PISA. Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA Izveštaj o rezultatima kosovskih učenika na PISA 2015

Transcription

1 REPUBLIKA E KOSOVËS / REPUBLIKA KOSOVA / REPUBLIC OF KOSOVA QEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA / GOVERNMENT OF KOSOVA Ministria e Arsimit, e Shkencës dhe e Teknologjisë Ministarstvo Obrazovanja, Nauke i Tehnologije Ministry of Education, Science and Technology PISA Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 Izveštaj o rezultatima kosovskih učenika na PISA 2015 Report on Kosovo s Student Achievement in PISA 2015 Divizioni për Vlerësim, Standarde dhe Monitorim Odeljenje za Ocenjivanje, Standarde i Nadgledanje Division for Evaluation, Standards and Monitoring

2 PISA Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 Divizioni për Vlerësim, Standarde dhe Monitorim (DVSM)

3 2 / Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 Ky raport mbi rezultatet PISA 2015 është punuar nga stafi i DVSM-së (Mustafë Kadriu, Udhëheqës, Fatmir Elezi, Nizafete Kutllovci-Bardhi, Vjollca Ymerhalili, Birsen Shufta, Afrim Rrahmani, Mirlinda Dehari-Zeka dhe Besa Gashi), kanë hartuar raportin për rezultatet e PISA 2015 duke u bazuar në të dhënat e dërguara nga OBEZh-i. Falënderojmë Ministrin z. Arsim Bajrami dhe Kabinetin e tij për mbështetje. Mbështetja është ofruar nga GIZ/Ngritja e Kapaciteteve në Arsimin Fillor (CDBE) në emër të Ministrisë Federale të Gjermanisë për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim/BMZ. Procesin e kanë ndihmuar Dr. Christine Saelzer - eksperte gjermane për vlerësimin e procesit PISA dhe Dr. Simone Bloem, konsulente ndërkombëtare për përgatitjen e raportit. PËRKTHIMI Shqip/Anglisht: Adnan Kërçagu Anglisht/Shqip në Serbisht: Bruno Neziraj DIZAJNIMI Envinion FOTOGRAFITË NË KOPERTINË Pressfoto / Freepik Kstudio / Freepik PRISHTINË DHJETOR 2016

4 Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 / 3 Përmbledhje Ekzekutive Programi i OBEZh-it për Vlerësimin Ndërkombëtar të Nxënësve (PISA) është një studim ndërkombëtar i arsimit që vlerëson kompetencat e nxënësve 15-vjeçarë në lexim, matematikë dhe shkenca, në një numër të madh të vendeve dhe ekonomive në mbarë botën. Rezultatet e pjesëmarrjes së parë të Kosovës në PISA 2015 janë shumë zhgënjyese dhe e konfirmojnë mendimin ekzistues të shumë akterëve të arsimit në vend se cilësia e arsimit në Kosovë duhet të përmirësohet urgjentisht. Arritshmëria e nxënësve në Kosovë në të gjitha disiplinat e testimit është në fund të spektrit të arritshmërisë në mesin e të gjitha vendeve pjesëmarrëse, ku pjesa dërrmuese e nxënësve në Kosovë nuk i ka arritur kompetencat dhe aftësitë bazë në moshën 15 vjeçare. Por edhe sa i përket aspekteve të tjera të cilësisë së arsimit, rezultatet e PISA-s tregojnë mangësitë serioze të Kosovës, përfshirë edhe fushën e mësimdhënies dhe të nxënit në shkollë. Nevojiten reforma arsimore gjithëpërfshirëse dhe të qëndrueshme për të sjellë vendin në një rrugë drejtë përmirësimit të vazhdueshëm. Sfida kryesore për vitet në vijim do të jetë përmirësimi i arritshmërisë së të gjithë nxënësve, duke e vendosur fokusin në mësimin e orientuar drejtë kompetencave dhe kurrikulës së orientuar drejtë kompetencave.

5 4 / Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015

6 Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 / 5 Përmbajtja 1. Çka është PISA? Arritshmëria e nxënësve në shkencë Qëndrimet e nxënësve ndaj shkencës dhe pritjet nga profesionet e ndërlidhura me shkencën Arritshmëria e nxënësve në lexim Arritshmëria e nxënësve në matematikë Barazia dhe cilësia e shkollimit në Kosovë Rekomandimet e politikave...25 Referencat...27

7 6 / Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA Çka është PISA? Programi për Vlerësimin Ndërkombëtar të Nxënësve (PISA/PVNN) është një studim ndërkombëtar i arsimit që vlerëson aftësitë e nxënësve 15-vjeçarë në lexim, matematikë dhe shkencë (me fokus në shkencë në vitin 2015) në një numër të madh të vendeve nëshkallë botërore. PISA është themeluar në vitin 1997 në bashkërendim me Organizatën për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim, me qëllim të grumbullimit të të dhënave të rregullta dhe të besueshme mbi njohuritë dhe aftësitë e nxënësve dhe performancën e sistemeve të arsimit. Cikli i parë i vlerësimit është mbajtur në vitin 2000, dhe është përsëritur që atëherë çdo tre vjet. Në vitin 2015, PISA hyri në ciklin e saj të gjashtë. Të gjitha 35 shtetet anëtare të OBEZh-it kanë marrë pjesë në PISA, së bashku me shumë vende partnere. Deri më sot, nxënësit që përfaqësojnë më shumë se 70 vende kanë marrë pjesë në vlerësim. Programi PISA teston aftësitë dhe njohuritë e nxënësve në lëndët kyçe: lexim, matematikë dhe shkenca, me fokus në një lëndë të caktuar në çdo cikël të vlerësimit. Në vitin 2015, disiplina kryesore ka qenë shkenca. Testet e PISA-s janë të dizajnuara për të vlerësuar se në çfarë mase nxënësit mund t i zbatojnë njohuritë e tyre në situata reale në jetë në fund të arsimit të detyrueshëm, dhe sa janë të gatëshem për t u bërë pjesë e integruar në shoqëri. Ato nuk janë të ndërlidhura drejtpërsëdrejti me planprogramin shkollor. Nxënësit i nënshtrohen testit që zgjat 2 orë. Testet janë një kombinim ipyetjeve të hapura dhe pyetjeve me zgjidhje të shumëfishtë që organizohen në grupe në bazë të një teme që përcakton një situatë nga jeta reale. Nxënësit dhe drejtorët e shkollave gjithashtu u përgjigjen edhe pyetësorëve për të dhënë informata në lidhje me prejardhjen e tyre, shkollat dhe përvojat e të nxënit, për menaxhimin e shkollës dhe mjedisinshkollor. Rezultatet e nxënësve pastaj ndërlidhen me këta faktorë të gjendjes paraprake. Prandaj, PISA ofron njohuri mbi faktorët që ndikojnë në zhvillimin e aftësive dhe qëndrimeve në shtëpi dhe në shkollë, dhe shqyrton se si këta faktorë ndërveprojnë dhe cilat janë implikimet për zhvillimin e politikave. PISA përdor masa të ndryshme për të arritur vlefshmërinë dhe krahasimin kulturor dhe gjuhësor në materialet e vlerësimit, në veçanti përmes pjesëmarrjes së vendeve në proceset e zhvillimit dhe rishikimit për hartimin e pyetjeve. Për më tepër, aplikohen mekanizmat e sigurimit të cilësisë për përkthim, mostrim dhe administrimin e testeve si dhe standardet e larta në metodologjinë për trajtimin e të dhënave. Kombinimi i këtyre masave ofron një kontribut të rëndësishëm në prodhimin e rezultateve të cilësisë së lartë me nivele superiore të vlefshmërisë dhe besueshmërisë. Në këtë mënyrë PISA ndihmon për të përmirësuar të kuptuarit e sistemeve të arsimit, si dhe njohuritë, aftësitë dhe qëndrimet e nxënësve. Kosova ka marrë pjesë për herë të parë në PISA në vitin 2015 ku janë përfshirë 28 komuna me një mostër prej 225 shkollave dhe 5161 nxënësve. Ministria e Arsimit Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT), përkatësisht Divizioni për Vlerësim Standarde dhe Monitorim (DVSM) ka qenë përgjegjës për zbatimin e vlerësimit të PISA-s në nivel vendi. Pjesëmarrja e Kosovës në PISA 2015 mundëson krahasimin e njohurive dhe aftësive të nxënësve tanë dhe performancën e sistemit arsimor me atë të vendeve të tjera pjesëmarrëse. Ky raport paraqet rezultatet kryesore nga PISA 2015 për Kosovën dhe ka për qëllim të informojë procesin e bërjes së politikave me të gjeturat empirike. Edhe pse lidhja e vëzhguar ndërmjet faktorëve të veçantë dhe arritshmërisë nuk mund të interpretohet si lidhje shkakore me të dhënat e PISA-s (apo çfarëdo studimi tjetër të arsimit në shkallë të gjerë ndërkombëtare), rezultatet mund të ndihmojnë në identifikimin e pikave të forta dhe të dobëta të sistemit të arsimit në Kosovë,

8 Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 / 7 dhe përmes kësaj të kontribuojnë në nxitjen e një debati të mirinformuar me dëshmi lidhur me sfidat e arsimit në Kosovë si dhe për aktivitetet dhe reformat për përmirësimin dhe avancimin e sistemit tonë arsimor. Ky raport përmban të dhënat dhe analizën e aspekteve kryesore të cilësisë së arsimit - arritshmërinë e nxënësve, barazinë dhe kushtet e mësimdhënies dhe mësimnxënies në nivelin e arsimit të mesëm në Kosovë. Arritshmëria raportohet duke përdorur rezultatet mesatare. Rezultatet janë të standardizuara me mesataren e vendeve të OBEZh-it në rreth 500 pikë. Në PISA, dallimi prej 40 pikëve të rezultatit në shkallën e arritshmërisë konsiderohet ekuivalente me rreth një vit të shkollimit të rregullt (edukim me orar të plotë). Për më tepër, nivelet e zotësisë përdoren për të përshkruar rezultatet e arritshmërisë. Në të tri fushat (shkencë, lexim, dhe matematikë), janë vendosur gjashtë nivelet e zotësisë, të cilat përshkruajnë se çfarë dinë dhe çfarë mund të bëjnë nxënësit që arrijnë në nivel të caktuar të zotësisë. Niveli 2 është përcaktuar si nivel bazë i zotësisë të cilin nxënësit duhet t a arrijnë për të qenë në gjendje të marrin pjesë plotësisht në shoqëri. Për të krahasuar dhe kuptuar më mirë rezultatet e Kosovës në PISA 2015, janë përzgjedhur kryesisht vendet e rajonit për analizë krahasuese. Të gjitha rezultatet e paraqitura në këtë raport janë siguruar nga baza e të dhënave e PISA 2015 dhe mund të konsultohen në raportet e OBEZh-it për PISA. Raportet ndërkombëtare të PISA-s nga OBEZh-i përmbajnë përshkrim të detajuar të të gjitha rezultateve për të gjitha vendet dhe ekonomitë pjesëmarrëse, si dhe informata të vlefshme lidhur me të dhënat dhe konstruktet themelore për të kuptuar dhe interpretuar rezultatet më në hollësi. (Për më shumë në oecd.org/pisa/). Pasqyrë e shkurtër tabelare: Arritshmëria mesatare në shkencë, lexim dhe matematikë në të gjitha vendet dhe ekonomitë pjesëmarrëse në PISA 2015 SHKENCA LEXIM MATEMATIKË Arritshmëria mesatare Intervali i vetëbesimit 1 Arritshmëria mesatare Intervali i vetëbesimit Arritshmëria mesatare Intervali i vetëbesimit OBEZh Australia Austria Belgjika Kanada Kili Republika Çeke Danimarka Estonia Finlanda Franca Gjermania Greqia Hungaria Islanda Irlanda Izraeli

9 8 / Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 SHKENCA LEXIM MATEMATIKË Arritshmëria mesatare Intervali i vetëbesimit 1 Arritshmëria mesatare Intervali i vetëbesimit Arritshmëria mesatare Intervali i vetëbesimit Italia Japonia Korea Letonia Luksemburgu Meksika Holanda Zelanda e Re Norvegjia Polonia Portugalia Republika e Sllovakisë Sllovenia Spanja Suedia Zvicra Turqia Britania e Madhe SHBA Mesatarja e OBEZh -35 Partnerët Shqipëria Algjeria Brazili Bullgaria B-S-J-G (Kina) CABA (Argjentina) Kolumbia Kosta Rika Kroacia Qipro Republika Dominikane IRJ e Maqedonisë 2 Gjeorgjia Hong Kong (Kina) Indonezia Jordani Kosova

10 Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 / 9 SHKENCA LEXIM MATEMATIKË Arritshmëria mesatare Intervali i vetëbesimit 1 Arritshmëria mesatare Intervali i vetëbesimit Arritshmëria mesatare Intervali i vetëbesimit Libani Lituania Makao (Kina) Malta Moldavia Mali i Zi Peru Katari Romania Rusia Singapori Taipei Kinez Tailanda Trinidad dhe Tobago Tunizia Emiratet e Bashkuara Arabe Uruguai Vietnami Argjentina Kazakistani Malajzia Shënim 1: Intervali i vetëbesimit tregon gamën ku arritshmëria e vërtetë mesatare është e vendosur me një probabilitet prej 95%. Vendet janë të renditur sipas renditjes alfabetike për vendet e OBEZh-it si dhe vendet dhe ekonomitë partnere. Rezultatet nga Argjentina, Kazakistani dhe Malajzia nuk janë të krahasueshme me rezultatet e vendeve të tjera, pasi që këto vende nuk i kanë plotësuar kërkesat e mostrimit. Shënim 2: IRJM Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë

11 10 / Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA Arritshmëria e nxënësve në shkencë Vlerësimi i kompetencave të shkencës ka të bëjë me konceptin e njohurive shkencore dhe i referohet njohurive shkencore dhe teknologjisë me bazë në shkencë. Kjo kërkon jo vetëm njohuri të koncepteve dhe teorive të shkencës, por edhe të procedurave dhe praktikave të përbashkëta që ndërlidhen me kërkimin shkencor dhe si këto i mundësojnë shkencës që të lëvizë përpara. Njohuritë shkencore ashtu siç maten në PISA përfshijnë tri kompetencat thelbësore: aftësinë për të shpjeguar dukuritë në mënyrë shkencore, aftësinë për të vlerësuar dhe hartuar kërkimin shkencor dhe aftësinë për të interpretuar të dhënat dhe provat në mënyrë shkencore. Nxënësit e moshës 15 vjeçare duhet të jenë në gjendje të njohin, ofrojnë dhe vlerësojnë shpjegime për një numër të dukurive natyrore dhe teknologjike, ata duhet të jenë në gjendje që të përshkruajnë dhe vlerësojnë hulumtimet shkencore dhe të propozojnë mënyrat e adresimit të pyetjeve, si dhe duhet të jenë në gjendje të paraqesin, analizojnë dhe vlerësojnë të dhënat, pretendimet dhe argumentet në shumëllojshmëri të paraqitjeve dhe të nxjerrin konkluzionet e duhura shkencore (OBEZh 2016, faqe 19f). Figura 1. Arritshmëria mesatare në shkencë dhe dallimet gjinore në vendet e përzgjedhura. Arritshmëria Të gjithë nxënësit Vajzat Djemtë Sllovenia Mesatarja e OBEZh-it Hungaria Kroacia Greqia Bullgaria Rumania Shqipëria Mali i Zi IRJM Kosova Arritshmëria mesatare në shkencë në Kosovë është 378 pikë. Arritshmëria mesatare në shkencë në Kosovë është 115 pikë nën mesataren e OBEZh-it, Vende të tjera në rajon në përgjithësi arrijnë arritshmëri mesatare më të ulët në shkencë në krahasim me mesataren e OBEZh-it, por janë më lartë se Kosova. IRJM me 384 pikë në shkencë është më e afërt me arritshmërinë mesatare të shkencës në Kosovë. Arritshmëria mesatare e Shqipërisë në shkencë është në 427 pikë dhe e Rumanisë 435 pikë. Bullgaria arrin një arritshmëri mesatare në shkencë prej 446 pikëve, Kroacia 475 pikë, Hungaria 477 pikë dhe Sllovenia ka arritur një arritshmëri në shkencë mbi mesataren e OBEZh-it me 513 pikë.

12 Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 / 11 Bashkë me IRJM, Kosova i përket pesë shteteve me arritshmërinë më të ulët në shkenca në mesin e të gjitha shteteve dhe ekonomive pjesëmarrëse në PISA Dukshëm më ulët se Kosova e ka arritshmërinë vetëm Republika Dominikane (332 pikë). Arritshmëria mesatare e Algjerisë (376 pikë) nga aspekti statistikor nuk është dukshëm më ndryshe nga ajo e Kosovës dhe Tunizisë dhe IRJM ka arritë pak më shumë pikë. Estonia, Finlanda, Japonia, Singapuri dhe Republika e Kinës janë përformuesit më të lartë ndërkombëtar në shkencë me nivel mesatar kombëtar të arritshmërisë prej më shumë se 530 pikë. Në Kosovë vajzat arrijnë rezultate më të mira se djemtë në shkencë për 9 pikë. Në shumë vende të OBEZh-it mund të vërehet dallimi i kundërt gjinor : djemtë arrijnë rezultate më të mira se vajzat (me 4 pikë të rezultatit në mesataren e OBEZh-it). Në shumicën e vendeve të rajonit vajzat arrijnë rezultate më të mira se djemtë në shkencë. Dallimi më i madh në mesin e vendeve të rajonit gjendet tek Shqipëria, ku vajzat arrijnë rezultate më të mira se djemtë për 24 pikë, e ndjekur nga Bulgaria me 15 pikë të dallimit gjinor në shkencë në favor të djemve. Figura 2. Zotësia e nxënësve në shkencë, vendet e përzgjedhura Niveli 1a Niveli 1b Nën nivelin 1b Niveli 2 Niveli 3 Niveli 4 Niveli 5 Niveli 6 Nxënësit në Nivelin 2 dhe më lartë % Nxënësit në Nivelin 2 dhe më 80 Sllovenia Mesatarja e OBEZh-it Kroacia Hungaria Greqia Bullgaria Rumania Shqipëria Mali i Zi IRJM Kosova 68% e nxënësve në Kosovë nuk arrijnë nivelin 2 në shkallën e përgjithshme të shkencës. Ky nivel konsiderohet niveli bazë i zotësive të nevojshme për pjesëmarrje të suksesshme në jetën ekonomike dhe sociale. Nxënësit që arrijnë nivelin 2 (dhe më lart) demonstrojnë njohuri themelore duke qenë në gjendje që të identifikojnë pyetjet që mund të hulumtohen shkencërisht. Ata mund

13 12 / Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 të mësojnë nga njohuritë e përditshme përmbajtësore dhe njohuritë themelore procedurale për të identifikuar një shpjegim të duhur shkencor, për të interpretuar të dhënat, dhe për të identifikuar çështjen që po trajtohet nga një dizajn i thjeshtë eksperimental. Ata mund të përdorin njohuritë themelore ose njohuritë e përditshme shkencore për të identifikuar një përfundim të vlefshëm nga një grup i thjeshtë i të dhënave (shih figurën 2). 39% e nxënësve në Kosovë arrijnë rezultate në nivelin 1a, 24% arrijnë rezultate në nivelin 1b dhe 4% janë nën nivelin 1b. Gjithashtu, disa vende të tjera pjesëmarrëse kanë një përqindje relativisht të madhe të nxënësve me rezultate të dobëta, të cilët arrijnë rezultate nën nivelin e zotësisë 2. Megjithatë, përqindja është më e vogël se në Kosovë, duke filluar nga 15% në Slloveni deri në nën 40% në Kroaci, Greqi, Bullgari dhe Rumani, te mbi 60% në IRJM. Sipas mesatares së OBE- Zh-it, 21% e nxënësve nuk arrijnë nivelin bazë të zotësisë në shkencë. Në Kosovë, vetëm rreth një e treta e nxënësve kanë arritshmëri në ose mbi nivelin 2, me pjesën më të madhe në nivelin 2 (24%). 7% arrijnë nivelin 3, dhe më pak se 1% ka një arritshmëri të shkencës në nivelin 4.

14 Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 / Qëndrimet e nxënësve ndaj shkencës dhe pritjet nga profesionet e ndërlidhura me shkencën Sfidat e shekullit të 21-të do të kërkojnë zgjidhje të reja që janë të bazuara në të menduarit shkencor dhe zbulimin shkencor. Shoqëritë pra do të kenë nevojë për një kuadër të shkencëtarëve të arsimuar që të ndërmarrin kërkime, risi shkencore dhe teknologjike që do të jenë thelbësore për të përmbushur sfidat ekonomike, sociale dhe mjedisore me të cilat do të përballet bota. PISA ka pyetur nxënësit në lidhje me aspiratat e tyre të karrierës në të ardhmen dhe si këto ndërlidhen me arritshmërinë e nxënësve në shkencë si dhe në motivimin dhe qëndrimet e tyre. Çështjet e motivimit dhe qëndrimet janë elemente të rëndësishme të mësimit të suksesshëm dhe përvetësimin e aftësive dhe kompetencave. Përveç vlerësimit se çfarë njohurie shkencore kanë fituar nxënësit dhe mund t i aplikojnë, PISA 2015 ka mbledhur të dhëna mbi qëndrimet dhe angazhimin e nxënësve në shkencë. Në PISA, qëndrimet konsiderohen si një komponent vendimtar i kompetencave shkencore të individit dhe përfshijnë besimet, orientimet motivuese si dhe ndjenjën e vetë-efikasitetit (OBEZh 2016: faqe 18ff). Nxënësit u pyetën në lidhje me aspiratat e tyre të karrierës dhe pritjet në moshën 30 vjeçare. Gjithsej rreth një e katërta e nxënësve mund ta paramendojnë veten e tyre duke ndjekur një karrierë shkencore më vonë në jetën profesionale (26%). Në veçanti, nxënësit në Kosovë aspirojnë për t u bërë profesionistë të shkencës dhe inxhinierisë ((9%) dhe profesionistë të shëndetësisë (16%). Ata më pak e shohin veten duke punuar si teknikë ose bashkëpunëtorë të ndërlidhur me fushën e shkencave ose në fushën e teknologjisë së informimit dhe komunikimit (figura 3). Pritjet e nxënësve për karrierë ndryshojnë shumë ndërmjet vendeve dhe ekonomive pjesëmarrëse, duke arritur nga vetëm 15% e nxënësve që duan të ndjekin një karrierë shkencore në moshën 30-vjeçare në Danimarkë dhe Gjermani, deri te një e treta e nxënësve apo edhe më shumë në vende të tilla si Shtetet e Bashkuara dhe Kanadaja. Në shumicën e vendeve në rajon (përveç Bullgarisë dhe Sllovenisë) përqindja e nxënësve që duan të ndjekin karrierën shkencore më vonë në jetë është më e vogël se në Kosovë (shih tabelën e të dhënave figura 3) Djemtë kanë më shumë gjasë sesa vajzat të paramendojnë veten në karrierë shkencore, veçanërisht në fushën e shkencës dhe inxhinierisë. Megjithatë, aspirata për një karrierë profesionale në sektorin e shëndetësisë është më e përhapur në mesin e vajzave se sa djemve në Kosovë.

15 14 / Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 Figura 3. Aspiratat e karrierës në shkencë në moshën 30 vjeçare, vendet e përzgjedhura Përqindja e nxënësve të cilët presin të punojnë në profesione profesionale dhe teknike të ndërlidhura me shkencën kur të arrijnë moshën 30 vjeçare Teknikë dhe profesionistë të fushës së shkencave Profesionistë të teknologjisë së informimit dhe komunikimit Profesionistë të shëndetësisë Profesionistë të shkencës dhe inxhinierisë % Sllovenia Bullgaria Kosova Greqia Shqipëria Mesatarja e OBEZh-it Kroacia IRJM Rumania Mali i Zi Hungaria Nxënësit të cilët arrijnë nivele më të larta të zotësisë në shkencë (level 2 or 3) kanë më shumë gjasë qe të ndjekin karrierën e ndërlidhur me shkencë në krahasim me nxënësit qe arrijne në nivele më të ulëta të zotësisë (nën nivelin 2). Një model i ngjashëm mund të vërehet në të gjitha vendet edhe ekonomitë e tjera Nxënësit në Kosovë kanë raportuar një nivel të lartë të kënaqëshmërisë me shkencën, në krahasim me shumë vende të tjera pjesëmarrëse në PISA. Të kënaqurit me shkencën përfshin aspekte si, nxënësit janë të interesuar për të mësuar rreth shkencës, ata kënaqen me përvetësimin e njohurive të reja në shkencë, ose u pëlqen të lexojnë rreth shkencës. Megjithatë, kënaqshmëria e nxënësve kosovarë me shkencën lidhet mesatarisht me arritshmërinë në shkencë, që do të thotë se nxënësi i cili raportoi një nivel më të lartë të kënaqëshmërisë me shkencën ka tendencë për të arritur një arritshmëri disi më të lartë në shkencë. Në shumë vende dhe ekonomi mes shumë vendeve të OBEZh-it, ky raport është shumë më i fortë Sa i përket kënaqëshmërisë me mësimin e shkencës, nxënësit kosovarë tregojnë një nivel relativisht të lartë të motivimit instrumental për të mësuar shkencën. Në Kosovë, nuk mund të vërehet ndonjë marrëdhënie statistikisht domethënëse ndërmjet motivimit instrumental të nxënësve për të mësuar shkencën dhe arritshmërisë në shkenca Në mënyrë të ngjashme, vetë-efikasiteti i nxënësve në shkencë nuk është i ndërlidhur me arritshmërinë e tyre në shkencë. Në shumë vende dhe ekonomi të tjera, veçanërisht në ato me nivele më të larta të arritshmërisë në shkencë, kjo marrëdhënie është e fortë. Kjo do të thotë se nxënësit me nivele më të larta të vetë-efikasitetit në mësimin shkencor kanë arritshmëri më të lartë se nxënësit me nivele më të ulëta të vetë-efikasitetit të vetë-raportuar

16 Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 / Arritshmëria e nxënësve në lexim Leximi është një nga aftësitë themelore të zotërimit të kompetencës së komunikimit efektiv. Zhvendosja nga memorizimi i fakteve, mbledhjes përmendësh të informatave, në atë të gjetjes, përdorimit, dhe të kuptuarit e tyre në mënyrë të duhur dhe të saktë, ka ndodhur si pjesë e kërkesave të reja në shoqëritë moderne. Aftësia për të kuptuar dhe reflektuar mbi të gjitha llojet e informatave është thelbësore. Kjo përfshinë gjetjen, përzgjedhjen, interpretimin dhe vlerësimin e informatave nga një fushë e gjerë e teksteve që lidhen me situatat që shkojnë përtej klasës. Arritshmëria në shkrim-lexim nuk është vetëm një themel për arritshmëri në fusha të tjera të arsimit, por edhe një parakusht për pjesëmarrje të suksesshme në shumicën e fushave të jetës (OBEZh 2016, faqe 49 ff). Figura 4. Arritshmëria mesatare në lexim dhe dallimet gjinore në vendet e përzgjedhura Arritshmëria 550 Të gjithë nxënësit Vajzat Djemtë Sllovenia Mesatarja e OBEZh-it Kroacia Hungaria Greqia Rumania Bullgaria Mali i Zi Shqipëria IRJM Kosova Mesatarja e arritshmërisë në lexim e Kosovës në PISA 2015 është 347 pikë. Si mesatare e OBE- Zh-it nxënësit arrijnë 493 pikë dhe kështu arrijnë rezultate më të larta se nxënësit e Kosovës për 146 pikë. Dallimi i arritshmërisë në lexim në Kosovë në krahasim me vendet e tjera të rajonit të Ballkanit mund të jetë më i vogël krahasuar me shumicën e vendeve të OBEZh-it, por është ende i konsiderueshëm. Rumania ka arritur një rezultat mesatar në lexim prej 434 pikë, Mali i Zi 427 pikë,, Bulgaria 432 pikë dhe Kroacia 487 pikë. Nxënësit në Shqipëri kanë arritur mesatarisht 405 pikë. Vetëm mesatarja e arritshmërisë në lexim e IRJM-së me 352 pikë është për vetëm pak më e mirë se arritshmëria në lexim e Kosovës. Kosova i përket shteteve me arritshmërinë më të ulët në mesin e të gjitha shteteve dhe ekonomive pjesëmarrëse. Vetëm në Liban dhe Algjeri arritshmëria mesatare në lexim është po aq

17 16 / Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 e ulët. Pak më lartë se studentët Kosovar ka arritë IRJM (352 pikë), Republika Dominikane (358 pikë) dhe Tunizia (361 pikë). Në nivel ndërkombëtarë, shtetet me arritshmërinë më të lartë në lexim janë Irlanda, Finlanda, Kanada, Hong Kongu (Kina) dhe Singapuri me një arritshmëri mesatare në lexim mbi 520 pikë. Si në të gjitha vendet dhe ekonomitë tjera pjesëmarrëse, vajzat arrijnë rezultate më të mira se djemtë në lexim edhe në Kosovë. Dallimi në rezultate në aspektin gjinor në Kosovë është për 36 pikë në favor të vajzave. Ky dallim është mbi mesataren e OBEZh-it dhe më i lartë se në shumicën e vendeve dhe ekonomive pjesëmarrëse. Megjithatë, shumë vende të Ballkanit tregojnë ngjashëm rezultate të larta apo madje edhe dallime më të mëdha në aspektin gjinor në lexim, sidomos në Shqipëri ku vajzat arrijnë rezultate më të larta se djemtë për 59 pikë mesatarisht, dhe në Bullgari ato arrijnë rezultate më të larta se djemtë për 47 pikë, në IRJM për 46 pikë dhe në Slloveni për 43 pikë. Figura 5. Zotësia e nxënësve në lexim në vendet e përzgjedhura Niveli 1a Niveli 1b Nën Nivelin 1b Niveli 2 Niveli 3 Niveli 4 Niveli 5 Niveli 6 Nxënësit në Nivelin 2 dhe më lartë % Nxënësit nën Nivelin 2 80 Sllovenia Kroacia Mesatarja e OBEZh-it Greqia Hungari Rumania Bullgaria Mali i Zi Shqipëria IRJM Kosova Ashtu si në shkencë, pjesa më e madhe e nxënësve në Kosovë nuk arrijnë nivelin bazë të zotësisë në lexim (77%). Nxënësit në nivelin 2 (dhe më lart) mund të gjejnë një ose më shumë pjesë të informatave të cilat duhet të nxirren si përfundim dhe duhet t i plotësojnë disa kushte. Ata e njohin idenë kryesore në tekst, të kuptuarit e raporteve, apo interpretimin e domethënies brenda një pjese të kufizuar të tekstit, kur informata nuk është prominente që kërkon konkludime të nivelit të ulët prej tyre. Nxënësit të cilët përgjigjen në pyetjet e testit të nivelit të aftësisë 2 mund të nxjerrin krahasime apo kontraste të bazuara në një funksion të vetëm në tekst dhe mund të bëjnë

18 Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 / 17 krahasim ose disa lidhje ndërmjet tekstit dhe njohurive nga jashtë duke shfrytëzuar përvojën personale dhe qëndrimet e tyre. Vetëm 23% e nxënësve në Kosovë, 29%, ne IRJM, rreth 50% e nxënësve në Shqipëri arrijnë nivelin 2 ose më lart. Në vendet e tjera të rajonit mbi gjysma e të gjithë nxënësve arrijnë zotesinë në të lexuar në nivelin 2 apo më lart. Figura ilustron se përqindja e nxënësve nën nivelin 1b është veçanërisht e lartë në Kosovë 15% dhe në IRJM me 19%.

19 18 / Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA Arritshmëria e nxënësve në matematikë Të kuptuarit e matematikës është qenësore për përgatitjen e një të riu për jetën në shoqërinë moderne. Një numër gjithnjë në rritje i problemeve dhe situatave që hasen në jetën e përditshme, duke përfshirë edhe në kontekstin profesional, kërkojnë një nivel të të kuptuarit të matematikës, arsyetimit matematikor dhe instrumenteve matematikore, para se të mund të kuptohen dhe adresohen plotësisht. Vlerësimi në matematikë synon vlerësimin e njohurive dhe aftësive të nxënësve për të formuluar situata në mënyrë matematikore, për të zbatuar konceptet, faktet, procedurat dhe arsyetimin matematikor si dhe për të interpretuar, aplikuar dhe vlerësuar rezultatet matematikore OBEZh 2016: 64ff). Figura 6. Arritshmëria mesatare në matematikë dhe dallimet gjinore në vendet e përzgjedhura Arritshmëria Të gjithë nxënësit Vajzat Djemtë Sllovenia Mesatarja e OBEZh-it Hungaria Kroacia Greqia Rumania Bullgaria Mali i Zi Shqipëria IRJM Kosova Nxënësit në Kosovë arrijnë një rezultat mesatar në matematikë prej 362 pikëve (shih figurën 6). Ata mbesin prapa arritshmërisë mesatare në matematikë të vendeve të OBEZh-it (490 pikë) për 128 pikë. Në mesin e vendeve të rajonit, vetëm IRJM ka një nivel ngjashmërisht të ulët të arritshmërisë në matematikë (371 pikë). Nxënësit bullgarë dhe rumunë kanë arritur mesatarisht 441, përkatësisht 444 pikë. Nxënësit në Kroaci kanë arritur mesatarisht 464 pikë dhe në Hungari 477 pikë. Mali i Zi ka arritur 418 pikë dhe Shqipëria 413 pikë. Sllovenia pozicionohet me 510 pikë të arritur në matematikë mbi mesataren e OBEZh-it. Arritshmëri në matematikë me nivel të ngjajshëm të ulët si Kosova ka arritë Algjeria (360 pikë) dhe Tunizia (367 pikë). Pikët e Republikës Dominikane (328 pikë në matematikë) janë më poshtë se ato të Kosovës.

20 Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 / 19 Shtetet dhe ekonomitë me arritshmërinë më të lartë në matematikë janë Japonia, Hong Kongu Kina, Makao Kina, Singapuri dhe Republika e Kinës me mbi 530 pikë mesatarisht. Në Kosovë djemtë mesatarisht kanë rezultate më të mira se vajzat në matematikë (për 9 pikë). Një dallim i ngjashëm gjinor në favor të djemve mund të vërehet në të gjitha vendet e OBEZh-it dhe në shumë vende dhe ekonomi partnere. Në disa vende djemtë arrijnë rezultate më të mira se vajzat në matematikë për 20 pikë apo më shumë, shembulli i këtillë është në Itali dhe Austri. Megjithatë, në rreth gjysmën e të gjitha vendeve dhe ekonomive pjesëmarrëse, vajzat dhe djemtë nuk kanë rezultate që dallojnë dukshëm statistikisht, në mesin e këtyre vendeve janë edhe Bullgaria, Mali i Zi Rumania dhe Sllovenia. Figura 7. Zotësia e nxënësve në matematikë, vendet e përzgjedhura Niveli 1 Nën Nivelin 1 Niveli 2 Niveli 3 Niveli 4 Niveli 5 Niveli Nxënësit në Nivelin 2 e më lartë 40 % Nxënësit nën Nivelin 2 80 Sllovenia Mesatarja e OBEZh-it Kroacia Greqia Rumania Hungaria Bullgaria Mali i Zi Shqipëria IRJM Kosova Pothuajse katër nga pesë nxënës nuk e arrijnë nivelin bazë të zotësisë në matematikë (78%). Përkundrazi, vetëm 23% e nxënësve në vendet e OBEZh-it arrijnë rezultate nën nivelin 2 në matematikë (shih figurën 7). Në nivelin 2, nxënësit mund të interpretojnë dhe të njohin situatat në kontekste që kërkojnë jo më shumë se konkludim të drejtpërdrejtë. Ata mund të nxjerrin informata të rëndësishme nga një burim i vetëm dhe ta përdorin një mënyrë të vetme përfaqësuese. Nxënësit në këtë nivel mund të përdorin algoritme bazë, formula, procedura apo raporte për të zgjidhur problemet që përfshijnë numrat e plotë. Ata janë të aftë për të bërë interpretime të drejtpërdrejta të rezultateve.

21 20 / Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 Asnjë nxënës në Kosovë nuk ka arritur nivele të larta të kompetencave në matematikë, që është niveli 5 apo 6. Në vendet dhe ekonomitë që janë në maje dhe me rezultate shumë të larta, 20% e nxënësve apo edhe më shumë pozicionohen në këto nivele të larta të zotësisë në matematikë

22 Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 / Barazia dhe cilësia e shkollimit në Kosovë Cilësia e sistemeve të arsimit nuk përcaktohet vetëm nga niveli i lartë i performancës së sistemit në disiplinat kryesore, shkencë, matematikë dhe lexim, por nga niveli i ulët i pabarazive arsimore. Të gjithë nxënësit, pavarësisht prejardhjes kulturore, sociale dhe ekonomike të familjeve të tyre duhet të kenë mundësi të barabarta për arsim dhe duhet të paktën të arrijnë një nivel bazë të aftësive dhe kompetencave. PISA mundëson hedhjen e dritës mbi nivelet e barazisë së sistemeve arsimore, duke analizuar shpërndarjen e arritshmërisë nëpër grupe të ndryshme të nxënësve. Një tregues i rëndësishëm është ndryshimi i arritshmërisë që vërehet në një vend që mund të shpjegohet me ndryshimet në gjendjen socio-ekonomike të nxënësve. PISA tregon se në Kosovë ekzistojnë pabarazitë arsimore në një masë më të vogël se në vendet e OBEZh-it dhe shumë vende të tjera pjesëmarrëse. Kjo nënkupton që nxënësit me gjendje socio-ekonomike më të favorshme tregojnë nivele të arritshmërisë më të përafërta krahasuar me nxënësit me gjendje ekonomike më të pafavorshme. Në Kosovë, 5% e dallimit në arritshmërinë e nxënësve mund të shpjegohet me dallimet në gjendjen socio-ekonomike të nxënësve. Në shumicën e vendeve të rajonit pabarazitë arsimore janë më të mëdha, sidomos në Rumani, Greqi, Kroaci, Slloveni dhe Bullgari, ku 10% ose më shumë e dallimit në arritshmërinë e nxënësve mund të shpjegohet me gjendjen e tyre socio-ekonomike. Megjithatë, duhet të kihet parasysh se arritshmëria e nxënësve në Kosovë është shumë e ulët dhe vetëm një pjesë shumë e vogël e nxënësve kanë arritur nivele më të larta të zotësisë. Kjo gjithashtu nuk mundëson variacione të mëdha në arritshmëri ndërmjet grupeve të ndryshme të nxënësve. Megjithatë, disa vende të tjera pjesëmarrëse tregojnë një performancë relativisht të ulët mesatare, por nuk arrijnë një nivel të ngjashëm të barazisë siç mund të vërehet në Kosovë. Dallimet në arritshmëri që mund të vërehen ndërmjet shkollave - që do të thotë diferenca në arritshmërinë e nxënësve që ndjekin shkollat e ndryshme - dhe dallimi në arritshmëri brenda shkollave - që do të thotë diferenca në arritshmërinë ndërmjet nxënësve që ndjekin të njëjtën shkollë - është relativisht i vogël në Kosovë, krahasuar me mesataren e OBEZh-it dhe të shumë vendeve dhe ekonomive të tjera partnere pjesëmarrëse. Kushtet e favorshme të mësimdhënies dhe mësimnxënies në shkollë janë një element i rëndësishëm për t u mundësuar të gjithë nxënësve që të arrijnë potencialin e tyre të plotë. Shpërndarja e pabarabartë e burimeve në shkollë mund të ketë një efekt negativ në të nxënit e nxënësve. Shpesh, shkollat me probleme socio-ekonomike janë të rrezik më të madh për të mos pasur burime të mjaftueshme arsimore, duke filluar prej pajisjeve dhe objekteve, si libra për mësimdhënie ose laborator shkencor deri tek personeli i kualifikuar. Po aq të rëndësishme janë edhe faktorë të butë, si klima e mirë disiplinore në shkollë dhe në klasë apo raporti nxënës-personel. Të dhënat e mbledhura përmes pyetësorëve të gjendjes së nxënësve duke i pyetur ata për kushtet e tyre të shkollimit, dhe duke i pyetur drejtorët në lidhje me karakteristikat e shkollave dhe praktikat e menaxhimit, mund të ofrojnë informata në lidhje me pabarazitë ndërmjet shkollave të vendit. PISA tregon se në Kosovë: Nuk ka dallim domethënës statistikor në pajisje, personel mësimor dhe materiale mësimore ndërmjet shkollave në gjendje të mirë dhe atyre në gjendje jo të mirë. Autonomia e shkollës priret të jetë më e lartë në shkollat me gjendje të mirë dhe shkollat private. Megjithatë, asnjë ndërlidhje statistikisht domethënëse nuk mund të vërehet më arritshmërinë në

23 22 / Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 shkencë në Kosovë. Dhe pas kontrollimit të gjendjes socio-ekonomike të nxënësve, autonomia më e lartë e shkollës është e ndërlidhur negativisht me arritshmërinë e nxënësve në shkencë. Shumica e nxënësve në Kosovë vijojnë shkollat publike. Vetëm një numër i vogël i nxënësve shkojnë në shkollat private të cilat vijohen më shpesh nga nxënësit me gjendje të mirë socio-ekonomike. Në PISA 2015, nxënësit në shkollat private nuk kanë arritshmëri më të mirë se nxënësit që ndjekin shkollat publike, kur bëhet kontrollimi i gjendjes socio-ekonomike të tyre. Në Kosovë, nxënësit nëpër shkolla me më shumë nxënës për mësimdhënës ose me klasa më të mëdha kanë arritur rezultate më të larta në shkencë se nxënësit në shkolla me më pak nxënës për mësimdhënës apo klasa më të vogla, edhe pse raporti ndërmjet tyre është i vogël. Kjo mund të shpjegohet me faktin se shkollat që ofrojnë programe profesionale ose para-profesionale dhe që mesatarisht tregojnë arritshmëri më të ulët në shkencë, janë gjithashtu ato shkolla me klasa më të vogla. Klima disiplinore në shkollë është e lidhur pozitivisht me arritshmërinë e nxënësve në shkencë në Kosovë, edhe pas kontrollimit të gjendjes socio-ekonomike të nxënësve. Me fjalë të tjera, në shkolla me klimë më të mirë disiplinore, nxënësit priren të arrijnë arritshmëri më të lartë. Në Kosovë rreth një e treta e nxënësve regjistrohen në programin para-profesional ose profesional në moshën 15 vjeçare. Arsimi profesional është i shquar në mesin e nxënësve të shkollave të mesme të shumë vende të rajonit, si në Slloveni, Kroaci, Mal të Zi, Bullgari dhe IRJM, ku më shumë se 40% e nxënësve janë të regjistruar në drejtime profesionale. Si mesatare e OBEZh-it, vetëm një numër i vogël i nxënësve ndjekin drejtimet profesionale (15%), ku pjesa dërrmuese regjistrohen në programet e përgjithshme (shih figurën 8). Nxënësit në shkollat ku ofrohen programet para-profesionale apo profesionale arrijnë mesatarisht rezultate më të dobëta në shkencë se nxënësit në shkollat që ofrojnë programe të përgjithshme. Nxënësi i cili është i regjistruar në programin para-profesional ose profesional arrin mesatarisht 34 pikë më pak se nxënësi i regjistruar në një program të përgjithshëm. Edhe pas kontrollit të gjendjes socio-ekonomike të nxënësve, nxënësit në programet profesionale të shënojnë rezultate dukshëm më të ulëta, për 25 pikë. Nxënësit që ndjekin shkollat në gjendje jo të mirë socio-ekonomike më shpesh regjistrohen në programet profesionale. Hendeku socio-ekonomik në normën e regjistrimit në programet profesionale në Kosovë është mbi mesataren e OBEZh-it. Në shumë vende të rajonit hendeku është edhe më i gjerë, si në Slloveni, Hungari dhe Greqi, ku vetëm nxënësit nga shkollat në gjendje jo të mirë socio-ekonomike regjistrohen në programet profesionale (shih figurën 8).

24 Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 / 23 Figura 8. Nxënësit e regjistruar në programet para-profesionale dhe profesionale, sipas profilit socio-ekonomik të shkollave, vendet e përzgjedhura. 100 Nxënësit e regjistruar në programe (para)profesionale në: Të gjitha shkollat Shkollat në gjendje jo të mirë Shkollat në gjendje të mirë % Sllovenia Kroacia Mali i Zi Bullgaria Hungaria Greqia IRJM Kosova Mesatarja e OBEZh-it Shqipëria Shënime: Në Shqipëri, dallimi nuk është statistikisht domethënës. Vendet janë renditur në një renditje zbritëse sipas dallimit në përqindjen e nxënësve në shkollat me gjendje jo të favorshme dhe përqindja e nxënësve në shkollat me gjendje të favorshme të cilët janë të regjistruar në programet para-profesionale apo profesionale. Debati ndërkombëtar i arsimit ka theksuar rëndësinë e mësimdhënies me cilësi të lartë si një element qendror i cilësisë së sistemeve të arsimit. Mësimdhënësit e kualifikuar - përmes edukimit dhe trajnimit të mirë fillestar, por edhe përmes zhvillimit të vazhdueshëm profesional janë një parakusht për të arritur mësimdhënie të cilësisë së lartë dhe për t u siguruar të gjithë nxënësve mundësi të mira për të mësuar. PISA i ka parashtruar pyetje drejtorëve të shkollave lidhur me ekzistimin e aktiviteteve të zhvillimit profesional. Të dhënat për Kosovën tregojnë se lloji i këtillë i aktiviteteve gjenden në një nivel relativisht të ulët në shkollat e Kosovës. Aktivitetet e zhvillimit profesional brenda institucionit realizohen në një masë më të vogël në Kosovë sesa në shumicën e vendeve dhe ekonomive të tjera pjesëmarrëse (shih figurën 9). Për shembull, shkolla organizon punëtori në kuadër të shërbimit që merren me çështje të veçanta me të cilat ballafaqohet shkolla ose ato bëhen për grupe të veçanta të mësimdhënësve. Më pak se gjysma e të gjithë nxënësve ndjekin shkollat ku drejtorët kanë raportuar se ky aktivitet ekziston në shkollat e tyre. E njëjta gjë vlen edhe për organizimin e ekspertëve për të kryer trajnimin në kuadër të shërbimit për mësimdhënësit. Bashkëpunimi ndërmjet mësimdhënësve duke këmbyer idetë apo materialet është praktikë e zakonshme në shkollat e Kosovës, si në shumicën e vendeve të tjera pjesëmarrëse. Aktivitetet e zhvillimit profesional brenda institucionit për mësimdhënësit janë më të përhapura në shumë vende të OBEZh-it. Sipas mesatares së OBEZh-it, rreth 70% ose më shumë e nxënësve janë të regjistruar në shkolla ku ekzistojnë të gjitha këto katër lloje të zhvillimit profesional brenda institucionit.

25 24 / Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 Figura 9. Aktivitetet e zhvillimit profesional brenda institucionit në Kosovë dhe vendet e përzgjedhura Përqindja e nxënësve në shkollat ku ekzistojnë llojet e mëposhtme ak viteteteve vetanake të zhvillimit profesional Mësimdhënësit në shkollën tonë bashkëpunojnë përmes shkëmbimit të ideve apo materialeve gjatë mësimdhënies së njësive të caktuara mësimore apo të një numri të njësive mësimore Shkolla jonë on specialistë për të realizuar trajnimin brenda shërbimit për mësimdhënësit Shkolla jonë organizon trajnime brenda shërbimit që mbulon çështje specifike me të cilat ballafaqohet shkolla jonë Shkolla jonë organizon trajnime brenda shërbimit për grupe të caktuara të mësimdhënësve % Bullgaria Mesatarja e OBEZh-it Sllovenia Mali i Zi Kroacia Rumania Shqipëria Hungaria Greqia IRJM Kosova

26 Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 / Rekomandimet e politikave Rezultatet nga PISA 2015 tregojnë një arritshmëri të dobët të nxënësve 15-vjeçarë të Kosovës në shkencë, matematikë dhe lexim. Nxënësit e Kosovës qëndrojnë prapa bashkëmoshatarëve të tyre në vendet e OBEZh-it për rreth 3 vite të shkollimit. Rezultatet e PISA-s janë jashtëzakonisht të rëndësishme pasi që ato nxjerrin në pah aftësitë e brezit të ri që është në fund të shkollimit të detyrueshëm, dhe i cili është gati për të vijuar arsimin e mëtejmë ose për të hyrë në tregun e punës. Rezultatet e dobëta tregojnë mungesën e efikasitetit të shkollës fillore dhe të mesme të ulët në Kosovë, ku ato tashmë e parashikojnë suksesin e kufizuar të niveleve vijuese të arsimit. Megjithatë, rezultatet e PISA-s nuk lejojnë asnjë supozim sa i përket shkaqeve të dobësive në sistemin arsimor. Ata vetëm mund të hedhin dritë mbi gjendjen aktuale të sistemit të arsimit, dhe çka është më e rëndësishmja, ato mundësojnë një vendim-marrje të bazuar në të dhëna dhe mund të kontribuojnë në debatin arsimor dhe reforma të politikave arsimore. Me PSAK , Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT) e Kosovës tashmë ka shtyrë përpara një pikë kthimi vendimtare në politikat dhe strategjitë arsimore: Plani i Strategjik i Arsimit është saktë i bazuar në nevojat, ku objektivat e përcaktuara mund të përcillen nëpërmjet treguesve të saktë. Me qëllim të zbatimit të plotë të planit të ri strategjik, arsimi duhet të bëhet prioritet kombëtar në të gjitha nivelet e qeverisë, shoqërisë dhe botës akademike. Politikat gjithëpërfshirëse dhe të qëndrueshme duhet të zhvillohen më tej në të gjitha nivelet. Për më tepër, prioriteti i arsimit ka nevojë për një bazë të fortë dhe një konsensus ndërpartiak: në qendër të vëmendjes dhe në interes të të gjithëve duhet të jetë fokusi në përmirësimin e arritshmërisë dhe cilësisë. Koherenca në vendim-marrje dhe në zbatimin e reformave mund të arrihet vetëm përmes politikave koherente, transparencës, llogaridhënies dhe kornizës ligjore të harmonizuar. Ky prioritet nënkupton që fonde të mjaftueshme duhet të sigurohen dhe të ndahen në mënyrë efikase për zbatimin e PSAK-ut të ri dhe aktiviteteve të mëtejme reformuese. Është e nevojshme të rritet niveli i shpenzimeve për arsim në vend në një nivel të ngjashëm më atë të mesatares së vendeve të BE-së. Për më tepër shumë pak buxhet sigurohet për shpenzimet e funksionimit: 13%-shi aktual nga buxheti arsimit pwr kostot operative duhet të rritet në drejtim të mesatares së OBEZh-it prej 22%. Treguesit e raportit të kost-performancës mund të japin informata kthyese të rëndësishme për vendimmarrësit për të rritur efikasitetin dhe efektivitetin në shpenzime për arsim 1. Për të përmirësuar transparencën në buxhetim dhe reformat e bazuara në nevoja, planifikimi dhe bashkërendimi i integruar ndërmjet të gjitha niveleve të sistemit arsimor është i rëndësisë jetike. Pavarësisht nëse është fjala për zbatimin e politikave apo të projekteve në nivel të shkollës apo të komunës, një sistem efikas i planifikimit duhet të jetë në funksion që siguron një planifikim të ndërlidhur nga poshtë-lartë dhe nga lartë-poshtë ndërmjet të gjitha niveleve. Pasi që menaxhimi i arsimit në Kosovë ende duhet të forcohet, autonomia e niveleve të decentralizuara duhet të rrënjoset në korniza të qarta të politikave dhe atë administrative që përfshinë llogaridhënien konsekuente për procese dhe rezultate. Vetëm një ekuilibër i duhur ndërmjet autonomisë dhe llogaridhënies mund të sigurojë një menaxhim të përgjegjshëm 2. 1 Rekomandimet e marra nga rekomandimet e Konferencës Ndërkombëtare për Financimin e Arsimit, Prishtinë, Kosovë, Synimi gjithëpërfshirës i Objektivit Strategjik 2: Sistemi i Menaxhimit të Arsimit, PSAK,

27 26 / Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 Me qëllim të adresimit të përqindjes së lartë të nxënësve me rezultate të dobëta, Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT) do të rrisë barazinë (kohezionin) social në arsim. Prandaj, duhet të përmirësohet pjesëmarrja aktive dhe mundësi të barabarta për çdo individ në arsimin parauniversitar 3. Për më tepër, edukimi parashkollor (0-5 vjeç) dhe arsimi para-fillor (5 vjeç) ndërtojnë një bazë vendimtare 4 ; ndikimi pozitiv i pjesëmarrjes së gjerë në arsimin e fëmijërisë së hershme në suksesin e mëtejmë në shkollë është vërtetuar mirë nga kërkimet, ndër to edhe nga PISA. MASHT-i do të shqyrtojë futjen në zbatim të një testi hyrës në shkollë si një moment vlerësimi i zhvillimit të përgjithshëm të fëmijës. Arsimi cilësor varet nga mësimdhënës të kualifikuar mirë dhe të motivuar, të cilët janë të përgatitur dhe të gatshëm për punuar vazhdimisht në rritjen e aftësive të tyre të mësimdhënies. Prandaj është e nevojshme që të afirmohet dhe zbatohet zhvillimi profesional i mësimdhënësve gjatë gjithë shtegut të karrierës së tyre si mësimdhënës. Rezultatet e PISA-s tregojnë se zhvillimi profesional i mësimdhënësve është më pak i instaluar në Kosovë se në shumicën e vendeve të tjera. Në të njëjtën kohë nevojiten standardet dhe mekanizmat kombëtar për arsimimin fillestar të mësimdhënësve, në mënyrë që të sigurohen kualifikimet dhe kompetencat relevante të mësimdhënësve. Për këtë arsye, provimi shtetëror për mësimdhënës para se të hyjnë në sistemin shkollor si dhe licencimi i bazuar në performancë përgjatë gjithë shtegut të karrierës janë mekanizma vendimtar që duhet të futen në zbatim, ku duhet të monitorohet sistematikisht zbatimi i tyre i suksesshëm dhe rezultatet e pritura. Cilësia e mësimdhënies do të rritet me zbatimin e kurrikulës të bazuar në kompetenca. Materialet e mësimdhënies dhe mësimnxënies të bazuara në kompetenca janë një parakusht për zbatimin e kurrikulit të ri të bazuar në kompetenca 5. Standardet dhe mekanizmat efikase për sigurimin e materialeve të cilësisë së lartë të mësimdhënies dhe mësimnxënies janë aktualisht duke u zhvilluar. Për një prodhim më efikas të materialeve të reja të cilësisë së lartë, partneriteti me shoqërinë civile, partnerët zhvillimor dhe bashkëpunimi i zgjeruar me komunitetin e biznesit duhet të thellohet dhe të intensifikohet. Rezultatet e PISA 2015 përmbajnë një mesazh dhe mision të rëndësishëm: Ekziston nevoja urgjente për përmirësimin e performancës së sektorit të arsimit dhe për pajisjen e gjeneratave të reja me aftësitë dhe kompetencat e nevojshme për të zotëruar jetën e tyre në Evropë dhe më gjerë. Për të arritur këtë, duhet të punojnë krah për krah të gjitha palët e interesit në shoqëri, të gjitha partitë politike dhe organizatat qeveritare, sektori privat dhe shoqëria civile. 3 Synimi gjithëpërfshirës i Objektivit Strategjik 1: Pjesëmarrja dhe Gjithëpërfshirja, PSAK Referenca tek PSAK dhe tek Agjenda për Reforma Evropiane/IPA II. 5 Synimi gjithëpërfshirës i Objektivit Strategjik 5: Mësimdhënie dhe Mësimnxënie, PSAK

28 Raport për arritjet e nxënësve të Kosovës në PISA 2015 / 27 Referencat OECD (2016), PISA 2015 Assessment and Analytical Framework: Science, Reading, Mathematic and Financial Literacy,. DOI: