Profili i sektorit: Inxhinieri mekanike

Transcription

1 Profili i sektorit: Inxhinieri mekanike Mars, 2016

2 CONTENTS The mechanical engineering skill sector at a glance Introduction... 6 Methodology... 6 Glossary of terms used in the sector profile Labour demand Indicator 1: Scope Of The Skill Sector Mechanical Engineering... 8 Employment... 9 Unemployment... 9 Unemployment rates... 9 Gender balance in employment and unemployment Measuring SCOPE Indicator 2: Dispersion And Concentration Of ENG Occupations Dispersion Concentration Key Economic Activities Gender Balance In ENG Employment Differences in Demand by NQF Level Requirements Indicator 3: Job growth in ENG occupations Measuring Job Growth Summary of Labour demand Labour Supply And Labour Market Balance Labour Supply 1: The Unemployed Indicator 4: Measuring the employment potential Labour Supply 2: Graduates from VET Training Programmes Labour Supply 3: Graduates from Higher Education Institutions Indicator 5: Training coverage of the skill sector Measuring the TRAINING COVERAGE Indicator Indicator 6: The Balance of Supply and Demand Summary Of Indicators SOME Facts About Mechanical Engineering Mechatronics as a Segment of Mechanical Engineering - What Is Its Role In Modern Manufacturing? Annex 1 List Of Occupations In The Mechanical Engineering Sector With Estimates Of Nqf Level Requirements

3 Annex 2 The Unemployed With Mechanical Engineering Occupations, 2015, Source: Ministry Of Labour And Social Welfare Annex 3 - List Of VET Training Programmes From The Mechanical Engineering Skill Sector , MEST Annex 4 - Higher Education Training Programmes Belonging To The Mechanical Engineering Skill Sector, PM Office

4 THE MECHANICAL ENGINEERING SKILL SECTOR AT A GLANCE Sektori i shkathtësive Inxhinieri Mekanike në Kosovë dhe në shumë vende tjera është shtylla kryesore e industrisë së prodhimit, ndërtimit të anijeve dhe metalurgjisë. Shkathtësitë që fitohen përmes kualifikimeve të nivelit sekondar dhe terciar nga sektori i shkathtësive të inxhinierisë mekanike gjejnë përdorim shumë të madh në ekonomi si dhe prijnë për kah ndryshimet në teknologji dhe inovacioni. Megjithatë, madhësia ose fushëveprimi i këtij sektori të shkathtësive është zbehur gjatë procesit të zvogëlimit të industrisë në Kosovë dhe tani numëron më pak se 16,000 të punësuar dhe afër 4000 të papunë me profesione nga sektori i shkathtësive inxhinieri mekanike. Shpërndarja e profesioneve të inxhinierisë mekanike është substanciale pasi që këto profesione mund të gjenden në 66 prej 68 aktiviteteve ekonomike. Megjithatë, rreth 50% e këtyre profesioneve punojnë në 7 aktivitete ekonomike kryesore, siç janë: Riparimi dhe instalimi i makinerive dhe pajisjeve, prodhimi i produkteve të fabrikuara metalike, tregti me shumicë dhe pakicë, aktivitete të specializuara të ndërtimtarisë, energji elektrike, furnizim me gaz dhe ajër të kondicionuar, aktivitete tjera të shërbimeve personale si instalim dhe riparim i ngrohjes, ftohjes ose shërbime hidrauliku dhe shërbime tjera. Rritja e vendeve të punës në ekonomi prej vitit 2008 deri 2013 ka qenë e konsiderueshme (75%) gjatë kësaj periudhe, gjë që tregon se shkathtësitë duhet të përshtaten me një rritje të shpejtë të kërkesës në tregun e punës. Megjithatë, nuk mund të pritet që rritja të vazhdojë të jetë po aq dinamike sa ke qenë në të shkuarën pasi që fillimi i rritjes ka qenë nga një nivel shumë i ulët fillestar prej pak më shumë se 8,000 [të punësuar. Sa i përket punsueshmërisë së profesioneve të inxhinierisë mekanike nga regjistri i shërbimeve të punësimit në Kosovë si raport mes vendeve të lira të punës dhe numrit të të papunëve është mbi mesatare në 86.5%, që do të thotë se kjo përqindje e të papunëve me profesione nga inxhinieria mekanike kanë gjete punë në vitin Pasi që po mundohemi të konstatojmë kërkesën në 3 nivele të shkathtësive, d.m.th. për punë që kërkojnë shkollim të lartë, shkollim të mesëm dhe arsimim për të rritur mund të shohim se ekzistojnë dallime substanciale sa i përket kërkesave sipas nivelit të kualifikimeve të KKK-së. Kërkesa më e madhe është për profesione të inxhinierisë mekanike që kërkojnë kualifikime të shkollimit të mesëm, e më e vogël për profesione që kërkojnë arsimim të lartë ose arsimim për të rritur. Numri relativisht i vogël i kërkesës për persona me kualifikim të lartë në sektorin e inxhinierisë mekanike është reflektuar në shkallën e lartë të papunësisë tek të diplomuarit e kësaj fushe prej afërsisht 49% gjë që tregon se kuota e regjistrimit të studentëve në këto programe mund të jetë shumë e lartë. Megjithatë, me që shkalla e diplomimeve është relativisht e ulët, dhe në rënie, problemi më i madh duket të jetë numri i madh i braktisjeve nga studentët para se të marrin kualifikimin e tyre. Një sfidë tjetër me të cilën ballafaqohet ky sektor i shkathtësive është mungesa e programeve trajnuese për profesione që kërkojnë shkollim të mesëm profesional 4 vjeçar, d.m.th. teknikë. Ky nivel i shkollimit mungon për momentin në sistemin arsimor në Kosovë me që shkollat e mesme profesionale tano zgjasin vetëm 3 vjet. Mirëpo, teknikët kërkohen nga industria dhe nuk mund të zëvendësohen në vendet e punës nga persona me shkollim 3 vjeçar. 4

5 Në fund, kërkesa për shkathtësi në inxhinierinë mekanike në të ardhmen mund të jetë më e madhe se sa oferta, megjithëse për momentin ekziston një suficit i punëtorëve me këto profesione në vend. Kjo ndodhë për shkak të dy faktorëve kryesor: Më shumë se 50% e të diplomuarve nga shkollat e mesme shfaqin interes për të vazhduar studimet në universitet dhe si rezultat tregu i punës nuk përfiton nga shkathtësitë e tyre të nivelit të shkollimit të mesëm profesional Në të njëjtën kohë, tregu i punës ka më së shumti kërkesë në veçanti për kualifikime të nivelit të shkollimit të mesëm e jo për kualifikime të arsimit të lartë për shkak të kapacitetit të vogël absorbues të kualifikimeve me arsim të lartë. Shkalla e ulët e diplomimit nga universitetet tregon se shumë studentë përsëri përfundojnë në tregun e punës me diplomë të shkollës së mesme por ata mund të kenë humbur disa nga shkathtësitë e fituara në shkollë në momentin kur provojnë t i futen tregut të punës. Barazia gjinor në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike është në nivel shumë të pabarabartë duke favorizuar meshkujt sa i përket punësimit dhe pjesëmarrjes në arsim. Megjithatë, femrat, edhe pse në përqindje të vogël janë më të suksesshme se meshkujt sa i përket diplomimit dhe kanë më shumë sukses në gjetjen e një vendi të punës kur kanë kualifikim të arsimit të lartë. KËRKESA OFERTA RAPORTI K/O PËR MOMENTIN SEKTOR I VOGËL I SHKATHTËSIVE NË EKONOMI SHUMË SEKTORE EKONOMIKE PUNËSOJNË PUNËTORË ME PROFESIONE NGA INXHINIERIA MEKANIKE RRITJE E MADHE E VENDEVE TË PUNËS POTENCIAL MESATAR TË PUNËSIMIT NGA SHËRBIMI PUBLIK I PUNËSIMIT MBULESË E MIRË E GRUPEVE TË PROFESIONEVE ME KUALIFIKIME MUNGESA E OFERTËS SË KUALIFIKIME PËR GRUPE TË PROFESIONEVE TEKNIK, NIVELI 5 I KKK KËRKESA DHE OFERTA DUKET TË JENË MIRË TË BALANSUARA PËR MOMENTIN PASI QË KA SUFICIT SHUMË TË VOGËL TË PUNËTORËVE NË TREGUN E PUNËS REKOMANDIME PËR AKK dhe MASHT: 1. TË INKURAJOHET ZHVILLIMI I STANDARDEVE TË PROFESIONIT PËR PROFESIONE TË SEKTORIT INXHINIERI MEKANIKE, VEÇANËRISHT NIVELI 4 DHE 5 PËR SHKAK TË KËRKESËS MESATARE DHE TË LARTË PËR KËTO PROFESIONE NË TË ARDHMEN 2. ZHVILLIMI I STANDARDEVE TË PROFESIONIT PËR ARSIMIN E LARTË ME FOKUS NË FUSHAT KU DO TË KETË KËRKESË NË TË ARDHMEN DUKE U BAZUAR NË STRATEGJINË ZHVILLIMORE, VEÇANËRISHT NË SEKTORIN E PRODHIMIT, MINIERAVE DHE ENERGJISË 5

6 1. HYRJE Profili i sektorit është një dokument i cili portretizon gjendjen e tregut të punës në një fushë të caktuar të njohurive dhe shkathtësive. Qëllimi kryesor i një profili të sektorit është përgjigja në pyetjet në vijim: 1. Sa është i rëndësishëm sektori i shkathtësive të inxhinierisë mekanike në ekonominë e Kosovë sa i përket përdorimit të shkathtësive? 2. Cila është kërkesa për profesione nga fusha e inxhinierisë mekanike tani dhe si ka qenë kjo kërkesë në të shkuarën? 3. A është oferta nga sistemi arsimor (të diplomuarit) dhe nga të papunët me këto profesione adekuate apo ka boshllëqe sa i përket shkathtësive? 4. A duhet të rritet apo të zvogëlohet kuota e regjistrimit? 5. Cila është pozita e profesioneve të inxhinierisë mekanike në tregun e punës për të cilat sugjerohet zhvillimi i standardeve? Përgjigjet e këtyre pyetjeve duhet të na ndihmojnë të kuptojmë dhe vlerësojmë rëndësinë e standardeve të profesionit dhe programeve trajnuese për tregun e punës gjatë proceseve të verifikimit dhe akreditimit të kryhen nga institucione përgjegjëse si Këshilli për Arsim dhe Aftësim Profesional dhe Arsim për të Rritur (KAAPARr), Autoriteti Kombëtar i Kualifikimeve (AKK) dhe Agjencia e Kosovës për Akreditim (AKA). Megjithatë, ky profil po ashtu mund të iu shërbejë të gjithë aplikantëve potencial për zhvillim të standardeve të profesionit për të parë paraprakisht nëse ka kërkesë në tregun e punës për njohuritë dhe shkathtësitë të cilat dëshirojnë t i prezantojnë, ose nëse tani më ka tepricë të atyre shkathtësive në ekonomi. Ofrimi i argumenteve rreth kërkesës për shkathtësi është shumë e rëndësishme në Kosovë për shkak të kërkesës së madhe për arsimim, veçanërisht për arsimim të lartë përderisa kërkesa për punëtorë është ende e dobët dhe nuk mund të absorbojë të gjithë të papunët dhe të diplomuarit. Ky profil i sektorit është zhvilluar në bazë të një metodologjie të shpjeguar në dokumentin Metodologji për zhvillimin e profilit të sektorëve 1. Qasja e përgjithshme po ashtu është e bazuar në një Koncept për harmonizimin e arsimit me kërkesa të tregut të punës i cili është zhvilluar në kuadër të projektit ALLED 2. Koncepti dhe metodologjia janë hartuar në bazë të të dhënave në dispozicion në Kosovë dhe në hipoteza të caktuara sa i përket ofertës dhe kërkesës për punë që janë të përshkruara në këto dokumente. 3 Metodologjia Profili i sektorit analizon kërkesën dhe ofertën e shkathtësive të një sektori të caktuar në ekonominë e Kosovës duke bërë bashkë të informata mbi punësueshmërinë dhe vendet e lira të punës (kërkesa për punë) dhe mbi papunësinë dhe të diplomuarit që dalin nga sistemi arsimor (oferta e punës). Çdo profil i sektorit matë ofertën dhe kërkesën për shkathtësi duke u bazuar në 6 tregues. 1 The Methodology for developing sector profiles is also developed in the frame of ALLED Project and can be found in project website under 2 A similar methodology is being used for the same purpose in the National Qualification Framework of Croatia, but it has been adopted to the Kosovo environment and needs. 3 All the mentioned documents can be found on the project web page 6

7 Treguesit e kërkesës janë: 1. Fushëveprimi që matë madhësinë e sektorit të shkathtësive sa i përket punësueshmërisë 2. Shpërndarja që matë përdorimin e shkathtësive në aktivitete ekonomike 3. Rritja e vendeve të punës tregon zgjerimin/ rritjen e kërkesës për shkathtësi 4. Potenciali për punësim që matë punësueshmërinë e profesioneve nga sektori i shkathtësive Tregues për ofertën është: 5. Mbulueshmëria me programe trajnimi sa mirë janë të mbuluara profesionet me programe trajnimi Tregues për balancin në mes ofertës dhe kërkesës është: 6. Vlerësimi i balancës së shkathtësive është tregues që tregon se sa punëtor do të kërkohen dhe sa punëkërkues me profesione nga sektori i caktuar i shkathtësive do të jenë në dispozicion në një periudhë afatmesme në 4 nivelet e përzgjedhura të KKK-së. Struktura e profilit të sektorit ndjekë treguesit e përshkruar më lartë dhe përmes tyre kuantifikon kërkesën dhe ofertën për profesione nga sektori i shkathtësive në Kosovë. Fjalor i shprehjeve të përdorura në profilin e sektorit Profili i sektorit vlerësim kualitativ dhe kuantitativ i kërkesës dhe ofertës për shkathtësi në një fushë të dijeve Sektori i shkathtësive grupe të kualifikimeve (programeve të trajnimit) që zhvillojnë shkathtësi në një fushë të caktuar të dijeve dhe grupe të profesioneve të cilat përdorin këto shkathtësi në tregun e punës Profesion i sektorit të shkathtësive një profesion që i takon një sektori të caktuar të shkathtësive Kualifikim (program i trajnimit) i sektorit të shkathtësive një program i trajnimit me rezultate mësimore të cilat kërkohen për të punuar në ekonomi në profesione të sektorit të caktuar të shkathtësive Tabela e korrespondencës lidhje mes niveleve të Kornizës kombëtare të kualifikimeve dhe grupeve të mëdha ISCO në klasifikimin e profesioneve në Kosovë Aktivitet ekonomik lloj i prodhimit ose shërbimeve që ushtrohet nga ndërmarrjet në ekonomi e që matet sipas Klasifikimit ndërkombëtar të aktiviteteve ekonomike NACE 2007 Fushëveprimi i sektorit të shkathtësive është tregues i kërkesës për shkathtësi të sektorit i cili matet duke marr për bazë hisen e punësimit në profesionet e sektorit të shkathtësive në punësimin në total Shpërndarja e sektorit të shkathtësive është tregues i kërkesës për shkathtësi të sektorit i cili matet me anë të përqindjes (%) së aktiviteteve ekonomike të cilat punësojnë profesione të sektorit të shkathtësive në numrin e përgjithshëm të aktiviteteve ekonomike NACE 2007 në Kosovë. 7

8 Rritja e vendeve të punës është tregues i kërkesës për shkathtësi të sektorit i cili matet si ndryshimi që ka ndodhur në punësimin e profesioneve të sektorit të shkathtësive gjatë një periudhe të caktuar kohore në tërë ekonominë Potenciali i punësimit është tregues i kërkesës për shkathtësi të sektorit i cili matet si numri i vendeve të lira të punës të deklaruara për profesionet e sektorit të shkathtësive në raport me numrin e të papunëve që posedojnë profesionin e njëjtë në regjistrin e agjencisë së Kosovës për punësim brenda një viti Mbulueshmëria me trajnime është tregues i ofertës së shkathtësive të sektorit i cili matet si ofrimi i programeve të sektorit të shkathtësive në secilin nivel të KKK-së për secilin grup të madh të profesioneve sipas ISCO 2. KËRKESA PËR PUNË 2.1. TREGUESI 1: FUSHËVEPRIMI I SEKTORIT TË SHKATHTËSIVE INXHINIERI MEKANIKE Inxhinieria mekanike është një sektor i shkathtësive që zakonisht përfshinë disa segmente: metalurgji, inxhinieri mekanike, ndërtim i anijeve dhe shërbime mekanike si instalim i sistemit të ngrohjes dhe ftohje dhe automekanik. Kjo fushë e dijeve është esenciale për shumë industri, më së shumti për industritë e prodhimit por po ashtu edhe për çdo aktivitet ekonomik ku përdoret makineri si p.sh. në transport, prodhim dhe mirëmbajtje e makinave, TIK, telekomunikim etj. Zakonisht ky sektor i shkathtësive ka një gamë shumë të gjerë të përdorimit në tërë ekonominë dhe është komponent esencial i shumicës së aktiviteteve ekonomike. Prej aplikimit shtëpiak e deri tek industritë moderne të teknologjisë së lartë, inxhinieria mekanike ka një rol të rëndësishëm dhe është shkathtësi esenciale dhe bazë për zhvillim ekonomik e në veçanti për zhvillim të industrisë. Fushëveprimi apo madhësia e një sektori në ekonomi matet me numrin e individëve me profesione nga sektori i shkathtësive në punësimin në total. Ne matim fushëveprimin për tërë sektorin dhe në veçanti për nivelet e sektorit të shkathtësive sipas KKK-së. Treguesit e fushëveprimit në këtë dokument ofrohen vetëm për 4 grupe të niveleve të KKK-së: niveli 1 dhe 2, niveli 3, niveli 4 dhe niveli 5 e më lartë. Në tabelën 1 janë dhënë disa prej treguesve bazik të tregut të punës për sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike dhe treguesit e fushëveprimit janë paraqitur në kolonën 9. Tabela 1 treguesit bazik të tregut të punës për sektorin e shkathtësive të Inxhinierisë mekanike Gjithsej të punësuar Të punësuar me Inxh. Mek. Gjithsej të papunë të regjistruar Të papunë me Inxh. Mek. Fuqi punëtore me Inxh. Mek Gjithsej fuqi punëtore (1) (2) (3) (4) (5) (6) Shkalla e papunësisë në total, % (3)/(6)= (7) Shkalla e papunësisë në Inxh. Mek., % (4)/(5)= (8) Fushëveprimi i sektorit të shkathtësive Inxh. Mek GJITHSEJ 342,073 14, ,401 3,442 18, , Profesione që kërkojnë arsimim të nivelit 5 KKK (2)/(1)= (9) 104,685 1,143 13,373 1,128 2, ,

9 Profesione që kërkojnë arsimim të 163,803 12,315 14,141 2,310 14, , nivelit 3,4 Profesione që kërkojnë arsimim të nivelit 1,2 KKK 73,584 1,238 75, , , Burimi: Anketa e fuqisë punëtore 2013 për të dhëna të punësimit, të papunët e regjistruar Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale (Pako e burimeve: TË DHËNA.xlsx) Punësimi Në vitin 2013 në ekonomi në Kosovë kishte 14,696 perona të punësuar me profesione nga inxhinieria mekanike, që është 4.3% e punësimit në total. Në kolonën 1 mund të shohim të punësuarit ë kanë profesione sipas kërkesave të niveleve të KKK-së. Prej të gjitha profesioneve në ekonomi e në veçanti në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë numrin më të madh e përbëjnë ato profesione që kërkojnë kualifikime të nivelit 3 dhe 4 të KKK-së. 163,000 persona kanë qenë të punësuar në ekonomi në tersi dhe 12,300 prej tyre me profesione të inxhinierisë mekanike. Në anën tjetër, profesionet që kërkojnë nivel të KKK-së 1 dhe 2 janë shumë më të rëndësishëm në ekonomi në tërësi sesa në sektorin e inxhinierisë mekanike, 21.5% në punësimin në tërësi dhe 8.4% në sektorin e inxhinierisë mekanike. Një dallim i madh ekziston po ashtu në ndarjen e profesioneve të cilat kërkojnë kualifikime të arsimit të lartë. Për ekonominë në tërësi kjo ndarje përbënte 30.6% kurse për sektorin e inxhinierisë mekanike ajo ishte vetëm 7.7%. Kur ndarja e profesioneve që kërkojnë arsim të lartë është e vogël, ka mundësi që sektori që punëson këto profesione ose nuk ka mundësi absorbimi ose nuk ka interes për t u bërë më shumë garues/ kompetitiv. Papunësia Numri i përgjithshëm i të papunëve të regjistruar në vitin 2015 ishte 103,401 dhe në sektorin e inxhinierisë mekanike kishte 3,442 të papunë të regjistruar. Shumica e të papunëve në ekonomi në tërësi posedojnë profesione me kërkesa trajnimi të ulëta të KKK-së (72.6%). Mirëpo ky nuk është rasti për sektorin e inxhinierisë mekanike ku shumica e të papunëve kanë profesione që kërkojnë nivel 4 të trajnimit sipas KKK-së (65.1%). Shkallët e papunësisë Kur mbledhim të punësuarit dhe të papunët fitojmë fuqinë punëtore dhe mund të kalkulojmë shkallën e papunësisë në ekonomi në tërësi dhe sipas kërkesave të niveleve të KKK-së 4. Në vitin 2013, shkalla e përgjithshme e papunësisë ishte 24.5% kurse 18.6% ishte për profesionet e inxhinierisë mekanike, gjë që tregon se ky sektor i shkathtësive ka nivel më të lartë të punsueshmërisë se mesatarja e ekonomie Kosovare. 4 Shkalla e papunësisë= Të papunët / Fuqia punëtore x

10 Shkalla më e ulët e papunësisë është tek profesionet që kërkojnë kualifikime të nivelit 3 e më poshtë të KKK-së, derisa profesionet që kërkojnë nivel të shkollimit të mesëm ose arsim të lartë kanë shkallë të papunësisë mbi mesatare. Barazia gjinore te të punësuarit dhe te të papunët Një vështrim në grafikun më poshtë tregon një balancë negativ gjinor sa i përket të punësuarve në sektorin e inxhinierisë mekanike në krahasim në të punësuarit në total. Në të gjitha grupet e profesioneve me kërkesa të ndryshme të KKK-së, numri i femrave është nën mesatare, veçanërisht tek profesionet që kërkojnë nivel 3 dhe 4 të kualifikimit sipas KKK-së, të cilat kanë numrin më të madh të të punësuarve por numri i femrave përbën vetëm 1.1%. Dallimi më i vogël gjinor vërehet tek profesionet që kërkojnë arsimim të lartë ku numri i femrave arrin 18.8%, e cila përsëri është nën nivelin e përfaqësimit të femrave në ekonomi në tërësi ku përbëjnë 35.1% të të punësuarve Grafiku 1 - Perqindja e femrave të punësuara në sektorin e inxhinierisë mekanike sipas kërkesave të KKK-së, AFP Share of women in ENG employment Share of women in total employment ,2 3,4 5+ TOTAL Burimi: AFP 2013, Agjencia e Statistikave e Kosovës. Në përgjithësi është e qartë se përqindja e vogël e femrave në numrin e përgjithshëm të të punësuarve prej 21.7% është në masë të konsiderueshme më e ulët në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike gjë që tregon një pabarazi gjinore e cila shpien drejt mundësive të pabarabarta për femrat në këtë sektor të shkathtësive gjithherë në rritje. Nëse nuk adresohet kjo pabarazi gjinore, këto mundësi të reja për punësim do të humbasin për femrat në të ardhmen. Matja e FUSHËVEPRIMIT Siç është përmendur në hyrje, FUSHËVEPRIMI i sektorit të shkathtësive tregon rëndësinë e profesioneve të sektorit për punësimin në ekonomi në përgjithësi. Sa më i madh fushëveprimi aq më i rëndësishëm është sektori i shkathtësive. Fushëveprimin e kalkulojmë për tërë sektorin e shkathtësive si dhe fushëveprimet për secilin grup të përzgjedhur të profesioneve sipas kërkesave të niveleve të KKK-së. Fushëveprimi i tërë sektorit të inxhinierisë mekanike është 4.7%, gjë që tregon se në përgjithësi ky është një sektor i shkathtësive relativisht i vogël 5. Megjithatë, me që ne jemi të interesuar për punësueshmërinë e grupeve të ndryshme të profesioneve varësisht nga niveli i kërkuar i trajnimit, 5 The values of indicators have the following intervals: More than 20% share in total employment LARGE SCOPE; From 8 20% - MEDIUM; 3 8% SMALL SCOPE; Below 3% - VERY SMALL SCOPE. 10

11 profesionet e sektorit të inxhinierisë mekanike janë zbërthyer në tabelë sipas niveleve të kualifikimeve të KKK dhe janë paraqitur në grafikun 1. 6 Fushëveprimi i profesioneve të sektorit të shkathtësive në numrin e përgjithshëm të të punësuarve ishte më i madhi për nivelin 3 ë KKK-së (10.2%) dhe për nivelin 4 të KKK-së (7.3%) përderisa ishte më i vogël për nivelin 5+ (1,4%) dhe niveli 1-2 (1,7%). Në përgjithësi, fushëveprimi i sektorit të inxhinierisë mekanike është i vogël por kur bëjmë grupimin e profesioneve sipas niveleve të ndryshme të KKK-së shohim se fushëveprimi më i madh ekziston për nivelet 3 dhe 4 të KKK-së dhe më i vogël për nivelet e KKK-së 5+ dhe 1 e 2. Kjo tregon se më të rëndësishme për ekonominë janë nivelet e KKK-së që kërkojnë shkollim të mesëm profesional pasi që ato kërkohen më së shumti në ekonomi me këtë nivel të zhvillimit. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se zhvillimi ekonomik në të ardhmen nuk do të ketë nevojë për persona me kualifikime të nivelit të arsimit të lartë të cilët janë shumë të nevojshëm për zhvillim industrial, inovacion, kërkime shkencore si dhe për t u ballafaquar me konkurrencën globale. Megjithatë, shpejtësia me të cilën ekonomia do të jetë në gjendje të absorbojë këto kualifikime të arsimit të lartë duhet të monitorohet me kujdes në mënyrë që numri i të diplomuarve nuk e tejkalojnë shpejtësinë me të cilën ekonomia krijon vende pune për persona me arsim të lartë. Nëse kuotat e regjistrimit të studentëve janë shumë të mëdha kjo rezulton në papunësi të të diplomuarve nga arsimi i lartë ose punëdhënësit punësojnë të diplomuar të arsimit të lartë në vend të të diplomuarve nga arsimi i mesëm profesional, gjë për të cilën ata janë të mbi-kualifikuar dhe të nënvlerësuar në pagesë TREGUESI 2: SHPËRNDARJA DHE PËRQENDRIMI I PROFESIONEVE TË INXHINIERISË Shpërndarja MEKANIKE Ky indikator matë numrin e aktiviteteve ekonomike të cilat punësojnë profesione nga sektori i shkathtësive. Nëse profesionet e inxhinierisë mekanike nevojiten në shumë aktivitete ekonomike, ka shumë gjasë që kërkesa të jetë e lartë se personat që posedojnë këto profesione kanë gjasa më të ira për të gjetur një vend pune. Prandaj, sa më e gjerë shpërndarja, aq më e madhe rëndësia e sektorit për tregun e punës. Në tabelën 1 kemi parë se punësimi në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike është rreth që është 4.6% e punësimit në total (sipas AFP). Për ta llogaritur SHPËRNDARJEN e profesioneve të inxhinierisë mekanike duhet të shohim se ku janë të punësuar personat me këto profesione në ekonomi. Për ta bërë këtë do të krahasojmë të dhënat e punësimit sipas profesioneve me të dhënat sipas aktiviteteve ekonomike për profesionet e sektorit të shkathtësive të inxhinierisë mekanike. 6 The allocation of NQF level requirements for each occupation is different for every country and it should be done by experts in each skill sector and explessed in the correspondence tables. 11

12 Grafiku 2 - Shpërndarja e profesioneve të inxh. mek. në ekonomi Ndarja e sektoreve ekonomik qe nuk punesojne profesione te inxh. Mek. 24% Ndarja e sektoreve ekonomik qe punesojne profesione te inxh. mek., 76% Burimi: anketa e fuqisë punëtore, 2013, ASK Në rastin e sektorit të shkathtësive të inxhinierisë mekanike, profesionet nga ky sektor janë prezent në 66 prej 86 aktiviteteve ekonomike, d.m.th. në 76% të të gjitha aktiviteteve ekonomike në Kosovë. Nga kjo mund të përfundojmë se shpërndarja është e madhe pasi që ajo bie në intervalin mbi 60% të të gjitha aktiviteteve ekonomike 7. Po ashtu është me rëndësi të matet shpërndarja e profesioneve të inxhinierisë mekanike sipas niveleve të KKK-së. Nivelet 1 dhe 2 të KKK-së të cilat korrespondojnë me profesione të thjeshta sipas ISCO ato janë të punësuara në 44 sektorë ekonomik; profesionet që kërkojnë nivel 3 dhe 4 të kualifikimit sipas KKK mund të punojnë në 45 sektorë ekonomik kurse profesionet që cilat kërkojnë kualifikime post-sekondare të niveleve 5+ të KKK-së duket se punojnë kryesisht në 43 sektorë ekonomik. Prandaj, shpërndarja është shumë e ngjashme për të gjitha profesionet pavarësisht nga niveli i kompleksitetit, d.m.th. kualifikimet, por është më e vogël se shpërndarja e profesioneve për tërë sektorin, gjë që tregon se mbivendosja mes niveleve të profesioneve nuk është 100%, d.m.th. profesionet për të cilat kërkohet arsim i lartë mund të mos shfaqen në aktivitetet e njëjta ekonomike me profesionet që kërkojnë trajnim profesional të shkollimit të mesëm. Për shembull, profesionet e mësimdhënësve që mbajnë lëndë teknike për të cilat kërkohet kualifikim i arsimit të lartë shfaqen kryesisht në aktivitetin ekonomik Arsim, kodi 85 i NACE rev.2. në këtë aktivitet ekonomik nuk ka profesione të thjeshta të nivelit 9 ISCO. Në mënyrën e njëjtë, nuk ka profesione që kërkojnë kualifikime të arsimit të lartë në 12 aktivitete ekonomike që kërkojnë kualifikime më të ulëta. Përqendrimi Aktivitetet ekonomike kyçe Megjithëse shpërndarja është shumë e rëndësishme për të kuptuar përdorimin e përgjithshëm të profesioneve të sektorit të shkathtësive në ekonomi, duhet të dimë se cilat aktivitete ekonomike punësojnë numër më të madh të profesioneve të sektorit të shkathtësive. Ato i quajmë aktivitete ekonomike kyçe. Ekzistojnë dy mënyra për të përcaktuar aktivitetet ekonomike: 7 Values of indicator for dispersion: Up to 30% - LOW DISPERSION; From 31 60% - MEDIUM DISPERSION; above 60% - HIGH DISPERSION. 12

13 1. Aktivitetet ekonomike të cilat kanë numër të madh të profesioneve të sektorit të shkathtësive në numrin total të të punësuarve 2. Sektorë tjerë që nuk i përkasin pikës 1, por që punësojnë numër të konsiderueshëm të të gjitha profesioneve të sektorit të shkathtësive. Për të identifikuar ato do të shikojmë përqindjen e këtyre profesioneve në secilën prej 66 sektorëve ekonomike ku punësohen profesionet e inxhinierisë mekanike. Nëse përqindja është e lartë, mund të themi me siguri të potë se ndryshimi i punësimit në këto aktivitete ekonomike do të ndikojë dukshëm në kërkesën për profesione të inxhinierisë mekanike. Në tabelën 2 më poshtë kemi paraqitur numrin e të punësuarve me profesione të inxhinierisë mekanike në aktivitete ekonomike të cilat kanë së paku 15% të të punësuarve me këto profesione. Në kolonën e parë kemi numrin total të të punësuarve në secilin aktivitet ekonomik për vitin Në kolonën e dytë kemi paraqitur numrin e femrave të punësuara në këto aktivitete ekonomike dhe në kolonën e tretë kemi paraqitur numrin e përgjithshëm të të punësuarve me profesione nga inxhinieria mekanike, kurse kolona e katër tregon numrin e femrave me profesione nga inxhinieria mekanike. Në kolonën e pestë kemi paraqitur ndarjen e profesioneve nga inxhinieria mekanike në numrin e përgjithshëm të të punësuarve sipas sektorëve ekonomik, dhe në kolonën e gjashtë është dhënë ndarja e secilit sektor ekonomik në numrin e përgjithshëm të të punësuarve me inxhinieri mekanike. Dy kolonat e fundit kanë të bëjnë me numrin e femra në numrin e përgjithshëm të të punësuarve dhe numrin e femrave në numrin e përgjithshëm të të punësuarve me profesione të inxhinierisë mekanike. Tabela 2 aktivitetet ekonomike kryesore të cilat punësojnë profesione të inxhinierisë mekanike Gjithsej punësimi (AFP) Gjithsej të punësua ra femra Gjithsej te punësua r me Inxh.Me k. Femra të punësu ara me Inxh.M ek Numri i të punësuarv e me inxh.mek në punësimin në total Sektorët ekonomi ke që punësojn ë Inxh.mek Numri i femrav e në punësi min në total Numri i femrav e të punësu ara në inxh.m ek Emri sipas NACE (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) 33-Riparim dhe instalim i makinave dhe pajisjeve 4, , Prodhimi i produkteve metalike të fabrikuara 2,429-1, prodhimi i produkteve tjera minerare jometalike 2, Prodhimi i metaleve bazike Aktivtëitete të specializuara të ndërtimtarisë 7, Mihja e xeheve të metalit 1,

14 29-Prodhimi i makinave motorike Prodhimi i pajisjeve elektrike 2, Furnizim me rrymë elektrike, gaz, avull dhe ajër të kondicionuar 5, Aktivitete shërbyese për përkrahje të mihjes Prodhimi i n.e.c. 6, Tregti me shumicë dhe pakicë dhe riparim i makinave motorike 14,408 2,747 1, Riparimi i kompjuterëve dhe mjeteve shtëpiake dhe personale 1, Aktivitete tjera të shërbimit personal 9,978 3, Mbledhja, trajtimi dhe furnizimi me ujë 2, Prodhimi i produkteve të gomës dhe produkteve plastike 1, Të tjera me më pak se 15% të punësuar nga Inxh. Mek. 278,371 69,978 4, GJITHSEJ 342,073 78,076 14, Burimi: anketa e fuqisë punëtore, 2013, ASK Shumica e profesioneve të inxhinierisë mekanike mund të gjenden në industrinë e prodhimit, veçanërisht në prodhimin e produkteve metalike dhe jo-metalike, por po ashtu edhe në prodhimin e gomës dhe plastikës, prodhimin e pajisjeve elektrike, makinave motorike, dhe në miniera. Ka edhe aktivitete ekonomike tjera që nuk janë tipike për profesionet e inxhinierisë mekanike si p.sh. tregtia por po ashtu edhe aktivitetet personale që përfshin profesione që kanë të bëjnë me ngrohjen, ftohjen, hidrauliken e të ngjashme. Numri përgjithshëm i profesioneve nga fusha e inxhinierisë mekanike në numrin total të të punësuarve në aktivitete ekonomike është paraqitur në kolonën (5) the hiseja më e madhe mund të gjendet në Prodhimin e makinave motorike ku hisja e profesioneve të inxhinierisë mekanike ishte 80,1%; Riparimi dhe instalimi i makinerive dhe pajisjeve me 52.2%, Prodhimi i produkteve metalike të fabrikuara me 48% dhe Prodhimi i metaleve bazë, 37.2%, etj. 14

15 Megjithatë, kur kalkulojmë se cilat aktivitete ekonomike kontribuojnë më së shumti në punësimin e përgjithshëm në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike shohim edhe disa aktivitete tjera si tregti me shumicë, tregti me pakicë dhe riparim i makinave motorike (7.5% e punësueshmërisë nga sektori i inxhinierisë mekanike), aktivitete të specializuara të ndërtimtarisë (6.6% e punësueshmërisë nga sektori i inxhinierisë mekanike), furnizim me rrymë elektrike, gaz, avull dhe ajërte kondicionuar (4.9%), etj. Këto janë 16 aktivitete kryesore ekonomike të cilat punësojnë profesione nga inxhinieria mekanike. Edhe 50 aktivitetet tjera kontribuojnë dukshëm në punësimin e profesioneve të inxhinierisë mekanike por në përqindje më të vogël. Informatat nga aktivitetet ekonomike kryesore mund të përdoren për të vlerësuar kërkesën për shkathtësi në nivel komune dhe regjioni. Nëse përqindja e këtyre aktiviteteve ekonomike është e lartë, mund të thuhet se programet e trajnimit nga sektori përkatës i shkathtësive duhet po ashtu të ofrojnë shkathtësitë e nevojshme në këtë nivel. Barazia gjinore në punësimin e profesioneve të inxhinierisë mekanike Ne po ashtu jemi të interesuar në punësueshmërinë sipas gjinisë dhe dëshirojmë të shohim se cilat janë mundësisë e femrave për punësim në këtë sektor të shkathtësive. Në tabelën më lartë mund të shohim se cila është përqindja e femrave në aktivitetet ekonomike kryesore në fushën e inxhinierisë mekanike. Ndarja e femrave në numrin e përgjithshëm të të punësuarve është 22.8% e cila është relativisht e ulët sipas standardeve evropiane por kjo ndarje është shumë më e vogël për sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike që është vetëm 3.3%. kjo situatë është e ngjashme për të gjitha aktivitetet ekonomike veç e veç. Megjithëse ndarja e femrave në industritë kryesore në fushën e inxhinierisë mekanike është e ulët, ajo është edhe më e ulët në profesionet e inxhinierisë mekanike brenda atyre industrive. Për shembull, përqindja më e madhe e femrave është në Aktivitete tjera të shërbimeve personale (31.2%) por nuk ka asnjë femër të punësuar në profesione të inxhinierisë mekanike në këtë aktivitet. Ngjashëm, në prodhimtari tjera ku përqindja e femrave në numrin e përgjithshëm të të punësuarve është 13.6%, përqindja e femrave në profesione të inxhinierisë mekanike është vetëm 4%. Ky përfaqësim i ulët i femrave në aktivitetet ekonomike kryesore për inxhinieri mekanike dhe në profesione të inxhinierisë mekanike në përgjithësi mund të jetë si reflektim i numrit të vogël të femrave që regjistrohen në kualifikime nga fusha e inxhinierisë mekanike por edhe ndonjë formë e diskriminimit për punësimin e femrave dhe ndoshta edhe mungesa e prirjes së femrave për të përzgjedhur këto profesione. Kjo pikë do të diskutohet më poshtë kur të tregojmë punësimin nga regjistri i të papunëve sipas gjinisë dhe sipas profesioneve të inxhinierisë mekanike. Ndryshimit sa i përket kërkesës së niveleve të KKK-së Në këtë pjesë tregohen aktivitetet ekonomike kryesore sipas kërkesave të niveleve të KKK-së. Ekziston vetëm një aktivitet ekonomik i cili është i njëjtë për të gjitha kërkesat e nivelit dhe ky aktivitet është Ndërtimtaria në format e saj të ndryshme siç është paraqitur në tabelën 3. Profesionet që kërkojnë kualifikime të arsimit të lartë janë Tabela 3 Top 5 aktivitetet kryesore ekonomike sipas kërkesave të niveleve të KKK-së të grupeve të profesioneve 15

16 ISCO 9 / NQF 1,2 ISCO 7,8 / NQF 3,4 ISCO 1,2,3 / NQF 5+ Prodhimtari tjera Riparim dhe instalim i Arsim makinerive dhe pajisjeve Prodhimi i produkteve ushqimore Prodhimi i pajisjeve elektrike Aktivitete të specializuara të ndërtimtarisë Prodhimi i mobileve Burimi: AFP, 2013 ASK Arsimi, Furnizim me rrymë elektrike, gaz, avull dhe ajër të kondicionuar, Ndërtimi i ndërtesave dhe Telekomunikacioni, kurse profesione tjera të cilat kërkojnë kualifikim të nivelit të AAP gjejnë punë në Riparimin dhe mirëmbajtjen e makinerive dhe pajisjeve, Prodhimin e produkteve metalike të fabrikuara, tregti me shumicë dhe pakicë, etj. Duke matur SHPËRNDARJEN Në përgjithësi, sektori i inxhinierisë mekanike ka shpërndarje të gjerë sepse këto profesione gjejnë punë në më shumë se 60% të të gjithë sektorëve ekonomik, gjë që ju ofron këtyre personave një mundësi më të madhe për të gjetur punë dhe ka shumë mundësi se kërkesa do të jetë adekuate. Janë rreth 16 aktivitete ekonomike kryesore që punësojnë numrin më të madh të profesioneve nga inxhinieria mekanike por këto aktivitete dallojnë nga njëri nivel i ISCO/KKK në tjetrin TREGUESI 3: RRITJA E VENDEVE TË PUNËS NË PROFESIONET E INXHINIERISË MEKANIKE Një tjetër tregues shumë i rëndësishëm i kërkesës për punë i cili influencon vendimin për validimin e standardeve dhe për miratimin e kualifikimeve është rritja e vendeve të punës. Kualifikimet duhet të vëzhgojnë ata sektorë ekonomik të cilët paraqesin rritje të vazhdueshme të punës, sepse kjo është mënyra më e drejtpërdrejtë e shprehjes së rritjes së kërkesës për punë. Nëse ka krijim t më shumë vendeve të punës, mundësia që personat me këto profesione të gjejnë punë rritet. Matja e rritjes së vendeve të punës Prodhimi i produkteve metalike të fabrikuara, përveç makinerive dhe pajisjeve Tregti me shumicë dhe pakicë dhe riparim i makinave motorike dhe motoçikletave Aktivitete të specializuara të ndërtimtarisë Aktivitete tjera të shërbimit personal Furnizim me rrymë elektrike, gaz, avull dhe ajër të kondicionuar Ndërtimi i ndërtesave Telekomunikacion Aktivitete të arkitekturës dhe inxhinierisë; testim dhe analiza teknike Tani që e dimë se ku mund të gjenden profesionet e inxhinierisë mekanike në ekonomi mund të shikojmë shkallën e rritjes së punësimit prej duke përdorë databazën e AFP. Në grafikun më poshtë mund të shohim nivelet e punësimit të të gjitha aktivitetet ekonomike të cilat punësojnë profesione nga inxhinieria mekanike në dy vite dhe ndryshimet që kanë ndodhur në punësim gjatë kësaj kohe. Duke u bazuar në këtë mund të shohim se cili ka qenë ideksi i rritjes së punësimit për profesionet e inxhinierisë mekanike në secilin aktivitet ekonomik. 16

17 Grafiku 3 - Rritja e punësimit në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike sipas aktviteteve ekonomike, Manufacturing CONSTRUCTION WHOLESALE AND RETAIL TRADE; REPAIR OF MOTOR OTHER SERVICE ACTIVITIES ELECTRICITY, GAS, STEAM AND AIR CONDITIONING MINING AND QUARRYING HUMAN HEALTH AND SOCIAL WORK WATER SUPPLY; SEWERAGE, WASTE MANAGEMENT ACTIVITIES OF EXTRATERRITORIALS EDUCATION ADMINISTRATIVE AND SUPPORT SERVICES TRANSPORTATION AND STORAGE PROFESSIONAL, SCIENTIFIC AND TECHNICAL ACTIVITIES INFORMATION AND COMMUNICATION PUBLIC ADMINISTRATION AND DEFENCE ARTS, ENTERTAINMENT AND RECREATION ACTIVITIES OF HOUSEHOLDS AS EMPLOYERS ACCOMMODATION AND FOOD AGRICULTURE, FORESTRY AND FISHING FINANCIAL AND INSURANCE ACTIVITIES , Burimi: LFS(2008, 2013).llogaritjet janë bërë nga autori duke përdorë AFP (2013) përqindjen e profesioneve të sektorit të shkathtësive në sektorët ekonomike kryesore. Punësimi total i profesioneve të inxhinierisë mekanike ishte 8,378 në vitin 2008 dhe deri në vitin 2013 është rritur në 14,696, ë është një rritje prej 6,318 të punësuar. Kjo është një shkallë e rritjes prej 75% dhe indeksi i rritjes ka qenë 175. Rritja më dinamike ka qenë në ata sektorë ekonomik të cilët janë kyç për sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike siç janë Riparimi dhe instalimi i makinerive dhe pajisjeve, Prodhimi i produkteve metalike të fabrikuara, Tregti me shumicë e pakicë dhe riparim i makinave motorike, aktivitete të specializuara të ndërtimtarisë dhe sektorë ekonomik të ngjashme. Disa aktivitete ekonomike kishin rritje negative si Furnizimi me rrymë elektrike, gaz, avull dhe ajër të kondicionuar, Mihje dhe xehe metalike, Mbledhje, trajtim dhe furnizim me ujë, Tregti me pakicë, etj. Duke u bazuar në intervalet e vlerës së treguesit për krijimin e vendeve të punës shohim se ky sektor i shkathtësive ka një vlerë m të madhe se 140 8, pra kemi një rast të RRITJES SHUMË TË MADHE TË VENDEVE TË PUNËS. Rritja e vendeve të punës ishte më e madhe për profesionet që kërkojnë nivel të kualifikimeve 3, 4 të KKK-së, kurse më e vogël për profesionet që kërkojnë arsim të lartë. Një përfundim të ngjashëm kemi parë tek fushëveprimi i sektorit të shkathtësive 2,649 6,447-2,000 4,000 6,000 8,000 8 Indices values: STRONG GROWTH; MEDIUM TO FAST GROWTH; SLOW GROWTH; Less than 100 NEGATIVE GROWTH. 17

18 Graph 4 - Job growth by NQF level requirement NQF level sipas kërkesave të KKK-së ku shihej se kërkesa për kualifikime të nivelit të arsimit të lartë nuk ishte e lartë për momentin. Megjithatë, siç kemi përfunduar më parë, dokumentet strategjike mund të tregojnë se është esenciale për zhvillimin ekonomik që të kemi persona me arsim të lartë të cilët mund të krijojnë produkte dhe shërbime të reja dhe të vitalizojnë ekonominë me shkathtësi de njohuri të reja. PËRMBLEDHJE E KËRKESËS PËR FUQI PUNËTORE Ajo që mund të themi për sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike është se rritja e vendeve të punës është e lartë dhe shpërndarja është e madhe dhe kombinimi i vlerave pozitive për këta tregues tregon se do të ketë rritje të kërkesës në të ardhmen. Megjithatë volumi i kërkesës për momentin nuk është aq i madh, sepse po flasim për një sektor relativisht të vogël me fushëveprim të vogël, d.m.th. përqindja e punësimit nga sektori i shkathtësive të inxhinierisë mekanike në punësimin në tërësi është 4,6% për momentin. Megjithatë, kur ndajmë kërkesë sipas llojit dhe kompleksitetit të profesionit shohim se kërkesa më e madhe është për profesionet e arsimit dhe aftësimit profesional për të cilat kërkohet nivel i kualifikimit 3 dhe 4 sipas KKK-së, dhe se kërkesa është më e vogël për profesionet që kërkojnë kualifikime të nivelit të arsimit të lartë dhe kualifikime të nivelit 1 e 2 të KKK-së. Në përgjithësi, është e qartë se kërkesa për kualifikime të arsimit të lartë duke u bazuar në kërkesën për profesione që kërkojnë këtë nivel të arsimimit duhet të planifikohet me kujdes duke marr për bazë kuata reale të regjistrimit që marrin parasysh kërkesën e tregut të punës por edhe braktisjen dhe shkallen e diplomimit. 3 - OFERTA E FUQISË PUNËTORE DHE BALANSI I TREGUT TË PUNËS Oferta e fuqisë punëtore përbëhet nga ata që ofrojnë për tregun e punës shërbimet e tyre profesionale. Zakonisht, këta janë të papunët dhe personat e sapo kualifikuar (të diplomuarit) nga sektori i arsimit të cilët kërkojnë punë. 9 Më poshtë do të shikojmë dy burimet e furnizimit me fuqi punëtore dhe qëllimisht do të shpërfillim imigrimet e mundshme nga jashtë vendit. 9 Not all young people want to work after their acquire their first diploma which makes them eligible for the labour market. Many secondary school graduates decide to continue studying, some want to start a family or delay their entry to the labour market. Here we are concerned with those graduates who are looking for work. 18

19 Furnizimi me fuqi punëtore 1: Të papunët Ekzistojnë 2 burime të të dhënave për papunësinë në Kosovë. Anketa e fuqisë punëtore publikon të dhëna për papunësinë në baza tremujore dhe aplikon standarde ndërkombëtare për kalkulimin e tyre. Burimi i dytë është shërbimi publik i punësimit i cili publikon në baza tremujore dhe vjetore të dhëna mbi të papunët e regjistruar. Numri i të papunëve të regjistruar është dukshëm më i madh se numri i të papunëve i matur me anketën e fuqisë punëtore dhe zmadhon shifrën aktuale, mirëpo është një kategori e punëkërkuesve në mesin e të papunëve të regjistruar që ofrohet nga Ministria e punës dhe mirëqenies sociale e cila është më e ulët se llogaritja e të papunëve nga AFP, e të cilën do ta përdorim për të analizuar sektorin e shkathtësive 10. Tabela 4 të papunët e regjistruar sipas kodeve të grupeve të mëdha dhe të vogla ISCO sipas karakteristikave të ndryshme, 2015 Kodet ISCO88 sektori i shkathtësive të inxhinierisë mekanike 11 Gjithsej të papunë Të papunë femra Vende të lira të punës Ndarja e femra në papunësi, % Vendet e punës /indeksi i papunësisë Gjithsej 3, , Menaxherët, profesionistët, teknikët 1, (ISCO1,2,3/NQF 5+) Punëdore dhe tregti individuale (ISCO7/NQF 2, , ) Operator të makinave (ISCO8/NQF 3) Punëtorë në prodhim ISCO9/NQF 1, Burimi: Ministria e punës dhe mirëqenies sociale, 2015 Tabela 4 tregon shifrat e të papunëve sipas gjinisë dhe vendet e punës sipas grupeve të mëdha të profesioneve dhe sipas niveleve përkatëse të KKK-së. Mesatarisht të papunë me profesione nga inxhinieria mekanike janë 3,442. Në mesin e të papunëve janë profesione që kërkojnë kualifikim të nivelit të arsimit të lartë (grupi i madh ISCO 1,2) siç janë menaxherët e departamenteve, inxhinierët, profesionistë të mësimdhënies, mësimdhënës nga ky sektor i shkathtësive, (5.8% të të papunëve), teknikë (grupi i madh ISCO 3 me 27.6% të të papunëve), punëtorë të metalit, mekanik të makinerive dhe të ngjashëm të cilët i përkasin grupit të madh ISCO 7 (65.2% të të punësuarve), operator të makinave (grupi i madh ISCO 8) me vetëm 3.1% të të papunëve dhe punëtor në prodhimtari (grupi i madh ISCO 9 me nën 1% të të papunëve). Gjendja e çështjeve gjinore në këtë fushë shfaqë tipare tipike të pabarazisë mes meshkujve dhe femrave në profesionet e inxhinierisë mekanike. Ndarja e femrave të papuna më profesionet e inxhinierisë mekanike oshte vetëm 7% dhe shkalla e suksesit të tyre për gjetje të një vendi të punës është shumë më e ulët se për meshkujt. Prej 337 personave të cilët kanë gjete punë, vetëm 7 prej tyre ishin femra, gjë që tregon një shkallë shumë më të ulët të punësueshmërisë së femrave me këto profesione në tregun e punës. 10 Normally, we would use the LFS unemployment data but there are no data on occupations of the unemployed in the LFS so we can not do the analysis. Furthermore, registered unemployment is and expression of national figures of unemployment as defined by national legislation and processes in the Kosovo employment service. 11 The minor ISCO codes used in the table are shown in the Annex with individual occupations which are contained in them. In some minor codes there are individual occupations which do not belong to the ENG skill sector but they are not shown here and do not appear in figures at the minor code level. 19

20 3.1 TREGUESI 4: MATJA E POTENCIALIT TË PUNËSIMIT Raporti mes vendeve të lira të punës dhe papunësisë është një masë që me lehtësi na mundëson të gjejmë punë sipas grupeve të profesioneve ose sipas profesioneve individuale. Kjo matet si raporti mes vendeve të lira të punës dhe mesatares së papunësisë për një vit, në këtë rast për vitin Kjo matje është paraqitur në grafikun 5. Nëse vlera e indeksit është më e madhe se 100, atëherë mund të themi se të gjithë punëkërkuesit me këtë grup të profesioneve kanë pasur vende të lira të punës në dispozicion dhe kanë pasur mundësi të madhe për t u punësuar. Sa më të vogla vlerat e këtij treguesi 12, aq më e vështirë është për të papunët me këto profesione të gjejnë punë. GRAFIKU 5 - RAPORTI MES VENDEVE TË LIRA TË PUNËS DHE TË PAPUNËVE SIPAS GRUPEVE TË MËDHA ISCO DHE SIPAS NIVELEVE TË KKK % Managers, professionals, technicians (ISCO1,2,3/NQF 5+) Crafts and individual trades (ISCO7/NQF 4) Machine operators (ISCO8/NQF 3) Simple occupations (ISCO9/NQF 1,2) Vlera e përgjithshme e raportit mes vendeve të lira të punës dhe të papunëve për sektorin e shkathtësive është 86.4, që bie nën KËRKESËN MESATARE. Nëse e matim veç e veç për secilin nivel të ISCO/KKK shohim se kërkesa është më e vogël për profesionet që kërkojnë kualifikim të arsimit të lartë, për profesionet që kërkojnë nivel 4 të kualifikimit sipas KKK-së kërkesa është e madhe; për profesionet që kërkojnë kualifikim të nivelit 3 të KKK-së kërkesa është e vogël dhe për profesionet që kërkojnë nivel të kualifikimit 1, 2 sipas KKK-së kërkesa është e madhe, megjithëse në mesin e të papunëve me inxhinieri mekanike ka pak profesione të tilla. Në përgjithësi, grupet më të kërkuara të profesioneve janë: Montues (260), Shkrirës dhe saldues të metaleve (255), Përfundues të ndërtimeve (139), Mësimdhënës (133) dhe menaxherë të departamenteve të prodhimit dhe operacioneve (100). Profesionet më pak të kërkuara janë: Punëtorë preciziteti me metale dhe materiale tjera (22), Operator të uzinave për përpunim të metalit (27.8), Teknikë të teknikës dhe teknologjisë (28), etj. 12 Vacancy to unemployment ratio value range: High demand and above; medium demand 50-99; low demand 30-50; below 30 very low demand. 20

21 Furnizimi me fuqi punëtore 2: Të diplomuarit nga programet e AAP-së Burimi i dytë i furnizimit me fuqi punëtore janë të diplomuarit nga programet e AAP-së dhe të arsimit të lartë. Kur vlerësojmë këtë burim duhet të kemi parasysh disa faktorë të cilët ndikojnë në furnizimin me fuqi punëtore. Këta faktorë janë: Sa nxënës të AAP-së vendosin të futen në tregun e punës dhe sa prej tyre vazhdojnë studimet? Sa të diplomuar nga të gjitha nivelet vendosin të punojnë e sa vendosin të krijojnë familje ose të dalin jashtë vendit ose nuk kanë mundësi të punojnë për shkak të ndonjë sëmundje? Përgjigjet në këto pyetje mund t i përafrojmë duke përdorë shkallën e pjesëmarrjes sipas moshës që tregon numrin e të rinjve që janë aktiv, d.m.th. të cilët ose janë duke punuar ose duke kërkuar punë. Burimi: Agjencia e Statistikave të Kosovës, Ekstrakti i marr nga databaza e ASK-së i paraqitur më lartë tregon shkallen e pjesëmarrjes për grup moshën e cila është mosha të diplomuarve nga AAP. Mund të shohim se 42.5% e të diplomuarve nga AAP janë ekonomikisht aktiv, d.m.th. punojnë ose janë duke kërkuar punë. Të tjerët ose vazhdojnë shkollimin ose bëhen joaktiv për shkak të obligimeve familjar ose sëmundjeve. Prandaj, këtë fakt duhet ta marrim parasysh kur kalkulojmë se sa të diplomuar nga shkollat AAP pritet të futen në tregun e punës. Në tabelën më poshtë mund të shohim regjistrimin në shkollat AAP sipas programeve të trajnimit në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike. Tabela 5 Regjistrimi në shkollat AAP nga sektori i shkathtësive i inxhinierisë mekanike, 2015 Programi FERIZAJ GJAKOVE GJILAN MITROVIC A PEJA PRISHTINA PRIZRENI KOSOVA Hisja në regjistrimi n total ENERGJETIKË RIPARIM I PAJISJEVE TË ZYRËS

22 MEKATRONIKË E VETURAVE NËPUNËS INDUSTRIAL OPTIKË HIDRAULIKË DHE KANALIZIM PËRPUNIM METALI AUTOMEKANIK PUNËTOR METALI TEKNIK METALI PËRPUNIM METALI AUTOMEKANIK NGROHJE DHE FTOHJE OPERATOR PRODHIMI GJITHSEJ Të diplomuar me Inxh. Mek Të diplomuar me trajnim industrial ,7 * Të diplomuarit llogariten duke e pjesëtuar numrin e të regjistruarve me 3 për të fituar numrin e nxënësve në vitin e fundit. Pastaj e shumëzojmë këtë numër me shkallen e pjesëmarrjes së fëmijëve që i përkasin grupmoshës për të fituar personat që janë ekonomikisht aktiv të cilët futen në tregun e punës. Burimi: Ministria e arsimit, shkencës dhe teknologjisë, Kosovë. Në Kosovë ka 31 shkolla që ofrojnë programe nga fusha e inxhinierisë mekanike. Sicili regjion i Kosovës ka së paku një shkollë të tillë dhe shumë prej tyre kanë 2 ose më shumë. 30.7% e regjistrimit total përbëjnë programet për Riparim dhe mirëmbajtje të veturave të cilat pasohen nga programet për Instalim të ngrohjes dhe ftohjes me 20.4%, Operator prodhimi me 18.5% të regjistruar, Energjetikë me 11.7%, Hidraulik me 8.5% dhe programe që kanë të bëjnë me përpunimin e metalit 6,8%. Programe tjera janë të gjitha nën 2% të totalit të regjistrimit dhe përfshijnë Riparimin e pajisjeve të zyrës, Nëpunës industrial dhe Optikë. Në përgjithësi, programet e dizajnuara për të përkrahur zhvillimin industrial, veçanërisht në industrinë e metalit dhe prodhimtarisë duket të konsiderohen më pak të rëndësishme se programet e orientuara kah shërbimet personale siç janë sistemet e ngrohjes dhe ftohjes, hidraulik dhe automekanik. Edhe pse siç e pamë mbulesa me programe trajnuese ishte e mirë për sektorin e shkathtësive në tërësi, tani që e shohim se cilat programe janë në dispozicion, është e qartë se mbulueshmëria e profesioneve industriale në fushën e inxhinierisë mekanike nuk është adekuate. Informacioni më i rëndësishëm nga kjo analizë është numri i të diplomuarve që në baza vjetore futet në tregun e punës nga sektori i shkathtësive të inxhinierisë mekanike. Në rreshtin e fundit mund të shohim numrin e të diplomuarve sipas regjioneve dhe në kolonën e fundit shohim se ka përafërsisht 754 të diplomuar nga sektori i shkathtësive çdo vit. Megjithatë, meqë po flasim për profesionet industriale duhet të marrim parasysh të diplomuarit nga programet Operator prodhimi, programet që kanë të bëjnë me përpunimin e metalit, dhe ndoshta programin për nëpunës industrial. Kur i mbledhim të gjithë të diplomuarit nga këto programe kemi rreth 1,548 nxënës të regjistruar në përgjithësi dhe 1/3 e tyre na jep numrin e përafërt të të regjistruarve në 22

23 vitin e fundit shkollor. Për më tepër, vetëm rreth 42.5% e atyre të diplomuarve do të mbesin në tregun e punës kurse të tjerët ose vazhdojnë shkollimin e lartë ose mbesin joaktiv. Ky numër është rreth 219 nxënës në vit nga të gjitha regjionet. Shpërndarja regjionale e të diplomuarve dallon shumë. Nëse shikojmë vetëm programet me orientim industrial, situata është si vijon: Ferizaj 29; Gjakovë 6; Gjilan 16; Mitrovicë 65; Pejë 44; Prishtinë 26; Prizren 13. Nëse të gjitha supozimet që kemi bërë për të diplomuarit që mbesin në tregun e punës janë të qëndrueshme, atëherë kemi numër relativisht të madh të të diplomuarve vetëm në Mitrovicë, Ferizaj dhe Prishtinë, kurse Gjilani dhe Prizreni kanë rreth 15 derisa Gjakova ka më pak se 10 të diplomuar për vit. Oferta e fuqisë punëtore 3: Të diplomuarit nga institucionet e arsimit të lartë Oferta e shkathtësive për punë që kërkojnë kualifikim të arsimit të lartë (5+) vije nga të papunët me kualifikime nga ky sektor i shkathtësive dhe nga të diplomuarit të cilët përfundojnë kualifikime relevante të arsimit të lartë. Tabela 6 Regjistrimi në programe të nivelit universitar në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike, vite të ndryshme sipas gjinisë 2010/ / / / / Emri i programit Lloji i studi meve Gjithsej Femra Gjithsej Femra Gjithsej Femra Gjithsej Femra Gjithsej Femra % e femrave Profili i prerjes MA Profili i deformimit MA Inxhinieri energjetike BA Sisteme energjetike BA Teknologji e ngrohjes DOC dhe energjetikë Inxhinieri industriale dhe BA menaxhment Makineri industriale BA Makineri industriale MA Materiale MA Materiale dhe metalurgji BA Mekatronikë BA Menaxhment në BA mekatronikë Menaxhment në mekatronikë MA

24 Materiale metalike dhe MA metalurgji Metalurgji BA Metalurgji MA Teknologji përpunimi me MA prerje Prodhim dhe BA automatizim Prodhim dhe MA automatizim Makineri prodhuese BA Teknologji prodhimi DOC Gjithsej studentë Të diplomuar Shkalla e diplomimit Burimi: AKA Tabela 6 paraqet të gjitha programet e studimit në arsimin e lartë nga sektori i shkathtësive të inxhinierisë mekanike sipas llojit të studimit dhe regjistrimin gjatë viteve të ndryshme sipas gjinisë. Mund të shohim se numri i përgjithshëm i studentëve të regjistruar ka ndryshuar prej 521 në vitin akademik 2010/11 në 937 në vitin akademik 2014/15. Kjo rritje e madhe është e pazakontë pasi që numri i përgjithshëm ka ndryshuar pak prej 445 në 521 në vitet e mëparshme. Numri më i madh i studentëve ka qenë programet baçelor Makineri industriale dhe Prodhim dhe automatizim, megjithatë programi i parë ka përfunduar ose ka ndodhur ndonjë ndryshim tjetër në vitin akademik 2012/2013. Numri i përgjithshëm i të diplomuarve ka ndryshuar dukshëm gjatë viteve, duke qenë vetëm 35 në vitin akademik 2013/2014 deri 79 në vitin paraprak. Mesatarisht rreth 51 studentë diplomojnë çdo vit dhe prej tyre rreth 10 janë femra. Është e qartë se ky program preferohet më shumë nga meshkujt se nga femrat mund të ketë barriera të bazës gjinore sa i përket mobilitetit brenda fushës së studimit. Kur e llogarisim shkalën e diplomimit nga këto shifra mund të shohim se mesatarja për këtë periudhë ka qenë 9.5% në përgjithësi dhe 15% për femra. Kjo tregon se femrat në përgjithësi kanë qenë më të suksesshme sa i përket diplomimit se meshkujt, megjithëse ka shumë më pak femra të regjistruara në programe siç mund të shihet në kolonën e fundit e cila tregon hisen e femrave në regjistrim gjatë tërë periudhës së dhënë. 3.2 TREGUESI 5: MBULUESHMËRIA E SEKTORIT TË SHKATHTËSIVE ME PROGRAME TRAJNUESE Mbulueshmëria e një sektori të shkathtësive i referohet programeve të studimit që janë në dispozicion për grupe të profesioneve në nivele të ndryshme të kompleksitetit dhe llojit sipas grupeve të mëdha ISCO. Janë dy arsye kryesore pse mbulueshmëria me programe trajnuese është e rëndësishme. Së pari, nevoja për të lehtësuar mobilitetin e tregut të punës nga një profesion në tjetrin dhe së dyti, për të identifikuar boshllëqe në ofrimin e trajnimit. 24

25 Në një rast ideal secili grup i profesioneve në ekonomi duhet të ketë mbulueshmëri adekuate me programe të trajnimit, në mënyrë që aftësimi fillestar për këto profesione si dhe avancimi i shkathtësive në vendin e punës të ketë përkrahjen e sistemit arsimor. Në Korniza Kombëtare të Kualifikimeve rrugët e progresionit janë shumë të rëndësishme veçanërisht në kontekst të mësimit gjatë gjithë jetës. Kjo do të thotë se individët me shkathtësi që nuk vijnë vetëm nga kualifikimet por edhe nga përvoja e punës duhet të kenë në dispozicion trajnime që ju mundësojnë të lëvizin nga një punë në tjetrën, veçanërisht në sektorin e njëjtë të shkathtësive. Për shembull, nëse një person është prodhues i veglave në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike për të cilin kualifikim nevojitet trajnim i nivelit 4 të KKK-së, por që dëshiron të bëhet saldues, ai/ ajo duhet të ketë qasje në trajnim që do të ofronte shkathtësi shtesë që janë të nevojshme për këtë lëvizje në karrierë. Ky është një shembull i lëvizjes horizontale në sektorin e njëjtë të shkathtësive dhe në nivelin e njëjtë. Megjithatë, trajnimi duhet po ashtu të përkrahë lëvizjet vertikale si dhe lëvizjet ndërmjet sektorëve të ndryshme të shkathtësive aty ku ka mbivendosje të shkathtësive. Një shembull i kësaj është rasti kur një prodhues i veglave dëshiron të bëhet operator i makinave në industrinë e ushqimit që i përket sektorit të shkathtësive të përpunimit të ushqimit në nivelin e njëjtë. Nëse të dyja këto grupe të profesioneve kanë mbulueshmëri të mirë me llojin e duhur të trajnimit, këto lëvizje brenda dhe në mes të sektorëve do të bëhej e mundur me pak trajnim shtesë. Në figurën më poshtë kemi paraqitur se si profesionet dhe kualifikimet e përbëjnë një sektor të shkathtësive. Secili profesion ka kompetenca të cilat kërkohen për performancën e duhur në vendin e punës. Në anën tjetër, secili kualifikim ka rezultate mësimore në nivele të caktuara që e përbëjnë një kualifikim. Edhe profesionet me kompetencat e tyre edhe kualifikimet me rezultatet e tyre mësimore janë pjesë e sektorit të njëjtë të shkathtësive. Secili grup i profesioneve dhe grupi i kualifikimeve përkatëse ndërlidhen me një ose më shumë nivele të KKK-së. Duke u bazuar në këtë marrëdhënie mund të kuptojmë nëse kemi boshllëqe në sistem sa i përket ofrimit të trajnimit. Profesionet dhe kompetencat Kualifikimet dhe rezultatet mësimore Sektori i shkathtësiv e ISCO 3,2,1/ KKK 5+ ISCO 7 / KKK 4 ISCO 8/KKK 3 ISCO 9/KKK 1,2 Figura 1 dhe 2 tregojnë si profesionet dhe kompetencat e tyre dhe kualifikimet dhe rezultatet e tyre mësimore bëhen bashkë në sektorin e shkathtësive. Piramida tregon nivelet e ndryshme të kompleksitetit në një sektor të shkathtësive ku secila prej tyre përbëhet nga një kombinim i 25

26 profesioneve dhe kualifikimeve që korrespondojnë me njëra tjetrën siç është shprehur sipas grupeve të mëdha ISCO dhe sipas niveleve të KKK-së. Mbulueshmëria e një sektori të shkathtësive tregon se sa mirë janë të balansuara profesionet dhe kualifikimet, d.m.th. nëse secili grup i profesioneve ka përgjigje adekuate nga sektori i arsimit. Boshllëqet që shfaqen këtu, ku disa grupe të profesioneve nuk kanë përgjigje nga sektori i arsimit ose kur disa grupe të profesioneve kanë shumë mundësi trajnimi, na sjell tek përfundimi se disa kualifikime duhet të krijohen ose të zvogëlohen në numër për kërkesën e caktuar të shkathtësive. Nëse nuk ka kualifikime që ushqejnë profesione të caktuara, nuk do të ketë zëvendësim të të punësuarve në ato vende të punës me gjenerata të reja dhe punëtorët ekzistues nuk do të kenë mundësi trajnimi në dispozicion për të rifreskuar ose avancuar shkathtësitë e tyre. Në tabelën 7 mund të shohim balansin në mes grupeve të mëdha të profesioneve dhe programeve të trajnimit në nivelin e njëjtë të kompleksitetit. Tabela 7 Profesionet dhe kualifikimet në sektorin e shkathtësive të inxhinierisë mekanike 13 Niveli i KKK/grupi i Numri dhe lloji i profesioneve në Numri i kualifikimeve madh ISCO sektorin e shkathtësive të Inxh. Mek. Të marra nga ISCO88/08 14 KKK 1-2 / Grupi i madh 9 3 profesione (lloji: Profesione elementare) Nuk ka kualifikime KKK 3 / Grupi i madh 8 KKK 4 / Grupi i madh 7 43 profesione (lloji: Operator prodhimi) 74 profesione (lloji: punë dore dhe tregti individuale) 17 PROGRAME TRAJNUESE AAP (secili program ka nivel të KKK-së 3 pas dy viteve dhe 4 pas 3 viteve) KKK 5 / Grupi i madh 3 18 profesione (lloji: Teknikë) Nuk ka kualifikime KKK 6+ / Grupi i madh 2 24 profesione (lloji: Profesionistë dhe menaxherë) 32 programe AL (17BA, 14MA, 1DOC) Gjithsej 162 profesione Burimi: Anketa e fuqisë punëtore, 2013, MASHT dhe AKA të dhëna për programe të trajnimit në AL dhe AAP Mund të shohim se shumica e profesioneve në këtë sektor të shkathtësive janë Punëdore dhe tregti individuale sipas llojit të kompleksitetit ose ISCO grupi i madh 7. Zakonisht ky lloj i profesioneve kërkon së paku 3 vite të shkollimit të mesëm në nivelin 4 të KKK-së, por po ashtu mund të ky kualifikim mund të fitohet edhe përmes trajnimit për të rritur. Pasi që kualifikimet e nivelit 4 të KKK-së janë në dispozicion pas 3 viteve të shkollimit të mesëm në AAP, mund të shohim se kemi 14 programe të AAP-së në këtë nivel të KKK-së për të mbuluar 74 profesione në grupin e madh 7. Grupi i dytë me numrin më të madh të profesioneve janë operatorët e makinave sipas llojit ose grupit të madh 8 ISCO dhe kryesisht këto profesione kërkojnë shkollim AAP në nivelin 3 të KKK-së ose arsimim për të rritur në nivelin e njëjtë. Ekzistojnë 43 profesione të tilla dhe ato mbulohen 13 See all detailed occupations and qualifications from the skill sector in Annex Some of these occupations may not be present in the Kosovo labour market at this time but we have difficulty in assessing their presence at the level of individual occupations since the LFS collects data only at the aggregated level of minor group. 26

27 nga 17 programe të AP-së nëse kemi parasysh të diplomuarit pas dy viteve trajnim në AAP ose në arsimin për të rritur, për të cilët nuk kemi të dhëna. Për kualifikimet e nivelit 5 të KKK-së të cilat ofrojnë profesione të llojit teknik, janë 18 profesione por asnjë kualifikim dhe ky mund të jetë problem në të ardhmen sepse teknikët përbëjnë profesionet kyçe në industri dhe veprojnë në përkrahje të profesionistëve dhe hulumtuesve. Mund të shohim se teknikët ekzistojnë në tregun e punës në Kosovë (ata shfaqen edhe në AFP edhe në databazën e të papunëve të MPMS-së), por nëse nuk krijohen programe të nivelit 5 do të jetë e vështirë të zëvendësohen ata dhe të sigurohet përkrahje për zhvillim industrial me burimet njerëzore që kërkohen. Punët që kërkojnë kualifikime të nivelit të arsimit të lartë të nivelit 6 e më lartë të KKK-së (është e pamundur të veçohet kërkesa vetëm për të diplomuarit e nivelit master dhe e pamundur për doktorantët) kanë mbulesë të trajnimit me 35 programe të ndryshme por janë vetëm 24 profesione të tilla. 17 prej tyre janë në nivelin baçelor, 15 në nivelin master dhe 2 programe që përfundojnë me doktoraturë. Ky duket të jetë një numër shumë i madh i kualifikimeve në inxhinierinë mekanike për vetëm 24 profesione prandaj çdo standard i ri i profesionit që do të rezultonte me një program të ri të trajnimit do të duhej të merrej me rezervë. Matja e treguesit MBULUESHMËRIA ME PROGRAME TRAJNIMI Mbulueshmëria me programe trajnimi llogaritet si numri i programeve të trajnimit në raport me numrin e profesioneve për çdo nivel të KKK-së/grup të profesioneve ISCO. Me që 3 prej 5 grupe të mëdha të profesioneve mbulohen me programe të trajnimit në nivel adekuat të KKK-së kjo gjë tregon mbulueshmëri të MIRË 15 por është me rendësi të mbahet mend se nuk ka kualifikime për nivelin e teknikëve gjë që mund të ketë ndikim serioz në ofrimin e shkathtësive në këtë nivel të industrisë së prodhimit në të ardhmen. Në përgjithësi, mbulueshmëria e sektorit të shkathtësive është e mirë por ka mungesa të shkathtësive pa ofrim të programeve trajnuese në nivel të teknikëve dhe për profesione të thjeshta. Programet e studimit në arsimin e lartë mund të jenë të mbi-përfaqësuara duke pas parasysh fushëveprimin relativisht të vogël të sektorit të inxhinierisë mekanike dhe numrin relativisht të vogël të profesioneve. Në këtë rast të gjitha aplikimet për standarde në nivel të teknikëve do të ishin shumë të mirëseardhura dhe duhet të iniciohen nga MASHT-i në bashkëpunim me industrinë. Standardet e reja për programe të nivelit të arsimit të lartë duhet të argumentohen mirë për rëndësinë e tyre duke pas parasysh se tanimë ekziston një numër i madh i programeve të ngjashme krahas fushëveprimit relativisht të vogël të sektorit të shkathtësive të inxhinierisë mekanike. 3.4 TREGUESI 6: BARASPESHIMI I OFERTËS DHE KËRKESËS Një llogaritje shpejtë e bazuar në të gjitha faktet e përmendura më lartë është paraqitur në tabelën më poshtë. Nëse marrim kërkesën për profesione të inxhinierisë mekanike në të shkuarën të cilën e kemi llogaritur të jetë 6,318 dhe supozojmë se do të mbetet e tillë edhe gjatë 5 viteve 15 Values of indicator for coverage: 5/5 = Excellent coverage; 4/5 = Very good coverage; 3/5 = Good coverage; 2/5 Limited coverage; 1/5 Very limited coverage. 27

28 të ardhshme do të kemi rreth 1,264 vende të reja të punës çdo vit. Sipas regjistrit të shërbimit të punësimit për çdo vit kishte rreth 2,975 vende të lira të punës që përbën një kërkesë vjetore prej gjithsej 4,239 vendeve potenciale të punës. Në anën e ofertës kemi 3,442 të papunë që është mesatarja vjetore, dhe 995 të diplomuar që tregon se do të ketë një tepricë të vogël prej 208 punëkërkuesve ose praktikisht një ofertë dhe kërkesë të balansuar mirë duke marr parasysh të dhënat në dispozicion dhe hipotezat që i kemi aplikuar. Kerkesa Krijimi i vendeve te punes ne te ardhmen 1,264 Oferta Te papune 3,442 mesatarja vjetore Gjithsej kërkesa 4,239 Gjithsej oferta 4,437 Rezultati Vende te lira pune 2,975 Te diplomuar nga AAP dhe AL 995 Megjithatë, ky është një vlerësim shumë i shpejtë dhe është i bazuar në elemente që mund të ndryshojnë në mënyrë të papritur. Po ashtu të diplomuarit nga shkollat e AAP-së e në veçanti nga universitetet janë relativisht pak në numër për shkak të përqindjes së madhe të të diplomuarve nga shkollat e AAP-së që vazhdojnë shkollimin e lartë dhe të shkallës së ulët të diplomimit të studentëve të AL si rezultat i braktisjes. Nëse kjo ndryshon dhe nëse përmirësohet shkalla e suksesit për finalizim të studimeve, po ashtu do të përmirësohet edhe oferta e fuqisë punëtore në tregun e punës. Në anën tjetër, vlerësimi i kërkesës mund të jetë i mbivlerësuar sepse është vështirë të imagjinohet që kërkesa do të rritet po aq shpejt sa në të kaluarën, prandaj ky vlerësim mund të jetë tepër i lartë. Megjithatë, duhet të jemi të vetëdijshëm se në këtë sektor kërkesa dhe oferta duket të jenë mirë të balansuara edhe pse ka shumë të papunë dhe shumë studentë të regjistruar. Në përgjithësi, oferta potencialisht e lartë e fuqisë punëtore e cila gjenerohet nga të papunët dhe nga të diplomuarit zvogëlohet më masë të madhe nga dy faktorë: papunësia afatgjatë e të papunëve të regjistruar që mund të rezultojë në mungesë të aftësisë për të performuar në tregun e punës për shkak të mungesës së shkathtësive të duhura ose gatishmërisë për punë dhe humbja e fuqisë punëtore nga shkollat e AAP-së për shkak të interesit të madh për të fituar kualifikime të arsimit të lartë. Kjo rezulton në një paradoks të tillë që një shtet me popullatë demografikisht të re si Kosova me shumë të papunë, joaktiv dhe studentë, nuk ka më shumë ofertë të fuqisë punëtore e që është paraqitur këtu. Mund të shohim se për disa profesione kemi numër të madh të vendeve të lira të punës dhe numër të madh të të papunëve. Kjo duhet të analizohet në mënyrë që të kuptohet pse të papunët nuk po mund të gjejnë punë megjithëse ka vende të lira të punës në ekonomi. Së dyti, shkollat e AAP-së të cilat zakonisht nuk kanë shkallë të lartë të braktisjes kanë shkallë të konsiderueshme të regjistrimit në arsimin e lartë që do të thotë ata janë humbje për tregun e 28