinnik akileraarutinik nalikilliliinerit (qinnuteqaatigineqarsimasunit naatsorsuutinit atorneqartunit taarsiullugit), akileraartarnermi amigartoorutit siumoortinneqarsinnaasut aamma agguagarsiassanut akileraarutit akilerneqarsimasut. Agguagarsianut akileraarut: Kalaallit Nunaanni suliffeqarfiit agguagarsititsisartut agguargarsianut akileraarutit tigummigallartassavaat agguagarsianut tunniussimasaminnut (Deloitte, 2011). Agguargarsianut akileraarut atuuttuusoq kommunemi allattorsimaffimmi aningaasarsianut akileraarutip annertussusaanut naapertuuppoq. Suliffeqarfiit Aatsitassanut Ikummatissanullu inatsisip ataani akuersissummik pigisaqartut, agguagarsiassanut akileraarutip annertussusaa kommunemut akileraarutissat procentiatut annertussuseqarpoq taanna Kalaallit Nunaanni Akileraartarnermut Aqutsisoqarfimmit atorneqarpoq, maannakullu 36%-iulluni (Skattestyrelsen, 2013a). Agguagarsianik pissarsiat ilanngaatigineqarsinnaatitaapput ingerlatsiviup isertitaminit akileraarutaanik naatsorsuinermi. Taamaammat sunniuteqarluartumik ingerlatsiviit isertitanit marloriaammik akileraarusiiffigineqartarneri pinngitsoortinneqarput, aamma ingerlatsiveqarfiit iluanaarutinik suliffeqarfimmiititsiinnarnissaat kajumissorneqarpoq pissutigalugu ingerlatsiviup isertitanit akileraarutaanik appasinnerusumik iluaquteqassammata. Akileraartarnermi amigartoorutit: Suliffeqarfiit Aatsitassanut Ikummatissanullu inatsisip ataani misissuinissamut imaluunniit piiaanissamut akuersissummik pigisaqartut akileraarnermut amigartoorutinik piffissamik killilerneqanngitsumik siumoortitsisinnaapput (Deloitte, 2011). Aalajangiinerup taassuma siuliini akileraartarnermi amigartoorutit pilersimasut misissuinermut aningaasartuutit pissutigalugit siunissami iluanaarutinit Report No

69 akileraaruserneqartussanit ilanngaatigineqarsinnaanerat Suliniutip ingerlatsinermut iserneranit periarfissiivoq. Nukissiornermik nioqqutit avatangiisinut akitsuutaat: Akitsuut DKK 0.10 literimut ilanngunneqassaaq dieselinut eqqunneqartunut tamanut (Parliament of Greenland, 2010). Massa ikummatissamik eqqussuisumit teknikkikkut qaffaatigineqartaraluartoq, tamanna Suliniutip ingerlatsivimmi isertitat akileraarutissatut pilersaarutaanut ilanngunneqarpoq dieselip ukiuni 20-ni ingerlatsinermi atorneqartussatut pisariaqartinneqartup annertussusaa pissutigalugu. Suliniutip nassuerutigaa akitsuut taanna naggataatigut Suliniummit ikummatissamik pisinertigut akilerneqartassasoq. Akileraarutit pilersaarutigineqartut katinneri qulaani tanneqartup ingerlatsiviup isertitaminit akileraarutai ukiuni siullerni 20-ni Suliniumik ingerlatsinermit, 2016-imiit 2035-mut, missiliorneqarsimapput DKK 25,1 millioniussasut. Nioqqutissiornermi akitsuutit aamma ingerlatsiviup isertitaminit akileraarutai Hudson-imit missiliorneqartut tunngaveqarput ukiumut anorthositinik tonsinik tunisassiornermit akinik ilimagineqartunik, ilanngaatigalugit ingerlatsinermi aningaasartuutit ilimagineqartut, pilersitsinermi aningaasartuutinik nalikilliliinerit aamma misissuinermit akileraartarnermi amigartoorutit siumoortitat. Missiliuutip ersersippai suliffeqarfiup Suliniummik ingerlatsisussap aningaasaliussai, ilagalugit misissuinermi aningaasartuutit aamma pilersitsinermi aningaasartuutit Suliniummut aningaasaliissutigineqartut. Inuit isertitaannit akileraarutit Tulliuttuni eqqartorneqarput maannakkut inuup aningaasarsiaanit akileraarutinut killigititat Suliniummi Kalaallit Nunaanni sulisunut. Taanna inuup aningaasarsiaanit akileraarutinut killigititaq atorneqarsimavoq Suliniutip akileraarnermut ilanngussaanik missiliornermi. Kalaallit sulisut: Sulisut Suliniummi sulilinnginnermini qaammatit arfinillit sinnerlugit Kalaallit Nunaanni najugaqarsimasut isigineqarput Kalaallit Nunaannut akileraartartutut (Skattestyrelsen, 2014). Sulisut taakku isertitaat aalajangersimasumik akileraaruserneqartarput. Akileraarnermut ilanngaatinik aalajangersimasunik aamma akileraaruteqanngitsunik tapisianik pisinnaatitaapput. Inuup aningaasarsiaanit akileraarutit tulliuttumi eqikkarneqartut tassaapput: Inuup aningaasarsianik akileraarutaanut apeqqutaavoq kommune najugaqarfik, aamma maannakkut allangorarpoq 42-44%-ip akornanni. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi (t.i. Qeqqata Kommuneani aamma Nuummi) maannakkut akileraarut 42%-iuvoq (Skattestyrelsen, 2013a). Annertussuseq taanna atorneqarsimavoq akileraarutit ilimagineqartut Suliniummi sulisut Kalaallit Nunaannut akileraatuusut akiligassaanik naatsorsuinermi. Ilanngaatit akuerisat ilaqarput ernianut aningaasartuutinik aamma soraarnerussutisiatut katersanik, taakku ilanngaatigineqarsinnaapput nalingi eqqorlugit; imaluunniit nalinginnaasumik akileraarnermut ilanngaammut ilanngaatigalugit. Maannakkut akileraarnermut ilanngaat nalinginnaasoq ukiumut DKK mik naleqarpoq (Skattestyrelsen, 2013b). Suliniutip aningaasarsianik Report No

70 akileraarutinut ilasissutaanik missiliornermi, naatsorsuutigineqarsimavoq Suliniummi sulisut tamarmik nalinginnaasumik akileraarnermut ilanngaammik ukiumut DKK mik atuisut. Inuup akissarsiaminit ilanngaatissaa maannakkut ukiumut DKK iuvoq (Skattestyrelsen, 2013b). Nalinginnaasumik akileraarnermi ilanngaat DKK ilanngukkaanni, isumaqarpoq, katillugit DKK ukiut inuup akissarsiaanut ilanngaataassasut, imaluunniit DKK qaammammut. Suliniutip Kalaallit Nunaannut aningaasarsianit akileraarutinut ilanngussaanik missiliornermik siunertaqartumik naatsorsuutigineqarsimavoq sulisut ingerlatsinerup nalaani ukiumut ilanngaatertik tamakkiisoq atortassagaat Suliniummi akissarsiaminnit. Sulisut tikisitat timmisartumik tikittartut/aallartartullu: Sulisut tikisitat timmisartumik tikittartut/aallartartullu (FIFO) Suliniummi sulinissaq siunertaralugu akileraaruserneqassapput aalajangersimasumik isertitat ilanngaateqanngitsut 35%-iinik annertussusilimmik Kalaallit Nunaanni sulinerminni (Skattestyrelsen, 2014). Akileraaruteqanngitsunik pissarsiassat imaluunniit ilanngaatit akuersissutaanngillat. Taamaallaat soraarnerussutissiat aalajangersimasut pineqanngillat sulisitsisumit Kalallit imaluunniit Qallunaat soraarnersiutinut aningaasaateqarfiannut akilerneqartartut ilanngaatigineqarsinnaapput. Taanna inuup isertitaanut akileraarutaavoq kingulleq. Sulisoq akileraarutinut utertoornernik pissarsisinnaanngilaq aamma pisussaanngilaq Kalaallit Nunaannut akileraarnermut nammineerluni nalunaarsuissalluni. Sulisut tikisitat FIFO imaassinnaavoq nunami najugaqarfimminni akileraartartussaasut, nunami tassani inatsisit malillugit. Akileraartartussaaneq taanna nunap taassuma akileraarnermut inatsisaata ilagaa aamma Kalaallit Nunaata nunallu taassuma akornanni sunaluunniit sunniuteqarluartumik marloriaammik akileraartitsinnginnissaq pillugu isumaqatigiissut. Akileraarut taamaattoq sunaluunniit pitsaasumik pitsaanngitsumilluunniit Kalaallit Nunaannut sunniuteqartitsinngilaq taamaammallu nalilersuinerup uuma killigititaasa avataaniilluni. Sulisut gruppiinut marluusunut iluaqutit soorlu: akeqanngitsumik nerisaqarneq, ineqarneq aamma oqarasuaammik aatsitassarsiorfimmiinnermi atuineq Kalaallit Nunaata Akileraartarnermut Aqutsisoqarfianit isigineqarput iluaqutaasut akileraaruserneqartussat (Deloitte, 2011). Iluaqutinut akileraaruserneqartussanut annertussutsit aalajangersimasut atuupput imut ullormut annertussutsit tulliuttut atuupput: Akeqanngitsumik nerisaqarneq, DKK 68/ullormut; akeqanngitsuik ineqarneq, DKK 31/ullormut; aamma akeqanngitsumik oqarasuarneq, DKK 16/ullormut (Skattestyrelsen, 2013c). Katillugit, sulisut suli akileraaruserneqassapput DKK 115/ullormut aatsitassarsiorfimmiinnerminni iluaqutinut akileraaruserneqartussanut. Suliniummit inuup akissarsianit akileraarutaat ilanngussussapput 2015-imi sanaartornerup nalaani aallartilluni ukiullu siulliit 20-t ingerlatsinerup nalaani 2016-imiit 2035-mut. Nalunaarsuiffik 9-mi ersersinneqarput inuit akissarsianit akileraarutaat sanaartornerup aamma ingerlatsinerup nalaani. Report No

71 Report No GREENLAND SOCIAL IMPACT ASSESSMENT

72 Nalunaarsuiffik 9: Kalaallit Nunaanni aningaasarsianit akileraarutit toqqaannartumik Suliniummut suliffeqarnermi atatinneqartut missiliorneri Killiffik Sulisup suussusaa Sulisut ilimagineqartut amerlassusaat Ukiumut aningaasarsianit akileraarutit (1.000 DKK) Aningasaarsianit akileraarutit katillugit (1.000 DKK) Sanaartornerup nalaani (2015) Kalaallit sulisut Sulisut tikisitat FIFO Katillugit, sanaartornerup nalaani Ingerlatsinerit aallarnersaataasut nalaani ( ) Kalaallit sulisut Sulisut tikisitat FIFO Katillugit, ingerlatsinerup nalaani Katillugit Malugiuk: Ingerlatsiviup aamma iluanaarutit akileraarutaat missiliorneqarsimapput BFS Engineer-imit aningaasaqarnermut ilusilersuineq tunngavigalugu taanna Bankable Feasibility Study-mi saqqummiunneqarsimavoq (Hains Engineering Company, 2014) Missiliutinut marluusunut (sanaartorneq aamma ingerlatsineq), ukiumut aningaasarsianit akileraarutit sulisup suussuaa malillugu naatsorsorneqarput aningaasarsianit akileraarutinut killigititat atorlugit (qulaani eqqartorneqartut) ukiumut aningaasarsiat agguaqatigiissinnerat naleqquttoq atorlugu, amerlisarlugit sulisut amerlassusissaattut ilimagineqartunik. Katillugit ukiumut aningaasarsiat killiffinnut immikkoortunut siumut allaaserineqarsimapput Suliniutip Misissueqqaarnermut Nalunaarusiaani Qaqortorsuup Kangiliani Suliniummi, ullulerneqarsimasumik apriilip arfineq-pingajuat (8) 2014, Hains Engineering Company Limited-imit. Ukiup ataatsip sanaartornerup nalaani, naatsorsuutigineqarpoq Kalaallit sulisut agguaqatigiisillugu qaammatinut arfinilinnut ilanngaat Suliniummut uunga atussagaat. Ingerlatsinerup nalaani, sulisut amerlassusaannut ilaapput suliassinneqartartut Suliniummi toqqaannanngitsumik atorfiliussussat. Ingerlatsinerup nalaani suliassinneqartartut Suliniuteqarfimmi sulisussat amerlassusaat Nalunaarsuiffik 7-imi eqqartorneqarpoq. Aningaasarsianit akileraarutinik Sulinimmik unitsitsinerup nalaani missiliortoqarsimanngilaq. Ilimagineqarpoq Suliniut ukiut siulliit ingerlatsereernerup 20-t kingorna ingerlaqqiinnassasoq, niuerfinnit pissutit apeqqutaallutik. Suliniummi sulisunit 2015-imi sanaartornerup nalaani aamma ukiuni 20-ni siullerni ingerlatsinerup nalaani (2016-imiit 2035-imut) inuit aningaasarsiaminnit akileraarutinut ilanngussaat katillugit taammaammat missiliorneqarput DKK millioniussasut. Report No

73 Kalaallit Nunaanni akitsuutitigut akileraarutit isertitat (Saniatigut sunniut) Kalaallit Nunaanni akileraarutitigut isertitat amerlanerusut pilersinneqarumaarput sulisut akissarsiatik Kalaallit Nunaanni nioqqutissanik kiffartuussinernillu pisinernut atorpassuk. Atuineq taanna ilippanarpoq aningaasarsiornermut ingerlatitsisinnaasutut immaqa suliffinnik nutaanik pilersitsinikkut, aamma taamaalilluni aningaasarsianit akileraarutinik Kalaallit Nunaannut ilasilluni. Tamanna nalinginnaasumik taaneqartarpoq amerlisaatissatut gangiut. Sunniutip taassuma annertussusaanut apeqqutaavoq qanoq annertutigisumik aningaasarsiat Kalaallit Nunaanni atuinermi atorneqarnersut, sipaakkat imaluunniit avataani atuinermut (ilagalugit eqqussat) illuatungiliukkaanni. Soorlu Immikkoortoq mi qulaani allaaserineqarsimasoq, sulinerup amerlisaatissatut gangiutaa 1.3-miit 1.6-imut missaat missiliorneqarsimavoq Kalaallit Nunaanni ineriartornernut pioreersunut aamma pilersaarutaasunut (Alcoa sulinit, Nalunaq piiaaffik aamma uuliamik gassimillu suliat). Amerlisaatissatut gangiutip assingata atornerata kinguneraa ilivitsukkaanut ataasiakkaanut Suliniummi akissarsianit akileraarutit isertinneqartut, suli 0.3-mit 0.6-imut ilivitsukkaat akissarsianit akileraarutit pilersinneqarsinnaasut aningaasarsiorfimmi annerusumi. Taassuma inerneraa Kalaallit Nunaannut saniatigut aningaasarsianit akileraarutinik isertitaqarneq sanaartornerup nalaani aamma ingerlatsinerit aallarnisaataasut ukiut 20-t nalaanni DKK 32,4-miit 64,7-ip millionit tungaanut, tungavigalugu aningaasarsiat akiliutaata sunniutaata missiliornera DKK 107,9 millionit katinnerat. Katinnerisa inernerat akissarianit akileraarutit aamma akitsuutitigut akileraarutit sunniutaat taamaammat ilimagineqarpoq DKK 140, millioniussasoq sanaartornerup aamma ukiuni 20-ni ingerlatsinerup ingerlanerani. Akileraarutinut attuumassutilimmik nalornineq Suliniummit akileraarutit ilimagineqartut sunniutaat tunngaveqarput Suliniummik sanaartornermik aamma ingerlatsinermik tunngaviusumik nalilersuinermik ingerlatsinerit aallarnisaataasut ukiut 20-t nalaanni ukiumut aatsitassarsiornerup tonsinik nalingani. Aatsitassarsioneq allatut ittoq Hudson-imit ilusilersuiffigineqarsimanngilaq. Ilaatigut nalorninartoqarpoq tunngaviusumik nalilersuinermik ilusilersuiffigineqarsimasumi anorthositimik niuerfiit piumaninnerinut aamma akit attuumassuteqartut allanngorarnerinut naleqquttumik (Hains Engineering Company, 2014). Anorthositi nioqqutissiassaavoq nutaaq lisimaneqartunik niuerfeqanngitsoq. Hudson-i paasisassarsiorsimavoq tunisassiornermi sakkortusissutitut galsfiberini atorneqarneranut, E-Glass. Paasisassarsiornerup ersersippaa anorthositi tassaasoq atortussaq kaolinimut sanilliullugu pitsaanerulluinnartoq, taanna maannakkut E-Glass tunisassiornermi atorneqartartoq. Pitsaanerussutsit nalunaarutigineqarsimasut ilagaat tunisassiornermi iluanaarutit annertunerunerat aamma annikinnerusumik nukimmik atuinerat. Hudson-ip ilimagaa E-Glass-imik tunisassiornerup ukiumut annertusiartornissaa nunarsuarmi tamarmi BNP alliartorneranit 1.5 missaanik sukkanerulluni. Kaolinip pinngorfii killeqarmata, Hudson-ip ilimasuutigaa anguniagartik ukiumut tonsit tunisassiat angussallugit, anorthositimik atuinerup nalinga tamarmi atuisuni pilersinneqarsimlerpat. Hudson-ip aamma ilimagaa piumanninneq qaffassasoq ukiumut tonsit qaangerlugit niuerfiit pilersinneqareernerisa kingorna, taamaannerata Report No

74 Suliniummit Kalaallit Nunaannut akileraarutit qaffartissavai. Pissutip taanna aamma kinguneqarsinnaavoq Suliniutip anorthositimik aatsitassarsiornini ukiumut qaffatsitsineranik. Aatsitassarsiornermik 25%-mit 50%-imut qaffaanerit sulisunik ilasinissamik pisariaqartitsissanngillat tassami suliniutip tunisassiarisinnaasat taakku maannakkut pilersaarutini sapinngereermagit. Taamaattoq, aatsitassarsiornerit taakkuninnga qaangiisut kinguneqarsinnaapput Suliniummi sulisunik amerliliinernik, kinguneralugit Suliniummi sulisunit aningaasarsianit akileraarutit katillugit qaffannerat. Maannakkut, annertunerusumik piumanninneq ilanngutitinneqarsimanngilaq ukiuni 20-ni ingerlatsinermi ilimagisatut missiliuutinut. Aappaatigut, aamma nalorninartoqarpoq niuerfiit piumaninnerat Hudson-imit ilimagalugu nalunaarutigineqartoq neriulluarpallaarnersoq aamma imaassinnaavoq Suliniutip naatsorsuutigneqartutut ukiumut tonsit tunisassiat ilimagineqartutut akii eqqorlugit tunisinnaassanngikkai. Taamaassappat, allatut aaqqiinerusinnaavoq aatsitassarsiornerup appartinnissaa imaluunniit allaat unitsinnissaa, tamaalilluni Kalaallit Nunaannut akileraarutinik isertitat annikillillugit. Akileraarutit sunniutaanik nalilersuinermit eqikkaaneq Eqikkaraanni, katillugit DKK 165,4 197,7 millionit akissarsianit akileraarutinit aamma akitsuutinit akileraarutinit isertitat missiliorneqarput Kalaallit Nunaannut iluaqutaassasut sanaartornerup aamma ukiuni 20-ni siullerni ingerlatsinerup nalaani (2015-imiit 2035-imut). Annertunerpaamik ilanngussisussatut ilimagineqarput Suliniummi sulisut akissarsiaanit akileraarutaaneernissaat aamma Suliniummi sulisunit toqqaannanngitsumik aningaasarsiorfimmi annerusumit akileraarutinut amerlisaatissatut gangiutaata suliffeqarneq taanna aqqutigalugu sunniutaa. Kalaallit Nunaannut agguaqatigiissillugu ukiumut akileraarnikkut iluaqqut piffissami Suliniutip kinguneratut missiliorneqarsimavoq DKK 7,9 9,4 millioninut. Taanna Kalaallit Nunaata ukiumut BNP-ata 0,1%-ianik minneruvoq (assersuukkaanni 2011-mi katillugu BNP nalinga DKK millionit). Suliniummut attuumassuteqartunik pitsaanngitsunik akileraarnermut ilanngussanut sunniutinik suususersisoqanngilaq. Taamaattumik, Suliniutip akileraarnermut ilanngussai siulittuutigineqarput pitsaasumik sivisuumik iluaqusiissasit appasissumik annertussusilimmik. 4.2 Ilinniartitsineq aamma Sungiusaaneq Sulisut pisinnaasaannik ineriartortitsineq Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq sulisut pisinnaasaannik ineriartortitsinermut sunniuteqassava nunaqqatigiinni aamma kalaallinik sulisunik? Suliniut ilimagineqarpoq Suliniutip sulisuinik sungiusaanermut aamma pisinnaasaannik ineriartortitsinermut iluaqutaassasoq. Qaammatit arfinillit sinnerlugit sanaartornerup nalaani, piffissaq tamakkerlugu atorfiit 20-t Suliniummit pilersinneqassapput, taakkunani minnerpaamik 50%-ii Kalaallit Nunaanni Report No

75 najugalinnik inuttaligaassallutik. Ingerlatsinerup nalaani, toqqaannartumik sulisut 47-t pisariaqartinneqassapput, minnerpaamik 80%-it Kalaaliussapput. Sulisut amerlanersaat Suliniummi killiffiit tamakkerlugit pisariaqartinneqartut ilaatigutilinniarsimasuussapput aamma ilinniarsimasuullutik; uniartakkanik chafførit, atortunik oqimaatsunik ingerlatsisut, qillerutinik ingerlatsisut, suliffeqarfimmi sulisut aamma mekanikerit sulisuut amerlanersarissavaat. Ilaatigut sungiusarnerit aamma ineriartornerit piumasaqaatigineqassapput sulisunut taakkununnga ilaatigut-ilinniarsimasunut aamma ilinniarsimasunut. Aatsitassarsiorfimmi pisortaq aamma atortussiornermi pisortaq piumasaqaateqassapput annertuumik ingerlatsinermik misilittagaqarnissaat (maannakkut Kalaallit Nunaanni nassaasaanngitsut), kisianni naatsorsuutigineqarpoq atorfiit taakku naggataatigut kalaallinik sulisunik inuttalerneqarsinnaasut, suliffimmi ilinniarnerup kingorna. Hudson-ip sungiusarnermi pilersaartutit aallartinniarpai sulisut qinerneqareenerisa kingorna. Ilimagineqarpoq sulisunut amerlanernut sungiusarneq ingerlanneqarumaartoq qaammatit arfinillit aatsitassarsiorfiup aallartinnissaa sioqqullugu. Suniusarnerit ilaat, soorlu usisaatinik ingerlatsineq, suliniuteqarfimmi aallartissasoq taavalu pilersaarutit allat ingerlanneqassasut inini atuartitsivinni nunap ilaani inoqarfiit ilaanni. Sulisut pisinnaasaanik ineriartortitsinermut sunniutit iluaqutaasut naatsorsuutigineqarput akunnattumik annertussuseqassasut pissutigalugu malunnaatilimmik aatsitassarsiorfimmi sulisut pisinnaasata aamma piginnaasaata pitsanngorneri, Kalaallit Nunaata inuisa ikinnerusunut annerusumik pigaluartoq. Sunniut annerusumik Suliniummi sulisunut toqqaannartumik atuutissagaluartoq, amerlanerit Kalaallit Nunaat tamakkerlugu tikisinneqarput, taasuma kinguneralugu nuna tamakkerlugu sunniuteqarneq. Sunniut taanna iluaqutaasoq naatsorsuutigineqarpoq siunissaq ungasinnerusoq tikillugu sunniuteqassasoq, Suliniutip ingerlanera sinnerlugu, pissutigalugu pisinnaasat ilaat ineriartorsimasut sungiusarneq aamma misilittakkat aqqutigalugit suliniutinut imaluunnit suliffissuaqarnernut allanut ingerlatseqqinneqarsinnaammata. Allanik innaliinarveersaarnernik imaluunniit iluaqutinik pitsanngorssaalluni iliuutsinik ilasinissaq pisariaqanngilaq. Iluaqutip sunniutaa taanna siuartinneqarsimavoq sunniutit sinneruttut immikkoortiterniarlugit. Sunniutit iluaqutaasut sinneri sulisut pisinnaasaannik ineriartortitsinermut attuumassuteqartut Immikkoortoq 3.6-imi immikkoortitserneqarput Nuna tamakkerlugu aamma Nunaqqatigiinni ilinniartitsineq Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq ilinniartitsinerup qaffasissusaannut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi aamma Kalaallit Nunaanni? Suliniut ilimagineqarpoq pitsaasumik, taamaattorli pingaanngitsumik, sunniuteqassasoq ilinniarsimanerup qaffasissusaanut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi aamma Kalaallit Nunaat tamakkerlugu. Ataatsimut isigigaanni, sulisut Suliniummut pisariaqartut ilinniarsimanngitsut, ilaatigut-ilinniarsimasut aamma ilinniarsimasut akuleriinneri natsorsuutigineqanngilaq Kalaallit Nunaanni allamiluunniit inuusuttut Report No

76 atuarfimmiiginnaarnissaannut imaluunniit ilinniargartuutut imaluunniit ph.d.-gradimik ilinniarnermik periarfissaannit ussassaarissasoq imaluunniit qunulersitsissasoq. Suliniummi sulisuni inoqutigiinni isertitat qaffanneri imaassinnaavoq periarfissiisut meeraasa atuarfimmiiginnarnissaannik imaluunniit suli ilinniaqqinniarnissaannik ilaquttat pilersorniarlugit sulisutut inuunermut taarsiullugu, kisianni kinguneq taanna qularnaatsumik eqqoriassallugu nalunarpoq. Allanik innaliinarveersaarnernik imaluunniit iluaqutinik pitsanngorssaalluni iliuutsinik ilasinissaq pisariaqanngilaq. Sunniutit iluaqutaasut sinneri nunami tamarmi aamma nunap ilaani ilinniarnermut attuumassuteqartut Immikkoortoq 3.6-imi immikkoortitserneqarput. 4.3 Ataqatigiinneq, innuttaasunik kiffartuussineq aamma Aningaasarsiornikkut ineriartorneq Pinngortitami ataqatigiinneq Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq pinngortitami ataqatigiinnermut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi? Qeqqata Kommuneani pinngortitami ataqatigiinnermut sunniutaasinnaasut aamma illoqarfiit pingaarnersaannut Nuummut Suliniutip, sulisuisa aamma/immaqa Sulinimmit tikitinneqartut nutserartut ataqatigiinnernik pioreersunik atuinerisa kingunerisinnaasaat. Pinngortitamut sunniutaasinnaasut nalilersuiffigineqassapput makku eqqarsaatugalugit: kiassaatit silaannarissarfiit perusuersarfiit aqqutaat (KSP) (t.i., imeq, sarfaq, eqqakkat aamma peqqinnissamut atortut); ingerlassineq (s.i., Air Greenland-ip timmisartuussinerinik aamma nunap ilaani umiarsualivii inunnik Suliniummut attuumassuteqartunik ingerlassinernut atuineq); aamma nalunaarasuartaatikkut atassuteqarnerit. Ataqatigiinnut aamma innuttaasunut kiffartuussinernut sunniutit pigajuttarput inuiaqatigiit agguataarnerisa allanngornerani. Inuit amerlassusiata allanngornerat isigineqartarpoq ataatsimoortutut aamma killiffilersukkatut, Suliniutip ingerlanera tamaat aamma sinnerlugu pisartut. Sanaartornerup nalaani, sulisut 20-t missaat naatsorsuutigineqarpoq Suliniummit atorfinitsinneqassasut. Toqqaannartumik suliffissat amerlassusaat 47-t ilimagineqarput ingerlatsinerup nalaani, suli suliassinneqartartunik qulinik (10) atorfinititsisoqarluni, katillugit atorfiit 57-it. Aamma ilimagineqarpoq Suliniummit pilersinneqartoq nutserneq pissasoq inuit ataasiakkaat akornanni taakku neriuuteqartut toqqaannartumik, toqqaannanngitsumik imaluunniit Suliniummit pilersinneqartumik suliffimmit nassaarnissamik. Suliniutip pilersitaanik nutserarnerit, taamaalillunilu nunap ilaani kiffartuussinernut aamma ataqatigiinnernut sunniutit killilerneqassapput nunap ilaani najugalinnik atorfinitsitsinikkut. Siunertarineqarpoq sanaartornermi sulisut 50%-ii (atorfiit qulit (10)) kalaaliussasut aamma ingerlatsinermi sulisut 80%-ii (atorfiit 48-t). Inuit taakku (aamma ilaqutaat) Kalaallit Nunaanni Report No

77 kiffartuussinernik aamma ataqatigiinnernik atuisooreerput, aamma ilimanarluni Qeqqata Kommuneanit aamma Nuummiit aggersuussasut, taamaammallu ataqatigiimmik aaqqissuussinernut taakkununnga tamaviaarnerulertitsinaviaratik. Suliniut annerpaamik sulisunik nunanit allaneersunik qulinik (10) Qeqqata Kommuneanut sanaartornerup nalaani tikitsitsiniarpoq aamma sulisunik nunanit allaneersunik aqqanilinnik (11) ingerlatsinerup nalaani. Ingerlatsinermi ataqatigiinneq eqqaassanngikkaanni, sulisut nunanit allaneersut naatsorsuutigineqanngillat sakkortuumik pinngortitami ataqatigiinnik atuissasut tassami Suliniuteqarfimmi najugaqarfinni inissinneqassammata. Soorlu qulaani suussuserneqarsimasutut, pinngortitami ataqatigiinnik pineqarput sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi kiassaatit silaannarissarfiit perusuersarfiit aqqutaat (KSP), ingerlassinerit aamma nalunaarasuartaatikkut atassuteqarnerit. Illoqarfiit nunaqarfiillu imermik pilersorneqarnerminnut pisariaqartippaat nunap qaavani tasermit imeq. Nuummi Maniitsumilu imermut ataqatigiimmik aaqqissuussinerit sinnilimmik imaqqortussuseqarput, akerlianik Kangerlussuarmi Sisimiunilu imaqqortussuseq eqqorlugu ingerlallutik. Eqqakkat ajornanngikkaangat ikuallanneqartarput aamma allatut periarfissaavoq nunamut inissivinnut nassiussinerit. Maniitsumi Sisimiunilu ikuallaaviit suli imaqqortussusaat naammatsinngikkaluartut, Nuummi ikuallaavik imaqqortussutsini eqqorlugu ingerlavoq. Errortuutikunut akisussaaffik kommuneniippoq; illoqarfiit errortuutikut aqqutaanik ataqatigiimmik aaqqissuussinernut atuinissamut periarfissaqarput, massa nunaqarfiit septiktankiinik imaluunniit septikimut puussianik atuisariaqartut. Suliniutip nammineq pinngortitami ataqatigiinnermut atortutik amerlanerit pissarsiariniarpai. Dieselgeneratorit 400kW marluk atorneqassapput suliniuteqarfik tamakkerlugu sarfalersorneranut aamma erngup tatsimit Suliniuteqarfimmut qanittumit erngup aqqutaatigut ingerlanneranut. Eqqakkat uumassusilinneersut ikuallanneqassapput imaluunniit assaanneqarlutik aamma kompostiliaralugit nunap ilaani malittarisassat malillugit. Eqqakkat ikuallanneqarsinnaanngitsut peerniarlugit illoqarfimmut qaninnermut (Sisimiut) nassiunneqassapput, tamaani suli imaqqortussuseqarmat. Suliniutip errortuutikoq suliarisarniarpaa eqqakkat aqqutaat immikkoortut marluk Suliniuteqarfimmi atugassanngorlugit aqqusersorneqarsimasut aqqutigalugit. Taasuma kinguneranik, Suliniummi sammisat ilimagineqanngillat nunap ilaani tamaani kiassaatit, silaannarissarfiit perusuersarfiillu aqqutaanik (KSP) artorsiissanngitsoq. Ingerlassinerup silaannakkut immakkullu ataqatigiinnerit pisariaqartippai tassami sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi aqqusineqanngimmat inoqatigiinnik atassusiisunik. Illoqarfiit tamarmik immikkut mittarfeqarput Kalaallit Nunanni Mittarfinni Pisortanit, Mittarfeqarfinnit ingerlanneqartunik. Air Greenland aatsitassarsiorluni suliffeqarfinnut attartorluni kiffartuussinernik neqerooruteqarpoq, ilagalugit sulisunik ingerlatsinerit, pisariaqarpat. Illoqarfiit tamarmik aamma nunaqarfiit ilaat tallimat sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi umiarsualiveqarput: kingullermi alliliinerit Sisimiuni Nuummilu inissaaleqinernik aaqqiissimapput, kisianni suli Kangerlussuarmi aamma Maniitsumi umiarsualivinni inissaaleqineqarpoq. Taamaakkaluartoq Maniitsup umiarsualivia (Suliniuteqarfimmut qaninnerpaalluni inissisimasoq) suli aningaasarsiornikkut siuariartornermik inissaqartitsivoq (Qeqqata Municipality, 2011; pers. comm. RAL, 2012). Report No

78 Suliniutip ingerlassinermut pisariaqartitai tapersersorniarlugit, Hudson 10 km-imik oqimaatsunut aqqutissialiorniarpoq aamma umiarsualivimmik. Aqqutissiaq sulisut umiarsualiviup aatsitassarsiorfiullu akornanni aqqutigisarniarpaat, aamma atortussat aatsitassarsiorfiup aamma umiarsualivimmi suliaqarfittut sanaartukkap akornanni aqqutaasarniarpoq. Umiarsualivik nunap ilaani sulisut Suliniuteqarfimmut umiatsiamik angalasarnissaannik periarfissiivoq aamma atortussanik nioqquteqarfinnut ingerlassinermi atorneqartassaaq. Hudson-ip aamma sulisut Kangerlussuarmut ingerlattarniarpai Air Greenlandip timmisartui pilersaarutaasut atorlugit. Amerlassutsit aamma aggerfiit pilersinneqarumaarput sulisut sumiiffii tunngavigalugit. Silaannakkut angallassinerit ilimagineqarpoq annerusumik sulisunik nunanit allaneersunik aamma sulisunik Qeqqata Kommuneata avataaneersunik ingerlassinermi atorneqassasoq. Silaannakkut ingerlassinernik kiffartuussinernik atuineq ilappanaateqarpoq Kalaallit Nunaanni najugalinnut aamma takornarianut timmisartumi inissanik pissarsiaqarsinnaanerinut sunniuteqarsinnaasoq, ingammik aasaanerani qaammatini. Taamaattoq, toqqaannartumik Suliniummi sulisut amerlassusaat timmisartornernik taakkuninnga atuisussat annikissaaq, aamma pisariaqartitsinerup qaffakkiartornera ingerlaannassappat, ilimanarpoq Air Greenland timmisartuussinernik pilersaarutiminnut ilasiumaartoq kiffartuussinermi periarfissat annertusineri inissaqartinniarlugit. Taasuma kinguneratut, Suliniut ilimagineqanngilaq silaannakkut ingerlassinermi inissaqartitsinernut sunniuteqassasoq. Kalaallit sulisut, ingammik Qeqqata Kommuneaneersut, annerusumik suliffimminut angalasassapput ilaasartaatit aqqutigalugit illoqarfinnit nunaqarfinnillu umiarsualiviit pioreersut atorlugit Kangerlussuup umiarsualivianut Suliniuteqarfiup eqqaaniittumut. Umiarsualiviit tamarmik Suliniutip eqqaaniittut taaneqarsimapput suli inissaqartutut, Kangerlussuarmi umiarsualivik kisimi pinnani. Taamaattoq, Suliniut taamaallaat qaammammut marloriarluni angallannernik pilersitsisassooq, inunnut amerlanngitsunut. Taamaammat, Sulinimmi suliat naatsorsuutigineqanngillat immakkut ingerlassinermik ataqatigiinnik artorsartitsissasut. Radio aamma aviisit tassaapput sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi nalunaarasuarnermut pingaarnersatut inissisimasut. Nalinginnaasumik, internetti annertuumik nassiussuiffilik aamma GSM mobilinik ingerlatsiviit inoqatigiinnut 70-it sinnerlugit amerlassusilinnut pissarsiassaapput. Internetti nalinginnaasumik taamaallaat allaffinni pissarsiassaasarpoq, inuinnaat angerlarsimaffianiunngitsoq (TELE Greenland, 2014a; pers. comm. Sarfannguit Settlement Council, 2012; pers. comm. Itilleq Settlement Council, 2012; pers. comm. Napasoq Settlement Council, 2012; pers. comm. Atammik Settlement Council and Hunters and Fishers, 2012). Suliniutip nalunaarasuartaatikkut atassuteqarnerit sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi inoqatigiinnut pilersitat atornianngilai. Radiukkut nalunaarasuarnerit, qaammataasat atorlugit oqarasuaatit imaluunniit internettimik attaveqarnerit Suliniuteqarfimmi nunap ilaani pissutsinut nalinginnaasunut akornutaassanngilaq. Soorlu qulaani allaaserineqareersoq, annertussutsinik pingaanngitsunik toqqaannartumik imaluunniit Suliniummit pilersinneqartumik nutsertoqassaaq. Sulisut aamma ilaqutaasa sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmut nutserarnerat annertussanngilaq aamma Report No

79 nunaqatigiinnut assigiinngitsunut siaruarsimassalluni, aamma taamaammat pinngortitami ataqatigiinnernut malunnaatilimmik artukkiissanani. Paasissutissat qulaaniittut tunngavigalugit, pinngortitami ataqatigiinnut pitsaanngitsunik sunniutinik suussusersisoqanngilaq Suliniutip sammisaanik pissuteqartunik Inunnik isumaginninnermi ataqatigiinneq Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq inunni isumaginninnermi ataqatigiinnut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi? Qeqqata Kommuneani aamma illoqarfimmi Nuummi inunnik isumaginninnermi ataqatigiinnernut sunniutaasinnaasut Suliniutip, sulisuisa aamma/immaqa Suliniutip pilersitaanik nutsertut ataqatigiinnernut pioreersunut atuinninneranik attuumassuteqassapput. Inunnik isumaginninnermi ataqatigiinnernut sunniutaasinnaasut nalilersuiffigineqassapput makku eqqarsaatigalugit: ineqarneq (t.i., atajuartumik aamma utaqqiisaannaagallartumik ineqarnerit); ilinniarneq (t.i., tunngaviusumik aamma qaffasinnerusumik); peqqinnermik aamma inunnik isumaginninnermik kiffartuussinerit; piareersimanermi kiffartuussiviit (t.i., politiit, qatserisartoqarfiit aamma ajornartoornermi nakorsanik saaffiginniffiit); aamma sunngiffik. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffik ineqarnermi annertuunik ajornartorsiuteqarpoq, utaqqisut allattorsimaffeqarlutik kommunet ineqarfiinut (833) aamma ineqarfinnut nammineq pigisanut (284) (Qeqqata Municipality, 2012). Ineqarfiit privatit killeqarput, Sisimiunilu utaqqisut allattorsimaffiinik takingaartunik peqarpoq, taassuma kalaallit tassunga nuunnissaannik pitsaaliisimasumik. Kommune aallartitsisimavoq ineqarfinnik nutarterinernik aamma ilaqutariit ataatsit illuanik nutaanik Maniitsumik ineriartortitsisoqarpoq ineqarfinnik pissarsisinnaaneq pitsanngorsarniarlugu (Qeqqata Municipality, 2012). Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi utaqqiisaagallartumik illusimavinnik amerlanerusunik pissarsiassaqarpoq. Paasissutissat pissarsiarineqarsinnaasut tunngavigalugit, utaqqiisaagallartumik illusimavinnik tigusinnaasartussusilinnik peqarpoq, Sisimiuni init 81-it, Maniitsumi init 39-it aamma Kangerlussuarmi init 86-it. Suliniummut attuumassutilinnit inunnik isumaginninnermi ataqatigiinnik atuineq annikillisarniarlugu, Hudson-i najugaqarfissamik atajuartumik, neriffissat tamaasa nerisaqarfiusumik sulisut illusisinniarlugit sananiarpoq, sulisut inoqarfinni angerlarsimaffiinit Suliniuteqarfimmut ingerlallugit timmisartumik tikittartut/aallartartullu (FIFO) imaluunniit imaani taxat ataqatigiimmik aaqqissuussat aalajangersimasunik sulisunik aallertarfillik atorlugit killilerniarlugu inuit Suliniuteqarfiup eqqaanut inoqarfinnut nutsernissaat. Sulisut Qeqqata Kommuneaneersut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi angerlarsimaffeqassapput, aamma taamaammat ineqarfinnik pisariaqartitsinermut amerlisaataassanngillat. Suliniutip pilersitaanik nutsertut ikitsunnguit kisimik inoqarfinnut Report No

80 Suliniuteqarfimmut qanittumut nuunniassangatsinneqarput. Aammattaaq, Suliniutip pilersitaanik nutsertut aalajangersimasut nunap ilaani ikinngutiminut imaluunniit ilaquttaminnut nuukkallarniarlutik suliffissarsiornermik imaluunniit inissarsiornermik nalaani amerlavallaanik inisimasoqarnermut amerlassutsit sunnersinnaavaat. Ajornartorsiut nalinginnaanngikkaluartoq, amerlavallaanik inisimasoqalernissaq Sisimiuni ernumassutaavoq, Kommunemi illoqarfiit annersaanni. Sisimiut agguaqatigiisillugu ineqarfikkaarlugu 5.9-nik inoqarpoq (Greenland 2010). Inissianik amerlanernik pisariaqartitsineq pakkersimaarniarlugu, nunap ilaanit atorfinitsitsinerit anguniarneqassapput aamma sulisussarsiornerit aammalu atorfinitsitseriaatsit ersarissumik nalunaarutigineqarlutik pitsaaliorniarlugu inuit atorfissartik qularnaartinnagu sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmut nuunnissaat. Suliniut aamma pilersitsinarpoq sulisunik aallertarfinnik imaluunniit Suliniummi sulisunut ingerlassinernik periarfissinniarlugit inoqarfinni angerlarsimaffimminni najugaqaannaarnissaat aammalu Qeqqata Kommuneanut nuunnginnissaat. Sulisut Kangerlussuup timmisartoqarfianut tikittut ulloq taanna Suliniuteqarfimmut ingerlassapput. Ilimanarpoq, ilaatigut Suliniummi sulisut Kangerlussuarmut tikittut unnuisariaqassasut Suliniuteqarfimmut ingerlaqqinnissaminnut utaqqillutik apeqqutaallutik timmisartut ingerlaneranut pilersaarutit aamma/immaqa silap qanoq issusaa. Utaqqiisaagallartumik illusimaviit 86-it Kangerlussuarmiittut Suliniutip pisariaqartitaannut naammapput. Suliniutup utaqqiisaagallartumik illusimaviit Kalaallinut aamma nunat assigiinngitsut takornariaanut pissarsisinnaaneranik killiinissaa ilimananngilaq, aasalluunniit qaammataani takornarianit utaqqiisaagallartumik illusimaviit pisariaqartitsinerpaaffiini. Isumannaarniarlugu Suliniut utaqqiisaagallartumik illusimaviit pissarsiarineqarsinnaaneranut sunniuteqanngitsoq, unnersuussutigineqarpoq Suliniut ukiumoortumik Kangerlussuarmi utaqqiisaagallartumik illusimaviit pissarsiarineqarsinnaanerannik nakkutilliissasoq sanaartornerup nalaani aamma ingerlatsinerup nalaani, isumannaarniarlugu Suliniutip atuinera takornariat atugassaannik killiliinnginnissaq. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami inoqarfiit tamarmik tunngaviusumik atuarfeqarput: kisianni nunaqarfinni atuartut illoqarfinnut nuuttariaqarput qaffasinnerusumik aamma ilinniagartuutut atuarniarlutik. Suliniummi sulisut ikitsuinnaat imaassinnaavoq qineraat sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmut nuunniarlutik ilagalugit aappaq meeqqallu taakku tunngaviusumik qaffasinnerusumik atuarnissamik pisariaqartitsisut. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami najugaqartut tamaani atuarfinni allatsereersimassapput aamma atuarfeqarnernut annerusumik pisariaqartitsilernernut ilasisuussanatik. Paasissutissaqanngilaq nunap ilaani atuarfiit inissaqarpallaartut, aamma Suliniummit pilersinneqartumik nuuttut ilimagineqartut annikissangatinneqartoq aamma taamaammat meeqqat kikkulluunniit sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmut nuutut atuarsinnaasut inissaqartinneqarluassasut. Taasuma kinguneranik, Suliniut atuartitaanermut sunniuteqarnersoq siulittuutigineqanngilaq. Napparsimaviit Sisimiuni aamma Nuummi atorneqarsinnaapput (Qeqqata Municipality, 2014a). Maniitsumi peqqissaavimmi ikiorsiisoqarsinnaavoq, kisianni nunaqarfiit Report No

81 pisariaqartippaat inoqatigiinni peqqinnisaamik sulisut imaluunniit niviarsissat, aamma inuit peqqissaavinnut annerusunut ajornartorsiutinut ilungersunarnerusut pillugit angalasariaqarput (pers. comm. Itilleq Settlement Council, 2012). Nunap ilaani peqqinnermik kiffartuussiviit sunnerneqarneri annikillisarniarlugit, nakorsiartarfik pilersinneqassasooq najugaqarfimmut ilanngullugu. Nakorsaq piukkunnaatilik sanaartornerup aamma ingerlatsinerup nalaani Suliniuteqarfimmiissaaq, ikiueqqaarnermik aamma peqqinnissamut tunngasunik annikitsunik nakorsiarnernik isumaginnilluni. Ajornartoornermi nakorsanik pisariaqartitsisoqartillugu aamma peqqinnissamut tunngasunik paasiuminaatsoqartillugu, napparsimasut umiarsuarmik qulimiguulimmilluunnit nuunneqartassapput Sisimiuni imaluunniit Nuummi napparsimavinnut. Eqqarsaatigigaanni peqqinnissamut kiffartuussinerit sulisunut suliniuteqarfimmi isumagineqarumaartut, aamma nunap ilaani peqqissaavimmik napparsimavimmillu atuinissaq siamasissuussasoq, Suliniutip ilimananngilaq nunap ilaani peqqinnissaqarfinnik pisariaqartitsineq sunnissagaa. Toqqaannartumik Suliniummi sulisut aamma ilaqutaasa pisariqartissavaat nakorsiartarfimmik atuisinnaanissartik aamma sulinerup avataatigut, pisariaqarnera malillugu. Massa sulisut amerlanerit sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi najugaqartooriissammata, pisariaqartitanik nutaanik kiffartuussinernik taakkuninnga pilersitsissanngillat. Suliniummit pilersinneqartumik nuuttuut kikkulluunniit aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi nakorisartarfik atorsinnaavaat. Suliniummit pilersinneqartumik inuit amerlinerat naatsorsuutigineqarpoq appasissasoq, ilimanaranilu nuuttut nutaat peqqinnissaqarfiit pisinnaasaat Nuummi aamma Qeqqata Kommuneani sunnissagaat. Assinganik, Suliniummit pilersinneqartumik nutsertut naatsorsuutigineqanngilaq inunnik isumaginninnermi kiffartuussivinnik sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi sunniissasut. Meeqqat tallimat ataallugit ukiullit Qeqqata Kommuneanut Suliniutip kinguneranik nuuttut amerlassusaat appasissaaq aamma malunnaatilimmik meeqqerivinnik pisariaqartitanik qaffaanavianngillat. Sulinitip kinguneranik ikiaroornartunik atornerluineq annertusissagaluarpat, pinnerlunnerit attuumassuteqartut qaffaaminissaat naatsorsuutigineqarsinnaavoq (t.i., sunnersimaneqarluni biilerneq, pigisanut pinerlunnerit aamma ikiaroornarunik atornerluinerit). Tamanna aamma kinguneqarsinnaavoq inoqatigiinni nappaatit pitsaanngitsut allat qaffarnerinik soorlu aningaasanoornerit imaluunniit timikkut aamma tarnikkut atornerluinerit. Tamanna kinguneqarsinnaavoq ajornartoorfiit qaffannerinik (politiit, ambulance, qatserisartoqarfiit) aamma inunnik isumaginninnernik kiffartuussiviit pisariaqartinneqarnerinik sumifffimmi nunap ilaani misissuiffissami. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi katillugit 18-inik politeeqarpoq, Sisimiuni inissisimasut (16) aamma Kangerlussuarmi (2). Taakku nunaqarfinnut umiarsuaq atorlugu alapernaarsuiajartortarput sapaatip akunnikkaartumik imaluunniit sapaatit akunneri marlukkaarlugit (pers. comm. Sisimiut Municipal Police, 2012). Qatserisartut 31-it Sisimiuni kiffartorput, Itillermi aamma Sarfannguani qulinik ullup ilaanna qatserisartoqarluni killilimmik atortulinnik (Qeqqata Municipality, 2014b). Nunap ilaani inatsinik atortuutitsisunut aamma ajornartoornermi ikiuisunut artukkiineq killilerniarlugu, Suliniutip inerteqqutiginiarpaa ikiaroornartunik imigassanillu Suliniuteqarfimmi sulisut akornanni atornerluineq. Sulisut aamma ingerlanneqartarniarput inoqatigiinni angalersarsimaffimmik Suliniuteqarfiullu Report No

82 akornanni aamma imigassamik ikiaroornartumillu atuineq suliniuteqarfimmut uterlugulu ingerlassinermi akuersaanngilluinnarneqarnera atortinneqassaaq. Saniatigut, Suliniutip siunertarivaa suliniuteqarfimmi peqqissumik isumannaatsumillu piorsarsimassutsit siuarsarneqassasut, siunertaralugu piorsarsimaneq taanna Suliniummi sulisunit ilaqutaannut aamma inoqatigiinnut nuutsinneqarumaartoq. Suliniut aamma atulersitsiniarpoq sulisunut ilaqutaanullu ikiorsiilluni pilersaarummik sulisut ilaqutaalu atornerluisunut taakkununngalu atatillugu ajornartorsiutinut atugassiissutigalugit. Sunniutit ikiaroornartunik atornerluinermut attuumassuteqartut suli eqqartorneqarput Immikkoortortaq 3.4-mi Inunnik isumaginninneq aamma Peqqinnermut sunniutit. Saniatigut, nunap ilaani ajornartoornermi ikiuisartunik isumalluuteqarneq annikillisinniarlugu, nakorsaqarneq aamma ajornatoornermi piareersimanermut atortut Suliniuteqarfimmi pilersinneqassapput. Suliniutip umiarsualiveqarfia aalisartunut ajornartoorfimmi atorneqarsinnaasumik inisimmaveqassaaq aamma nalunaarasuaateqarluni, tamaani aalisarnerup isumannaanneranut ilassutaasumik. Ajornartoorfiit pinaveersaartinniarlugit, Hudson ineriartortitsisimavoq Peqqissuseq, Isumannaassuseq aamma Avatangiisit pillugit Malittarisassanik sukannersunik taanna ajornartoortoqassagaluarpat politikkinik aamma ingerlatseriaatsinik pingaarnersiuivoq ilagalugit nakorsat, qatserisartut aamma allat qimarngutitsinermi malittarisassat. Suliniutip akornartoornermi ikiuisartunik atuinera suli eqqartorneqarpoq Immikkoortoq imi Suliffimmi avatangiisit aamma Ajunaariataarsinnaannerit. Suliniut naatsorsuutigineqanngilaq, taamaattoq, sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi ajornatoornermi ikiuisartunik periarfissanik imaluunnit pisariaqartitsinerit qaffannerinik sunniissasoq. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi inoqarfiit tamarmik minnerpaamik tallimanik sunngiffimmi sammisassanik neqerooruteqarput, massa ataqatigiinnerit aamma kiffartuussinermi piginnaassutsit akornanni allanngoraraluartut (Qeqqata Municipality, 2014c). Inuit aamma sunngiffimmi sammisanut peqataagajupput soorlu piniarneq, aalisarneq, katersineq, pisuttuarneq aamma nunami sammisassat allat. Nutsernerit suliniummit pilersinneqartut annikuitsuinnaassapput aamma taamaammat annikitsuinnarmik kinguneqarsinnaallutik nunap ilaani sunngiffimmi sammisarqarfinnik atuinerup qaffanneranik. Sunngiffimmi sammisat ataqatigiinneri arlaannaaluunniit, taamaattoq, sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi taaneqarsimanngillat inoqarsinnaassusaat killinneqarsimanersoq imaluunniit qaangerneqarluni, aamma sunngiffimmi sammisassat neqeroorutaasut siamasissusaat eqqarsaatigalugu, ilimagineqanngilaq Suliniummut attumassutilinnik najugaqartut nutaat pisariaqanngitsumik sunngiffimmi sammisassaqartitsiviit pioreersut artukkissasut. Sunngiffimmi sammisaqarneq nunamik atuinermut aamma imarmik atuinermut attuumassutilik (t.i. sungiffimmi piniarneq aamma aalisarneq), allaserineqarpoq Immikkoortortaq mi. Sunngiffimmi sammisanut ataqatigiinnerit Suliniuteqarfimmi aamma sanaartorneqassapput sulisunut atigassanngorlugit. Tassunga ilaassapput pinnguaatilerisarfik, qaammataasiakkut TV aamma fitness-ertarfik. Ilimagineqanngilaq Suliniutip sulisui sunngiffimmi sammisassanut pioreersunut artukkiissasut. Ineqarfinnut mikinernut sunniut pitsaanngitsoq suussuserneqarsimavoq ineqarfinnik amigaateqarneq pissutigalugu (ingammik Sisimiuni) aamma amerlavallaanik inisimasoqarneq Report No

83 Suliniummit pilersinneqartumik nutsernerit pissutaallutik. Iliuusissatut siunersuutigineqartut sunniutit pitsaanngitsut pakkersimaarniarlugit atulersinneqartussat ilagaat: nunap ilaanit atorfinitsitsinerit anguniarneqassapput aamma sulisussarsiornerit aammalu atorfinitsitseriaatsit ersarissumik nalunaarutigineqarlutik pitsaaliorniarlugu inuit atorfissartik qularnaartinnagu sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmut nuunnissaat; sulisunik aallertarfinnik pilersitsineq killilersimaarniarlugu inuit Suliniuteqarfiup eqqaani inoqarfinnut nutsernissaat; aamma najugaqarfissamik atajuartumik sananeq, neriffissat tamaasa nerisaqarfiusumik sulisut illusisinniarlugit, sulisut inoqarfinni angerlarsimaffiinit Suliniuteqarfimmut ingerlallugit. Innarliinaveersaarnermi iliuusissanik taakkuninnga atulersitsinerup kingorna, ineqarfiit pissarsiarineqarsinnaaneri imaluunniit amerlavallaanik inisimasoqarnerup pitsaanngitsunik sunniutigisinnaasaanik sinneruttoqanngilaq. Suliniutip pilersitaanik inunnik isumaginninnermi ataqatigiinut pitsaanngitsunik sunniutit sinnerinik siulittuisoqanngilaq Ineriartornernut pilersaarutaasunut artukkiinerit Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq ineriartornernut pilersaarutaasunut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi? Qeqqata Kommuneani aamma illoqarfiit pingaarnersaani Nuummi ineriartornernut pilersaarutaasunut sunniutaasinnaasut attuumassuteqassapput ineriartornernut sunulluunniit allanngortinneqartariaqartunut imaluunniit unitsiinnarneqartariqartunut Suliniutip sananeqarneranik, ingerlanneqarneranik imaluunniit ataqatigiinneranik pissuteqartumik. Ineriartornermut pilersaautaasunut sunniutaasinnaasut nalilersuiffigineqassapput makku eqqarsaatigalugit: immikkoortortanik aggornilersuineq; aamma, ineriatornerit pilersaarutaasut. Nunap ilaani sineriak Suliniuteqarfimmik ilaqartoq ungasissumiittuuvoq, aamma ataatsimut isigalugu ineriartornernik soqanngivippoq. Aammalu, tamanna Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfimmit (MLSA) akuerisaanikuuvoq ikittuinnarnut aatsitassanik misissuiffissatut. Taamaammat, Suliniut immikoortortat aggornilersornerata allanut atorneqarnissaanut attuumassuteqartunik eqqasuuteqanngilaq. Suliniut ilimagineqanngilaq Nuummi ineriartornernut pilersaarutinik sunniissasoq, tassami Suliniummi suliassat pinngortitami aamma inunni isumaginninnermi ataqatigiinnernik annertuumik piumasaqaateqassanngimmat. Qeqqata Kommunea, aamma nunaqarfinni aqutsisut arlallit, takornarianut ineriartortitsinissamut periarfissanik suussusersiorput aamma nunap ilaani takornariaqarnermut ineriartortitsinissanik, tamannalu Suliniuteqarfimmi pisinnaanngilaq (pers. comm. Sisimiut Business Council, 2012; pers. comm. Kangaamiut Settlement Council and Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Kangerlussuaq Settlement Report No

84 Council, 2012). Taamaattoq, Suliniummi suliat takornariaqarnermik annertusaaanermut sunniuteqarnissaa ilimananngilaq, tassami Suliniuteqarfimmi takornariqarfiusinnaasunik tikkuaasoqarsimanngimmat. Kommune aamma assartuinermi ataqatigiineq nukittorsarniarlugit siunertaqarpoq, ilagalugit Maniitsumi Kangerlussuarmilu umiarsualiviit tigusisinnaassusaat, tamanna Suliniutip sunniuteqarfiginngilaa. Suliniut ilimanarpoq suliffinnik nutaanik aamma akileraarnermut iluanaarutinik pilersitsinissaa taakku Kalaallit Nunaanni Naalakkersuisut, Qeqqata Kommuneata isumalluutinut ilassutitut tunisisinnaapput ineriartornernut pilersaarutaasunut naammasiinissaamut. Taassuma kinguneranik, Suliniutip ineriartornernut pilersaarutaasunut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissamut pitsaanngitsunik sunniutaanik siulittuisoqanngilaq. Innarliinaveersaarnerit taamaammat pisariaqanngillat. 4.4 Inunnik isumaginninnermi aamma Peqqinnermi sunniutit Inuiaqatigiit agguataarneri aamma Amerlassusaat Apeqqut pingaarneq 1: Suliniut qanoq amerlassutsinut aamma agguataarnernut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi? Suliniut sanaartornerup nalaani sulisunik 20-nik pisariaqartitsissaaq, sulisut qulit missaat (sanaartornermi sulisut tamakkerlugit affaat) kalaaliullutik. Ingerlatsinerup nalaani, sulisut toqqaannartumik pisariqartinneqartut 47-t missaaniissapput, ilagalugit isumaqatigiissut malillugu atorfillit qulit (10), katillugit atorfiit 57-it. Ingerlatsinerup nalaani atorfiit 80%-ii naatsorsuutigineqarpoq kalaaliussasut (atorfiit 46-t). Suliniutip siunertaraa sulisut amerlanersaat nunap ilaani Qeqqata Kommuneaneersut atorfinitsissallugit; taamaattoq sulisut ilaat Nuumminngaaneersinnaapput imaluunnit kommunenit allaneersuullutik. Kalaallit Nunaata inui ingerlasinnaangaatsiarput aamma taammaammat inuit Suliniummi sulissallutik pisariaqartunik piginnaaneqartut imaassinnaavoq qineraat Qeqqata aamma/imalluunniit Nuummut nuuttut Suliniummi suliffissarsiorlutik. Inuit taakku ilaasa imaassinnaavoq ilaquttamik nooqatiginissaat qineraat. Massa illoqarfinni Sisimiuni imaluunniit Maniitsumi ilaatigut inuit ornigussuussinnaagaluartut, Suliniutip pilersitaanik nutserneq ilimagineqarpoq annikitsuussasoq. Kalaallit Nunaanni aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami nalinginnaaleriartoreerpoq inuit nunaqarfinnit minnerusunit illoqarfinnut annerusunut nuuttarnerat. Tamanna nalinginnaaleriartorneq piniinnassasoq ilimagineqarpoq, ingammik inuit inuusunnerusut ilinniarfeqarfinnik sulinermilu periarfissat pillugit nuuttarmata. Suliniummi atorfeqalersinnaanermi periarfissat imaassinnaapput ingerlatitsisunut arlalinnut ilaasut inuit ilinniarnermik qaffasinnerusumik, ingammik aatsitassarsiornermi aammalu tassuunga attuumassuteqartunik piginaasanik qinnuteqarnissamut kajumilernerannik, tamanna Kalaallit Nunaani pissarsiarineqarsinnaavoq Aatsitassalerinermik Ilinniarfimmi Sisimiuniittumi. Aatsitassarlerisoqarfimmi piginnaaneqarnernik ineriartortitsineq aamma pilerisaarutigineqarpoq nuna tamakkerlugu naalakkersuisunit Kalaallit Nunaanni Ilinniartitaanermut Pilersaarutinik (GEP) aaqqissuusseqqinnerit aqqutigalugit. Naalakkersuisut nalunaarutigaat Kalaallit Nunaanni Ilinniartitaanermut Pilersaarutip siunertarigaa Report No

85 ilinniagalinnut inissaqartitsinerup annertusinissaa taamaalilluni illoqarfiit pisariaqartunik ataqatigiinnik ilinniartut amerliartortut inissaqartinniarlugit peqalerniassammata (Government of Greenland, 2012b). Sulisut tikisitat ilimanarput Europamiissasut imaluunniit Amerika Avannarlermeerlutik. Sulisuussapput timmisartumik tikittartut/aallartartullu (FIFO) paarlaannerminnilu Kalaallit Nunaannut tikittassapput nunanut tamanut timmisartoqarfimmut Kangerlussuarmut. Tassanngaaniit, ingerlanneqartassapput Suliniummut umiarsuarmik imaluunniit qulimiguulimmik, aamma inissinneqartassallutik Suliniuteqarfimmi najugaqarfinnut. Amerlanertigut, sulisut Kalaallit Nunaannut tikinnerminni ulloq taanna Suliniuteqarfimmut ingerlanneqartassapput, taamaattoq ilaatigut Kangerlussuarmi unnuisarsinnaapput aallariartornerminni, apeqqutaallutik timmisartut ingerlaneranut pilersaarutit aamma/immaqa silap qanoq issusaa. Ilimagineqanngilaq sulisoq tikisitaq Kalaallit Nunaannut najugaqarlivissasoq. Ilimagineqanngilaq Suliniut annertuumik inuiaqatigiit agguataarnerinut allannguuteqassasoq aamma/imaluunniit inuiaqatigiit amerlassusaata allanngornerinik kinguneqassasoq. Suliniutip salliutinniarpaa sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami atorfinitsitsineq aamma Qeqqata Kommuneani nunaqarfinnit illoqarfinnillu aamma Nuummit Suliniuteqarfimmut ingerlaasisarniarpoq. Suliniummi sulisut taamaammat inoqatigiinni angerlarsimaffimminni aamma Suliniuteqarfimmi inuusinnaapput, ilaquttatillu nuunngikkaluarlutik. Aammattaaq ilimagineqanngilaq ajornannginnersiorlutik suliffissarsiortut amerlasuut Qeqqata Kommuneanut tikissasut, ingammik Sisimiunut imaluunniit Maniitsumut, Suliniummi suliffissarsiorlutik. Suliniutip ajornannginnersiorlutik suliffissarsiortut nutsernerat killilersimaarniarpai sulisunut piumasaqaatit nittartakkaminni ersarissumik saqqummersinnerisigut (Kalaallisut aamma Qallunaatut) aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami kiisalu Kalaallit Nunaat tamakkerlugu piareersarfinnut tamanut. Tamaammat ilimagineqanngilaq Suliniut inuiaqatigiit agguataarnerinut imaluunniit amerlassusaata allanngornerinik kinguneqassasoq. Unnersuussutigineqarpoq Suliniutip nalliuteqqittartumik nakkutigissagai Qeqqata Kommuneani illoqarfinni nunaqarfinnilu allannguutit inunnik kisitsinernik paasissutissat aamma kommuneni sinniisunit paasissutissiisartunik pingaarnernik apersuinerit aqqutigalugit. Appasissumik ilippanartoqarpoq Suliniutip pilersitaanik nutsernerit inuiaqatigiit agguataarnerinut pitsaanngitsumik sunniuteqarsinnaanermik. Suliniutip sunniut taanna pakkersimaarniarpaa imatut: Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissamit inuit piukkunnartut salliutillugit atorfinitsinnissai; Qeqqata Kommuneani nunaqarfinnit illoqarfinnillu tamanit aamma Nuummit Suliniuteqarfimmut ingerlsassinernik isumaginninneq; sulisunut piumasaqaatit nittartakkaminni ersarissumik saqqummersinnerisigut aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami kiisalu Kalaallit Nunaat tamakkerlugu piareersarfinnut tamanut; aamma Report No

86 nalliuteqqittartumik nakkutiginninneq Qeqqata Kommuneani illoqarfinni nunaqarfinnilu allannguutit inunnik kisitsinernik paasissutissat aamma kommuneni sinniisunit paasissutissiisartunik pingaarnernik apersuinerit aqqutigalugit Taakku innarliinaveersaarluni iliuusissat atulersinnerisa kingorna, ilimagineqanngilaq inuiaqatigiit agguataarnerannut aamma amerlassusaannut pitsaanngitsunik sunniutit kinguneqassasoq Nunamik pissarsineq aamma Nuutsitsineq Apeqqut pingaarneq 1: Suliniut kinguneqassava nunamik pissarsinermik imaluunniit nuutsitsinermik sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi? Suliniut inissisimavoq Qeqqata Kommuneata nunartaata ilaani ungasissumi, 75 km missaannik Kangerlussuup kujataani-kippasissumi aamma 75 km missaannik Sisimiut kujataani-kangisissuani. Suliniummi nunap ilaata ilusaani nunaqarfeqanngilaq aamma taamaammat nunamik pissarsiniarnissaq imaluunniit nuutsitsineq Suliniummik sulisunit pisariaqarani. Naatsorsuutigineqarpoq killilimmik aningaasarsiornermik illuartoqassasoq Suliniutip Suliniuteqarfimmi qanittumi piniarnermut aamma katersinermut sunniutaanik. Suliniuteqarfimmi amerlanngitsunik tuttoqarpoq aamma umimmaat qaqutigoorput, aamma artinik taakkuninnga piniarnerit sunngiffimmi piniartunit pisarpoq. PInngortitaleriffimmit ingerlanneqartumik silaannakkut misissuinerit ersersippaat Suliniuteqarfik annikitsuinnarnik tuttut aamma umimmaat eqimassuseqartut sanilliutissagaanni Qeqqata Kommuniani nunap ilai allat taamaammat, piniartut ikittuinnaat tamanna orinittarpaat. Ataatsimik qimanneqarsimasumik tammaarfeqarpoq umiarsualivittut siunnersuutigineqartup eqqaani siornatigut aasaanerani piniartunit atorneqartarsimasumit. Tammaarfimmik atuisoq ataasiinnaq (inuk ataaseq kisimi kinaassusersineqarsimavoq) nalunaarlunilu tammaarfinnik atuisinnaajunnaarnerminut taarsiiffigineqarnissani pisariqartinnagu, massa Hudson-imit 5 neqeroorfigitissimagaluarluni. Sumiiffiit allat suussusersineqarsimanngillat Suliniummi suliat pillugit illuartariaqartutut. Katersisartut, qanga Suliniuteqarfimmik atuisarsimasut, Suliniuteqarfimmik pissuteqartumik sumiiffinnut aalisarnermut, piniarnermut aamma katersinermut atortarsimasaminnut orniguttaarfimminnik annaasaqarsinnaapput. Piniartut aamma aalisartut sumiiffinnut suli ornigussinnaapput toqqaannartumik Suliniut kaajallallugu aamma ungalulersuisoqassanngilaq sumiiffimmut isernissaannik killiliisumik. Inuit, kisianni, Suliniummi aqqut 10 km-iusoq suliniuteqarfiup umiarsualiviullu akornanni ingerlaffiusoq isumannaallisaanerit pissutigalugit. Naatsorsuutigineqarpoq nunami katersisartut nammineq kajumissutsiminnik sumiiffinnut allanut nuussasut tassami Suliniutip uumasut qimaatissajunnarsimaagit. Ilimagineqanngilaq pitsaanngitsumik Suliniummit sunnerneqassasut allarpassuarnik sumiiffinnik 5 Tammaarfimmik atuisoq Hudson Minerals-imit saaffigineqarpoq juuli 2013-imi. Report No

87 periarfissaqarmat assinganik imaluunniit annerusumik pissarsiffiusinnaasunik, aalisarfigisinnaasaannik aamma piniarfigisinnaasaannik. Sumiiffiit periarfissat allat piniarnermut aamma aalisarnermut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami sukumiinerusumik eqqartorneqarput Piorsarsimanermi aamma Pinngortitami pingaartitani (Immikkoortoq 3.3.5). Sunniutit kingunerinik pitsaanngitsunik ilimasuttoqanngilaq tassami Suliniutip nunamik pissarsinissaa pisariqarsimanngimmat aamma nunap ilaata ilusaanut orniguffiusinnaasumik annaasaqarneq katersisartunut annikitsuinnarmik sunniuteqassammat. Innaliinaveersaarneq pisariaqanngilaq Inoqatigiit ilorrisimaarnerat Apeqqut pingaarneq 1: Suliniut qanoq inuit inoqatigiinni najugallit ilorrisimaarnerannut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi? Apeqqut pingaarneq 2: Suliniut qanoq ataasiakkaanut, ilaqutariinnut aamma inoqatigiinni inoqatigiit ataqatigiinnerannut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi? Inuit ataasiakkaat, ilaqutariit aamma inoqatigiit ilorrisimaarnerannut aatsitassarsiornermit aamma isumalluutinik ineriartortitsinermi sunniutaasinnaasut toqqaannanngitsuusinnaapput aamma paasilertoruminaallutik. Ilorrisimaarneq attumassuteqarluarsinnaavoq inoqatigiit aningaasarsiornerannut aamma pisarneq malillugu piorsarsimanerannut sunniutaasinnaasunut. Aamma pisarneq malillugu inuunermi pissutsit, piorsarsimanerit aamma oqaatsit ingerlatseqqinneranut attumassuteqarpoq. Isertitat annertusineri, paarlakaajaalluni sulinermut atatillugu artukkernartut aamma inuiaqatigiinni ataqatigiinnerup nukittussusaata allannguutai ingerlatsitsisunut ilaapput ilorrisimaarnermut sunniuteqarsinnaasut. Inuiaqatigiinni aamma piorsarsimanermi pingaartitat qanoq annertutigisumik sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami allanngornissaat Suliniummi sulianuinnaq atatinneqarsinnaanngillat. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami) inoqatigiit allanngoriartuutinik assigiinngitsorpassuarnik misigisaqarput ilagalugit aningaasarsiornerup uuliasiornermut, aatsitassarsiornermut aamma takornariaqarnermut siaruarnera. Aamma inuusuttut akornanni ilinniarnerup qaffariartinneqarnissaanik aallariarneqarpoq, taassumalu nunaqarfinnit nuunnerinik ingerlariartippai (tassani pisarneq malillugu inuunermi pissutsit ingerlanneqarnerupput) illoqarfinnut ilinniarfinnik qaffasinnerusunik pissarsiornerinik aamma pisortaqarfinni suliffissarsiornerinik. Ilorrisimaarnermut allannguuteqarsinnaavoq inuit ataasiakkaat, ilaqutariit aamma inoqatigiit nalaanni. Suliniutip sunniutaasa ilaat ilorrisimaarnermut ilimagineqarput pitsaasuussasut, ingammik taakku aningaasarsiornerup ineriartorneranut attuumassuteqartut. Allat, soorlu nunamik atuinerup sunniutai (aamma taamaammat piorsarsimanikkut iliuutsinik soorlu katersinernik piviusunngortitsisarneq) imaassinnaavoq ilorrisimaarnermut pitsaanngitsumik sunniuteqartut (takuuk immikkoortoq 3.3.5). Pissutit arlallit eqqasuuteqartitsilersinnaasut ilagaat: piorsarsimanerup allanngoriartornera, sulisut tikisitat amerliartornerat, inoqatigiit pissusilersorneri pitsaanngitsut aamma Suliniummi iluaqutinik peqataasinnaannginneq. Report No

88 Immikkortuup uuma nalilersussavaa inuit ataasiakkaat aamma inoqatigiit ilorrisimaarnerat makku eqqarsaatigalugit Suliniutip sulisunut, ilaqutaannut aamma inoqatigiit ataqatigiinnerannut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi sunniutigisinnaasai. Pissutsit eqqartorneqartussat ilagaat Suliniutip ilorrisimaarnermut sunniutigisinnaasai eqqarsaatigigaanni ikiaroornartumik atornerluineq, parlaakaajaattumik sulinerit, ilaquttat aamma inoqatigiit ataqatigiinnerat, nakuuserneq aamma pinerluttuliortarneq. Suliniutip sunniutai ilimagineqarpoq ilaqutariinnut minnerpaamik ataatsimik toqqaannartumik imaluunniit toqqaannanngitsumik Suliniummi sulinerminit iluaquserneqartunut pitsaasuussasoq. Tassunga ilaassinnaapput Suliniummi sulisut, suliassinneqartartut imaluunniit piniartut aamma aalisartut pisamik ilaannik Suliniummut tunisisartut. Inoqutigiit taakku saniatigut isertitaqartalissapput aamma aningaasatigut isumannaassusaat qaffassalluni. Sulisut toqqaannartumik Sulinimmi atorfillit akissarsiaqassapput unammillersinnaasunik, tamanna kinguneqarsinnaavoq isertitaasa atoriaannaat qaffannerinik taakkuninnga inoqutigiinnillu pitsaasumik sunniiffiginnillutik. Iluaqutit ilimanartut ilagisinnaavaat minnerusumik pisortanit ikiorsiissutsinik pisarnermik pisariaqartitsineq, atuarnermut akiliutinik annerusumik aningaasaateqarneq aamma ilaquttaminut isertitat atoriaannat annertusineri. Immikkut isertitaqarneq aamma kinguneqarsinnaavoq annertunerusumik sipaagaqarnermik (ilagalugit soraarninngornissamut katersat) imaluunniit pigisanut nalilinnut aningaasaliinerit soorlu angerlarsimaffiit inuinnarnit pigineqartut. Aappaatigut, Suliniummit iluaqutisisut aamma isertitamik annertusinerat pitsaanngitsumik inoqatigiinni pissutsinut atorsinnaavaat soorlu ikiaroornartut aamma imigassat taakku immineq ilorrisimaarnerannut kisimi ajoqusiisussaanngitsut kisianni aamma ilaquttaminut inuiaqatigiinnullu. Ikiaroornartumik atornerluinerup sunniutai suli allaaserineqarput Immikkoortoq mi ataani, Timikkut aamma Tarnikkut peqqissuseq. Paarlaattarluni sulineq pilersinneqarpoq sapaatit akunneri sisamat (4) Suliniuteqarfimmi, malinneqarluni sapaatit akunneri sisamat (4) angerlarsimanermik aatsitassarsiorfimmi sulisunut, aamma sapaatit akunneri sisamat (4) sulineq aamma sapaatit akunneri marluk angerlarsimaneq suliaqarfittut sanaartukkami sulisunut. Suliniummi sulisut ingerlanneqartassapput Suliniuteqarfimmut uterlugu Hudson-imit silaannakkut imaluunnit immakkut, sulisumut aningaasartuutaanngitsumik. Canadami paarlaattarluni sulinermik ilisimatusarnerit ersersissimavaat inummut ataatsimut, ilaquttat aamma inoqatigiit ilorrisimaanermut sunniutit pitsaasut pitsaanngitsullu (Storey, 2010; Gibson 2008; Intergroup 2005; Sly et al. 2001). Ilisimatusarnerit taakku malugisimavaat paarlaattarluni sulisarneq killiliisinnaasoq nunap ilaani inoqatigiinnik sulisut nunap ilaanit allamit imaluunniit nunanit allanit aggersunit kulturit killingi akimorlugit attaveqarnerinut aamma nunap ilaani allanit Suliniummi sulisut nunap ilaani tamaani kiffartuussinernik ataqatigiinnernillu atuinerisa sunniutaanik annikillillutik. Paarlaattarnerit aamma killiliisinnaapput nalinginnaasumik inuiaqatiginnik attaveqarnernik taassuma pakkersimaarsinnaavaa kinguaassiorneq aqqutigalugu nappaatit tunillaassortartut siaruarneri ilagalugit HIV/AIDS inuiaqatigiit nalinginnaasut aamma akilersilluni atortittartut akornanni, tamanna pitsaanngitsumik sunniutaavoq sulisut aatsitassarsiorfinnit inoqatigiinnut nunarsuami allaniittunut ornigussuussinnerinit (Golderberg et al, 2008; Campbell, 1997). Report No

89 Paarlaattarluni sulinerit aamma Kalaallit sulisut periarfissisinnaavaat piffissamik annertunerusumik aamma isumalluutinik pisarneq malillugu piorsarsimanermi iliutsinut soorlu katersinernut, periarfissillugit piffissamik annertuumik ilaquttaminnik najuinissaannut aamma paarlaanerminni ukkatarinnillutik sulinissaannik, qaffasinnerusumik naammassisaqarnernik kinguneqartumik. Paarlaattarluni sulinerup sunniutai pitsaanngitsutu, aappaatsigut, ilaqarsinnaapput ilaquttanik avissaaqqaneq pissutaalluni artukkiinermik, naggataatigut ilaqutariinni atassuteqarnernik aapparisanit imaluunniit meeqqanit immikkuulernermik kinguneqarsinnaasumik. Tamanna ingammik ilungersunarsinnaavoq meeqqat mikinerini aamma aapparisaq paarlaattartumik sulinngitsoq taava isumassuisunngorsinnaavoq pingaarneq aapparisap paarlaalluni aallaqqanerani. Tamanna immikkut pilertorsinnaavoq tassami sapaatit akunneri sisamat paarlaalluni sulisarneq nalinginnaasumik paarlaattarnermit sivisunerummat. Tassa aatsitassarsiorfik taammaallat ukiumut qaammatini qulingiluani ingerlasarniarmat, aamma suliaqarfittut sanaartugaq qaammatini qulini, taassuma sulisut periarfississinnaavai sivisunerusumik ilaquttaminik najuinissaannik aamma isumassuisutut akisussaaffinnik qaammatit marlunnit pingasunut sivisutigisumik tigummiarsinnaalluni. Hudson-ip siunnersuutigaa sulisut suliaqarfittut sanaartukkami sulisut taamaallaat sapaatit akunneri marluk angerlarsimasassasut sapaatit akunneri sisamat paarlaallutik sulereernerminni, aamma ukiumut qaammatini qulini. Hudson-ip sulisut isumasiorniarpai sulinermi pilersaarutit naammassinnginnerini. Tassa sulisut sulisarniarput akunnerit aqqaneqmarluk paarlaattarlutik sapaatit akunneri sisamat tamakkerlugit (ullut 28-it paarlaanneq), sulisassapput ukiumut 2240 akunnerit nalinginik, imaluunniit katillugit sapaatit akunneri 56-it (akunnerit 40-t). Kalaallit Nunaanni sapaatip akunneranut akunnerit 45-t ukiumut sulisarnermut sanilliullugu, suliffeqarfimmi sulianik sulisut ukiumut saniatigut sulisassapput sapaatit akunneri aqqanillit. Aatsitassarsiorfimmi sulisunut assersuukkaanni taakku sapaatit akunneri sisamat suligunik, sapaatit akunneri sisamat sulissanngillat ukiumut qaammatit qulingiluat, taakku sulisassapput sapaatit akunneri 38-it naleqataanik. Aamma ilaatigut eqqasuutigineqarpoq paarlaattarluni sulisarneq aamma aningaasarsiat nutaat kinguneqarsinnaasut inuit ilaasa ikiaroornartumik atornerluilernerannik, ingasaassilluni aningaasanoornerannik aamma naleqqutinngitsumik kinguaassiornermut pissusilersornerannik. Akerlianik, pissusilersornerit taakku atassuserneqarsinnaapput tarnikkut timikkullu ajornartorsiutinut, angerlarsimaffimmi nakuusernernut, avinnernut, angajoqqaat isumassuinerlunnerannut, pinerluttuliortarnernut, imminoortarnernut aamma nalinginnaasumik inoqatigiit ataqatigiinnerata aamma tamanut ammasunut peqataanerup aserorneranut, taassuma ilorrisimaarneq sunnersinnaavaa. Ilaqutariit aamma inoqutigiit ataqatigiinnerat sunnerneqarsinnaavoq inuit Suliniummit iluaqutinik pisartut taakkulu pineq ajortut akornanni naligiikkunnaarnermik misigisoqarnera qaffappat. Inuit imaluunniit inoqarfiit ilaat (soorlu inuit nunaqarfinnit minnerusuneersut) imaassinnaavoq imminut isigisut soorlu minitaasutut Suliniummit iluaqutinit. Taakku assigiinngissutsit imaassinnaavoq inoqatigiit ataqatigiinnerannik qajannarsisitsisut aamma ilippanarlutik akerleriinnernik pilersitsisinnaasut. Akissarsiat toqqaannartumik imaluunniit toqqaannanngitsumik Suliniummi sulinermut attuumassuteqartut aamma kinguneqarsinnaapput allanngorartunik angerlarsimaffimmi ataqatigiinnernut, Report No

90 ilimanarnerummat inuit inuusunnerusut Suliniummit atorfinitsinneqarnissaat. Sulisut inukkuutaartumik eqqarsarnermik pingaartitsillutik pissuseqarpata, inuit utoqqaanerusut inuusunnerusut isumalluutiminnik (aningaasat katersallu) aveqatiginninnissaannik pisariaqartitsisut annertunerusumik sanngiinnerulersinnaapput. Suliniummi sulisut aamma imaassinnaavoq annikinnerusumik inoqatigiinni aamma piorsarsimassutsikkut samisanut kajumissutsiminik suleqataanissaminnut aamma peqataanissaminnut piffissaqalersut tamanna inoqatigiit ataqatigiinneranut artukkiisinnaasumik. Assigiinngissuseq aamma piorsarsimassutsikkut allanngorneq inoqatigiit ataqatigiinnerata artukkerneqarneranik pissutilik aamma kinguneqarsinnaavoq pinerluttuliornertarnerup qaffannerannik (pigisanut aamma persuttaalluni pinerlunnerit) aamma inuit isumannaassusaannik sunniilluni. Massa pinerluttuliortarneq Kalaallit Nunaanni ukiut kingulliit tallimat apparsimagaluartoq (UNODC, 2011), paasissutissiisartut pingaarnerit malugaat pinerluttuliornerit amerlanersaat persuttaalluni pinerluttuliornerusut (nakuusernerit, toqutsinerit aamma kinguaassiuutitigut pinerluttuliornerit) aamma taakku atassuserneqarsimasut alakoornermut aamma ikiaroornartumik atornerluinermut. Soorlu qulaani allaaserineqarsimasoq, ilippanarpoq paarlaattarluni sulisarneq, annertunerusumik inuit akissarsisalernerat aamma ikiaroonartunik atornerluinerup qaffasissusaa imminut ataqatigiittut. Massa sulineq aamma aningaasarsiat annertusinerat Suliniummit iluaqutit pingaartuugaluartut, tassaasinnaapput pinerluttuliornermut ingerlatitsisut. Nalinginnaasumik, taamaattoq, Suliniutip ilorrisimaarnermut sunniutai ilimagineqarput pingaaruteqanngitsutut tassami sulisoqarnerup amerlassusai, inoqatigiit ataqatigiinnerat aamma pinerluttuliornerit annikimmata Qeqqata Kommuneata, Nuup aamma Kalaalit Nunaata inuttussusaannut naleqqiullugit. Taamaammat ilorrisimaarnermut allanngutit ilimagineqanngillat annertuujussasut. Ilaqutariit ilaat Suliniummi suliffeqartumik ilaqartut imaassinnaavoq ilorrisimaarnermut sunniutinik pitsaasunik pitsaanngitsunillu misigisaqartut. Hudson-ikkut inuit peqqinnerannut pilersaarutinik ataqatigiissitsiniarput ineriartortinniarlugit aamma inissinniarlugit siunnersuinermi pilersaarutit, ilagalugit sulisunut aamma ilaqutaasunut ikiorsiinermi pilersaarutit, sulisut Suliniummi sulilersimanerup kinguneranik illoqutigiinni inissisimanerisa allannguuteqaranik atuisinnaanermik piginnaaneri nukittorsarniarlugit. Sulisunut ilaqutaasunullu ikiorsiiniarluni pilersaarutit sukumiisut ineriartortinneqarput aamma allaaserineqarput Sunniutissat Iluaqutissallu pillugit Isumaqatigiissummi (IBA). Ilippanartoqarpoq pitsaanngitsumik appasissumik annertussusilimmik inoqatigiit ilorrisimaarnerannut sunniuteqarsinnaasumik paarlaattarluni sulilluni inooriaatsimut allannguutinut attuumassuteqartunik pissuteqartunik. Suliniutip sunniut taanna pakkersimaarniarpaa imaaliorluni: Siunnersuinermi pilersaarutit pilersinneri, ilagalugit sulisunut ilaqutaasunullu ikiorsiinermi pilersaarutit, sulisut Suliniummi sulilersimanerup kinguneranik illoqutigiinni inissisimanerisa allannguuteqaranik atuisinnaanermik piginnaaneri nukittorsarniarlugit. Innarliinaveersaarluni iliuusissat atulersinnerisa kingorna, Suliniummi suliat pissutigalugit sunniutit kingunerinik pitsaanngitsunik inoqatigiit ilorrisimaarnerannut siulittuisoqanngilaq. Report No

91 4.4.4 Timikkut aamma Tarnikkut peqqissuseq Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq inoqatigiit timikkut aamma tarnikkut peqqissusaannut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi? Peqqinneq tamat tikillugit nassuiaaserneqarpoq tassaasoq tamakkiisumik timikkut, tarnikkut aamma inuttut ilorrisimaarnermik, imanngitsoq nappaatip imaluunniit sanngiissutsip najuutinnginneranik (WHO, 2005). Tamanna nalinginnaasumik isumaqarfigineqartarpoq ataqatigiinnertut pitsaasutut suliffeqarnerup aamma timikkut tarnikkullu pitsaanerulernerup akornanni; akissarsiat annertusineri inooriaatsinik peqqinnarnernik pilersitsisartut. Kisianni taamaattoq, arlanikkit akornusersuisunik pissuteqarpoq timikkut tarnikkullu peqqissutsimik sunniisinnaasunik. Eqqasuutit qitiutippaat annertusisumik ikiaroornartumik atornerluineq, nerisat allangorneri, inooriaatsit aamma piorsarsimassutsip allanngornerata peqqinnermut sunniutaat annertunerusumik ineriartornermut attuumassuteqartut. Immikkoortup uuma timikkut tarnikkullu peqqissutsimut Suliniutip sunniutigisinnaasai nalilersuiffiginiarpai. Suliniut ilimagineqanngilaq Suliniummi sulisut imaluunniit nunap inuiasa akornanni nappaatit tunillaattartut annertussusaanut sunniuteqassasoq. Annertunerusumik isertitaqalernerup ajornarunnaarsissinnaavaa sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami ineqarfiit inoqarpallaartut ikililerneqarneri, tamanna nappaatit tunillaattartut siaruarneranut tuniseqataasuusinnaasutut ilippanarpoq. Saniatigut isertitaqarneq pissutaasinnaavoq, inissianik pisortanit pigineqartunik ineriartortitsinernik, imaluunniit Suliniummi sulisut aalajangersinnaapput privatimik ineqarfinnut nuunniarlutik. Suliniut aamma atorfinitsitsinermi periusissamik atulersitsissaaq siunertaralugu ajornannginnersiorluni suliffissarsiortut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissamut nuunnaveersaartinnissaat, tamaani inissat suli piumaneqarnerannik ilasisuusinnaammata. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi annertuumik napaatinik tunillaannanngitsoqarpoq, ingammik sukkorneq aamma annikinnerusumik uummatip taqarsuani naappaateqarneq. Aningaasarsiat annertusinerat Suliniummut attuumassuteqartut ilimagineqarput inunnik periarfissiissasut peqqinnerusumik inuusinnaanerannik, ilagalugit aningaasat nerisassanut pitsaanerusunut aamma isumalluutinut pisarneq malillugu nerisassanik piniarnermut aamma aalisarnermut pisissutissat. Paarlaattarluni sulisarnerit aamma malugineqarsimapput pisarneq malillugu katersisartunut sivisunerusumik piffissaliisartut nunamiinnissaannik, weekendimut naleqqiullugu. Suliniut nerisassanik peqqinnartunik aamma tangilinnik sulisunut sulinerup nalaani sallaalliisarniarpoq. Sulisunut Kalaalisunut aamma periarfissaqassaaq pisarneq malillugu Suliniuteqarfimmi nerisarnissamut. Pisarneq malillugu nerisassat inoqarfinnit qanittuni piniartunit aamma aalisartunit Suliniutip pisiarisarniarpai. Suliniut taamaammat ilimagineqanngilaq pitsaanngitsumik tunillaattartunik imaluunniit anigorsinnaanngisamik nappaatinut imaluunniit sulisut tarnikkut peqqissusaanut sunniuteqassasoq. Ilaatigut ilippanaateqarpoq pitsaasumik sunniuteqarsinnaanermik, sulisut peqqissusermik aamma isumannaassusermik sungiusarnerat aqqutigalugu. Aappaatigut, ilaatigut eqqasuutigineqarpoq aningaasarsiat annertusinerat kinguneqarsinnaasoq annertunerusumik ikiaroornartumik aamma imigassamik atornerluilernermik aamma pitsaanngitsunik pissusilersornernik allanik. Tassunga Report No

92 ilaasinnaapput annertunerusumik imigassamik, hashimik (aamma ikiaroornartut inatisinik unioqqutitsisut allat) cigarettinik aamma aningaasanoortarnerit annertusinerat. Paasissutissat katersorneqarsimasut ikiaroornartumik aamma imigassamik atuinerup annertussusaat pillugu ersersippaat imigassamik aamma ikiaroornartumik atornerluinerup kingunerisa atuisoq kisiat eqqunngikkaat, kisianni aamma ilaquttat kiisalu inoqatigiit sunnertaraat. Ikiaroornartumik atornerluineq imerajuttut meeraasa kinguaassiutitigut atornerlunneqarnerinut aamma imminoorniartarnerinut kattunneqartarsimavoq (Bjerregaard, 2004). Hudson suliffimmi, najugaqarfissanni aamma Suliniutip killiffiini tamani paarlaannermi ingerlanneqarnerit nalaani ikiaroornartunut aamma imigassanut akuersaanngilluinnarnermik politikkeqarpoq. Malittarisassat taakku sulisunut aamma suliasinneqartunut tamanut atuupput. Taakkua suliffimmi politikkit saniatigut, Hudson-ip pilersinniarpai sulisunut aamma ilaqutaasunut ikiorsiinermi pilersaarutit sulisut ilaqutaalu ikiaroornartumik atornerluinermik aamma tassunga attuumassuteqartunik tarnikkut nappaateqartut ikiorniarlugit. Suliniummi suliat, ilagalugit suliffissamik periarfissat, ilimagineqanngillat malunnaatilimmik tarnikkut peqqissusermut aamma atornerluinermut qaffaatitsissasut. Politikkit allat sulisut aamma inoqatigiit ilorrisimaarneranut attuumassuteqartut, sungiusarnermut pilersaarutit inuunermi pikkorissutitsit pillugit aamma paarlaattarluni sulinermut ikaariarnermut, imaassinnaavoq Hudson-imit pilersinneqartut Sunniutissat Iluaqutissallu Pilersaarutaannut ilanngullugit. Ilippanartoqarpoq pitsaanngitsumik sunniuteqarsinnaasoq appasissumik sakkortussusilimmik timikkut tarnikkullu peqqissusermut pitsaanngitsumik sunniuteqarsinnaasutut pissutigalugu ikiaroornartunik atornerluinerulerneq aamma Suliniummi sulisut pitsaanngitsumik inoqatigiinni nappaateqarlernerat. Suliniutip tamanna pakkersimaarniarpaa imaaliorluni: Suliffimmi, najugaqarfinni aamma paarlagaalluni suliartornermi imaluunniit sulinngifeqalerluni ingerlaarnermi, Suliniutip killiffii tamakkerlugit, ikiaroornartut imigassallu akuersaanngilluinnarnerinik atulersitsinermik; aamma, Sulisunut ilaqutaanullu ikiorsiilluni pilersaarut aamma sulisunut ilaqutaannullu atornerluisunut taakkununngalu atatillugu tarnikkut peqqinnermik ajornartorsiuteqartunut atugassiissutiginiarpaat. Innarliinaveersaarluni iliuusissanik atulersitsinerup kingorna, Suliniummi sulianit timikkut tarnikkullu peqqissutsimut sunniutit kinguneri pitsaanngitsut ilimagineqanngillat Avatangiisinut sunniutit Apeqqut pingaarneq: Suliniummit siunnersuutigineqartumit suliaqarnernit avatangiisinut sunniutut suut suussuserneqarsimappat sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi? Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuineq (EIA), ilagalugit pissutsit pioreersut misissorneri, Suliniummut suliarineqarsimapput Aatsitassanut Ikummatissanullu Inatsit nr. 7 (2009) piumasaqaatai malillugit. Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuineq (EIA) suliarineqarsimavoq 2012-miit 2014-imut. Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuineq (EIA) sammisat tulliuttut naliersuiffigisimavai: Report No

93 Pinngortitami avatangiisit Aatsitassiap piiarnera Ataqatigiinnerit (aqqusernit, umiarsualivik, heliporti) Aatsitassarsiornermi sinnikunik inissiivik Pujoralak Kuuttoornerit/aniasoornerit Eqqakkat aamma Errortuutikoq Erngup allanngorneri Imaani uumasoqarfiit Uuliamik aamma akoorutissamik imeqarfiit avatangiisaannut kuuttoornerit Pinngortitami pissuseqatigiinni avatangiisit Naasoqarneq Nunami miluumasut timmissallu Imaani uumasut Aalisakkat imermiut Uumasoqarfinnik mingutsitsinerit Artit najugaqavissuunngitsut ballastip imertaasigut akulerunneri Kulturikkut kingornussat aamma inuit sammisaat Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuinerup (EIA) inernerinit aalajangiunneqarpoq sunniutit annertunersaat inunnoortuusut, Suliniut pissutigalugu avatangiisit allanngorneranit uumasut Suliniummi nunap ilaata ilusaani eqqaanilu piniarluni (< 5 km ataqatigiinnermi atortutunit) pissarsiarineqarsinnaanerannut attuumassuteqartoq. Avatangiisinut sunniut taanna appasissumik pitsaanngitsuussaaq, tassami uumasut ilimanarmata nikinnissaat Suliniutip avatangiisinut sunniutai pissutigalugit. Avatangiisit uumasunut sunniutaat ilimagineqanngillat inoqatigiinnut sunilluunniit sunniutinik kinguneqassasut, tassami sumiiffik Suliniummit sunniiffigineqartoq annikitsunnguummat sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami nuna piniarnermut atorneqarsinnaasumut sanilliukkaanni. Pinngortitami aamma pinngortitami pissuseqatigiinni avatangiisit allat suussusersiutaat Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuinermi (EIA) nalilersuiffigineqarsimapput minnertut imaluunniit pingaaruteqanngitsutut, aamma avatangiisinut sunniutitut pingaarutilittut kinguneqarnaviaratik. Nunamik atuinermut aamma pinngortitap ilaanik tikinnissinnaanermut sunniutit nalilersuiffigineqarput Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi (SIA) immikkoortoq 3.5-imi. Report No

94 4.4.6 Suliffimmi avatangiisit aamma Ajunaariataarsinnaanerit Apeqqut pingaarneq: Suliniutip suut suliffimmi avatangiisinut aamma ajunaariataarsinnaanernut sunniutigisinnaasaattut ilippanarpat? Suliniummi sammisat ilippanaateqarput suliffimmi avatangiisit aamma ajunaariataarsinnaanerit qaffannissaat Suliniummi sulisunut aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi najugallinnut Suliniuteqarfiup eqqaanik atuisunut. Hudson Suliniummut ineriartortitsisimavoq Peqqissuseq, Isumannaassuseq aamma Avatangiisit pillugit najoqqutassanik (ilagalugit atortui tamarmik) anguniarlugu: Inatsisitsigut piumasaqaatit attuumassuteqartut tamarmik eqqortinneqarnissaat imaluunniit qaangerneqarnissaat Suliniuteqarfimmi sulisut/suliassinneqartartut tamarmik Kalaallit Nunaanni peqqinnissammut aamma isumannaassusermut inatsisinik, malittarisassanik, politikkinik aamma ingerlatseriaatsinik eqqortitsineri isumannaarneqarnissaat Sulisut/suliassinneqartartut tamarmik isumannaassusermut politikkinik eqqortinneqarnissaat atorfeqarsinnaanermut piumasaqaatitut Suliniuteqarfimmi qanoq ilineratigulluunniit isumannaassusermut akisussaasumik toqqaasoqarnissaa Suliniutip Peqqissuseq, Isumannaassuseq aamma Avatangiisit pillugit Politikkiata ilagai nalinginnaasumik ingerlatsinermut sulisaatsit najugaqarfimmi aamma suliuniuteqarfimmi isumannaassutsimut, avatangiisinut illersuinermut malittarisassat aamma ajornartoortoqartillugu piareersimanermut pilersaarutit. Ajornartoortoqartillugu piareersimanermut pilersaarutit ineriartortinneqarsimapput ukununnga: nakorsiarluni qimarngutitsineq, ikuallattoqartillu qisuariarneq, kuuttoornermi qisuariarneq, qaartoornermi ajunaarnerit aamma qulimiguulimmik ajungaarnerit. Hudson aamma peqqissusermut aamma isumannaassusermut iliuusissanik pilersitsimavoq millisinniarlugit sulisut peqqinneranut navianaataasut ajunaarnernillu pinngitsoortitsinniarluni. Iliuusissat taakku ilagaat, kisianni taakkununngaannaq killeqanngillat: Sulisut peqqissusaannut aamma isumannaassusaannut pilersaarutit, sungiusarnerit aamma malittarineqarnissaannut maleruagassat annertuut; Aarlerinartunik aqutsineq aamma ajornartoornermi qisuariarnernik pilersaarusiorneq aamma sungiusarneq annertooq, ilagalugit ajornartoornermi qisuariarnermut sanaartukkanik aamma/imaluunniit atortunik pissarsinissaq; Akuttoqatigiimmik pisartumik nakkutilliineq aamma aserfallatsaaliuineq pissutsit pitsaasut i) suliniutip qamutai; aamma ii) assartuinermi ataqatigiinneq, ilagalugit aqquserngit aamma ikaartarfiit, allagartat, qulimiguulinnut mittarfik aamma talittarfiit; Report No

95 Ingerlatsinermut sungiusarnerit aamma ingerlatsisut pissusilersornerannut malittarisassannik atortitsineq nakkutiginiarlugit sukkassutsit aamma kajumissaariniarluni isumannaatsumik ingerlaarnermut; Suliniutip atortorissaarutit tamaasa sulisunut inuinnarnullu tamanut peqqissusermut isumannaassusermullu navianaateqarsinnaasut isumannaarniarpai, ilagalugit inuinnaat isersinnaatitaannginnerat, ilagalugit suliniummi aqqusineq aamma pisariaqarfiini atortorissaarutit allat; ingalassimaniarpai annikillisarlugillu suulluunniit avatangiisinut sunniutaasinnaasut ilippanartut inuinnaat peqqissusaannut sunniuteqarsinnaasut, ilagalugit tamakku pitsaanngitsumik inuuniarnermi isumalluutinut sunniuteqarsinnaasut; aamma, Suliniut Suliniutip avatangiisinut sunniutaanik aamma nalorninartuanik paasissutissanik aamma ilinniarnermut pilersaarutinik tamanut saqqummiussisarniarpoq inuit i) aatsitassarsiornermi suliaannut paasinninnerannut; ii) ajoqusernermik paasinninnerannut aamma iii) ajornartoorfimmi piareersimanermut paasinninneranut ilasiniarluni. Hudson nammineq peqqinnermut kiffartuussiveqarniarpoq Suliniuteqarfimmi ajoqusernerit toqussutaasinnaanngitsut isumagisarsinnaaniarlugit. Massa Hudson-ip sulisui amerlanersaat Kalaaliussammata, ilimagineqanngilaq Suliniummi sulisut innuttaasunut kiffartuussinernik atuineri ilassummik aningaasarsiornikkut pisortat kiffartuussinerannut artukkiissasut. Suliniutip innuttaasunut peqqinnissamut isumaginninnermi kiffartuussinernik atuinera, taamaattoq, ilippanaateqarpoq pisortat innuttaasunut kiffartuussinerata pitsaassusaat aamma isumagisinnaasaat annikillisoq. Tamanna pissuteqarpoq killilimmik ilinniarsimasunik peqqissaasoqarmat, laboratoriaqarmat aamma atortoqarmat Qeqqata Kommuneani aamma Nuummi. Hudson paasissutissiisartunik pingaarnernik apersuiniarpoq peqqissaasunik aamma sullissivinnik nakkutiginiarlugu Suliniutip peqqinnissamut kiffartuussinermik atuinera ingasattumik peqqinnissamut kiffartuussivinnik artukkiinersoq. Hudson-ip aamma isumannaarniarpaa peqqissusermut aamma isumannaasusermut ileqqulersuutissat malinneqartut, sulisut suliniuteqarfimmut paarlaajartorlutik angalagaangata. Taassuma kinguneraa peqqissuseq aamma isumannaassuseq atortinneqartassasoq Suliniuteqarfiup avataani, sulisut inoqutigiinniinneranni, suliartorlutik angalaneranni. Taamaalilluni, naatsorsuutigineqarpoq peqqissusermut aamma isumannaassusermut sungiusarneq aamma inoqutigiinnut sunniuteqassasoq pitsaasumik Suliniummit sulisunit peqqissuseq aamma isumannaassuseq pillugu ilikkariartornermi. Suli aamma, peqqissusermut aamma isumannaassusermut sungiusarneq ingerlanneqassaaq Kalaallisut aamma Qallunaatut (kiisalu tuluttut). Pisariaqarluinnarpoq, taamaattoq, sulisut assigiinngitsunik oqaatsinik ilitsoqqussallik naammattumik akornaminni atassuteqaqatigiissinnaanissaat sunniuteqarluartumik peqqissuseq aamma isumannaassuseq Suliniummi suliani tamani atulersinneqassappat. Arlalinnik oqaasilimmik peqqissusermik aamma isumannaassusermik sungiusarneq sakkutut atorneqarpoq isumannaarniarlugu sulisut tamakkiisumik peqqissutsimut aamma isumannaassutsimut ataqatigiimmik aaqqissuussinerit paasinninnerat. Sulisunik naammineq oqaatsit atorlugit sungiusaanerup Report No

96 aamma ajornannginnerulersissavaa taakku pikkorissutsit ilaquttanut inoqutigiinnullu Suliniummi sulisuunngitsunut siaruaannissaat. Neriuutigineqarpoq Suliniummi peqqissusermut aamma isumannaassusermut piorsarsimaneq ingerlatitsisuussasoq Kalaallit sulisut inoqatigiillu akornanni naammassisinnaasat pitsanngornerinik. Qajannaatsunik peqqissusermut aamma isumannaassusermut politikkinik atulersitsineq taamaammat Suliniummit iluaqutaasinnaavoq nalinginnaasumik sulisut, ilaqutaasa aamma ilippanartumik inoqatigiinni amerlanerusut isumannaatsumik piorsarsimanerannut. Suliniummi suliat peqqutigalugit sunniutit pitsaanngitsut suliffimmi peqqissusermi aamma ajunaarsinnaarnermi suussusersineqarsimanngillat. Suliniutip ilusilersorneranit pissutsit arlallit inissinneqarsimapput, aamma innarliinaveersaarluni iliuussissanik ilasinissaq pisariaqanngilaq. Suliniut kinguneqarsinnaavoq nalinginnaasumik sulisut aamma ilaqutaasa peqqissusermut aamma isumannaassusermut piorsarsimanerannut iluaqutinik pissutigalugu sukannersumik suliffimmi peqqissusermut aamma isumannaassusermut piorsarsimanermik atulersitsineq. Siulittuutigineqarpoq pitsaasumik sunniuteqassasoq appasissumik sakkortussusilimmik. Sunniutit kinguneri pitsaasut tamaanga attuumassuteqartut immikkoortiterneqarput Immikkoortoq imi Ajoqusernermut paasinninnerit Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq aatsitassarsiornermi ajoqusernernut paasinninnernut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi inoqatigiinni? Kalaallit Nunaanni aatsitassarsionerup ineriartorneranut attuumassuteqartunik amerlasunnik avatangiisinut eqqasuuteqartoqarsimavoq. Inuit eqqasuutigaat, paasinngisatik aamma takusinnaanngisatik avatangiisiminnut aamma piorsarsimassutsiminut susoqarsinnaanera. Eqqasuutit qaqinneqartut aatsitassarsiornerup pinngoqqaat radioaktivit soorlu aatsitassat qaqutigoortut (REE) ineriartorneranut tunngasimapput. Inuit aamma apeqqusiisimapput qanoq aatsitassarsiornermi sinnikut radioaktiviunngitsut isumagineqassanersut. Suliniummit aatsitassarsiornermi sinnikkut radioaktiviunngillat aamma toqunartoqanngillat. Eqqasuutigaat atortussat taakku pisarneq malillugu nerisassat katersorneqartartut mingutsinneqarsinnaaneri ilagalugit uumasut, aalisakkat aamma naasut. Soorlu allami allaaserineqareersimasoq, pisarneq malillugu nerisaqarnerit pingaarutilerujussuupput piorsarsimanerup innarligassaannginneranut aamma peqqissutsimut. Suliniut kinguneqarsinnaavoq ajoqusernermut paasinninnernut appasissumik sakkortussusilinnut pitsaanngitsumik sunniutinik. Suliniutip sunniut taanna pakkersimaarniarpaa sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami najugalinnut ilinniarnernik neqeroornikkut, nakkutilliinermi inernerit paasiuminartuutinnerisigut aamma maalaaruteqarfissamik pilersitsinikkut tassani inoqatigiit eqqasuutaat suulluunniit ikiuutaaffiginiarlugit. Hudson ingerlatsitsisimavoq aamma ingerlatsitsisarniarpoq tusarniaanernik aamma tamanut paasissutissiinernik kiisalu anorthositimik aatsitassarsiorneq pillugu ilinniartitsinernik taassumalu inunnut avatangiisinullu nalorninartuinik. Avatangiisinik nakkutilliinerit inernerinik saqqummiussineq periarfissaavoq alla inunnut paasissutissanik Report No

97 tunisinissamut aamma apeqquteqarnissaannut periarfiisamik tuniniarlugit. Hudson ineriartortitsimavoq nakkutilliinermi pilersaarutinik Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermut (SIA) ilanngullugu. Tamanut ammasumik oqallinneq aatsitassarsionerup ineriartornerata iluaqutai aamma ajoqutai pillugit aamma politikkikkut aalajangiinerusinnaasut taakkuninnga nakkutilliinermi pisortanit aamma sivisunerusoq eqqarsaatigalugu inuit aatsitassarsiornerup ineriatorneranut paasisimasaaminnik tatiginninnerulersitsinnaapput, taassumalu kinguneranik ersiunnginerulersitsilluni aatsitassarsiorneq ingerlanneqassagaluarpat. Misilittakkat aamma misigisat Kalaallit Nunaanni allanik aatsitassarsiornernit ilikkarneqarsimasut aamma ikiuussinnaapput pisarneq malillugu nerisassanik mingutsitsinermut ersiornernik annikilliliisutut aamma tatiginninnermik Suliniutip ilusilersorneqarnermini ilusai piareersimasut inuit peqqissusaannik illersuisussatut. Suliniummut atatillugu ajoqusernermut paasissiinnernut sunniutit kingunerinik pitsaanngitsunik ilimasuttoqanngilaq. Innaliinaveersaarneq pisariaqanngilaq. 4.5 Piorsarsimanermi aamma Pinngortitami pingaartitat Suliniut toqqaannartumik sunniuteqassaaq piorsarsimanermi aamma pinngortitami pingaartitanut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami inoqatigiinnut aamma Kalaallit Nunaannut, itsarnisarsiornermi isumalluutit allanngorneratigut, nunamut orniguttarfiit aamma sunngiffimmi sammisaqarnermut, aningaasatigut iluanaarniarnermut aamma inuussutissarsiornermut isumalluutit allanngornerisigut kiisalu pinngortitap aamma nunap ilusaata allanngornerisigut. Suliniut aamma toqqaannanngitsumik sunniuteqassaaq piorsarsimanermi aamma pinngortitami pingaartitanut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami inoqatigiinnut pinngortitami isumalluutit pitsaassusaannut aamma pissarsiarineqarsinnaanerannut toqqaannanngitsumik sunniutit aqqutigalugit. Piorsarsimanermi aamma pinngortitami pingaartitat nalilersorneqartussat ilagaat: Kulturikkut kingornussat; Sunngiffimmi sammisaqarnermut, aningaasatigut iluanaarniarnermut nunamik aamma isumalluutinik atuineq; Nunamik aamma isumalluutinik inuussutissarsiornermut atuineq; aamma, Pinngortitaq aamma nunap isikkua Kulturikkut kingornussat (Itsarnisarsiorneq) Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq kulturikkut kingornussanut, ilagalugit itsarnisarsiornermi isumalluutinut sunniuteqassava, inoqatigiinni sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi aamma Kalaallit Nunaanni? Qaqortorsuup Kangiliani itsarnisarsiorluni misissuineq Nunatta Katersugaasivianit Allaffeqarfianillu (GNMA) ingerlanneqarsimavoq juuni 2013-imi nalilersuiffiginiarlugu Suliniuteqarfissaq kulturikkut pingaarutilinnik peqarnersoq. Nunap ilaani misissorneqartut Report No

98 ilagaat aqquserngup aqqutissaa, soorlu 2013-imi siunnersuutigineqartoq, aamma aqqusinertut siunnersuutigineqartup 10 meterit illuttut sanerai, kiisalu nunap ilai 2013-imi misissuiffigineqarsimasup kujatitsianngua aamma kangitsianngua (Greenland National Museum and Archives, 2013). 6 Misissuineq arlalinnik itsarnisarsionermut soqutiginartunik ersersitsivoq katillugit sumiiffiit aqqanillit ilagalugit: Killut marloqiusat (66V1-00I-095); Talu (66V1-00I-096); Piniartut innanngaviat (66V1-00I-097); Ujaqqanik sanaartugaq kaajallaasitaq uumasunik angisuunik piniarnermi nasiffittut atorneqartarsimagunartoq (66V1-00I-098); Piniartut innanngaviat mikisoq (66V1-00I-099); Inussuk ujaqqanik pingasunik sanaaq (66V1-00I-100); Inussuk sananeqarsimasoq ujarak sinarsulik ujaqqamut qarmassamut inissillugu (66V1-00I-101); Pullat ilaatigut akornuserneqarsimasoq (66V1-00I-102); Tupeqarfik ujaqqanik avissaangasunik iloqqasoq aamma toqqorsivik ilaasoq (66V1-00I- 103); Piniarnermut tammaarfik nutaaliaq sisamanik tupertalik, iganermut illuusaq, tupeqarfik iloqqasoq, pinnguaatitut sanaaq aamma toqqorsiviit marluk (66V1-00I-104); aamma, Tupeqarfik sisamanik saneralik marlunnik allanik tupeqarfiugunartunik aamma inussummik ilallit (66V1-00I-105). Itsarnisarsionermi ilisarnaatit sumiiffinnut 66V1-00I-103, 66V1-00I-104, 66V1-00I-105 attuumassuteqartut Kalaallit Nunaanni qanganitsat eqqissisimatsinnerannut inatsit, 2007 (Greenland National Museum and Archives, 2013). Itsarnisarsionermi ilisarnaatit ataasertaat kisimi, talu sumiiffimmi 66V1-00I-096-miittoq, piiaaffimmik ammasumik ilusiliinermut akerliuvoq, soorlu 2013-imi siunnersuutigineqarsimasoq. Nunatta Katersugaasivia Allaffeqarfialu (2013) malillugit, talu itsarnisarsiornermi sannajunngimmat asseqanngitsoq. Nunatta Katersugaasivia Allaffeqarfiallu siunnersuuteqarput piumanerullugu taanna talu akornusersorneqannginnissaa, kisianni piaaffiup aammanerata inissisimaffia allanngortinneqarsinnaanngippat, talumik aserorterineq isumaliutigineqarsinnaasoq, tassami sannaq asseqanngitsuunngimmat. Hudson-ip iliuusaasinnaasut tamaasa piareersaatiginiarpai talu illersorniarlugu, aamma 6 Aqqusinissap aqqutaatut 2013-imi siunnersuutigineqartup itsarnisarsiorluni assaanermi nassaarineqartut ilanngullugit assiliartaq, takuuk Nunap assinga 2 itsarnisarsiorluni pineqartumut nalunaarisiami (Greenland National Museum and Archives 2013). Report No

99 ajornanngippat, ajoquserneqaqqunagu illuarlugu. Talumut iliuuseriniarneqartoq sunaluunniit Nunatta Katersugaasivianik Allaffeqarfianillu oqaloqatigiissutigineqaqqaassapput sumiiffimmi sumilluunniit allaannguisoqartinnagu. Sumiiffik ingalassimaniarlugu aalajangiunneqassappat piaaffiup ilusilersoqqinnissaa ajornatoq, sunniutit sinneri naatsorsuutigineqassapput appasissutut, tassami talu, asseqanngitsuunngikkaluarluni, taarserneqarsinnaanngimmat. Itsarnisarsiornermi nassaartoqariasaarsinnaavoq Suliniummi sanaartornerup aamma ingerlatsinerup nalaani. Itsarnisarsiornermi pigisat nuisinneqarsinnaapput aqqusernup aamma/imaluunniit najugaqarfissap sananeqarnerani aamma ulluinnarni ingerlatsinermi aatsitassarsionermut attuumassuteqartunik aamma najugaqarfimmi ingerlatsinerup nalaani. Suliniutip itsarnisarsiornermi pigisanut nassaarineqariasaartunut sunniutigisinnaasai pakkersimaarniarlugit, nassaartoqariasaarnermi ingerlatseriaatsimik ineriartortitsoqassaaq aamma atulersitsisoqarluni Suliniummut attuumassuteqartunik suliat suulluunniit aallartinnginneranni soorlu Immikkoortuni 2.2 aamma 2.3-mi aallaaserineqartut. Nassaartoqariasaarnermi ingerlatseriaaseq Suliniutip ingerlanera tamaat sanaartornermit matusinermut atuutissaaq. Pitsaanngitsumik sunniutaasinnaasoq, appasissumik pitsaanngistumik pingaassusilik, tassa, itsarnisarsiornermi sumiiffik 66V Suliniutip aammaannartumik piiaaffimmik ilusilersuineralu akerleriittut Sunngiffimmi nunamik aamma isumalluutinik atuineq Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq inoqatigiinni sunngiffimmi nunamik aamma isumalluutinik atuinermut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi? Kalaallit Nunaat sakkortuumik piniarnermut, aalisarnermut aamma nunap pissarititaanik atuinermik ilitsoqqussaqarpoq, tamanna nunap piorsarsimaneranut aamma aaningaasarsiorneranut ilaalluinnarpoq. Nunamik, immamik aamma isumalluutinik assinganik pingaaruteqarpoq sumiiffiimmi nunap ilaani misissuiffissap iluani, tassani najugaqartut piniartarmata aamma aalisarlutik sunngiffimmi sammisaqarneq, aningaasatigut iluanaarniarneq aamma inuussutissarsiorneq siunertaralugu. Suliniutip pisariaqartissammagu ikittuinnaat ornigussinnaanissaat sumiiffimmi nunamut aatsitassarsiorfissamut, ingerlassineq aamma ataqagiinnerit (najugaqarfissat aamma sanaartukkat allat) ilippanaateqarpoq sunniissasoq nunamik, immamik aamma isumalluutinik atuinermut toqqaannartumik sunngiffimmi/pinngortitami sumiiffinnut orniguffiusartut allanngortinneqarnerisigut. Piviusumik, Suliniut ilippanaateqarpoq piniarnermut, aalisarnermut, nuniannermut aamma isumalluutinik katersinernut allanut sunniuteqassasoq, kiisalu takornariaqarnermut Toqqaannartumik piniarnermut sunniutit Piniarneq piorsarsimanermi sammisaavoq pingaarutilerujussuaq Kalaallit Nunaata iluani aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami (Government of Greenland, n.d.) imi, sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami piniartorqarpoq katillugit inik, ilagalugit sunngiffimminni piniartartut it aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniartut 411-t (Government of Greenland, 2012b). Taakkuninnga, sunngiffimmi akuersissutit it Report No

100 aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu akuersissutit 125-t atulersinneqarput Nuummi najugalinnut, massa sunngiffimmi akuersissutit 872-it aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu akuersissutit 286-it Qeqqata Kommuneani najugalinnut atulersinneqqarput (Government of Greenland, 2012b). 7 Artit pingaarnerit katersorneqartut sunngiffimmi aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniartunit sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissap iluani tassaapput umimmaat aamma tuttut (pers. comm. Kangerlussuaq Settlement Council, 2012; pers. comm. Sisimiut Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Sarfannguit Settlement Council, 2012; pers. comm. Itilleq Settlement Council, 2012; pers. comm. Maniitsoq Hunters and Fishers, 2012). Qeqqata Kommunea 2014-imi umimmanniarnermut sunngiffimmi piniarnermut akuersissutsit 97-it aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniarnermut akuersissutsit 15-it atulersitsisimavoq (Qeqqata Municipality, 2013). Immikkut tuttunnuarnermut akuersissutinut paasissutissat pissarsiassaanngillat. Umimmanniarneq aamma tuttunniarneq sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffisaq tamaat pisarpoq. Angujartorfik, kangerluup illuatungaaniittoq, Suliniutip umiarusaliviata 33 km-inik avannaanni kangiani, tamanna piniarfiuvoq immikkut pingaarutilik. Inui sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissaq tamaat angalasarput tamaani piniarniarlutik, ingammik aggustip septembarillu nalaani (pers. comm. Kangerlussuaq Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Kangaamiut Settlement Council, 2012; pers. comm. Napasoq, 2012). Itillimi aamma Sisimiuni najugallit tuttunniartarput Aussivinni Itillip kangerluani Suliuniuteqarfiup akuersissuteqarfiata kitaani (stakeholder-engagement, 2013). Kangerlussuup eqqaa aamma pingaarutilerujussuuvoq tuttunniarnermut aammaa umimmanniarnermut (pers. comm. Maniitsoq Hunters and Fishers, 2012). Arnangarnup Qoorua aamma umimmannik tuttunillu piniarfittut pingaarutiliusimavoq taamaattoq maanna nuna allanngutsaaliugaavoq aamma massakkut inunnit orninneqaqqusaanngitsoq (pers. comm. Kangaamiut Settlement Council and Hunters and Fishers, 2012). Umimmannik aamma tuttunik piniarneq suliniuteqarfittut akuersissuteqarfiup eqqaani aamma pisarpoq (pers. comm. Kangerlussuaq Settlement Council, 2012; pers. comm. Itilleq Settlement Council, 2012; pers. comm. Maniitsoq Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Napasoq Settlement Council, 2012). Kangerlussuarmi najugallit nalunaarput Suliniuteqarfimmi umimmannik aamma tuttunik piniartoqartartoq aamma tusakkat malillugit minnerpaamik umimmannik sisamanik aamma tuttunik arlalinnik siorna pisaqartoqarsimavoq (pers. comm. Kangerlussuaq Settlement Council, 2012). Suliniuteqarfik aamma tammajuitsussanik piniartitsinermut atorneqartarpoq (pers. comm. Maniitsoq Town Council, 2012). Suliniut ilippanaateqarpoq sunniuteqassasoq sunngiffimmi aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniartut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffisami piniarnerannut aamma Suliniuteqarfimmi sumiiffinnut piniarluni atorneqartartunut orniguttarfiit sunnernerisigut. Suliniutip pisariaqartissavaa ikittuinnaat nunamut aatsitassarsiorfimmut, ingerlatsinermut aamma ataqatigiinnernut (najugaqarfimmut aamma sanaartukkanut allanut) 7 Sunngiffimmi aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniarnermut akuersissutit Qeqqata Kommuneani illoqarfinni agguataarnerannut nalunaarsuutinut, takuuk Immikkoortoq Report No

101 ornigussinnaanissaat. Nuna tamanna atorneqarsinnaassanngilaq piniarnernut imaluunniit piniarluni tammaarfittut sanaartornerup nalaani imaluunniit aatsitassarsiorfiup ukiut 20-t sinnerlugit ingerlanneqarnerani. Sunngiffimmi aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniartut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami nunamik tikeqqusaajunnaarnerisa sunniutaat pingaanngitsuussaaq, tassami nunaqarmat naammattumik aamma sumiiffiit allat piniartunut tikinneqarsinnaasut Suliniummit sunnerneqartussaanngimmata, ilagalugit Angujartorfik, Kangerlussuup eqqaa aamma Itillip Kangerlua sinerlugu Aussiviit. Suliniut sunngiffimmi aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniartunut sunniuteqassaaq Suliniuteqarfiup eqqaani, tassami piniartoqarmat Kangerlussuarmeersunik maannakkut sumiiffimmut umimmannik aamma tuttunik piniarlutik orniguttartartunik, taamaattoq Suliniutip piniarnermut qanittumi sunniutaa pingaanngitsuussaaq tassami tuttut aamma umimmaat ikitsuinnaat Suliniuteqarfimmiimmata, taassumalu kinguneranik, piniartut amerlanngitsut tamaanga takkuttarlutik (stakeholder-engagement, 2013). Arlalipparujussuarnik sumiiffeqarpoq assingusumik imaluunniit pitsaanerusumik pitsaassusilinnik piniartunit atugassatut allatut qinerneqarsinnaasunik. Suliniutip piniartunut piniarluni tamaarfinnik Suliniuteqarfimmut qanittunik pilersitsisimasunut sunniutai aamma pingaanngitsuussapput, tassami piniartut tammaarfii tamaanniittut maannakkut qimanneqarsimammata (pers. comm. Kangerlussuaq Settlement Council, 2012). Suliniummi suliat pissutigalugit piniartunut sunniutit kingunerinik pitsaanngitsunik siulittuisoqanngilaq. Innaliinaveersaarnermut ilassutit pisariaqanngillat Toqqaannartumik aalisarnermut sunniutit Aalisarneq piorsarsimanermut iliuusaavoq pingaarutilik Kalaallit Nunaata aamma sumiiffimmi nunap ilaani misussuiffissap iluani (Government of Greenland, n.d.). Kalaallit Nunaanni aalisarneq aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami pisarpoq sinerissami aamma avataani, aamma ilagalugit aalisarnerit assigiinngitsut tamaasa angisuuliamik aningaasatigut iluanaarniutigalugu aalisarnermiit sunngiffimmi, sinerissap qanittuani aamma timersuutigalugu aalisarnermut. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami aalisakkat artit pingaarutillik ilagaat eqaluit, saarulliit, nipitsat, qeeqqat/kigutillit, oquutaasat aamma kapisillit (pers. comm. Sisimiut Hunters and Fishers, June 15 th 2012; pers. comm. Napasoq Settlement Council, 2012; pers. comm. Atammik Settlement Council and Hunters and Fishers, 2012). Nalilersuinerup ilaata uumap ukkatarissavaa Suliniutip sumiiffimmi nunap ilaani misisuiffissami sinerissap qanittuani aalisarnermut sunniutai. Sinerissap qanittuani aalisarneq sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffaq tamakkerlugu pisarpoq Itillip kangerluani aamma Kangerlussuarmi kiisalu kuussuit Kangerlussuarmut akuanni (pers. comm. Kangerlussuaq Hunters and Fishers, 2012, pers. comm. Sisimiut Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Itilleq Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Sarfannguit Settlement Council, 2012; pers. comm. Kangaamiut Settlement Council and Hunters and Fishers, 2012, pers. comm. Maniitsoq Hunters and Fishers, 2012). Angujartorfik immikkut pingaaruteqarpoq aalisarfittut, pingaartumik qaammatit juulip aggustillu ingerlaneranni, aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami illoqarfinni nunaqarfinnilu arlalinni najugallit aalisariarlutik tamaannartarput (pers. comm. Kangerlussuaq Hunters and Fishers, 2012; Report No

102 pers. comm. Sisimiut Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Itilleq Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Kangaamiut Settlement Council and Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Maniitsoq Hunters and Fishers, 2012). Aalisarnerit ilaat pisarput kangerluup akiani Angujartorfimmit Suliniuteqarfiup eqqaani, aamma kangerliumarnup kujataani, Arnangarnup Qooruata Kangerlussuarmut atalerfiani (pers. comm. Kangaamiut Settlement Council and Hunters and Fishers, 2012). Maniitsumi najugallit aamma aalisartarput Kangerlussuup iluaniinerusoq Kangerlussuarmut qaninnerusumi aamma kangerlummit ilummut nunami (pers. comm. Maniitsoq Hunters and Fishers, 2012). Itillimi aamma Sisimiuni najugallit aamma Itillip kangerluani Aussivinni aalisartarput aamma Suliniuteqarfiup eqqaani (pers. comm. Itilleq Hunters and Fishers, 2012). Aalisarneq Kangerlussuarmi aamma kuunni kangerlummut kuuttuni kiisalu Itillip kangerluani Aussivinni annerusumik eqalunniarneruvoq (pers. comm. Napasoq Settlement Council, 2012; pers. comm. Kangerlussuaq Hunters and Fishers, 2012; stakeholder-engagement, 2013). Aalisarneq Angujartorfimmi aamma annerusumik eqalunniarneruvoq (pers. comm. Sisimiut Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Maniitsoq Hunters and Fishers, 2012). Aalisarneq Angujartorfimmi ingerlanneqarnerusarpoq qassutit kivisittakkat atorlugit, taamaattoq qissattaatit aamma atorneqartarput (pers. comm. Sisimiut Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Maniitsoq Hunters and Fishers, 2012). Qassutit kivisittakkat atorlugit aalisarnermi pisaassat killeqarput kisianni qissittaat atorlugu aalisarnermi killeqanngillat (pers. comm. Itilleq Hunters and Fishers, 2012). Suliniut ilippanaateqarpoq sunngiffimmi aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu aalisarnernik sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami sunniuteqarsinnaanera sumiiffinnut aalisarfiusartunut orniguttarfinnik sunniinikkut. Suliniutip pisariaqartissavaa killilimmik amerlassusilinnik sumiiffimmi sineriammut orniguttoqartarnissaa ingerlatsinermi ataqatigiinnernut (amutsivik puttasuliaq) aamma umiarsuarnut assartuutinut. Sumiiffik tamanna aalisarnermut atorneqarsinnaassanngilaq aatsitassarsiorfiup ukiut 20-t sinnerlugit ingerlanerani. Sinerissap ilaanik taassuminnga peersitsinerup sunngiffimmi aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu aalisarnernut sunniutissaa pingaaruteqanngilaq, tassami aalisarfiit nuannarineqartut ilagalugit Angujartorfik, Arnangarnup Qooruata eqqaa aamma Kangerlussuaq, kiisalu sumiiffiit Itillip kangerluaniittut ilagalugit Aussiviit aalisartunut atorneqarsinnaajuassammata aammalu Suliniummit sunnerneqassanatik. Suliniutip aalisarnerit Suliniuteqarfiup eqqaani imarmiittut sunniuteqarfigissavai tassami sulifissuaqarnermut suliat pituttuinermut aamma angallatsinik usilersornermut attuumassuteqartut sumiiffik allanngortissammassuk ukiut 20-t sinnerlugit aatsitassarsiorfiup ingerlaneranni. Massa aalisartut sumiiffimmut ornigunnissat killilersorneqassanngikkaluartoq aamma aalisarnerup ilaa Suliniuteqarfiup eqqaani ingerlassagaluartoq, Suliniutip aalisarnermut sunniutaa Suliniuteqarfiup eqqaani pingaaruteqanngitsuussaaq tassami sumiiffik qaqutiguinnaq aalisarnermut atorneqartarmat aamma amerlasuunik allanik aalisarnermut periarfissaqarmat Kangerlussuaq sinerlugu aammalu eqqaaniittuni. Hudson siunnersuivoq aalisartut pisaminnik toqqaannartumik Suliniummut tunisisarnissaannik umiarsualiveqarfimmi, tassani radioqassammat/oqaraasuaateqarluni najugaqarfimmi Report No

103 pisortamut aamma igasumut saaffiginninnermut atorneqarsinnaasumik. Periuseq taanna eqqartorneqarsimavoq inoqutigiinni tamani aamma inuussutissarsiutigalugu aalisartut Hudson-ip innuttaasunut tusarniaanerit nalaanni naapissimasaannit aamma assut tigulluarneqarpoq. Suliniummi suliat pissutigalugit aalisartunut sunniutit kingunerinik pitsaanngitsunik siulittuisoqanngilaq aamma ilimagineqarpoq suliniutip aalisartut nunap ilaani tamaani pisaminik tunisinissannut periarfissat annertusissagai. Innaliinaveersaarnermut ilassutit pisariaqanngillat Toqqaannanngitsumik aalisarnermut sunniutit Suliniut ilippanaateqarpoq toqqaannanngitsumik sunniuteqarnissaa sunngiffimmi aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu nunamik, imarmik aamma isumalluutinik sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami atuinermut, pujoralaat aamma nipiliornerit uumasunut, aalisakkanut aamma naasoqarnermut sunniuteqarnerannik. Pujoralaat aamma nipiliornerit isumalluutinik atuisunit isumalluutit piumaneqartut pitsaassusaat aamma pissarsiarineqarsinnaanerat sunnersinnaavaat ilagalugit piniartut aamma aalisartut soorlu tassani allaaserineqartut. Suliniut aamma ilippanaateqarpoq sunngiffimmi aamma aningaasatigut iluanaarniarluni nunap aamma isumalluutit, sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissap iluani atuinermut sunniinissaa, ATV-nik aamma qamuteralannik sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami aamma Suliniuteqarfimmi nuna isumalluutillu tikinniarlugit atuinernut sunniuteqarnikkut. Aatsitassarsiornermit pujoralak ilippanaateqarpoq toqqaannanngitsumik piniarnermut aamma isumalluutinik naasunersunit katersinernut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissap iluani sunniuteqarsinnaasoq isumalluutit pitsaassusaannik aamma pissarsiarineqarsinnaanerannik sunniinikkut. Pujoralak ilippanaateqarpoq naasut uumasunit nujuartanit soorlu tuttunit aamma umimmannit nerineqartartut pitsaassusaannut aamma pissarsiarineqarsinnaaneranut sunniuteqarsinnaasutut, tamanna ilippanarluni uumasut artit angisuut allami pujoralammik sunnerneqarsimanngitsumi neriniartarnerinik kinguneqartumik. Uumasut angisuut neriniartarfiisa allanngorsinnaaneri sunniuteqarsinnaapput sumiiffimmi nunap ilaa misissuiffissap iluani piniarluni iluatsitsinermut, piniartut uumasunik angisuunik naapitsisinnaannerat millisillugu imaluunniit piniartut piniarnermut iliuusaannik qaffatsitsinikkut sumiiffimmi nunap isikkuinik aamma piniagassat pissusaannik sungiussimarpianngisami. Pujoralat naatsorsuutigineqarpoq mikisuussasoq aammalu sumiiffimmiunerusoq siaruaateqassasoq (Hudson Resources Inc. n.d.). Tammaammat, innarliinarveersaarnissatut iliuusissat siunnersuutigineqartut atulersinneqarpata aamma aatsitassarsiornerit ingerlanneqarpata avatangiisinut iliuutsit pitsaasut malillugit, taava pujoralaap isumalluutit aamma ingammik naasut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami pitsaassusaanut aamma pissarsiarineqarsinnaanerannut sunniutai naatsorsuutigineqarput pingaaruteqassanngitsut (takuuk Immikkoortoq Pujoralammik Nalilersuineq, Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuineq (EIA)). Taassuma malittaanik, pujoralaap piniarnermut aamma isumalluutinut naasunersunut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissap iluani katersinermut aamma naatsorsiitigineqarpoq pingaaruteqassanngitsutut. Report No

104 Aatsitassarsiornermit nipiliorneq, ilagalugit qaartitsinerit, aserorterinerit aamma generatorit ilippanaateqarput toqqaannanngitsumik piniarnernut sunniuteqassasut Suliniuteqarfiup iluani isumalluutit pissarsiarineqarsinnaanerannik sunniinikkut. Nipiliorneq ilippanaateqarpoq uumasunut angisuunut soorlu tuttunut aamma umimmannut tusarliisinnaanera aamma uumasut angisuut sumiiffinnut allanut nipiliorfigineqanngitsunut ujartuilersinnaanerannik. Uumasut angisuut pissarsiarineqarsinnaanerannik allannguutaasinnaasut sunnersinnaava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissap iluani piniarnerit piniartut uumasunik angisuunit siumuisinnaanerisa annikillineratsigut imaluunniit piniartut piniarnermut iliuusaannik qaffatsitsinikkut sumiiffimmi nunap isikkuinik aamma piniagassat pissusaannik sungiussimarpianngisami. Nipiliornerup uumasunut nujuartanut sunniutai, aamma innaliinaaveersaarnerit atuuttut, allaaserineqarput Immikkoortoq Nipiliornermik Nalilersuineq Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik Nalilersuineq (EIA). ATV-inik aamma qamuteralannik sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami atuineq isummanik akerleriiffiuvoq. Sukannersunik Kommunemi malittarisassaqarpoq, ATV-nik aamma qamuteralannik piniarnermut Qeqqata Kommuneani atuinernut aqutsinermi. ATV-nik aamma qamuteralannik atuineq akuerisaavoq angalanermi aqqutit akuerisaasut malillugit atortussanik aamma pisanik ingerlassinermi, taamaattoq, qamutinik motoorilinnik atuineq sukannersumik inerteqqutaavoq uumasunik angisuunik malersuinermut imaluunniit ungoorinninnermut attuumassuteqartunut tamanut (pers. comm. Qeqqata Municipal Police, 2012; Government of Greenland 2013, pers. comm. Kangaamiut Settlement Council and Hunters and Fishers, 2012). Takornariartitsinermut ilisimasortat ilaat aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniartut akuerisaapput ATV-nik angalanermi aqqutsit avataasigut angalasinnaanermik ukiup ingerlanerani piffissani aalajangersimasumi kommunemut akuersissummik peqareernermi (pers. comm. Kangerlussuaq Settlement Council, 2012; pers. comm. Maniitsoq Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Kangaamiut Settlement Council and Hunters and Fishers, 2012). Piniartut ilaasa ATV-t atortarpaat uffa malittarisassaqaraluartoq massa allat malittarisassanik malinneqqissaartut avatangiisinut innimittarlutik aamma ATV-t nunap qaavanut sunniutaat pillugit (pers. comm. Kangaamiut Settlement Council and Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Maniitsoq Hunters and Fishers, 2012). Allat qamuteralaat taamaallaat ukiuunerani qaammatini atortarpaat nunap qaavanut sunniutit annikinneruleraangata (pers. comm. Maniitsoq Hunters and Fishers, 2012). Kommunep ATV-t aamma qamuteralaat pillugit inatsisai ataqqiniarlugit, Qeqqata Kommuneani politiit unnersuussutigaat Hudson-i tuaviortumik politikkimik atulersitsissasoq qamutit motoorillik susassaqanngitsut Suliniuteqarfiup aqqutaani atorneqaqqusaanngitsut Kommunemi malittarisassat malillugit. Qeqqata Kommuneani politiit aamma erseqqissarpaat nalorninartoq tassa inuit imaassinnaasoq kullorsorniassasut Hudson-ip usisaataannut aamma biilinut allanut nunamut Suliniuteqarfimmut atasumut ornigunniarlutik (pers. comm. Qeqqata Municipal Police, 2012). Suliniut ilippanaateqarpoq toqqaannanngitsumik sunngiffimmi aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu nunamik aamma isumalluutinik atuinerit sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissap aamma Suliniuteqarfiup iluani sunniuteqarnissaa nunamut aamma Report No

105 isumalluutinut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami ornigussinnaanerit sunnernerisigut. Suliniummut ilaapput 10 km missaanik aqqusinermik atortussanut aserortikkanut aatsitassarsiorfimmiit umiarsualiveqarfimmut ingerlassinermi pisariaqartinneqartumik sanaartorneq (Hudson Resources., n.d.b). Massa aqqusineq suliniummut tunnganngitsunut atorneqaqqusaanngikkaluartoq, aqqusinernup imaassinnaavoq nunamut aamma pinngortitamut ornigunnerit qaffatsikkai aamma ajornannginnerusumik taakkununnga ornigussinnaaneq, taamaannerup piniarnermi aamma allanik isumalluutinik katersinermi naammassisaqarluarsinnaaneq sunnersinnaagaa. Kommunep inatsisai malinniarlugit aamma Suliniutip isumalluutinut ornigussinnaanermut sunniutai pakkersimaarniarlugit, Suliniutup innarliinaveersaarnerit imaattut pilersinniarpai: Politikkimik atulersitsineq inuit / qamutit motoorillik susassaqanngitsut Suliniuteqarfiup aqqutaanik atueqqusaanngillat; Politikkimik atulersitsineq inuit susassaqanngitsut Hudson Resources Inc.-ip qamutit motoorilinni pigisaanni ingerlataannilu ilaanissaat; aamma, Suliniutip aqqutaanut Kommunemi malittarisassat malillugit Qamutit Motoorilinnut Politikki ineriartortitsineq. Politikkit taakku sunniuteqarluartumik aqunneqarpata aamma atortinneqarpata, Suliniutip nunamut aamma isumalluutinut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissamut ornigunnermut sunniutaa pingaaruteqanngitsuussaaq. Piniarnermut aamma aalisarnermut sunniutinik toqqaannanngitsunik Suliniummi suliat pissutigalugit kingunernik pitsaanngitsunik siulittuisoqanngilaq. Innaliinaveersaarnermut ilassutit pisariaqanngillat Nunat ilaannut allanut aamma isumalluutinut atuinernut sunniutit Nunamik aamma isumalluutinik sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami atuinerit allat ilagaat nuniannerit, naasunik katersinerit, ukkusissanik katersinerit aamma takornariaqarneq (allaaserineqartoq Immikkoortoq imi). Sisimiuni najugallit kigutaarnanik, paarnanik aamma kuannernik Suliniuteqarfimmi katersisarput, massa sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami najugallit ukkusissanik Itillip Kangerluata nuuani katersisartut (pers. comm. Sisimiut Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Qeqqata Municipal Police, 2012). Suliniut ilippanaateqarpoq sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami nuaniannernik aamma naasunik katersinernik sunniissasoq nunanut isumalluutinik katersifiusartunut orniguffiit sunnernerisigut. Suliniutip pisariaqartissavaa ikittuinnaat nunamut aatsitassarsiorfimmut, ingerlatsinermut aamma ataqatigiinnernut (najugaqarfimmut aamma sanaartukkanut allanut) ornigussinnaanissaat. Nuna tamanna atorneqarsinnaassanngilaq nuniannernut imaluunniit naasunik katersiffittut sanaartornerup nalaani imaluunniit aatsitassarsiorfiup ukiut 20-t sinnerlugit ingerlanneqarnerani. Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami nunap tikeqqusaajunnaarnera nuniannernut aamma naasunik katersinernut sunniutaat pingaanngitsuussaaq, tassami naammattumik nunaqarmat aamma pinngortitaqarmat nuniannernut aamma naasunik katersinernut tikinneqarsinnaasunik sumiiffimmi nunap ilaani Report No

106 misissuiffissami. Suliniutip ukkusissanik katersisarnerit sunnertussaanngilai tassami aallertarfiit Suliniummi nunap ilaata ilusaata avataanniimmata. Nunap aamma isumalluutit atornerinut sunniutinik toqqaannanngitsunik Suliniummi suliat pissutigalugit kingunernik pitsaanngitsunik siulittuisoqanngilaq. Innaliinaveersaarnermut ilassutit pisariaqanngillat Takornariaqarnermut sunniutit Takornariaqarneq Kalaallit Nunaata aningaasarsiorneranut pingaarneruleriartorpoq aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami inoqatigiinnut arlalinnut, ilagalugit Kangerlussuaq, Maniitsoq, Nuuk aamma Sisimiut aalajangerneqarsimapput nuna tamakkerlugu takornarianut ornitassatut Kalaallit Nunaata takornariaqarnermut suliffissuaqarneranit (Visit Greenland, n.d.,a,b,c,d.; pers. comm. Kangerlussuaq Hunters and Fishers, 2012). Kalaallit Nunaata aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissap iluani takornariaqarneq annerusumik silami sunngiffimmi sammisanik aamma inuilaarsuarmi misigisanik ukkataqarpoq ilagalugit pisuttuarnerit, piniarnernit aamma aalisarnerit, qamuteralassornerit, qimusserarnerit, qajartornerit aamma uumsaunik nakkutiginninnerit (Visit Greenland n.d.,a,b,c,d.). Takorniariat Kalaallit Nunaannut tikittartut qaammatini juulip aamma aggustip ingerlanerani amerlanersaagajuttarput (Statistics Greenland, 2012c). Sisimiuni Inuussutissarsiornermut Siunnersuisoqatigiit maannakkut isumaqatigiissuteqarput Qeqqata Kommuneata iluani takornariaqarnerup ineriartortinneqarnissaanik aamma Atammimmi inoqatigiit suliniutit takornariaqarnermut attuumassuteqartut misissuiffiginnipput (pers. comm. Sisimiut Business Council, 2012; pers. comm. Atammik, 2012). Kangerlussuarmi aamma Kangaamiuni Nunaqarfimmi Aqutsisut qanittumi oqaaseqarsimapput soqutiginnillutik sermersuarmut takornariaqartitsisoqarsinnaaneranik ineriartortinnissamut Kangerlussuup aamma Arnangarnup Qooruata qanittuani, inissisimasoq Kangerlussuup Nunat assigiinngitsunut timmisartoqarfiata 83 km-init kujataa-kippasissumi (pers. comm. Kangerlussuaq Settlement Council, 2012; pers. comm. Kangerlussuaq Hunters and Fishers, 2012; pers. comm. Kangaamiut Settlement Council, 2012). Kangaamiuni Nunaqarfinni Aqutsisut malillugit aamma Piniartut Aalisartullu (pers. comm., 2012) takornarianut attuumassuteqartut ilaatigut Suliniuteqarfiup eqqaani pisuttuartarsimapput. Suliniut ilippanaateqarpoq takornariaqarnermut pilersitsiniarnernik aamma suliniutinik takornariaqarnermut attuumassuteqartunik sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami aamma Suliniuteqarfimmi sunniissasoq. Suliniutip pisariaqartissavaa ikittuinnaat nunamut aatsitassarsiorfimmut, ingerlatsinermut aamma ataqatigiinnernut (najugaqarfimmut aamma sanaartukkanut allanut) ornigussinnaanissaat. Nuna tamanna Kommunemit atorneqarsinnaanngilaq takornariaqarnermut attuumassuteqartunik ineriartortitsinernut aamma takornarianut tamaani pisuttuarniarlutik, uumasunik isiginnaarniarlutik imaluunniit takornarianut tunngasunik aaqqissuussanut peqataaniarlutik tikeraartunut tikinneqarsinnaanngilaq aatsitassarsiorfiup ukiut 20-t sinnerlugit ingerlanneqarnerani. Nunap tikeqqusaajunnaarneranik takornariaqarnermik ineriartortitsinermut attuumassutilinnik pilersitniarnernut sunniut pingaanngitsuussaaq, tassami sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissap annersaa tassaammat pinngortitaq/inuilaarsuaq aamma nuna Report No

107 aatsitassarsiorneq aatsitassarsionermullu attuumassuteqartut pillugit tikinneqaqqusaajunnaartoq annertuumik takornariaqarnermut atorneqartuunngimmat. Sulinitip maannakkut tamaani pisuttuartarnerit sunniiffigissavai kisianni sunniutip taassuma kingunera ilimagineqarpoq appasissuussasoq tassami tamanna, aatsitassarsiorfimmut atorneqartoq aamma aatsitassarsiornermut atortunut nalinginnaasumik pisuttuartarfiunngimmat. Suliniut pissutigalugit sunniutit kingunernik pitsaanngitsunik takornariaqarnermut siulittuisoqanngilaq. Innaliinaveersaarnermut ilassutit pisariaqanngillat Nunamik aamma isumalluutinik inuussutissarsiutigalugu atuinerit Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq nunamik aamma isumalluutinik inuussutissarsiutigalugu atuinernut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi inoqatigiinnut? Piniarneq aamma aalisarneq inuuniarnermi aamma nunaqarfinni najugallit aningaasarsiornerannut pingaaruteqartorujussuupput Kalaallit Nunaata aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami (Government of Greenland, n.d.). Kalaallit Nunaata sulisuinit 10%-it missaat suliaqarput piniarnermi suliffissuaqarnermi, toqqaannartumik, aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniartutut, imaluunniit toqqaannanngitsumik, neqinik suliaqarfinni sanaartukkani atorfeqarnikkut (Government of Greenland, n.d.,a.). Akissarsiutigalugu inuit piniartut aamma aalisartut uppernarsaasinnaasariaqarput minnerpaamik isertitamik 50%-ii akissarsiutigalugu piniarnermeersut aamma aalisarnermeersut taamaalillutik aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniarnermut allagartartik pigiinnarniarlugu (pers. comm. KNAPK, 2012). Suliniut ilippanaateqarpoq inuuniarneq aamma nunaqarfinni najugallit aningaasarsiornerat sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami inoqatigiinni sunniiffigissagaa. Suliniut pilersitsiniarpoq neqit aamma aalisakkat nunaqarfinnit pissarsiat piumaneqarnerinik taakku pitsaasumik aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniartut aamma aalisartut inuuniarnerannut sunniuteqassapput sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami, ataqatigiinnerit naleqquttut neqinut aamma aalisakkanut suliarinninnermut, toqqorsinermut aamma tunniussinermut piareersimappata. Paarlattuanik Suliniut aamma pitsaanngitsumik sunniuteqarsinnaavoq aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniartunut/aalisartunut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami, piniartut/aalisartut aatsitassarsiorfimmi sulissaallutik akuerippassuk taassumalu kinguneranik akissarsiutigalugu piniartutut/aalisartutut inissisimanertik tigummiinnarsinnaajunnaarlugu. Suliniummit pilersinneqartumik ataqatigiinnernut allaannguutit aningaasatigut iluanaarniutigalugu neqit aamma aalisakkat katersornerinut attuumassuteqartut soorlu nersutinik toqoraaffiit aamma neqinik/aalisakkanik suliffissuit toqqaannanngitsumik iluaqusiisinnaapput inuussutissanut aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami nunaqqatigiit aningaasarsiornerannut aamma periarfissat aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniartut/aalisartut pisaminnik tunisisinnaanerannik annertusiliinikkut. Iluaqutit taakku sukumiisumik aallaserineqarput Aningaasarsiornermut sunniutinik nalilersuinermi pisiniarnermut immikkoortortami (takuuk Immikkoortoq 4.1). Piniarneq aamma aalisarneq inuuniarnermut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami najugalinnut pingaaruteqarluinnarpoq tassami aningaasatigut iluanaarniutigalugu aamma Report No

108 sunngiffimmi piniartut aamma aalisartut amerlanerit imminnut ilaquttallu ilanngullugit aamma nerisaqartimmata (pers. comm. Sisimiut Hunters and Fishers, 2012). Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami inoqutigiit ilaasa nerisaat annertuut, ilagalugit Sisimiut aamma Sarfannguit takkuttarput nunap nerisassaataannit ilagalugit umimmannit aamma tuttunit (pers. comm. Sisimiut Hunters and Fishers, 2012; pers. comm.; Sarfannguit Settlement Council, 2012). Inuuniutigalugu piniartarneq aamma aalisartarneq annertuumik sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami inoqatigiit qanittumik ataqatigiinnerannut tunisivoq, tamaani najugaqartut nunap tunniussaanik nerisassanik aamma piorsarsimassutikkut ilisimasanik agguaqatigiinniarlutik akulikitsumik katersuuttarput (True North Gems Inc., 2009). Suliniut ilippanaateqarpoq inuuniutigalugu piniartarnermut aamma aalisartarnermut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissap iluani sunniinissaa. Annertunerusumik akissarsiornermut peqataasinnaanermut periarfissaqalerneq aamma pitsaanngitsumik kinguneqarsinnaavoq inuuniutigalugu piniartartut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami piniariaasaannut, taakku sivikinnerusumik piffissaqalissammata piniarnernut peqataanissaminnut. Tamanna akerlianik pitsaanngitsumik kinguneqarsinnaavoq sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami inoqatigiit qanittumik ataqatigiinnerannut, tamaani najugaqartut nunamut, imminnut aamma pinngortitami isumalluutinut attaveqarneranut ilaareersumi. Allanut sanilliullugit Suliniummi atorfiit amerlassusaat appasissut ilimagineqanngillat annertuumik inuit nunamut ataveqarneranut allannguissasut. Paarlaattarluni sulisarnerit aamma inunnik periarfissiisinnaapput piffissamik naammattumik piniarnermik, aalisarnermik aamma katersinermik ingerlatsiinnarnissaannut paarlaallutik sulinnginnerini. Annertunerusumik akissarsiornermut peqataasinnaanermut periarfissaqalernerup sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami najugallit nunamut, imminnut aamma pinngortitami isumalluutinut attaveqarneranut sunniutaasinnaasut suli pakkersimaarniarlugit unnersuussutigineqarput Suliniutip: Inoqatigiit piorsarsimanerani iliuutsit aamma ilitsoqqussat suliffimmi piorsarsimassusermut ajornanngiffiani naleqqussarlugit ilanngutissagai (ilagalugit ilitsoqqussaralugu nerisassat pissarsiarineqarsinnaannngortinneri); aamma, Tapersersorniarpai kommunip pilersaarutai siunertaqartut taakkuninnga pingaarutilinnik inoqatigiit piorsarsimanerani iliuutsinik siuarsaanissamut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffiup iluani, ilagalugit aalisarneq, piniarneq, assassorluni sulineq aamma ilitsoqqussaralugu ilisimasanik ingerlatitseqqinneq. Suliniut pissutigalugit sunniutit kingunernik pitsaanngitsunik nunamut, isumalluutit atorneqarnerinut aamma inuuniarnermut siulittuisoqanngilaq. Innaliinaveersaarnermut ilassutit pisariaqanngillat Pinngortitaq aamma Nunap isikkua Apeqqut pingaarneq: Suliniut qanoq pinngortitamut aamma nunap isikkuanut sunniuteqassava sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi? Arlalinnik illersukkanik aamma piorsarsimanermut pingaaruteqartunik nuna ilaqarpoq sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami ilagalugit Arnangarnup Qoorua, Angujartorfik Report No

109 aamma pinngortitami pissuseqatigiit malussarissut. 8 Suliniutip nunap ilai taakku sunniiffissanngilai tamarmik suliuniummi nunap ilaata ilusaata avataanniimmata. Suliniuteqarfik Kangerlussuup sineriaani inissisimavoq. Suliniuteqarfimmi nunap ilusaa qaqqarpoq portussusilinnik 450 meterit aamma 560 meterit (m) akornanni portussusilinnik agguataarneqarsimasunik tasernik amerlasuunik, kuunnik aamma kuunnik takkuttartunik. Suliniuteqarfik Qaqortorsuarmut attuumavoq, portussuseqarluni m (Knudsen et al. 2012). Aatsitassarsiornerup atajuartumik Suliniuteqarfimmi nunap ilusaa allanngortissavaa. Piiaaffik ammasoq pilersinneqassaaq sivinganermi tummeraasaliornikkut aamma ingerlatsinermi ukiut qulit missaanni assagarsuanngussaaq napparissunik iigalik (Hudson Resources., n.d.b). Suliniutip kinguneranik nunap ilusaanut allannguutit atajuartuussaapput aamma aaqqinneqarsinaassanngillat. Ujaqqanik igitassanik annikitsuararsuarnik pilersitsisoqassaaq imaluunniit pilersitsisoqarani anorthositip sananeqaataata aamma aatsitassarsioriaatsip kinguneranik (Hudson Resources., n.d.b). Taamaammat ilimagineqanngilaq ujaqqat igitat Suliniuteqarfimmi pinngortitap ilusaanut sunniuteqassasut. Suliniut matusinermut aamma nunanngortitseqqinnermut pilersaarummik ineriartortitsissaaq, imaqartumik qanoq pinngortitap aamma nunap ilusaa nunanngortinneqaqqissanersoq. Suliniut pissutigalugit suliniummi nunap ilaata ilusaata avataani pinngortitamut aamma nunap ilusaanut sunniutit kingunernik pitsaanngitsunik siulittuisoqanngilaq. Innaliinaveersaarnermut ilassutit pisariaqanngillat. 4.6 Sunniutip kinguneranik immikkoortiterineq Aningaasaqarneq Suliniutip sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami aamma Kalaallit Nunaanni aningaasaqarnermut iluaqutitut sunniutaa siulittuutigineqarpoq sanaartornerup nalaani appasissumik sunniuteqassasoq, aamma ingerlatsinerup nalaani akunnattumik sunniuteqassasoq tassami naammassisinnaasat pilersinneqarmata nunap ilaani atorfissat, pisiffissat aamma akileraarutinit iluaqutit Kalaallit Nunaannut tuttussanngorlugit. Atorfeqarnermi aamma pisiniarmi iluaqutit Kalaallit Nunaanni inunnut ikittunnguanut tuttussaapput. Kalaallit Nunaata aningaasaqarniarnerata aamma akileraarutinit iluaqutit siaruarterneqarneri nuna tamakkerlugu iluaqutinik tunisissooq Suliniutip ingerlanera tamaat. Sunniutip kingunera pitsaasoq siulittuutigineqarpoq. 8 Nunat illersukkat sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissamiittut sukumiinerusumik paasisaqarfiginiarlugit takuuk Immikkoortoq Report No

110 4.6.2 Ilinniartitsineq aamma sungiusaaneq Sulisut pisinnaasaannik ineriartortitsinerup sunniutai pitsaasut siulittuutigineqarput appasissumik sunniuteqassasut, pissutigalugu malunnaatilimmik, isumaginninnermi pissutsinut iluaqutitut paasineqarsinnaasoq Kalaallit Nunaata inuinut ikittuinnarnut tuttussaammat. Sunniutip kingunera pitsaasoq siulittuutigineqarpoq Ataqatigiinneq, innuttaasunik kiffartuussineq aamma Aningaasarsiornikkut ineriartorneq Suliniutip pinngortitami ataqatigiinnernut sunniutaa ilimagineqarpoq annikitsuussasoq aamma ataatsimut naammassisinnaasanut sunniuteqassanngitsoq pissutigalugu Suliniummit pilersinneqartumik nunap inuisa amerlassusaanut allannguutit appasinnerat. Sisimiuni ineqarfiit pissarsiarineqarsinnaaneri appasisssumik piumaneqarnerulernermik misigisaqarsinnaapput, taamaattoq Suliniutip ersarissumik nalunaarutiginiarpai atorfinitsitsinermi periusissaq aamma aallertarfinnik pilersitsinerit Suliniuteqarfiup tungaanut nutserneq pinngitsoortinniarlugu, soorlu ilimagineqartoq sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami ineqarfinnut sunniutinik pitsaanngitsunik pakkersimaarissassoq. Suliniut ilimagineqanngilaq inunnik isumaginninnermi ataqatigiinnernut imaluunniit ineriartornernut pilersaarutaasunut sunniuteqassasoq. Sunniutit kingunerinik pitsaanngitsunik siulittuutigineqanngillat Inunnik isumaginninnermut aamma Peqqinnermut sunniutit Suliniutip inuiaqatigiit agguataarnerisa aamma amerlassusaata ilisarnaqutaannut sunniutaa ilimagineqarpoq soqutaanngitsuussasoq pissutigalugu allanut naleqqiullugu toqqaannartumik atorfeqartut ikinnerat, Suliniutip ukkatariniarpaa sumiiffimmi nunap ilaani misisuiffisamit atorfinitsitsinissaq aamma Suliniummit pilersinneqartumik nutsernernik killiliiniarluni iliuusissat atulersinneqarnissai. Suliniut nunamik pissarsinissaminik pisariaqartitsissanngilaq. Aamma ilimanaateqanngilaq arlaatigut uuttorneqarsinnaasumik aningaasarsiornerup illuarnissaa. Katersisartut ilaai imaassinnaavoq nunamut orniguttarfinnik annaasaqartut siornatigut Suliniteqarfimmi ornittakkaminnik, taamaattoq, sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami allarpassuarnik katersinermut periarfissaqarpoq orninneqarsinnaasunik aamma taamaammat sunniut pingaaruteqartuussanngilaq. Suliniummi pilersinneqartunik inoqatigiit ilorrisimaarnerannut sunniutinik pitsaanngitsunik siulittuisoqanngilaq. Isertitat qaffanneri imaassinnaavoq ingerlatsitsisuusut annertunerusumik ilorrisimaarnermik, aamma pitsaanngitsumik inoqatigiinnut sunniutit ilippanaateqarnerinut soorlu ikiaroornartunik atornerluinerit aamma/imaluunniit pinerluttuliortarnerup qaffannerinik. Suliniut atulersitsiniarpoq sulisunut ilaqutaanullu ikiorsiilluni pilersaarummik aamma inuunermi pikkorissutsinik sungiusarnernik pisariaqartunik ikiorsiinermi aaqqissuussinernik aamma piginnaasanik tunisiniarluni sulisut ilaqutaalu ikiorserniarlugit. Inoqatigiit ilorrisimaarnerannut aamma ataqatigiinnerannut pitsaanngitsunik sunniutinik siulittuisoqanngilaq. Report No

111 Timikkut aamma tarnikkut peqqissusermut sunniutinik pitsaanngitsunik aamma ilimasuttoqanngilaq. Suliniut atulersitsiniarpoq ikiorsiissutissanik suulluunniit inoqatigiinni pissusilersornerit pitsaanngitsut tarnikkut napparsimalernernik kinguneqarsinnaasut soorlu ikiaroornartunik atonerluinerit isumaginiarlugit. Suliniutip pitsaanngitsumik sunniiffinavianngilai nappaatit tunillannartut imaluunniit tunillannanngitsut siaruarnerat, aamma Suliniutip peqqissusermik aamma isumannaassusermik pingaartitsitsinera imaassinnaavoq sulisut aamma ilaqutaasut isumannaassutsimik piorsarsimanerannik annertusisitsisoq. Sunniutit kingunerinik pitsaanngitsunik siulittuutigineqanngillat Piorsarsimanermi aamma Pinngortitami pingaartitat Suliniummi suliat pissutigalugit toqqaannartumik piniarnermut aamma aalisarnermut sunniutit pingaaruteqassanngillat. Massa piniartut aamma aalisartut Suliniuteqarfimmik atuisinnaanerat killeqassagaluartoq, taakku Suliniuteqarfimmik atuisarsimanerat oqaluttuarisaanermi appasinnerpaasimavoq aamma allarpassuarnik piniartunut aalisartunullu periarfissaqarmat. Suliniut aamma ilimagineqanngilaq naasunik katersinernik, nuniannernik aamma takornariaqarnerup ilippanaataanik sunniinissaa tassami allarpassuarnik sammisanut tamakkununnga periarfissaqarmat. Suliniut ilippanaateqarpoq toqqaannanngitsunik sunngiffimmi aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu nunamik, imarmik aamma isumalluutinik sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissap iluani atuinernut sunniuteqarnissaa pujorallernerata aamma nipiliornerup uumasunut, aalisakkanut aamma naasoqarneranut sunniutaat pissutigalugit. Suliniut atulersitsiniarpoq innarliinaveersaarnernik sunniutit taakku ingalassimaniarlugit imalunniit peerniarlugit, ilagalugit ataavartumik nakkutilliinerit. Suliniut aamma qamutinut motoorilinnut politikkimik atulersitsisimavoq qamutit akuerisaanngitsut Suliniutip aqqutaannik atuisinnaanerannik killiliisumik, taamaalilluni annertunerusumik piniarfinnut aamma aalisarfinnut Suliniuteqarfimmi aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami orniguttarsinnaanerit peerlugit. Suliniut ilippanaateqarpoq pitsaasumik pitsaanngitsumillu inuussutissarsiorfiusinnaasut aamma sumiffiimmi nunap ilaani misissuiffissami nunaqarfiit aningaasaqarnermut sunniinissaa. Suliniut pilersitsiniarpoq piumanninnernik nunap ilaanni neqinik aamma aalisakkanik pissarsianik tamanna pitsaasumik sunniuteqarsinnaavoq piniartunut aamma aalisartunut sumiffiimmi nunap ilaani misissuiffissami inoqutigiinneersut inuussutissarsionernerannut. Aamma inuit tassannga immikkuullarissumeersut soqutiginnilersissinnaavai aatsitassarsiorfimmi sulinissamut akuersisillugit aammalu taassuma kinguneranik inuussutissarsiutigalugu piniartutut/aalisartutut inissisimanertik pigiinnarsinnaajunnaarlugu. Allanut sanilliullugit Suliniutip ikittunnik sulisoqarnera taamaattoq ilimagineqanngilaq annertuumik inuit nunamut attaveqarneranik allannguissasoq. Paarlaattarluni sulisarnerit aamma inuit periarfississinnaavai naammattumik nunami katersinissaamut piffissamik. Suliniut, taamaammat, ilimagineqarpoq pingaanngitsumik sunniuteqassasoq piniartut aamma aalisartut inuuniarnerannut. Report No

112 Aatsitassarsiornerup Suliniuteqarfimmi nunap ilusaa atajuartumik allanngortissavaa. Suliniut ineriartortitsiniarpoq matusinermut aamma nunanngortitseqqinnermut pilersaarummik imaqartumik qanoq ililluni pinngortitaq aamma nunap iluusaa nunanngortinneqaqqissanersoq. Sunniutit kingunerinik pitsaanngitsunik siulittuutiginnittoqanngilaq. 4.7 Nakkutilliineq aamma Malittarinninneq Aningaasaqarneq Malittarinnilluni nakkutilliinerit pisariaqarput uppernarsiniarlugit siulittuutit tassa sulisut amerlanersaat Kalaallit Nunaanniit pissarsiarineqartussaasut, aamma Kalaallit suliffeqarfiutaannut periarfissaqartoq Suliniut nioqqutissanik aamma sullissinernik pilersuinissamut Ilinniartitsineq aamma Sungiusaaneq Malittarinnilluni nakkutilliinerit pisariaqarput uppernarsiniarlugit siulittuutit tassa sulisut amerlanersaat Kalaallit Nunaanniit pissarsiarineqartussaasut, aamma Kalaallinut sulisunut pikkorissutsinik sungiusartitsisoqarumaartoq aamma ineriartortitsoqarumaartoq Ataqatigiinneq, innuttaasunik kiffartuussineq aamma Aningaasarsiornikkut ineriartorneq Malittarinnilluni nakkutilliinerit pisariaqarput uppernarsiniarlugit Suliniummi suliat pissutigalugit pinngortitamut aamma inunnik isumaginninnermi ataqatiginnernut sunniutit toqqaannartut aamma toqqaannanngitsut. Nakkutilliinerit ingerlanneqassapput akuttuallaanngitsumik paasissutissiisartullu pingaarnerit ilagalugit naalakkersuisuni aaqqissuussisimanerit aamma kiffartuussisartut, Nakkutilliinermi Pilersaarummi aalajangerneqarsimasutut Inunnik isumaginninnermut aamma Peqqinnermut sunniutit Malittarinnilluni nakkutilliinerit pisariaqarput uppernarsiniarlugit inuiaqatigiit amerlassusaannut aamma agguataarnerinut, sulisut, ilaqutaasa aamma inoqatigiit ilorrisimaarnerinut aamma peqqissusaannut sunniutit. Nakkutilliinerit ingerlanneqassapput inunnik kisitsinertigut, sulisunik paasiniaanertigut, paasissutissiisartullu pingaarnerit peqqinnissaqarfinnik, kommunenik aamma naalakkersuisuni aaqqissuussisimanernik akulikitsumik apersuisarnerisigut. Taakku Nakkutilliinermi Pilersaarummi aalajangerneqarsimassapput Piorsarsimanermi aamma PInngortitami pingaartitat Malittarinnilluni nakkutilliinerit pisariaqarput, nalilersuiffiginiarlugit Nassaartoqariasaarnermi iingerlatseriaatsip aamma Qamutit Motoorilinnut Politikkip sunniuteqarluarneri. Suliniutip aamma nakkutiginiarpai sunngiffimmi aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniarnermut akuersissutit sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami Suliniutip ingerlanerani atulersinneqarsimasut amerlassusaat. Suliniut piniarnermut, aalisarnermut aamma katersinermut peqatigiiffiinnik pimoorussiniarpoq nakkutiginiarlugit Suliniutip sunniutaanik (pujoralannik, nipilornernik il.il.) uumasunut, aalisakkanut aamma naasoqarneranut Report No

113 paasinninnerit. Aamma paasissutissiisartunik pingaarnernik apersuisarniarput sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami kommunemi najugaqartunik aamma Hudson-imi sulisunik (Kalaallinik nagguillit) nalilersuiffiginiarlugit annertunerusumik akissarsiornermut peqataalernermut paasinninnerit (inoqatigiit piorsarsimanerani iliuutsit, piniarneq, aalisarneq, assassorluni sulineq, inoqatigiit ataqatigiinnerat aamma ilitsoqqussaralugu ilisimasanik ingerlatitseqqinneq). 4.8 Sunniutaasunik Nalilersuinernik Eqikkaaneq Nalunaarsuiffik 10-p ersersippai sunniutit nalilersorneqartut inerneri nalilersuinermi suussusersiutinut tamanut eqikkaaneri. Report No

114 Nalunaarsuiffik 10: Sunniutit Nalilersuinerup Eqikkarnerni Nalilersuinermi suussusersiut Sunniutissat ilimanartut Sammivik Anner- tussuseq Sivisussuseq Siaruarsimaneq Innarliinaveersaarneq/Pitsannguut Kinguneq? (Aap/Naamik) Sunniutip kinguneranik immikkoortiterineq Atorfinitsitsineq Nunaqqatigiinni pisiniarneq Aningaasarsiornikkut siuariartorneq aamma siaruarneq Atorfillit aningaasarsiaat Akileraarusiinerup sunniutai Sulisut pisinnaasaannik ineriartortitsineq Nuna tamakkerlugu & nunaqqatigiinni ilinniartitsineq Pinngortitami ataqatigiinneq Toqqaannartoq, toqqaannanngitsoq aamma pilersinneqartumik atorfinitsitsineq Nerisassanik, ikummatissanik aamma kiffartuussinernik nunap ilaani niuerfinniit Nunaqqatigiit aamma nuna tamakkerlugu aningaasarsiornerup siaruarnera Suliniummi sulisut isertitaasa qaffannerat Ingerlatsiviit aamma inuit isertitaannit akileraarutinit isertitat Suliniummi sulisut pisinnaasaannik ineriartortitsineq Ilinniartitaanerup annertussusaata qaffannera sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami aamma Kalaallit Nunaat tamakkerlugu Pinngortitami ataqatigiinnernut suli piumasaqarneq Pitsaasoq Appasissoq Sivisooq Nuna tamakkerlugu misissuiffik Pitsaasoq Appasissoq Sivisooq Nuna tamakkerlugu misissuiffik Pitsaasoq Appasissoq Sivisooq Nuna tamakkerlugu misissuiffik Pitsaasoq Appasissoq Sivisooq Nuna tamakkerlugu misissuiffik Pitsaasoq Appasissoq Sivisooq Nuna tamakkerlugu misissuiffik Pitsaasoq Appasissoq Sivisooq Nuna tamakkerlugu misissuiffik Pitsaasoq Pitsaanngit soq Sivisooq Nuna tamakkerlugu misissuiffik Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffik Sanaartornermi sulisut 50%-ii Kalaaliussapput Ingerlatsinermi sulisut 80%-ii Kalaaliussapput Suliassinneqartartunik qinersinermi ilanngunneqassapput % Kalaallinik atorfinitsitsinerit Pisiassat allattorsimaffiinik sukumiisunik pilersitsineq aamma tamanut ammasumik saqqummiussineq Suliniutip ilitsoqqussaralugu nerisassanik piniartunit aalisartunillu pisisarniarpoq Innarliinaveersaarnissanik suussusersisoqanngilaq Innarliinaveersaarnissanik suussusersisoqanngilaq Innarliinaveersaarnissanik suussusersisoqanngilaq Suliniutip aatsitassarsiornerup aallartinnginnerani qaammatit arfinillit sioqqullugit sungiusaanermik pilersaarutit aallartinniarpai Suliniutip ilinniartoqarfinnik suleqateqarniarpoq ilinniagassanik piginnaassutsinillu Suliniummi suleqataanissamut pisariaqartitanik ineriartortitsiniarluni. Innarliinaveersaarnissanik suussusersisoqanngilaq Aap Aap Aap Aap Aap Aap Naamik Naamik Appasissumik pitsaasoq Appasissumik pitsaasoq Appasissumik pitsaasoq Appasissumik pitsaasoq Appasissumik pitsaasoq Appasissumik pitsaasoq Pingaaruteqanngitsoq Pingaaruteqanngitsoq Pingaaruteqanngitsoq Akunnattumik sivisussusilik Pingaaruteqanngitsoq Report No

115 Nalunaarsuiffik 10: Sunniutit Nalilersuinerup Eqikkarnerni Nalilersuinermi suussusersiut Sunniutissat ilimanartut Sammivik Anner- tussuseq Sivisussuseq Siaruarsimaneq Innarliinaveersaarneq/Pitsannguut Kinguneq? (Aap/Naamik) Sunniutip kinguneranik immikkoortiterineq Inunnik isumaginninnermi ataqatigiinneq Ineriartornernut pilersaarutaasunut artukkiinerit Inuiaqatigiit agguataarneri aamma amerlassusaat Nunamik pissarsineq aamma Nuutsitsineq Inoqatigiit ilorrisimaarnerat Inunnik isumaginninnermi ataqatigiinnernut suli piumasaqarneq, ingammik ineqarfiit Ineriartornernut pilersaarutaasunut sunniutit Inuiaqatigiit agguataarnerisa aamma amerlassusaasa allanngornerat Nunamik ineqarfiliorfissamik aamma aningaasarsiorfissamik minnerusumik pissarsisinnaaneq Suliniummi sulisut, ilaqutaasa aamma inoqatigiit ilorrisimaarnerisa aamma ataqatigiinnerisa allanngornerat Pitsaanngit soq Pitsaanngit soq Pitsaanngit soq Pitsaanngit soq Pitsaanngit soq Appasissoq Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffik Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffik Appasissoq Sivisooq Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffik Sivisooq Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffik Appasissoq Sivisooq Nuna tamakkerlugu misissuiffik Nunap ilaani sulisussarsiornerit ersarissumik nalunaarutigineqassapput pitsaaliorniarlugu sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmut inuit nuunnissaat. Sulisunik aallertarfinnik pilersitsineq killilersimaarniarlugu inuit Suliniuteqarfiup eqqaani inoqarfinnut nutsernissaat Najugaqarfissamik atajuartumik sananeq, neriffissat tamaasa nerisaqarfiusumik sulisut illusisinniarlugit Innarliinaveersaarnissanik suussusersisoqanngilaq Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffisami inunnik piukkunnaateqartunik atorfinitstsinissamik salliutitsineq Sulisunik aallertarfinnik pilersitsineq killilersimaarniarlugu inuit sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissamut nutsernissaat Sulisunut piumasaqaatit nittartakkami ersarissumik saqqummersillugit aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami kiisalu Kalaallit Nunaat tamakkerlugu piareersarfinnut tamanut Nakkutigalugit Qeqqata Kommuneani illoqarfinni nunaqarfinnilu inuit amerlassusaannut allannguutit Innarliinaveersaarnissanik suussusersisoqanngilaq Inuunermi piginnaanermut sungiusarnernik pilersaarutinik pilersitsineq Sulisunut ilaqutaanullu ikiorsiilluni pilersaarummik atulersitsiniarpoq Naamik Naamik Naamik Naamik Naamik Akunnattumik sivisussusilik Pingaaruteqanngitsoq Pingaaruteqanngitsoq Akunnattumik sivisussusilik Pingaaruteqanngitsoq Pingaaruteqanngitsoq Pingaaruteqanngitsoq Pingaaruteqanngitsoq Pingaaruteqanngitsoq Report No

116 Nalunaarsuiffik 10: Sunniutit Nalilersuinerup Eqikkarnerni Nalilersuinermi suussusersiut Sunniutissat ilimanartut Sammivik Anner- tussuseq Sivisussuseq Siaruarsimaneq Innarliinaveersaarneq/Pitsannguut Kinguneq? (Aap/Naamik) Sunniutip kinguneranik immikkoortiterineq Timikkut aamma tarnikkut peqqissuseq Avatangiisinut sunniutit Suliffimmi avatangiisit aamma ajunaariataarsinnaanerit Suliniummi sulisut, ilaqutaasa aamma inoqatigiit timikkut aamma tarnikkut peqqinnerisa allangornerat Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami najugaqartut piniarnermut isumalluutaasa allannguuteqarneri Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffimmi najugaqartunut aamma sulisunut suliffimmi avatangiisinit aamma ajunaarnernik nalorninartoqarpoq Pitsaasoq / Pitsaanngit soq Pitsaanngit soq Pitsaanngit soq Sivisooq Nuna tamakkerlugu misissuiffik Appasissoq Sivisooq Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffik Akunnattoq Sivisooq Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffik Ilitsoqqussaralugu nerisassat sulisunut Kalaallinut suliffeqarfimmi sallaalliisarniarpoq Suliniutip killiffiini tamani paarlaannermi ingerlanneqarnerit nalaani ikiaroornartunut aamma imigassanut akuersaannguilluinnarluni politikkimik pilersitsiniarpoq Sulisunut ilaqutaanullu ikiorsiilluni pilersaarummik atulersitsiniarpoq Innarliinaveersaarnissanik suussusersisoqanngilaq Peqqissuseq, isumannaassuseq aamma avatangiisit pillugit politikkimik ineriartortitsineq Peqqissusermut aamma isumannaassusermut sungiusaaneq Suliniummiunut tamanut Aalajangersimasumik pisartumik misissuineq aammalu Suliniummi ataqatigiinnik aserfallatsaaliuineq Suliniummi sanaartukkanik tamanik sulisut aamma inuinnaat peqqinneranut aamma isumannaassusaannut navianartorsiortitsisinnaasunik isumannaarinninneq Peqqissusermut aamma isumannaassusermut sungiusarnerit Kalaallisut, qallunaatut tuluttullu ingerlanneqarner Najugaqarfimmi peqqissusermik aamma isumannaassusermik pisinnaasanik pilersitsineq ilagalugit niviarsiamik Suliniuteqarfimmiittoqarnera Naamik Aap Naamik Appasissumik pitsaanngitsoq Pingaaruteqanngitsoq Pingaaruteqanngitsoq Pingaaruteqanngitsoq Report No

117 Nalunaarsuiffik 10: Sunniutit Nalilersuinerup Eqikkarnerni Nalilersuinermi suussusersiut Sunniutissat ilimanartut Sammivik Anner- tussuseq Sivisussuseq Siaruarsimaneq Innarliinaveersaarneq/Pitsannguut Kinguneq? (Aap/Naamik) Sunniutip kinguneranik immikkoortiterineq Ajoqusernermit paasinninnerit Kulturikkut kingornussat (Itsanisarsiorneq) Sunngiffimmi nunamik aamma isumalluutinik atuineq Nunamik aamma isumalluutinik inuussutissarsiutigalugu atuinerit Pinngortitaq aamma nunap isikkua Pinngortitap aamma nerisassaqarnerup peqqinnartutut Inoqatigiit paasinninneranut allannguut Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami kulturikkut kingornussat allanngornerat, ilagalugit talumik peersineq Pujoralammit, nipiliornermit aamma annertunerusumik Suliniuteqarfimmut ornigussornerup piniarnermut, aalisarnermut aamma katersisarnernut toqqaannanngitsumik sunniutai Annertunerusumik piniakkanik aalisakkanillu Suliniummut tunisinissamik periarfissaqalerneq Suliniummi periarfissat pillugit aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniartut aamma aalisartut qimanneqarnissaa nnut kajumissuut Suliniuteqarfimmi atajuartumik pinngortitamut aamma nunap ilusaanut allannguutit Pitsaanngit soq Pitsaanngit soq Pitsaanngit soq Pitsaasoq / Pitsaanngit soq Pitsaanngit soq Appasissoq Sivisooq Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffik Appasissoq Sivisooq Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffik Appasissoq Sivisooq Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffik Appasissoq Sivisooq Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffik Sivisooq Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffik Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami najugallinnut anorthositimik aatsitassarsiorneq pillugu ilinniartitsiniarpoq Nakkutilliinerit inernerinik avammut saqqummiussisarniarpoq Maalaaruteqarfissamik pilersitsiniarpoq Talumut (66V1-00I-096) allannguutissaatut siunnersuutit suulluunniit Nunatta Katersugaasivia Allaffeqarfianillu ataqatigiissaarneqassapput Nassaartoqariasaarnermi ingerlatseriaatsimik pilersitsoqassaaq Pujoralammik Nalilersuinermi innarliinaveersaarnerit suussuserneqartut atulersinneri Nipiliornermik Nalilersuinermi innarliinaveersaarnerit suussuserneqartut atulersinneri Sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami najugaqartut Suliniutip aqqutaanut orniguteqqusaannginnerinut politikkimik pilersitsineq Inuit susassaqanngitsut Suliniutip qamutaanut motoorilinnut ilaanissaat inerteqqutaavoq Ilitsoqqussaralugu nerisassat sulisunut Kalaallinut suliffeqarfimmi sallaalliisarniarpoq Kommunep pilersaarutai pingaarutilinnik inoqatigiit piorsarsimanerani iliuutsinik siuarsaanissamut siunertaqartut sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffiup iluani (t.i. aalisarneq, piniarneq, assassorluni sulineq aamma ilitsoqqussaralugu ilisimasanik ingerlatitseqqinneq) tapersersorniarpai Matusinermut aamma nunanngortitseqqinnermut piilersaarummik ineriartortitsineq Naamik Aap Naamik Naamik Naamik Pingaaruteqanngitsoq Appasissumik pitsaanngitsoq Appasissumik pitsaanngitsoq Pingaaruteqanngitsoq Pingaaruteqanngitsoq Report No

118 5.0 PERIARFISSANIK ALLANIK MISISSUEQQISSAARNEQ Immikkoortup tulliuttup paasissutissiissutigai Suliniutip pilersaarutaanut siunnersuutigineqartunut periarfissaasinnaasut allat. Suliniummut periarfissaasinnaasut marluk suussuserneqarsimapput. Tassaapput sammisaq Suliniut aamma sammisaq Suliniteqarfiunngitsoq. Suliniummut periarfissat killeqarput pissutigalugu Suliniutip inissisimanera, Suliniutip angisussaata mikinera aamma ataqatigiinnerit pioreersut amigaataanerat. Aatsitassarsiorfiup inissisimaffianut allamik periarfissaqanngilaq. Aatsitassarsiorfiup inissisimanera qinerneqarsimasoq pitsaassuseqarpoq aamma ataqatigiinneqarpoq anorthositimik atuisussat pisariaqartitaat malillugu (Hudson Resources Inc. n.d. c). Periarfissat arlallit suliaqarfittut sanaartukkap inissisimaffigisinnaasai nalilerneqarsimapput. Umiarsualiviup, najugaqarfissap aamma suliaqarfittut sanaartukkat immikkoortiternerisigut, nunap ilaanik sunniineq annikillisinneqarsimavoq sanaartukkat sumiiffimmi ataatsimi katiternerisigut. Aamma sulisut ullut tamaasa suliartorlutik angerlarlutillu aqqusinikkut angalanissaata annertussusaa annikillisinneqarsimavoq. Kangerlussuup umiarsualiveqarfittut qinerneqarsimanera teknikkikkut, avatangiisitigut aamma inoqatigiinni killigitanik tunngaveqarpoq. Umiarsualivimmik Itillip Kangerluani sananeq, periarfissaq alla, kinguneqassaaq aqqusinermik maannakkut siunnersuutigineqartumut naleqqiullugu marloriaammik takinerusumik sananissaq. Taassuma saniatigut, Itillip Kangerlua ikkattuuvoq aammalu umiarsualivissatut naleqqunnani. Suli pingaarnertut, nunap ilaani soqutigisaqaqatigiinnik tusarniaanerit ersersippaat Itillip Kangerlua piniarnermut aamma aalisarnermut annertuumik atorneqartoq aamma umiarsualivik taamannak angitigisoq ilippanaateqartoq pitsaanngitsunik inoqatigiinnut sunniuteqarsinnaasutut. Tamanna tunngavigalugu Kangerlussuaq qinerneqarpoq (Hudson Resources. n.d. c). Inoqatigiinnut sunniutit pillugit, Suliniummi suliassap nalilersuiffigineqarnerani aamma eqqarsaatigineqarput 1) nunap ilaani inoqatigiinnut iluaqutit aamma 2) Kalaallit Nunaanni Naalakkersuisunut akileraarutitigut isertitat iluaqutissartaat. Nunap ilaani inoqatigiinnut sammisamit Suliniummit iluaqutit ilaqarsinnaapput: Atorfininnissamut aamma Suliffeqarfinnut periarfissat; Nunap ilaani aningaasarsiornerup siaruarnera, ilagalugit aningaasarsiornermik immikkuullarissunik allanik sunniivigeqatigiinnerit ilagalugit uulia aamma gassi, sanaartorneq aamma takornariaqarnermik suliffissuaqarnerit, aamma, Ilinniarnermut aamma sungiusarnermut Suliniummi periarfissat. Nunap ilaani inoqatigiinnut sammisamit Suliniuteqarfiunngitsumit iluaqutit ilaqarsinnaapput: Pitsaanngitsumik inoqatigiit nappaateqarlernerannik imaluunniit sunniutinik Suliniummut attuumassuteqartunik nalorninartoqanngilaq; Report No

119 Pinngortitamut Suliniummut attuumassuteqartumut ornigussinnaanernik killilersuisoqanngilaq; aamma, Ilitsoqqussaralugu inuussutissarsiornermut allannguutinik Suliniummut attuumassuteqartunut nalorninartoqanngilaq. Kalaallit Nunaanni Naalakkersuisunut sammisamit Suliniummit iluaqutit ilaqarsinnaapput: Akileraarnermut isertitat (ilagalugit akileraarutit aamma akitsuutit); Sulisut Kalaallit pisinnaasaannik ineriartortitsineq; aamma, Kalaallit Nunaanni aatsitassarsionermi suliffissuaqarnerup malunnarnerulernera. Kalaallit Nunaanni Naalakkersuisunut sammisamit Suliniuteqarfiunngitsumit iluaqutit ilaqarsinnaapput: Iluaqutinik suussusersisoqarsimanngilaq. Report No

120 6.0 NAKKUTILLIINERMUT AAMMA NALIERSUINERMUT PILERSAARUT Nakkutilliinermut aamma Nalilersuinermut Pilersaarut pilersitsissaaq tunngaviusumik avatangiisinut piffissap ingerlanerani allannguutinik nalilersuinermut killigeqqusanik. Nakkutilliinermut aamma Nalilersuinermut Pilersaarut Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik piumasaqaataanik naapertuivoq (BMP, 2009) aamma ilagalugit: 1) Nakkutiliinermi periutsit siumukarnernik uuttortaanernut pisussaaffiit aamma siunertat sanilliunneqarnerini atorneqartussat ataatsimut isigineqarneri; 2) Suussusersiutit nassuiaaserluarneqarsimasut sunniutinut suussuserneqarsimasunut tamanut aamma iluaqutit Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi (SIA), ilagaat: a. Aningaasarsiornermut sunniutit; b. Ilinniartitsineq aamma sungiusaaneq; c. Innuttaasunik kiffartuussinerit aamma Aningaasarsiornikkut ineriartorneq; d. Inunnik isumaginninnermut aamma Peqqinnermut sunniutit; aamma e. Piorsarsimanermi aamma Pinngortitami pingaartitat. 3) Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfimmut nakkutilliinerup ingernerinik akulikissusaat aamma nassiuttarneri; aamma, 4) Nakkutilliinermi pilersaarutit ingerlanniarlugit inunnik pisariaqartitanik missiliuussineq. Report No

121 Nalunaarsuiffik 11: Nakkutilliinermut aamma Nalilersuinermut Pilersaarut Inoqatigiinni killigititat Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi Pisussaaffiit Nakkutilliinermi Periuseq Akulikissuseq Nakkutilliinerup inernerinik nalunaarneq aamma nassiussineq: Akisussaasoq Aningaasarsiornermut sunniutit Sanaartornermi sulisut 50%- ii kalaaliussasut Ingerlatsinermi sulisut 80%- ii kalaaliussasut Suliniummi Kalaallit sulisut amerlassusaat nakkutigineqassaaq; Atorfinitsitsinermi periutsip aamma qanoq sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami najugalinnut, piareersarfinnut aamma ilinniarfinnut sungiusaafinnullu nalunaarutigineqarsimanerata sunniuteqarluar-neranik; Ilinniarfinnik suleqateqarneq nakkutiginiarlugu naammassisut qassit Suliniummi sulinermi pikkorissutsinut pisariaqartinneqartunut piukkunnaateqarnersut; Sulisunik ilinniartitsinermut aamma sungiusaanernut pilersaarutit sunniuteqarluarnerinik nakkutilliineq, ilagalugit sulisut qassit suliffimminni qaffassin-nerusumt atorfinissimanersut Ukiup affakkaartumik nakkutilliineq sanaartornerup nalaani aamma ingerlatsinermi ukiut siulliit pingasut; ukiumoortumik nakkutilliineq ingerlatsinerup sinnerani aamma matusinerup nalaani Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i. inunnik isumalluutit aamma aningaasarsiornermi ineriartorneq) Soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut (s.i. suliatigut peqatigiiffiit aamma ilinniarfiit) Hudson Resources Inunnik Isumalluuteqarner mi Pisortaq Nunaqqatigiinni pisiniarneq makkuninnga: Nunap ilaani suliassinneqartartut aamma kiffartuussisartut Nerisassaarniarfiit (ilagalugit ilitsoqqussaralugu nerisassat) Ikummatissaq Ingerlassinerit Atortut assigiinngitsualuit (kingoraartissat, atisat, isumannaallisaanermi atortut il.il.) Nunaqqatigiinni pisinermi aningaasartuutit suussusii malillugit nakkutilliineq Nunaqqatigiinni suliffinnut periarfissat Suliniummi suliat pissutigalugit annertusineranik (Qeqqata Kommuneani aatsitassarsiornerup annertusinera) malinnaaneq Qaammammut suliffeqarfiup iluani nunaqqatigiinni pisiat annertussusaannik suussusii malillugit nalunaarneq Ukiumoortumik avataani soqutigisaqaqatigiin nut nalunaarneq Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i. aningaasarsiornermi ineriartorneq) Soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut (s.i. ilagalugit piniartut aamma aalisartut kattuffii, suliffissuaqarnermi kattuffiit) Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Report No

122 Nalunaarsuiffik 11: Nakkutilliinermut aamma Nalilersuinermut Pilersaarut Inoqatigiinni killigititat Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi Pisussaaffiit Sulisut aningaasarsiaat Kalaallit Nunaannut suliffiussuaqarnermi malittarisassat naleqqatigigai Nakkutilliinermi Periuseq Akissarsiat nalingi Suliniummi sulisut pikkorissusikkaarlugit nakkutigineri isumannaarniarlugu Kalaallit Nunaanni suliffissuaqarnermut assersuussinnaasunut malinnittut. Akulikissuseq Ukiumoortumik nakkutilliineq aamma akissarsiat naliliiffigineri Nalilersuinermi ingerlatsineq aamma Aqutsisut iliuusissaat naleqqussakkat Nakkutilliinerup inernerinik nalunaarneq aamma nassiussineq: Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i. aningaasarsiornermi ineriartorneq) Soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut (s.i. sulisut, suliatigut peqatigiiffiit, suliffissuaqarnermi kattuffiit) Akisussaasoq Hudson Resources Inunnik Isumalluuteqarner mi Pisortaq Hudson Resources aalajangersimasumik pisartumik nalilersuiffigisarusuppai pisussaaffiit Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuineq eqqartorneqartut angusarnerlugit aamma nakkutilliinermi pilersaarutit sunniuteqarluarnersut. Aningaasarsiornikkut pisussaaffiit anguneqanngippata, Hudson Resouces nalilersueqqissaaq anguniakkat anguneqarsinnaanersut aamma atulersinneqarneri sunniuteqarluarnersut aamma/imaluunniit innarliinaveersaarluni iliuusissat aningaasarsiornermik Suliniutip iluaqutai naatsorsuutigneqartunik angusinersoq. Suliniutip nalilersuinerit tamaasa ingerlanniarpai Naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut aamma soqutigisaqaqatigiit isumasioqatigalugit. Report No

123 Nalunaarsuiffik 11: Nakkutilliinermut aamma Nalilersuinermut Pilersaarut Inoqatigiinni killigititat Ilinniartitsineq aamma sungiusaaneq Ataqatigiinneq, innuttaasunik kiffartuussineq aamma Aningaasarsiornikkut ineriartorneq Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi Pisussaaffiit Nunap ilaani sungiusaanernik pilersitnerit Nakkutilliinermi Periuseq Sulisunut ilinniartitsinermik aamma sungiusaanermik pilersaarutit sunniuteqarluarnerinik nakkutilliineq sungiusaanermik tigummiinnarneq aamma naammassilluni angusat aqqutigalugit Akulikissuseq Ukiup affakkaartumik nakkutilliineq sanaartornerup nalaani aamma ingerlatsinermi ukiut siulliit pingasut; ukiumoortumik nakkutilliineq Ukiumoortumik nakkutilliineq ingerlatsinerup sinnerani Nalilersuinermi ingerlatsineq aamma Aqutsisut iliuusissaat naleqqussakkat Nakkutilliinerup inernerinik nalunaarneq aamma nassiussineq: Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i. taakkulu ilinniagaqarnermut aamma sulisut ineriartortinneqarneranut akisussaasut) Soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut (s.i. sulisut, suliatigut peqatigiiffiit, ilinniagartuunut suliffeqarfiit) Akisussaasoq Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Hudson Resources aalajangersimasumik pisartumik nalilersuiffigisarusuppai pisussaaffiit Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuineq eqqartorneqartut angusarnerlugit aamma nakkutilliinermi pilersaarutit sunniuteqarluarnersut. Sungiusaanermi anguniakkat anguneqanngippata, Hudson Resouces nalilersueqqissaaq sungiusaanermi anguniakkat anguneqarsinnaanersut aamma atulersinneqarnerini iliuusissat atorneqarnersut anguniarlugit Suliniummit sungiusaanermi iluaqutit. Suliniutip nalilersuinerit tamaasa ingerlanniarpai sulisut, Naalakkersuinermi suliffeqarfiit aamma soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut isumasioqatigalugit. Atajuartumik ineqarfinnut artukkiinerit millisinneri Utaqqiisaasumik ineqarfinnut artukkiinerit millisinneri Atajuartumik ineqarfinnut ukiumoortumik naatsorsueqqissaarnerit Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfimmit saqqummersitanik nakkutilliineq Suliniummi sulisut Qeqqata Kommuneani Suliniutip kinguneranik atajuartunik ineqarfinnik atuisut amerlassusaannik nakkutilliineq Sulisut nunap ilaani utaqqiisaasumik ineqarfinnik atuinerannik nakkutilliineq Nunap ilaani utaqqiisaasumik ineqarfinnik atortitsisartunik suleqateqarneq nakkutiginiarlugu utaqqiisaasumik ineqarfiit atorneqanngitsut amerlassusaat Ukiumoortumik nakkutilliineq sanaartornerup aamma ingerlatsinerup nalaani Ukiumoortumik nakkutilliineq sanaartornerup aamma ingerlatsinerup nalaani Nalilersuinermi ingerlatsineq aamma Aqutsisut iliuusissaat naleqqussakkat Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i. suliffeqarfik ineqarnermut akisussaasoq, kommune Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i. taakkulu takornariaqarnermut akisussaasut) Soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut (s.i. angallatsitsiviit, takornariartitsinermi ilisimasortat, akunnittarfiit il. il.) Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Report No

124 Nalunaarsuiffik 11: Nakkutilliinermut aamma Nalilersuinermut Pilersaarut Inoqatigiinni killigititat Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi Pisussaaffiit Nakkutilliinermi Periuseq Akulikissuseq Nakkutilliinerup inernerinik nalunaarneq aamma nassiussineq: Akisussaasoq Hudson Resources aalajangersimasumik pisartumik nalilersuiffigisarusuppai pisussaaffiit Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuineq eqqartorneqartut angusarnerlugit aamma nakkutilliinermi pilersaarutit sunniuteqarluarnersut. Atajuartumik imaluunniit utaqqiisaasumik ineqarfiit atorneqanngitsut malunnaatilimmik annikillissagaluarpata Suliniummi sulisut aamma ilaqutaasa atuinerata kinguneranik Hudson Resources naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut, suliffeqarfiit, inoqutigiit aamma soqutigisaqaqatigiit suleqatigalugit aaqqissutaasinnaasunik suussusiiniarpoq inoqutigiinnut iluaqutaasussanik aamma Suliniummi ineqarnermut piumasaqaatinik eqquutsitsissinnaasunik. Report No

125 Nalunaarsuiffik 11: Nakkutilliinermut aamma Nalilersuinermut Pilersaarut Inoqatigiinni killigititat Inunnik isumaginninnermut aamma Peqqinnermut sunniutit Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi Pisussaaffiit Suliniut pissutaalluni Qeqqata Kommuneani inuiaqatigiit amerlassusaan-nut agguataarneranullu sunniutit millisarneri Sulisut, ilaqutaasa aamma inoqatigiit peqqissusaannut ilorrisimaarnerannullu sunniutit pitsaanngitsut millisinneri Innuttaasunik peqqinnermut kiffartuussinernut artukkiinerup millisinneri Nakkutilliinermi Periuseq Inuiaqatigiit amerlassusaannik agguataarnerinillu ukiumoortumik naatsorsueqqissaarnerit Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfimmit saqqummersitanik nakkutilliineq Kommunemik suleqateqarneq nakkutiginiarlugu Qeqqata Kommuneani illoqar-finni aamma nunaqarfinni inuiaqatigiit amerlassusaata allanngorneri Sulisut inuit ataasiakkaat aamma ilaquttat peqqissusaannut aamma ilorrisimaarnerannut paasisaannik nakkutilliineq. Naalakkersuisunik aamma peqqinnermik aamma inunnik isumaginninnermik kiffartuussivinnik suleqateqarneq nakkutiginiarlugu nunap ilaani Peqqissaaviit kiffartuussisinnaanerisa allanngorneri. Peqqissaasunik, suliffeqarfinnik aamma kommunep sinniisuannik suleqateqarneq nakkutiginiarlugu nunap ilaani Peqqissaaviit kiffartuussisinnaanerisa allanngorneri. Akulikissuseq Ukiumoortumik nakkutilliineq sanaartornerup aamma ingerlatsinerup nalaani Ukiup affakkaartumik nakkutilliineq sanaartornerup nalaani aamma ingerlatsinermi ukiut siulliit pingasut; Ukiumoortumik nakkutilliineq ingerlatsinerup sinnerani. Ukiup affakkaartumik nakkutilliineq sanaartornerup nalaani aamma ingerlatsinermi ukiut siulliit pingasut; Ukiumoortumik nakkutilliineq ingerlatsinerup sinnerani. Nalilersuinermi ingerlatsineq aamma Aqutsisut iliuusissaat naleqqussakkat Nakkutilliinerup inernerinik nalunaarneq aamma nassiussineq: Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i. taakkulu peqqinnermik aamma inunnik isumaginninnermik kiffartuussivinni akisussaasut) Soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut (s.i. sulisut, peqqinnermik aamma inunnik isumaginninnermik kiffartuussisartut, suliffeqarfiit allat piiaanermik suliffissuaqarnermi suliaqartut) Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i. taakkulu peqqinnermik aamma inunnik isumaginninnermik kiffartuussivinni akisussaasut) Soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut (s.i. peqqinnermik aamma inunnik isumaginninnermik kiffartuussisartut) Akisussaasoq Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Report No

126 Nalunaarsuiffik 11: Nakkutilliinermut aamma Nalilersuinermut Pilersaarut Inoqatigiinni killigititat Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi Pisussaaffiit Nakkutilliinermi Periuseq Akulikissuseq Nakkutilliinerup inernerinik nalunaarneq aamma nassiussineq: Akisussaasoq Hudson Resources aalajangersimasumik pisartumik nalilersuiffigisarusuppai pisussaaffiit Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuineq eqqartorneqartut angusarnerlugit aamma nakkutilliinermi pilersaarutit sunniuteqarluarnersut. Nunap ilaani Peqqinnissaqarfiit kiffartuussisinnaaneri imaluunniit nunap ilaani peqqinnermut aamma ilorrisimaarnermut paasinninnerit malunnaatilimmik annikillissagaluarpata Suliniutip kinguneranik, Hudson Resources naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut, inoqutigiit aamma soqutigisaqaqatigiit suleqatigalugit aaqqissutaasinnaasunik suussusiiniarpoq inoqutigiinnut iluaqutaasussanik aamma Suliniummi peqqinnermut piumasaqaatinik eqquutsitsissinnaasunik. Report No

127 Nalunaarsuiffik 11: Nakkutilliinermut aamma Nalilersuinermut Pilersaarut Inoqatigiinni killigititat Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi Pisussaaffiit Nakkutilliinermi Periuseq Akulikissuseq Nakkutilliinerup inernerinik nalunaarneq aamma nassiussineq: Akisussaasoq Piorsarsimanermi aamma Pinngortitami pingaartitat Nassaartoqariasaarnermi ingerlatseriaatsimik ineriartortitsineq Nassaartoqariasaanernik pisumik nalunaarsiat tunniunneqartut amerlassusaannik nakkutilliineq Aaqqissutissatut iliuuserineqarsimasut tamakkersimanerinik nakkutilliineq Ukiumoortumik nakkutilliineq sanaartornerup aamma ingerlatsinerup nalaa tamakkerlugu Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i. taakkulu kulturikkut kingornussanik akisussaasut); Inoqatigiit aamma soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut (s.i. Nunatta Katersugaasivia Allaffeqarfialu). Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Sunngiffimmi aamma aningaasanik iluanaarniutigalugu piniarnermut akuersissutsit (ingammik umimmannut akuersissutinut attuumassuteqartut) sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami atulersinneqarneranut sunniutit millisinneri. Qeqqata Kommuneanit piniarnermut akuersissutsit atulersinneqartut amerlassusaannik nakkutiginninneq. Ukiumoortumik nakkutilliineq sanaartornerup aamma ingerlatsinerup nalaani Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i. taakkulu najugaqartunut aamma aningaasatigut iluanaarniutigalugu piniarnermut akuersissutsinik atulersitnermut akisussaasut); Inoqatigiit aamma soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut (s.i. Piniartut Peqatigiiffii). Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Suliniuteqarfiup eqqaani uumasunik piniarnermut sunniutit millisinneri. Suliniuteqarfiup eqqaani piniartut pujoralaat aamma nipiliornerit piniagassaqarneranut sunniutaanik paasinninnerinik nakkutilliineq. Ukiumoortumik nakkutilliineq sanaartornerup nalaaniaamma ingerlatsinermi ukiut siulliit tallimat. Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut; Inoqatigiit aamma soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut (s.i. Piniartut Peqatigiiffii). Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Nunap ilaani Suliniuteqarfiup eqqaani isumalluutinik katersinernut (soorlu paarnat aamma naasut) sunniutit millisinneri. Isumalluutinik atortartut Suliniuteqarfiup eqqaani pujoralaat isumalluutit pitsaassusaannut sunniutaattut paasinninnerinik nakkutilliineq. Ukiumoortumik nakkutilliineq sanaartornerup aamma ingerlatsinerup nalaani Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i. taakkulu avatangiisinut pinngortitamilu isumalluutinut akisussaasut); Inoqatigiit aamma soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut (s.i. Pinngortitami isumalluutinik katersisartut, ilitsoqqussaralugu isumalluutinik atuisartut). Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Report No

128 Nalunaarsuiffik 11: Nakkutilliinermut aamma Nalilersuinermut Pilersaarut Inoqatigiinni killigititat Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi Pisussaaffiit Suliniummi aqqutinut qamutit motoorilinnut politikkimit ineriartortitsineq Susassaqanngitsut ilaaqqusaannginneranik politikkimik ineriartortitsineq Akissarsiornermi peqataanerup aningaasatigut iluanaarniutiga-lugu piniartut aamma aalisartut akuersissummik tigumminniinnarsinnaanera nnut sunniutinik nakkutilliineq Suliniummi atorfeqarnerup inoqatigiit piorsarsimanerani iliuutsinut, piniarnernut, aalisarnernut, assassorluni sulinernut, inoqatigiit ataqatigiinnerannut aamma ilitsoqqussaralugu ilisimasanik ingerlatitseqqinnernut peqataanermut sunniutaasa millisarnissai Nakkutilliinermi Periuseq Qamutit motoorilinnut politikkip sunniuteqarluarneranik nakkutilliineq (t.i. Suliniutip aqqutaani ajunaarnerit ammerlassusaat, ajutuungajannerit aamma pisut uumasunik ilaqartut). Susassaqanngitsut ilaaqqusaannginne-ranik politikkip Suliniummi qamutinut sunniuteqarluarneranik nakkutilliineq (t.i. pisut susassaqanngitsut ilaaqqusaannginneranut attuumassuteqartut ammerlassusaat). Aningaasatigut iluanaarneriutigalugu piniarnermut aamma aalisarnermut akuersissutit suliniummi sulisunut atulersinneqartut amerlassusaannik nakkutilliineq Sulisunik suleqeqarneq nakkutiginiar-lugu Suliniummi suliffeqarnerup ani-ngaasatigut iluanaarniutigalugu akuersissutsinik tigumminniinnarsin-naanermut sunniutai Suliniummi sulisunik (Kalaallinik nagguillit) aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami najugalinnik suleqateqarneq nakkutiginiarlugit annertunerusumik akissarsiornermut peqataalernermut pingaarutilinnut inoqatigiit piorsarsimassutsimut iliuusaanut, piniarnernut, aalisarnernut, assassorluni sulinernut, inoqatigiit ataqatigiinnerannut aamma ilitsoqqussaralugu ilisimasanik ingerlatitseqqinnernut paasinninnerit. Akulikissuseq Ukiumoortumik nakkutilliineq sanaartornerup aamma ingerlatsinerup nalaani Ukiumoortumik nakkutilliineq sanaartornerup aamma ingerlatsinerup nalaani Ukiumoortumik nakkutilliineq sanaartornerup aamma ingerlatsinerup nalaani Ukiumoortumik nakkutilliineq sanaartornerup aamma ingerlatsinerup nalaani Nakkutilliinerup inernerinik nalunaarneq aamma nassiussineq: Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i. ingerlassinermut akisussaasut); Inoqatigiit aamma soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut. Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i. taakkulu ingerlassinermut akisussaasut); Inoqatigiit aamma soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i.taakkulu atorfinitsitsinermut aamma piniarnermut akuersissummik atulersitnermut akisussaasut); Inoqatigiit aamma soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut (s.i. suliatigut peqatigiiffiit, piniartut aamma aalisartut peqatigiiffii). Aatsitassanut Ikummatissanullu Aqutsisoqarfik aamma naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut (t.i.taakkulu inuttut aamma piorsarsimassutsikkut ilorrisimaarnermut akisussaasut); Inoqatigiit aamma soqutigisaqaqatigiit attuumassuteqartut. Akisussaasoq Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Hudson Resources Soqutigisaqaqatigi innik Atassuteqarnermi Pisortaq Report No

129 Nalunaarsuiffik 11: Nakkutilliinermut aamma Nalilersuinermut Pilersaarut Inoqatigiinni killigititat Piorsarsimanermi aamma Pinngortitami pingaartitat (Nangitaq) Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuinermi Pisussaaffiit Nakkutilliinermi Periuseq Akulikissuseq Nalilersuinermi ingerlatsineq aamma Aqutsisut iliuusissaat naleqqussakkat Nakkutilliinerup inernerinik nalunaarneq aamma nassiussineq: Akisussaasoq Hudson Resources aalajangersimasumik pisartumik nalilersuiffigisarusuppai pisussaaffiit Inuiaqatigiinnut Sunniutissanik Nalilersuineq eqqartorneqartut angusarnerlugit aamma nakkutilliinermi pilersaarutit sunniuteqarluarnersut. Nassaartoqariasaarnermi Ingerlatsieriaatsit, Qamutit Motoorilinnut Politikki imaluunniit Susassaqanngitsut ilaqquusaannginneranik politikki nalilerneqassagaluarpata sunniuteqarluanngitsutut imaluunniit piniarnermut aamma inoqatigiit piorsarsimassutsimut iliuusaanut peqataanerit malunnaatilimmik annikillissagaluarpata Suliniutip kinguneranik, Hudson Resources naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartut, inoqutigiit aamma soqutigisaqaqatigiit suleqatigalugit aaqqissutaasinnaasunik suussusiiniarpoq inoqutigiinnut iluaqutaasussanik aamma Suliniummi atorfeqarnermi piumasaqaatinik eqquutsitsissinnaasunik. Isumalluutinik atortartut pujoralaat aamma nipiliornerit uumasunut aamma/imaluunniit isumalluutit pitsaassusaannut sunniisutut paasinnippata, Hudson Resources ingerlatsiniarpoq annertunerusumik misissuinernik silaannap pitsaassusaannut aamma nipiliornermup uumasunut sunniutaanik aammalu inerneri naalakkersuinermi suliffeqarfiit attuumassuteqartunut aamma sumiiffimmi nunap ilaani misissuiffissami nakugalinnut saqqummiullugit; aamma soqutigisaqaqatigiit sunnertittut suleqatigalugit aaqqissutaasinnaasunik suussusiiniarpoq inoqutigiinnut eqqasuutaat aaqqiiviginiarlugit. Report No

130 7.0 NAJOQQUTAT Atammik Settlement Council and Hunters and Fishers Interview Held at Community Centre. June 22 nd Bjerregaard. P Folkesundhed Gronland. Arctic Research Journal. Available from: Accessed February 6, BMP Guidelines for Social Impact Assessments for mining projects in Greenland. Available from: Accessed January, Brady. B., and Hains. D., Prefeasibility Report on the White Mountain Anorthosite Project, West Greenland. Internal Document. Campbell, C Migrancy, masculine identities and AIDS: The psychosocial context of HIV transmission on the South African gold mines. Social Science and Medicine. Volume 45, Issue 2. Pgs Deloitte Information guide: How to set up a business in Greenland, 5 th Edition. Nuuk: Deloitte Statsautoriseret Revisionsaktieselskab. Available from Accessed 26 March Gibson, V.V Negotiated Spaces: Work, Home and Relationships in the Dene Diamond Economy, PhD Thesis, University of British Columbia, off print, 300 pp. Golderberg, S., Shvellar, J., Ostry A., and Koehoom, M Youth sexual behaviour in a boomtown: implications for the control of sexually transmitted infections. Published in Sexually Transmitted infections, Volume 84, Issue 3. Pgs. 220 to 223. Government of Greenland. 2009a. Act on Greenland Self Government. Available from: Accessed February, Government of Greenland. 2009b. Mineral Resources Act. Available from: on.pdf. Accessed February, Government of Greenland. 2012a. Greenland Parliament Act No. 26 Amendments to the Mineral Resources Act. Available from: Accessed February Government of Greenland. 2012b. Our future Yours and My Responsibility - Towards Available from: VoresFremtid_UK_2025_net%20pdf.ashx. Accessed January, Report No

131 Government of Greenland Facts on Greenland. Available from: Government of Greenland. n.d. Economy and Industry in Greenland. Available from: Greenland/Economy-and-Industry-in-Greenland. Accessed January, Government of Greenland Forslag til Grønlands olie og mineralstrategi Nuuk: Government of Greenland. Available from: Accessed 1 April Greenland National Museum and Archives Report on the Archaeological Survey Performed for Hudson Resources at Quqortorsuaq June Report no Prepared by P.K. Knudsen. Grontmij Social Impact Assessment: Tanbreez Mining Greenland A/S Non-technical summary. Available from: %20-%20SIA_EN_Non-Technical%20Summary_August% pdf Accessed February Hains Engineering Company Prefeasibility report on the White Mountain Anorthosite Project, West Greenland prepared for Hudson Resources Inc, Draft Revision 6, February Toronto: Hains Engineering Company Limited. Internal Document.. Hudson Resources. no date c. Project Alternatives. Internal Document. Hudson Resources. no date, a. Tailings Management Plant. Internal Document Hudson Resources. no date, b. White Mountain Project Description. Internal Document. InterGroup Consultants Ltd Economic Valuation and Socio-cultural Perspectives of the Estimated Harvest of the Beverly and Qamanirjuaq Caribou Herds. Available at: Cultural_Value_of_Bev+Qam_Caribou_01May08.pdf. Accessed in January 2014 Itilleq Hunters and Fishers Interview held at Community Centre, Itilleq. June 17th Itilleq Settlement Council Interview held at Community Centre. June 17 th Kangaamiut Settlement Council and Hunters and Fishers Interview held at Kangaamiut School. June 19th Kangerlussuaq Hunters and Fishers Interview held at Air Greenland Conference Room. June 14th, Kangerlussuaq Settlement Council Interview held at Council Office. June 14th, Report No

132 Knudsen, C., J. Wanvik, and H. Svahnberg Anorthosites in Greenland: a possible raw material for aluminium? Geological Survey of Denmark and Greenland Bulletin 26: Maniitsoq Hunters and Fishers Interview held at KNAPP and SAAPP office. June 20th Maniitsoq Port/Royal Arctic Interview held at Royal Arctic Office. June 20, Maniitsoq Town Council Interview held at Municipal Office. June 20th Napasoq Settlement Council Interview held at Napasoq Church. June 22 nd, Parliament of Greenland Lov nr. 21 af 18. November 2010 om miljøafgift på produkter til energifremstilling. Nuuk: Parliament of Greenland. Available from Accessed 1 April Qeqqata Municipal Council Interview held at Municipal Office, Sisimiut. June 15 th Qeqqata Municipality Erhversplan 2011; Med overslgsarene Available from: Accessed February Qeqqata Municipality Arsberetning Accessed January Qeqqata Municipality Musk ox licences. Available from: Accessed February Qeqqata Municipality. 2014a. Health. Available from: Accessed Qeqqata Municipality. 2014b. Fire. Available from: bid/299/default.aspx. Accessed February Qeqqata Municipality. 2014c. Leisure and Culture. Available from: February, Sarfannguit Settlement Council Interview held at Community Centre. June 16th Sisimiut Business Council Interview held at Sisimiut Business Council Office. June 18th, Sisimiut Hunters and Fishers Interview held at Seamen's Home. June 15th, Sisimiut Municipal Police Interview held at Sisimiut Police Station. June 18, Report No

133 Skattestyrelsen. 2013a. Meddelse nr. 77, Udskrivningsprocenter for indkomståret Nuuk: Skattestyrelsen. Available from Accessed 26 March Skattestyrelsen. 2013b. Meddelse nr. 72, De skattemæssige fradrag m.m. for Nuuk: Skattestyrelsen. Available from Accessed 4 April Skattestyrelsen. 2013c. Meddelse nr. 76, Værdi af frie goder (fri kost, logi, telefon mv.) for indkomståret Nuuk: Greenland Tax Agency. Available from Accessed 26 March Skattestyrelsen Vejledning for tilflyttere til Grønland. Nuuk: Skattestyrelsen. Available from: Accessed 26 March Sly, P.G., L. Little, R. Freeman, and J. McCullum, Updated State of Knowledge Report of the West Kitikmeot and Slave Geological Province. Available at: Accessed in January Statistics Greenland Number of persons per dwelling by district, per 1 January, time and place. Available at: sing/&lang=1. Accessed February Statistics Greenland. 2012a. (ARELED4) Unemployment in percent of the labour force among permanent residents aged years by time, quarter, district, place of residence, age and gender. Available from: ent.asp. Accessed January, Statistics Greenland. 2012b. Main employment for permanent residents by time, industry, municipalities and gender. Available from: sp. Accessed January, Statistics Greenland. 2012c. Turismestatistik I perioden 1. okt sept Available from: p2&colcode=p. Accessed February, Statistics Greenland. 2013a. Greenland in Figures 2013, 10 th Revised Edition. Available from: GF. Accessed January, Report No

134 Storey, K Fly-in / Fly-out: Implications for Community Sustainability. Published in Sustainability, Volume 2, pgs ISSN Available from: Accessed 24 Feb 2014 TELE Greenland. 2014a. About TELE. Available from: Accessed February, True North Gems Draft Social Impact Assessment for The Aappaluttoq Ruby Project, True North Gems Inc. United Nations Office on Drugs and Crime Global Study on Homicide. Available from: Accessed February, Visit Greenland n.d.b. Maniitsoq. Available from: Accessed January, Visit Greenland n.d.c. Nuuk. Available from: Accessed January, Visit Greenland n.d.d. Sisimiut. Available from: Accessed January, Visit Greenland. n.d.a. Kangerlussuaq. Available from: Accessed January, Visit Greenland. n.d.e. Maps and Providers. Available from: Accessed January, World Health Organisation World Health Organisation Constitution. Available from: Accessed 25 Feb Report No

135 Qupperneq piaaraluni allanneqanngitsoq Report No

136 Nalunaarusiap Atsiorneranut Qupperneq GOLDER ASSOCIATES LTD. Natasha Kone Social Specialist Linda Havers Associate, Social Scientist Golder, Golder Associates and the GA globe design are trademarks of Golder Associates Corporation. c:\users\nkone\appdata\local\microsoft\windows\temporary internet files\content.ie5\vnldl0by\sia hudson resources inc white mountain project rev2 july blacklined (3).docx Report No

137 Qupperneq piaaraluni allanneqanngitsoq Report No

138 Golder Associates Ltd Century Avenue, Suite #100 Mississauga, Ontario, L5N 7K2 Canada T: +1 (905)