Plani Lokal i Veprimit në Mjedis Komuna Bushat

Transcription

1 Plani Lokal i Veprimit në Mjedis Komuna Bushat Bushat Commune Local Environmental Action Plan

2

3 Plani Lokal i Veprimit në Mjedis Komuna Bushat

4 Ky dokument është përgatitur në kuadër të projektit: Përgatitja e Planit Lokal të Veprimit në Mjedis për komunën Bushat Mbështetur nga: Agjencia Spanjolle për Zhvillim dhe Bashkëpunim Ndërkombëtar (AECID) This document is prepared in the frame of the project: Preparing Local Environmental Action Plan for Bushati Commune Financially supported by: Spanish Agency for International Cooperation and Development (AECID) me mbështetjen e: Qendra Rajonale e Mjedisit - Shqipëri Në bashkëpunim të ngushtë me: Komuna Bushat REC with the support of: The Regional Environmental Center - Albania In close cooperation with: Bushati Commune me kontributin e: Ekspertëve vendorë: Lindita Skuka, Nikollë Frani, Ndrekë Shelqeti, Gjovalin Sukaj, Vlash Gjondrekaj, Ylber Hidrej, Zamira Abazi, Zija Gerbeti. Stafit të REC Shqipëri, veçanërisht: Mihallaq Ll. Qirjo, Eduart Cani, Djana Bejko dhe Alken Myftiu. with the contribution of: Local experts: Lindita Skuka, Nikollë Frani, Ndrekë Shelqeti, Gjovalin Sukaj, Vlash Gjondrekaj, Ylber Hidrej, Zamira Abazi, Zija Gerbeti. REC Albania staff, especially: Mihallaq Ll. Qirjo, Eduart Cani, Djana Bejko dhe Alken Myftiu. Viti i botimit 2008 Shtypur në shtypshkronjën Gent Grafik, Tiranë Ç është REC Qendra Rajonale e Mjedisit (REC) është një organizatë ndërkombëtare jopartizane, joavokate, jofitimprurëse, që mbështet zgjidhjen e problemeve mjedisore në Europën Qendrore e Lindore (EQL), duke nxitur bashkëpunimin ndërmjet organizatave joqeveritare, qeverive, bizneseve e aktorëve të tjerë mjedisorë, si dhe duke mbështetur shkëmbimin e lirë të informacionit dhe pjesëmarrjen e publikut në vendimmarrjen mjedisore. REC është krijuar në vitin 1990 nga SHBA, Komisioni Europian dhe Hungaria. Sot, REC bazohet ligjërisht në Kartën e tij, nënshkruar nga 28 vende dhe nga Komisioni Europian, dhe në një marrëveshje ndërkombëtare me qeverinë hungareze. REC ka zyrën qendrore në Szentendre, Hungari, dhe zyrat e vendeve në secilin prej 17 vendeve përfituese. Shqipëria e ka nënshkruar Kartën e REC në vitin Zyra e REC për Shqipërinë është hapur në vitin Kjo zyrë punon për realizimin e misionit të REC duke mbështetur organizatat jofitimprurëse, institucionet mjedisore në të gjitha nivelet dhe aktorë të tjerë të interesuar në fushën e mjedisit, duke mbështetur proceset pjesëmarrëse dhe shkëmbimin e lirë të informacionit. Fushat kryesore të veprimtarisë janë: Programi i granteve për OJF-të; Planet Lokale të Veprimit në Mjedis; Informacioni Mjedisor; Edukimi Mjedisor; Programi i kualifikimit për OJF-të dhe për zyrtarë të mjedisit, Nismat dhe Programet vendore e rajonale etj. Donatorët më të fundit janë: Komisioni Europian, Ambasada e Mbretërisë së Vendeve të Ulëta në Tiranë, SIDA, UNDP, GEF. SGP, Fondacioni SOROS, SDC, BE, AECID, etj.

5 PËRMBAJTJA Parathënie Analiza e përgjithëshme e mundësive dhe sfidave në zhvillimin e Komunës Bushat Analiza e gjendjes Pamje e përgjithshme e Komunës Bushat 2.2 Ndryshimi i popullsisë dhe struktura demografike 2.3. Planifikimi i territorit 2.4 Karaktersitikat e relievit dhe shtrirjes gjeografike të komunës 2.5 Veçoritë klimatike 2.6 Burimet e të ardhurave dhe zhvillimi i biznesit 2.7 Shërbimet 2.8 Burimet për zhvillim 3. Bujqësia, vlerat dhe menaxhimi i natyrës Ndarja e tokës dhe bujqësia 3.2 Përdorimi i kimikateve e mekanizimi 3.3 Rezervat ujore 3.4 Sistemi i mbrojtjes nga përmbytjet dhe zonat me rrezikshmëri përmbytjeje 3.5 Përdorimi i tokës bujqësore, prodhimtaria dhe përfitimet ekonomike 3.6 Punësimi në bujqësi 3.7 Sistemi drenazhues 3.8 Ujitja 3.9 Llojet e peshkimit dhe nismat e akuakulturës në zonë 3.10 Bimët mjeksore 3.11 Zona pyjore dhe problemet në të 3.12 Erozioni 3.13 Kapacitetet administrative dhe njerëzore në fushën e bujqësisë 4. Cilësia e ajrit dhe shëndeti i popullatës Cilësia e ajrit në komunë 4.2 Aktivitetet që shkaktojnë ndotje 4.3 Qendrat Shëndetësore në komunë 4.4 Higjena dhe problemet lidhur me shëndetin e popullatës 5. Arsimimi, edukimi mjedisor dhe turizmi Vlerat kulturore të Komunës Bushat II. Identifikimi i problemeve III. Plani i Veprimit Local Environmental Action Plan English version... 57

6

7 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Parathënie Dokumenti i përgatitur është plotësisht në përputhje me legjislacionin Shqiptar për zhvillimin lokal dhe kompetencat e dhëna të pushtetit vendor për të ndërmarrë nisma të tilla në dobi të përmirësimit të mjedisit dhe shërbimeve në këtë nivel. Ai është hartuar në kuadër të projektit Plani Lokal i Veprimit në Mjedis për Komunën Bushat, mbështetur nga Qendra Rajonale e Mjedisit (REC), Shqipëri me financim të Agjencisë Spanjolle për Zhvillim dhe Bashkëpunim Ndërkombetar. (AECID). PLVM për komunën Bushat përveç se tenton të përmiresojë treguesit e jetesës për komunitetin, por edhe në realizimin e treguesve të kërkuar në nivelin vendor dhe atë mjedisor në kuadër të integrimit evropian të vendit tonë. Përgatitja e Planit Lokal të Veprimit në Mjedis është kryer në mbështetje të Planit Rajonal të Veprimit në Mjedis dhe kuadrit kombëtar të zhvillimit në plotësimin e detyrimeve dhe parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm. Njëra prej këtyre kërkesave është edhe rritja e aftesive administrative dhe menaxhuese në nivel vendor për hartimin dhe zbatimin e Programeve dhe Planeve Mjedisore. PLVM ja e Komunës Bushat është e harmonizuar me shumë dokumente të tjerë strategjikë të përgatitur dhe miratuar për këtë zonë: Strategjia Kombëtare e Mjedisit (2007) përcakton politikat për të gjithë sektorët e zhvillimit duke perfshirë menaxhimin e qëndrueshëm të burimeve mjedisore të përdorura për zhvillim si dhe mbrojtjen e florës dhe faunës. Plani Rajonal i Veprimit në Mjedis për deltën e lumit Drin (Shkodër-Lezhë) (2006). PLVM-ja e Komunës Bushat merr parasysh edhe punë të bëra më parë nga vetë komuna në bashkëpunim me partnerë dhe donatorë të tjerë si USAID dhe COSPE. PLVM-ja e Komunës Bushat ka marrë në konsideratë përmirësimin e gjendjes mjedisore, të shërbimeve dhe përvojën e grumbulluar prej projekteve të zbatuara për ujin e pijshëm nga Qeveria Austriake. PLVM-ja e Komunës Bushat ka marrë në konsideratë edhe analizën e kryer për studimin urbanistik ( ), i cili është në studim e sipër, si dhe studimin e bërë për Kurorën e Bushatit. Përveç përfitimeve të tjera, ky proces dhe dokument i përgatitur synon ngritjen e ndërgjegjes mjedisore në nivelin rajonal dhe vendor. Procesi i konsultimeve publike të ndërmarra në kuadër të hartimit të këtij dokumenti, ka përmbushur jo vetëm një detyrim ligjor dhe standart të kërkuar, por ka përmirësuar realisht cilësinë e tij dhe rritur ndjenjën e pronësisë komunitare për të.

8

9 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 1. Analiza e përgjithëshme e mundësive dhe sfidave në zhvillimin e Komunës Bushat Kjo analizë është zhvilluar si pjesë e procesit të hartimit te PLVM-së me grupet e punës të ngritura pranë Komunës Bushat. Qëllimi ka qenë nxjerrja në pah dhe evidentimi i mundesive dhe sfidave që ka kjo zonë për zhvillim e qëndrueshëm. Rëndësi e veçantë i është dhënë shqyrtimit të burimeve natyrore dhe kapaciteteve njerëzore që ka kjo zonë, të cilat mund të sigurojnë bazën e planifikimit të mëtejshëm për projekte zhvillimore dhe marrjen nën mbikqyrje të sfidave për të mënjanuar rreziqet dhe pengesat e pranishme dhe potenciale. Në plotësimin e saj kanë kontribuar takimet e organizuara me banorë të zonës, bizneset lokale dhe shoqata mjedisore rinore e Shkollës së Mesme të Bashkuar Bushat. Kjo analizë do të jetë gjithmonë mjet pune për tu diskutuar e përmirësuar vazhdimisht nëpërmjet debatit. Ajo mund ti shërbejë vendimmarrësve dhe sipërmarrësve të ndryshëm, të cilët e gjejnë veten natyrshëm me përgjegjësitë dhe mundësite e tyre në të mirë të zhvillimit të zonës tonë. Pikat e forta - Shumëllojshmëria e habitateve natyrorë, dy lumenj që përshkojnë zonën, fusha shumë pjellore, - Ujra mbi dhe nëntokësore shumë të pasur, - Fusha me tregues shumë të mirë agro pedologjik (shumë pjellore). - Mundësi të mëdha prodhimi bujqësor dhe blegtoral të mbështetura nga pjelloria e madhe e tokës dhe nga përvoja shumë e mirë e komunitetit. - Traditë e mirë: Rekorde në prodhime bujqësore (misër, perime) dhe blegtorale (qumësht dhe mish). - Burime të pasura natyrore (argjile etj), - Ekzistenca e mjaft bimëve mjeksore. - Sipërfaqe e konsiderueshme si komunë (100 km²) - Popullsi e madhe (rreth banorë) - Një numër mjaft i madh i banorëve me arsim të lartë si dhe prezenca prej shumë vitesh e shkollave të mesme si dhe hapja së fundmi e Shkollës Kombëtare të Fermerëve. Pikat e dobëta - Mungesë fondesh për përfundimin e zbatimit të projektit të Mbetjeve Urbane. - Rendimente të ulta deri tani në bujqësi për mungesë të sistemit të Kullim Vaditjes (problem tashmë i tejkaluar). - Investime private pa kriter si rezultat i mungesës së Planit Rregullues. - Ndërtime pa kriter - Problemet e pronësisë mbi tokën. - Mungesë e nivelit kulturor dhe ndërgjegjësimit mjedisor lidhur me problemet dhe alternativat për mjedisin. - Mundësia për tu shpallur Bashki. - Afërsia me Shkodrën (12 km), - Afërsi me tregjet më të mëdha (Tirana) - Kryqëzimi i rrugëve kombëtarë drejt veriut të Shqipërisë dhe Malit të Zi. - Egzistenca e vendeve që mund të shpallen Monumente Kulture. - Një pjesë e shpallur zonë e mbrojtur, - Vlera të historisë kombëtare

10 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Mundësitë - Zhvillimi i bujqësisë, - Zhvillimi i blegtorisë, - Rritja e rendimenteve bujqësore e blegtorale, - Grumbullimi me kriter i bimëve mjeksore - Shpallja Zonë e Mbrojtur - Gjeografikisht, zonë me perspektivë zhvillimi. - - Zonë me mundësi të zhvillimit tregtar. - Mundësi për industrinë agro-përpunuese. Hartimi i shpejtë i Planit të Rregullimit të Territorit. - Ndërtimi i shpejtë i fushës sanitare për grumbullimin e mbetjeve. - Shkallë e lartë bashkëpunimi: Zhvillim partneritetesh me donatorë dhe shoqata në rajon. - Zonë e mirarsimuar. Kërcënime - Mungesë fondesh. - Probleme ligjore të ndarjes së tokës. - Urbanizim i shpejtë i zonës duke kërkuar një zhvillim të shpejtë të infrastrukturës - Mungesë e njohjes mjedisore dhe ndërgjegjësimi i pamjaftueshëm i komunitetit për mjedisin. 10

11 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 2. Analiza e gjendjes 2.1. Pamje e përgjithshme e Komunës Bushat Komuna Bushat bën pjesë në Qarkun e Shkodrës ndodhet në jug të këtij qyteti në një largësi prej 12 km. Ajo kufizohet në veri lindje me lumin Drin, në jug dhe jug perëndim me Qarkun Lezhë dhe në veriperëndim kufizohet me Komunën Berdicë. Sipërfaqja e komunës Bushat është 100 km², ndërsa popullsia është rreth banorë (të dhëna të komunës, 2007). Të ardhurat kryesore sigurohen nga bujqësia dhe blegtoria. Tokë arë është 5800 ha, sipërfaqe e cila është ndarë sipas ligjit 7501 për tokën. Nga ky ligj kanë fituar frymë. Në territorin e komunës kalojnë dy lumenj të rëndësishëm. Lumi Drin që përshkon në anën veriore të tyre fshatrat Stajkë, Kosmaç dhe Ashtë, lumi i cili bashkohet me lumin Buna në Bahçallëk. Drini i Vogël, i cili nëpër komunën Bushat kalon nëpër fshatrat Stajkë, Plezhë, Shkjezë, Barbullush dhe Kukel. Ky lum derdhet në det në deltën e tij në Qarkun Lezhë. Në fund të vitit 2007 u shpall edhe firma fituese e studimit të masterplanit për Komunën Bushat. Në këtë Master-Plan përveç të tjerash u parashikuan edhe: 1. Zgjerimi i studiuar i vijave të verdha për 14 fshatra të komunës Bushat. 2. Ndërtimi i Qendrës Tregtare, i Qendrës së Biznesit, i një banke, kinemasë, bibliotekës, stadiumit. 3. Ndërtimi i një spitali 4 katësh me kapacitet 150 shtretër. 4. Në dy krahët e super stradës do të jete zonë tregtare, në dy anët do të ketë rrugë dytësore për një qarkullim më të sigurtë. 5. Është përcaktuar zona industriale. 6. Zonat e gjelbërta të parashikuara, përveç atyre ekzistuese e cila do te jetë rreth 3.5 ha. Kjo zonë kryesisht do të jetë në të dy anët e Drinit të Bushatit, krahas një rruge që do të ndërtohet në krahun jugor të këtij lumi, paralel me të. 7. Në anën lindore të kodrave të Bushatit, në pjesën nga rruga e Vaut të Dejës dhe deri në kryqëzimin me Barbullushin është planifikuar ndërtimi i ndërtesave 4 katëshe por këtu do të ketë edhe ndërtesa individuale 1-2 katëshe. 8. Është planifikuar edhe ndërtimi i një shkolle fermerësh, e cila funksionon sot, por në mjediset e shkollës së Mesme Bushat Çdo ndërtim objektesh, rrugësh etj është bërë duke patur parasysh studimin e bërë nga EPTIZA (2006). Në komunën Bushat, ndërtimet janë relativisht të grupuara, pasi kanë ekzistuar vijat e verdha, të cilat janë zbatuar. Përgjithësisht, ndërtimet janë bërë të kontrolluara. Ndër ndërtimet e zbatuara dominojnë ato një katëshe Tip Elbasani gjë, e cila ka uniformizuar tipologjinë e banesave në këtë zonë. Sidoqoftë, përjashtim është bërë vetëm në fshatrat Bushat, Rranxa dhe Barbullush ku respektivisht janë bërë ndërtesa 4 katëshe, 3 katëshe dhe 2 katëshe. Këto ndërtesa kanë shërbyer për të strehuar të shpërngulurit nga ndërtimi i hidrocentraleve të kaskadës së Drinit. Pas viteve 90, në kuadrin e kaosit të përgjithshëm edhe problemet e urbanistikës u bënë pjesë e këtij kaosi. Pa asnjë studim urbanistik, shpesh në mes të fushës, në ndonje rast, edhe mbi vepra arti, filluan të mbijnë ndërtime tip vilë me një, dy, apo tre kat. Në disa qendra fshatrash u bënë ndërtime për aktivitete të bizneseve dhe shërbimesh, pa asnjë plan e kriter, të cilat asfiksuan qendrat e fshatrave. Për të rivendosur gjendjen deri diku më normale dhe dhënë frymëmarrjen e duhur mjediseve të përbashkëta dhe atyre të shërbimit, në tën filloi prishja e ndërtimeve pa leje, në disa 11

12 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat fshatra, si në Bushat, Kosmac, Rranxa etj. Ky proces ka vijuar më i rregullt që prej momentit kur inspektoriatet e ndërtimit kaluan në varësi të pushtetit vendor. 2.2 Ndryshimi i popullsisë dhe struktura demografike Komuna Bushat përbëhet prej banorësh me familje 1, të cilët jetojnë në 14 fshatra: Bushat, Barbullush, Rranxa, Stajkë, Kosmaç, Ashtë, Melgushë, Plezhë, Shkjezë, Kukel, Sumëz, Fshati i Ri, Hoten dhe Konaj. Shpërndarja e popullësisë sipas numrit dhe gjinisë paraqitet ne grafikun e më poshtëm: Graf. 1. Ndarja gjinore e popullsisë sipas fshatrave Meshkuj Femra Nr. Popullsise Bushat Shkjeze Plezhe Kosmaç Stajke Ashte Rranxa Fshati I Ri Mali I Jushit Konaj Melgushi Barbullushi Kukli Hotni Fshatrat Numri i popullsisë gjatë 15 viteve të fundit ka qëndruar pothuajse në të njëjtin nivel ç ka do të thotë se numri i banorëve që kanë ardhur është i barabartë me të larguarit. Popullsia është përgjithësisht homogjene, pasi siç e kemi theksuar edhe më lart, numri i të ardhurve është relativisht i vogël. Pjesa e banorëve që kanë ardhur u përket dy kohëve të ndryshme. Pjesa më e madhe e tyre kanë ardhur në kohën e ndërtimit të hidrocentraleve (përmbytja e tokës nga liqenet e hidrocentraleve) dhe një pjesë e vogël pas viteve 90-të. Banorët e ardhur kanë rritur larminë e kulturave, dhe duhet theksuar që bashkëjetesa është e shkëlqyer. Numri i të arsimuarve me arsim të lartë në komunë i kalon të 250 banorët, ndërsa numri i personave me arsim të mesëm është shumë i lartë Planifikimi i territorit Si edhe shumë probleme të tjera të kohës së tranzicionit, ndërtimet pa kriter dhe të paplanifikuara shpërthyen edhe në komunën e Bushatit. Arsyeja kryesore e këtij zhvillimi të pakontrolluar ishte nevoja e banorëve për strehim më të gjerë dhe cilësor, e përballur me mungesën e një plani rregullues dhe pamundësinë e kontrollit nga autoritetet. Për të menaxhuar situatën, për të disiplinuar ndërtimet e reja, si dhe për të plotësuar kërkesat e vazhdueshme të komunitetit, komuna Bushat ka nisur të punojë për Planin e Rregullimit të Territorit. Ky plan, përveç specialistëve të fushës, është diskutuar edhe me banorë të komunës, me grupe të ndryshme interesi etj. Në të janë parashikuar ndërtimet për banim, infrastruktura, objektet kryesore publike, hapësirat e gjelbërta, kurora e gjelbërt etj. Ky plan shkon përkrah me PLVM, për të harmonizuar zhvillimin që respekton natyrën dhe mjedisin. 1) sipas të dhënave të Gjendjes Civile, Tetor

13 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 2.4 Karaktersitikat e relievit dhe shtrirjes gjeografike të komunës Relievi Komuna shtrihet në Ultësirën Përëndimore, në nëndarjen e saj: Ultësira e Shkodrës. Ultësira e Shkodrës përbëhët nga dy pjesë: Ultësira e MbiShkodrës (në veri të qytetit të Shkodrës), Ultësira e NënShkodrës (në jug të qytetit të Shkodrës). Ultësira e NënShkodrës përbëhet nga Fusha e Bunës, e cila përfshin pjesën përëndimore dhe Fusha e Drinit e cila përfshin pjesën lindore dhe përbëhet nga Fusha e Zadrimës dhe Fusha e Drinit të Madh. Në përbërje të Fushës së NënShkodrës hyjnë dhe disa kurrize kodrinore të shpërndara në mënyrë të çrregullt,siç janë: kodrat e Berdicës, të Bushatit, të Kodhelit, vargjet e Rencit dhe Kakarriqit. Komuna Bushat është pjesë e Fushës së NënShkodrës. Lartësia mesatare mbi nivelin e detit shkon në 10-15m, ka dhe zona që ndodhen nën nivelin e detit siç janë kënetat e Trushit të Poshtëm, e Plezhës, e Shkjezit; ndërsa pika më e lartë është maja Marçinaj 372m. Formacionet që përbëjnë truallin e komunës janë kryesisht gëlqerore të Mesozoit dhe terrigjenet e Paleogjenit, Neogjenit, Kuaternarit. Pjesën më të madhe e zënë depozitimet e Kuaternarit të cilat ndërtojnë gjithë relievin fushor të kësaj zonë dhe përfaqësohen nga depozitime aluvionale dhe kënetore. Graf. 2. Relievi i komunës sipas fshatrave Relievi Totali Fushe Koder Bushat Shkjeze Plezhe Stajke Kosmaç Ashte Melgushe Konaj Rranxa Fshati I Ri Ha M.Jush+Hoten Barbullush Kukel Fshatrat Graf. 3 Relievi në shkallë komune Sip Gjithsej Are Koder Komuna 13

14 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Rajonizimi gjeografik Relievi i komunës ndahet në disa pjesë: 1. Fusha e Zadrimës 2. Vargu i Kakarriqit 3. Kodrat e Bushatit, Barbullushit, Plezhë-Shkjezit. 1. Fusha e Zadrimës. Në kuptimin e mirëfilltë etnografik shtrihet nga rreza lindore e malit të Kakarriqit dhe kodrat e Bërdicës - Bushat Barbullushit e deri në rrezen perëndimore të kurrizit kodrinor të Hajmelit. Në jug ajo zbret deri në Lezhë, ku ngushtohet shumë, kurse në veri deri tek rrjedha e Drinit. Në kuptimin fiziko-gjeografik, Fusha e Zadrimës shtrihet afërsisht nga Lezha (në jug), deri te Fusha e Gurit të Zi dhe Fusha e Rrencit në bregun e djathtë të Drinit (në veri), me gjatësi 30 km e gjerësi 8-10 km. Ndërtimi gjeologjik: Kjo fushë, ashtu si dhe fushat e tjera të nënshkodrës është vendosur në një depresion grabenor që ka kushtëzuar relievin e saj të sheshtë dhe shumë të ulët. Gjatë Pliokuaternarit, relievi i Shqipërisë u përfshi në levizje ngritëse ku dolën në sipërfaqe Mali i Rrencit dhe i Kakarriqit, ndërsa Fusha e Kakarriqit dhe Zadrimës mbeten në formë hullie. Përbërja gjeologjike është nga molasiket tortoniane si dhe terrigjene. Veçoritë e relievit: Fusha e Zadrimës përfaqëson një gropë sinklinale me lartësi që shkojnë nga 10-15m mbi nivelin e detit. Pjerrësia e fushës shkon si në drejtim të veriut (drejt Drinit), ashtu dhe në drejtim të perëndimit (drejt Drinit të Lezhës). Në drejtim të lindjes lartesitë vijnë duke u ngritur. Në këtë fushë janë ngritur disa fshatra si: Barbullush, Bushat, etj. Dikur kjo fushë ishte një kënetë, e cila përmbytej shpesh herë nga ujrat e lumejve Drin e Gjadër. Në vitin 1954, u bë bonifikimi dhe ujrat e Gjadrit u devijuan për në Drin, në afërsi të fshatit Mjede. Veç kësaj, u ndërtuan kanale kulluese e vaditëse si ai Vaut Dejës Bushat, etj. Sot, kjo fushë është rajon i rëndësishëm bujqësor. 2. Mali i Kakarriqit (ose m. i Barbullushit) zë pjesën jug-perëndimore të komunës, në pjesën veriore kufizohet me skajin jugor të Fushës së Trushit, në jug kufizohet me Drinin e Lezhës (bregun e djathtë të tij), në perëndim kufizohet me Fushën e Kakarriqit ose të Torovicës (që e ndan nga binjaku i tij, Mali i Rrencit), në lindje kufizohet me Fushën e Zadrimës. Në pjesën jugore të tij, ky mal shërben si kufi natyror me Qarkun e Lezhës. Me këto pika kufizuese ai ka një gjatësi prej 18km dhe gjerësi afro 1km. Ky mal ka formë të përzgjatur, paralel me Malin e Rrencit dhe njëkohësisht me vijën bregdetare të Shqipërisë. Si pika ekstreme veriore e jugore mund të merren fshatrat Trush (Shkodër) dhe Balldren (Lezhë) dhe lindore e perëndimore fshatrat Barbullush (Shkodër) e Torovicë (Lezhë). Në rreze të këtij mali janë ngritur disa qendra banimi si: Trush, Fshati i Ri, Mali i Jushit, Barbullush, Hoten. Ndërtimi gjeologjik: Nga të gjitha tiparet strukturore, litologjike, morfologjike e morfogjenetike është i ngjashëm me Malin e Rrencit. Përsa i përket gjenezës, ky mal futet në strukturën e madhe të përkuljeve paramalore që në fillim të miocenit ka pësuar zhytje dhe është mbuluar nga deti. Më vonë, në pliokuaternar është përfshirë, si i gjithë territori i Shqipërisë nga lëvizje tektonike ngritese, ka dalë në sipërfaqe në formën e një kurrizi malor bashkë me Malin e Rrencit. Mali i Kakarriqit karakterizohet nga shkëputje të fuqishme tektonike, shkëputje tërthore, të cilat kanë ndodhur në Ultësirën Shkodrane. Këto shkëputje kanë ndërprerë shkëputjet tërthore të riaktivizuara në drejtim juglindor, prandaj janë formuar mozaike bllokore (horst-graben). Si rrjedhojë e kësaj tektonike të re, ka ndodhur që edhe strukturat e vjetra të zonës së Krujës të priten e të diferencohen duke krijuar horste e grabene në pjesën jugore të Ultësirës Shkodrane, si horsti i Barbullushit që ndahet nga grabeni i Zadrimës dhe Kakarriqit. Duke qenë pjesë e Ultësirës Shkodrane ky mal është zonë kontakti i tektonikës së vjetër me atë të re, është zonë e paqëndrueshme me aktivitet sizmik. Si rrjedhojë e levizjeve tektonike, disa thyerje normale tektonike i kanë dhënë strukturës së tij karakterin bllokor. Këto thyerje kanë shkaktuar edhe asimetrinë e shpateve: shpati perëndimor bie rrepirët mbi fushën e Kakarriqit, kurse shpati lindor bie më butë mbi fushën e Zadrimës. Shkëmbi rrënjësor që formon Malin e Kakarriqit përbëhet nga gëlqerorë të kretakut të zonës së Krujës. 14

15 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Relievi: Mali i Kakarriqit përfaqëson një kurriz antiklinal me shtrirje paralel me vijën bregdetare, me drejtim Dinarik ose veriperëndim-juglindje. Ai është një mal i ngushtë me shpate asimetrike. Ky horst i përzgjatur antiklinal kufizohet nga dy grabene, ai i Zadrimës në lindje e ai i Torovicës, në perëndim. Kurrizi i tij është i sheshtë dhe duket se përfaqëson një sipërfaqe erozive neogjenike, e cila është përpunuar nga proceset aktuale sidomos ato karstike dhe denudative (si gërxhe, hinka, brazda, vrima, zgavra), të cilat favorizohen nga një sistem përroskash mbi sipërfaqen e tij. Këto procese karstike i kanë dhënë pamjen peizazhit të këtij mali. Zhvillimin e karstit e ndihmojnë gjithashtu edhe dalja e gëlqerorëve drejtpërdrejt në siperfaqe si dhe bimësia e varfër. Mund të themi se këta dy faktorë luajnë rolin më të madh. Nga veriperëndimi, mali vjen duke u ngushtuar mjaft, në pjesën qendrore të tij lartësia është me e madhe. Lartësia mesatare arrin në m. Maja më e lartë është maja Marcinaj, 372m mbi nivelin e detit. Në malin e Kakarriqit ka edhe qafa që e lidhin me dy fushat kufizuese, më e përmendura është Qafa e Jushit. Copëtimi horizontal e vertikal janë në masë të papërfillshme. Kodrat e Bushatit, Barbullushit, Plezhë-Shkjezit jane kryesisht të ulta shtrihen si ishuj të vegjël në fushën e Zadrimës. Dallohen disa pika lartësie: Zefjana (249 m), Kodërletaj (70.4 m), Kodra Hoxhës (100.5 m), Kodërloc (78.6 m) (Guri i Dragoit). 2.5 Veçoritë klimatike Komuna bën pjesë në zonën e klimës mesdhetare fushore veriore, pjesët e larta (mali dhe kodrat) në zonën e klimës mesdhetare kodrinore veriore. Pozita gjeografike në skajin jugperëndimor të qarkut Shkodër, me Malin e Kakarriqit në perëndim, Fushën e Zadrimës në lindje, dhe malet e larta në lindje të saj, të cilat pengojnë depërtimin e masave ajrore të ftohta kontinentale, bëjnë të mundur që klima e komunës të jetë shumë e përshtatshme për veprimtari ekonomike dhe jetese. Mali ndodhet nën ndikimin e masave ajrore që vijnë nga Adriatiku. Fusha me një reliev të sheshtë ndikon në shpejtësinë e erës e regjimin vjetor të saj. Rrezatimi diellor vjetor rreth 2442 orë me diell në vit (ose rreth 327 ditë) duke krijuar bazat e shfrytëzimit si energji e rinovueshme për disa nga sektorët ekonomike dhe familjarët. Dimrat janë relativisht të butë me karakteristika të theksuara mesdhetare dhe vetëm në raste të rralla temperaturat e ulta nën zero gradë celcius mund të paraqesin rrezikshmëri për bujqësinë. Erërat fryjnë nga drejtime të ndryshme, por mbizotëron juglindja, verilindja pa përjashtuar veriun. Erërat lokale që fryjnë janë murlani në dimër, që sjell ngrica, mot të thatë, si dhe erërat shiprurëse në pranverë dhe vjeshtë si shiroku. Gjatë verës fryjnë erëra të ngrohta nga Adriatiku dhe sjellin freski. Temperatura mesatare e dimrit shkon në rreth 5 gradë celcius. Numri i ditëve me akull shkon nga ditë. Vera është shumë e nxehtë, temperatura e muajit me të nxehtë i kalon të 35 gradët, e ndonjëherë deri në 40 gradë celcius, ndërsa mesatarja e verës shkon në 24 gradë celcius. Si mesatare vjetore merren temperaturat gradë celcius. Amplituda vjetore e temperaturës është 17 gradë. Reshjet dhe regjimi i tyre lidhen me veprimtarinë ciklonare dhe anticiklonare, relievin, detin. Shpërndarja e tyre është e pabarabartë si në hapësirë dhe në kohë. Më shumë reshje bien në pjesën veriore të M. Kakarriqit dhe të F. Barbullushit. Në gjysmën e ftohtë të vitit bien më shumë reshje, rreth dy të tretat e tyre. Reshjet bien gjatë dimrit dhe vjeshtës, kryesisht në formë shiu. Bora është dukuri e rrallë dhe e paqëndrueshme. Breshëri nuk mungon dhe shkakton dëme në bujqësi. Sasia vjetore e reshjeve luhatet në mm në vit. Numri i ditëve me reshje është ditë me reshje në vit. Trashësia e borës shkon nga 8-20 cm, dhe shumë rrallë cm (viti 1985). Ditët me borë lëkunden nga 5-6 ditë në vit. Orët me diell në vit janë orë në vit. Lagështia mesatare vjetore 66% lagështia minimale, është ajo e muajit Gusht %. 2.6 Burimet e të ardhurave dhe zhvillimi i biznesit Dega kryesore e ekonomisë është bujqësia, e cila ka nivel zhvillimi mbi mesataren e vendit. Fusha është mjaft pjellore, në të janë krijuar ferma të vogla me drejtim bujqësor-blegtoral. Përvec kultivimit të bimëve të arave të të gjitha llojeve (si në arë dhe në sera), kultivohen vreshtat, drurët frutorë. 15

16 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Ekonomia blektorale numëron krerë gjedhe, krerë të imta (dhen, dhi), krerë derra, 900 krerë njëthundrakë, krerë shpendë (pula, pula deti, rosa, pata). Industria e lehtë e ushqimore përfaqësohet nga dy fabrika mielli dhe një fabrike për prodhimet plastike. Gjithashtu, funksionojnë shumë punishte të punimit të drurit, aluminit, mermereve, e inerteve, si dhe punishte të përpunimit të qumështit dhe nën produkteve të tij. Degët e tjera, si tregtia, artizanati dhe shërbimet kanë marrë zhvillim këto kohët e fundit. Në 2007, numërohen 165 subjekte private, persona juridikë e fizikë, nga të cilët në tregti 102 subjekte, në prodhim 27 subjekte, në shërbime 36 subjekte, etj. Në fshatin Melgush, është ngritur një treg i madh fruta-perimesh që mbulon jo vetëm zonën, por dhe më gjerë. Të ardhurat e komunës në 2007, duke krahasuar vitet , janë në rritje me 6.7 milionë lekë të reja, që do të thotë një rritje prej 46.3%. Punësimi paraqitet në grafikun e mëposhtëm: Graf. 4 - Punësimi sipas sektorëve të punësuar 373 vetë në sektorin privat 182 vetë në sektorin shtetëror 191 vetë Të ardhurat nga aktivitete mjedisore Komuna Bushat për vitin 2007 ka realizuar të ardhura lekë, nga të cilat tarifë pastrimi lekë. Nga të ardhurat e përgjithshme janë përdorur për qëllime mjedisore lekë, të specifikuara për gjelbërimin e qendrës së fshatrave Bushat, Barbullush me pemë dekorative, mirëmbajtje trotuaresh, pastrim mbeturinash të hedhura në vende jo të përshtatshme, lulishte në Bushat, Rranxa, Barbullush, pastrim kanalesh, etj. Për vitin 2008, është planifikuar që të ofrohet shërbimi i pastrimit në familje në gjashtë fshatrat më të mëdhenj. Janë planifikuar të sigurohen lekë nga ky shërbim dhe lekë nga tarifa e pastrimit për bizneset. Në vitet e tranzicionit shumë të rinj kanë emigruar jashtë vendit për një jetë me të mirë. Ky emigracion, me gjithë problematiken e tij ka përmirësuar ndjeshem nivelin ekonomik të familjeve të zonës. Graf. 5 - Analiza e të ardhurave Te ardhurat ne leke

17 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Vetë treguesit gjeografikë, demografikë dhe të zhvillimit kanë bërë që komuna Bushat të ketë një numër relativisht të lartë biznesesh. Këto biznese janë burim i mirë të ardhurash jo vetëm për pronarët e tyre, por edhe një burim i rëndësishëm të ardhurash për komunën. Më poshtë, jepen të detajuar bizneset që ushtrojnë aktivitetin në komunën Bushat. Tabela 1. Përmbledhëse e aktivitetit privat sipas llojit 2. Nr Lloji i aktivitetit Numri 1 Tregëtim me pakicë 30 2 Tregëtim materiale ndërtimi 12 3 Tregëtim karburanti 9 4 Tregëtim gazi 2 5 Bar restorant 31 6 Baxho 19 7 Punime duralumini 2 8 Punime druri 4 9 Furrë buke 2 10 Prodhim fidanë 2 11 Prodhim inerte 3 12 Prodhim plastmasi 1 13 Fabrikë bluarje 2 14 Farmaci 4 15 Farmaci Veterinare 1 16 Dentist 3 17 Ndërmarrje ndërtimi 2 18 Servis automjetesh 8 19 Autoshkolla 3 20 Salla lojrash 1 21 Parukeri 5 22 Fushë minifutbolli 2 23 Rrobaqepës 1 24 Shërbime interneti 1 25 Transferta parash 1 26 Transport udhëtarësh Telefoni fikse 1 28 Hoteleri 2 29 Shërbime të ndryshme 16 Total Shërbimet Menaxhimi i mbetjeve urbane Pozicioni gjeografik, përshkimi i territorit të saj prej dy rrugëve kombëtare, ndryshimi i mënyrës së të jetuarit dhe rritja e prodhimeve, e ka detyruar pushtetin vendor të komunës që të shtojë gamën dhe nivelin e shërbimeve. 2) Komuna Bushat, siguron të ardhura, mbështetur në ligjin 8652 dt 31/07/2000 Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore dhe në ligjet e tjera për tatimet dhe taksat vendore. 17

18 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Njëkohësisht, rrjeti tregtar dhe i shërbimeve, ka shtuar prodhimin e mbetjeve, gjë që ka rritur angazhimin e komunës në fushën e shërbimeve në këtë drejtim. Në komunë, prej vitesh, funksionon zyra e shërbimeve publike e cila mbulon pastrimin, mirëmbajtjen e rrugëve dhe furnizimin me ujë të pijshëm të banorëve. Aktualisht për shërbimin e pastrimit në komunë përdoret 1 makinë jo teknologjike 3 tonëshe dhe një fuqi punëtore prej 3 punëtorësh, të cilët grumbullojnë dhe transportojnë mbetjet në një pikë grumbullimi. Në bashkëpunim me shoqatën COSPE, këtij vendgrumbullimi i janë kryer studimet mjedisore, gjeologjike, etj, por me fillimin e fushës së re të mbetjeve, është menduar që kjo fushë të mos shërbejë më për këtë shërbim. Disa tregues të vendit të depozitimit rajonal të mbetjeve urbane Largësitë nga : Drinasi metra Autostrada metra Shtëpi e vetmuar 250 metra Qender e banuar metra Vendburim ujësjellësi metra Rrugë kombëtare metra Sipërfaqja e depozitimit të mbetjeve urbane : Gjatësia 120 metra Gjerësia metra Banorë të komunës Bushat rreth banorë Sasia ditore për frymë 0,6 kg Sasia e përgjithshme ditore 15 tonë Sasia e përgjithshme vjetore tonë Në komunën Bushat është në ndërtim e sipër fusha rajonale sanitare e mbetjeve, e cila do të zgjidhë plotësisht problemin e depozitimit të mbetjeve për këtë komunë dhe zonat përreth. Në vijim të saj, komuna Bushat po planifikon ndërtimin e sistemit të grumbullimit dhe transportit të mbetjeve nga njësitë e bizneseve, shtëpitë dhe institucionet. Kapaciteti mbajtës i fushës së re, është parashikuar të plotësojë nevojat për depozitimin dhe përpunimin e mbetjeve urbane për një periudhë deri në 50 vjet. Në fushën e shërbimit të pastrimit, komuna ka bashkëpunuar edhe me shoqata dhe donatorë të ndryshëm si psh. COSPE (Itali), USAID, etj. Me anë të projekteve të vogla është synuar ndërgjegjësimi i komuniteti, dhe janë kryer një sërë ndërhyrjesh të tjera. Ndonëse ka patur rezultate, ky problem nuk konsiderohet ende i zgjidhur plotësisht. Pastrimi me teknikat bashkëkohore mbetet, një nga problemet më të rëndësishme për shkak të pamundësisë së blerjes së koshave të mbetjeve Uji i Pijshëm Komuna furnizon me ujë të pijshëm fshatrat e mëposhtme: Bushat, Shkjez, Ranxa, Mali i Jushit, Melgushë, Barbullush, Kukel dhe Hoten. Secili fshat e siguron sasinë e ujit brenda territorit të tij. Në të gjithë fshatrat e sipërpërmendur, furnizimi bëhet me ngritje mekanike me anë të pompave elektrike. Furnizimi me ujë të pijshëm, vitet e fundit ka përmirësime të dukshme, falë mbështetjes së plotë të Qeverisë Austriake. Ky projekt ka ndihmuar për ndërtimin e infrastrukturës, përmirësimin e treguesve të ndryshëm të furnizimit me ujë të banorëve lidhur me sasinë e shpërndarë dhe kontrollin e parametrave. Për më tej, ai ka ndihmuar në përmirësimin e treguesve ekonomiko-financiarë. 18

19 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Tabela 2. Disa të dhëna për ujësjellësin në komunën Bushat. Kapaciteti Ujësjellësit Furnizimi faktik Ente private Gjithsej abonentë Prodhim m³ Në vit Nr Fshati Familje Banorë Familje Banorë Matësa Gjithsej Matësa Abonentë Matësa Kapaciteti Nevoja + 1 Bushat Shkjezë Rranxa Mali i Jushit Melgushë Barbullush Kukel Hoten Tabela 3. Disa tregues teknikë të ujësjellsave 3 : Nr Fshati Numrii banorëve faktikë të mbuluar nga sistemi Kapaciteti i pompave 1 Ore 8 Orë Nevojat m³ Prodhim faktik. vjetor m³ 1 Bushat Shkjezë Rranxa Mali i Jushit Melgushë Barbullush Kukel Hoten KOMUNA Numri i banorëve që furnizohen Vlen të theksohet se janë furnizuar më ujesjellësa vetëm fshatrat që nuk kanë patur mundësi të vetë furnizohen. Një pjesë e mirë e familjeve të komunës kanë bërë shpime individuale mbasi zona e lejon këtë mundësi, meqë është e pasur me ujra të bollshëm nëntokësorë. Thellësia mesatare e këtyre shpimeve është metra. Në zona të veçanta del ujë edhe në thellësinë 5-6 metra, por për arsye higjenike uji merret më thellë, në metra. Për të vlerësuar cilësinë e ujit, komuna planifikon të organizojë kryerjen e analizave të këtyre shpimeve për të vlerësuar cilësinë e tyre në dobi të ruajtjes së shëndetit të banorëve. 3) Përllogaritjet janë bërë vetëm për fshatrat që furnizohen me ujë nga ujësjellsat. 19

20 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Rrugët Në komunën Bushat kalojnë disa rrugë kombëtare. Ato e bëjnë më këtë territor. Nga vendi i quajtur Krye Bushat ndahen rrugët : 1. Rruga Krye Bushat Shkodër 2. Rruga Krye Bushat Lezhë 3. Rruga Krye Bushat Mjedë. 4. Rruga Krye Bushat Torovicë 1. Rruga Beltoj-Bushat-Kukel 16.0 Km 2. Rruga Bushat-Kocmaç-Stajkë-Shelqet 5.3 Km 3. Rruga Kryqëzim Barbullush-Rranxa-Benti 6.7 Km 4. Rruga e Velipojës-Ura e Gjo Lulit 4.6 Km 5. Superstrada Bushat-Koderloc 4.0 Km Tabela 4. Inventari i rrugëve rurale të komunës Bushat : Nr Emërtimi i rrugëve rurale Rrugë rurale Gjatësia në Km 1 Degëzim Bushat-Qafe Kurtinë-Melgush-Superstradë Degëzim Bushat-Shkjezë-Kodërloc Degëzim Bushat-Shkjezë Plezhë-Shkjezë Plezhë-Stajka Kosmaç-Ashte 4 7 Kosmaç-Rrugë kombëtare Degëzim Rruga kombëtare-asht-lagja Lukaj (Ashte) 4 9 Rranxa-Konaj 3 10 Degëzim Rrugë kombëtare-mali i Jushit-Sumëz-Barbullush Degëzim Rrugë kombëtare Fshati i Ri-Hoten-Kukel Degëzim rrugë kombëtare argjinaturë - Ura e Gjolulit Barbullush-Hoten (dy akse) Barbullush -Mabë-Superstradë (tre akse) 5 15 Stajkë Shelqet Degëzim Rruga Vau Dejës-Kosmaç-Varreza Degëzim Rruge komb. Fshati i Ri-Rrugë komb-velipojë 3 18 Rrugë Rranxa-Lagja Çunaj-Lagja Velaj (Melgushë) Rrugë Barbullush-livadhe Kukel Rrugë komb. Qendër Kukel-Brinja e Malit Rrugë Barbullush-Dobrojë-Guradec Degëzim rrugë komb. Barbullush - Lugu i vogël Rruga Rranxë-Mundia-Barbullush Rruga Lagja Çunaj-(Rranxa)-Bullakle Trush Rruga Mundia-Sumës 1 26 Degëzim Shkjezë-Superstradë Konaj-Superstradë 5.2 Total 84.8 Km Këto rrugë janë mirëmbajtur nga Zyra e Shërbimeve, e cila në funksion të kësaj pune ka një kamion vetëshkarkues 10 tonësh dhe një fadromë. Kryesisht në këto rrugë është hedhur zhavor, si dhe janë pastruar kanalet nga ferrat dhe mbetjet e ndryshme. Kjo mënyrë mirëmbajtjeje nuk është efektive, sepse zhavori, sa herë bie shi, formon gropa dhe kërkon ndërhyrje të menjëhershme. 20

21 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Me asfalt janë të shtruara rrugët në fshatrat Stajkë dhe Kosmaç. Në prag të shtrimit me asfalt janë edhe disa rrugë në fshatrat e tjerë Sistemet e ujrave të zeza Në komunën Bushat mungojnë kanalizimet e ujrave të zeza. KUZ janë ndërtuar vetëm tek pallatet në Bushat dhe në qendër të tij. Ndërtimi i sistemit të ujrave të zeza paraqitet e domosdoshme në Bushat tek shtëpitë e tërmetit, në Rranxa tek pallatet, në fshatin Mali i Jushit, Barbullush, Kosmaç e shumë fshatra të tjerë. Në të gjithe banesat në komunën Bushat ka gropa septike. Çdo familje grumbullon ujrat e zeza në gropa septike individuale. Në këto kushte, ujrat e zeza, në të shumtën e rasteve dalin mbi sipërfaqe duke bërë mjedisin rrethues jashtë kushteve normale për banim. Gropat septike janë një kërcënim shumë i madh për ujrat nëntokësore, të cilat si dhe përmendëm më sipër përdoren si burim i ujit të pijshëm nga banorët. Kjo është një ndër arsyet përse komuna e ka një nga prioritetet e saj analizimin e ujit të shpimeve individuale. Duke qenë se fshatrat kanë relieve të ndryshme, edhe zgjidhjet për menaxhimin e ujrave të zeza mund të jenë të ndryshme. Për këtë kërkohet një planfikim i mirë nga specialistët e fushës. 2.8 Burimet për zhvillim Komuna Bushat ka burime të ndryshme, të cilat duhen shfrytëzuar në dobi të komunitetit. Një pjesë e tyre shfrytëzohen, ndërsa pjesa më e madhe e tyre mbeten të pashfrytëzuara për mungesë të teknologjive bashkëkohore. Disa nga këto burime janë: 1. Tokë të punueshme ha. 2. Kodra të ulëta, të buta dhe pjellore. 3. Prodhim rëre dhe zhavori: 81 ha në fshatrat Stajkë, Kosmac dhe Ashtë. 4. Prodhim guri për ndërtim. 5. Prodhim guri gëlqeror. 6. Argjilë e cilësisë së lartë për prodhim tullash dhe tjegullash në Bushat dhe Melgushë. 7. Argjilë e cilësisë së lartë për prodhim çimento në fshatrat Plezhë dhe Shkjezë. 8. Në territorin e komunës kalojnë dy lumenj. 9. Komunën e përshkojnë 36.5 km rrugë kombëtare. 10. Sipërfaqja e pyjeve në territorin e Komunës Bushat është ha, me një mundësi shtimi në rast të menaxhimit të duhur. 11. Në këtë komunë gjendet një kënetë me sipërfaqe 13 ha, në të cilën rritet dhe zhvillohet nje faunë e pasur (shpendë të egra si rosa e egër, bajuka, gjelaca etj) ditë me diell, janë një mundësi e shkëlqyer zhvillimi natyror dhe shfrytëzimi për energji alternative. 13. Zhvillimi turizmit natyror, sidomos në zonën e mbrojtur me vlera të veçanta dhe përgjatë lumenjve. 21

22 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 3. Bujqësia, vlerat dhe menaxhimi i natyrës 3.1 Ndarja e tokës dhe bujqësia Bujqësia është e dominuar nga një numër i madh fermash, një popullsi e madhe bujqësore, sipërfaqe e vogël e fermave (mesatarisht 1.1 ha) dhe të coptuara në mesatarisht 4.4 parcela/për fermë, si dhe në distancë 1-5 km larg shtëpive. Kjo gjë përbën dobësi e pengesë të rëndësishme për rritjen e produktivitetit të tokës dhe zhvillimin eficent të sektorit bujqësor. Madhësi më e vogël e fermave vërehen në fshatrat Stajkë e Kosmac, ku toka e ndarë për frymë është më e pakët. Në fshatrat Bushat e Rranxa banorët kanë zënë një sipërfaqe të konsiderueshme tokë në mënyrë të paligjshme, jo si përfitim nga ligji 7501 Për Tokën (Bushati rreth 140 ha ose 28 %, ndërsa Rranxat 440 ha ose 34% ). Parcelimi i tokës bujqësore ka bërë që përdorimi në shkallë të gjerë i mekanikës të jetë i vështirë. Nga ana tjetër, lëvizjet e parreshtura të migrimit si jashtë vendit ashtu dhe në drejtim të qendrave urbane ka bërë që sipërfaqe të konsiderushme toke të mos shfrytëzohen në shkallën e duhur. Këta faktorë të përmendur më lart kanë luajtur dhe po luajnë një rol kyç frenues në zhvillimin e tregut të kredive për fermerët, të marketingut bujqësor dhe të industrisë agropërpunuese. Gjithashtu ndikim negativ ka patur edhe mbi investimet e huaja direkte në bujqësi, të cilat nuk janë të pranishme në këtë zonë. Edhe investimet e brendshme nga vetë fermerët deri tani kanë qenë të përqendruara më shumë në ndërtime shtëpish sesa në bujqësi. Zona e Bushatit ka kushte klimatike e tokësore të përshtatshme, të cilat janë bazë për aktivitete bujqësore të shëndetshme e produktive. Ka një traditë të vjetër e të re me vlera si në bujqësi dhe në blegtori, e cila përbën një premisë të mirë për të ardhmen. 3.2 Përdorimi i kimikateve e mekanizimi Fermerët ndeshen me shumë probleme në kuadrin e përdorimit të mekanizimit. Gjatë 20 viteve të fundit janë importuar një numër i konsiderushëm traktorësh dhe pajisjesh të tjera mekanike. Megjithatë, pajisjet moderne akoma nuk janë në dispozicion të fermerëve. Zotëruesit e makinerive bujqësore u caktojnë fermerëve çmime shumë të larta në kryerjen e proceseve të mekanizuara bujqësore si plugime, diskime, mbjellje, korrje, shirje, transport etj. Sipas evidencave rezulton se disponohet një traktor për 50 ha tokë. Si pasojë e kësaj gjendje, duke marrë në konsideratë dhe problemet e tjera si përmbytje, pushtime toke, treg i pasigurt, toka e mbjellë me foragjere dhe e lënë djerrë është në kufijtë e 60 %. Pavarësisht se kjo sipërfaqe është në dispozicion të blegtorisë që mbarështrojnë fermerët, niveli i mekanizimit bujqësor mbetet i ulët. Në nivel komune rreth 80 % e fermerëve blejnë farëra dhe plehra kimike. Vlera më e lartë e inputeve që blejnë fermat e zënë plehrat kimike, duke i shtuar edhe cilësinë e dobët të tyre, efektiviteti i tyre i ulët. Në tokat e mbjella me misër me mundësi ujitje, po përdoren doza të larta e agrofond i plotë plehrash kimike me nitrate e superfosfat nga 8-10 kv/ha, ndërsa për grurin agrofondi është më i ulët 4-6 kv/ha. E njëjta situatë paraqitet edhe për foragjeret. 22

23 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Njëkohësisht një sërë rreziqesh bëjnë që zhvillimet në sektorin bujqësor e atë agroindustrial të jenë të ngadalta e të pasigurta: a) Zvarritja e zgjidhjes së konflikteve pronësore sidomos pushtimet masive të tokave. b) Mbështetje e ulët me projekte nga programet për bujqësinë megjithëse janë paraprirë si me realizimin e projekteve ambicioze në fushën e ujitjes apo infrastrukturës rrugore etj. c) Diversitet i lartë i prodhimit në fermë, është tipari më themelor që ndeshet pothuaj në shumicën e fermave tona. Kjo ka ardhur si shkak i pasigurise ushqimore, por edhe si pasojë e riskut tregtar të konsiderueshëm dhe vështirësive të ndryshme të marketingut agrar. d) Një brez i ri pak i interesuar për bujqësinë mund të krijojë probleme të trashëgimisë së traditës, dhe të ketë efekte në zhvillimin e qëndrueshëm të bimëve prodhuese, dhe kryesisht të përdorimit të qëndrueshëm të tokës bujqësore. Tendenca e këtij brezi vazhdon te jetë drejtuar nga emigracioni. 3.3 Rezervat ujore Në territorin e komunës Bushat trajtohen si rezerva ujore : a) Lumi Drin nga Spathari-Beltojë. Ka një gjatësi prej 3 km dhe gjerësi të shtratit të lumit nga ml, perbën kufirin verior të komunës. Në krahun jugor të tij gjenden fshatrat Stajkë, Kosmac e Ashtë. Prurjet në këtë lumë janë në varësi të H/C të Vaut të Dejës. -b- Dega e Drinit të Bushatit nga Stajka në Kukel, është me gjatësi 18 km në territorin e komunës sonë dhe përshkon fshatrat Stajkë Plezhë, Bushat, Shkjezë, Barbullush e Kukel. Më së shumti, furnizohet me ujin e rrjedhës nga Drini dhe me pak nga rreshjet e shiut që kullojnë në këtë gjatësi. -c- Rrjeti i kanaleve kullues që shtrihen në zonë me kanalet (kolektorë) të parë, të dytë e të tretë kullues. 3.4 Sistemi i mbrojtjes nga përmbytjet dhe zonat me rrezikshmëri përmbytjeje Kullimi i tokës bujqësore në komunën Bushat është me rrjedhje të lirë, çka do të thotë se sistemi i mbrojtjes nga përmbytjet është i bazuar në rrjedhjen e ujit nëpër kanalet e III-ta, të II-ta dhe të I-ra, të cilët derdhen në Vilun (lagunë) e më pas në det, pa hidrovorë rreth ha. Ndërsa, ha tjera kullojnë në Drinin e Bushatit, i cili rrjedh nëpër Lezhë e përfundon në det. Nga inventari që ka Bordi i kullimit rezultojnë: -28 km kanale të parë,70 km kanale të dyta si dhe 260 km kanale të tretë kullues. Vepra e mbrojtjes nga përmbytja e ndërtuar para 40 vitesh në lumin Drin është argjinatura nga fshati Stajkë deri në Beltojë me gjatësi 3 km e me lartësi 4 m. Dëmtimi i kësaj argjinature gjatë periudhës së tranzicionit me rrugë kalimi për në zallë, ndërtim banesash brenda argjinaturës marrja e inerteve në shtratin e Lumit Drin duke devijuar edhe drejtimin e rrjedhjes së lumit afër zonave urbane, prerja e drurëve përgjatë shtratit të lumit si dhe, mbi të gjitha, lëshimet e pakontrolluara të ujrave nga hidrocentrali i Vaut Dejës, e kanë bërë këtë lumë të rrezikshëm sidomos në fshatin Ashtë, duke dëmtuar shtëpi, bazë ushqimore e kultura bujqësore. Nga një analizë e këtij problemi del se për zonën me rrezikshmëri përmbytjeje duhet trajtuar 4 : a) Zona përbri argjinaturës Stajkë Ashtë e sidomos fshati Ashtë (pjesa urbane); b) Zona jugore e territorit të komunës ku përmbyten rreth ha tokë të fshatrave Rranxa, Mali i Jushit, Fshati i Ri, Hoten, Barbullush, Kukel. Shkaku kryesor i përmbytjeve vjen prej shirave intensive në periudha kohore të shkurtra. Kanalet kulluese I, II e të III nuk përcjellin prurjet pasi ato janë mbushur me aluvione, kallama e mbeturina të tjera dhe që nuk janë pastruar nga vjet, shtuar këtu dhe nivelin e ulët të këtyre tokave nga deti (2-3m); c) Zona tjetër e rrezikuar nga përmbytja është në fshatrat Pleshë, Shkjezë, të cilat kullojnë në 4) Me ligj kanalet kulluese (I,II,III) janë pronë shtetërore për të parët dhe të dytët janë objekt i pastrimit dhe mirëmbajtjes nga Bordet e Kullimit, ndërsa kanalet e III kullues duhen pastruar nga vetë fermerët. 23

24 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Drinin e Bushatit, i cili është i pastruar deri në Gjadër. Komuna është në pritje të pastrimit të tij nga Gjadri deri në Stajkë. Tabela 5. Disa nga përmbytjet që kanë shkaktuar dëme më të medha në këto 15 vitet e fundit. Nr Viti Sip. e përmbytur ha. Shkaku dhe demtimet Reshje intensive dhe bllokim K.K Reshje intensive për katër ditë Reshje intensive Reshje intensive Për 4 ditë kanë rënë 190 mm shi Reshje intensive Reshje dhe shkarkimi i H.C. Vaut të Dejës Reshje intensive dhe përmbytje shtëpish. Në periudhat kur kanë ndodhur përmbytjet, nëpërmjet grupeve të emergjencave janë evidentuar dëmet e shkaktuara për çdo individ, fshat dhe në nivel komune, duke përcaktuar dëmin financiar dhe masat për parandalimin e këtyre fatkeqësive. Pavarësisht përpjekjeve të nivelit vendor jo vetëm që nuk ka patur ndonjë ndihmë financiare nga shteti për familjet e dëmtuara, por nuk janë marrë masa në parandalimin e përmbytjeve dhe mbajtjen në gatishmëri të rrjetit kullues. Përsëritja e përmbytjeve pothuajse çdo dimër në këto vitet e fundit, po shoqërohet me rritjen e sipërfaqes së përmbytur të tokës për një kohë të gjatë, duke shkaktuar dëme serioze sidomos në strukturën fizike, degradimin e tokës, lënien e saj djerrë dhe moskultivimin nga fermerët me kultura të ndryshme bujqësore. 3.5 Përdorimi i tokës bujqësore, prodhimtaria dhe përfitimet ekonomike. Në komunë nuk ka strukturë të caktuar për evidentimin çdo vit të mbjelljes së bimëve bujqësore apo të mbarështimit të blegtorisë, por të dhënat janë marrë nga vjetari statistikor i bujqësisë për vitin mbi bazën e sondazheve të nxjerra nëpër fermerë në të gjitha fshatrat e komunës. Tabela 6. Struktura e mbjelljeve dhe prodhimi ( ) Nr Emërtimi Sipërfaqe ha % Rendimenti Kv/ha Prodhimi kv 1 Grurë Misër Perime Foragjerë Pemtore,vreshtë,ullishte Livadhe Gjithsej Nga tabela e mësipërme llogaritet prodhimtaria që merret nga bimët bujqësore të kultivuara në zonë. Këto rendimente nuk janë të larta pasi kostot për realizimin e këtyre prodhimeve janë të mëdha, për pasojë deri tani fitimet nuk kanë qenë të kënaqshme. Kështu, mund të themi që nga prodhimi i bostanit në vitin 2006 pati të ardhura të mira për fermerët që e kultivuan, por ky prodhim nuk kënaqi kultivuesit e tij në këtë vit pasi prodhimi ishte i lartë, e që plotësoi jo vetëm nevojat e zonës, por edhe më gjerë. 24

25 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Gjykuar nga puna e bërë në rehabilitimin e kanaleve të dyta ujitëse në zonën intensive të komunës prej ha si dhe leverdinë ekonomike që pati misri këtë vit (2007) mund të themi se misri ka tendencë rritjeje si në sipërfaqe ashtu dhe në rendimente. Siç duket edhe nga tabela e mësipërme bimët foragjerë zënë afërsisht gjysmën e tokës së fermave, kjo do të thotë se ato kanë marrë një drejtim bujqësor-blegtoral. Konsumin më të madh të foragjerëve e përbëjnë gjedhi, kryesisht lopët, të cilat mbahen për prodhimin e qumështit për nevoja të familjes dhe për tregëtim. I vetmi produkt që nuk ka pësuar rritje çmimi është qumështi. Me të ardhurat prej tregëtimit mbahen më shumë se gjysma e familjeve fshatare. Përsa i përket pemtorëve, vreshtave e ullishteve, pavarësisht mbështetjes financiare që ka filluar të japë shteti për këtë sektor, rritja e sipërfaqeve ka qenë e papërfillshme. Arsyeja qëndron tek mungesa e tregut të shitjes, industrisë agropërpunuese. Për pasojë edhe të ardhurat që sigurohen janë të pakta. 3.6 Punësimi në bujqësi Sipas dokumentacionit të marrë nga zyra e gjendjes civile Bushat rezulton që në komunën Bushat të jenë rreth banorë me familje, ku numri meshkuj-femra është afërsisht i barabartë, del që çdo familje ka mesatarisht 4 frymë. Rreth 60% e numrit të mësipërm është e aftë për punë. Megjithëse nuk kemi evidenca të sakta për numrin e të vetpunësuarve në bujqësi mund të thuhet se puna e krahut në përgjithësi është zvogëluar. Sot, familjet fshatare i kryejnë punimet kryesore bujqësore në mënyrë të mekanizuar, ndërsa punët e tjera (të mirëmbajtjes, ndërtimit, pastrimit, magazinimit, etj) kryhen me krahë ku ngarkesa ditore nuk plotëson një ditë pune. Nisur nga sipërfaqja e vogël që disponon çdo familje, numri i kafshëve është i kufizuar. Një pjesë e mirë e tokës përdoret për ushqimin e bagëtisë, ndaj vetëm pak krahë pune janë të zënë me punë në fermë. Kjo bën të mundur gjetjen e burimeve të tjera punësimi kryesisht në emigracion dhe në sektorin e ndërtimit, në sektorin shtetëror, etj. Në kushtet e kësaj ekonomie të vogël fshatare, të ardhurat nga këto ferma janë të pakta. Për këtë arsye mendohet se shteti duhet të ndihmojë për produktet bujqësore dhe blegtorale përmes subvencionimit. Duhet nxitur nxjerrja e produkteve në treg dhe krijimi i grupimeve të fermerëve, parcelash toke apo kulturash bujqësore e blegtorale, në mënyrë që të shmangen fermat e tilla të vogla dhe jo rentabël. 3.7 Sistemi drenazhues Në territorin e komunës Bushat janë rreth ha tokë të drenazhuar me drenazh të përhershëm. Ato kanë qenë shumë efiçente në vitet e kaluara pasi janë mirëmbajtur çdo vit kanalet e III kullues. Gjithashtu, janë pastruar dhe kanalet e I-ra e të II-ta kullues. Tokat që janë bërë me këto drenazhe kanë qenë 4-7 m mbi nivelin e detit. Me ndryshimet demokratike dhe kalimin e pronësisë së tokës tek fermerët, një parcelë 10 ha mund të ketë nga fermerë. Në këto 17 vite, kanalet e III-ta kullues nuk janë pastruar asnjëherë dhe janë shtuar aluvionet nga toka, barërat e këqia e lëndë të tjera inerte. Nga mbushja, thellësia e kanaleve III kullues nga m ka shkuar në cm. Kjo ka bërë që drenat të futura në tokë në thellësinë mbi 80 cm të jenë taposur dhe bllokuar plotësisht, duke bërë që ky investim te jetë i pavlefshëm. Disa fermerë po grupohen dhe bëjnë kullimin e parcelave duke hapur kanalet e III-ta kullues me mjete mekanike duke vërejtur se drenat kanë filluar të funksionojnë mirë. Për të patur një sistem kullimi efiçent duhet : 1. Hartimi dhe zbatimi i grafikëve të pastrimit të kanaleve të I-ra dhe të II-ta kullues, të paktën 25

26 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat një herë në katër vjet nga Bordet e Kullimit. 2. Sanksionim me ligj që çdo fermer të detyrohet të bëjë pastrimin e kanaleve të III-ta kullues në kuotën e duhur çdo vit. 3. Nëse pastrimi i këtyre kanaleve nuk përballohet nga Bordi i Kullimit, atëherë të shtrohet alternativa që fermerët të kontribojnë për blerjen e një eskavatori që të administrohet nga komuna. 3.8 Ujitja Meqenëse Kanalet e I-ra dhe II-ta ujitës ishin shkatërruar, u kërkua rehabilitimi i tyre me projektin e Rehabilitimit të financuar nga Banka Botërore e të drejtuar nga Projekti i Menaxhimit të Ujitjes, ku duheshin plotësuar : Ngritje dhe funksionim i regullt i Sh.P.U-ve. Anëtarësimi i fermerëve. Pagesa e kontributit lekë /ha nga komuniteti në masën 100%. Ndërsa dy kushtet e para u plotësuan, prej vitit 1999 kontributi nuk u arrit të mblidhej për një kohë të gjatë. Me një riorganizim të bërë, para një viti me të gjithë aktorët dhe faktorët në këtë proces, u arrit që në vitin 2007 të mblidhej kontributi për ha tokë në masën 100%, duke hapur rrugën për investim në kanalet e II-ta ujitëse. Në saj të bashkëpunimit të gjetur me Nj.M.P Tiranë, janë realizuar 13 projekte ujitje me rreth 2 milionë dollarë investim. Meqënëse zona ka ujë të bollshëm, skema ujitëse tashmë e rehabilituar 100% me kanale të I-ra (28 km), dhe II-ta (64 km) garanton ujitjen në një sipërfaqe prej ha, për të 14 fshatrat e komunës Bushat për vitin e ardhshëm (2008) e në vazhdim. 3.9 Llojet e peshkimit dhe nismat e akuakulturës në zonë Megjithëse gjenden rezerva uji të vazhdueshme në lumenj e në kanale kolektorë duhet pranuar fakti se kjo pasuri natyrore nuk është shfrytëzuar në kultivimin e peshkut, përveç 2-3 raste për nevoja familjare. Në ujërat e territorit të komunës Bushat rritet peshk si krapi, ngjala, karasi, nila, mlyshi etj. Meqënëse uji është i vazhdueshëm e i rrjedhshëm sidomos në Drinin e Bushatit ka mundësi për nisma në kultivimin e peshkut. Sidoqoftë, nisma të tilla kanë nevojë për mbështetje teknike e financiare Bimët mjeksore Në zonën e Malit të Jushit ka një larmi e sasi të madhe bimësh mjeksore, të cilat janë në gjendje natyrore të egër. Kjo bimësi prej shumë vitesh është mbledhur nga familjarët vendas, si burim të ardhurash. Prej disa vitesh ato janë mbledhur nga banorë të fshatrave të tjera, të cilët e kanë dëmtuar shumë. Në këtë pasuri kombëtare ndikon negativisht grumbullimi pa kriter dhe me metoda të papërshtatshme, kullotja pa kriter e veçanërisht djegiet e shkurreve, dëllinjës, sherebelës, trumzës, etj gjatë periudhës së verës Grumbullimi i këtyre bimëve mjeksore bëhet nga kompanitë e specializuara kryesisht për eksport. Në këtë zonë mblidhet sherebela e trumza, të cilat janë shumë cilësore e të pastra, e për rrjedhojë të kërkuara nga tregu europian e amerikan. Gjatë vitit të kaluar sipas të dhënave të pikave të grumbullimit të kompanive që operojnë në zonë janë mbledhur rreth kv masë e njomë sherbele, 10 kv milcë, 6 kv fryta dëllinje, 70 kv trumzë, 11 kv tërfil livadhor si dhe sasi më të paktë hithre, mëllage, murrizi, verbene etj. Grumbullimi i sherbelës, që përbën edhe sasinë më të madhe, bëhet në gjendje të njomë, të thatë si dhe në formë lëngu Zona pyjore dhe problemet në të Në territorin e komunës Bushat gjenden ha tokë që përfshihen në fondin pyjor të tokës së administruar nga DSHP Shkodër që shtrihet në: 26

27 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat - terren fushor - zallishtë (në breg të lumit Drin me sipërfaqe 342 ha), - kodrinor (kodrat e Zefjanes rreth 226 ha, Plezhës 45 ha dhe Shkjezë 21 ha) - malor (Mali i Jushit me sipërfaqe 802 ha). Në territorin që ndodhen në zallishte kanë qenë e mbjellë plepa, që u dëmtuan krejtësisht gjatë periudhës së tranzicionit. Në disa zona ka filluar vetëpyllëzim, kryesisht me shelg, por që po dëmtohet vazhdimisht nga marrja pa kriter e inerteve në lumë. Zbatimi i ligjit do të krijonte një mundësi mbrojtjen e këtyre zonave të ripyllëzuara. Në zonën kodrinore veçohen parcelat në Zefjanë (rreth 16 parcela) me 226 ha tokë. Në këtë sipërfaqe ka qënë e mbjellë pishë (190 ha), të cilat janë prerë e djegur në fillim të tranzicionit. Është kërkuar që këto masive pyjore, pasi të kalojnë në pronësi të komunës të rimbillen me pishë e drurë të tjerë që i janë përshtatur zonës. Ndërsa në zonën malore, kryesisht në fshatrat Mali i Jushit e Kukel ka dominuar pyllëzimi natyror spontan me drurë tipikë të zonës si lisi, kripca, dëllinja, shkoza, shega e egër, frashri. Kjo zonë u dëmtua gjatë sistemit monist, duke u shkulur me rrënjë nga banorët për ngrohje, por u ripyllëzua sërish gjatë tranzicionit. Vera e këtij viti (2007) ishte fatale duke djegur këtë pyllëzim të ri. Një sipërfaqe prej 62 ha, e pyllëzuar rreth viteve 85-90, u ruajt nga pronarët e vjetër dhe përbën një kurorë të gjelbër për zonën. Pronarët janë mjaftuar vetëm me ruajtjen nga prerjet e djegia dhe nuk kanë vënë dorë në mirëmbajtjen e pastrimin e këtij masivi pyjor. Tabela 7. Llojet e fanuës dhe florës së egër dhe asaj të kultivuar Kategoria Fauna e egër Flora e egër Fauna Shtëpiake Bimët e kultivuara 1 Dhelpra Rosa Lepuri Grurë 2 Lepuri Pata Pula Misër 3 Ujku Shepka Rika Jonxhë 4 Vjedulla Harabeli Pata Perime 5 Shqarri Pulëbardhat Pëllumba Pemëtorë Ndër shpendët e egër të malit e të fushës që ndeshen më shumë janë shqiponja e malit, petriti, grizhlat, sorrat, gargulli, pulbardhat, harabeli, kulumria, bufi, lakuriqi i natës, etj. Ndër kafshët e egra që gjenden veçojmë dhelprën, lepurin, ujkun, çakallin, vjedullan, buklën, shqarrin, iriqin, breshkën etj. Në ujrat e Drinit e të kanaleve veçojmë rosat, patat, shepkën e fushës, gjarpërinjtë e ujit, bretkocat, breshkat e ujit, etj. Nga dëmtimi i pyjeve po dëmtohen gjithashtu si flora dhe fauna e egër. Disa prej tyre janë në zhdukje e sipër si lepuri i egër, thëllëza e malit, shepka e malit, sidomos nga gjuetia e pakontrolluar si brenda dhe jashtë zonës së mbrojtur, në sezonin e gjuetisë ashtu edhe jashtë sezonit Erozioni Në territorin e komunës Bushat, me pjesën më të madhe terren fushor, erozioni ndeshet si në zonën fushore, ashtu edhe në zonën kodrinore malore. Në zonën me terren kodrinor kemi evidentuar dëmtimin nga erozioni të shkaktuar nga 46 përrenj që përshkojnë pjesën kodrinore e malore. Dëmtimi nga këto përrenj vjen si rezultat i gërryerjes së dheut prej shirave intensive që bien në zonë. Ujrat e rrëmbyeshëm marrin me vehte sasi të konsiderueshme të shtresave aktive të tokës duke i transportuar në kanalet kulluese ku ato derdhen. Dëmi nga këto përrenj rritet edhe si pasojë e mbushjes me inerte të kanaleve rreth Zefjanës, që shërbejnë për kullimin gjatë periudhës së dimrit, dhe për ujitjen gjatë sezonit veror. Janë hartuar preventiva e projekte për disiplinimin e këtyre ujrave të larta nëpërmjet ndërtimit të pritave malore e kanaleve të ujrave të larta, por deri tani nuk janë siguruar ende burimet e financimit. 27

28 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Dëmtim dhe gerryerje të tokës kanë shkaktuar edhe vërshimet që ka bërë Drini në fshatin Ashtë dhe përmbytjet e ndodhura rëndom. Nuk ka llogaritje për humbjen e tokës nga erozioni, por mbushja e kanaleve kullues të I-ra, II-ta dhe të III-ta është pasojë e këtij fenomeni Kapacitetet administrative dhe njerëzore në fushën e bujqësisë Në komunën e Bushatit ka disa specialistë bujqësie, të cilët janë pjesërisht të angazhuar në dhënien e këshillimit në fushën e bujqësisë. Përgjithësisht, shërbimi këshillimor është tkurrur në mënyrë të vazhduar, për rrjedhojë edhe puna në këtë fushë është zbehur për shkak të pakësimit të fondeve dhe burimeve njerëzore. Fillimisht, shërbimi këshillimor u mbështet nga Ministria e Bujqësisë përkatësisht nga DRBU nëpërmjet ekspertëve lokalë, por me riorganizimet e bëra dhe me fondet e shkurtuara për këtë qëllim, niveli dhe shkalla e angazhimit të specialistëve ka ardhur duke u ulur. Aktualisht në komunën e Bushatit ka 38 agronomë, 11 veterinerë, 9 zooteknikë si dhe 27 ekonomistë me arsim të lartë që banojnë në komunë, por vetem 32 % e tyre janë të angazhuar me pagesë dhe japin në mënyrë të përhershme asistencë për zhvillimin e zonës. Ata në përgjithësi ofrojnë asistencë teknike për probleme të veçanta të kultivimit të bimëve të arave dhe mbarështrimit të blegtorisë. Ndërkohë, që pjesa tjetër e ekspertëve të bujqesisë është e angazhuar në fermat e tyre ose është përfshirë në fusha dhe aktivitete të tjera, siç janë specialistët veterinerë që bëjnë të mundur të ofrojnë shërbimin e tyre në drejtim të mbarështrimit dhe shëndetit të kafshëve që zotërojnë fermerët e zonës. Për ruajtjen e kapaciteteve njerëzore me përvojë dhe formim profesional, duhet punuar në gjetjen e mundësive pë kalimin e kësaj përvoje tek më të rinjtë. Hapja e shkollës së mesme me profil fermerë në Bushat do të ishte një faktor pozitiv në këtë drejtim. 28

29 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 4. Cilësia e ajrit dhe shëndeti i popullatës 4.1 Cilësia e ajrit në komunë Siç mund të vëzhgohet lehtësisht, cilësia e ajrit në komunën Bushat është e mirë, për vetë faktin se nuk ka aktivitet industrial, fabrika, uzina etj, të cilat do të çlironin dyoksid karboni dhe squfur në atmosferë. Ndonëse nuk janë përdorur ndonjëherë aparatura për të matur dhe monitoruar cilësinë e ajrit, çdo kush e shikon me sy se cilësia e ajrit është shumë më e mirë se në qytete. Pavarësisht se vlerësohet që ajri është i pastër, ka aktivitete të ndryshme të cilat ndikojnë ndjeshëm dhe drejtpërsëdrejti në ndotjen e mjedisit. 4.2 Aktivitetet që shkaktojnë ndotje Aktivitete të cilat shkaktojnë ndotje në komunë janë të shumta, por ato më kryesoret janë: 1. Prodhim guri dhe ndërtimi i objekteve të ndryshme shkaktohet një ndotje e konsiderueshme e mjedisit: e tokës, ujit, ajrit. Nga nxjerrja e gurit në mënyrë të pa kontrolluar, dhe nga shpërthimet e ndryshme shkaktohet ndotje lokale e madhe e mjedisit nga pluhurat dhe gazrat. Komuna dhe organizmat e përgjegjëse, të cilat e liçensojnë kryerjen e aktiviteteve të tilla, duhet të disiplinojnë dhe monitorojnë në mënyrë të vazhdueshme ushtrimin e aktiviteteve sipas stadarteve të përcaktuara dhe konform legjislacionit në fuqi. Ndikim të ndjeshëm në ndotjen e mjedisit ka ndërtimi i objekteve të ndryshme si banesa, punishte të ndryshme, lokale etj., dhe kryesisht gjatë shkatërrimit të tyre të pjesëve të vjetra, materialet inerte të të cilave hidhen vend e pa vend; 2. Baxhot dhe komplekset e mëdha blegtorale (gjedhit, derrit, shpendëve). Edhe këto aktivitete janë ndotës të konsiderueshëm të mjedisit: ajrit dhe tokës. Mbetjet e shkarkuara në tokë, ajër, ujë ndikojnë direkt në ndotjen e mjedisit duke krijuar një terren të përshtatshëm për zhvillimin e sëmundjeve të ndryshme infektive tek njerëzit dhe kafshët. Komuna, DRBUMK Shkodër, Inspektoriati i Shëndetësisë, duhet të kontrollojnë sistematikisht zbatimin rigoroz të parametrave higjeno-sanitarë, konform legjislacionit shqiptar në fuqi prej të gjitha baxhove dhe komplekseve blegtorale; 3. Përdorimi i pa kontrolluar i pesticideve dhe plehrave kimike. Me sipërfaqen e madhe të tokës bujqësore prej ha, komuna Bushat zhvillon një aktivitet të madh bujqësor në mjedise të hapura fushë dhe të mbyllura (sera). Përdorimi i pakontrolluar i pesticideve të ndryshme dhe plehrave kimike ndikon direkt në ndotjen e bimëve, tokës, ujit dhe për rrjedhojë edhe në shëndetin e njerëzve e kafshëve. Kontrolli për zbatimin e kërkesave të tregëtimit të preparateve është i domosdoshëm për të shmangur aksidentet si helmime në njerëz, por edhe kufizimin e përdorimit pa kriter të tyre në bimë e në kafshë. 4. Serviset dhe varrezat e makinave Ushtrimi i aktiviteteve të tilla vend e pa vend dhe në menyrë të pakontrolluar ndikon direkt në ndotjen e tokës, ujit, ajrit. Shkarkimi i vajrave të djegura dhe lënia e makinave të prishura vend e pa vend janë burim i rrezikshëm i ndotjes, prandaj duhet që aktivitete të tilla të disiplinohen. 29

30 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 5. Shkatërrimi i pyjeve dhe kullotave Prerja pa kriter e pyjeve dhe djegja e tyre prej veprimtarisë njerëzore, ndikon direkt në prishjen e ekuilibrave ekologjikë. Për këtë duhet rritur shkalla e ndërgjegjësimit të njerëzve për dëmin që po i shkaktojnë natyrës si rrjedhojë dhe shëndetit të tyre. Gjithashtu duhen bërë përmirësime ligjore me qëllim që pyjet dhe kullotat të kalojnë në pronësi të komunës, pasi kujdesi ndaj tyre do të jetë shumë më i madh. 6. Menaxhimi i mbetjeve të Qendrës Shendetësore ndikon direkt në ndotjen e ajrit, ujit, tokës pasi janë toksike dhe shumë të rrezikshme për shëndetin e njerëzve dhe të kafshëve. Ndonëse sasia është e pakët, nuk ka një vend të përcaktuar për djegien ose groposjen tyre. Ato shkojnë sëbashku me mbetjet e tjera në fushën provizore. 7. Shkarkimi i ujrave të zeza dhe gropave skeptike të pambuluara. Mënyra aktuale e menaxhimit të këtyre mbetjeve është shumë e rrezikshme. Për shkak të ndotësve të rrezikshëm që përmbajnë ato janë një burim për përhapjen e sëmundjeve të ndryshme infektive si diare, kolerë, hepatit etj. 8. Mbetjet urbane dhe organike janë shqetësimi kryesor në komunën Bushat. Mos pasja e një venddepozitimi sanitar mbetjesh, të kontrolluar dhe sipas standarteve të menaxhimit të mbetjeve urbane, ka bërë që të gjithë fshatarët t i hedhin ato kudo: në rrugë, kanale, lumë, etj. Ndotja e tokës, ujit, ajrit prej kësaj mënyre menaxhimi është e përhapur në të gjithë komunën. 9. Shpesh ndeshet fenomeni i djegies së tyre, ku veçanërisht djegia e poletilenit, gomave ndotin ajrin në mënyre të konsiderueshme. Nga hedhja dhe djegja këtyre mbeturinave në mënyrë të pakontrolluar është dëmtuar ndjeshëm dhe fauna e zonës si shpendë, peshq dhe gjitarë të egër. 10. Infrastuktura e dobët rrugore veçanërisht në qendrat e banuara nga lëvizja e mjeteve bëhet ndotja e ajrit nga pluhurat e rrugëve të pa asfaltuara. Shkalla e ndotjes rritet edhe më shumë prej mjeteve lëvizëse të mëdha si makina, traktorë, etj. Numri i tyre është shtuar ndjeshëm vitet e fundit. 11. Mbetjet organike nga aktiviteti njerëzor. Në kufirin ndarës mes Komunës Bushat dha Bashkisë së Vaut të Dejës, ndodhet fabrika e përpunimit të peshkut, me një aktivitet relativisht të vogël. Gjithsesi aktiviteti i kësaj punishte fabrike ka ndikim ndotës në mjedis, pasi mbetjet organike të saj derdhen në lumin Drin dhe ky i fundit i përcjell nëpërmjet rrjedhjes së ujit. Ndotja që shkaktohet nga kjo fabrikë konsiderohet me ndikim edhe në cilësinë e ajrit, pasi në afërsi të saj ka erë të pakëndshme prej mbetjeve të peshkut. Ndonëse në territorin e Bashkisë së Vaut të Dejës, ky aktivitet industrial ndikon si ndotës edhe në Komunën e Bushatit. 4.3 Qendrat Shëndetësore në komunë Komuna Bushat ka dy qendra shëndetësore, në fshatin Bushat dhe në Barbullush. Në to punon një personel i kualifikuar që i përgjigjen mirë nevojave që ka popullata për shërbim mjekësor. Në komunën Bushat aktualisht punojnë 8 mjekë me arsim të lartë të përgjithshëm dhe 35 infermierë dhe mami. Shërbimi mjekësor është 24 orë me turne. Në këto dy qendra shëndetësore ka dhe maternitet me personel të kualifikuar, të cilët përmbushin nevojat e komunitetit të komunës Bushat. Të dy këto qendra, kohët e fundit, janë rikonstuktuar dhe pajisur me bazën e nevojshme materiale. Përveç dy qendrave shëndetësore në çdo fshat të komunës ka ambulanca, të cilat kryejnë një shërbim ambulator të kënaqshëm ndaj pacientëve, ndonëse kanë nevojë të pajisen me bazë materiale si frigorifer, peshore, dollap etj., si dhe me medikamentet më të domosdoshme në rast urgjencash. Në këto ambulanca shërbejnë infermierë dhe mami, ku veç të tjerash organizojnë konsulta me nënat e reja për mirërritjen e fëmijëve dhe të ushqyerit e tyre. Ky sherbim është mëse i domosdoshëm në fshat, sidomos për ato nëna që janë në gjendje të dobët ekonomike. Pranë Qendrës Shëndetësore Bushat gjendet një laborator diagnostik analize gjaku dhe urine, që i përgjigjet mirë nevojave të banorëve të komunës Bushat. Por, në kushtet e zhvillimeve dinamike si zonë urbane, është e domosdoshme pajisja e Qendres Shëndetësore Bushat me aparatura moderne të kohës dhe specialistë përkatës. Kjo gjë do të rrisë ndjeshëm cilësinë e shërbimit ndaj komunitetit. 30

31 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 4.4 Higjena dhe problemet lidhur me shëndetin e popullatës Në komunën Bushat ndeshet në raste spontane epidemia e Scabies (kroma), e cila në krahasim me vite më parë (2005) është në rënie. Epidemia nga scabia (kroma) është sporadike, në familje të veçanta, kryesisht në ato të varfëra, me gjendje ekonomike të dobët dhe probleme të higjenës së duhur. Edukimi i shëndetësimit të popullatës fillon me edukatën që ju jepet fëmijëve në shkollë nga personeli mjeksor, për rrugët që mund të merren këto sëmundje infektive dhe masat që duhet të marrë çdo njeri për t u mbrojtur prej tyre. Një punë të mirë për këtë qëllim bëjnë mamitë e fshatit, të cilat kontaktojnë çdo ditë me familje të ndryshme duke ju shpjeguar familjarëve rrezikun që paraqesin sëmundjet infektive dhe masat parandaluese në këtë drejtim. Në rast të shfaqjes së ndonjë sëmundje infektive, mamitë e terrenit njoftojnë menjëherë mjekun e zonës, izolohet personi ose familja, fillon mjekimi dhe njoftohet D.Sh.P Shkodër, e cila merr masat për shëndetësimin e personave të prekur. Mundësia e infektimit të popullatës nga sëmundje të ndryshme vjen nga uji i pijshëm, sidomos në shpimet private. Këto shpime janë të pakontrolluara, ku mundësia e përzierjes së ujrave të bardha me ato të zeza ose urinë bagëtish është shumë e madhe. Për këtë qëllim janë shpërndarë fletëpalosje e postera të ndryshëm për mënyrë se si të mbrohemi, në vende të dukshme si shkolla, vende publike, etj. Në familje të veçanta të varfëra bëhet punë e diferencuar dhe më intensive, pasi rreziku i përhapjes së sëmundjeve në këto familje është shumë më i madh. Për këtë qëllim kryehen edhe depistime të ndryshme dhe komunikohet rregullisht me Drejtorinë e Shëndetit Publik në Shkodër. 31

32 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 5. Arsimimi, edukimi mjedisor dhe turizmi 5.1 Arsimimi dhe edukimi mjedisor Në komunën Bushat gjenden 10 kopshte fëmijësh, 13 shkolla fillore, 8 shkolla 9-vjeçare, 2 shkolla të mesme me një staf arsimor me 185 vetë. Në vitin 2005, në dy shkollat e mesme që ka komuna, kanë marrë diplomë pjekurie 90 maturantë, 105 maturantë në vitin 2006, dhe 114 maturantë në vitin Zona është shumë arsimdashëse, prej nga kanë dalë mjaft intelektualë që punojnë në të gjitha sferat e jetës. Vitet e fundit i është kushtuar kujdes më i madh vlerësimit të mjedisit. Në shkolla janë aktivizuar shoqatat mjedisore të cilat organizojnë veprimtari në dobi të mjedisit për pastrimin e mbetjeve, lyerjen e trungjeve të pemëve, mbjelljen e fidanëve të rinj në oborret e shkollave etj. Këto veprimtari mundësohen edhe në sajë të ndërgjegjësimit që bëjnë lëndët shkollore si: Paketa e gjelbër, Aftësim teknologjik, që zhvillohen në ciklin 9-vjeçar, etj. Përsa i përket edukimit mjedisor në shkolla, futja e Paketës së Gjelbër në kurrikulën shkollore (në ciklin 9-vjeçar) është një hap drejt ndërgjegjësimit për mjedisin. Ky lloj edukimi duhet shtrirë në të gjitha klasat e arsimit bazë. Do të ishte me vend që në arsimin e mesëm të bëhen lëndë për mjedisin si lëndë kroskurrikulare apo lëndë me zgjedhje. 5.2 Turizmi Komuna Bushat ende nuk ka aktivitet turistik. Duke pasur parasysh vizionin dhe mundësitë e Bashkisë Bushat mund të shfrytëzohen disa pika për turizëm, qoftë edhe atë ditor. Pylli i Malit Zefjanë mund të kthehet në një park natyror me ajër të pastër, me një rrjet shërbimesh, i menaxhuar nga pushteti vendor. Gjithashtu, përgjatë bregut të Drinit shëtitorja dhe parku botanik mund të tërheqë mjaft vizitorë për florën dhe faunën e veçantë që përmban. Ky park botanik përveç qëllimit argëtues, çlodhës do të shërbejë edhe si një laborator natyror për shkollat, ku nxënësit do të kenë mundësinë të shohin me sy bimësinë dhe kafshët me përfaqësues të zonës. Stadiumi i madh sportiv do të tërheqë shumë sportdashës. Një fushë hipodromi do të ringjallë hipizmin, sport mjaft të dashur për shqiptarët në të kaluarën. Kisha e Shën Shtjefnit (Barbullush) si një nga kishat më të vjetra në Shqiperi, dhe prania e një shpelle (Bushat) ku janë gjetur objekte arkeologjike shumë të hershme mund t i hapë rrugë turizmit kulturor. Në Bushat mungojnë OJF-të që kanë fokus mjedisin. Organizimi dhe aktiviteti i tyre do të ndihmojë në rritjen e ndjeshmërisë së shoqërisë civile për mjedisin përmes trajnimeve dhe aktiviteteve të tjera. Në Bushat ushtron veprimtarinë e saj Shoqata e Gjuetarëve Jakup Bajri. Kjo shoqatë numëron në radhët e saj 126 anëtarë nga Komuna Bushat, por armë gjuetie numërohen rreth 750 në rang komune, pa përmendur këtu edhe ato pa leje. Nga shoqata po punohet që këto gjuetarë të anëtarësohen me qëllim që gjuetia të jetë e kontrollueshme dhe taksa vendore e gjuetisë të mblidhet me efikasitet. Në të gjithë zonën, gjuetia zhvillohet kryesisht në grupe, në mënyrë të veçantë në fushë, Mali i Jushit, Zefjanë, Kodrat e Bushatit, Plezhë, Shkjezë, përgjatë Zallit te Drinit (Stajkë Kosmaç). Komunën e vizitojnë disa grupe gjuetarësh të huaj, të cilët ushtrojnë aktivitetin e tyre edhe jashtë sezonit të gjuetisë. Për të parandaluar këto veprime dhe mbrojtur faunën e zonës sugjerohen disa përmirësime ligjore për forcimin e zbatimit të ligjit. Detyrimi i paraqitjes pranë shoqatës së gjuetarëve, 32

33 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat sipas ligjit, për të deklaruar aktivitetin e tyre në gjueti, destinacionin, do të ndihmojë të njihen me zonën ku ndalohet gjuetia dhe të pajisen me autorizim nga komuna pasi të paguajnë taksën e gjuetisë. Për më tepër, duhen identifikuar dhe të vihen para ligjit të gjithë ata që mbajnë armë gjahu pa leje. Për këtë sugjerohet të ketë mbështetje ligjore për përgjegjësit e gjuetisë së zonave të pajisur me dokumentacion nga shoqata, për të kontrolluar gjuetinë e paligjshme në bashkëpunim me organet e rendit dhe pyjores. Për të mbrojtur florën dhe faunën e zonës nga zhdukja sugjerohet të ndalohet gjuetia në disa zona për një periudhë 3-vjeçare. Kjo periudhë do të shërbejë për rigjallërim të botës së gjallë dhe për të investuar për popullimin me lloje të reja. Si fillim, mund të zbatohet për Malin e Jushit, dhe më pas për kënetën e Gjanajve në kufi me Velipojën, etj. Gjatë periudhës së konservimit këto zona duhet të ruhen me roje. 33

34 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 6. Vlerat kulturore të Komunës Bushat Trevat e Komunës së Bushatit janë populluar që në kohët e lashta. Gjetjet arkeologjike, toponimia, si dhe dokumentet e tjera arkivore të Shqipërisë, Venedikut, Turqisë, apo gojëdhënat, vërtetojnë lashtësinë e këtyre trevave. Historia e Bushatit fillon shumë herët. Në shek. I-II përmendet vendbanimi i kënetës së Mariti cili duhet të ketë ekzistuar në Mbretërinë Ilire mes qyteteve Scodra e Lis. Emrat e fshatrave, prejardhjen e tyre e shpjegon toponomastika dhe gojëdhënat e vendasve. Trashëgimia përfaqësohet nga objekte të ndryshme natyrore dhe kulturore, shpella, burime. Trashëgimia kulturore përfaqësohet nga ndërtime laike dhe fetare, si ura, rrugë, varre monumentale, ndërtesa banimi, etj; si dhe ndërtesa fetare, xhami, kisha. Këto vende hasen që në lashtësi, në vazhdimësi në mesjetë dhe disa gjurmë të mbetura deri në ditët tona. Vendet e trashëgimisë kulturore. Që në shek.i-ii haset vendbanimi palafit në kënetën e Marit, një vendbanim mbi hunj të trashë i shtruar me dërrasa. Këto banesa ishin tipike për kohën dhe ndërtoheshin në zona me ujë (lumenj, liqene), për t`u mbrojtur nga egërsirat. Varrezat në kodrat e Mundisë flasin për ritin e ceremonisë mortore të djegies së kufomave (kjo e huazuar, pasi kultura ilire ndjek ritin e varrimit me tuma, varrosjes së kufomave). Gjatë mesjetës bien në sy varret e pashallarëve, të cilët sot ndodhen në shtratin e Drinit. Në antikitet ka ekzistuar një rrugë që e kishte fillimin prej dy stacioneve: prej Lezhës dhe Shkodrës; të dyja piqeshin te Vau i Dejës dhe që këtu rruga e bashkuar kalonte për në Pukë, Vau Spas, dhe Kosovë. Për kohën e ndërtimit të saj nuk ka të dhëna. Degëzimi i parë ishte Shkodër-Vau Dejës, i dyti Lezhë-Vau Dejës-Pukë-Kosovë. Dega e dytë kalonte nga Lezha nëpër Zadrimë dhe takohej me degën që vinte nga Shkodra në Vau Dejës, aty mendohet se ka pasur një urë. Ndër ndërtimet më të mëdha kanë qenë sarajet e Bushatlinjve. Pallati i Mehmet Pashë Bushatlliut kishte shumë dhoma e sallone, gjelltore e qeler. Përmendet dhe Banja e madhe e cila gjendet afër Pallatit të Bushatllinjve, gjithashtu në Sarajet e Bushatllinjve ndodhej dhe një shatërvan i madh. Nga ndërtimet fetare përmendim: Kishën e Shën Shtjefnit, ndër më të mëdhatë e Arbërisë, e cila ndodhej në Barbullush, Kisha e Shën Rrokut, e Shën Nikollit, e Shëngjergjit. Xhamia e Bushatit e Melgushit, Kosmaçit. Kultura jomateriale e Bushatit është pjesë e denjë e kulturës kombëtare. Përveç ndërtimeve ka dhe objekte të tjera si varre monumentale të pashallarëve (që kanë sunduar gjatë historisë), ka dhe vegla pune, armë, stoli, enë prej balte etj. Në rrënojat e vjetra të Bushatit janë gjetur monedha të periudhës së mbretit ardian Gentit. Me shumë vlera janë dhe stolitë, sepse lidhen mirëfilli me veshjen e sotme të gruas zadrimore. Nga zona e Bushatit kanë dalë dhe figura të tjera të cilat u përkasin të gjitha fushave të kulturës si artistë, shkrimtarë, sportistë, këngëtarë, e intelektualë të të gjitha sferave ekonomiko-politike të jetës së vendit. Në fshatin Kukel që nga 1906 për 30 vjet me radhë ka jetuar e punuar shkrimtari dhe poeti i madh i letersisë shqipe Ndre Mjeda. Gjatë qëndrimit të tij në këtë fshat ai shkroi poemthin Liria, poemën Andrra e jetës si dhe një pjesë të mirë të krijimeve të tija poetike. 34

35 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Analiza SWOT e zhvillimit ekonomik të Komunës Bushat Pikat e forta Pozicioni i përshtatshëm gjeografik buzë lumit Drin dhe në afërsi të autostradës Tiranë- Shkodër. Mundësitë për zhvillimin e bujqësisë dhe blegtorisë si zona me tradita të hershme në këto sektorë Ekzistenca e baxhove dhe komplekseve të mëdha blegtorale Mundësitë për zhvillimin e peshkimit Mundësitë për zhvillimin e turizmit kulturore dhe lumor Ekzistenca e kapaciteteve njerëzore në Komunën Bushat (38 agronomë, 11 veterinare, 9 zooteknikë si dhe 27 ekonomistë) Pikat e dobëta Mungesa e sistemit drenazhues me mangësi të mirëmbajtjes dhe pastrimit të tij pas viteve të demokracisë Erozioni i tokës në zonën fushore dhe kodrinore kanë shkaktuar dëmtimet dhe gërryerjet e tokës nga vërshimet e Lumit Drin. Prodhimi i gurit dhe ndërtimi i objekteve të ndryshme shkakton ndotje në mjedis Përdorimi i pakontrolluar i pesticideve dhe plehrave kimike në rritjen e rendimenteve të produkteve bujqësore Infrastrukturë e dobët rrugore veçanërisht në qendrat e zonave urbane Mundësitë Mundësitë e pyllëzimit të Malit Zefjanë duke e kthyer atë në një park natyror me prespektivë për zhvillimin e turizmit Hyrja e Paketës së Gjelbërt në kurrikulën shkollore (në ciklin 9 vjeçar) Reforma në lidhje me proçesin e decentralizimi me mundësi për të fuqizuar burimet financiare të Komunës dhe administrimin më efikas të tyre në nivel vendor. Mundësia për të bashkëpunuar me komuna të tjera që kanë të njëjtat prioritete dhe pozicion të përshtatshme gjeografik në lidhje me Komunën e Bushatit Kërcënime Mungesa e subvencionimeve nga shteti të produkteve bujqësore e blegtorale Dëmtimi i zonës së pyllëzuar sidomos në zonën kodrinore të Zefjanës Rreziku i ndotjeve në mjedis nga përpunimi i gurit dhe ndërtimi i objekteve të ndryshme, përdorimi i pakontrolluar i pesticideve etj. Mungesa e OJF-ve me fokus mjedisin 35

36

37 II Identifikimi i problemeve

38

39 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Problemi Shkaku (Listë shkaqesh që sjellin problemin, që mund të jenë fizike dhe njerëzor) Zhvillimi urbanistik 1. Mungesa e planeve rregulluese. Ndërtimet pa leje. Mungesa e fondeve Mungesa e zbatimit të ligjit për këtë problem 2. Ulje e theksuar e zonave të gjelbërta. Mungesë fondesh dhe organizimi. Prerje e pemëve dhe mos zëvendësim i tyre me të reja 3. Mungesa e KUZ në shumicën e fshatrave Mungesë e burimeve financiare. Zgjidhje provizore me me gropa septike individuale. Shkalla e ndikimit Popullsia qe preket (Numri i banorëve ose përqindja e popullsisë së prekur) E mesme Gjithë Komuniteti E mesme Gjithë komuniteti E lartë 90% e komunitetit Ndikimi (Paraqet ndikimin negativ në: Mjedis, Shendët, Mirëqenie, tjetër të identifikuar) Dëmtim i tokës,dëmtim i infrastrukturës, kaos në ndërtime,dëmtim i hapësirave të gjelbërta, ulje e standartit të jetesës. Ulje të cilësisë së ajrit; Rritje të erozionit, Pakësim i burimeve financiare; Rrugë të pa gjelbëruara; Baseni i lumit Drin i zhveshur; Kurora e dëmtuar shumë. (Mali i Zefjanës) Krijon situatë epidemike; Ndot tokën, ujrat nëntokësore, ajrin; Në mënyrë të veçantë në kohë rreshjesh ujrat e zeza dalin në rrugë. Prioritarizimi (I matur me shkallën: * = Pak i rëndësishëm ** = Mesatarisht i rëndësishëm *** = Shumë i rëndësishëm (kërkon zgjidhje të menjëhershme) * * * * * * * * 39

40 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 4. Mungesa e sistemeve e përpunimit të ujrave të zeza 5. Mungojnë kazanët e grumbullimit të mbetjeve qendra fshatrash të pa ndriçuara Bujqësia 1. Nuk funksionon rrjeti i kanaleve kullues. 2. Gërryerje e tokës duke ulur sip. dhe vlerat e tokës. Mungesë teknologjie dhe burimesh financiare E lartë I gjithë komuniteti Mungesë burimesh financiare; Mungesë e ndërgjegjësimit të duhur në komunitet; Mungesa e alternativave për zgjidhje të përkohshme. E lartë I gjithë komuniteti Mungesë e burimeve financiare. E mesme 80% e banorëve Ka mbi 20 vjet që ato nuk janë pastruar; Mungëse fondesh për kanalet e I, II dhe mos vlerësim nga fermerët për kanalet e III, si dhe shkarkimi i ujrave të hidrocentralit pa paralajmërim. E lartë ha ose 21 % e sip. së tokës arë ose 4830 banorë. Dëmtimi i mbulesës bimore si pyje, shkurre, bimë të kultivuara etj. E mesme. 10 % e sip. tokës si dhe 2500 banorë. Edhe kur rrjedhin U.Z dalin në kanale apo lumenj të pa përpunuara Krijon situatë epidemike; Ndot tokën, ujrat nëntokësore, ajrin; Shëmtim i mjedisit; Ulje e edukatës në komunitet Ulje cilësinë e jetesës së banorëve, vështirëson lëvizjen natën; Rënie e cilësisë së shërbimeve publike. Ul të ardhurat e banorëve si dhe shkatërron vlerat e tokës. Ndikon negativisht në, nivelin e jetesës së këtyre banorëve pasi sjell dëme të tokës dhe bimëve si dhe më pasoja në mjedis. * * * * * * * * * * * * * 40

41 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 3. Prerja, djegja e pyjeve dhe mos zëvendësimi i tyre. Ajri 1. Menaxhum i keq i ujrave të zeza. 2 Bllokim i kanaleve kullues, rrugëve duke i dëmtuar ato. 3 Shkatërrimi i pyjeve 4 Shkatërrimi i infrastukturës rrugore. 5 Shkatërrimi i sipërfaqeve të gjelbëtave, lulishteve etj. 6. Dëmtimi i florës dhe faunës së zonës tonë. Prerja pa kriter; Mosfunsionimi i shtetit për të mbrojtur pyjet; Mungesë financimi dhe organizimi për të përmirësuar pyjet. Nuk ka sistem kanalizimesh të ujrave të zeza. Mos respektimi i hedhjes së mbetjeve në vendet e caktuara Djegja e tyre.prerja e tyre pa kriter. Prishja e rrugëve në qendrat e banuara, mos asfaltimi i tyre. Prerja dhe dëmtimi i pemëve dekorative. Faktor njerëzor, klimaterik. Lartë. I gjithë komuniteti Ndikon negativisht në mjedis dhe në shëndetin e njerëzve, ul burimet financiare. * * * E lartë banorë Erë e keqe Ndotje mjedisi, Dëmtim shëndeti. * * * E lartë banorë Dëmtim shëndeti, ndotje e mjedisit, mirëqënieje. * * * E lartë banorë Shëndet, mjedis, mireqenieje. *** Zgjidhje të menjëhershme. E lartë banorë Shëndet,mjedis. *** Zgjidhje e menjëhershme. E mesme banorë Mjedis, shëndet. ** Zgjidhje afatmesme. E lartë banorë Mjedis, shendet. ** Zgjidhje afatmesme. 41

42

43 III Plani i Veprimeve

44

45 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Problemi (Problemi merret nga matrica e problemeve, të cilat janë identifikuar në fazën e parë) 1. Mungesa e planeve rregulluese. Ndërtimet pa leje. Veprimet (Paraqet listën e veprimeve konkrete që duhet të ndërmerren për zgjidhjen e problemit në fjalë. Mund të jenë 1 ose disa aktivitete ) Është vënë në rrugën e zgjidhjes pasi është shpallur fituesi i tenderit për studimin Urbanistik të Bushatit Prioriteti (i matur me shkallen) (I matur me shkallën : *-Pak i rëndësishëm **-Mesatrisht i rëndësishëm. ***-Shumë i rëndësishëm Aktorët përgjegjës dhe bashkëpuntorët e mundshëm (Mund të jene institucionet që janë direkt përgegjës për problemin si dhe aktorë të tjerë në rolin e bashkëpunuesit) Afati kohor (I matur me shkallën: (Afat shkurtër(deri 5 vjet) Afat mesëm deri 10vjet Afat gjatë deri 15 vjet * * * Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit. Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujrave. Komuna me administratën e saj. Komuniteti. OJF-të që veprojnë në komunë. Donatorë të ndryshëm të mundshëm për këtë problem Kostoja E përafërt (Vlera në jepet ne Lekë, përveç ku specifikohet ndryshe ) Efekti (Një pershkrim i efektit pozitiv që vjen nga zgjidhja e këtij problemi ) lekë Planifikon rrugët, ndërtimet publike dhe private, hapësirat e gjelbërta publike, zonat tregtare dhe industriale, etj. Vendos rregull në zhvillimin e zonës dhe në respektimin e vlerave natyrore. 45

46 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 2. Menaxhimi i mbetjeve urbane. Meqënëse po ndërtohet Vend grumbullim përpunimi i mbetjeve urbane ne na del për detyrë grumbullimi dhe transporti i mbetjeve. Janë rritur shumë sasitë e mbetjeve urbane si rezultat i rritjes së konsumit dhe rritjes se aktivitetit të shërbimit dhe atij tregtar. Nga studimi i fizibilitetit për fushën sanitare, del se koeficienti i prodhimit ditor për çdo banor është 0.6 kg dhe prodhimi ditor si komunë është 15 ton ç ka do të thotë se një sasi të tillë mbetjesh mund ta transportojnë së paku 2 makina teknologjike. Mungesa e kazanëve si dhe e makinave Kompaktor, teknologjike për transportin e mbetjeve urbane. Është përgatitur Plani i Veprimit për Shërbimin e Pastrimit për Komunën Bushat. 1.1 Ngritja e një sistemi efikas për kryerjen e këtij shërbimi. Kemi të ngritur njësinë e grumbullim transportit të mbetjeve urbane që është pranë zyrës së shërbimeve të kësaj komune, por në kushte të dobëta teknologjike dhe jo shumë efikase. 1.2 Fuqizimi i rolit të komunës në kryerjen e këtij shërbimi. Përfshirja në këtë proces e komunitetit dhe ndërgjegjësimi i tij në mënyrë që shërbimi i pastrimit të kryhet në parametrat e kërkuar. 1.1 * * * Afat shkurtër 1.2 * * * Afat Shkurtër Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit. Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujrave. Komuna me administratën e saj. Komuniteti. OJF-të që veprojnë në komunë. Donatorë të ndryshëm të mundshëm për këtë problem Nga studimi i fizibilitetit për mbetjet e komunës Bushat konkludohet se kësaj komune i nevojiten 2 makina teknologjike si dhe 300 kazanë 1100 litërsh. Mendojmë se aktivitetin financiar në funksion të shërbimit të pastrimit në komunën Bushat mund ta ndajmë në : Tri faza : Faza e I ose faza e emergjencës Në këtë fazë komuna merr pjesë në financim,bashkë me komunitetin në shumën prej dhe si rezultat i mendimit të marrë nga komuniteti, gjithashtu edhe nga studimi i fizibilitetit nevojiten 100 kazanë mbeturinash rreth 1m³ si dhe makinën Kompaktor për transportin e mbeturinave. Faza e II (Referuar studimit të fizibilitetit dhe PVLM, komuna Bushat) Del e nevojshme blerja e 200 kazanëve të tjerë si dhe e një makine tjetër. Shuma e nevojshme për këtë fazë është afërsisht Euro. Faza e III të do ketë të bëj me shpenzime në funksion të riciklimit të mbetjeve urbane dhe ndërgjegjësimit të komunitetit për ndarjen e mbetjeve në bazë të përbërjes së tyre si qelq, letër, plastmas, metal, inerte etj. Ndikim pozitiv në mjedis. Mjedis të pastër,pa sëmundje. Përmirësim i jetesës së komunitetit. Garanton funksionim të mirë të kanaleve kulluese. Rrit nivelin kulturor të komunitetit. 46

47 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 2. Mungesa e KUZ në shumicën e fshatrave të komunës Bushat. 3. Shumë qendra fshatrash aktualisht të pa ndriçuara. 4. Mungesa e stafit të mirë kualifikuar për sektorin mjedisor Është futur në rrugën e zgjidhjes. Projekti mbështetet nga: 1. Buxheti i shtetit. 2. Të ardhurat e komunës Të gjendet burimi financiar pasi janë ndërtuar projektet për ndriçimin që ndodhen në komunë. Kërkohet mbështetja financiare e këtyre projekteve. 4.1 Forcimi i sektorit të shërbimeve, nëpermjet ngritjes së kapaciteteve të stafit përkatës; 4.2 Rritja e mundësive për thithjen e stafit të kualifikuar në këtë fushë; 4.3 Kualifikim për njohjen më të thellë të vlerave mjedisore dhe kërkimin për fonde. * * * * * Afat Shkurtër * * * Afat shkurtër Shiko sqarimet që kemi dhënë më parë për këtë problem. Referohu :Analiza e problemit. E pallogaritur Ministritë përkatëse. Komuna. Komuniteti. E pallogaritur Komuna Bushat E pallogaritur Rregullon jetën e banorëve, mjedisin etj. Rrit treguesit jetësor të komunitetit Fuqizim i administratës së komunës në rrespektimin e vlerave të shumta mjedisor të zonës; Krijimi i një kulture shërbimesh në mënyrë të qëndrueshme për qytetarët; I përgjigjet më mirë rritjes së komunë ( e cila pritet ë kthehet në bashki) ku numri i banorëve është rritur me bashkimin me ish komunën Barbullush dhe mundësinë e bashkimit dhe me fshatra të tjerë përreth. 47

48 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Bujqësia dhe larmia biologjike 1. Përmbytjet çdo vit më shumë se 1500 ha në tokat e komunës Bushat Vënia në efiçencë të plotë të rrjetit kullues sipas projekteve të hartuar që gjenden në komunë. -Riparim argjinature në lumin Drin 2. Mosfunksionim i drenave ekzistuese dhe ulje e cilësisë së përbërësve të tokës. Pas pastrimit të kk 1 e 2 të bëhet pastrimi i kk3 në thellësi m si dhe 3-4m në brendësi të drenave (në tokat e drenazhuara) 3. Erozion të tokës duke ulur vlerat dhe sipërfaqen si në zonën fushore ashtu dhe në terren kodrinor Rehabilitimi i kullimit si disiplinimi i ujrave të larta nëpërmjet ndërtimit të pritave malore sipas projektit të hartuar. * * * Afat shkurtër pastaj pastrim periodik 1 herë në 4-5vjet Afat mesëm * * Afat shkurtër Pastrim çdo vit i k3k * * Afat shkurtër Bordi i kullimit Shkodër dhe komuna Bushat Pushteti vendor e fermerët MMPAU, Komuna Bushat Bordi i kullimit Lekë E pallogaritur, pasi do kryhet nga vetë fermerët lekë Eliminimi i përmbytjeve, rritje e prodhimit bujqësor si rrjedhojë e rritjes së sip.së kultivuar. Mbrojtje e tokës nga erozioni, Mbrojtje e larmisë biologjike të fushave. Përmirësohen treguesit fizikë e kimik të tokave dhe garantimi i prodhimeve të larta e të vazhdueshme. Ruajtja e tokës dhe vlerave të saj nga gërryerja. 48

49 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 4. Dëmtimi i madh i pyjeve si dhe mos mbjellja e fidanëve pyjore. Djegja dhe shfrytëzimi pa kriter i lëndës drusore. Kjo gjendje ka sjellë: 1. Pakësim të sipërfaqeve pyjore. 2. Ulje e numrit të kafshëve dhe shpendëve të egra. 3. Ulje e prodhimit pyjor. 4. Ulje të cilësisë së ajrit. 5. Dëmtime mjedisore. 1. Ndërgjegjësim i komuniteti për rëndësinë e zonave të gjelbërta dhe të pyjeve pyjeve në veçanti. 2. Ripyllëzimi sipërfaqeve të lira për pyllëzim si dhe planifikimi i sipërfaqeve të tjera të reja në një sip prej 3.5 ha 3. Prishja e ndërtimeve pa leje në zonat ekzistuese të pyllëzimit, rigorozitet në dhënien e lejeve të ndërtimit, duke marrë në konsideratë planin urban të komunës i cili është në studim e sipër. 4. Ripyllëzimi i mjediseve qendra fshatrash, shkolla, qendra shëndetësore, brinja rrugësh etj. 5. Pyllëzimi i zajeve në bregun e lumit Drin si dhe kontrolli i shfrytëzimit të zhavorit nga subjekte të ndryshme. 6. Ripyllëzimi i Kurorës së gjelbërt pranë kodrave, ku edhe kanë qenë të pyllëzuara. 7. Ndërtimi i kapaciteteve njerëzore menaxhuese të institucioneve pyjore. 8. Me kalimin e pyjeve në pronësi të pushtetit vendor, duhet stimuluar ngritja e shoqatave komunale të pyjeve. 9. Zbatimi me rigorozitet i ligjit për ato që abuzojnë me pyjet. 10. Trajnimi i punonjësve pyjore. * * Afat mesëm Ministria e Mjedisit, Pyjëve dhe Administrimit të Ujrave. Komuna me administratën e saj. Komuniteti. OJF-të që veprojnë në komunë. Donatorë të ndryshëm të mundshëm për këtë problem E pallogaritur Ndikon pozitivisht në larminë biologjike të zonës, Përmirëson peizazhin, Mbron zonën nga erozioni, Rrit vlerat turistike të zonës, Vendosja në efiçensë i një burimi zhvillimi dhe të ardhurash për komunitetin. 49

50 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 5. Dëmtim e ulje të prodhimit të bimëve mjeksore. 6. Mosnjohje e mos administrim i zonave të mbrojtura 7. Dëmtim i florës e faunës Nga djegja e pyjeve, gjuetia e peshkut me dinamit, korent, helme, ka bërë që të jenë drejt zhdukjes, peshq, kafshë të ndryshme të egra. Kontroll të subjekteve grumbulluese për liçencat e tyre. -Caktimi i grafikëve të mbledhjes së bimëve mjeksore -Inventarizimi i fondit natyral të bimëve mjeksore. Njohja e zonës së mbrojtur, dhe hartimi i planit të menaxhimit të saj sipas ligjit per zonat e mbrojtura Krahas masave për pyllëzimin edhe: 7.1 hartimi i projekteve e zbatimi i tyre për mbrojtjen e faunës dhe florës dhe sidomos llojeve me rëndësi n/ kombëtare dhe atyre endemike që rezultojnë në zonën tonë lloje si; rosa, pata, pelikani, shepka, thëllëza, lepuri. Ndalimi i gjuetisë me mjete të tilla. 7.2 Ndalim i gjuetisë pa licencë (leje gjuetije). * * Afat mesëm * * Afat shkurtër * * * Afat shkurtër * * * Shumë i rëndësishëm Zgjidhje 1-5 vjet. MMPAU D.SH.P.Shkodër A.R.M. Komuna Bushat MMPAU DSHP Shkodër MMPAU Komuna Bushat Komuniteti Shoqata e gjuetarëve. Policia pyjore. E pallogaritur E pallogaritur. E pallogaritur Rritje e përmirësim i fondit të bimëve mjeksore dhe -- shfrytëzim racional i këtij fondi; Rritja e të ardhurave. Mbrojtje dhe zhvillim efiçent i kësaj zone, Rrit dhe përmirëson diversitetin e florës e faunës, tërheq vizitorët, rrit të ardhurat në komunitet. Rigjallërim i florës dhe faunës së zonës tonë. 50

51 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat Ajri dhe shëndeti i popullatës 1. Dalja e ujrave të zeza në sipërfaqe duke u bashkuar me ujrat e bardha të kanaleve kullues të lagjeve. - Hartimi i projekteve të kanaleve të ujrave të zeza. - Ndërtimi i kanaleve të ujrave të zeza, ruajtja dhe mirëmbajtja e tyre. 2. Ndotja e mjedisit. Rrezikimin e shëndetit të njerëzve dhe kafshëve. Ndalim i tregëtimit të pesticideve të rrezikshme; Autorizim i veçantë i personave që do tregëtojnë preparate të tilla. 3. Ndotja e mjedisit, tokës, ujit, ajrit. -Bllokim i kanaleve kullues. -Bllokim e dëmtim rrugësh. Ndërtimi i një Fushe grumbullimi dhe përpunimi të mbetjeve bashkëkohor. 4. Djegja e pyjeve çlirim i CO2 në atmosferë, dëmtim i florës dhe faunës së zonës tonë. - Mbjellja e fidanëvë të rinj pyjor. - Krijimi i shoqatave të përdorimit të pyjeve. - Mbrojtja nga zjarri. * * * Afat i shkurtër * * * Afat i shkurtër * * * Zgjidhje të menjëhershme. * * Afat mesëm. Komuna Bushat Komuniteti Donatorë të ndryshëm. E shpjeguar më lart tek analiza e situatës KUZ Ministria e Bujqësisë D.R.B.M.K. Shkodër Komuna Bushat Insp. Shëndetësor. E pallogaritur Donatorë të ndryshëm. E pallogaritur DShP Shkodër. Komuna Bushat. Donatorë të ndryshëm. E pallogaritur Eleminim i ndotjes së mjedisit, dhe parandalim i përhapjes së sëmundjeve infektive. Përmirësim i kushteve tërheqëse të zonës. Ulje e ndotjes me helme në ujrat nëntokësore dhe disi në ajër, Mbrojtje e vlerave të larmisë biologjike. Prodhim i produkteve të shëndetshme. Zgjidhje një herë e mirë e depozitimit të mbetjeve urbane. Krijim i një mjedisi të pastër nga mbetjet. Ulje e mundësive për infeksione Punësim. Përmirësim të ndjeshëm të ajrit, klimës, lagështisë Pasurim i florës dhe faunës së zonës. 51

52 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 5. Dëmtim i rrugëve nga mbeturinat urbane. -Mos mirëmbajtja e tyre. -Mos asfaltim i tyre. 6. Shkatërrim i sipërfaqeve të gjelbërta në oborret e shkollave, Q. Shëndetësore, qendra fshatrash, terrene sportive, gjatë periudhës së tranzicionit. Turizmi 1. Mungesa e kurorës së gjelbër dhe hapësirave të tjera të gjelbra publike për pushim për komunitetin. 2.Mungesa e pyllëzimit ka rritur shkallën e erozionit në M.Zefjanë dhe ka ndikuar në uljen e numrit të vizitave dhe ngjitjeve në mal, veçanërisht gjatë stinës së ngrohtë. Projekte për asfaltim rrugësh. -Shtrim rrugësh me asfalt dhe mirëmbajtja e tyre. -Projekte për rigjelbërimin e tyre. -Mbjellja e pemëve dhe barit dekorativ. -Ruajtja dhe mirëmbajtja e tyre. 1. Përmirësimi i mjediseve të gjelbra egzistuese dhe krijimi e gjelbërimi i hapësirave të reja. 2.Kontrolli i prerjes së drurëve pa kriter 3.Vënia para përgjegjësisë ligjore të zjarrvënësve 1.Pyllëzimi i malit ** I rëndësishëm. Zgjidhje e menjëhershme. ** Mesatarisht i rëndësishëm. Zgjidhje 5-10 vjet. * * * Afatmesëm *** Afatmesëm Komuna Bushat Komuniteti Donatorë të ndryshëm. Komuna Bushat Komuniteti Donatorë te ndryshëm -MMPAU -DSHP Shkokdër -Komuna Bushat -Komuniteti -MMPAU -DSHP Shkokdër -Pushteti Vendor -Komuniteti E pallogaritur E pallogaritur Përmirësim i infrastukturës rrugore, eleminim i pluhurave dhe papastërtive të ndryshme. -Punësim. Krijim i mjediseve të pastërta dhe çlodhëse për njerëzit. Punësim. 1.Pastrimi i ajrit, 2. Ndikimi pozitiv në sëmundjet e rrugëve të sipërme të frymëmarrjes. 3.Zbukurimi i peisazhit të qytetit, mundësi për aktivitete në natyrë 1.Ulet ndjeshëm rreziku i përmbytjeve të shtëpive në rrëzë të malit 52

53 Plani Lokal i Veprimit ne Mjedis - Komuna Bushat 3.Ndotja e lumit Drin Prishja e strukturës së llojeve 4.Mungesa e një unaze të vogël në kryqëzimin Kryebushat- Shkodër-Lezhë 5. Mungesa e e mjediseve të gjelbërta dhe sportive për nxenësit. 1.Pastrimi i lumit Drin në gjithë gjatësinë e tij 2.Krijimi i një parku natyror në të dy anët e tij 3.Ndërtimi i një shëtitoreje paralel me lumin. 1.Miratimi i Masterplanit për komunën (ku përfshihet projekti për ndërtimin e kësaj unaze) 1. Miratimi i projekteve për shtesat e shkollave 2. Gjelbërimi i mjedisit të jashtëm të shkollave. 3.Aktivitete sensibilizuese nga rrethet jashtë shkollore ** Afatmesëm *** Afatmesëm *** Afatshkurtër -MMPAU -Pushteti vendor -Komuniteti -Ministria Brendshme -Ministria e Transportit -Ministria e Arsimit -Ministria Brendshme -Pushteti Vendor. -Stafi pedagogjik i Shkollave dhe - Qeveria e nxënësve 1. Pastrimi i mjedisit përreth dhe ajrit. 2. Eleminimin e sëmundjeve epidemike 3. Krijohet një mjedis çlodhës për banorët 4. Krijohen kushte të mira për rigjallërimin e florës dhe faunës përreth. 1. Lëvizje e lirshme e automjeteve. 2. Ulja e aksidenteve automobilistike 1.Zhvillimi i procesit mësimor-edukativ në kushte normale. 2.Rritet cilësia e mësimnxënies. 3.Krijohet një mjedis tërheqës dhe çlodhës për nxënësit. 53

54

55 Faksimile e vendimit të këshillit komunal të komunës Bushat, për miratimin e PLVM

56

57 Local Environmental Action Plan The Commune of Bushat

58

59 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune TABLE OF CONTENTS Foreword Overview analysis of opportunities and risks to the development of the commune of Bushat Situation Analysis Overall situation in the Commune of Bushat 2.2 Population and demographic change 2.3. Territorial Planning 2.4 Characteristics of relief and geographic location 2.5 Climate conditions 2.6 Sources of revenue and buisness development 2.7 Services 2.8 Opportunities and resources for developmment 3. Agricultura and natural asset management Agriculture and division of land 3.2 Use of fertilisers and automatization 3.3 Water reserves 3.4 Floods: Safeguards and threats 3.5 Land use: productivity and economic gains 3.6 Employment in agriculture 3.7 Drainage System 3.8 Irrigation 3.9 Fishing techniques and acquaculture development in the area 3.10 Medicinal plants: using them for profit 3.11 Forest coverage, deforestation, etc Erosion 3.13 Human resources and administrative capacity in agriculture 4. Quality of the air and health of the population Report on quality of the air in the commune 4.2 Acitivites causing pollution 4.3 Health centers in the Commune 4.4 Historical outbreaks of epidemics due to poor hygiene 5. Education, environmental awareness and tourism Cultural Values in the Commune of Bushat II. Problem Identification III. Action Plan

60

61 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune Foreword The present document is designed in accordance with the Albanian laws concerning development at local level. It also takes into account the powers vested with the local government units to plan and develop environmental improvements and upgrade service delivery related to environment and natural resource management. The current document is the output of the project Designing an Environmental Action Plan for the Commune of Bushat, implemented by the Regional Environmental Center (REC), Albania, funded and supported by the Spanish Agency for International Cooperation for Development. In addition to contributing to improvement of living standards, the Local Environmental Action Plan (LEAP) for the Commune of Bushat represents efforts to work with local communities and authorities to create environmental awareness and protect the environment, particularly as fulfilling environmental requirements is an important part of obligations that Albania needs to fulfill in order to move closer to the EU. The present LEAP project builds on the Regional Action Plan and represents a detailing of the national environmental actions framework towards achieving sustainable development. One of the requirements under the national actions framework is the enhancement of managerial and administrative capacities at local government level to design and implement Environmental Programs and Projects. LEAP for the Commune of Bushat takes count and is complementary to a number of strategic documents previously designed and endorsed: National Environmental Strategy (2007) defines environmental policies to be designed and/or implemented by national development sectors. It lays emphasis on sustainable management of environmental resources used for development, as well as the protection of the flora and fauna. The regional Environmental Action Plan of the Drin River Delta (Shkodra-Lezha Region) The present LEAP builds on previous actions by the commune, taken on its own or in cooperation with partners and donors such as USAID and COSPE. LEAP for the Commune of Bushat takes count of improvements in the environment and related services in the course of the implementation of the drinking water supply project funded by the Austrian Government. LEAP for the Commune of Bushat draws on the urban planning study (2008) and the study concerning the Forest Circlet of the Bushati Commune. In addition to other impacts, the present document and related process contributed to raising environmental awareness at regional and local level. The process of public consultations conducted as part of the methodology to design the document, in addition to fulfilling a required legal norm and standard procedure, contributed to the quality of the work while at the same time creating local ownership of this document. 61

62

63 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune 1. Overall analysis of development opportunities and challenges in the Commune of Bushat This analysis has been developed with the participation of working groups established by the Commune of Bushat as part of the process for the LEAP design. The purpose of the exercise was to identify opportunities and challenges faced by the local population towards achieving sustainable development. Special importance has been given to the analysis of natural resources and human capacity available in the area as the basis for future development, but also as a stock taking exercise to prepare local stakeholders to cope with potential risks and threats. Extensive interaction and consultation has taken place with members of the local community, the local businesses and members of the Youth Environmental Association established by the students of the Multiple Secondary School (where many programs are taught). This analysis will become the basis for future debates and discussions through which it will undergo constant improvements. It will be a resource tool for entrepreneurs and decision makers who wish to use their powers and capabilities to promote the development of the area. Strong points - The highly diversified natural habitats; characterized by rivers that cut across the area and very fertile fields; - Under ground and above ground, good quality waters; - Fields of very good agro and soil characteristics; - Great farming and stock breeding opportunities due to land fertility and long standing experience by the community; - Good records: high productivity of farming (corn and vegetables) and livestock products (milk and meat); - Primary materials (clay, etc.); - High prevalence of medicinal plants. - Vast spread of the commune (100 km²); - Great population numbers (about residents); - High numbers of people with higher education; long time existence of middle schools in the commune and the recently established National Farming School; - The opportunity for the commune to be upgraded to a municipality; - Short distance to Shkodra (12 km); - Short distance to the big markets (Tirana); - Intersection point for the national roads leading North of Albania to Montenegro; Weak Points - Lack of resources to complete the project on urban waste management; - Poor productivity in agriculture until lately, due to lack of irrigation and drainage systems (the problem has recently been overcome); - Uncontrollable and erratic private investments due to lack of Regulatory Plans; - Uncontrollable construction work; - Problems originating from unclear land titles; - Insufficient levels of environmental knowledge and awareness especially as relates to environmental issues and approaches. - Existence of places potentially to be proclaimed as Cultural Monuments. - Part of the area has been designated as protected area; - The area is known to be home to many values of national importance. 63

64 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune Opportunities - Agriculture development; - Livestock development; - Increase of agricultural and livestock productivity; - Controlled collection of medicinal plants; - The awarded status of Protected Zone ; - Favorable geographic location; - Endowment with great opportunities for trade development; - Opportunities to develop food processing industries. Development on priority basis of the Territorial Regulation Plan; - Construction in the short term of a sanitary field for garbage collection; - High cooperation rates: Development of partnerships with various NGO-s and donors, both at the local and national level; - Decent levels population education. Threats - Financial constraints; - Legal issues with land division; - Rapid urbanization of the area requiring fast development of infrastructure; - Lack of environmental knowledge and insufficient environmental awareness on the part of the population. 64

65 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune 2. Analysis of the situation 2.1. Overview of the Commune of Bushat An important part of the Region of Shkodra, the Commune of Bushat is located at a distance of 12 km south from the town of Shkoder. The commune borders are as follows: northeast on the River Drin, south and southwest on the Region of Lezha and northeast on the Commune of Berdice. The Commune of Bushat has an area of 100 km² and a population of about inhabitants (data supplied by the Commune, 2007). Main revenue comes from agriculture and stock breeding. Agricultural land measures 5800 ha and is divided in accordance with law 7501 concerning Land Reform in the Republic of Albania. Land division has benefited about inhabitants. Two important rivers pass through the territory of the commune. The River Drin crosses the villages of Stajkë, Kosmaç and Ashtë in their northern part and then joins the Buna River in Bahçallëk. The commune is also crossed by the River of Drini i Vogël (Smaller The end of 2007 saw the award of the contract to the winning company to do the study for the Master Plan of the commune of Bushat. In addition to other things, study work will focus on: 1. The widening of the yellow line for the 14 villages in the Commune of Bushat. 2. The building of a Trade Center, Business Center, a bank office, a cinema building, a library and a stadium. 3. The building of a 4 storied hospital of 150 beds. 4. The space on both sides of the highway will be dedicated to trade and commerce and a number of secondary roads will be built to ensure safer and faster transportation. 5. The development of the industrial zone. 6. In addition to existing green belts, a green area of a total of about 3.5 ha will be created. This area will spread mainly on both sides of the River Drin in the segment running through Bushat. Also, green belts will line up the new road to be built parallel to the southern flow of the river. 7. East of the Bushat hills, from the road to the Vau i Dejes up to the cross point with Barbullush, a number of four storied apartment blocks will be build. However, there will also be space dedicated to one and two storied villas/houses. 8. The Farmers School presently housed under the roof of the General Secondary School in Bushat will have its own special building. The construction of facilities, roads and other public objects will be based on the study by EPTIZA (2006). Drin), which traverses the commune of Bushat at the villages of Stajkë, Plezhë, Shkjezë, Barbullush and Kukel. Before flowing to the sea, this river creates its delta in the Lezha Region. Until the year 1990, the commune of Bushat was characterized by well planned buildings contained within the town s yellow line. Overall, architecture of the buildings was also controlled. One storied homes (the so-called Elbasani typology) overwhelmingly dominate the commune, giving the place a uniform view. However, there were exceptions to this rule. In the villages of Bushat, Rranxa and Barbullush, 4, 3 and 2 storied buildings were also widespread. These taller buildings represent mostly apartment blocks, for families whose houses were submerged by the lake of the hydropower station over the River Drin. After the nineties, part of the overall chaos that swept the country, was also the chaotic construction work. Based on no study at all, often in the middle of the field, sometimes over artwork, people started building 1, 2, and 3 storied villas of their own. In some of the villages, business facilities were built right in the center without any plan whatsoever and contrary to all sensible criteria, thus congesting life in the respective villages. 65

66 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune To somehow restore normality and provide the necessary space and openness to common facilities and service businesses, in 2007 local government units started to pull down extralegal buildings in the villages of Bushat, Kosmac, Rranxa etc. The process started and is going on constantly ever since construction inspectorates became structures under the local government units. 2.2 Change of population and demographic structures The commune of Bushat has a population of residents and households 1 concentrated in 14 villages: Bushat, Barbullush, Rranxa, Stajkë, Kosmaç, Ashtë, Melgushë, Plezhë, Shkjezë, Kukel, Sumëz, Fshati i Ri, Hoten and Konaj. Composition of the population according to number and gender is presented in the following graph: Graph 1. Village population according to gender Males Females Population No Bushat Shkjeze Plezhe Kosmaç Stajke Ashte Rranxa Fshati I Ri Mali I Jushit Konaj Melgushi Barbullushi Kukli Hotni Villages In the last fifteen years, the number of the population has been almost stable, which shows that the number of those leaving the commune has been offset by those settling in the commune from other parts. The population is largely homogenous due to the small number of the new settlers. The incoming population can be put in two groups: those who settled at the time of the construction of the hydropower stations (due to the submerging of their homes by the HEC lakes) and those who settled in the area after the nineties. The incomers have contributed to the diversity of cultures and lifestyles. It should be pointed out that co-existence has always been exemplary. The commune has above 250 people with higher education, and the number of those with secondary education is very high Territorial planning In the commune, as elsewhere in the country, transition created a number of problems. Among these, mention should be made of uncontrollable and extralegal buildings which hit the commune of Bushat, too. The main reason for people building in a chaotic and uncontrollable way was the need of the population for additional living space and the inability of the authorities to exercise control in the conditions of absence of a regulation plan. 1) According to data from the Civil Registry Office, October

67 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune In order to manage the situation, to guide private initiative and respond to a growing need by the population for construction permits, the Commune authorities have launched the efforts to design the Territorial Regulation Plan. In addition to work from specialized working groups, the Plan has benefited from discussions with citizens and interest groups at the commune level. The plan accommodates housing needs, infrastructure works, public facilities, green belts, the green circlets of the villages, etc. The territorial plan and the Local Environmental Action Plan are mutually reinforcing and complementary to one-another and both promote development that is friendly to the environment and natural resources. 2.4 Characteristics of the relief and geographic location of the commune Relief The commune is located on the Western Depression, subdivision of Shkodra Depression. The Shkodra Depression itself is made up of two parts: the Depression of Mbishkodra (Above Shkodra) and NënShkodra (Under Shkodra) south of the town of Shkodër. The Depression of NënShkodra is made up of Fusha e Bunës (Field of Buna), stretching west, and Fusha e Drinit (Field of Drini) which lies east and comprises Fusha e Zadrimës (Zadrima Field) and Fusha e Drinit të Madh (Field of Greater Drin). Part of Fusha e NënShkodrës are also several hills irregularly spread out such as the hills of Bërdica, Bushati, Kodheli, the hill chains of Rrenci and Kakarriqi. The Commune of Bushat is part of Fusha e NënShkodrës. Its average height is m above sea level. However, there are certain areas below sea level such as the marshland of Trushi i Poshtëm (Lower Trush), Plezha and Shkjezi. The highest peak is the Mount of Marçinaj 372m above sea level. The ground area of the commune consists of lime formations from the Mesozoic times and the Terrigenes from the Paleocene, Neocene and Quaternary periods. The greatest part is depositions from the Quaternary period, which build the entire field zone and are represented by alluvium and marshland depositions. Graph 2. Relief of the commune according to the villages Ha Total Field Mould Bushat Shkjeze Plezhe Stajke Kosmaç Ashte Melgushe Konaj Rranxa Fshati I Ri M.Jush+Hoten Barbullush Kukel Villages 67

68 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune Graph 3. Relief on the commune scale Total area Arable land Hill Commune Geographical regionalization The relief of the commune is divided in several parts: 1. Field of Zadrima 2. Chain of Kakarriqi 3. Hills of Bushati, Barbullushi, and Plezhë-Shkjezi. 1. Field of Zadrima. In the genuine ethnographic sense, this field spreads from the eastern side of the Mountain of Kakarriqi and the hills of Bërdicë - Bushat Barbullush to the western side of the hilly spine of Hajmel. Southwards, it spreads up to Lezha, where it gets significantly narrow while on its northward spread it reaches up to the flow of the River Drin. In the physical and geographic sense, the field of Zadrima lies approximately from Lezha (south), to Field of Guri i Zi and Field of Rrenci on the right bank of the River Drin (north) covering a space of 30 km length and 6-10 km width. Geological make-up: Like the other fields of NënShkodra, this field, too, is located on a graben depression which is responsible for its flat and very low position. During the Plio-quaternary period, Albania s relief was involved into a rising movement which resulted into the emergence of the Mountain of Rrenci and Mountain of Kakarriqi. Therefore, the fields of Kakarriqi and Zadrima remained in the flat part. Geological make up is represented by molassic tortonians and terrigenes. Relief peculiarities: The field of Zadrima represents a synclinal depression of m above sea level. The field has an inclination towards the north (in the direction of the River Drin) and towards the west, too, (in the direction of the Lezha Drin). The level rises towards the east. A number of villages have been established on the field such as Barbullushi, Bushati, etc. In the past, the field was a marshland which was flooded often by the rivers of Drin and Gjader. In the year 1954, the area was drained and the field was improved which involved the deviation of the River Drin in the vicinity of the Mjedë village. A number of irrigation and drainage canals were built, like the one of Vau i Dejes Bushat, etc. Presently, the field is an important agricultural resource. 2. The Mountain of Kakarriqi (or the Mountain of Barbullushi) occupies the southwestern part of the commune. It borders on the north with the southernmost extreme of the Field of Trushi, on the south with the Lezha Drin (its right bank), on the west with the Field of Kakarriqi or the field of Torovica (separating the Mountain of Kakarriqi from its twin, i.e. the Mountain of Rrenci), and on the east with the Field of Zadrima. The southern part of this mountain serves as a natural border of the Commune with the Region of Lezha. Within these border points the mountain is 18 km long and 1 km wide. The shape of the mountain is longitudinal and runs parallel to both the Mountain of Rrenci and the coastal 68

69 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune line of Albania. Its north and south extremes are marked by the villages of Trush (Shkodra) and Balldren (Lezha) and its eastern and western points are respectively the villages of Barbullush (Shkodra) and Torovica (Lezha). At the foot of the mountain, a number of villages have been built like Trush, Fshat i Ri (New Village), Mali i Jushit (Jushi Mountain) Barbullush and Hoten. Geological make up: As regards structural characteristics such as lithological, morphological and morphogenetic features, the Mountain of Kakarriqi is similar to the Mountain of Rrenci. Regarding its genesis, this mountain is part of the great structure of para-mountainous wrinkles which sank and were covered by the sea at the beginning of the Miocene age. At the subsequent periods, specifically during the Plio-Quaternary age, like the whole of the Albanian territory, the mountain s area was swept by rising tectonic movements which resulted in the emergence of the Mountain of Kakarriqi (alongside the Mountain of Rrenci) in the form of a mount spine. The Mountain of Kakarriqi was characterized by powerful tectonic movements accompanied by sectional separations which affected the Shkodra depression. These separations interrupted the sectional movements happening southwards, thus resulting in block mosaics (horst-graben). Due to the new tectonics, the old structures of the area of Kruja, too, happened to split and separate by creating horsts and grabens south of the Shkodra Depression. The Kruja horts and grabens are similar to the horst of Barbullushi which is divided by the graben of Zadrima and Kakarriqi. Part of the Shkodra Depression, this mountain is the contact zone between the old and the new tectonics and an unstable area characterized by seismic activity, too. It was due to normal tectonic splits that the structure of the mountain received its block character. The spits are also responsible for the asymmetry of the mountain sides. The western side falls steep on the field of Kakarriqi, whereas the eastern side falls more bluntly on the field of Zadrima. The rock at the root of the Mountain of Kakarriqi is made up of lime stones encountered in the area of Kruja since Cretan times. Relief: The Mountain of Kakarriqi represents an anti-synclinal spine lying parallel to the coastal line with a Dinaric orientation, i.e. northwest-southeast. It is a narrow mountain with asymmetric sides. This longitudinal anti-synclinal horst borders on two grabens, the one of Zadrima on the east and the one of Torovica on the west. The spinal mount is flat apparently due to neogenic erosion which was worked by more recent phenomena such as the carstic and denuding ones (which created cones, creases, scrapers, holes and caves). These phenomena were aided by a system of ground streams and streaks running down the mountain spine. The carstic processes are responsible for the present landscape of the mountain. The carst development is also aided by the direct emergence of the limestone rocks in the surface and the poor vegetation of the area. It can be asserted that these two factors have the greatest role in these developments. On the northwestern direction, the mountain narrows down significantly, whereas on its central part, the height reaches its most. Average height ranges from 160 to 350 m. The highest mount is Marcinaj with 372 m above sea level. The Mountain of Kakarriqi has two passes which connect it with the bordering fields. Of these two gorges, Qafa e Jushit (the Jushi Gorge) is the most important. Horizontal and vertical fragmentations have been at work at insignificant rates. The hills of Bushati, Barbullushi and Plezhë-Shkjezi are mainly of low height and are seen as small islands in the field of Zadrima. Certain peaks are distinguished: Zefjana (249 m), Kodërletaj (70.4 m), Kodra Hoxhës (100.5 m), Kodërloc (78.6 m) and Guri i Dragonit. 2.5 Climate conditions The commune is characterized by Mediterranean climate typical of flat northern places. The geographical position of the commune (located at the southwest extreme of the region of Shkoder, bordering on the Mountain of Kakarriq on the west, the Field of Zadrima on the east and the high mountains on its east which prevent cold continental winds from penetrating its territory) endows the member villages with the advantages of a wild climate which enables inhabitants to make their living through a number of economic activities. The mountain is mostly under the influence of air currents from the Adriatic. The flat relief of the field keeps winds at constant speed and determines their annual regime. There are 69

70 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune about 2442 sunny hours annually (or about 327 days in a year) which represents a substantial source of renewable energy which can be used by households and industry. Winters are relatively mild, with remarkable Mediterranean characteristics. Only in rare cases temperatures below zero grades Celsius cause damage to crops. Wind blows from various directions, but predominantly from southeast, and northeast, however, north is not excluded. The local winds are murlani in winter, bringing dry weather and freezing temperatures and the rain bringing winds in spring and fall, such as, shiroku. In the summer, winds blowing from the Adriatic sea cools down the hot temperatures. Average winter temperature drops to -5 grades Celsius. The number of freezing days ranges from 20 to 30 annually. Summer is very hot. At the hottest month, temperature exceeds 35 grades Celsius sometimes reaching 40 degrees Celsius. However, mean temperature in the summer time is 24 degrees Celsius. The annual mean can be placed at degrees Celsius. Annual amplitude is 17 degrees. Rainfall and its regime are related to the cyclonic and anti-cyclonic activity, the relief and the sea. Distribution of rainfall is unequal both over time and in space. More rainfall is recorded in the northern part of the Mountain of Kakarriqi and the Field of Barbullushi. More rainfall is seen in the coldest half of the year, about two thirds of the total amount. Rainfall is heaviest during the fall and winter, mainly as snowfall is a rare and short lived phenomenon. Sleet and hailstone are frequent and cause damage to farming. Annual amount of rainfall ranges between mm. Number of days with rainfall is days annually. Snow layer varies from 8-20 cm and very rarely to cm (the year 1985). Snow days are in the range of 5-6 a year. Sunny hours are annually. Annual average humidity is 66% and minimal humidity (in the month of August) is %. 2.6 Revenue sources and private sector development The main branch of the economy is agriculture with development standards above the national average. The field area is very fertile and a number of small farms have been established combining agricultural with livestock production. In addition to cultivation of arable crops of all kinds (both in open air and in green houses), vine and fruit trees are also extensively cultivated. Animal breeding activities account for heads of cows, goats and sheep, heads of pigs, 900 heads of perissodactyls, heads of birds (chickens, turkeys, ducks, geese, etc.) The light and food industry is represented by two flour mills and one plastic factory. Also, there are a number of small works for lumber, aluminum profiles, marble, primary materials for construction, as well as diary and milk factories. Other types of economic activity such as trade, handicrafts and services have taken on added growth in the recent times. In 2007, the commune numbered 165 private undertakings, registered as either physical or juridical entities, of which 102 involved in trade, 27 in production, 36 in services, etc. In the village of Meglush, a great marketing facility has been established covering not just the commune area, but also territories beyond the commune. Commune revenue in 2007, compared to has seen an increase of 6.7 million lek or 46.3 per cent. Employment in the commune is given in the table below: Graph. 4 - Employment as per sector Employed 373 people In the public sector 191 people In the private sector

71 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune Revenue from environment related activities In 2007, the commune of Bushat generated income at lek, of which the cleaning tariff collected from the population accounts for lek. Of the overall revenue, about lek have been used for environmental improvements allocated to creating green parks in the centers of the villages of Bushat and Barbullush; rehabilitating pavements; cleaning waste and garbage accumulated in public space; building flower plots and parks in Bushat, Rranxa, Barbullush; cleaning canals, etc. For the year 2008, cleaning services will be offered for the residential areas of the six biggest villages of the commune. An amount of lek will be made from this service and an additional lek will be collected in cleaning tariffs from businesses. In the transition years, a great number of young people emigrated abroad for a better life. Emigration, despite the numerous problems accompanying it, has considerably improved the economic standard for many households in the area. Graph 4 Analysis of income generation Income leke Due to geographic, demographic and other factors, the commune of Bushat accounts for a relative high number of businesses. These businesses are a good source of income, not just for their owners, but for the entire population in the commune. The table below contains a detailed list of businesses with seats in the commune of Bushat: Table 1. Private businesses according to type 2 : No Type of activity Number 1 Retail sale 30 2 Sale of primary construction materials 12 3 Fuel stations 9 4 Sale of gas for household use 2 5 Bars and restaurants 31 6 Dairy 19 7 Aluminum profiles 2 8 Lumber and woodworks 4 9 Bakery 2 10 Seedlings and saplings 2 11 Production of inert materials 3 2) Commune of Bushat makes revenue in accordance with Law No dated 31/07/2000 Concerning the organization and functioning of local governments and laws concerning local taxes and tariffs 71

72 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune 12 Plastic factory 1 13 Milling factory 2 14 Drug store 4 15 Veterinary drug stores 1 16 Dentist 3 17 Construction enterprises 2 18 Car mechanics 8 19 Driving instruction 3 20 Games facilities 1 21 Hair dressing 5 22 Mini fields for football games 2 23 Dress making 1 24 Internet services 1 25 Money transfer 1 26 Travel companies Fix telephone company 1 28 Hotel business 2 29 Various services 16 Total Services Urban Waste Management Geographical location, the two national highways passing through the commune, the change of lifestyle and increase of productive activities, forces the local governments in the commune to expand and improve the range of services they deliver. At the same time, the trade and service businesses have added considerably to waste production which compels the local government units to pay greater attention to the waste removal services. For many years now, at commune level, there is an office dedicated to public service delivery, i.e., cleaning and removing waste, rehabilitating roads and managing drinking water supply. Properties of the regional waste deposit facility Distance from : Drinasi The highway Households Inhabited center Drinking water source National road Area of the urban waste deposit field: Length Width meters meters 250 meters meters meters meters 120 meters meters Presently, cleaning services employ one nontechnological three ton vehicle and three workers to collect and transport waste at the place designated for waste deposit. Thanks to support by the COSPE association, environmental, geological and other studies have been carried out concerning the existing waste deposit facility; however, with the Residents in the commune of Bushat inhabitants Average amount per capita Overall daily amount Overall annual amount about ,6 kg 15 ton ton opening of the new landfill, the existing field may no longer be in use. A regional sanitary field for waste deposit is under construction in the commune of Bushat which will solve the problem of waste deposit in the commune and the surrounding areas. To complement efforts to make the new system operational, the Commune staff is designing a collection and transportation system from the households, businesses and public entities to the deposit field. The capacity of the deposit is foreseen to meet the needs for waste collection in the area for about 50 years. 72

73 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune As regards cleaning services, the Commune has cooperated closely with various donors such as COSPE (Italy), USAID, etc. A number of small projects have worked to build public awareness about environmental issues and have at the same time provided small investment for improvements. Although results have been forthcoming, the problem is not completely resolved. Cleaning with contemporary machines remains one of the major issues due to the financial constraints and the difficulties of purchasing new vehicles and additional waste bins Drinking water The commune supplies drinking water to the following villages: Bushat, Shkjez, Ranxa, Mali i Jushit, Melgushë, Barbullush, Kukel and Hoten. Each village secures the water sources within its territory. In all the villages water is supplied thanks to pushing the water up with electric pumps. Water supply in the recent years has seen substantial improvement thanks to support by the Austrian Government. Austrian funded projects have resulted in infrastructure improvement, improvement of quality of drinking water, both in terms of increased supply and physical properties. In addition, improved supply with drinking water has led to an improvement of economic and financial indicators. Table 2. Data on water supply in the Commune of Bushat No Village Capacity of the water supply facility Supply based on fact Private entities Total clients Production m³ Year Families Residents Families Residents Meters Total Meters Subscribed clients Meters Capacity Needs + 1 Bushat Shkjezë Rranxa Mali i Jushit Melgushë Barbullush Kukel Hoten Table 3. Technical parameters of water supply systems 3 No Village Real number of residents covered by the system Pumping capacity 1hour 8 hours Needs m³ Real-life production m³ Number of inhabitants supplied 1 Bushat Shkjezë Rranxa Mali i Jushit Melgushë Barbullush Kukel Hoten Commune ) Estimations only refer to villages receiving drinking water through the water supply systems 73

74 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune It should be pointed that water supply systems have been built only for the villages which were not self-sufficient in drinking water. A great number of households in the commune have solved the problem individually by drilling wells since the area is rich in underground waters. Average depth of drilling is meters. In certain areas, water is available even at 5-6 meters. However, for hygienic reasons water is collected from greater depths. In order to assess the quality of water, the commune plans to inspect the drilling works to establish whether they are fit for people s health Roads The commune of Bushat is traversed by a number of national roads. This makes the territory much more attractive. At the place called Krye Bushat a number of roads branch out: 1. Krye Bushat Shkodër 2. Krye Bushat Lezhë 3. Krye Bushat Mjedë. 4. Krye Bushat Torovicë 1. Beltoj-Bushat-Kukel 16.0 Km 2. Bushat-Kocmaç-Stajkë-Shelqet 5.3 Km 3. Crossroad Barbullush-Rranxa-Benti 6.7 Km 4. Velipojës-Ura e Gjo Lulit 4.6 Km 5. Highway Bushat-Koderloc 4.0 Km Table 4. Inventory of the rural roads in the Commune of Bushat: No Name of the rural road Rural road Length in km 1 Bifurcation Bushat-Qafe Kurtinë-Melgush-Superstradë Bifurcation Bushat-Shkjezë-Kodërloc Bifurcation Bushat-Shkjezë Plezhë-Shkjezë Plezhë-Stajka Kosmaç-Ashte 4 7 Kosmaç-National Road Bifurcation National Road-Asht-Neighbourhood Lukaj (Ashte) 4 9 Rranxa-Konaj 3 10 Bifurcation National Road-Mali i Jushit-Sumëz-Barbullush Bifurcation National Road Fshati i Ri-Hoten-Kukel Bifurcation National Road - Damn - Ura e Gjolulit Barbullush-Hoten (two axes) Barbullush -Mabë-Superstradë (three axes) 5 15 Stajkë Shelqet Bifurcation of the Road Vau Dejës-Kosmaç-Varreza Bifurcation National Road Fshati i Ri-National Road-Velipojë 3 18 Rranxa - Neighborhood Çunaj-Neighborhood Velaj (Melgushë) Barbullush- Meadows of Kukel National Road Qendër Kukel-Brinja e Malit (Mountain Angle) Barbullush-Dobrojë-Guradec Bifurcation National Road Barbullush-Lugu i vogël (small valley) Rranxë-Mundia-Barbullush Neighborhood Çunaj-(Rranxa)-Bullakle Trush Mundia-Sumës 1 26 Bifurcation Shkjezë-Highway Konaj-Highway 5.2 Total 84.8 Km 74

75 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune These roads are maintained by the Services Office which is in possession of self unloading 10 ton vehicle and front-end loaders. Maintenance work consists in using gravel to fill holes and clean drainage canals from wild vegetation and waste. As it is now, maintenance work is not efficient. In rainy days, rain moves gravel, holes are created and immediate intervention is required. The roads to the villages of Stajkë and Kosmaç have been asphalted. Other roads in the commune are being planned to be asphalted in the near future Sewage systems There are no sewage systems in the commune of Bushat. Drinking water and sewage pipes have been built only to cover the apartment blocks in the center of the Commune. It is urgent to build sewage pipes in Bushat in the area of houses built after the earthquake of 1979; in Rranxa where apartment blocks exist; in the village of Mali i Jushit, Barbullush, Kosmac and in many more villages. Almost every building in the commune of Bushat has a septic hole. Households collect sewage in individual septic holes. Not infrequently sewage comes out into the surface, polluting the environment and causing hygiene and sanitation problems for the population. Septic holes represent an even greater risk for the underground waters which as described above are used as sources of drinking water, brought to the surface by the drilling works. For this reason, as mentioned above, the commune authorities plan to conduct analysis for every drill work in the territory of its jurisdiction. Since villages have different reliefs, solutions to sewage management may be different. To efficiently solve the issue, however, specialists should be involved and planning work should take place to design the different stages in the process. 2.8 Resources for development The commune of Bushat is endowed with extensive resources which need to be used to the benefit of the community. A good part of these resources are being exploited, but still a greater part remains untapped due to absence of contemporary technologies. Some of these resources are: 1. Arable land measuring Ha. 2. Low, soft and fertile hills. 3. Possibilities to extract sand and gravel: 81 ha in the villages of Stajkë, Kosmac and Ashtë. 4. Extraction and manufacturing of stone for construction. 5. Manufacture of lime stones. 6. High quality clay for production of brick and tiles in Bushat and Melgushë. 7. High quality clay for production of cement in the villages of Plezhë and Shkjezë. 8. The two rivers passing through the territory of the commune. 9. The 36.5 km of national road traversing the territory of the commune. 10. The forest area in the territory of the Commune of Bushat is ha, with the possibility to grow with efficient management. 11. The commune has a swamp of 13 ha, which is home to a number of fauna species chiefly wild birds sunny hours are an excellent opportunity for development and renewable source of energy. 13. Development of natural tourism, especially in the protected area which is known for its special values, but also along the river banks. 75

76 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune 3. Agriculture, natural assets and related management 3.1 Land division and agriculture Agriculture is dominated by a great number of farms, relatively large population, small size of the farms (average 1.1 ha) and fragmentation of the land averagely in 4.4 plots/per farm, as well as large distance from homes, ranging from 1 to 5 km. These represent issues which cause problems and obstacles to the growth of land productivity and improvement of the efficiency of the agriculture sector. The smallest size farms are in the villages of Stajkë and Kosmaç where land allocated per capita is the also the smallest. In the villages of Bushat and Rranxa the inhabitants have occupied considerable areas of land extra legally (not in accordance with the Law No concerning land; in Bushat the occupied area measures 140 ha or 28%, in Rranxa 440 or 34%). Division of land in plots for families based on capita has rendered difficult the use of agricultural machines on large scale. On the other side, continuous migration movements both internally and externally have created a situation in which large areas of land are not being used efficiently. These factors have combined to restrain the development of the credit system for farmers, agricultural marketing and agri-processing industries. In addition, the negative impact has been seen in direct foreign investments in the agriculture sector, which are totally absent in this area. Even local farmers have preferred to invest in building houses, rather than in improving production. The area of Bushat has good quality land and favorable climate conditions which are the pre-requisites for productive and sustainable farming. The local population possesses long time experience both in farming and livestock which they have updated and improved and which forms the foundations of durable success for the future. 3.2 Use of fertilizers and mechanics Farmers face numerous difficulties when it comes to use of mechanics in agriculture. In the last twenty years, a considerable number of tractors and other faming machines have been imported. However, the farmers are not yet in possession of the latest machines. They are forced to pay very high lease for various machines needed to do different processes in farming such as plowing, sowing, harvesting, transporting, etc. According to locally collected data, there is one tractor for 50 ha of land. These obstacles combine with other negative issues such as flooding, land occupation, unstable land market, fodder sowing, etc., the result of which is that 60 % of the land is left barren. As the area is used for animal breeding, farmers have little or no interest in procuring more and better machines for cultivating the land. At the commune level, 80 % of the farmers purchase seeds and chemical fertilizers. Among the inputs used in faming, the greatest cost goes to chemical fertilizers. Furthermore, given the poor quality of imported fertilizers in Albania, effectiveness suffers still more. In the case of fully irrigated fields sown with corn, the complete range of fertilizers from nitrates to super-phosphates is used. The amounts used vary from 8-10 kv/ha, whereas in the case of wheat the amount is lower at 4-6 ha kv/ha. The same situation is with regard to fodder plants. 76

77 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune A number of risks are at play to slow down and make shaky developments in the agricultural and agri industrial sector. a) The unclear situation of land titles and ownership conflicts, with emphasis on massive occupation of land. b) Low levels of support and lack of large scale agricultural programs despite the fact that the conditions have been prepared from both road infrastructure and irrigation/drainage works. c) Highly diversified range of plants cultivated in the farm remains the fundamental characteristic of the Albanian farms. This is due to food uncertainties, but also to paramount difficulties to ensure access to markets. d) The younger generation is less interested in farming. This may create problems with the preservation and development of experience in the longer term. In the short and mid term it will negatively impact the sustainable development of productive crops in particular and the sustainable utilization of agricultural land, in general. The younger generation continues to be strongly motivated to emigrate abroad. 3.3 Water reserves The territory of the commune of Bushat is in possession of these water reserves: -a- The Drin River as it runs from Spathari to Beltojë, over 3 km in length and width ranging from ml. This segment of the river also marks the northern border of the commune. The south end of the commune is marked by the villages of Stajkë, Kosmac and Ashtë. Water flow in this river is subject to the water regime in the lake of the HEC in Vau I Dejes. -b- The branch of the Bushati Drin from Stajka to Kukel, is about 18 km long and passes through the villages of Stajkë Plezhë, Bushat, Shkjezë, Barbullush and Kukel. It mostly feeds on the River Drin streaks and less on rainfall precipitations. -c- The system of drainage canals in the area, represented by canals/collectors of the first, second and third tier. 3.4 Areas at flood risk and system of protection from floods. Drainage of agricultural land in the commune of Bushat relies on the free flow of waters. This means that the safeguards from floods are represented by the three level canals into which water flows freely first into the third (and highest) level, second and first level canals which carry water into Vilun (the lagoon) and subsequently into the sea, without the use of pumping stations. The area covered by canals is about ha. An additional area of ha is drained into the Bushat Drin as it traverses Lezha to run into the sea. The Drainage Board supplies the following information with regard to the length of canals in the Commune. There are 28 km first level canals, 70 km second level canals, 260 km third level canals. The highest damn in the area was built 40 years ago. It is 3 km long and 4 meters high and stretches from the village of Stajkë to Beltojë. During the transition years, damage was caused to the damn and other related systems as well. The damn in particular suffered damages as the local population tried to make short cuts to various points of destination. Even houses were built in the area of the damn. Further damage was caused by extraction of primary materials from the river bed and even by efforts to deviate the river s natural flow. Illegal tree felling, including on the river banks contributed to erosion. Above everything else, the uncontrollable release of water from the HEC in Vau Dejës has increased the threat of the river to the local population especially in Ashtë. Numerous floods have been recorded over these 18 years of transition in which the river washed off houses, animals, food reserves and people s possessions. Studies and analyses of the area in high risk of flooding indicate that the following parts of the commune should receive priority attention: a) The area along the damn running from Stajkë to Ashtë, in particular the village of Ashtë (urban part); 77

78 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune b) The southern part of the Commune territory with about ha land including the villages of Rranxa, Mali i Jushit, Fshati i Ri, Hoten, Barbullush and Kukel. The main cause of the floods is heavy rainfall over relatively short periods of time. The drainage canals in levels I, II and III fail to take in the intense streaks of water due to accumulation of alluvium, waste, wild vegetation and debris that have not been cleaned for the last years. Another factor is the low height of these lands from the sea level (2-3m) 4 ; c) The other area at risk by floods is represented by the villages of Plezhë, and Shkjezë, the waters of which are supposed to run into the Bushat Drin which has been cleaned up only as far as Gjadër. The Commune plans to clean it up from Gjadër to Stajkë in the near future. Table 5. Some of the floods having caused extensive damage in the last fifteen years. No Year Flooded area /ha. Cause and damage Intensive rain and blockage of drainage canals Intensive rain for four days at a row Intensive rain Intensive rain Four days measured 190 mm of rainfall Intensive rain Rainfall and discharge of water by Vau Dejës Intensive rainfall and house wash offs. In flood times, emergency groups have been established to estimate damages caused at individual, village and commune level. Another function of these groups has been to identify causes and prevent the recurrence of these natural calamities. However, despite efforts at the local level the Government has in no case provided economic support to afflicted families. Even measures to prevent future floods have not been sufficient and adequate, including as regards the rehabilitation of drainage canals. The recurrence of floods almost every year in the recent years has caused more of the land surface to be washed off. The fact that the land remains underwater for longer periods causes serious damages to the physical structure and degradation of the land. This situation forces farmers to leave the land uncultivated and give up the cultivation of valuable crops. 3.5 Use of agricultural land, productivity and economic benefits There is no specific structure at the Commune level to attend to problems related to crop cultivation or stock breeding. For this reason, there are no data available at the local level. Data supplied in this document, were taken from the Agriculture Statistical Annual for In addition, surveys were conducted with farmers throughout the villages of the commune. Table 6. Structure of plant sowing and productivity ( ) No Name Area productivity Total product amount (kv) ha % Kv/ha 1 Wheat Corn Vegetables Fodder Fruits, vines, olives Meadows Total ) In law, drainage canals (I, II, III) are state owned. The cleaning and maintenance of first and second level canals is the responsibility of the Drainage Boards, whereas third level canals are to be cleaned and maintained by farmers. 78

79 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune The above table shows productivity of plants sown in the area. The productivity rate is low as the cost of production is high. Consequently, profits so far have not been satisfactory. Thus, it can be said that production of melon in 2006 yielded good income for the farmers who cultivated it. However, in 2007, there was super production of melon which was sold in the area of the commune and beyond but at prices much lower than in the previous year and therefore the income made was not satisfactory to melon producers. Given the good work for the maintenance of level II canals in the farming-intensive area of the commune (accounting for ha), starting from the good income made by the sale of corn in 2007, it can be said that future prospects for corn producers are promising, which may lead to a growth, both in terms of the cultivated area and yielded product. As seen from the above table, fodder plants represent almost half of the farms land. This is a sign that many of the farms have a combined agricultural and livestock orientation. The greatest amount of fodder plant is consumed by cows which are bred for milk production to cover household needs, but also to sell the surplus on the market. Milk is the only product which has not seen an increase in price. More than half of the rural households survive on income made from selling milk. As regards fruit, vines and olives, cultivated areas have only seen inconsiderable growth despite the pledge of the government to support the farmers who engage in extensive cultivation. The reason relates to lack of access to markets and underdeveloped agribusiness sector, which does not provide guarantee that the farmers investment will be paid back and their efforts rewarded. 3.6 Employment in Agriculture According to data from the Civil Register Office, the Commune of Bushat has inhabitants with households. The ratio between males and females is almost equal. Each household has averagely 4 members. About 60% of the population is able- bodied and capable of work. Although there are no accurate data on the number of self-employed people in agriculture, it can be said that manual labor has been reduced. Rural households use agricultural machines to do the hard part of the work. A small fraction is done manually and the workload per day does not qualify for a full working day. Starting from the limited area of land possessed by households, the number of animals is also limited. A good fraction of the land is sown with fodder for animals. Consequently only a limited number of people are actually involved in genuine farming work. This situation prompts people to seek employment in other sectors, such as construction, public administration even in emigration. In the conditions of small scale farming economies, income made is limited. To boost the sector, the government needs to make available subsidies for certain agricultural crops and activities. Other policies that may be enforced relate to encouraging farmers to work together to avoid the small and unproductive farms and build market chains to take the products to the markets. 3.7 Drainage system About ha land in the territory of the commune is under constant drainage. In the recent years these lands have been very productive because the third tire canals have been maintained. First and second tire canals are also being cleaned and rehabilitated. The lands benefiting from drainage are 4-7 meters above sea level. With democratic changes and the transfer of ownership to the farmers, a plot of land of 10 ha may be owned by farmers. In these 17 years, the third level canals were never cleaned collecting 79

80 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune alluviums, wild vegetation, solid waste; This has decreased their depth from m to cm. In the case of drainage embedded to 80 cm depth, they have almost disappeared completely which makes them an investment lost. Under these circumstances farmers got together to open up canals using mechanic tools. The effort proved successful and the drainage system became efficient. An efficient drainage system requires: 1. Setting time schedules for cleaning first and second level canals by the Drainage Boards at least every four years. 2. Enforce the legal obligation for farmers to clean third level canals every year. 3. If the cleaning is not adequately handled by the Drainage Board, then the option should be considered according to which farmers may purchase an excavator and leave it to the commune to administer. 3.8 Irrigation Since the first and second level canals were almost totally destroyed, the World Bank offered to provide loan resources to rehabilitate them under the Irrigation Management Project. Some of the requirements under the project were: Establishment and regular functioning of the Association of Water Users; Membership of farmers in the association; Cost sharing by community at the rate of lek /ha. Whereas the first two requirements were met, since 1999 community contributions were not collected for a long time. A rethinking of the whole scheme with the participation of actors and stakeholders in the process in 2007 led to a 100 % collection of contributions for an area of ha land. The collected resources will be invested in the second level canals. Thanks to cooperation with the Project Management Unit, a number of 13 irrigation projects have been implemented, totaling about 2 million USD. Given the ample water reserves of the area and the rehabilitation of first level canals (28 km), and second level canals (64 km), to a scale of 100 per cent, there is ground for optimism that complete irrigation will be possible for the ha, in all 14 villages of the commune of Bushat in 2008 and the coming years. 3.9 Types of fishing and aquaculture initiatives in the area. Despite the ample water reserves and the rivers and canals which pass through the area, the available water resources have not been utilized for fish cultivation with the exception of 2-3 households primarily motivated to meet their fish demands. However, waters in the territory of the commune are known for fish species like carp, eel, jack fish, etc. In the conditions of running water as is the case of the Bushat Drin, there are opportunities for the cultivation of fish. However, such undertakings are in need of support, both financial and technical Medicinal plants In the Mountain of Jushi thrives a large variety of medicinal plants in a wild state. For many years now, local people collect medicinal plants as a source of income. In addition to people living in the vicinity of the mountain, medicinal plants are collected by residents in other villages. This uncontrollable exploitation has caused damages to the plant vegetation. The use of irresponsible methods and the setting of fires in the mountain, something which happened repeatedly during the summer of 2007, negatively impacted the various shrubs, sage, juniper, thyme, etc. Plants collected by local people are bought mainly for export by specializing companies. The area is particularly rich in sage and thyme of high quality. These plants are in demand by the European and American markets. Last year, according to data from the companies which buy medicinal plants from the local people, the 80

81 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune following amounts have been collected: about kv wet mass of sage; 10 kv of milk thistle, 6 kv juniper berries; 70 kv thyme; 11 kv clover from the meadows, and lesser amounts of nettle, hollyhock, hawthorn, etc. Sage, is bought in its raw condition, dried or liquidized Forest area and related problems The territory of the commune of Bushat has ha which is classified as forest land and is under administration by the Directorate of Forest Services in Shkoder. The forest land is located in: - flat terrain on the gravel area (by the side of the River Drin measuring 342 ha) - hill area (the Hills of Zefjana with about 226 ha, Plezhë 45 ha and Shkjezë 21 ha) - mountainous area (The mountain of Jushi with 802 ha). The flat terrain was mainly forested with poplar trees. During the transition years, these forests were totally destroyed. Parts of the area are currently in a process of self forestation mainly with willow trees. However, this process is constantly interrupted by the uncontrollable extraction of gravel from the river bed. Law enforcement is necessary in order to guarantee the protection of the reforested areas. In the hilly area, mention should be made of the forest plots in Zefjanë (about 16 plots) with about 226 ha. This area was sown with pine trees (190 ha), which were felled and burned during transition. Once these plots have passed into Commune ownership, the local authorities will take steps to populate it with pine and other trees adapted to the climate conditions in the area. In the mountainous area, mainly Mounts of Jushi and Kukel, forestation was spontaneous with trees typical for the area such as oak, juniper, ash trees, hornbeam, wild pomegranate, etc. Under the socialist system, these forests were damaged by the local population who extracted firewood in wintertime, but was recently reforested. The summer of 2007 was fatal for most forests in Albania. Fire-setting caused the burning of these new forests. Only an area of 62 ha, forested around the years was protected by the owners and represents now the green circlet of the entire area. However, the owners have only been protecting the forest from the felling of trees and intentional fire setting, while they are unable to maintain and manage these natural resources. Table 7.Types of wild and cultivated flora and fauna Category Wild fauna Wild flora Domestic fauna Cultivated plants 1 Fox Goose Rabbit Wheat 2 Rabbit Duck Chicken Corn 3 Wolf Woodcock Duckling Fodder 4 Badger Seagull Gosling Vegetables 5 Marten Sparrow Dove Fruit Among wild birds mention can be made of the eagle, sparrow, hawk, seagull, awl, bat, etc. Among wild animals is the fox, the wolf, the marten, the turtle, the hedgehog, etc. The Drin River is home to ducks, geese, snakes, frogs, water turtles, etc. The damage of forests afflicts both the flora and fauna. Some of the species are disappearing such as the wild rabbit, the woodcock, etc. due mainly to uncontrollable hunting both inside and outside the protected area, during the hunting season and outside the season, etc Erosion Mainly a flat territory, the commune of Bushat experiences erosion in the field, hill and mountainous parts. In the hill area, erosion is encountered in the parts traversed by 46 torrents which run down from the mountains. Erosion in this case is due to soil being washed off by the heavy and intensive rainfall which characterizes this area. Torrential streaks of water move away considerable amounts of the active 81

82 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune layers of soil and carry it off to the drainage canals. The damage is accentuated due to the blockage of Zefjana canals with solid waste. These canals are intended for drainage in winter and irrigation in the summer. Projects have been designed, complete with bill of quantities and cost estimations, to curb these high waters through additional damns and additional third level canals, but funding for these projects have not been secured yet. Damage and erosion of the land has been caused by the Drin River flooding the village of Ashtë repeatedly. There is no assessment of soil lost to erosion, by the filling of first, second and third level canals is due to this phenomenon without any doubt Human resources in the agricultural sector There are a number of agricultural specialists in the Commune of Bushat who partly engage in providing advice on issues of farming. In general, advisory services have been reduced continually due to a shortage of both financial and human resources. At various points in time, efforts were made to revive such services. Initially, the Ministry of Agriculture and Food, through its Regional Directorates, started to encourage local experts to provide advisory services for farmers. However, as funds started to shrink, so did the interest of specialists involved. The Commune of Bushat today has 38 agronomists, 11 veterinarians, 9 zoo technicians, 27 economists with higher education and residence in the commune. However, only 32 % are involved in advisory services and continue to make their contribution to the development of the area. They mostly, provide technical assistance for special problems of farming and stockbreeding. There is also a fraction of these specialists who have established their own farms and a fraction who are employed to look after other s people s crops and animals. The opening of a secondary faming school in Bushat would contribute to the sustainability of local capacities in the longer term. 82

83 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune 4. Quality of air and health of the population 4.1 Quality of air in the commune As is easily noticed, the quality of the air in the commune of Bushat is good. This is due to the fact that there is no industrial activity, i.e. no factories, works or other establishments that emit carbon dioxide and sulphur in the atmosphere. Although no scientific assessments have been carried out, it is easily perceivable with the naked eye that the quality of the air is better than in the towns and cities. However, although air is largely considered to be clean, there are activities which cause pollution to the environment. 4.2 Activities causing pollution There are many polluting activities in the commune. However, among the worst pollutants are: 1. Stone extraction and construction work causes considerable pollution of the environment, the land, air and water. Stone extraction through explosion and other uncontrollable methods releases gas and dust in the environment. The commune and relevant authorities responsible for licensing such activities should take measures to control and monitor in a continuous way the implementation of activities in accordance with the laws and regulations. A negative impact on the environment is caused by construction work (houses, premises for workshops and services, etc.). Even greater pollution is caused by the demolition of old buildings and premises, an activity which releases dust and other pollutants in atmosphere, in addition to solid waste being dumped carelessly and irresponsibly all over the place. 2. Dairies and big livestock businesses (based on cow, pig and bird breeding). These activities, too, are big pollutants of the environment, mainly the air and the land. Waste discharged directly in the air, water and land directly pollute the environment and create a favorable environment for the outbreak of infectious diseases both in animals and people. The Commune, the Regional Directorate of the Ministry of Agriculture, Food and Consumer Protection, the Health Inspectorate are responsible for the strict implementation of hygiene and sanitary parameters as foreseen in the Albanian legislation regarding dairies and livestock businesses. 3. Uncontrollable use of pesticides and chemical fertilizers. Thanks to the vast agricultural land available, measuring ha, the Commune of Bushat is extensively involved in agricultural activities both in open air and green houses. The uncontrollable use of various pesticides and chemical fertilizers has a direct impact on the pollution of plants, land and water. Consequently, it affects the health of both humans and animals. Control over the implementation of standards in the marketing of such products is necessary to avoid accidents such as poisoning of people, but also the negative effects of excessive use in plants and animals. 4. Car mechanics and car dumping places The presence of car mechanic workshops and the presence of car dumping all over the place adds to the pollution of the land, water and air. The discharge of burned oils and the dumping of 83

84 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune old cars all over the place is a dangerous source of pollution. Therefore, there is a strong need for such activities to be placed under control. 5. Damage to forests and pastures Illegal felling of trees and burning them for various human activities has a direct impact on the upset of ecological balances. An important task to be accomplished is the education of people on the damages caused to nature and consequently to people s health by such activities. In addition, legal improvements should be made to allow for the transfer of forests and pastures into the ownership of local government unit which are well-placed to do a better job of taking care of such assets. 6. Management of waste generated by operations of the Health Care Center would be a step forward towards the improvement of environmental condition consequently of human and animal health. The uncontrollable situation with the dumping of such waste is a constant threat as no specific place has been designated to burn or bury such waste. 7. Sewage discharge and uncovered septic holes. The present state of sewage management in the area poses many risks. There are high-risk factors involved which may lead to epidemic outbreaks such as diarrhea, cholera, hepatitis, etc. 8. Urban and organic waste are a major concern in the Commune of Bushat. The absence of a designated place to put waste, has contributed to situation in which villagers leave their waste all over and wherever it is easiest for them: the by the road side, in canals, in rivers, etc. This carefree attitude is translated into pollution of the air, land and water. Waste burning is a widespread phenomenon and polyethylene and rubber burning release tremendous pollution in the environment. The uncontrollable dumping and burning of waste in the commune has caused great damage to the fauna in the area such as fish, birds and wild mammals. 9. Poor road infrastructure in residential areas combined with an increasing traffic contributes to environmental pollution because of dust in the summer and mud in the winter. An additional cause of pollution is the worn out state of vehicles and agricultural machines. 10. Organic waste from human activity In the boundary between the municipality of Bushat and the municipality of Vau i Dejes there is a fish processing factory. Although the activity of the factory can be classified as small scale, still it is a cause for pollution. Organic waste from this factory is dumped in the River Drin and it is carried with the flow. Pollution caused by this factory is estimated to have a negative effect on the quality of air, too. In the location of the factory and its surroundings, foul smell is a problem for the local population. Although the municipality of Vau i Dejes is more affected, the negative effects are felt in the Commune of Bushati, too. 4.3 Health Centers in the Commune There are two health centers in the Commune, one in Bushat and the other one in Barbullush. These centers employ qualified personnel who are capable of responding to the health needs in the commune. The commune has 8 physicians and 35 nurses and midwifes. Medical service is available around the clock as the personnel works on three shifts. The two centers also have maternity facilities with qualified personnel capable of coping with birth problems. Both centers have lately been rehabilitated and equipped with the necessary material base. In addition to the two centers, in every village there is an ambulance (a smaller health unit). These units do a good job with providing the local population with out-patient services. However, these units need to be upgraded with new equipment and material bases such as refrigerators, emergency medications, instruments, basic furniture, etc. These units employ the services of nurses and midwife who, in addition to their professional job, do a great deal to improve health awareness through advisory and consultancy interactions with young mothers and household members especially as regards hygiene and sanitation requirements, etc. These services are of significant importance especially for the poor people in the villages. At the Health Center in Bushat there is also a laboratory facility to do blood and urine tests in normal situations. However, as change dynamics in the commune of Bushat run high, it is necessary to upgrade the two Health centers as regards both equipment and personnel. 84

85 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune 4.4 Hygiene and health population issues The commune of Bushat has seen spontaneous outbreaks of the scabies disease. However, compared to previous years (2005) it should be noted that the phenomenon has been subsiding. The disease affects households with poor hygiene and sanitation conditions, the poorest of the poor in the commune. Health education starts in the early years of life since children to go school where they are taught about hygiene and its importance, the way infections spread and what to do to prevent falling sick. Midwives do a very good job. They go from home to home tending to pregnant women and spread basic information about diseases and prevention. In the event of epidemics, the midwives are the first to learn. They notify the physicians at the commune level. Depending on the seriousness of the situation, measures are taken to confine the afflicted individual/individuals. The Public Health Directorate in Shkoder is alerted and measures are taken to put the situation under control if necessary. The greatest infectious threat for the local population comes from drinking water, particularly the private drilling works by the villagers. The wells are completely out of control. Their water in most cases mixes up with sewage waters, animal urine, etc. To alert the population to this danger, awareness campaigns are mounted repeatedly. Information leaflets are distributed in schools, public places, as well as from door to door. Certain households in obvious risk of infections are singled out. In these cases, education and awareness building is more intensive and custom-tailored to their problems. To keep the situation under control, regular controls are conducted and a constant flow of information with the Public Health Directorate in Shkoder is maintained. 85

86 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune 5. Education, environmental awareness and tourism Education and environmental awareness The commune of Bushat has 10 kindergartens, 13 primary schools, 8 elementary (nine year) schools and two secondary schools employing a staff of 185 teachers. In 2005, the two secondary schools had a graduation of 90 students; in students; and 114 in The area is noted for its education loving traditions. Throughout the years, a number of local intelligentsia has contributed to the various walks of life. The recent years have seen increasing levels of attention dedicated to environment. The schools have been intensively involved in environmental education and awareness building. A number of environmental NGO-s work with school children to remove waste from public places, whitewash tree trunks, sow young trees in the school yards, etc. Such activities are made possible thanks to awareness created by lessons taught as part of the program of the Green Package and Basics of Technology taught at the elementary level. As regards environmental education per se the introduction of the Green Package in the curricular programs (at the elementary level) is a step forward towards increasing environmental knowledge. This kind of education should be taught throughout the grades of the elementary schooling. In addition, environmental education should be made part of the teaching program at the secondary level as a cross curricular or optional subject. Tourism Tourism in the commune of Bushat is not yet developed. In view of the vision and possibilities of the Commune of Bushat certain points can be used for tourism, even if only for leisure and one day excursions. The Forest in the Mountain of Zefjana can be turned into a natural park with clean air and well developed services chains. In addition, along the Drin River, the botanic park and a strolling avenue can be made into attractive spots for people who like flora and fauna. The botanical park, in additional to the tourist values, may become the nature s laboratory for school children, offering them the possibility to see in real life the most representative plants and animals of the area. The big sports stadium will also attract sports lovers. A hippodrome would be a valuable investment to the revival of horse sports, which was among the types of sports mostly practiced by Albanians in the past. The Church of Shen Shtjefni (in Barbullush) as one of the most ancient churches in Albania and the presence of a cave in Bushat where important archaeological objects have been found may pave the way towards cultural tourism in the area. Bushat has a shortage of environmental NGOs. Their activity would add value to environmental awareness and education of the local community. Environmental NGO-s might provide environmental knowledge and training for other civil society organization in the area. In Bushat there is the Jakup Bajri Hunter s Association which numbers 126 members. However, there are 750 licensed hunting weapons in the commune, not to mention hunting weapons held without a permit. The association is making efforts to bring these people into the Association which would place hunting under control and allow local tax authorities to collect the hunting tax. In the entire area, hunting takes place in groups, mainly in the flat area: Mountain of Jushi, Zefjana, the Hills of Bushat, Plezha and Shkjeza, along the side of the Drin River (Stajkë Kosmaç segment). The commune is visited by foreign hunters, unfortunately even outside the hunting season. To prevent these actions and protect fauna in the region, certain legal steps and/or legal changes and amendments can be made. The enforcement of every hunter to appear before the Hunters Association to declare, in 86

87 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune accordance with the law, their activity, destination and duration of hunting will not only provide them with legal authorization to hunt and the local authorities with power to collect the due tax, but will also give the individual hunters the opportunity to receive information about the zone they are hunting in. In addition, steps should be taken to make accountable to law all those individuals who keep hunting weapons without permission. To place the situation under control, legal powers can be vested with hunting authorities in the area to inspect, jointly with police and forest authorities, the use of hunting weapons. To protect flora and fauna from damage and disappearance, hunting should be banned for a three year period. The period will serve for the recovery of living organisms and the creation of new species populations. As a start, the Mountain of Jushi can be a pilot and then expand to the swamp of Gjinal bordering on Velipoja and work may continue with other parts. During the conservation time, the areas should be protected with guards. 87

88 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune 6. Cultural values in the commune of Bushat Parts of the Commune of Bushat have been populated from ancient times. Archaeological findings, toponyms and other archival documents in Albania, Venice and Turkey, as well as the old legends told from generation to generation, attest to the ancientness of these lands. The history of Bushat dates back a long time in history. In the centuries I-II mention is made of the dwelling place called the swamp of Marit which must have existed in the Illyrian Kingdom between the towns of Scodra and Lisus. The names of the villages are convincingly explained by toponymy and the oral stories of the local people. Heritage is made up of various natural and cultural objects, caves and other monuments. Cultural heritage is represented by laic and religious construction work, bridges, roads, monumental tombs, etc., but also by mosques and churches. These places are mentioned from ancient times, throughout the middle Ages and their traces have survived to the present times. Places of cultural heritage Since the century I-II the old palafi dwelling of the swamp of Marit is evidenced. This ancient dwelling stood on wide tree trunks floored with wood. These dwellings were typical of their time. They were built above water (rivers and lakes) in order to protect people from savage animals. Cemeteries over the hills of Mundia attend to the burial rites based on exhumation of corps. Obviously, this rite was borrowed since the Illyrian population is known to follow the rite of burying corpses in the tombs. In the Middle Ages, striking evidence is found of the tombs of Pashas whose traces are left along the River Drin track. In antiquity, there was a road which originated from two stations: Lezha and Shkodra. Both branches met at Vau i Dejës and from here the road progressed to Puka, Vau Spas, to Kosova. However, there is no evidence with regard to time of the road construction. The first segment was from Shkoder to Vau i Dejes, the second Lezhë-Vau Dejës-Pukë-Kosovë. The second branch passed from Lezha through Zadrima and met the branch coming from Shkodra in Vau i Dejes, where presumably there was a bridge. Among the most impressive buildings were the mansions of the Bushati family. The place of Mehmet Pasha Bushati, for instance, had a number of rooms, halls, ample cooking space and cellars. Also, there is reference in the literature of the Great Bath located close to the Palace of the Bushat family. Attached to the mansion was a large fountain. Of the religious buildings mention can be made: The Church of Shen Shtjefni, among the greatest churches in Arberia, built in Barbullush, and the Churches of Shen Rroku, Shen Nikolli and Shen Gjergji. In addition there are the mosques of Bushati, Melgushi and Kosmaçi. The non-material culture of Bushat is part of the prestigious national culture. Besides the buildings, there are also other objects such as monumental tombs built for the Pashas (who ruled throughout history), work tools, weapons, jewelry, ceramic vessels, etc. Coins from the ruling period of King Gent have been found in the ancient ruins of Bushat. Jewelry and trinkets are of special value as they present clear links to the present day attire of Zadrima women. Bushati is the birthplace of a number of celebrities in the fields of culture, artists, writers, singers, and sportsmen, distinguished intellectuals in the economic and political walks of life in the country. In the village of Kukel, from the year 1906 and for 30 successive years lived and created Ndre Mjeda, the great writer and poet of Albanian literature. During his stay in this village, Mjeda wrote the poems Liria (Freedom), Andrra e jetës (Life s Dream) as a good part of his creative fund. 88

89 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune SWOT ANALYSIS OF THE ECONOMIC DEVELOPMENT OF THE COMMUNE OF BUSHAT Strong points Favorable geographic location by the side of the Drin River and in the vicinity of the Highway Tirana-Shkoder. Opportunities for the development of agriculture and live-stock given the old time traditions of the local people with these activities. The presence of a large number of diary and livestock businesses in the area. Opportunities for the development of fishing Opportunities for the development of cultural and river based tourism. Presence of human resources in the commune of Bushat (38 agronomists, 11 veterinarians, 9 zoo technicians and 27 economists). Weak points: Lack of drainage systems coupled with poor maintenance and cleaning service in these transitions years. Land erosion in the field and hill area which has caused damage and loss of land due to flooding of the Drin River. Production of construction stone and other construction materials in the area caused pollution in the environment. Uncontrollable use of pesticides and chemical fertilizers for purposes of agricultural growth in the area. Poor road infrastructure especially in the urban areas is a weak point in developmental plans. Opportunities Forestation opportunities in the Mountain of Zefjana which would turn it into a natural park with bright opportunities for tourism development Introduction of the Green Package in the school curricula (elementary level) will improve environmental knowledge and awareness as an opportunity for sustainable development. Progress of decentralization processes is an opportunity for the Commune to increase income generation and improve management and coordination. Opportunities to cooperate with other communes with the same opportunities and similar economic, geographic and other conditions with the commune of Bushat. Threats Lack of government subsidies for agricultural and livestock production. Damages to the forest areas especially in the hill part of Zefjana. Risks of environmental pollution by stone production and construction work, uncontrollable use of pesticides and chemicals, etc. Absence of environmental NGOs in the commune. 89

90

91 II Identification of Problems

92

93 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune Problem a) Indicates in negative sense, using words like decrease, destroy, loss, etc. 1. Lack of regulation and adjustment plans. Extralegal constructions. 2. Substantial reduction of green belts and green space. Cause/es (List of causes, causing the problem, which might be natural or human ones) Lack of funds Weak law enforcement Lack of funds and bad management. Felling of trees; no or little replacement of lost frees. Level of impact Using the scale: a) High; b) Medium; c) Low Medium Medium Population affected No. of people or percentage The whole community The whole community Impact a) Indicates the negative impact in environment, health, wellbeing, else identified b) For each impact (where it is possible) is given by a short description how this problem gives the negative impact Damage of the land, damage to infrastructure, construction chaos, damage to green spaces, decline of living standards. Degradation of air quality; Increase of erosion, Reduction of financial resources; Roads with no trees and green belts; The basin of the River Drin devoid of vegetation, The green circlet highly damaged (the Mountain of Zefjana) Priority Using the scale: * = low importance ** = average importance *** = very important (requires immediate intervention) * * * * * 93

94 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune 3. Lack of sewage and water supply pipes in many villages. 4. Lack of sewage treatment systems. 5. Shortage of garbage bins villages with unlit centers Agriculture 1. Dysfunctional drainage canals. Lack of financial resources. Provisional solutions with individual septic holes. High Lack of technology and financial resources. High Lack of financial resources; Lack of awareness in the ranks of local people. Lack of ideas for short term solutions. High Lack of financial resources. Medium For over 20 years, these canals have not been cleaned; Lack of funds to improve canals I and II; lack of commitment by farmers to maintain canals III; the uncontrollable discharge of HEC waters into the River Drin. High 90% of the whole community The whole community The whole community 80% of the inhabitants 1300 ha or 21% of the area of agricultural land of 4830 inhabitants. Risk of epidemics; Polluted land and underground waters; Especially in times of rainfall, sewage waters come out into the roads and public space. Even where sewage pipes there are, sewage comes out into the open in their unprocessed state. Risk of epidemic outbreaks; Pollution of the land, underground waters and air; Damaged environmental aesthetics; Decline of community s awareness levels. Decline of the living standards for the local people; difficulty of circulation at night time. Decline of public services quality. Local income declines and values of the land degenerate and impoverish. * * * * * * * * * * * * * * 94

95 Local Environmental Action Plan - Bushat Commune 2. Land erosion leading to land loss and land impoverishment. 3. Illegal felling and burning of trees; little of no replacement of lost trees. Air 1. Poor management of sewage and used waters. 2 Blockage of drainage canals; damage of drainage canals by the side of the roads. 3 Destruction of forests. 4 Damage to the road infrastructure. 5 Damage to green space, parks and flower plots, etc. 6. Damage to the flora and fauna in the area. Damage to the vegetation cover, forests, shrubs and cultivated plants. Illegal felling of trees; Lack of governmental commitment to protect forests; Lack of financial resources and lack of human commitment to protect woods. Lack of sewage systems and sewage pipes. Lack of citizen awareness to put garbage in the designated places. Burning of forests. Extralegal and uncontrollable felling of trees. Damage of roads in the inhabited centers; non maintenance and non pavement of roads. Felling and damage of decorative trees. Climate and human factors. Medium. 10 % of the area or 2500 inhabitants Creates negative impact on living conditions because of damage to the land and the harm to the environment. * * High The whole community Negatively impacts the environment and the human health; reduces financial gains. * * * High inhabitants Foul smell; Environmental damage; Health risks. * * * High inhabitants Health risks; Environmental pollution; Declining standard of living. * * * High inhabitants Health, environment; well-being. *** Immediate steps required. High inhabitants Health, environment. *** Immediate steps required. Medium inhabitants Environment, health. ** Mid term solution. High inhabitants Environment, health ** Mid term solution. 95

96

97 III Action Plan