Plani Zhvillimor Komunal i Komunës së Rahovecit Raporti për Vlerësimin Strategjik Mjedisor (VSM) (draft)

Size: px
Start display at page:

Download "Plani Zhvillimor Komunal i Komunës së Rahovecit Raporti për Vlerësimin Strategjik Mjedisor (VSM) (draft)"

Transcription

1 Programi për mbështetjen e planifikimit hapësinor komunal në Kosovë Plani Zhvillimor Komunal i Komunës së Rahovecit Raporti për Vlerësimin Strategjik Mjedisor (VSM) (draft) KOSOVË-ESTONI

2 2 Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit

3 Shënim Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit Ky raport i VSM-së (raport) është përgatitur në mënyrë të pavarur nga konsulenti privat Kadri Tillemann sipas kërkesës së UN-HABITAT-it sipas kushteve dhe afateve të kontratës relevante individuale. Pikëpamjet e shprehura në këtë raport nuk janë doemos pikëpamje të UN-Habitat-it apo Komunës së Rahovecit. Konsulenti privat nuk e merr përgjegjësinë e vendimit apo masave të ndërmarra mbi bazë të sugjerimeve dhe përmbajtjes së këtij raporti. Informatat kontaktuese: UN-HABITAT Zyra në Prishtinë Ndërtesa e Ministrive Rilindja Kati i 10 të 1000 Prishtinë Kosovë Tel info@unhabitat-kosovo.org Komuna e Rahovecit Ueb Faqja e Komunës: Tel: Kadri Tillemann Konsulente Private Tel kadri.tillemann@vesterra.ee 3

4 Lista e shkurtesave KE VNM BE GDP KEAP SKM SKZhP LPH PZHK MMPH OBEZh PP-të REC VSM OSM NP ATBNZh KB KEEKB UN-Habitat UNMIK Komisioni Evropian Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis Bashkimi Evropian Prodhimi Bruto Vendor Plani i Veprimit i Kosovës për Mjedisin Strategjia Kosovare e Mjedisit Strategjia Kosovare e Zhvillimit dhe Plani Ligji mbi Planifikim Hapësinor Plani Zhvillimor Komunal Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor e Kosovës Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim Planet dhe Programet Qendra Rajonale e Mjedisit për Evropën Qendrore dhe Lindore Vlerësimi Strategjik Mjedisor Objektivat Strategjike Mjedisore Ndërmarrjet e Publike Agjencioni Turk për Bashkëpunim Ndërkombëtar dhe Zhvillim Kombet e Bashkuara Komisioni Ekonomik për Evropë i Kombeve të Bashkuara Programi për Vendbanimet Njerëzore i Kombeve të Bashkuara Misioni i Përkohshëm i Kombeve të Bashkuara në Kosovë 4

5 Tabela e shkurtesave Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit Lista e shkurtesave... 4 Tabela e shkurtesave... 5 Përmbledhje jo-teknike Hyrje Afati kohor dhe këshillimet Legjislacioni ndërkombëtar, planet e tjera, programet, konventat dhe protokollet Direktivat e BE-së për VSM-në Strategjia 2020 e BE-së Objektivat Zhvillimore të Mijëvjeçarit të KB-së Planifikimi hapësinor dhe VSM-ja në Kosovë Informata lidhur me historikun e Kosovës Historiku legjislativ kombëtar Planet dhe programet tjera relevante Analiza Mjedisore e Vendit të Kosovës. Vlerësimi i Shpenzimeve të Degradimit Mjedisor, Shqyrtimi Institucional dhe Shqyrtimi i Shpenzimeve Publike lidhur me Mjedisin Strategjia Qeveritare për Menaxhimin e Mbeturinave Strategjia qeveritare dhe plani i veprimit për biodiversitet Opsionet e Qëndrueshme Energjetike për Kosovën. Analizë e mundësisë së sigurimit të burimeve dhe kostoja e tyre Plani Hapësinor i Kosovës Përmbledhja e elementeve të planit në vlerësim e sipër, PZHK-ja e Rahovecit Informacioni themelor mjedisor Vendndodhja Klima Burimet Minerale Burimet e ujit Biodiversiteti Përdorimi i tokës Informatat socio-ekonomike, struktura e vendbanimeve dhe ajo demografike Ekonomia dhe punësimi Infrastruktura teknike Menaxhimi i ujërave/ujërave të zeza Fazat e VSM-së dhe metodologjia Metodologjia Faza e fushëveprimit të PZHK-së dhe VSM-së Rahovecit Sfidat kryesore të mjedisit në territorin Rahovecit Shqyrtimi i alternativave Objektivat mjedisore, treguesit dhe synimet Vlerësimi mjedisor i PZHK-së së Rahovecit Vlerësimi i skenarëve të mjedisit Monitorimi Referencat Anekset

6 Përmbledhje jo-teknike Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit Qëllimi kryesor i vlerësimit aktuale strategjik mjedisor (VSM) është që të identifikohet se ka a po nuk ka ndikime mjedisore të rëndësishme të përfshira në zbatimin e PZHK-së së Komunës së Rahovecit. Është e orientuar për të mbështetur autoritetet vendim-marrëse për të arritur zgjedhjen më të mirë të planifikimit dhe të funksionoj si qasje strategjike dhe hapësinore që në mënyrë efektive shmang çfarëdo efekti negativ mjedisor. Objektivi i VSMsë është të shpjegoj, përshkruaj dhe vlerësoj ndikimet e rëndësishme mjedisore të zbatimit të PZHK-së, ofron zgjidhje alternative dhe masa zbutëse të efekteve negative (nëse paraqiten më vonë). Vlen të theksohet se ndikimi mjedisor mund të konsiderohet i rëndësishëm nëse i tejkalon kapacitetin e mjedisore të zonës, që të shkaktoj ndryshime të pakthyeshme në mjedis krahasuar me gjendjen e tanishme apo të paraqes një kërcënim drejt shëndetit të njerëzve dhe mirëqenies, trashëgimin kulturore apo asetet. Vlerësimi konsideron se mjedisi përbën të gjithë hapësirën e banimit dhe për këtë është një mjedis në një kuptim më të gjerë duke përfshi komponentët ekonomik, social, kulturor dhe natyror. Direktiva Evropiane mbi VSM-të (2001/42/EC) ishte miratuar në legjislacionin e Kosovës nga Ligji i Kosovës për Vlerësim Strategjik Mjedisor në vitin Sipas ligjit qëllimi i ligjit mbi VSM-në është që të siguroj se pasojat mjedisore janë identifikuar dhe vlerësuar gjatë përgatitjeve dhe para adoptimit të disa planeve dhe programeve,ligji liston planet zhvillimore komunale si plane me kërkesa statusore për të kryer një VSM (për shkak të faktit se procesi i ekzaminimit për të vlerësuar se nëse plani është subjekt i VSM-së nuk ishte kryer brenda vlerësimit aktual). Legjislacioni VSM i Kosovës ndjek parimin e përgjithshëm se procesi i VSM-së duhet të kryhet paralelisht me procesin e përgatitjes së planit të vlerësuar dhe duhet të finalizohet para miratimit të planit në mënyrë që të përfshijë ndryshimet e nevojshme apo korrigjimet në plan. Për shkak të faktit se PZHK-ja e Rahovecit ishte përgatitur pothuajse plotësisht (nuk është miratuar përfundimisht), para se funksionimi i VSM-së të filloi, procesi aktual i VSM-së është kryer pas përgatitjes së PZHK-së së Rahovecit (para shqyrtimit publik dhe miratimit përfundimtar nga ana e komunës), procesi zgjati nga qershori deri në dhjetor të vitit Vlerësimi strategjik mjedisor është bërë në bashkëpunim të ngushtë me komunën e Rahovecit dhe palët e tjera të interesuara (dmth. kompanitë përgjegjëse për menaxhimin e mbeturinave të ngurta, furnizimin me ujë dhe trajtimin e ujërave të zeza). Takime të ndryshme dhe diskutimet e mbajtura me përfaqësuesit e komunës ishin mjete të vlefshme për të mbledhur informacionin e nevojshëm mjedisor dhe reagimet si dhe të dhënat për VSM-në. Dy sesione/punëtori janë mbajtur së bashku me përfaqësues të komunës së Prizrenit, në mënyrë që të sigurojë mundësitë dhe njohuritë për të tërhequr publikun e gjerë për t'u përfshirë në mënyrë aktive në procesin e VSM-së. Në mënyrë për të bërë çështjet mjedisore të kuptueshme dhe të nxis publikun e gjerë për të marrë pjesë në procesin e VSM-së, ekziston nevoja jetike për të zgjedhur komunikimin e përshtatshme dhe efektive dhe masat e përfshirjes. Faza e parë e VSM-së aktuale ishte Fushëveprimi, e cila përfshiu analizat e planeve dhe programeve të tjera relevante nga nivelet e ndryshme të qeverisjes (kryesisht ndërkombëtare dhe kombëtare për shkak të mungesës së dokumenteve të fundit për zhvillim lokal) dhe grumbullimit të të dhënave themelore mjedisore. Grumbullimi i të dhënave themelore mjedisore zbuloi disa boshllëqe të rëndësishme të të dhënave, posaçërisht mungesë së të dhënave sasiore lidhur me karakteristikat dhe shkallën e ndotjes së ujit, ajrit dhe dheut. Bazuar në të dhënat e mbledhura është nënvizuar një numër i çështjeve në fazën ë fushëveprimit të cilat janë shqetësuese dhe kritike për një zhvillim të qëndrueshëm brenda zonës së Rahovecit, të tilla si balancimi mes interesave mjedisore dhe socio-ekonomike, 6

7 aktivitetet e rastësishme dhe të paqëndrueshme ndërtimore, ndotjes së ujërave sipërfaqësore, problemet lidhur me furnizimin me ujë të pijes, rrjetit të kanalizimit dhe ujërave të zeza, mbeturinave të ngurta, degradimit të lumenjve dhe tokës dhe kualitetit të ajrit. Brenda fazës së fushëveprimit të VSM-së janë identifikuar tri alternativa mjedisore që duhet të analizohen më tej gjatë stadit të vlerësimit: Skenari zero/skenari mos bëj asgjë, skenari i zbatimit të plotë të PZHK-së, skenari i përmirësuar i mjedisit konservativ. Objektivat mjedisore, synimet dhe treguesit gjithashtu ishin përgatitura gjatë fazës së fushëveprimit në mënyrë që të parashikoj ndikimet dhe të përshkruaj dhe monitoroj ndryshimin e PZHK-së së Rahovecit mbi mjedisin. Ato kryesisht karakterizohen duke synuar për përmirësuar situatën aktuale mjedisore në Rahovec. Edhe pse sipas metodologjisë së zakonshme të VSM-së qëllimi është të kemi shumë nga treguesit dhe synimet të jenë të matshme dhe ato duhet të përdoren për të monitoruar progresin e të arriturave të caktimit të objektivave në mënyrë periodike, në rastin aktual mungesa e sistemit të monitorimit shkaktoi faktin se progresi i arritjes së objektivave mjedisore është kryesisht vlerësuese. Kapitulli strategjik apo PZHK (kapitulli II) ofron vizionin dhe 7 qëllime/parime strategjike, mund të vlerësohet se qasja strategjike për zhvillim komunal në përgjithësi mbështet parimin e qëndrueshmërisë dhe nuk ndikon negativisht në mjedis. Kur duhet të gjendet sinergji mes objektivave mjedisore dhe ekonomike atëherë është evidente se zhvillim i më tejmë atje është nevojë jetike për zhvillim ekonomik (përfshi edhe bujqësinë) dhe infrastrukturë ndërtimore, por është esencial se gjatë planifikimit dhe zbatimit të këtyre aktivitete do të gjendet një balancë e duhur mes interesave ekonomike dhe mjedisore (shfrytëzim i arsyeshëm i burimeve, efikasitet të energjisë dhe mbrojtje e biodiversitetit) Korniza hapësinore e PZHK-së propozon tre skenar alternativ hapësinore- monocentrik, linear dhe policentrik, nga këto kjo e fundit është zgjedhur të jetë më e përshtatshme për zhvillimin e mëtejmë të Rahovecit. Nga perspektiva e zhvillimit ekonomik është vënë theksi në bujqësi, perspektivat kyçe shtrihen në lidhje trekëndore mes qendrës (Rahovec) dhe dy nën-qendrave (Retkoc dhe Krushë e Madhe). Aktivitetet kryesore për të mbështetur zhvillimin janë aktivitetet bujqësore të tilla si vreshtat, industria e përpunimit të rrushit, industria e përpunimit të ushqimit, mirëpo edhe tregtia, industria e turizmit mjekësor dhe turizmi. Për të ofruar hapësira banimi për popullatën në rritje e sipër të komunës PZHK-ja parasheh dendësimi i vendbanimeve aktuale si dhe propozon zgjerim të zonave të vendbanimit për të gjitha qendrat. Zgjerimi i vendbanimeve në kufi të zonave të propozuara minimizon konfliktet mes linjës së bujqësisë dhe ndërtimtarisë. Ngjan shumë që infrastruktura e duhur për ujë/ujëra të zeza do të ofrohen dhe sistemi i grumbullimit të mbeturinave do të themelohet. Përveç zonave të zgjerimit të vendbanimeve të caktuara PZHK-ja (Edhe pse jo kapitull i kornizës hapësinore, por kapitulli katërt i zbatimit të strategjive) ofron zonat e caktuara për aktivitete të ndryshme ekonomike të tilla si industria, tregti dhe turizëm. Nëse ekziston nevoja për forma të gjëra për këtë lloj të aktiviteteve ekonomike (efektet e mundshme negative të përfshira) qasja e lokalizimit të disa zonave të caktuara është i justifikuar dhe ndihmon në zbutjen e efekteve të mundshme negative mjedisore dhe ruan tokën bujqësore të vlefshme nga zhvillimet e pakontrolluara. Mirëpo përveç zonimit funksional parimi i përdorimit të përzier duhet të zbatohet gjatë zhvillimit, sipas UN-Habitat-it (2012) përfshin disa përfitime sociale, ekonomike, tokësore dhe infrastrukturore. Në mënyrë që të përmirësojmë situatën aktuale socio-ekonomike PZHK-ja propozon disa aktivitetet për të vendosur një bazë solide për ofrimin e shërbimeve më të mira publike dhe përmirësimin e kualitetit të jetës (objektet e infrastrukturës sociale dhe teknike). Përshkruan 7

8 parimet e përgjithshme të zhvillimit të infrastrukturës sociale (parashkollor, shkolla, institucione sociale), nuk është identifikuar lokacioni specifik i disa ndërtesave reja, mirëpo theksohet se aktivitetet ndërtimore duhet të shmangen nga toka e vlefshme bujqësore. Për të gjitha aktivitete ndërtimore është e rëndësishme të theksohet në mënyrë që të zbuten efektet e mundshme negative mjedisore gjatë vetë ndërtimit dhe mirëmbajtja e mëvonshme duhet të planifikohet dhe zbatohet sipas parimeve të qëndrueshmërisë (menaxhimi i mbeturinave të ndërtimit në mënyrë të duhur, përdorimi i materialeve të qëndrueshme, sigurimi i zgjidhjeve efikase të energjisë). Të dyja, korniza hapësinore dhe kapitujt e zbatimit definojnë nevojën për zhvillimin infrastrukturës së transportit, parashihen të dy projektet infrastrukturore dhe të përmirësimit. Edhe pse këto iniciativa përfshijnë ndikimet afatshkurta negative mjedisore për shkak të burimeve njerëzore (ndërtimi i rrugës/ materialet e përmirësuara, përdorimi i makinerisë) kjo është mbingarkesë me ndikimet socio-ekonomike dhe ndikimet pozitive afatgjata indirekte të shkaktuara nga kualiteti më i mirë i rrugëve ( mundëson përdorimin më modern, të makinave me emetim të ulët të CO 2, e përshtatshme për transport publik). Nga perspektiva e infrastrukturës PZHK-ja propozon zhvillimet e mëtejme në fushat e furnizimit me energji elektrike dhe ndriçimi i rrugëve, ende nuk ka dëshmi për promovimin e burimeve alternative të energjisë (diellore, erës, ujore). PZHK-ja propozon një grup të masave dhe dispozitave për të adresuar sfidat që lidhen me furnizimin me ujë të pijes dhe trajtimin e ujërave të zeza se si këto aktivitete adresojnë nevojën për të shmangur humbjet e mëtutjeshme të ujit të pijes dhe të përfshin shumicën e vendbanimeve në sistemin qendror (jo përdorime të pakontrolluara), këto janë kryesisht ndikimet pozitive mjedisore. Megjithatë ekziston edhe më tej nevoja për të shtuar në objektivë për të reduktuar mesataren e nivelit të shpenzimit të ujit e cila theksohet të jetë litra për kokë banori për një ditë. Ky nivel i supozimit mund të konsiderohet të jetë i lartë dhe ka mundësi dhe nevojë për reduktim, përveç zbritjes së rrjedhjes masat e mundshme mund të jenë ngritja e vetëdijes për konsumatorët, masa e ujitjes efektive dhe ri përdorimi i ujërave të zeza të trajtuara. Problemi i ujërave të zeza të patrajtuara si një nga çështjet kryesore mjedisore në Rahovec janë përgjithësisht të adresuara në PZHK, megjithatë qasjet dhe teknikat kryesore janë të përshkruara, ekziston nevoja për një qasje më gjithëpërfshirëse. Pasi që çështja është më komplekse PZHK-ja duhet të thotë nevojën për të kompozuar një plan për furnizimin e përbashkët të komunës me ujë dhe trajtim të ujërave të zeza, i cili propozon një zgjidhje dhe lokacion të përshtatshëm për vendet e grumbullimit dhe pajisjet e trajtimit/pompimit për zona të veçanta. Nëse sistemet qendrore dëshmohen si më të arsyeshme dhe më efektive, duhet të sugjerohet një zgjidhje lokale e qëndrueshme- përveç sistemeve për pastrimin biologjik septik gjithashtu. Nga dy opsionet e propozuara për trajtimin e ujërave të zeza (lokal dhe së bashku me Gjakovën) qasja lokale duhet të përgatitet, pasi ofron më shumë mundësi për t`u përshtatur me kushtet lokale, është më fleksibil, përfshin më pak gypa dhe mundëson një gamë më të gjerë të teknikave të pastrimit. Për problemin e mbeturinave të ngurta PZHK-ja ofron gjithashtu një grup të zgjidhjeve. Mirëpo përveç kësaj, kur bëhet fjalë për zgjidhjen e problemit të deponive ilegale dhe sistemit joadekuat të menaxhimit të mbeturinave, është e rëndësishme të theksohet se ky problem nuk mund të zgjidhet vetëm në nivel të qeverisjes lokale. Lokacioni i deponisë dhe sistemi i menaxhimit kërkon koordinim nga autoritetet kombëtare. Ende, zgjidhjet lokale ( të tilla si stacionet transite të mbeturinave) janë dëshmuar të jenë efektive dhe vlen të zbatohen në Rahovec gjithashtu. Përveç nevojës për të vendosur një sistem grumbullimi, klasifikimit dhe depozitimi për mbeturinat vendore ekziston edhe nevoja e procedimit të mbeturinave bujqësore organike. Kompostimi duhet të konsiderohet si masë perspektive për 8

9 reduktim/shmangie të dy llojet e mbeturinave atyre urbane dhe bujqësore si potencial për të kontribuar në fertilizim të qëndrueshëm. Aktivitete e zbatimit të PZHK-së dalin drejtpërdrejt nga komponentët strategjik dhe shtjellohen më tej brenda strategjive specifike (zhvillimit ekonomik dhe infrastrukturor), për secilin aktivitet afatet treguese dhe kostot janë treguar së bashku me organet relevante/vendimtare dhe burimet financiare. Ndikimet potenciale mjedisore të të gjitha projekteve të propozuara vlerësohen në matricën mjedisore (Aneksi 3). Njëjtë me kapitullin strategjik mund të supozohet se nuk ka aktivitetet të rëndësishme me ndikim negativ mjedisor. Nëse ndikimet e dobëta apo të moderuara negative mund të parashikohen, zakonisht gjithashtu përfshihet edhe ndikimi socio-ekonomik, zakonisht këto janë projektet ndërtimore me ndikime mjaft afatshkurtra të cilat mund të zbuten në mënyrë efektive. Në anën tjetër plani propozon aktivitete të ndryshme për të përmirësuar situatën aktuale mjedisore dhe propozon projekte për të zgjidhur problemet (degradimin e tokës, grumbullimin e mbeturinave të ngurta, dhe pastrimin e ujërave të zeza). Megjithatë PZHK-ja aktuale nuk ka ndikim të rëndësishëm negative mjedisore, gama e kufizuar e ndikimeve perspektive mund të minimizohet me masat e përshtatshme zbutëse, për shembull ( në veçanti të sugjeruara nga PZHK-ja): - shuma maksimale e gjelbërimit duhet të ruhet gjatë aktiviteteve të zhvillimit në mënyrë që të mbroj pjesën adekuate të zonave të mbuluara nga natyra; - përdorimi i ndryshëm dhe i qëndrueshëm i burimeve pyjore në mënyrë që të ruajmë përfitimet dhe biodiversitetin e mëtutjeshëm të pyjeve; - që të mbajmë zonat bujqësore në përdorim aktiv dhe në mënyrë që të ruajmë vlerat estetike dhe skenike të peizazhit, këndet dhe zonat bujqësore duhet të mirëmbahen rregullisht; - nëse aktivitetet rekreative janë të futura në zonat natyrore, duhet të kihet parasysh kapaciteti i tyre ngarkues dhe aktivitetet të kanalizohen drejt në mënyrë që të shmangim mbeturinat dhe eksploatimin; -nëse zonat industriale janë të planifikuara dhe të themeluara në mënyrë adekuate, zonat sanitare duhet të identifikohen, duhet të matet niveli i zhurmës dhe të ofrohen barriera nëse është e nevojshme; - për të ruajtur dhe mbrojtur burimet ujore për përdorim shtëpiak dhe industrial dhe ujitje, ekziston nevoja për të prezantuar dhe implikuar teknologjinë e përshtatshme ujore; -parandalimin e operatoreve ilegal të gurthyesve, mbledhja e taksave mjedisore dhe mos lejimin e furrave të gëlqeres për përdorimin e materialeve të plastikes për pjekje; - për të mbrojtur kualitetin e tokës bujqësore, autoritetet komunale duhet të respektojnë linjën e ndërtimit në fazën e konceptit, ku të gjitha vendbanimet e komunës kanë drejtimet se deri ku zgjerimet nuk mund të zhvillohen për shkak të kualitetit të dheut dhe tokës së lërueshme; - për shkak të historikut të vet (klimatik, gjeografik, ekonomik) zona ka nevojë për një shumë të rëndësishme të energjisë (ftohje, ngrohje, transport të motorizuar, ujitje etj.) çështja e efikasitetit të energjisë duhet të mbulohet më mirë- si nevojë për të gjetur burime alternative të energjisë (solar, erës, ujore) si dhe mënyrat efikase energjike për transport (privat) publik, ndërtim dhe menaxhim infrastrukturor; - për adresim të mëtutjeshëm të shfrytëzimit të qëndrueshëm të burimeve (posaçërisht burimet ujore dhe minerale) me qëllim preliminar për të vendosur një sistem të duhur monitorimi (p.sh. matësit e ujit) dhe të reduktoj konsumimin e ujit sipas masave adekuate ( ulja e rrjedhjeve, përmirësimi i sistemit ët ujitjes, ri-përdorimi i ujërave të zeza); - për adresim të mëtutjeshëm të problemeve të mbeturinave të ngurta duke propozuar disa zgjidhje të veçantë lokale (p.sh lokacionin apo lokacione alternative të stacioneve transite të mbeturinave); 9

10 - të lokalizohen korridore të gjelbra për të ofruar lidhshmëri mes zonave natyrore (kryesisht pyje) në mënyrë që të shmangim fragmentimin dhe humbjen e biodiversitetit të habitatit. Nga skenarët e analizuara, i pari (skenari mos bëjë asgjë) është vlerësuar të mos jetë i përshtatshëm pasi qon në varësinë e mëtutjeshme të problemeve aktuale dhe masat e planifikuara të përmirësimit në PZHK nuk do të zbatohen. E dyta (skenari i zbatimit të plotë të PZHK-së) dhe e treta (skenari i përmirësimit të mjedisit dhe ai konservativ) të dyja konsiderohen të përshtatshme por Rahovecin, mirëpo skenari i tret sugjerohet të jetë i preferuari pasi i parashikon përfshirjen e sugjerimeve të lartpërmendura mjedisore në PZHK dhe në zbatimin e saj. Gjithashtu sugjeron prioritizimin e një game të gjerë të aktiviteteve zbatuese në mënyrë që të shmang situatën ku në rrethana të burimeve të limituara zhvillimi do të paraqitet në mënyrë të rastësishme dhe jo të qëndrueshme. Konkludimi i përgjithshëm i VSM-së thekson se plani zhvillimor komunal i vlerësuar shërben për qëllim të përmirësimit të situatës aktuale socio-ekonomike dhe mjedisore dhe nuk përfshin ndonjë ndikim negativë mjedisor të përgjithshëm. Fakti se PZHK-ja e vlerësuar është përgatitur dhe ngjan se do të miratohet, si e tillë vet miratimi i saj ka një ndikim pozitiv mjedisor. Ky dokument gjithëpërfshirës me grumbullimin dhe analizimin e të dhënave aktuale dhe situata e komunës do të formoj një bazë të mirë analitike për proceset e mëtejme të vendim-marrjes. Matrica e kompozuar mjedisore e zbatimit të projekteve reflekton se vetëm disa nga ato kanë pak ndikim apo ndikim të moderuar negativ mjedisor, këto kryesisht janë projektet ndërtimore për përmirësimin e infrastrukturës sociale apo teknike të Rahovecit dhe nëse propozohen masa zbutëse duhet të zbatohen, ato nuk paraqesin ndonjë kërcënim domethënës për mjedisin. Çështja e qëndrueshmërisë është e përfshirë si politikë me prioritet në strategjinë-objektivin e zonës, dispozitat e zbatimit rrjedhin në përputhje me rrethanat. 10

11 1. Hyrje Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit 1.1 Afati kohor dhe këshillimet Sipas legjislacionit kombëtar të Kosovës VSM-ja duhet të kryhet gjatë përgatitjes së planit apo programit dhe para miratimit të tyre. Për shkak të faktit se PZHK-ja e Rahovecit ishte përgatitur (ende e pa miratuar) para se Ligji për vlerësim strategjik mjedisor u fut në fuqi ky parim mund të mos arrihet plotësisht në procesin aktual të VSM-së. Përgatitja e PZHK-së së Rahovecit filloi në vitin 2011 dhe versioni final ishte përgatitur në verën/vjeshtën e vitit Procesi i VSM-së filloi në qershor të vitit 2012 me trajnime përgatitore dhe punëtori për/me kolegët komunal. Në shtator të vitit 2012 ka filluar procesi i vlerësimit me rishikimin e PZHK-së dhe grumbullimi shtesë i të dhënave gjatë vizitave në terren (në shtator dhe tetor, takimet më palët e interesuara, janë aneksuar shënimet e takimit, Aneksi 1), gjatë vizitës së dytë në terren elementet e fushëveprimit (çështjet e identifikuara mjedisore) ishin prezantuar dhe diskutuar me kolegët nga komuna. Pas kësaj kah mesi i nëntorit të vitit 2012 është përgatitur draft raporti i VSM-së për konsultime dhe procese të rishikimit publik. Në mënyrë që të ruajmë arritjet e objektivave të veta dhe të ndjekin parimet e përfshirjes efektive draft raporti i VSM-së duhet të prezantohet dhe diskutohet me të gjitha institucionet relevante të tilla si: - Administrata komunale e Rahovecit; - Grupet relevante të interesit të Rahovecit dhe publiku në përgjithësi; - Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor e Kosovës - Agjencioni Kosovar për mbrojtjen e mjedisit - UN-Habitat-i Kosovë 2. Legjislacioni ndërkombëtar, planet e tjera, programet, konventat dhe protokollet Komuna e Rahovecit operon në kushtet e demokracisë së re në Kosovë, nuk ka dokumente moderne të planifikimit në nivel lokal për të vendosur një kuadër për PZHK-në dhe /ose proceset e VSM-së. Prandaj të dy proceseve kryesisht varen nga dokumentet relevante kombëtare dhe ndërkombëtare (planet, programet dhe legjislacion), të cilat janë përshkruar dhe analizuar në kapitullin aktual. 2.1 Direktivat e BE-së për VSM-në Direktiva e Këshillit 2001/42/EC mbi vlerësimin e efekteve të planeve dhe programeve të caktuara në mjedis (Direktiva e VSM-së) u miratua me datën 27 qershor Direktiva e VSM-së zbatohet për një gamë të gjerë të planeve dhe programeve publike (p.sh. në përdorimin e tokës, transportit, energjisë, mbeturinave, bujqësi, etj) Direktiva e VSM-së nuk i referohet politikave. Direktiva (Parlamenti Evropian..., 2001) thekson se "planet dhe programet në kuptimin e Direktivës së VSM-së duhet të jenë të përgatitura apo të miratuara nga një autoritet (në nivel kombëtar, rajonal ose lokal) dhe të kërkohen nga dispozita legjislative rregullative apo administrative" Një VSM është obligative për plane/programe të cilat janë të listuara në direktivë si në vijim: 11

12 ,, janë të përgatitura për agrikulturë, pylltari, peshkatari, energji, industri, transport, menaxhim të mbeturinave/ujit, telekomunikacion, turizëm, planifikim të qytetit/vendit apo përdorim të tokës e cila e përcakton kornizën për zhvillim në të ardhmen të projekteve të listuara në Direktivën e VNM-së; është vendosur që të kërkoj një vlerësim nën Direktivën e Habitatit. Në përgjithësi, për planet/programet jo të përfshira më lart, shtetet anëtare duhet të kryejnë një procedurë ekzaminimi për të përcaktuar nëse planet/programet kanë të ngjarë të kenë një efekt të rëndësishëm mjedisor. Nëse ekzistojnë efekte të rëndësishme, nevojitet një VSM-ë. Proceduar e ekzaminimit është e bazuar në kriteret e caktuara në Aneksin II të Direktivës. Proceduara e VSM-së mund të përmblidhet si në vijim: raporti i VSM-së është i përgatitur, në të cilin efektet e mundshme të rëndësishme dhe alternativat e arsyeshme të planit apo programit të propozuar janë të identifikuara. Autoritetet publike dhe mjedisore janë të informuara dhe të këshilluara mbi draft planin apo programin dhe është përgatitur raporti i VSM-së. Raporti i VSM-së dhe rezultatet e konsultimeve janë marrë parasysh para miratimit. Pasi që plani apo programi të jetë miratuar, autoritete mjedisore dhe publiku të jenë informuar dhe informacioni relevant të jetë i mundur për ata. Në mënyrë që të identifikohen efektet negative të paparashikuara në faza më të hershme, efektet e rëndësishme mjedisore të planit apo programit duhet të monitorohen. 2.2 Direktivat e tjera të BE-së Ka shumë Direktiva tjera të BE-së, VSM Direktiva ka një marrëdhënie të qartë dhe të cilat janë relevante nëse çështjet mjedisore dhe të qëndrueshmërisë janë marrë parasysh (shih listën në Aneksin 4). Sipas Marsden-it (2008),, VSM-ja ka lidhje të ngushta procedurale me Direktivën e VNM-së, posaçërisht pasi VM-ja për sektorët e listuar më vonë duhet të përcaktoj kornizën ligjore për projektet e listuar nën ato më të hershme. Gjithashtu ka lidhje të ngushtë me Direktivën e Habitat-it që në mënyrë eksplicite përmendet në Direktivën e VSM-së. Direktiva e Kornizës Ujore, përbashkët me Direktivën e Habitat-it përmban jo vetëm për hartimin e planeve ( programeve) por edhe vlerësimin, ka nxitur nevojën për procedura të koordinimit mes ligjeve të ndryshme. Një nga më relevantet në kontekst të PZHK-së së Rahovecit është Direktiva e Kornizës Ujore (ka hyr në fuqi në Dhjetor të vitit 2000) si direktiva adreson një nga çështjet intriguese mjedisore në Rahovec kualiteti i trupave ujor. Synimi i përgjithshëm i direktivës është që të përmirësoj gjendjen cilësore dhe sasiore (statusin ekologjik dhe kimik) të të gjithë trupave ujor. Një nga qasjet për të arritur këtë synim është hartimi i planeve për Menaxhimin e Pellgjeve Lumore. Ngjashëm me këtë direktivë PZHK-ja aktuale e vlerësuar përfshin një qëllim për të promovuar menaxhimin dhe trajtimin e ujërave të zeza në mënyrë adekuate. Aktiviteti relevant për të arritur atë qëllim është ndërtimi i impianteve për trajtimin e ujit. Edhe pse kjo duket si e pamundur të arrihet qëllimi i direktivës në Kosovë apo Rahovecit deri në vitin 2015, qasja e ndërmarr në Rahovec është në pajtueshmëri me parimet e direktivës. Pasi lumenjtë janë trupat ujor më të rëndësishme sipërfaqësore në Kosovë qaja në qarqet e pellgjeve të lumenjve mund të jenë të dobishme për të përballur sfidat e ndotjes në Kosovë/Rahovec si dhe (ka nevojë për bashkëpunim ndër-komunal). Dokumenti ligjor i Bashkimit Evropian për të adresuar edhe një çështje vitale mjedisore mbeturina të ngurta është Direktiva e Kornizës Ligjore për Mbeturinat (e vlefshme që nga viti 2008). Një nga konceptet kyçe të kësaj direktive është parandalimi i prodhimit të mbeturinave thekson nevojën për reduktuar shumën e mbeturinave të depozituara nëpër deponi sipas ripërdorimit dhe riciklimit. Për shkak të gjendjes jo të mirë të grumbullimit të mbeturinave dhe sistemit për menaxhimin e 12

13 mbeturinave në Kosovë (një shumë e rëndësishme e mbeturinave të ngurta është i depozituar nëpër natyrë në mënyrë të pa ligjshme dhe jo ne mënyrë të duhur) prioriteti i parë i PZHK-së është caktimi i një sistemi funksional për grumbullimin e mbeturinave të ngurta dhe të i depozitojnë në mënyrë të duhur. Edhe pse parasheh disa masa për të promovuar dhe zbatuar fushat e tjera prioritare të direktivës (ngritjen e vetëdijes, plane menaxhimi dhe stacione transite të mbeturinave) zbatimi efektiv i sistemeve të riciklimit dhe ripërdorimit ka nevojë për mekanizma koordinues kombëtar nga niveli kombëtar i qeverisjes. 2.3 Strategjia 2020 e BE-së Përveç dokumenteve të lartpërmendura legjislative të BE-së, Strategjia 2020 e BE-së me prioritete e saj, objektivat dhe iniciativat udhëheqëse 1 është dokument i rëndësishëm i politikave si për vetë BE-në ashtu edhe për rajonet fqinje, posaçërisht për Ballkanin Perëndimor pasi që bashkëpunimi rajonal me këtë rajon është identifikuar si një nga prioritetet e politikës për BE-në. Në kuadër te strategjisë 2020 të BE-së (Komisioni Evropian, 2010) zgjerimi i mundshëm i BE-së me vendet e Ballkanit Perëndimor është identifikuar si mjet i jashtëm i politikave për zhvillim dhe vende pune. Prioritetet e strategjisë janë rritja e zgjuar, e qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse. Ekzistojnë shtatë iniciativa udhëheqëse, prej të cilave Evropa efikase sa ju përket burimeve dhe Një politikë industriale për epokën e globalizimit janë drejtpërdrejt të lidhur me çështje të qëndrueshmërisë, por nismat e tjera si Agjenda digjitale për Evropën, Unioni i përtëritjeve, Rinia në lëvizje, Një agjendë për shkathtësi dhe vende të reja pune dhe Platforma evropiane kundër varfërisë do të mundeshin po ashtu të kontribuonin në parimin e zhvillimit të qëndrueshëm po të zbatoheshin në mënyrë efikase. Në strategji po ashtu përfshihen objektivat e matshëm që duhet të arrihen gjatë periudhës së zbatimit, nuk ka dyshim që është plotësisht e dobishme si për shtetet anëtare aktuale ashtu edhe për ato të ardhshmet që të bashkëpunojnë në mënyrë që t i arrijnë objektivat mjedisore të strategjisë siç është zvogëlimi prej 20% i emetimeve të gazrave të serrave, 20% rritje të shkallës së energjisë nga gjërat e ripërtërishme dhe nga efikasiteti i energjisë. Prandaj është e arsyeshme që drejtimi i këtyre objektivave të integrohet në strategjitë dhe në planet e veprimit mjedisore kombëtare, rajonale dhe lokale, përfshirë procedurat për vlerësimin strategjik të mjedisi. Ekziston lidhja në mes të Strategjisë së BE-së 2020 dhe PZHK-së së vlerësuar aktuale, por ato janë disi indirekte. Qasja dhe aktivitetet e PZHK-së kontribuojnë në mënyrë efektive në shumicën e objektivave të strategjisë të tilla si reduktimi i varfërisë, përjashtimi social, shkalla e papunësisë dhe e braktisjes së shkollës. Megjithatë duhet të theksohet se aktualisht çështjet e efikasitetit të energjisë nuk janë veçanërisht të mbuluara mirë me PZHKnë. 2.4 Objektivat Zhvillimore të Mijëvjeçarit të KB-së KB-ja ka një rol aktiv në zhvillimin e Kosovës, edhe pse Kosova nuk është shtet anëtar, KB-ja vepron në Kosovë sipas mandatit të misionit të UNMIK-ut, në mënyrë që të siguroj kushte për jetë të qetë dhe normale për të gjithë banorët e Kosovës dhe të avancojë stabilitetin rajonal në Ballkanin Perëndimor. Objektivat strategjike të KB-së janë miratuar në vitin 2000, kur liderët botërorë u mblodhën në Nju Jork për të marrë pjesë në Samitin e Mijëvjeçarit, pjesëmarrësit aprovuan Deklaratën e Mijëvjeçarit të KB-së (Asambleja e Përgjithshme e KB-së, 2000) me 1 Informacione të mëtejshme në lidhje me strategjinë dhe progresin e zbatimit të saj mund të gjenden: 13

14 një qëllim kryesor të përgjithshëm për të ulur varfërinë me afatin deri në Kjo iniciativë u bë e njohur si Objektivat e Zhvillimore të Mijëvjeçarit 2. Ekzistojnë 7 qëllime me objektiva të veçanta, njëri nga qëllimet është i dedikuar për qëndrueshmërinë e mjedisit, në mënyrë që të sigurohet vendosja e qëllimeve në vijim: - integrimi i parimeve të zhvillimit të qëndrueshëm në politikat dhe programet e vendit dhe kthimi i humbjes së burimeve mjedisore; - zvogëlimi i humbjes së biodiversitetit, duke e arritur, deri në vitin 2010, reduktimi i konsiderueshëm në normën e humbjes; - Përgjysmimi, deri në vitin 2015, i proporcionit të popullsisë që nuk kanë qasje të qëndrueshme në ujë të pijshëm dhe kanalizime themelore; - deri më 2020 të arrihet një përmirësim i rëndësishëm në jetët e së paku 100 banorëve të lagjeve të varfra. Në rastin e Rahovecit më të rëndësishme janë objektivat rreth humbjes së biodiversitetit dhe qasjes në ujë të pijshëm dhe kanalizime (duke përfshirë ujërat e zeza). PZHK-ja përfshin masa të tilla si mbrojtja e pyjeve dhe zonave tampon përgjatë lumenjve për ruajtjen e biodiversitetit, si dhe aktivitetet për përmirësimin e furnizimit me ujë dhe sistemit të kanalizimit. Përveç qëllimeve lidhur me çështjet e mjedisit, synimet për të adresuar varfërinë dhe barazinë gjinore janë të rëndësishme në Kosovë/Rahovec. 2.5 Planifikimi hapësinor dhe VSM-ja në Kosovë Informata lidhur me historikun e Kosovës Analiza strategjike mjedisore e REC ut (Qendra Rajonale e Mjedisit për Evropën Qendrore dhe Lindore) për Kosovën (REC, 2008; 5, 8,18) përshkruan Kosovën me "një sipërfaqe prej kilometra katrorë. Që mbulon një sipërfaqe prej ha. Rreth ha janë pyllëzuar (39.1%) dhe ha janë klasifikuar si tokë bujqësore (52%). Prej këtyre të fundit, 31% janë kullota dhe rreth 69% është e punueshme. Është një pellg gjeografik, ndodhet në lartësi mbidetare prej rreth 500 metra, e rrethuar nga malet, dhe e ndarë nga vargmali qendror veri / jug në dy nën-rajone me madhësi dhe popullsinë përafërsisht të barabartë. Ajo është pjesë e rajonit të Evropës Juglindore (apo e Ballkanit) dhe kufizohet me Serbinë në veri dhe lindje, Malin e Zi në Perëndim, Shqipërinë në Jug Perëndim, dhe me IRJ të Maqedonisë në Jug Lindje. Ka një klimë kontinentale, e njohur nga temperaturat ekstreme dhe në dimër ndodhin shpesh inverzionet (përmbysjet) termike. Përqendrimi i llojeve endemike lokale ndodhet në kufirin jugperëndim të Kosovës, në verilindje të Shqipërisë dhe në veriperëndim të IRJ të Maqedonisë, përkatësisht në Malin e Sharrit. Kjo zonë malore është e lidhur me Bjeshkët e Nemura, Durmitor dhe malet bregdetare Dinara dhe përfaqëson qendrën e Ballkanit të biodiversitetit endemik. Territori i Kosovës ka një park kombëtar (Malin e Sharrit Mt.), Dy parqe rajonale, 11 rezervate natyrore, 32 monumente të natyrës, etj. Megjithatë vetëm një gjysmë për qind e territorit të saj është nën mbrojtje. Brenda kësaj hapësire të vogël ekziston një larmi e madhe e të dyja specieve dhe habitateve. Ekzistojnë më shumë se 2000 lloje të florës vaskulare në Malin e Sharrit. Kjo është rreth 26% e e Ballkanit dhe 18% e florës Evropiane. Kjo pasuri e specieve është një shembull i pasurisë të jashtëzakonshme floristike. Analiza e zonës-spektrit tregon se më të shumta janë endemike (rreth 29%) dhe taksonet nën-endemike (rreth 10%), që përbëjnë rreth pothuajse 40% të florës endemike të malit të Sharrit. Këto shifra e vendosin malin e Sharrit në qendër të gjenit dhe diversitetit të specieve evropiane dhe globale. Kosova është relativisht e pasur në burime natyrore. Ajo ka një nga rezervat më të mëdha të thëngjillit të përdorshëm (linjitit) në Evropë, 2 Informacione të mëtejshme në lidhje me qëllimet dhe përparimin e zbatimit mund të gjenden: 14

15 plus minerale të tjera. Gjithashtu ajo posedon një biodiversitet shumë të pasur, të përqendruar në zonën përreth malit Sharr në Jug Perëndim të Kosovës. Edhe pse parimi rritjes së qëndrueshme është i integruar në Strategjinë Kosovare të Zhvillimit dhe Planin (SKZHP) aktiviteti më i rëndësishëm zhvillimor në lidhje me çështjet mjedisore mund të vlerësohet se është Strategjia Kosovare e Mjedisit (SKM). Ajo u miratua në vitin 2004 nga Qeveria e Kosovës. Analiza mbi Mjedisin dhe Klimën e Kosovës e përgatitur nga Shkolla e Ekonomisë, Biznesit dhe Ligjit, të Universitetit të Goteborgut, Njësia e Departamentit të Ekonomisë dhe Mjedisit Ekonomik (2008) përcakton strategjitë e qëllimeve afatgjata si më poshtë: Përmirësimi i cilësisë së jetës për njerëzit, shfrytëzimi racional dhe i qëndrueshëm i burimeve natyrore dhe shmangia e efektit të dëmshëm në mjedis. SKM ka shtatë fusha strategjike: 1) ajrin (duke përfshirë ndryshimin e klimës dhe acidifikimin), 2) ujin; 3) tokën; 4) trashëgiminë natyrore; 5) biodiversitetin; 6) mbeturinat; dhe 7) menaxhimin e rrezikut dhe fatkeqësive.lidhur me ndryshimin e klimës disa nga prioritetet janë krijimi i një organi koordinues, monitorimi i emetimeve të gazrave serrë, dhe duke qenë aktive në diskutimet ndërkombëtare për ndryshimin e klimës. Ndryshimi i klimës është përmendur në këtë mënyrë në sa i përket zbutjes në vend të përshtatjes. E njëjta gjë vlen për Planin e Veprimit të Kosovës për Mjedisin (PVKM), i cili ishte nisur nga MMPH në maj të vitit 2006 dhe të miratuar në janar Theksohet se PVKM duhet të ndihmojë në forcimin e procesit të ardhshëm të aderimit të Kosovës në BE Historiku legjislativ kombëtar Ligji i Kosovës për Planifikim Hapësinor Ligji i ri për Planifikimin Hapësinor është aprovuar në shtator 2003 dhe është ndryshuar në nëntor 2008 (Ndryshimi i Ligjit për Planifikim Hapësinor, Ligji nr. 03/L-106) duke pasur si qëllim kryesor sipas Nushi (2011) "është për të rregulluar të gjitha çështjet që lidhen me planifikimin hapësinor dhe urban". Gjatë përgatitjes së VSM-së aktuale drafti i ri i Ligjit mbi PH-në ishte duke u përgatitur dhe konsultuar me palët e interesit, me një perspektivë që të hyjë në fuqi në fund të vitit Sipas këtij akti ligjor planifikimi hapësinor duhet "ti ndjek parimet e mbrojtjes së burimeve natyrore të Kosovës dhe avokimi i zhvillimit të qëndrueshëm, gjithashtu duhet të promovojë proceset përfshirëse dhe pjesëmarrëse dhe duhet të përfshijë të gjithë aktorët dhe komunitete". Promovimi i harmonizimit me zhvillimet e vazhdueshme hapësinore Evropiane është gjithashtu njëri ndër parimet. Është parashikuar se ekspertiza profesionale është e integruar në sistemin e planifikimit duke krijuar Komitetet e Ekspertëve të Planifikimit (në nivel lokal) dhe Këshillit për Planifikim Hapësinor (në nivel kombëtar). Ka 2 nivele të planifikimit në Kosovë (kombëtar dhe lokal) dhe llojet e planeve janë Plani Hapësinor i Kosovës, Planet Hapësinore për zona të Veçanta, Planet Zhvillimore Komunale (PZHK), Planet Zhvillimore Urbane (PZHU), Planet Rregulluese Urbane (PRU). Për të gjitha këto lloje të planeve shqyrtimi dhe mundësitë për pjesëmarrjen publike janë të detyrueshme. PZHK-ja si lloji më i rëndësishëm për detyrën e tanishme është plani multi-sektorial për tërë territorin e komunës që përcakton qëllimet afatgjata për zhvillimin ekonomik, shoqëror dhe hapësinor. Ai duhet të mbulojë periudhën prej së paku 5 vitesh dhe të përfshijë një plan për zhvillimin e zonave urbane dhe fshatrave brenda komunës. Ai duhet të përfshijë një përmbledhje të shkurtër të ndikimeve socioekonomike dhe mjedisore. Nushi (2011) identifikon që institucionin kryesor që është përgjegjës për zbatimin e ligjit të lartpërmendur në nivel kombëtar të jetë MMPH-ja e cila "në përputhje me Ligjin mbi 15

16 Planifikimin Hapësinorë është përgjegjëse për koordinimin e planifikimit hapësinor në Kosovë dhe propozimin e politikave të zhvillimit hapësinor në fushën e planifikimit hapësinor. MMPH është gjithashtu përgjegjëse për hartimin e dokumenteve përkatëse dhe raporteve mbi planifikimin hapësinor, të rishikojë dhe monitorojë të gjitha dokumentet e planifikimit në të gjithë territorin. Në kuadër të sistemit të Kosovës të planifikimit në dy nivele, niveli i qeverisjes lokale ka rol të rëndësishëm në zbatimin e parimeve dhe të kërkesave planifikuese të përcaktuara nga Ligji për Planifikimin Hapësinor. Sipas Tofaj dhe të tjerët (2010; 1137) komunat e Kosovës luajnë një rol të rëndësishëm në udhëheqjen e komuniteteve të tyre, duke krijuar pasuri dhe duke imponuar identitetin lokal. Shoqëria duhet të ketë udhëheqje të fuqishme që i bashkon të gjitha palët e interesuar relevante, përfaqësuesit e komunitetit dhe të biznesit, organizatat e shoqërisë civile dhe ato ndërkombëtare të cilat mund të kontribuojnë në zhvillimin e strategjisë duke u bazuar në një vizion të përgjithshëm. Ky është njëri nga aktivitetet kryesore që pritet ta kryejnë komunat. Është interesante të vihet re që sipas rrethanave aktuale roli i agjencive ndërkombëtare (siç është UN-HABITAT) është më i madh se që pritet për shkak të grandeve të donatorëve, deri në atë pikë sa që konsiderohet palë me interes në proces. Megjithatë, me kalimin e kohës dhe deri sa komunat të tregojnë nivele të rritura të kapacitetit profesional dhe financiar, roli i agjencive ndërkombëtare do të duhet të zvogëlohet vetëm për t i stimuluar proceset dhe projektet. Përvoja në planifikim në të kaluarën para konfliktit (ku pjesa më e madhe e pasurisë ka qenë pronë shtetërore) ishte që pushteti lokal i lehtësonte dhe i realizonte të gjitha këto aktivitete vetë. Ndërsa, planifikimi bashkëkohor strategjik promovon qasjen sipas së cilës pritet që qeveria lokale ta kryejë pjesën më të madhe të aktiviteteve të saj në partneritet me sektorin privat dhe me agjencitë ndërkombëtare, ndërsa i përfshin zërat e komunitetit në mënyrë konsekuente Ligji i Kosovës për Vlerësimin Strategjik Mjedisor Ky ligj thekson rëndësinë e integrimit të parimeve të mbrojtjes së mjedisit në përgatitjen, miratimin dhe realizimin e planeve dhe programeve përkatëse, nëse është e qartë se këto të fundit kanë efekte të rëndësishme mjedisore. Lista e planeve dhe programeve të detyrueshme është përcaktuar në kuadër të ligjit. Këto plane nuk mund të miratohen apo ti parashtrohen organit legjislativ për miratim, pa raportin e VSM-së. Nëse mendohet që VSM nuk nevojitet vendimi përkatës duhet të jetë në formë të shkruar dhe duhet t i përfshijë arsyet e tij. Raporti i VSM-së identifikon, përshkruan dhe vlerëson ndikimet e mundshme të konsiderueshme në mjedis të zbatimit të planit ose programit dhe vlerëson alternativat e arsyeshme. Kërkesat janë përcaktuar në ligjin për të siguruar qasje të dokumenteve të VSM-së për organet konsultative dhe për publikun e gjerë. Draft raporti i VSM-së është një qëllim për debat publik. Kërkesa të veçanta për rastet e konsultimeve ndërkufitare janë përcaktuar në kuadër të ligjit. Para miratimit, raporti i VSM-së duhet të rishikohet dhe pranohet nga MMPH. Procedurat për informimin në lidhje me vendimet e miratimit, monitorimit dhe mbikëqyrjes janë përcaktuar gjithashtu. Anekset e Ligjeve përmbajnë kriteret për përcaktimin e rëndësisë së mundshme të efekteve mbi mjedisin dhe informatat e nevojshme që duhet të ofrohen në raportet e VSM-së si dhe kriteret për vlerësimin e raporteve të VSM-së. 16

17 2.6 Planet dhe programet tjera relevante Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit Analiza Mjedisore e Vendit të Kosovës. Vlerësimi i Shpenzimeve të Degradimit Mjedisor, Shqyrtimi Institucional dhe Shqyrtimi i Shpenzimeve Publike lidhur me Mjedisin Një analizë gjithëpërfshirëse dhe e azhurnuar e përgatitur nga Banka Botërore është prezantuar në qershor Objektivi i kësaj analize është të raportojë lidhur me gjendjen e mjedisit dhe çështjet kryesore mjedisore dhe ta vlerësojë koston shëndetësore dhe ekonomike të këtyre çështjeve. Kostot maten si për shembull ndikimet në shëndet (sëmundjet dhe vdekshmëria e hershme) dhe pastaj shprehen si kosto vjetore të dëmit ekonomik në euro dhe si pjesë e bruto prodhimit vendor (GDP). Duke i caktuar vlera monetare të degradimit të mjedisit, analiza (Banka Botërore, 2012) këtu arrin katër rezultate kryesore: `siguron një mekanizëm të dobishëm për renditjen e shpenzimeve relative sociale të formave të ndryshme të degradimit dhe ofron një mjet për dhënien prioritet problemeve të mjedisit. Ai ju ofron krijuesve të politikave një instrument për integrimin e mjedisit në vendimmarrjen ekonomike. Ai shpreh shpenzimet e dëmeve si pjesë e GDP, duke e mundësuar krahasimin me indikatorët e tjerë ekonomikë. Ju ofron aktorëve të ndryshëm një mjet për diskutimin e rëndësisë së mbrojtjes së mjedisit në aspektin ekonomik të dobishme për të vendosur lidhur me mënyrën e ndarjes së burimeve të pakta dhe për ta ngritur vetëdijen e çmimit të të bërit asgjë lidhur me problemet urgjente të mjedisit për të rritur ndërgjegjësimin e "kostove duke bërë asgjë" rreth problemeve mjedisore të ngutshme. Sipas raportit (Banka Botërore, 2012) kostoja vjetore e degradimit të mjedisit në Kosovë vlerësohet të jetë 123 milionë 323 milionë më 2010, me një vlerësim mesatar prej 221 milionë. Kjo kosto është e barasvlershme me për qind të PBB-së, me një mesatare prej 5.3 për qind. Kostot janë tregues dhe jo shifra të sakta, meqë ka mungesa të mëdha të të dhënave, disa të dhëna nuk janë azhurnuar së fundi për shkak të historisë së trazuar të vendit dhe nuk mund të jepen shifra në para të të gjitha ndikimeve. Me kostot vjetore prej 221 milionë të degradimit të mjedisit, Kosova ballafaqohet me ndikime serioze shoqërore dhe ekonomike për shkak të aktiviteteve të menaxhuara dobët dhe do të mund të arrinte përfitime të mëdha nga veprimet riparuese për mbrojtjen dhe ruajtjen e cilësisë së mjedisit. Kostoja e ndotjes së jashtme të ajrit në zonat urbane, ku ndikimet më domethënëse të cilat i shkaktohen shëndetit vlerësohen të jenë çështje mjedisore me ndikimin më të madh kostot e vlerësuara të dëmit sillen prej 37 milionë euro në 158 milionë euro në vit ( për qind e PBB-së). Vlerësohet se ndotja e ajrit shkakton 835 të vdekjeve të parakohshme, 310 raste të reja të bronkitit kronik, 600 pranime në spital dhe 11,600 vizita urgjente çdo vit. Çështje të tjera të rëndësishme mjedisore në Kosovë të cilat janë analizuar dhe vlerësuar më tepër në Kosovë në kuadër të shqyrtimit janë cilësia e ujit, mbeturinat e ngurta, burimet e pyjeve/të tokës dhe minierat/energjia e prodhimi Strategjia Qeveritare për Menaxhimin e Mbeturinave Strategjia e përgatitur dhe e nxjerrë nga Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH) më 2011 është shpallur të jetë strategjia e parë për menaxhimin e mbeturinave në Kosovë. Objektivi kryesor i Strategjisë është që të krijojë masa me anë të të cilave Republika e Kosovës do të duhej ta zvogëlonte sasinë e mbeturinave të cilat i krijon aktualisht si edhe menaxhimin e mbeturinave në mënyrë të qëndrueshme. Strategjia i përcakton direktivat dhe objektivat në fushën e menaxhimit të mbeturinave për periudhën prej dhjetë vjetësh (

18 2020), në pajtim me legjislacionin për menaxhimin e mbeturinave dhe mundësit ekonomike. Përqendrimi është në zvogëlimin e gjenerimit të mbeturinave, në zvogëlimin e sasisë së mbeturinave në burim dhe në zvogëlimin e sasisë së mbeturinave që duhet të hedhen, në zhvillimin e infrastrukturës vendosjen e një qasjeje të integruar për menaxhimin e mbeturinave, në zvogëlimin e rrezikut nga mbeturinat, duke i kontribuar rritjes së punësimit në vend dhe në edukimin e zyrtarëve, të ekspertëve dhe të popullit. Strategjia është një dokument në të cilin përfshihen nivelet administrative qendrore dhe lokale dhe sektorët e ndryshëm qeveritarë dhe joqeveritarë në fushën e ujërave, të minierave, shëndetësisë, veterinës, planifikimit hapësinor, ndërtimtarisë, etj. Ky dokument, i cili bazohet në dokumentet dhe direktivat e BE-së, do të sjellë rezultate pozitive kur të fillojnë bisedimet për anëtarësim ndërmjet Republikës së Kosovës dhe BE-së dhe po ashtu do ta përgatis vendin për sektorin e menaxhimit të mbeturinave. Dokumenti paraqet parimet themelore (të paguarit e ndotësve, etj.), analizon kornizën ligjore dhe tendencat evropiane dhe përmend vizionin dhe prioritetet. Strategjia përfshin një ide të përgjithshme të gjendjes aktuale të menaxhimit të mbeturinave ndërsa aspektet më të rëndësishme janë vetëdijesimi shumë i ulët dhe dallimi i madh në shkallën e sistemeve funksionuese për mbledhjen e mbeturinave ndërmjet zonave urbane (90%) dhe të atyre rurale (10%). Ekziston një pasqyrë lidhur me aktorët dhe strukturat administrative relevante. Strategjia cakton objektivat që 90% (gjithsej) e mbeturinave komunale duhet të mblidhen deri më 2020 dhe bilanci aktual ndërmjet mbeturinave të trajtuara dhe të atyre të hedhura (10/90) duhet të jetë 40/60 deri më Parashikohet që deri më 2020 të gjithë qytetarët duhet të përfitojnë nga mbledhja e organizuar e mbeturinave, përqindja e mbeturinave komunale të destinuara për trajtim të mëtejshëm dhe riciklim. Sipas strategjisë rrejti i objekteve dhe i pajisjeve për menaxhim komunal të mbeturinave duhet të përkufizohet në Planin Zhvillimor Komunal. Sipas Strategjisë, investimi i plotë i vlerësuar për adresimin e problemeve aktuale dhe për plotësimin e objektivave arrin në 531 milionë euro. Prej kësaj shume 10 milionë euro ju dedikohen masave të përgjithshme dhe zvogëlimit të mbeturinave, 274 milionë euro mbeturinave komunale, 247 milionë euro për llojet e tjera të mbeturinave duke i pasur parasysh mbeturinat nga ndërtimi, objektet për trajtim mekanik, biologjik dhe termik të mbeturinave dhe zgjidhjet e tjera teknike për mënjanimin e mbeturinave të patrajtuara si zgjidhje përfundimtare Strategjia qeveritare dhe plani i veprimit për biodiversitet Është përgatitur nga MMPH gjatë periudhës Sipas dokumentit (MMPH..., 2011) ", në mënyrë që ta ruajë biodiversitetin, ta ndalojë humbjen e habitatit dhe t i plotësojë standardet ligjore të BE-së për mjedisin, strategjia përcakton një vizion për ta siguruar pasurinë unike të bimëve, të kafshëve dhe të peizazhit që do t i kontribuonte rritjes së mirëqenies për popullin e Kosovës. Janë 4 objektiva strategjike: Objektivi Strategjik 1: Zhvillimi i kornizës ligjore dhe institucionale në përputhje me standardet e BE-së dhe zbatimi efektiv i saj. Objektivi Strategjik 2: Ruajtja, mbrojtja dhe përmirësimi i gjendjes për bimë dhe specie shtazore, habitatet natyrore dhe peizazheve përfaqësuese në bilancin natyral. Objektivi Strategjik 3: Sigurimi i mbrojtjes së integruar të natyrës përmes bashkëpunimit me sektorët tjerë, shfrytëzimi i qëndrueshëm i biodiversitetit dhe ndarja e barabartë e përfitimeve. Objektivi Strategjik 4: Përkrahja e arsimimit dhe komunikimit efektiv për biodiversitet. Strategjia përmban një listë të gjatë të zgjidhjeve ose të objektivave strategjike që duhet t i adresojnë problemet e identifikuara, mundësitë, kërcënimet dhe çështjet e tjera. Disa prej këtyre objektivave strategjike janë përmendur në përgjithësi dhe pak a shumë janë si programe për të cilat nevojitet periudhë më e gjatë e zbatimit. Aktivitetet e identifikuara në 18

19 kuadër të Planit të Veprimit do të zbatohen përmes projekteve specifike, për secilin aktivitet do të nevojitet një projekt i cili paraqet bazë zbatimi për financimin ose ndarjen e burimeve financiare. Pohohet se është e qartë që për zbatimin e listës së plotë veprimeve do të nevojitet një periudhë e gjatë kohore, ndoshta 10 apo më shumë vite. Gjatë procesit përgatitor, janë bërë shumë përpjekje për ta caktuar prioritetin e listës, duke e pasur parasysh urgjencën, kërcënimin, mundësinë, financimin dhe mundësinë për sukses. Janë bërë përpjekje serioze për zbërthimin e programeve në veprime specifike brenda programeve Opsionet e Qëndrueshme Energjetike për Kosovën. Analizë e mundësisë së sigurimit të burimeve dhe kostoja e tyre Analiza është përgatitur nga Grupi për Energjetikë dhe Burime i Shkollës Goldman për Politika Publike, Laboratori për Energji të ripërtërishme dhe të Përshtatshme, Universiteti i Kalifornisë, Berkli dhe është prezantuar në janar Ky vlerësim (Energjia, 2012) është një trajtim analitik i opsioneve energjetike të cilat ekzistojnë sot dhe që mund të krijohen përmes hetimit të efikasitetit të ri energjetik, të energjisë së ripërtërishme dhe shfrytëzimit të urtë të burimeve të fosileve të lëndëve djegëse. Elementet kryesore të një plani të tillë progresiv energjetik për Kosovën, dhe ndoshta edhe më gjerë për Ballkanin, janë: krijimi i vendeve të punës dhe mbështetja e industrisë vendëse; ekspozimi i zvogëluar ndaj furnizimit me energji dhe rreziqet e çmimit përmes bashkërendimit dhe integrimit rajonal; dhe një përzierje energjetike që zvogëlon rreziqet shëndetësore për njerëzit dhe mjedisin dhe lehtëson integrimin ekonomik në Bashkimin Evropian. Analiza ofron një pasqyrë shumë gjithëpërfshirëse të gjendjes aktuale në sektorin e rrymës elektrike, ku aspektet negative të shfrytëzimit të madh të linjitit/thëngjillit ngjyrë kafe përshkruhen si efikasiteti i ulët dhe shkalla e lartë e emetimeve të CO2. Duke u bazuar në këtë analizë dhe duke e shfrytëzuar metodën e simulimit tre skenarët janë përshkruar dhe janë krahasuar në kuadër të analizës skenari biznes si zakonisht, skenari bazik dhe skenari i karbonit të ulët. Analiza (Energjia, 2012) thotë që mënyra biznes si zakonisht, që mbizotërohet nga shfrytëzimi i gjerë i thëngjillit të kualitetit të ulët, nuk është opsioni energjetik që kushton më së pakti për Kosovën duke e pasur parasysh koston shoqërore të gjenerimit termik. Mënyra e energjisë në të cilën mbizotëron thëngjilli po ashtu i ngarkon gjeneratat e ardhshme me një përzierje të energjisë që as nuk është e qëndrueshme sa i përket mjedisit as nuk është mënyrë që e rritë krijimin e vendeve të punës. Mënyra e karbonit të ulët ekziston për Kosovën që integron shpërndarjen agresive të efikasitetit të energjisë, shfrytëzon energjinë e ujit të shkallës së madhe dhe të asaj të vogël, shfrytëzimi diellor, i biomasës dhe shfrytëzimi i gjerë i energjisë së erës ndërsa zvogëlon dëmin njerëzor dhe ekologjik. Kjo mënyrë deri sa dërgon 38% të kërkesës për energji përmes burimeve të ripërtërishme, mundet po ashtu të ofrojë pothuajse 30% më shumë vende pune se mënyra biznes si zakonisht dhe e bën këtë në kursim të vlerësuar të kostos prej 50% përkatëse për skenarin bazuar në raste në të cilin përfshihet termocentrali i ri me thëngjill. Dy zotime janë kryesore për suksesin e mënyrës së karbonit të ulët: 1) zbatimi i programeve të efikasitetit të energjisë agresive (dhe zvogëlimi i humbjeve teknike) dhe mundësimi i politikave për ta bërë këtë; dhe 2) hulumtimi dhe zbatimi i mundësive për shndërrimin e kapacitetit të hidro-energjisë në burim gjatë tërë vitit dhe zhvillimi i burimeve të erës ose i burimeve të tjera të energjisë së ripërtërishme që mund t i adresojnë kërkesat më të mëdha për energji, mundësisht duke e shfrytëzuar njëkohësisht erën dhe hidro-energjinë, dhe/ose për ta futur energjinë gjeotermike në përzierjen e energjisë. 19

20 2.6.5 Plani Hapësinor i Kosovës Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit Ky plan paraqet një nga kornizat kryesore strategjike dhe hapësinore për PZHK-në e Rahovecit. Plani Hapësinor i Kosovës , është një dokument që promovon interesat e përbashkëta të banorëve të Kosovës, për një zhvillim të përshpejtuar ekonomik, dhe në të njëjtën kohë duke mbrojtur burimet, trashëgiminë natyrore dhe kulturore. Hartimi i Planit Hapësinor mbështet shpërndarjen hapësinore të zhvillimit, në nivel kombëtar, komunal dhe nivelet urbane dhe gjithashtu hartimin e Strategjisë së Përgjithshme për Zhvillim të Kosovës. Vizioni i Kosovës, sipas planit, është që të sigurojë zhvillimin e qëndrueshëm social dhe ekonomik, infrastrukturën dhe teknologjinë moderne, mundësitë arsimore për të gjithë dhe fuqi punëtore të kualifikuar, një vend që respekton mjedisin, trashëgiminë natyrore dhe kulturore të territorit të saj dhe fqinjëve, me një shoqëri të hapur që promovon larminë dhe shkëmbimin e ideve, duke pasur respekt për të drejtat e të tjerëve. Koncepti bazë për zhvillimin hapësinor, në përputhje me Planin Hapësinor të Kosovës, është përcaktuar si koncept nyjor i zhvillimit me elemente të korridorit. Koncepti i zhvillimit nyjor i referohet përqendrimit të zhvillimit të ardhshëm në shtatë qendrat kryesore të Kosovës, si dhe koncepti i korridoreve i referohet zhvillimeve hapësinore përgjatë rrugëve, të cilat do të kontrollohen në mënyrë rigoroze dhe nuk do të lejohen në tokat bujqësore të kategorive I deri IV. Ndryshe nga plani hapësinor i mëparshëm, Plani Hapësinor i Kosovës shton zhvillimin shoqëror, ruajtjen e trashëgimisë kulturore ndër parimet kryesore të strategjisë së zhvillimit hapësinor. Plani Hapësinor i Kosovës në mënyrë plotësuese përshkruan një qëllim të përgjithshëm për zhvillimin e lidhjeve efektive urbane, ndër-urban me 5 hapësira të tjera dhe përtej saj nëpërmjet zhvillimit të infrastrukturës rajonale (rrugore, hekurudhore). Ruajtja e burimeve natyrore është një nga parimet më të rëndësishme në planin hapësinor të Kosovës duke pasur parasysh humbjen e tokës bujqësore cilësore; ndotja e lartë e mjedisit, shfrytëzimi joracional i burimeve dhe rritja e pakontrolluar e vendbanimeve. Sidomos marrja në konsideratë e trashëgimisë kulturore në Planin Hapësinor të Kosovës të miratuar rishtazi është një hap i rëndësishëm për zhvillimin e ardhshëm dhe ruajtjen e strategjisë së vendit. 20

21 3. Përmbledhja e elementeve të planit në vlerësim e sipër, PZHK-ja e Rahovecit Komuna e Rahovec-it, në bashkëpunim me Kompaninë konsulente ka filluar të hartoj Planin Zhvillimor Komunal në Mars të Plani zhvillimor është një dokument, i cili është i hartuar për territorin e komunës për periudhën e ardhshme kohore, gjerë më vitin Është një proces që është paraprirë nga një vizion realist dhe i qëndrueshëm. Përcjell parimet legjislative të bazuara në gjendjen sociale, ekonomike, situatën ekzistuese mjedisore dhe është një proces gjithë-përfshirës, i cili është transparent me një përfshirje publike në vendimmarrje. Plani është i strukturuar në 5 faza si në vijim : Faza e parë Përgatitja e profilit dhe vlerësimi i situatës ekzistuese Faza e dytë Vizioni, Parimet dhe Qëllimet Faza e tretë Korniza e Zhvillimit hapësinor Faza e katërt Strategjitë dhe veprimet për zbatim Faza e pestë Dispozitat për zbatim. Gjatë hartimit të PZHK-së, struktura e projektit është e ndarë në katër zona kryesore: 1. Popullsia, çështjet në lidhje me shoqërinë, habitatin dhe vendbanimi 2. Mjedisi, përfshirë trashëgiminë kulturore, peizazhet natyrore etj. 3. Zhvillimi ekonomik, industria, turizmi, rekreacioni, tregtia dhe bujqësia 4. Infrastruktura transporti komunal, komunikimet Grumbullimi i të dhënave si bazë për hartimin e Planit Zhvillimor Komunal është një element thelbësor. Gjatë hartimit të profilit komunal dhe gjithashtu për vlerësimin e situatës ekzistuese, janë përdorur burimet dhe metoda të ndryshme për mbledhjen, sistemimin dhe analizimin të dhënave të nevojshme. Mbledhja e të dhënave është bërë nga strukturat e komunës të Rahovecit dhe stafi i kompanisë përmes një bashkëpunimi të ngushtë në mes të grupeve punuese. Sektorë të ndryshëm të Qeverisjes Komunale kanë mbledhur të dhëna në disa zona të caktuara në pajtim me kërkesat e kompanisë. Të gjithë sektorët komunal që kanë pasur raporte për zhvillimet e fushave përkatëse janë përfshirë në dokumentin e Planit Zhvillimor Komunal të Rahovecit. Të dhënat themelore për hartimin e Planit Zhvillimor Komunal janë përdorur nga burime të ndryshme: Të dhënat nga sektorët komunal të qeverisë përmbushja e mjeteve të punës Të dhënat nga zyrat komunale dhe regjionale të Qeverisë së Kosovës (Zyrat e Punës dhe punësimit, Zyra për Mirëqenie Sociale, etj) Të dhëna nga sektorë të ndryshëm të Qeverisë së Republikës së Kosovës Të dhënat nga kompanitë publike komunale Plani i detajuar urban i hartuar nga Zyra për Urbanizëm, Prishtinë Parcelat kadastrale zyra komunale për kadastër Hartat topografike: 1: , 1: Orto-fotot (prodhuar më 2004 dhe 2007)- zyrat komunale për kadastër Puna në terren (ekipet e kompanisë i kanë vizituar të gjitha vendbanimet komunale) 21

22 Aplikacionet GIS dhe GPS Literatura shkencore Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit Faza e parë e PZHK-së përbën një pikëpamje gjithëpërfshirëse dhe një analizë të situatës aktuale të komunës që mbulon të gjithë sektorët e nevojshëm komunalë (informacione relevante me qëllim të VSM-së janë paraqitur në Kapitullin 4). Përveç përshkrimeve ka një SWOT analizë për të identifikuar pikat e forta komunale, mundësitë dhe kërcënimet në fushat e mëposhtme: popullsia, statusi social dhe vendbanimet; përdorimi i mjedisit dhe tokës; ekonomia dhe infrastruktura. 11 sfidat e fundit janë nxjerrë nga një analizë e tërthortë, dhe janë adresuar në planin zhvillimor; 1. Niveli i pakënaqshëm i administratës 2. Mungesa e infrastrukturës dhe pajisjeve në arsim dhe shëndetësi 3. Shkalla e lartë e papunësisë dhe varfërisë 4. Mungesat e qendrave sekondare dhe infrastruktura urbane 5. Ndotja dhe degradimi mjedisor 6. Degradimi i trashëgimisë kulturore dhe mjedisore 7. Humbja e tokës bujqësore si pasojë e zhvillimit të pakontrolluar 8. Aspekti legjislativ 9. Importi/Eksporti 10. Aspekti i përkrahjes financiare 11. Infrastrukturë e varfër dhe e pamjaftueshme Faza e dytë e PZHK-së përmban kryesisht komponentët strategjik. Së pari i përshkruan udhëzimet përkatëse për zhvillimin e Rahovecit nga dokumenti kombëtar i planifikimit hapësinor Plani Hapësinor i Kosovës. Sipas atij plani Rahoveci gjendet në zonën e verdhë të Kosovës me vizionet e mëposhtme: Urat për zhvillimin e lidhjeve në mes të Kosovës dhe regjionit, rrjeti funksional i qyteteve të fuqishme dhe fshatrave dinamike, atraktiv për të jetuar dhe punuar. Duke e shfrytëzuar kapacitetin e infrastrukturës, pozitën e saj gjeografike dhe pasuritë e bollshme kulturore dhe njerëzore, do të zhvillohet një ekonomi e qëndrueshme agro- industriale, tregtare, në zona dhe shërbime turistike. Duke i llogaritur sfidat lokale dhe mundësitë si dhe trendët kombëtare, një vizion i zhvillimit të Rahovecit është propozuar si vijon: Komuna më një sistem të avancuar të administrimit, trende pozitive në punësim dhe reduktim të varfërisë, avancimi i sistemit të arsimit dhe shëndetësisë, zhvillimin e planifikuar të vendbanimeve, më një zhvillim të qëndrueshëm mjedisor, mbrojtja e trashëgimisë kulturore me vlerë, më një ekonomi të qëndrueshme, avancim të vreshtarisë, prodhimtari të perimeve dhe me një infrastrukturë moderne. Përveç kësaj, faza e dytë propozon 7 grupe të qëllimeve të zhvillimit strategjik që duhet të zbatohen në përputhje me qeverisjen e mirë dhe prioritetet strategjike. Qëllimet e zhvillimit strategjik janë : - Administratë funksionale dhe efektive - Rënia e vazhdueshme e shkallës së papunësisë dhe varfërisë - Sistem të avancuar të arsimit dhe shëndetësisë - Zhvillimi i vendbanimeve dhe ndërtimet e planifikuara - Mbrojtja e mjedisit dhe përdorimi racional 22

23 - Ekonomi të zhvilluar - Infrastrukturë moderne dhe të planifikuar Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit Nga parimet strategjike të hapësirës dhe zbatimit, rrjedhin kapitujt ( III, IV dhe V). Të gjithë janë shumë të plotë dhe formojnë një bazë të qëndrueshme për vendimmarrje të mëtejshme dhe të qëndrueshme gjatë periudhës së zbatimit të planit ( gjerë më 2020). Kapitulli i kornizës hapësinore përfshinë të gjitha elementet si në vijim: 1. Konceptet kyçe të zhvillimit hapësinor 2. Struktura dhe vendndodhja hapësinore për zhvillimin dhe organizimin e të ardhmes, që do të adresoj çështje të tilla si : a) Zhvillimi ekonomik, rigjenerimi, duke përfshirë; turizmin, rekreacionin, tregtinë dhe aktivitetet e tjera ekonomike.. b) Infrastruktura transporti komunal, komunikimet, etj. c) Popullsia, strehimi, vendbanimi, trashëgimia sociale etj. d) Mjedisi, duke e përfshirë trashëgiminë natyrore dhe burimet, peizazhet etj. 3. Shënimi i zonave ekzistuese urbane dhe atyre të propozuara për të ardhmen si dhe zona të tjera jashtë zonës urbane 4. Shënimi i ndërtesave të rëndësishme, projekteve strategjike apo zonave specifike të cilat tashmë janë miratuar në Planin Hapësinor. Korniza e kapitullit hapësinor zgjedh skenarin e zhvillimeve policentrike si modeli më i përshtatshëm për Rahovecin (krahasuar me skenarët monocentrike dhe lineare). Zhvillimi policentrik synon në shpërndarjen e aktiviteteve në kuadër të vendbanimit apo disa vendbanimeve, ndërtimin, rehabilitimin dhe sigurimin e infrastrukturës së nevojshme, qasjes në transport, qasje më të mirë në shërbimet sociale dhe krijimin e kushteve më të favorshme për punë dhe rekreacion në të gjitha lokalitetet. Gjithashtu synon të adresoj zhvillimet e ndaluara në vendbanimet malore përmes sigurimit të infrastrukturës themelore dhe përdorimit të burimeve lokale për zhvillimin e mëtejmë. Kjo qasje aktualisht është e shpërndarë gjerësisht dhe është në përputhje me Perspektiven Evropiane për Zhvillim Hapësinor (ESDP) 3. Kjo gjë do të duhej të ndihmonte në gjetjen e bilancit në mes të zonave rurale dhe urbane dhe të sigurojë kushte në mënyrë që zonat rurale të asimilojnë me sukses ndryshimet strukturore. Figura1. Koncepti Policentrik (PZHK-ja e Rahovecit)

24 Korniza e ndanë zonën e Rahovecit në dy nën-regjione; a) zona jug-perëndimore (kopshtet) b) zona veri-lindore (kodrat dhe natyra) sepse ka shumë dallime sa i përket morfologjisë së terrenit dhe faktorëve natyror, por gjithashtu sa i përket faktorëve ekonomik, social, mjedisor, infrastrukturor dhe shërbimeve. Përveç strukturës së vendbanimeve ( sistemin hierarkik të qendrave dhe nën-qendrave), kapitulli i analizon strukturat hapësinore të komunës e cila më pastaj i adreson të gjitha sfidat e para-identifikuara (mjedisore si dhe ato socio-ekonomike) të asaj zone. Bazuar në parashikimet e popullsisë shkalla e zgjerimit të vendbanimeve janë të hartuara për secilin vendbanim. Zgjerimi i vendbanimeve në kufi të zonës së propozuar minimizon konfliktet në mes të vijës së ndërtimit dhe bujqësisë. Me këtë propozim janë përmbushur mangësitë e tokës brenda vendbanimeve. 24

25 Figura 2. Sipërfaqet e ndërtimit dhe vija ndërtimore e qytetit të Rahovecit (PZHK) Në fund faza e implementimit propozon strategjinë e zhvillimit të komunës ku qëllimet strategjike janë të shpjeguara më tej dhe një gamë e gjerë e zbatimeve të projekteve janë të listuara në mënyrë që të arrihet qëllimi strategjik. Për çdo projekt afati kohor paraprak, autoriteti përgjegjës dhe perspektiva financiare ( shkalla e kostos dhe burimi) janë të përcaktuara. Kjo fazë gjithashtu ka një dimension hapësinor duke siguruar lokacione për zhvillimin e ardhshëm ekonomik ( siç është industria, tregtia, turizmi etj) 25

26 Figura 3. Zonat e zhvillimit ekonomik (PZHK-ja) Faza finale e PZHK-së përbehet nga dispozitat e implementimit dispozitat e përgjithshme, palët përgjegjëse, kushtet për përcaktimin e destinacioneve të sipërfaqeve, kushtet për organizimin hapësinor, zhvillimin e vendbanimeve, zhvillimin social dhe administrimin efektiv dhe masat parandaluese ndaj ndikimeve të dëmshme në mjedis. 26

27 4. Informacioni themelor mjedisor Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit Në mënyrë që të parashihet dhe të vlerësohet ndikimi i mundshëm mjedisor që plani apo programi (aktualisht PZHK-ja e Rahovecit) mund të ketë në mjedisin e zonës ka nevojë për informacione të niveluara të fushë-veprimit mjedisor. Gjithashtu nevojitet sigurimi i një baze për vlerësime të bazuar në dëshmi. Për VSM-në aktuale burimi kryesor për informata mjedisore ishte vetë PZHK-ja, kryesisht faza e parë. Sidoqoftë të dhëna shtesë janë mbledhur gjatë udhëtimeve në teren dhe takimet me palët e interesuara lokale (procesverbali i bashkangjitur, shih Shtojcën1) 4.1 Vendndodhja Territori i komunës së Rahovecit ka një sipërfaqe prej km², që shtrihet në rajonin e Prizrenit dhe ka një pozitë të favorshme gjeografike. Në veri kufizohet me Komunën e Klinës me një distancë prej 45 kilometrave, në jug-lindje kufizohet me komunën e Malishevës, në një distancë prej 16 kilometrave, në jug-lindje me komunën e Suharekës dhe Mamushës, në jug kufizohet me komunën e Prizrenit me një vijë kufitare prej 25 kilometrave, në perëndim kufizohet me komunën e Gjakovës më një distancë kufitare prej 38 kilometrave dhe ka një distancë prej 60 kilometrash me Prishtinën (kryeqytetin e Kosovës). Lidhjet e mira komunikuese ekzistojnë mes komunave si dhe autostrada Prizren-Pejë dhe hekurudha gjenden në Lindje të komunës. Territori i komunës shtrihet në gjerësi prej deri dhe në gjatësi nga deri më Në komunën e Rahovecit, vendbanimet shtrihen nga 300 m. (Krusha e madhe) deri në 920m (Zatriqi) mbi nivel të detit. 27

28 Figura 4. Vendndodhja e komunës në Kosovë Gjeologjia Formacionet gjeologjike kanë kaluar nëpër periudha të ndryshme gjeologjike dhe janë dy faza kryesore të formacioneve gjeologjike në tokë në komunën e Rahovecit. Së pari periudha Detare, kur deti Tetis ka ekzistuar në këtë zonë dhe kur janë krijuar liqenet në zonat e gjera jug-lindore të Gadishullit Ballkanik që ishin të lidhura më njëra tjetrën. Dhe pastaj periudha Kontinentale, e cila ka ekzistuar në periudhën e hershme gjeologjike në fund të erës Mesozoike dhe e dyta e cila ende ekziston nën kushte të faktorëve endogjen dhe të jashtëm. Formacionet gjeologjike të komunës së Rahovecit i takojnë: Holoceni,, Pleistoceni, Plioceni, Kretakeosiku, Jurasiku. Sa i përket zonave sizmike, Kosova konsiderohet si një nga zonat sizmike aktive, nga e cila formohen tërmete të nivelit të lartë. Bazuar në të dhënat sizmike nga e kaluara deri më sot, territori i Kosovës gjithashtu edhe territori i Rahovecit, kanë qen pjesë e një numri të tërmeteve të cilët kryesisht kanë pasur karakter lokal. 28

29 4.2 Klima Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit Faktorët më të rëndësishëm që ndikojnë në klimën e këtij regjioni janë: pozita e favorshme gjeografike, distanca e vogël nga deti Adriatik (102 km deri në deltën e Drinit të Bardh në Adriatik), lartësia mesatare mbi nivelin e detit (rreth 308 në luginën e lumit Drini i Bardhë dhe 1039 në maje të Zatriqit, që do të thotë se mesatarja është 550 m për gjithë zonën e komunës, pengesa e malit të Shkozës, Zatriqit dhe Koznikut, rritja e vegjetacionit dhe kafshëve (pyll, fushë, ferma etj). Në komunën e Rahovecit temperatura mesatare është C, maksimumi ndodh në Korrik në C, përderisa minimumi është në Janar në -14,5 0 C. Reshjet maksimale në Rahovec janë mm, përderisa minimalet janë mm. Reshjet mesatare janë mm. Reshjet e borës janë më të mëdhatë në Janar. Ditët me borë në Rahovec përafërsisht janë rreth 15.7 ditë. Rahoveci e ka mesataren vjetore prej 19.7 ditë me mjegull, apo 5.4% 4.3 Burimet Minerale Në territorin e komunës së Rahovecit ka rezerva të gurëve dekorativ dhe minerale si kromi, asbesti, nikeli, kobalti, bakri dhe qymyrguri (thëngjilli). Gurët dekorativ:- gjinden afër fshatit Drenovc, në një distancë prej 5.5 km nga qyteti i Rahovecit. Rezervat besohen të jen rreth 207,386 m³. Shtresat e Lezolitit, janë sipërfaqe dekorative, të mbuluara nga shtresa të humusit me 0.5 m. Gurët gëlqeror: - të gjetura në Garlikdan, një fshat në veri-perëndim 8 km larg qytetit të Rahovecit. Shtrihen në formë të blloqeve më një trashësi që ndryshon prej 0.3 deri në 2m, dhe 1.5 metra që tregojnë sipërfaqen e tokës. Gurët gëlqeror të kuq paraqesin një interes më të madh ekonomik. Rezervat e gëlqerorëve mendohet të jenë rreth 382,913 m³. Azbesti: shtresat e lezolitit të asbestit janë të koncentruar në afërsi të Rudinit/Pastaselit në perëndim të Rahovecit, në një distancë prej 8km. Bazuar në kërkime (bërja e 4 shpimeve) me ç rast kanë përcaktuar zonën prej m², dhe mendohet se rezervat arrijnë një shifër prej 10,000,000 tonëve. Kjo informatë është e përafërt dhe kërkon kërkime të detajuara gjeologjike. Kobalti, nikeli dhe bakri: - Në afërsi të gurit të kuq janë gjetur shtresa të mineraleve të nikel-kobaltit. Përbërja mesatare e mineraleve sipas hulumtimeve të bëra vite më parë për mineralet në formë të ngurtë (Nikel 0.18%, Kobalt 0.13% dhe 2.73% bakër). Sasia e rezervave të këtyre mineraleve nuk është e ditur. Kromi - mendohet që gjendet përgjatë luginës së lumit Drini i Bardh në një zonë prej rreth 6060 km ² përkatësisht në vendin Drenovc, Guri i Kuq, Kazniku etj. Qymyri është gjetur në lokalitetin e Hoqës së Madhe, Krushës, përroit të Nagacit dhe Drinasit, etj. Për të përcaktuar sasinë e rezervave dhe kualitetin kalorik të qymyrit duhet të bëhen hulumtime të thella gjeologjike. Në fund, sipas Komunës, është e mundshme të gjinden shtresa të naftës në territorin e Komunës. Vendndodhja e tyre mendohet të jetë ne fshatin Kamovik dhe përgjatë rrjedhës së Drinit të Bardhë tek Krusha e Madhe. Edhe pse shuma e llogaritur e burimeve kryesore të mineraleve është e gatshme dhe e paraqitur më lartë, aktivitet e pakontrolluara minerare dhe mungesa e hulumtimeve bashkëkohore të burimeve minerale shkakton një boshllëk të konsiderueshëm të dhënave. 29

30 4.4 Burimet e ujit Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit Në komunën e Rahovecit rrjeti hidrografik është relativisht i dendur. Kjo paraqet pasuritë natyrale të komunës dhe është një nga parakushtet për ekzistimin e aktiviteteve të florës dhe faunës. Rrjeti hidrografik i komunës së Rahovecit përbëhet nga disa qindra burime, puse, kroje që rrjedhin si dhe përroska. Krojet janë forma të rëndësishme hidrografike. Në territorin e Komunës së Rahovecit janë shumë kroje periodike dhe të përhershme. Numri i madh i krojeve gjendet në fushat e rrjedhjeve dhe rrëzë maleve. Shumë nga krojet gjenden në Fushën e Remnikut, Hoqës, lumit Apterusha etj. Me rëndësi të madhe ekonomike kanë burimet që shtrihen në shpatet dhe fushat e lumenjve, pastaj burimet që shfaqen në kodrat terciare. Shtrirja e vendbanimeve është kryesisht përgjatë rrjedhave të ujit dhe burimeve të ujit si në Rahovec, Hoqë e Madhe, Zaçisht, Apterushë, Zatriçi, Drenoc, Senoc, Pastasellë, Kramavik e tjera. Për raportin aktual vetëm të dhëna vlerësuese dhe indirekte ishin në dispozicion për burimet lokale të ujit, veçanërisht në lidhje me burimet e ujërave nën-tokësore. Nuk kishte të dhëna në dispozicion, për sasinë, vendosjen dhe karakteristikat ekologjike dhe kimike të burimeve të ujërave nën-tokësor. Mungesa e të dhënave të sakta dhe më bashkëkohore, është e pranishme në përgjithësi në vlerësimin e kualitetit të ujit. Prandaj mund vetëm të vlerësohet se ujërat e patrajtuara shkaktojnë shkallë të lartë të ndotjes me lëndë organike (azoti dhe fosfori) në lumenjtë lokal dhe ndikon në kërkesën biokimike për oksigjen (BOD) gjithashtu. Ndotja nga përdorimi i gjerë bujqësor i tokës në Rahovec ka mundësi, të pasqyrohet në shkallë të larta të ndotjes organike (veçanërisht azoti). Gjithashtu ka mundësi që përveç substancave organike uji tokësor të kontaminohet nga elementet kimike dhe nga përdorimi i pesticideve. Në mënyrë që të vlerësohet saktësisht gjendja aktuale e problemit të ndotjes dhe monitorimi i suksesit të masave të propozuara për të zgjidhur indikatorët kyç të kualitetit të ujit duhet të maten rregullisht. 4.5 Biodiversiteti Llojllojshmëria e monumenteve natyrale të karakterit botanik në Komunën e Rahovecit dhe peizazhet e shumëllojshme natyrale që janë të shpërndara në komunë konsiderohen si vlera natyrore të trashëgimisë. Zona totale e pyllit si në habitatet më të pasura është rreth 10,800 ha, ku sektori privat i ka rreth 1500ha dhe 9300 ha janë pronë publike. Rreth 6065 ha të zonës totale të komunës janë të mbuluara nga pyjet, dhe 3205 ha të zonës malore janë të zhveshura. Degradimi i pyllit është një fenomen si në shumë pjesë të Kosovës, veçanërisht prerjet ilegale, ku rreth 2200 hektarë të pyllit në regjistrin e komunës rezultojnë si të dëmtuar. Pasuria pyjore shtrihet në veri-perëndim të komunës dhe pyjet në përhapjen e tyre gjithashtu kanë lloje të ndryshme që janë një lloj i shkurreve të vogla. Sipërfaqe të mjaftueshme janë të kategorizuara si livadhe dhe kullota, kjo lejon mundësinë e përdorimit për zhvillimin e blegtorisë dhe aktiviteteve të bletarisë. Rreth 15% e territorit total është livadhe dhe kullota apo përafërsisht 4208 ha. Është një bazë e mirë për zhvillimin e aktiviteteve bujqësore, veçanërisht në zonat malore. Pyjet, kullotat, livadhet janë baza shumë të rëndësishme ekonomike për zhvillimin e bujqësisë dhe bletarisë. Në pyjet kodrinore dominojnë shumë specie të përziera. Dallohen nga drurët gjetherënës si lisi i Turqisë, dhe me rreth 80% bung, ahë dhe shkozë. Përhapje më të kufizuar kanë lloje të tjera si limoni (Tili kordata) dëllinja, hiri i zi etj. Lloje të tjera të ulëta janë gjithashtu të pranishme, lloje të shkurreve, si : thana, murrizi, si dhe Corylus-it në zonat e fierit të lartë. Nga bimët barishtore kanë disa lloje të ndryshme, si ato që rriten në hapësira të hapura pa prezencën e drunjve, dhe ato që rriten në pyje. Këtu gjithashtu rriten bimët e njohura si çaji i malit, kantariumi, kamomili,luleshtrydhet etj. 30

31 Hapësira e rrafshët komunale është e mbuluar me drunj të vegjël, zakonisht shelgje në brigjet e lumenjve. Fauna është shumë e pasur me specie që nuk janë vetëm karakteristikë e kësaj hapësire. Në pyje jetojnë ujqit, dhelprat, lepuri, iriqi, gjarpri i ujit etj. Llojet e peshqve janë të shumta, në Drinin e Bardhë jetojnë 18 lloje, ndërsa më të zakonshmet janë : mustaku, ngjala, krapi, trofta ylber, etj. 4.6 Përdorimi i tokës Sipas PZHK-së mbi gjysma e numrit të vendbanime shtrihen në zonën e rrafshët, përderisa zgjerimi është bërë në mënyrë të pakontrolluar dhe gjithmonë në kurriz të sipërfaqeve bujqësore të kategorisë së lartë. Kategoria e tokës Sipërfaqja në ha Në % Pyje Bujqësi Zona e ndërtuar Varreza Fusha Kullota E papërdorur E dëmtuar Vreshtari Fusha të deponimit ilegal Totali Figura 5. Përdorimi i tokës në Rahovec (PZHK-ja) Zonat bujqësore janë një bazë e mirë për zhvillimin e aktiviteteve bujqësore në zonat bujqësore me kualitet të mirë të tokës dhe mundësi të mirë për ujitje. Faktorët natyral dhe fizikë dallojnë këtë zonë nga aktivitetet në kultivimin e perimeve, drithërave, bimëve, vreshtave, dhe rritjes së frutave. Zona totale e tokës bujqësore zë rreth 43% të territorit total të komunës. 90% e tokës së komunës së Rahovecit përdoret si tokë e punueshme për bujqësi, veçanërisht tokat kodrinore përdoren si toka të vreshtave. Nga totali i tokës së punueshme prej Ha, nga kompania e sistemit të ujitjes mbulohet një zonë prej 3500/Ha. Zgjerimi i Drinit të Bardh dhe degëve të tij në territorin e komunës janë të rëndësisë vitale për popullsinë e kësaj zone që janë të njohur për kultivimin e perimeve jo vetëm në Kosovë por edhe më gjerë. Vreshtat Me rreth 2416 Ha, dhe me kapacitetin e procedimit të rrushit në vera dhe pije tjera alkoolike që e dallojnë komunën e Rahovecit në Kosovë dhe regjion. Rrushi për konsum të gjerë gjithashtu kultivohet. Faktorët natyrorë dhe fizik janë të favorshëm për kultivimin e kësaj kulture. Zgjerimi i zonave të kultivuara bëhet kryesisht në zonat kodrinore me ekspozim në drejtim të Lindjes. Kualiteti i rrushit është i standardeve të larta. Zonat e ndërtuara me rreth 1313 ha apo 5% e totalit të zonës është zona e ndërtuar (objekte banimi, objekte ndihmëse, administrative, industriale, etj). Gjatë hulumtimeve në këtë fushë është vërejtur fenomeni i zgjerimit i disa objekteve në tokën bujqësore të kualitetit të lartë. 31

32 Në aspektin e përdorimit bujqësore është me rëndësi të përmendet pjesëmarrja e sipërfaqeve erozive: zonat të cilat i janë ekspozuar erozionit të lehtë zënë një sipërfaqe prej 6935 ha të territorit. Komuna e Rahovecit është e pasur me burime të ujërave të ëmbla. Rrethina e lumenjve dhe përrenjve rrezikohet nga përmbytjet si pasojë e faktorëve natyror dhe antropologjik. Degradimi i shtretërve të lumenjve si pasoj e eksploatimit së paligjshme të rërës nga brigjet e lumenjve, si dhe nga fushat bujqësore përreth lumit, me ç rast e ekspozon rrezikun nga përmbytjet. 4.7 Informatat socio-ekonomike, struktura e vendbanimeve dhe ajo demografike Janë banor që jetojnë në komunën e Rahovecit. Është e ditur se ekziston një mungesë e informatave për popullsinë jo vetëm në komunën e Rahovecit por në nivel kombëtar. Në 2011, regjistrimi i popullsisë është bërë, por të dhënat nga ky regjistrim nuk janë përpunuar dhe publikuar ende. Numri i popullsisë po rritet në mënyrë të vazhdueshme dhe të shpejt. Densiteti i popullsisë në komunën e Rahovecit është përafërsisht 260 banor në 1 km² dhe dallon shumë brenda zonës komunale. Densiteti i habitateve brenda zonës së ndërtuar në vendbanime rurale, është 50 banor për Ha që është shumë e lartë dhe është e përafërt me densitetin e qyteteve të vogla të Kosovës (shih tabelën ku është paraqitur densiteti i habitateve në hektar për zonat e ndërtuara). Përderisa në zonën e vetme urbane, në Rahovec, densiteti i habitatit është 85 banor për ha, dhe ka mundësi të rritjes në të ardhmen. Struktura e popullsisë karakterizohet me numër të madh të grupeve të moshës së re (0-19) pasi ata përbëjnë 43,6% të numrit total të popullsisë. Popullsia mashkullore dhe femërore ndahet gati në mënyrë të barabartë (48.6% femra dhe 51,3%). Etnikisht shumica e popullsisë është shqiptare (97%) % Popullsia sipas tri grup-moshave Figura 6. Struktura e popullsisë së Rahovecit (PZHK) Numri i anëtarëve për ekonomi familjare ndryshon nga 7.7 anëtar në vendbanimet rurale, në 6.3 anëtar në qendrën urbane. Këto parametra tregojnë situatën e pafavorshme të standardit të jetës në krahasim me vendet e zhvilluara ku numri i anëtarëve në një ekonomi familjare është 2. Bazuar në këto llogaritje, nevojat e komunës së Rahovecit për objekte të vendbanimeve janë të madh krahasuar me vendet e zhvilluara. Vendbanimet e komunës së Rahovecit mund të kategorizohen sipas madhësisë demografike në këto grupe: 32

33 I. Vendbanime të vogla deri në 500 banor. II. Vendbanime mesatare me banorë III. Vendbanime të madhësisë banorë IV. Vendbanime të mëdha rurale me banorë V. Vendbanime urbane Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit Bazuar në këtë kategorizim, në 2010, nga 36 vendbanime ekzistuese në territorin e komunës, vetëm 5 vendbanime i përkasin grupit të vendbanimeve të vogla me më pak se 500 banor dhe një vendbanim është i pabanueshëm. Grupi i vendbanimeve mesatare me banor përbëhet nga 10 vendbanime. Grupi i vendbanimeve me banor përbëhet nga 10 vendbanime dhe grupi i vendbanimeve të mëdha me banor përbëhet nga 8 vendbanime. Kategoria e pestë e vendbanimeve me mbi 5000 banor përbëhet nga dy vendbanime: qendra komunale-rahoveci dhe Krusha e Madhe me 5004 banor. Rahoveci, si qendër komunale, shtrihet në rrëzë të malit të Opterushës, pranë rrugëve të rëndësishme që i lidhin dy qytetet më të rëndësishme të Kosovës, Prishtinën dhe Prizrenin. Pozita e favorshme e vendbanimit ka qenë tërheqëse për banim që nga antikiteti i lashtë. Në komunën e Rahovecit, 9 vendbanime joformale janë identifikuar, dhe një nga to gjendet në qendrën urbane dhe të tjerat gjinden në zonat rurale. Këto vendbanime janë të banuara kryesisht nga komunitetet e Romëve, Ashkali, Egjiptian dhe Shqiptarëve. Sidoqoftë vendbanimet janë relativisht të vogla dhe situata e tyre mjedisore nuk dallon në mënyrë të dukshme nga zonat e tjera të banuara (infrastruktura e dobët teknike). 33

34 Figura 7. Vendndodhja e vendbanimeve të madhësive të ndryshme në Rahovec (PZHK) 4. 8 Ekonomia dhe punësimi Hulumtime të ndryshme kanë treguar se shkalla e papunësisë në komunën e Rahovecit është %. Vlerësohet se 80% e personave të papunësuar janë të papunësuar për më shumë se 12 muaj. E shkaktuar nga një sërë faktorësh, varfëria është e shpërndarë gjerësisht në Kosovë. Hulumtime të shumta kanë treguar se mbi gjysma e popullsisë jeton në varfëri të përgjithshme, përderisa 13 % e popullsisë jeton në varfëri të skajshme. Zhvillimi ekonomik në këtë komunë është kryesisht i orientuar në bujqësi, vreshtari dhe perime, tregti, industri ushqimore, industri të paketimit, metale, ndërtimtari, teknikë dhe teknologji. Komuna përfiton nga karakteristikat e favorshme gjeografike, klimatike dhe agroekologjike, ku ha e tokës së punueshme, nga të cilat 3,700 ha janë nën sistemin e ujitjes. Numri i fermerëve në komunë është 3699 ( numri i familjeve që kanë më shumë se 0.50 ha), përderisa situata ekonomike duket të jetë e rëndë. Rahoveci është baza e prodhimit të frutave dhe perimeve në Kosovë, përderisa e kaluara e tij në prodhimin e verës dhe toka pjellore bujqësore, është e rëndësishme për një zhvillim potencial të rëndësishëm në të ardhmen. Rahoveci është komunë bujqësore, pasi përafërsisht dy të tretat e banuesve të komunës jetojnë në 35 fshatra. Komuna e Rahovecit ka rreth 50% të zonave të vreshtave në Kosovë dhe kapaciteteve të përpunimit. Në këtë komunë veprojnë rreth 1,000 biznese private dhe aktiviteti i tyre është prodhimi, industria, shërbimet dhe tregtia. Aty ka pasur një numër të ndërmarrjeve që janë privatizuar. 34

35 4.9 Infrastruktura teknike Draft Raporti i VSM-së, PZHK-ja e Rahovecit Rrjeti i rrugëve, transporti, furnizimi me rrymë, Komuna e Rahovecit karakterizohet me rrugë shumë të mira të trafikut. Fushëveprimi i rrugëve rajonale në pjesën qendrore dhe perëndimore të komunës i ka shtuar rëndësinë kësaj pjese. Në përgjithësi totali prej km të rrugëve që janë në këtë komunë, rrugë kryesore 6.2 km (2.1%), rrugë regjionale 64.3 km (21.6%), rrugë lokale 114 km (38.3%), 30.6 km rrugë urbane (10.3%) dhe rrugë të pa kategorizuara janë në total prej 82.5 km (27.7%). Duke iu referuar analizës në nivel komunal, rrjedh që janë sipërfaqe të mbuluara më rrugë dhe aktivitete sipas kësaj kategorie. Në tabelën e më poshtme ne ju paraqesim zgjerimin e rrugëve në km (kilometra) dhe sipërfaqen në ha (hektar). Figura 8. Rrjeti i rrugëve në Rahovec (PZHK) Është një rrjet i hekurudhave që gjendet në komunë por aktualisht nuk është funksional. Përveç kësaj transporti publik lokal është i organizuar përmes autobusëve dhe makinave të tjera dhe është shumë mirë i organizuar Menaxhimi i ujërave/ujërave të zeza Në këtë komunë nuk ka të zhvilluar një rrejt të furnizimit me ujë të pijshëm, përafërsisht 83% e popullsisë kanë qasje në sistemin e përbashkët të furnizimit me ujë. (Uji dhe lokale). Sistemi 35

36 qendror i furnizimit me ujë në Rahovec i menaxhuar nga Radoniqi merr ujë nga liqeni Radoniq dhe furnizon 83% të popullsisë të përgjithshme në komunë. Një pjesë e konsiderueshme e popullsisë të komunës (rreth 17%) kanë sisteme vetanake, të cilat nuk menaxhohen nga Radoniqi. Këto sisteme marrin ujë nga burimet natyrore dhe nga shpimet nëntokësore. Nga këto sisteme, bazuar në kuantitetin e ujit që është aktualisht në dispozicion, mesatarja ditore e konsumit për person vlerësohet të jetë litra në ditë. Përkundër këtij kapaciteti, humbjet në sistemin e shpërndarjes janë në nivel mjaft të lartë rreth 57%. Faktori kryesor që ndikon në këtë vlerësohet të jetë : rrjeti i vjetruar i sistemit për furnizim me ujë, kyçjet ilegale etj. Sa i përket kualitetit të ujit analizat janë bërë nga hidrosistemi i Radoniqit. Gjithashtu, kualiteti i ujit të sistemeve lokale nuk është i mirë, e gjithë kjo është për shkak të sistemit jo-klorik dhe menaxhimit jo efikas të këtyre furnizimeve të ujit. Për të përmirësuar situatën në gjithë zonën është e nevojshme të investohet në; Rehabilitimi i furnizimit me ujë në zonën qendrore urbane në mënyrë që të reduktohen humbjet Zgjerimi i furnizimit me ujë i vendbanimeve qendrore Qifllak, Polluzhë, Kramovik etj. Ndërtimi i një rezervuari të ri që të përmbushen kërkesat e zonave që shtrihen në mbi 550m lartësi; Instalimi i sistemit të dezinfektimit të vazhdueshëm më gazë klorik, Rritja e prodhimit të ujit Ndërtimi i furnizuesve lokalë në zonat ku janë identifikuar burimet natyrore: Drenovc, Senovc, Pastasel, Kaznik, Petkoviq etj. Menaxhimi i sistemit të furnizimit lokal me ujë Radoniq Rrjeti i kanalizimit dhe ujërave të zeza- Në komunën e Rahovecit, filtrimi i ujërave të zeza është shumë më pak i zhvilluar p.sh sistemi është i shtrirë gjerësisht në zonat urbane dhe në disa zona rurale. Pjesa më e ujërave të zeza derdhen pa trajtim paraprak në lumin e Drinit të Bardh dhe në degët e tija. Përderisa pjesa tjetër e kanalizimeve rrjedhin në zona të hapura me rrezik të shpërndarjes të sëmundjeve infektive. Vetëm 74.46% e popullsisë së komunës kanë qasje në rrjetin ë përbashkët të kanalizimit, dhe 25.54% e popullsisë së komunës i derdhin kanalizimet kaq egërsisht në vende të ndryshe në vendbanimet ku ata jetojnë, apo në brigjet e përrenjve dhe lumenjve. Sistemi i ujërave të zeza, kanalizimi dhe mungesa e plotë e trajtimit të ujërave të zeza në komunë, qon në ndotjen e lumenjve, tokës dhe burimeve nëntokësore të ujit, prandaj ndërtimi i fabrikës të trajtimit të ujërave të zeza do të eliminojë të gjitha rreziqet dhe shqetësimet. Si një zgjidhje afat-shkurtër, veçanërisht në fushën e kopshteve, ndërtimi i propozuar i kanalizimit të ujërave të zeza dhe gropave septike në zonat e qendrave sekondare të vendbanimeve në Krushë të Madhe dhe Ratkoc. Rrjeti i kanalizimit në këto zona do të mbledh ujërat e zeza nga kopshtet me sipërfaqe të mëdha në vendbanime. Gjithashtu zgjerimi i propozuar i rrjetit në zonat urbane dhe zonat sekondare dhe ndërtimi i gropave septike adekuate. Në lidhje me këtë janë të ndërtuar rrjetet e veçanta në zonat industriale ku bëhet trajtimi i tyre adekuat. Zona e kopshteve e propozuar në vendbanime në sistemet septike individuale dhe kolektive, në varësi të shpërndarjes hapësinore të habitateve dhe veçorive të terrenit. Rrjeti i kanalizimit të ujërave të zeza atmosferike Ndërtimi i sistemeve të kanalizimit ndarazi nga aspektet teknike është lehtë e realizueshme dhe nuk kërkon investime të mëdha dhe për këtë arsye është i qëndrueshëm në aspektin ekonomik. Shtrirja e lumenjve në komunën e Rahovecit është një përparësi për organizimin e kanalizimit të ujërave atmosferike sepse uji nuk kërkon trajtim dhe mund të depozitohet kudo në rrjedhat e lumit. 36

37 Menaxhimi i mbeturinave -Në komunën e Rahovecit kompania Mjedisi kryen shërbimet e menaxhimit të mbeturinave, me ç rast kompania i kryen shërbimet në zonën urbane. Bazuar në analizat, ky shërbim është ende në nivel të ulët, vetëm 30% e popullsisë në komunë kanë qasje në këtë shërbim, për ta përmirësuar situatën janë të nevojshme masat për shtrirjen e këtij shërbimi së paku në vendbanimet e komuniteteve lokale: Ratkoc, Xerxe, Krushë e Madhe, Drenoc, Qifllak etj. Kjo do të arrihet duke vendosur kontejner, dhe mbledhësit e mbeturinave. Mangësitë e identifikuara të të dhënave Pasi që ende nuk ka sisteme të rregullta dhe adekuate mjedisore të monitorimit të vendosura në Kosovë, mbledhja e të dhënave bazike nuk i mbulon në mënyrë adekuate të gjitha nevojat për informacion. Për VSM-në mangësitë aktuale shkaktohen nga mungesat e të dhënave adekuate kuantitative për gjendjen aktuale të mjedisit, veçanërisht në lidhje me ujin, tokën dhe kualitetin e ajrit. Për shembull të dhënat për konsumimin e ujit të pijshëm bazohen në vlerësimin për të përmbushur nevojat e amvisërisë. Nuk ka të dhëna numerike të ofruara nga shkalla e konsumit ditor/mujor që të vlerësoj qëndrueshmërinë e ofrimit të ujit pasi që po rritet numri i popullsisë. Pasi që kualiteti i tokës është një prej pasurive kryesore të zhvillimit aktual dhe potencial të Rahovecit (bujqësia, përfshirë vreshtarinë), karakteristikat kryesore të kualitetit të tokës (azoti, fosfori, kaliumi, squfuri etj) duhet të matën me mënyrën e duhur. Mungesa e sistemit adekuat dhe të rregullt zbatohet gjithashtu për vlerësimin e kualitetit të ajrit ky lloj i të dhënave sasiore nuk ishte në dispozicion gjatë VSM-së aktuale. Në mënyrë që të vlerësohet gjendja aktuale dhe përmirësimi i kualitetit të ajrit në Rahovec treguesit kryesor si dyoksidi i karbonit (NO2) ozoni (O3) dhe dyoksidi i sulfurit (SO2) duhet të maten rregullisht. Nuk ka të dhëna specifike në lidhje me ndotjen nga automjetet, ngrohja, djegia e mbeturinave në deponitë joformale. Kjo e fundit si burim i ndotjes përmendet por nuk ka të dhëna në lidhje me instrumentet relevante. Prerja e drunjve ka mundësi të bëhet problem, nuk ka të dhëna specifike numerike në dispozicion të cilat do të lejonin të vlerësohet shpejtësia e humbjes së habitatit të pyjeve dhe të propozojë masa përkatëse mbrojtëse. Nuk ngjan që do të ketë njohuri dhe burime të nevojshme që rregullojnë aktivitetet përkatës të monitorimit mjedisor në mënyrë lokale, pasi që është një nevojë më e gjerë për të mbledhur, përpunuar dhe për të përgjithësuar të dhënat mbi natyrën e Kosovës, gjendjen e mjedisit dhe faktorët që e ndikojnë atë, është e arsyeshme që ky problem të adresohet në qendër. 37

38 5. Fazat e VSM-së dhe metodologjia 5.1 Metodologjia Sipas legjislacionit (të dy; direktiva 4 e BE-së dhe legjislacioni 5 kombëtar i Kosovës) vëmendje e veçantë duhet ti kushtohet pjesës së verifikimit pasi që në këtë fazë vendimi se a është një VSM-ë e përshtatshme dhe e rëndësishme në relacion me zhvillimin e një plani apo programi në fushën përkatëse duhet të bëhet. Dokumentet legjislative kanë rregulla tërësore se si ky shqyrtim të behet. Është me rëndësi të përmendet se as direktiva e as legjislacioni kombëtar nuk e përcakton më tutje termin plan apo program, prandaj gjatë ekzaminimit të karakteristikave dhe ndikimeve në perspektive, planet dhe programet duhet të paravlerësohen. Procesi i ekzaminimit duhet të përcillet me fushëveprim-ky proces duhet të themelojë përmbajtjen e VSM-së,kriteret dhe vlerësimin përkatës. Këto duhet të përcaktohen në raportin e fushëveprimit. Duhet të përmendet se hartimi i raportit të fushëveprimit si i tillë nuk kërkohet as nga direktiva e as nga legjislacioni kombëtar i Kosovës. Në disa vende anëtare ka një kërkesë ligjore që raportet e fushëveprimit të hartohen apo/dhe publikohen, por ka edhe disa vende që nuk e kanë këtë obligim. Megjithatë në praktikë,duket se në shumë raste një lloj i dokumentit të fushëveprimit hartohet në bazë vullnetare. Mbledhja e të dhënave bazë. - VSM duhet të bazohet në një kuptim të plotë të mjedisit potencialisht të prekur dhe sistemeve sociale. Kjo duhet të përfshijë më shumë së inventarin e thjeshtë, p.sh listën e florës,faunës,peizazheve dhe mjediseve urbane. Një vëmendje e veçantë duhet ti kushtohet sistemeve ekologjike dhe shërbimeve, fleksibilitetit të tyre dhe dobësive, si dhe rëndësinë e tyre për mirëqenien e njeriut. Masat ekzistuese për mbrojtjen e mjedisit dhe/ose objektivat e vendosura në instrumentet ndërkombëtarë, kombëtare dhe rajonale të legjislacionit duhet gjithashtu të rishikohen. Të dhënat bazë duhet ti reflektojë objektivat dhe treguesit që janë identifikuar në raportin e fushëveprimit. Për planet mjedisore, të dhënat bazë mund të përfshijnë në mënyrë të dobishme stoqet e aseteve natyrore përfshirë zonat e ndjeshme,habitatet kritike dhe komponentët e vlefshëm të ekosistemeve. Një ndër komponentët bazë të VSM-së janë identifikimi i alternativave dhe analiza e ndikimeve të mundshme. Është karakteristike se legjislacionet kombëtare (përfshirë Kosovën)nuk japin një përkufizim të veçantë të alternativave të arsyeshme, por definicioni/zgjedhja e alternativave të arsyeshme i lihet vlerësimit rast pas rasti dhe vendimit. Alternativat e zgjedhura duhet të jenë realiste. Pjesë e arsyes për studimin e alternativave është gjetja e mënyrave të zvogëlimit apo shmangies së efekteve të ndryshme negative në mjedis më planin apo programin propozuar. Në kuadër të parashikimit të ndikimeve të mundshme si ato sasiore(sipërfaqja e tokës bujqësore/habitatet natyrore që janë humbur për shkak të qëllimeve të banimit) dhe cilësore(rritje e lëvizshmërisë së qytetarëve) dhe të ndikimit direkt apo indirekt, primar, sekondar,dhe rëndit më të lartë, afatit të shkurtër, të mesëm dhe afatgjatë; të përkohshëm dhe të përhershëm,(llogaritjet,matjet etj) duhet të jenë të listuara. Në fazën e vlerësimit këto ndikime duhet të shënohen sipas përparësive dhe rëndësia e tyre të analizohet. Më tutje procesi i VSM-së vazhdon me rritjen e mundësive, duke i zbutur ndikimet negative. Është me rëndësi të fokusohemi në realizimin e mundësive pozitive të aktiviteteve të planifikuara duke minimizuar çdo rrezik negativ. Qëllimi është të zhvillohen situatat fito-fito ku fitimet reciproke përfituese mund ta forcojnë bazën ekonomike, mundësojnë kushte të barabarta për të gjithë,si dhe mbrojtje dhe rritje të mjedisit. Kur kjo gjë është e pamundur,tregtitë e humbura duhet të dokumentohen qartë në mënyrë që të udhëzohen vendim marrësit. Një hierarki për lehtësimin e gjendjes duhet të ndiqet për ndikimet negative të identifikuara: së pari shmangia; dhe së dyti 4 Direktiva e VSM-së: 5 Ligji i Kosovës mbi Vlerësimin Strategjik të Mjedisit: 38

39 zvogëlimi; dhe e treta të kompensohen ndikimet negative.-duke përdorur masat e duhura. Duhet ti kushtohet kujdes nëse analizat tregojnë një potencial për ndikime,të mëdha,të pakthyeshme,dhe negative në mjedis. Rezultati kryesori procesit të VSM-së është Raporti Mjedisor i cili do të prezantojë informatat mbi efektin e planit dhe programit të hartuar. Në rastin e raportimit të legjislacionit( si të Direktivës ashtu edhe të Ligjit Kombëtar të Kosovës)të japë kërkesat bazike për raportin mjedisor. Detyrat raportit janë të identifikohen, përshkruhen, dhe vlerësohen efektet e mundshme në mjedis të planit dhe programit si dhe alternativave të tyre të arsyeshme. Dispozitat e mëtutjeshme në të cilat ofrohen informatat për këto efekte janë dhënë në Shtojcat e akteve ligjore të përmendura më lartë. Raporti i VSM-së duhet të jetë në dispozicion për konsultime në të njëjtën kohë si edhe plani i hartuar. Pasi të pranohen përgjigjet e konsultimit,një deklaratë duhet të bëhet në lidhje me atë se si Raporti i VSM-së dhe përgjigjet nga konsultimet janë marrë parasysh në planin e zhvilluar. Në kuadër të ligjit të Kosovës për Vlerësimin Strategjik të Mjedisit rekomandime të mëtutjeshme ofrohen për mënyrën së si të bëhen konsultimet dhe debatet publike. Monitorimi i efekteve të rëndësishme mjedisore për zbatimin e planit lejon njohjen dhe trajtimin e efekteve të paparashikuara dhe anësore të planit. Monitorimi gjithashtu mundëson që parashikimet e ardhshme të jenë më të sakta dhe mundëson informata bazë për planet e ardhshme. Në rastin e Kosovës legjislacioni kombëtar nuk ka përcaktuar ndonjë kërkesë të veçantë sa i përket monitorimit dhe vlerësimit. Legjislacioni nuk i përcakton as metodat e monitorimit e as organet përgjegjëse për monitorim. Në kuadër të kohës dhe shpeshtësisë së monitorimit, teksti i Direktivës/legjislacionit Kosovar është i heshtur për këtë çështje. Praktikat që i përkasin monitorimit dhe vlerësimit në kuadër të shteteve anëtarë të BE-së variojnë në shumicën e rasteve, ngjashëm me Kosovën nuk bëhen kërkesa të mëtutjeshme juridike. Por megjithatë ka edhe disa vende ku legjislacioni kombëtar përcakton një kërkesë për atë që treguesit e duhet të jenë pjesë zyrtare e raportit mjedisor (Republika Ceke, Lituania, Rumania, Spanja, Sllovenia, Sllovakia, dhe Portugalia). 5.2 Faza e fushëveprimit të PZHK-së dhe VSM-së Rahovecit. Sa i përket planit zhvillimor komunal, procesi i VSM-së kërkohet nga legjislacioni kombëtar me ç rast asnjë ekzaminim nuk është bërë gjatë VSM-së aktuale. Pasi që procesi aktual i VSM-së është kryer në kuadër të rrethanave ku plani/programi ( PZHK e Rahovecit)ishte plotësisht i përgatitur kur filloi procesi i VSM-së,mundësitë për të kryer fazën e fushëveprimit ishin të kufizuara. Prandaj procesi i fushëveprimit ishte përfshirë në përgatitjen e raportit të VSM-së me ç rast elementet e procesit të fushëveprimit diskutuan me palët e interesuara lokale dhe nuk u përgatit ndonjë raport i veçantë i fushëveprimit. Faza e fushëveprimit të VSM-së vë në pak një numër të çështjeve të cilat janë një brengë dhe kanë rëndësi të madhe për një zhvillim të qëndrueshëm në territorin e Rahovecit. 5.3 Sfidat kryesore të mjedisit në territorin Rahovecit. Në rastin e Rahovecit një ndër sfidat kryesore dhe të përgjithshme për zhvillimin procesit është gjetja e ekuilibrit të duhur në mes të interesave mjedisore dhe atyre socio-ekonomike dhe nevojave. Pasi që situata aktuale në Rahovec përfshin problemet mjedisore,sociale dhe ekonomike,pzhk-ja duhet të ofrojë udhëzime për zhvillim dhe dispozitat zbatuese në mënyrë që t i adresohet këtyre çështjeve. Nga perspektiva socio-ekonomike indikatorët kryesorë të këtij rajoni janë shkalla e lartë e papunësisë (që vlerësohet të jetë 23,39%). Vlerësohet se 80% e të papunësuarve kanë qenë te papunësuar për më tepër se 12 muaj. Si shtesë,sipas PZHK-së, 12.35% e popullatës së kësaj komune jetojnë me vetëm një dollarë në ditë për një person, ndërsa 69.57% e popullatës jetojnë me dy dollarë në ditë për nj person. 39

40 72.20% e popullatë s jeton në varfëri të përgjithshme,gjersa 10.86% jeton në varfëri të skajshme. Sipas UNEP (2002) varfëria është në mesin e shkaqeve kryesore të degradimit të mjedisit urban. Varfëria përgjithësisht njihet si një nga shkaqet më të rëndësishme të ndjeshmërisë ndaj kërcënimeve mjedisore, bazuar në atë së të varfrit kanë kapacitete shumë më të ulëta përballuese, dhe në këtë mënyrë ata bartin barrën e shpërpjesëtuar të ndikimit të katastrofave, konflikteve, thatësirave, shkretëtirëzimit dhe ndotjes. Edhe pse nuk ka qytete të mëdha në komunën e Rahovecit dallimi në mes të vendbanimeve urbane dhe rurale është ende prezent - zhvillimet janë të koncentruara kryesisht në dhe përreth qendrës urbane, përderisa rajonet rurale në përgjithësi, veçanërisht në bjeshkë kanë mungesë të zhvillimit ekonomik dhe social. Shfrytëzimi i modelit të përdorimit të tokës në Rahovec është i ilustruar në figurën e 9-të, ku ngjyra gri shënon vendbanimet, ngjyra e portokallit shënon rajonet bujqësore(përfshirë vreshtat) dhe e gjelbra për pyjet (e hijezuar me ngjyrë të erret) dhe kullotat (e hijezuar me ngjyrë më të ndritshme). Prandaj aktivitetet zhvillimore të destinuara për përmirësimin e situatës socio-ekonomike do të ketë një ndikim të tërthortë afatgjatë edhe në mjedis,edhe pse mund të shfaqen disa ndikime negative(nevoja për burime natyrore). Figura e 9-të. Shfrytëzimi i tokës në komunën e Rahovecit Aktivitete të ndërtimit të paqëndrueshëm dhe të çastit Rahoveci përballet me situatën e rritjes së aktiviteteve të ndërtimit. Situata aktuale karakterizohet nga banimi individual. Ka vetëm 13 ndërtesa me nga 5 kate secila, që zënë 0.5 ha të sipërfaqes së qytetit ose përafërsisht 3% të territorit për banim të zonës urbane të komunës së Rahovecit. Numri i përgjithshëm i objekteve të banimit në kuadër të komunës së Rahovecit është 14288, prej të cilave, të objekteve ose 71% janë të ndërtuara në rajonet rurale, gjersa 4142 objekte apo 29% janë të ndërtuara në zonën urbane. Dendësia mesatare e banimit në fushën e kadastrit të qytetit është 522 banorë për metër katror, gjersa në vendbanimet rurale dendësia mesatare është 223 banorë për metër katror. Deri në kohët e fundit, objektet e banimit janë ndërtuar më një 40

41 material të dobët ndërtimor qerpiç dhe dru. Në këto dekadat e fundit,objektet e banimit janë ndryshuar në mënyrë komplete si në formë ashtu edhe në kualitet. Ndërtesat për banim janë konstruktuar më një apo më shumë kate banimi dhe janë të ndërtuara me material të qëndrueshëm për ndërtim si: tulla, blloqe metali dhe betoni. Pa një bazë të duhur legjislative (dokumente përkatëse të planifikimit) aktivitet e ndërtimit janë të vendosura në mënyrë të rastësishme dhe jo domosdoshmërish në vendet më të përshtatshme (shfrytëzimi i zonave bujqësore dhe rajoneve natyrore të vlefshme) pa një strukturë të duhur urbane. Përdorimi i rastësishëm i materialeve ndërtuese (ku më herët nuk janë diskutuat aspektet e efikasitetit të energjisë) dhe lokacionet e paplanifikuara për zhvillim nuk paraqesin një bazë të mirë për një kualitet të mëtutjeshëm jetësor dhe gjithashtu krijojnë probleme në krijimin e infrastrukturës përkatëse teknike. Mungesa e infrastrukturës si p.sh. objekteve për trajtimin e ujërave të zeza shkakton ndotje të madhe të ujërave sipërfaqësorë të lumenjve të Kosovës ashtu si edhe në komunën e Rahovecit, me ç rast kjo është një pasojë e shkarkimit të ujërave të zeza të patrajtuara, ujërave industriale dhe hedhjes së mbeturinave në mjediset ujore. Këto fenomene negative janë shprehur sidomos në zonat fushore ku ka një prezencë të shtuar të aktiviteteve njerëzore. Bazuar në klasifikimin e cilësisë së ujit në komunën e Rahovecit kemi tre nivele të pranishme të ndotjes. Shkarkimi i ujerave të zeza në rrjedhat ujore pa një trajtim paraprak rrit shkallën e ndotjes në lumenj. Mesatarisht çdo banor shkarkon m³/ ujëra të zeza në vit. Duke u bazuar në statistikat demografike numri i banorëve në komunë është 71,522 banorë (sipas të dhënave komunale nga viti 2010) dhe në këtë mënyrë X = m ³/ të ujerave të zeza ose 34 litra/sek. Shkarkohen në lumenj pa i numëruar objektet industriale. Sistemet e kanalizimit nuk janë të vendosura mirë përveç në nëntë vendbanime ku për fat të keq edhe aty uji shkarkohet pa një trajtim paraprak në mjedise të pastra (lumenj). Lumenjtë janë më të atakuar nga ndotja pasi që dominon mendimi së masa e ujit mundet dhe do ti bartë larg të gjitha mjetet e hedhura. Përveç ndotjes kimike të lumenjve,ku ndotësit futen në ujë si përbërës të lëngshëm, ndotja fizike me mbeturina nuk shpërbëhet dhe përhapët në shtratin e lumit. Mbeturinat e ngurta organike ndikon në ndotjen biologjike,pasi që shpërbërja e tyre krijon kushte të përshtatshme për organizma të ndryshëm të gjallë si dhe parazitë që janë të dëmshëm për jetën e njeriut,si dhe florës dhe faunës që shtrihet përgjatë lumit. Të gjitha këto lloje të ndotjes e zvogëlojnë numrin e botës së gjallë në ujërat natyrorë. Qytetarët e komunës furnizohen me ujë të pijshëm në tri mënyra: 1. Sistemi qendror i Radoniqit për furnizim me ujë. 2. Sistemet e vogla lokale të ujit 3. Bunarët individual Rahoveci gjithashtu përballet me disa probleme sa i përket furnizimit me ujë të pijshëm. Këto i përcjellin sidomos fshatrat gjatë të nxehtit ku në shumë raste uji i pijshëm keqpërdoret për ujitjen e tokës. 83% e popullatës së Rahovecit ka qasje në sistemin e përbashkët të furnizimit me ujë, gjersa vetëm 17% e popullatës nuk kanë qasje ne këto sisteme. Sistemi i ujit të Radoniqit furnizon me ujë rreth banorë ose 83% të popullatës në Komunë. Konsumi mesatar ditor për person llogaritet të jetë përafërsisht litra në ditë. Si krahasim shpenzimi i ujit në një familje në Spanjë është 265 l/për person/në ditë, që përcillet nga Norvegjia(224 l/ për person/në ditë), Holanda (218 l/për person/në ditë dhe Franca (164 l/për person në ditë). Lituania, Estonia dhe Belgjika me 85, 100 dhe 115 l/ për 6 person në ditë. Karakteristikë e veçantë e rajonit të Rahovecit është nevojë e madhe për ujë për ujitje që shkakton probleme për keqpërdorimin ujit të pijshëm gjatë muajve të verës. Cilësia e ujit të pijshëm nga një ujësjellës i Rahovecit është i kontrolluar dhe është në përputhje me standardet përkatëse. Si shtesë e sistemit qendror të furnizimit ne disa

42 vendbanime rurale përdoren edhe pusat në pronësi private,ata janë përgjithësisht të ceket dhe burimet ujore janë të ndjeshme(ndaj ndotjes) dhe të pambrojtura (7-8m thellësi dhe kolona e ujit me thellësi prej 2-3m). Rrjeti i kanalizimit dhe i ujërave të zeza-në komunën e Rahovecit, kullimi i ujerave të zeza është shumë pak i zhvilluar me ç rast sistemi është i përhapur në zonat urbane dhe në disa zona rurale. Një pjesë e madhe e ujërave të zeza derdhet pa ndonjë trajtim paraprak në shtratin e lumit Drini i Bardhë dhe degët e tij. Gjersa pjesa tjetër kanalizimit rrjedh në zonë të hapur me rrezik të përhapjes së sëmundjeve infektive. Vetëm 74.46% e popullatës së komunës ka qasje në rrjetin e mbledhjes së kanalizimeve, dhe 25.54% e popullatës së komunës e derdhin kanalizimin në mënyrë të egër në shumë lokacione ku ata jetojnë, si dhe në shumë lumenj dhe shtretër të lumenjve. Sistemi i ujërave të zeza,sistemi i kanalizimeve dhe mungesa totale e trajtimit të ujërave të zeza qon në ndotjen e lumenjve, tokës dhe rrjedhave nëntokësore të ujit. Një ndotje e tillë përbën një kërcënim serioz për shëndetin e popullsisë si dhe për mjedisin në përgjithësi. Ndërtimi i mundshëm i i një impianti për trajtimin e ujërave të zeza do ti eliminonte rreziqet dhe brengat. Një çështje tjetër vitale për mjedisin në Rahovec janë edhe mbeturinat e ngurta, me ç rast problemi ka dy anë dhe përfshin çështjen e menaxhimit të mbeturinave të ngurta dhe çështjen e hedhjes së paligjshme të mbeturinave. Këto dy probleme janë të ndërlidhura bashkë pasi që pasi që hedhja ilegale mbeturinave shfaqet në vendet ku nuk ka mbledhje të organizuar të mbeturinave. Sipas PZHK-së 53,260 (rreth 75%) të banorëve kanë qasje në sistemin e mbledhjes së mbeturinave të ngurta. Pjesa tjetër e popullatës bën hedhjen e mbeturinave në mënyrë të egër në lokacione të ndryshme te vendbanimeve ku ata jetojnë ose në shtratin e përroskave apo lumenjve. Në komunën e Rahovecit menaxhimi i mbeturinave ofrohet nga njësia operative Ambienti me degën e saj rajonale në Rahovec. Kjo kompani kryen shërbime në zonën urbane dhe bazuar në analizat e bëra për këtë lloj shërbimi është ende në një nivel të ulët sepse vetëm zonat urbane kanë qasje në menaxhimin mbeturinave që do të thotë se 30% e popullatës së komunës kanë qasje në këtë shërbim. Kjo sasi e mbeturinave që nuk klasifikohet gjatë mbledhjes,më vonë transportohet në deponinë rajonale në Prizren( në Landovicë). Gjatë vitit 2011 disa operatorë privatë kanë filluar zgjerimin e mbledhjes dhe menaxhimit në shumicën e komunës së Rahovecit dhe vendbanimeve te tij. Degradimi i lumenjve dhe tokës sipas të dhënave komunale nxjerrja e zhavorrit ka shkaktuar degradimin e shtretërve të lumenjve m dhe si pasojë ka ardhur deri tek ndryshimi natyral i rrjedhës së lumit, dhe pas kësaj ndotjes dhe shkatërrimit të biosferës së lumit dhe rreth tij. Pasojat e përdorimit të zhavorrit në mënyrë të paplanifikuar në shtretërit e lumenjve shkaktojnë edhe përmbytjen e tokave bujqësore. Degradimi i tokës është një fenomen në komunën e Rahovecit që shfaqet në disa forma: nxjerrja e e zhavorrit përgjatë brigjeve të lumit Drini i Bardhë,guroret dhe hedhja e mbeturinave nga vendbanimet si dhe mbeturinat tjera të ngurta në pjesë të ndryshme te rajonit. Operacionet legale dhe ato ilegale te nxjerrjes së zhavorrit kanë shfrytëzuar burimet minerale dhe i kanë shkaktuar dëme tokës bujqësore me ç rast kanë shkatërruar habitatin e lumenjve. Sipërfaqet bujqësore që kanë degraduar si pasojë e përdorimit të pakontrolluar të materialeve inerte kanë pasoja të rënda mjedisore. Dukuria negative e dëmtimit të pyjeve dhe degradimit të tyre është ë pranishme me prerjen ilegale të pyjeve që ka si pasojë shtimin e sipërfaqeve të zhveshura dhe mundëson procese negative të erozionit dhe përmbytjeve. Kujdesi i kufizuar për pyjet ka shkaktuar shfaqjen e sëmundjeve dhe insekteve si dhe prishjen e formacioneve të pyjeve, lisave etj. Mjedisi i papastër dhe hedhja mbeturinave janë të pranishme në vendbanimet e komunës ku kemi shumë deponi ilegale të mbeturinave me ç rast ka pasoja për florën dhe faunën si dhe 42

43 për mjedisin njerëzor. Gjatë vizitave në terren janë vërejtur degradime afër brigjeve të lumit dhe në pjesë të ndryshme të vendit. Edhe pse cilësia e ajrit në komunën e Rahovecit nuk është matur mund të vlerësohet se është ndikuar negativisht nga operatorët industrialë të guroreve si dhe trafiku i automjeteve në zonat urbane përgjatë autostradës kombëtare Pejë Rahovec Prizren 5.4 Shqyrtimi i alternativave Neni 5 i Direktivës së VSM-së përcakton se Raporti i Mjedisit duhet t i ketë në konsideratë alternativat e arsyeshme duke marrë parasysh edhe objektivat dhe fushëveprimin gjeografik të planit ose programit. Çështja e alternativave paraqet një funksion kritik për procesin e VSM-së dhe është i nevojshëm për vlerësimin pasojave të mundshme në mjedis me një gamë të gjerë të strategjive zhvillimore për PZHK-në në kuadër të kufizimeve të imponuara nga kushtet mjedisore. Për VSM-në e PZHK-së Rahovecit tre skenarët e mëposhtëm janë analizuar: Skenari 0 /ose skenari mos bëj asgjë. Ndikimet socio-ekonomike dhe ato mjedisore do të analizohen në kontekstin e mos-zbatimit të PZHK-së, me ç rast aspektet pozitive dhe negative të gjendjes aktuale do të përshkruhen dhe analizohen,si dhe të bëhet parashikimi i tendencave të ardhshme në zhvillim pa ndërhyrje anësorë. Edhe pse skenari për të mos bërë asgjë nuk dukët të jetë alternativë e arsyeshme pasi që përgatitka e PZHK-se kërkohet me ligj,por skenari mos bëj asgjë duhet të jete një pikë referimi me të cilin vlerësohet PZHK-ja e propozuar. Skenari -Zbatimi i plotë i PZHK-së. Ndikimet kryesore të zbatimit të PZHK-së së Rahovecit dhe kornizës për zhvillim mjedisor(qasja policentrite për mjedisin), strategjitë e zbatimit, veprimet dhe dispozitat do te konsiderohen si një nga skenarët që marrin parasysh një qasje gjithëpërfshirëse dhe ambicioze. Skenari konservativ dhe i qëndrueshëm. Skenari i tretë përshkruan situatën ku janë integruar masat dhe sugjerimet për zbutjen dhe përmirësimin e skenarit për zbatimit të plotë. Gjithashtu vë në dukje rreziqet që gjatë periudhës së PZHK-së jo të gjitha aktivitetet e propozuara do të zbatohen. (pengesat financiare,administrative ose tjera). Si shtese e përshkrimit dhe analizimit të skenarëve të lartpërmendur ka një detyrë që përfshin alternativat e preferuara,bazuar në mjedis, dhe përshkrimi i saktë i arsyeve përkatëse në lidhje me këtë zgjedhje. 5.5 Objektivat mjedisore, treguesit dhe synimet VSM-ja përdor një kombinim të objektive, tregueseve dhe synimeve për të parashikuar efektet, përshkruar dhe monitoruar ndryshimin e planeve dhe programeve të propozuara në fushën e mjedisit. Objektivat Strategjike Mjedisore dhe synimet përcaktojnë qëllimet dhe pragjet të cilat duhet të merren parasysh gjatë vlerësimit të ndikimit të Planeve dhe Programeve mbi mjedisin. Aleatë për zhvillimin e NP-ve janë treguesit dhe caqet mjedisore. Indikatorët ndihmojnë në aspektin e monitorimit të VSM-së,ndërsa synimet ofrojnë synime reale dhe të arritshme për të cilat autoritetet lokale mund të punojnë. Treguesit përdoren për të ilustruar dhe komunikuar efektin në një mënyrë të thjeshtë dhe efektive. Treguesit mund të përdoren gjithashtu për të formuar bazën për monitorimin e programit të PZHK-së. 43

44 Objektivat mjedisor sigurojnë një pikë referimi qëllimin kundër të cilit efektet mjedisore të planit mund të testohen. Ato duhet që të jenë zakonisht të ngjashme me masat që janë në PZHK ose që dalin nga objektivat që mund të ekzistojnë. Shembuj të objektivave mjedisore: ulja e zhurmës dhe dridhjes në zonat e banuara, rritja e kualitetit të ujit në ujërat sipërfaqësor, ulja e emetimeve të CO 2 nga transporti apo gjenerimi i energjisë elektrike, minimizimi i ndikimeve ose vendbanimeve të caktuara. Treguesit ofrojnë mjetet për të matur progresin drejt arritjes së objektivave mjedisore me kalimin e kohës të tilla si ankesat e zhurmës të marra gjatë një periudhe specifike kohore, kualitetit të lumit/liqenit, tonelatave të emetuara të CO2-së për vit, zonat e përcaktuara të vendbanimeve. Synimi përshkruan gjendjen e dëshirueshme në lidhje me çdo objektiv në terma sasiorë, siç vijon: ulje prej 50% e ankesave të zhurmës, përmbushja e objektivave të kërkuara nga rregulloret e fosforit, X tonelata të CO 2 të emetuara deri në vitin 2020 ose ndikime jo të rëndësishme për popullatën e llojeve të mbrojtura. Është e rëndësishme që treguesit të jenë të matshëm dhe objektivat të jenë reale dhe të sigurojnë që ekzistojnë rrjete monitoruese për matjen e treguesit, ose që ka burime në dispozicion për ndërtimin e rrjeteve të reja monitoruese. Objektivat sasiorë dhe treguesit janë më të dobishëm se sa ata cilësor, pasi që ata mund të gjenerojnë të dhëna të prekshme dhe reale për aq kohë sa janë realiste, janë më lehtë që të monitorohen. Megjithatë, treguesit cilësorë nuk duhet që të nën-vlerësohen, sepse nganjëherë ato janë i vetmi opsion në dispozicion për matjen e performancës. Objektivat, treguesit dhe caqet tashmë janë propozuar në fazën e studimit dhe diskutuar gjatë punëtorive publike. Për shkak të faktit se ka mungesë të sistemeve të monitorimit të mjedisit në Rahovec/Kosovë në këtë moment shumë tregues dhe objektiva janë në shkallën e përmirësimit në një gjendje të veçantë të mjedisit. Objektivi Synimi Treguesi 1. Për të mbrojtur dhe ruajtur burimet ujore dhe cilësinë e ujit me trajtim adekuat të ujërave të zeza dhe shfrytëzim të qëndrueshëm të burimeve ujore 1.1 Për të rritur cilësinë e ujit të pijes 30% (%) e cilësisë të përmirësuar të ujit të pijes të sistemit qendror të ujit 1.2 Për të diversifikuar burimet e ujit 2 Numri i burimeve të reja të ujit të të pijes 1.3 Ofron qasje në sistemin e kanalizimit, trajtimin e ujërave të zeza pijes 50% Përqindja e ujërave të zeza të trajtuara në mënyrë të duhur; Cilësia e ujërave të zeza të trajtuara 1.4 Ulë konsumimin e ujit 10% Sasia e ujit të konsumuar të ofruar për kokë banori për ditë 2. Për të mirëmbajtur dhe për të përmirësuar modelet e balancuar dhe të qëndrueshme të shfrytëzimit të tokës mes zonave të banimit, bujqësore dhe natyrore 2.1 Ruajtja e tokave bujqësore 90% Të ruhet hektarë/përqindje e tokës së punueshme nga banimi/ industria etj. 2.2 Shmangia e zonave të banimit 80% Ulja e (%) ha/metra katror të zonave me banim joformal 2.3 Përmirësimi i cilësisë të zonave të banimit me ofrimin e hapësirave të hapura cilësore dhe Treguesit e cilësisë Përmirësimi i cilësisë së jetesës 44

45 shërbimeve sociale 3. Për të promovuar dhe zbatuar mënyrat e bujqësisë së qëndrueshme 3.1 Ulja e ndotjes në tokë dhe në ujë nga plehrat 50% Shkalla e tokës së pandotur 4. Për të përmirësuar sistemin e menaxhimit të mbeturinave nga pastrimi i deponive të paligjshme dhe modernizimin e sistemit për menaxhimin e mbeturinave 4.1 Eliminimi i deponive ilegale 80% Përqindja e deponive të paligjshme të mbeturinave të eliminuara apo të shndërruara në stacione transiti për mbeturina 4.2 Përmirësimin e grumbullimit të 50% Shtimi i përqindjes (%) së mbeturinave të ngurta dhe familjeve të përfshira në sistemin e trajtimit mbledhjen adekuate të mbeturinave dhe sistemit të 4.3 Promovimi dhe zbatimi i riciklimit dhe zgjidhja e aktiviteteve trajtimit të mbeturinave 15% Përqindja e mbeturinave të ngurta të ricikluara 5. Për sigurimin kushteve të favorshme për ruajtjen e biodiversitetit duke ruajtur habitatet vlefshme dhe duke mundësuar lidhjen mes habitateve 5.1 Sigurimi i kushteve për ruajtjen Treguesi i cilësisë Shtimi i numrit të habitateve, e bio-diversitetit ruajtja e habitateve të tanishme 5.2 Integrimi i rrjeteve ekologjike në 10% shkalla/përqindja e elementeve të komunë rrjetit ekologjik(korridoret e gjelbër, zonat e mbrojtura, tampon zonat) 6. Për te paraqitur dhe zbatuar masa të efikasitetit energjetik në aktivitetet e zhvillimit lokal 6.1 Ofrojnë zgjidhje për energji alternative (dielli, era,) 6.2 Përmirësimi i kushteve për transport të qëndrueshëm, rrugët e sigurta për këmbësorë dhe çiklistë 7. Të ulet niveli i ndotjes së mjedisit 7.1 Ulja e nivelit të ndotësve në burimet e ujërave sipërfaqësore 20% Përqindja totale e energjisë së përdorur Treguesi i cilësisë 25% Përqindja e përmirësimit 7.2 Ulja e nivelit të ndotjes së ajrit 40% Përqindja e përmirësimit 7.3 Ulja e nivelit të ndotjes së tokës 40% Përqindja e përmirësimit 8. Rritja e ndërgjegjësimit mjedisor të qytetarëve të Rahovecit 8.1 Projektet mjedisore për fëmijët parashkollor dhe atyre në shkollë 8.2 Rritja e mbulimit të çështjeve mjedisore në media lokale 8.3 Organizimi i fushatave për nxitjen e mënyrave të qëndrueshme për konsumimin e ujit,energjisë dhe burimeve tjera në mesin e qytetarëve të Rahovecit 10 Numri i projekteve në vit Treguesi i cilësisë 2 Numri i fushatave në vit 45

46 Në mënyrë që të vlerësoj përputhshmërinë e objektivave mjedisorë më anë të qëllimeve afatgjatë zhvillimore të PZHK-së ( të cekura në PZHK, kaptina II.5) është krijuar një matricë e përputhshmërisë (Figura 10). Matrica pasqyron faktin se objektiva e parë dhe e dytë mjedisore aktualisht janë më të mbështetura me anë të PZHK-së,mirëpo për të gjitha VSM-të tjera ka disa objektiva me të cilat përputhen. Objektivat e PZHK-së të cilat përputhen më së shumti me VSM-të janë: - objektiva Q5S1 - parandalimi i deponimit të mbeturinave në rrjedhat ujore dhe mjediset e tjera; - objektiva Q5S7 Mbrojtja dhe shfrytëzimi racional i pyjeve; - objektiva Q7S3 - Qasje për të gjithë popullsinë në rrjetin e kanalizimit; - objektiva Q7S6 mbledhja mbeturinave dhe riciklimi. Edhe pse marrëdhëniet në mes të shumicës së objektivave të VSM-ve dhe PZHK-së janë neutrale apo pozitive ka disa ndër-veprime ku mund të përfshihen konfliktet mundshme. Në mënyrë që të parandalohet shfaqja e këtyre konflikteve objektivat e PZHK-së duhet të zbatohen më një kujdes të veçantë: - objektiva Q2S4 stimulimet e vazhdueshme për aktivitetet bujqësore; - objektiva Q4S2 krijimi i qendrave të reja dytësorë; - objektiva Q6S1 zhvillimi i bujqësisë dhe prodhimit bujqësor; - objektiva Q6S2 zhvillimi i prodhimit të vreshtarisë dhe vendosja e garantuar në tregjet evropiane dhe ndërkombëtare. Objektiva e vetme e PZHK-së me potencial të madh për konflikt është objektiva Q5S4 që parasheh rregullimin e shtretërve të lumit për të parandaluar përmbytjet. Është shumë me rëndësi për ti diskutuar këto aktivitete rregulluese më një kujdes të shtuar për mjedisin e shtretërve të lumenjve pasi që ata kanë një potencial shumë të fortë të bio-diversitetit duke vepruar si një kufi në mes të habitateve ujore dhe atyre tokësore. Në anën tjetër parandalimi i përmbytjeve (vërshimeve) është nje mekanizëm efikas për mbrojtjen e burimeve të vlefshme të tokës bujqësore dhe i shmang substancat e dëmshme nga dheu që të përfundojnë në burimet ujore nëntokësore. VSM 1 VSM2 VSM3 VSM 4 VSM 5 VSM 6 VSM 7 VSM 8 Q1S1. o o o O o o O + Q1S2 o o o O o o O + Q1S3 o + o + o o O O Q2S1. o o o O o o O O Q2S2. o o o O o o O O Q2S3. o o o O o o O O Q2S4. o + + O - o - O Q3S1. o o o O o + O O Q3S2. + o o O o o O O Q3S3. o o o O o o O O Q4S o O - o O O Q4S o O - o - O Q4S o O + o o O Q4S o + + o + O Q5S o ++ + o ++ + Q5S O + o ++ + Q5S O + o + O Q5S O - - o o O Q5S o O + o + O Q5S o + + o

47 Q5S o O ++ o + + Q5S o O ++ o + O Q6S O - o - O Q6S o - O Q6S o O + o o + Q7S1. o + o + o o o O Q7S O + o o + Q7S o O + o ++ + Q7S o O o o + + Q7S5. o + o O o + o O Q7S o ++ + o ++ + Q7S7. o + o O o + o O Q7S o O o + + O Q7S9. o + o O o o o + Q7S10. o + o O o o o O ++ Përputhshmëri mjaft të mirë + Përputhshmëri të mirë O Marrëdhënie neutrale - Konflikt i mundshëm i moderuar - - Konflikt i mundshëm i fortë Figura 10. Matrica e përputhshmërisë së VSM-së dhe PZHK-së 6. Vlerësimi mjedisor i PZHK-së së Rahovecit Kapitulli strategjik apo PZHK-ja (Kapitulli II) ofron vizionin dhe 7 qëllime/parime strategjike. Secili qëllim përmban një numër (3-10) të objektivave mbështetëse. Kapitulli strategjik përfshin shumë komponentë me potencial të fortë pozitiv mjedisor nëse zbatohet në mënyrë efektive, të tilla si të gjitha ato të propozuara dhe qëllimi 5, Mbrojtja e mjedisit dhe përdorimin racional: parandalimi dhe deponimi i mbeturinave në trupat ujor dhe mjedise të tjera, duke parandaluar shkarkimin e ujërave të zeza industriale në lumenj dhe ndërtimi i impiantit për trajtimin e ujërave të zeza, të ndërmarrin masat anti-erozionit, rregullimin e shtretërve të lumenjve për të parandaluar përmbytjet, përdorimin racional të zhavorrit dhe gurthyesve për zhvillim të qëndrueshëm, mbrojtjen dhe përdorimin e qëndrueshëm të trashëgimisë natyrore dhe kulturore, mbrojtjen dhe shfrytëzimin racional të pyjeve dhe ripyllëzimin e hapësirave shterpe dhe krijimin e zonave të gjelbra. Përveç kësaj ka disa objektiva të tjera nën qëllimin e zhvillimit të infrastrukturës (qëllimi 7) për të adresuar parimet e qëndrueshmërisë të tilla si: përmirësimi i sistemit të furnizimit me ujë dhe ndërtimin e sistemit të ujitjes, qasjen për të gjithë popullsinë në rrjetin e kanalizimit, zgjerimi i sistemit të ujërave atmosferike dhe mbledhjen/riciklimin e mbeturinave. Është e qartë se qëllimi 4 (Zhvillimi i vendbanimeve dhe ndërtimet e planifikuara), dhe objektivat e veta - lidhja funksionale me qendrën urbane, ngritja e qendrave të reja dytësore, hartimi i planeve rregullative urbane dhe zgjidhjet për ndërtimet e paligjshme dhe vendbanimet joformale - janë të drejtuara në përmirësimin e gjendjes në komunë dhe kanë një ndikim indirekt pozitiv në mjedis. Edhe pse nuk ka ndikim negativ mjedisor të madh ka të ngjarë që nuk janë të përfshira në ndonjë nga komponentët strategjike të PZHK-së të gjitha qëllimet janë për t'u zbatuar me ngarkesat e parimit të qëndrueshmërisë, kjo është veçanërisht e rëndësishme kur bëhet fjalë për qëllimet e ekonomisë dhe infrastrukturës (qëllimi 6 dhe 7) dhe objektivat e tyre. Edhe pse 47

48 është e qartë se për zhvillimin e mëtejshëm ekziston një nevojë jetike për zhvillimin ekonomik (përfshirë bujqësinë) dhe ndërtimet infrastrukturore, është e domosdoshme që gjatë planifikimit dhe implementimit të këtyre aktiviteteve të gjendet një balancë i duhur midis interesave ekonomike dhe mjedisore (përdorimi i arsyeshëm i burimeve, efikasitetin e energjisë dhe mbrojtja e biodiversitetit). Vlerësimi i ndikimit socio-ekonomik dhe mjedisor i kornizës së propozuar. Korniza propozon tre skenarë të alternativave hapësinore - monocentrik, lineare dhe policentrik, prej tyre i fundit është zgjedhur të jetë më i përshtatshmi për zhvillimin e mëtejshëm të Rahovecit. Për qendrat e identifikuara/krijuar duhet të formohet sistem hierarkik me tre nivele: Qendra e komunës (qyteti i Rahovecit), qendrat dytësore (përmirësimin i tre qendrave ekzistuese Krushë e Madhe, Ratkoc dhe Xërxë) dhe qendrat lokale. Nga perspektiva e zhvillimit ekonomik theksi vihet në bujqësi, perspektivat kryesore të zhvillimit janë të përcaktuara shtrihen në trekëndëshin në mes të qendrës (Rahovec) dhe nënqendrat (Retkoc dhe Krushë e Madhe). Aktivitetet kryesore për të mbështetur zhvillimin janë aktivitetet bujqësore të tilla si vreshtat, industria e përpunimit të rrushit, industri ushqimore, por gjithashtu, industrinë e turizmit mjekësor dhe turizmit. Korniza hapësinore nuk parasheh dhe as nuk lokalizon ndonjë objekt të veçantë për të mbështetur zhvillimin ekonomik. Pasi koncepti parashikon zhvillimin ekonomik kryesisht të shtrirë në qendrat komunale dhe sekondare, lokacionet specifike të objekteve të veçanta duhet të identifikohen brenda dokumenteve planifikuese të nivelit më të ulët. Korniza adreson perspektivën e planifikimit të popullsisë/vendbanimeve duke llogaritur sëpari popullsinë e pritshëm deri në vitin 2020, ajo është vlerësuar të jetë banorë. Sugjerohet që shuma e përgjithshme e tokës së nevojshme për ndërtimin dhe zhvillimin e mëtejshëm të vendbanimeve është rreth 120 hektarë. Prandaj përveç dendësimit të zonave aktuale propozon një zgjerimit të zonave të vendbanimeve për të gjitha qendrat e propozuara. Zgjerimi i vendbanimeve në kufijtë e zonave të propozuara minimizon konfliktet midis linjës bujqësore dhe asaj të ndërtimit. Përveç kësaj zonat e kufizuara të zhvillimit ofrojnë zhvillim urban më efektive (përfshirë infrastrukturën) në nivelin e planifikimit të ulët. Ka shumë të ngjarë që infrastruktura e duhur për ujë/ujëra të zeza do të ofrohet dhe sistemit i grumbullimit të mbeturinave të do të jetë vendosur. Përveç zonave të caktuara të zgjerimit të vendbanimeve PZHK-ja (edhe pse jo kapitulli korniza hapësinore, por i katërti, kapitulli zbatimi i strategjive) ofron zona të caktuara për aktivitete të ndryshme ekonomike të tilla si tregti, industri dhe turizëm. Nëse ka nevojë për forma të zgjeruara të këtij lloji të aktiviteteve ekonomike (ndikimet e mundshme negative të përfshira) qasja e gjetjes së disa zonave të caktuara është e justifikuar dhe ndihmon për të zbutur ndikimet e mundshme negative mjedisore dhe kursen tokën e vlefshme natyrore dhe bujqësore nga zhvillimet e pakontrolluara. Por përveç kësaj parimet për përdorim të përzier duhet të zbatohet gjatë zhvillimit, si në bazë të UN-Habitat-it (2012) ajo përfshin disa përfitime, të tilla si: - Përfitimet sociale, përmirësimin e qasjes në shërbime dhe pajisje urbane për një segment të gjerë të popullsisë, dhe rritjen e mundësive të strehimit për lloje të ndryshme të amvisërive. Kjo rrit sigurinë e perceptuar të një zone duke rritur numrin e njerëzve në rrugë; - Përfitimet ekonomike, duke rritur potencialin e transaksioneve të biznesit dhe të tregtisë, si rend i aktiviteteve tërheq shumë konsumatorë potencial gjatë më shumë orëve të ditës; - Përfitimet nga toka dhe infrastruktura, ulja e kërkesës së përgjithshme për udhëtim të udhëtarëve, shkurtimin e gjatësisë mesatare të udhëtim dhe reduktimin e përdorimit të makinave të gjitha së bashku. Përveç minimizimit të kërkesave të infrastrukturës rrugore dhe 48

49 uljen e sasisë së tokës të ndarë për parkim, përdorimi i përzier i tokës, gjithashtu ofron një bazë të madhe për përdorimin e transportit publik dhe për ecje dhe çiklizëm.` Korniza gjithashtu përshkruan qëllimin e decentralizimit administrativ ku disa prej shërbimeve publike për fshatrat më të vogla ofrohen nga qendrat dytësore. Kjo qasje (e ilustruar në skemën më poshtë) nuk ka të ngjarë të përfshijë çdo ndikim negative mjedisore, në të kundërtën, ajo ofron zgjidhje mjedisore të cilat janë drejtojnë nga kushtet lokale dhe fleksibiliteti. Figura 11. Struktura e vendbanimeve në PZHK-ë Sidoqoftë për zbatim efektiv të sistemit të banimit ka nevojë që të sigurohet koordinimi efektiv dhe sistemi përkrahës për qendrat sekondare. Përderisa të gjenden qendrat tërheqëse të komunës ka nevojë që të analizohen ndikimet ndërkufitare, si fakti që qendra e Prizrenit shërben si qendër vitale për gjithë regjionin. Kapitulli i përshkruan parimet e përgjithshme të zhvillimit të infrastrukturës sociale (çerdhet, shkollat, institucionet sociale), lokacionet specifike të objekteve të reja nuk janë identifikuar, por është deklaruar që aktivitetet e ndërtimit do të shmangin tokat e vlefshme bujqësore. Për 49

50 të gjitha aktivitetet e ndërtimit është e rëndësishme të përmendet se në mënyrë që të lehtësohen ndikimet e mundshme negative në mjedis gjatë vetë ndërtimit dhe mirëmbajtjes së mëvonshme duhet të planifikohet dhe të zbatohen sipas parimeve të qëndrueshmërisë (menaxhimi i mbeturinave të ndërtimit duke përdorur materiale të qëndrueshme, dhe duke siguruar zgjidhje të efektshme energjetike). Të dyja kornizat hapësinore dhe kapitujt e implementimit listojnë nevojën për të zhvilluar infrastrukturën e transportimit, të dy projektet e ndërtimit dhe përmirësimit janë paraparë. Edhe pse këto iniciativa përfshijnë, ndikimin afatshkurtër negativ në mjedis për shkak të nevojave të burimeve natyrore (ndërtimi i rrugëve/ materialet e përmirësimit, përdorimin e makinerisë) kjo është mbingarkuar me ndikime socio-ekonomike dhe ndikimi afatgjatë indirekt pozitiv në mjedis i shkaktuar nga kualiteti më i mirë i rrugëve (mundëson që të përdoren makina më moderne, me emetim të ulët të CO2, të përshtatshme për transport publik). Nga perspektiva infrastrukturore, PZHK-ja ka për qëllim zhvillimin e më tejmë në fushat e furnizimit me elektricitet dhe ndriçimi i rrugëve, megjithatë nuk ka dëshmi të promovimit të burimeve energjetike alternative (solar,erërave, ujore). Sugjerohet që nevoja për integrimin e këtyre zgjidhjeve duhet të theksohet qartë dhe burimet e mundshme të vlerësohen dhe të identifikohen, veçanërisht për infrastrukturën publike dhe ndërtesat. Për të ju adresuar problemeve me furnizimin e ujit veprimet e mëposhtme propozohen nga PZHK-ja: Rehabilitimi i furnizimit me ujë në zonat qendrore urbane në mënyrë që të zvogëlohen humbjet Zgjerimi i furnizimit me ujë i vendbanimeve qendrore Qifllak, Polluzhë, Kramovik etj. Ndërtimi i një rezervuari të ri që të përmbushen kërkesat e zonave që shtrihen në mbi 550m lartësi; Instalimi i sistemit të dezinfektimit të vazhdueshëm më gazë klorik, Rritja e prodhimit të ujit Ndërtimi i furnizuesve lokal në zonat ku janë identifikuar burimet natyrore: Drenovc, Senovc, Pastasel, Kaznik, Petkovic etj Menaxhimi i sistemit të furnizimit lokal me ujë të Radoniq Pasi që këto aktivitetet e adresojnë nevojën që të shmangen humbjet mëdha të mëtejme të ujit dhe përfshinë konsumin e ujit në shumicën e vendbanimeve në sistemin qendror ( pa përdorim të pakontrolluar), kjo është kryesisht me ndikim pozitiv në mjedis. Megjithatë ekziston nevoja e mëtejme që të shtohet një objektiv që të reduktohet shkalla e konsumit mesatar që është deklaruar të jetë litra për person në ditë. Kjo shkallë e konsumit mund të konsiderohet të jetë mjaftë e lartë dhe ka mundësi dhe nevojë që të zvogëlohet, përveç zvogëlimit të rrjedhjeve, masat e tjera të mundshme mund të jenë fushata për ngritjen e vetëdijes tek konsumatorët, masa më efektive për ujitjen, dhe ripërdorimi i ujërave të zeza të trajtuara. Problemi i ujërave të zeza si një nga çështjet kryesore mjedisore në Rahovec janë të adresuara në mënyrë të përgjithshme në PZHK, edhe pse janë përshkruar qasjet dhe teknikat kryesore, ka nevojë për një qasje më të plotë. Pasi që çështja është mjaftë komplekse PZHK-ja duhet të shpreh nevojën që të krijohet plani i përbashkët i komunës për furnizimin me ujë dhe trajtimin e ujërave të zeza, që propozon zgjidhjen e përshtatshme dhe vendndodhjen e qendrave për zonën e mbledhjes dhe trajtimit/pompimin për zonën e veçantë. Nëse sistemet qendrore dëshmohen si të paarsyeshme dhe jo efektive, duhet të sugjerohen zgjidhje të qëndrueshme lokale si shtesë ndaj sistemeve septike të pastrimit biologjik. Nga dy opsionet e propozuara të trajtimit të ujërave të zeza (ndarja lokale me Gjakovën) qasja 50

51 lokale duhet të përgatitet, pasi që siguron më shumë mundësi që të përshtatet më kushtet lokale, është më fleksibile, përfshinë më pak tuba dhe lejojnë një gamë më të gjerë të teknikave të pastrimit. Disa nga çështjet mjedisore janë të adresuara në mënyrë mjaftë adekuate në PZHK ( të tilla si mbrojtja e pyjeve, degradimi i tokës, dhe parandalimi i katastrofave natyrore) ekziston nevoja e mëtejme që të shtjellohet çështja e mbeturinave të ngurta si një nga shqetësimet kryesore mjedisore të zonës. Deri më tani PZHK-ja propozon zgjidhjet e mëposhtme për problemin: Ngritja e financimit për teknologjinë e mbledhjes së mbeturinave Funksionalizimin e procesit të riciklimit Përcjellja e rehabilitimit të deponive ilegale Ndërtimi i një deponie të re të përpunimit, deponimin, riciklimit të mbeturinave më Komunat fqinje Marrja e masave për mbledhjen, deponimin dhe përpunimin e mbeturinave komunale Sigurimi i partneritetit publiko-privat për përpunimin dhe riciklimin e mbeturinave Stimulime fiskale për sjelljen miqësore ndaj mjedisit Por përveç kësaj kur është fjala për zgjedhjen e problemit të deponimit ilegal dhe menaxhimit jo adekuat të sistemit të mbeturinave është me rëndësi që të vërehet që ky problem nuk mund të zgjidhet vetëm në nivel lokal. Vendndodhja e deponitë dhe sistemi i menaxhimit kërkon koordinim nga autoritet kombëtare. Megjithatë zgjidhjet lokale (të tilla si deponit transite të mbeturinave) janë dëshmuar të jenë efikase dhe ja vlen të zbatohen në Rahovec gjithashtu. Sipas UN-habitatit (2012) madhësia dhe vendndodhja e deponive përcakton kostot dhe eksternalitetet. Përparësia e kostove të ndërtimit dhe funksionalizimit të deponive të shkallëve të mëdha në krahasim me ato të shkallëve të vogla ka rezultuar me një trend të deponive regjionale. Deponit më të mëdha mund të jenë më efektive sa i përket kostos për ton por mund të ketë kosto më të lartë të transportit dhe të ketë efekte negative mbi vlerën e pronës se sa deponitë e vogla; ato zakonisht janë të papëlqyera nga komuniteti. Vendndodhja mund të minimizojë faktorë të tillë si rritja e trafikut, zhurma, erërat e pakëndshme, degradimin e mjedisit dhe përdorimin e kufizuar të tokës, dhe zonat mbrojtëse e përcaktojnë se ku nuk duhet vendosur deponit. Masat të tilla si sigurimi i hapësirës, klasifikimi dhe riciklimi afër zonave ku prodhohen mbeturinat mund të ndihmojnë në zvogëlimin e madhësisë së deponive. Përderisa themelimi i trajtimit të mbeturinave të ngurta duhet të vërej se deponia/ stacioni transit i trajtimit të mbeturinave nuk është e lehtë të gjendet dhe mund të mos mirëpritet nga komuniteti lokal për shkak të frikës nga erërat, insektet, brejtësit, lirimi i gazrave dhe ndotja e ujit që mund të ndodh. Ashtu si në rastin e Rahovecit është e mundshme që mbeturinat e ngurta duhet të dërgohen në deponit jashtë kufijve të komunës (aktualisht në Prizren) shqetësimi kryesore do të ishte mbledhja e mbeturinave nga amvisëritë si shtesë ndajë ndikimeve të lartpërmendura mjedisore aspekti social duhet të merret parasysh gjithashtu pasi që ka ende nevojë të përmirësohet banimi i habitatit lokal dhe të përfshihen në sistemin e menaxhimit të mbeturinave dhe të paguajnë për të. Kompostimi duhet të konsiderohet si masë perspektive për të zvogëluar/shmangur mbeturinat urbane dhe rurale me mundësin që të kontribuoj një fertilzim qëndrueshëm, sipas UN-habitatit (2012) kompostimi është një proces i lirë që mund të merret me gjysmën e mbeturinave urbane që e bënë atë një zgjidhje të përshtatshme, veçanërisht për qytetet në vendet në zhvillim. Nëse është pjesë e një programi të integruar të menaxhimit të mbeturinave, kompostimi e favorizon riciklimin dhe ndihmon në zbritjen e gazit që shkakton efektin serrë(ges) 51

52 Faza e katërt e planit të zhvillimit komunal, për komunën e Rahovecit përfshinë strategji, përmes të cilave do të arrihet qëllimi për të ardhmen tonë dhe do të arrij qëllimin dhe objektivat e caktuara gjatë procesit të planifikimit. Strategjia përfshinë masa dhe veprime që duhet të merren në të ardhmen që të arrihet një zhvillim më kompakt dhe i qëndrueshëm në komunën e Rahovecit. Aktivitet rrjedhin direkt nga komponentët strategjik janë të shtjelluara më tej në kuadër strategjive specifike (zhvillimi ekonomik dhe infrastrukturor), për secilin aktivitet afatet dhe afatet e treguara dhe kostot janë dhënë së bashku me trupat relevant/vendimmarrës dhe burimet financuese. Ndikimi i mundshëm mjedisor i të gjithë projekteve të propozuara është vlerësuar në matricën mjedisore (Aneksi 3), ndërsa natyra (pozitive/negative/neutrale), fuqia dhe fushë veprimi gjeografik i ndikimit është treguar. Njëjtë me kapitullin strategjik mund të thuhet se nuk ka aktivitete me ndikim konsiderueshëm të fort negativ mjedisor. Nëse ndikimi mesatar apo i dobët do të mund të parashikohej zakonisht aty do të përfshihej ndikim pozitiv socio-ekonomik, zakonisht ka projekte të ndërtimit, me ndikime afat-shkurtër që mund të lehtësohen në mënyrë efikase. Në anën tjetër, plani propozon aktivitete për të përmirësuar gjendjen aktuale mjedisore dhe propozon projekte për të zgjidhur problemet (degradimin e tokës, mbledhjen e mbeturinave të ngurta dhe pastrimin e ujërave të zeza). Për të adresuar problemet aktuale mjedisore dhe të lehtësuar kërcënimet e mundshme mjedisore nga perspektivat e zhvillimit të PZHK-së, implementimi i dispozitave, ky kapitull i liston një sërë masash përkatëse. Objekti i masave lehtësuese janë që të shmanget apo të zvogëlohet çfarëdo efekti negativ në mjedis. Zgjedhja e masave më të përshtatshme lehtësuese është një aktivitet gjatë gjithë procesit të zhvillimit dhe mund të bëhet në bashkëpunim me të gjitha palët e interesuara (vendimmarrësit, ekspertët, organizmat privat dhe publik). Edhe pse PZHK-ja aktuale nuk ka ndikim të rëndësishëm negativ mjedisor, gama e kufizuar e ndikimit mund të minimizohet me masat vijuese(pjesërisht tashmë është sugjeruar nga PZHK-ja) - sasia maksimale e gjelbërimit duhet të ruhet gjatë zhvillimit të aktiviteteve në mënyrë që të mbroj pjesën e duhur të zonave të mbuluar-natyrale - shumëllojshmëria dhe qëndrueshmëria e përdorimit të burimeve pyjore në mënyrë që të ruhet profiti i mëtejmë dhe shumëllojshmëria e pyjeve : -që të mbahen zonat bujqësore në përdorim aktiv në mënyrë që të ruhen vlerat estetike dhe vlerat e peizazheve për të mbajtur zonat bujqësore në përdorim aktive dhe në mënyrë që të ruajnë vlerat estetike të peisazhit skajet e zonave të pa përdorura bujqësore duhet të krasiten rregullisht; - Nëse aktivitetet rekreative janë nënkuptuar në zonat natyrore, kapaciteti i tyre duke duhet të merret parasysh dhe aktivitetet duhet kanalizuar në mënyrë që të shmangen mbeturinat dhe mbi-shfrytëzimi; - Nëse fushat industriale janë planifikuar dhe janë krijuar zbutësit zona sanitare adekuate duhet të identifikohen, nivelet e zhurmës duhet të matet dhe pengesat të sigurohen nëse është e nevojshme; - Për të ruajtur dhe mbrojtur burimet e ujit për përdorim shtëpiak, industrial dhe për ujitje, ka një nevojë për të futur dhe teknologjive të qëndrueshme të ujit; - largimi i deponive ilegale të mbeturinave në të ardhmen - organizimi i një sistemi të menaxhimit funksional dhe shumë efikase të mbeturinave; - përfshirja e kompanive profesionale për grumbullimin e mbeturinave dhe transportimin; - Funksionalizimi i Inspektoratit mjedisor dhe ndërmarrja e masave të rrepta kundër veprimeve të paligjshme mjedisore; - Kontrollet periodike dhe të përqendruar përgjatë rrjedhave të lumenjve në mënyrë që të mbrojnë ata nga hedhja e mbeturinave;; 52

53 - bashkëpunimi me Ministrin e mjedisit dhe planifikimit hapësinor, dhe donatorët privat për të gjetur mundësin e ndërtimit të një impianti për trajtimin e ujërave të zeza sipas standardeve dhe gropa septike (apo modele tetar të përshtatshme për pastrim) - Parandalimin e operatorëve ilegal të gurthyesve, mbledhjen e taksave mjedisore dhe parandalimin dhe ndalimi i furrave të gëlqeres për përdorimin e materialeve plastike për pjekje; - Mbrojtja e trashëgimisë përfshin disa masa për të ardhmen, ku fillimisht vëmendje e veçantë duhet kushtuar në drejtim të mbrojtjes së trashëgimisë ekzistuese nga degradimi eventual në realizimin e projekteve të parapara në strategjinë për zonën e trashëgimisë; - bashkëpunim me Ministrinë e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural dhe donatorëve të tjerë për të zhvilluar plane të menaxhimit të pyjeve dhe ripyllëzimin e sipërfaqeve të zhveshura; - për të mbrojtur tokë bujqësore cilësore, autoritetet komunale duhet të respektojë vijën e ndërtimit që është definuar në fazën e konceptit, ku të gjitha vendbanimet e komunës kanë drejtimet drejt të cilit zgjerimi nuk mund të zhvillohet për shkak të cilësisë së dheut dhe tokës së punueshme. Përveç masave specifike mjedisore dispozitat që rregullojnë zhvillimin e vendbanimeve dhe ndërtimtaria ruajnë zhvillimin e qëndrueshëm duke caktuar rregulla të qarta për dokumente të mëtejshme të planifikimit hapësinor, planifikimit urban dhe cilësor për mbrojtjen /ruajtjen e zonave të vlefshme mjedisore dhe bujqësore. Ky kapitull nuk përfshin dispozita shtesë të cilat mund të përfshijnë ndikimet negative mjedisore. Pra, mund të supozohet se PZHK-ja adekuate trajton sfidat aktuale mjedisore dhe socio-ekonomike, rrit zhvillimin pa ndikime të rëndësishme negative mjedisore. Megjithatë, në mënyrë për të përmirësuar planin më tej, me kët rast janë dhënë një grup i sugjerimeve: - - Sa i përket prapavijës së vet (klimatike, gjeografike, ekonomike) zona ka nevojë për një sasi të konsiderueshme të energjisë (ftohje, ngrohje, transport i motorizuar, etj ujitjes) çështja e efikasitetit të energjisë duhet të mbulohet më mirë - si një nevojë për të gjetur burime alternative të energjisë (diellore, era, hidro), si dhe mënyra efikase energjike për transport (private) publik, menaxhimin e ndërtimit dhe infrastrukturës: - për të adresuar më tej çështjen e përdorimit të qëndrueshëm të burimeve (sidomos ujit dhe resurseve minerale) me qëllim paraprak për të ngritur sistemet e duhura të monitorimit (dmth. njësor të ujit) dhe për të reduktuar konsumin e ujit me anë të masave të përshtatshme (uljen e rrjedhjeve, përmirësimi i sistemeve të ujitjes, ripërdorimi i ujërave të zeza) - për të analizuar më tej alternativat për të trajtuar mungesat në sistemet e trajtimit të ujërave të zeza. Nuk ngjan që është zgjidhje adekuate një impiant i përbashkët për trajtimin e ujërave të zeza për komunën (apo edhe qendrore, së bashku me komunën fqinje) si në aspektin e mjedisit edhe në atë ekonomike. Kjo çështje duhet të trajtohet në kuadër të planit të veçantë të programit, që në mënyrë specifike të lokalizoj zonat me nevojë për trajtim qendror dhe të sigurojnë objekte të përshtatshme për trajtim: - Përveç zonave të kufizuara të përcaktuara, përdorimi i përzier dhe dendësimi në zonat urbane duhet të parashikohet; - Për të adresuar më tej problemet e mbeturinave të ngurta, duke propozuar disa zgjidhje më specifike lokale (p.sh. lokacionet ose lokacionet alternative të stacioneve transite të mbeturinave) - të lokalizohen korridore të gjelbra për të siguruar lidhjes midis zonave natyrore (kryesisht pyje), në mënyrë që të shmangë copëzimin e habitateve dhe humbjen e biodiversitetit. Zonat me potencial të lartë të biodiversitetit janë paraqitur në figurën më poshtë, pasi shtretërit e lumenjve janë dëshmuar të kenë një potencial të lartë 53

54 biodiversitetit tampon zonat e lumenjve janë shënuar edhe si elemente të mundshme të infrastrukturës së komunës së gjelbër. Figura 12. Sistemet e ndërlidhura të zonave natyrore në Rahovec (infrastruktura e gjelbër) 6.1 Vlerësimi i skenarëve të mjedisit. Skenari mos bëj asgjë nën skenarin mos bëj asgjë e i cili do të pasojë nëse kurrfarë aktivitetesh strategjike të planifikuara nuk zënë vend, Rahoveci do ti ruante karakteristikat e tij fizike,mjedisore, dhe socio ekonomike. Zhvillimi do të ishte i kufizuar dhe kryesisht i varur nga tregu. Investimet e ardhshme nga komuna e Rahovecit dhe të tjera(si ato private, kombëtare, nga donatorët) do të mungonin pasi që nuk janë të parapara me planin zhvillimor dhe roli i ndikimit pro-aktiv të komunës në rajon do të ishte i humbur. Miratimi i skenarit mos bëj asgjë do të nënkuptonte që Rahoveci do të mbetej i pashfrytëzuar në kuptimin që do të kishte rritje të kufizuar fizike, sociale dhe ekonomike. Ndikimet tjera negative që lidhen me zgjerimin e parregulluar të vendbanimeve gjenerohen nga bllokimet e trafikut, zhurma e madhe, dhe problemet e lidhura me trafik. Një pjesë e madhe e tokës së urbanizuar rezulton me humbje të tokës bujqësore,rekreative,dhe asaj natyrore. Vendbanimet urbane do të vuajnë nga rritja dhe zhvillimi i paplanifikuar. Në anën tjetër situata socio-ekonomike dhe mjedisore e zonave rurale mund të përkeqësohet në masë të madhe nëse ofrimi i shërbimeve publike dhe mundësitë për punësim zvogëlohen dhe nëse projektet e qëndrueshme të propozuara nuk do të zbatohen. Në thelb PZHK-ja e Rahovecit ka për cak zgjidhjen e çështjeve të tanishme mjedisore dhe të nxisë një zhvillim të vazhdueshëm dhe të qëndrueshëm dhe kjo përfshin vetëm disa projekt propozime konstruktive të cilat mund të(nëse nuk planifikohen mirë, përgatiten dhe zbatohen me arsye) të përfshijnë disa ndikime të dobëta dhe afatshkurtra, ashtu që skenari mos bëj asgjë nuk mund të konsiderohet si i preferuar. 54

Plani Zhvillimor Komunal i Prizrenit 2025 Raporti për Vlerësimin Strategjik Mjedisor (VSM) (draft)

Plani Zhvillimor Komunal i Prizrenit 2025 Raporti për Vlerësimin Strategjik Mjedisor (VSM) (draft) Programi Mbështetës për Planifikimin Hapësinor Komunal në Kosovë Plani Zhvillimor Komunal i Prizrenit 2025 Raporti për Vlerësimin Strategjik Mjedisor (VSM) (draft) KOSOVË-ESTONI 2012 1 Shënim Prizren SEA

More information

VLERSIMI STRATEGJIK MJEDISOR I PLANIT ZHVILLIMOR URBAN TE PRISHTINES

VLERSIMI STRATEGJIK MJEDISOR I PLANIT ZHVILLIMOR URBAN TE PRISHTINES VLERSIMI STRATEGJIK MJEDISOR I PLANIT ZHVILLIMOR URBAN TE PRISHTINES 2013-2023 Gusht, 2013 Përmbajtja 1 HYRJE. 1.1 Te dhënat Historike 1.2.Nevoja për Vlerësim Strategjik Mjedisor 1.3.Baza e Planit zhvillimor

More information

Sigurimi i Cilësisë Mjet për Ngritjen e Besueshmërisë së Pasqyrave Financiare

Sigurimi i Cilësisë Mjet për Ngritjen e Besueshmërisë së Pasqyrave Financiare 1 Sigurimi i Cilësisë Mjet për Ngritjen e Besueshmërisë së Pasqyrave Financiare Arbër Hoti Sesioni Paralel Nr. 2 Prishtinë 27.06.2016 Tesla Motors 2015 2 2008 Prentice Hall Business Publishing, Auditing

More information

PLANI I PUNËS I KËSHILLIT TË KOSOVËS PËR TRASHËGIMI KULTURORE PËR VITIN 2018

PLANI I PUNËS I KËSHILLIT TË KOSOVËS PËR TRASHËGIMI KULTURORE PËR VITIN 2018 Republika e Kosovës Republika Kosova Republic of Kosovo Këshilli i Kosovës për Trashëgimi Savet Kosova za Kulturno Nasledje / Kosovo Council for the Cultural Heritage PLANI I PUNËS I KËSHILLIT TË KOSOVËS

More information

PLANI I PUNËS I KËSHILLIT TË KOSOVËS PËR TRASHËGIMI KULTURORE PËR VITIN 2017

PLANI I PUNËS I KËSHILLIT TË KOSOVËS PËR TRASHËGIMI KULTURORE PËR VITIN 2017 Republika e Kosovës Republika Kosova Republic of Kosovo Këshilli i Kosovës për Trashëgimi Savet Kosova za Kulturno Nasledje / Kosovo Council for the Cultural Heritage PLANI I PUNËS I KËSHILLIT TË KOSOVËS

More information

CURRICULUM VITAE. Bulevardi i Pavarësisë, P+13/34, Gjilan Nr. i telefonit: -

CURRICULUM VITAE. Bulevardi i Pavarësisë, P+13/34, Gjilan Nr. i telefonit: - CURRICULUM VITAE Të dhënat personale: Mbiemri: Mustafa Emri: Arben Datëlindja: 12/02/1984 Vendlindja: Gjilan Kombësia: Kosovar Shqiptar Adresa aktuale: Bulevardi i Pavarësisë, P+13/34, Gjilan Nr. i telefonit:

More information

Reforma në Menaxhim të Mbeturinave

Reforma në Menaxhim të Mbeturinave Reforma në Menaxhim të Mbeturinave Me Ligjin për Vetëqeverisje Lokale (Art. 17.1 f) dhe ndryshimet e Ligjit për Mbeturina në vitin 2012, komunat në Kosovë kanë marrë kompetenca të reja për menaxhimin e

More information

UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI EKONOMIK Studime postdiplomike. BDH Relacionale. Pjesa 2: Modelimi Entity-Relationship. Dr.

UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI EKONOMIK Studime postdiplomike. BDH Relacionale. Pjesa 2: Modelimi Entity-Relationship. Dr. UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI EKONOIK Studime postdiplomike BDH Relacionale Pjesa 2: odelimi Entity-Relationship Dr. ihane Berisha 1 Qëllimi Pas kësaj ligjërate do të jeni në gjendje : Të përshkruani

More information

Planifikimi i menaxhimit të siteve të Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s Udhëzime për hartimin, zbatimin dhe monitorimin e planeve të menaxhimit

Planifikimi i menaxhimit të siteve të Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s Udhëzime për hartimin, zbatimin dhe monitorimin e planeve të menaxhimit QENDRA PËR KONSERVIM DHE ARKEOLOGJI E MALIT TË ZI Planifikimi i menaxhimit të siteve të Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s Udhëzime për hartimin, zbatimin dhe monitorimin e planeve të menaxhimit Projekti

More information

INTEGRIMI GJINOR NË PLANIFIKIMIN HAPËSINOR: NJË QASJE HAP PAS HAPI PËR KOMUNAT SWEDISH DEVELOPMENT COOPERATION. Financuar nga:

INTEGRIMI GJINOR NË PLANIFIKIMIN HAPËSINOR: NJË QASJE HAP PAS HAPI PËR KOMUNAT SWEDISH DEVELOPMENT COOPERATION. Financuar nga: Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria - Vlada - Government ZYRAEKRYEMINISTRIT / URED PREMIJERA OFFICEOFTHE PRIME MINISTER AGJENCIA PËR BARAZI GJINORE AGENCIJA ZA RAVNOPRAVNOST

More information

LIGJI PËR PLANIFIKIMIN HAPËSINOR

LIGJI PËR PLANIFIKIMIN HAPËSINOR UNITED NATIONS United Nations Interim Administration Mission in Kosovo IIKKK UUUNNNMMI NATIONS UNIES Mission d Administration Intérimaire des Nations Unies au Kosovo PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT

More information

PROGRAMI PËR MBËSHTETJE TË PLANIFIKIMIT HAPËSINOR KOMUNAL NË KOSOVË

PROGRAMI PËR MBËSHTETJE TË PLANIFIKIMIT HAPËSINOR KOMUNAL NË KOSOVË PROGRAMI PËR MBËSHTETJE TË PLANIFIKIMIT HAPËSINOR KOMUNAL NË KOSOVË Bëjmë Qytete më të Mira Një dekadë së bashku Implementuar nga: Financuar nga: SWEDISH DEVELOPMENT COOPERATION MOHIM I PËRGJEGJËSISË Emërtimet

More information

Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis/ Vlerësimi Strategjik Mjedisor që integrojnë ndryshimet klimatike dhe Biodiversitetin, projekti SLED (2014-IC-108)

Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis/ Vlerësimi Strategjik Mjedisor që integrojnë ndryshimet klimatike dhe Biodiversitetin, projekti SLED (2014-IC-108) Procedurat për Administrimin e VNM dhe VSM REPORT N.2 Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis/ Vlerësimi Strategjik Mjedisor që integrojnë ndryshimet klimatike dhe Biodiversitetin, projekti SLED (2014-IC-108) Procedurat

More information

StrategjiA për Ndryshimet Klimatike (SNK)

StrategjiA për Ndryshimet Klimatike (SNK) Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria - Vlada - Government Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor Ministarstvo Životne Sredine i Prostornog Planiranja Ministry of Environment

More information

Analizë: SFIDAT E PLANIFIKIMIT DHE MENAXHIMIT HAPËSINOR NË KOMUNA ROLI I SHOQËRISË CIVILE NË ADRESIMIN E TYRE

Analizë: SFIDAT E PLANIFIKIMIT DHE MENAXHIMIT HAPËSINOR NË KOMUNA ROLI I SHOQËRISË CIVILE NË ADRESIMIN E TYRE Analizë: SFIDAT E PLANIFIKIMIT DHE MENAXHIMIT HAPËSINOR NË KOMUNA ROLI I SHOQËRISË CIVILE NË ADRESIMIN E TYRE EC Ma Ndryshe dhe PRO-Planning Maj 2016 Analizë: SFIDAT E PLANIFIKIMIT DHE MENAXHIMIT HAPËSINOR

More information

Plani i Veprimit për Biodiversitet Strategjia dhe Plani i Veprimit për Biodiversitet

Plani i Veprimit për Biodiversitet Strategjia dhe Plani i Veprimit për Biodiversitet Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada - Government Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor Ministarstvo Sredine i Prostornog Planiranja Ministry of Environment

More information

Studimi i VNM. Inxhiniere Mjedisi: Denisa Kola. Ekspert Mjedisi: Elgerti Bixha. Administrator: Elon Ciko

Studimi i VNM. Inxhiniere Mjedisi: Denisa Kola. Ekspert Mjedisi: Elgerti Bixha. Administrator: Elon Ciko Studimi i VNM Inxhiniere Mjedisi: Denisa Kola Ekspert Mjedisi: Elgerti Bixha Administrator: Elon Ciko Tirane, 22 Maj 2017 Tabela permbledhese KAPITULLI 1 PERMBLEDHJE EKZEKUTIVE... 3 KAPITULLI 2 PREZANTIMI...

More information

dhjetor 2017 Indeksi i transparencës buxhetore të Komunave

dhjetor 2017 Indeksi i transparencës buxhetore të Komunave gap dhjetor 2017 index Indeksi i transparencës buxhetore të Komunave? 2015 2015 2016 GAP INDEKSI I TRANSPARENCËS BUXHETORE TË KOMUNAVE 2017 Hyrje Transparenca e plotë buxhetore për të gjitha të hyrat dhe

More information

Strategjia e Cilësisë së Ajrit

Strategjia e Cilësisë së Ajrit Strategjia e Cilësisë së Ajrit Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Qeveria Vlada-Government Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor Ministarstvo Sredine i Prostornong Planiranja

More information

Projekti për Kuadrin Menaxherial Mjedisor dhe Social të Zhvillimit të Integruar Ekonomik Urban

Projekti për Kuadrin Menaxherial Mjedisor dhe Social të Zhvillimit të Integruar Ekonomik Urban Public Disclosure Authorized Projekti për Kuadrin Menaxherial Mjedisor dhe Social të Zhvillimit të Integruar Ekonomik Urban SFG2276 Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized DRAFT RAPORT

More information

PRAKTIKA MJEDISORE me NISMA VENDORE

PRAKTIKA MJEDISORE me NISMA VENDORE PRAKTIKA MJEDISORE me NISMA VENDORE ngrejmë aftësitë, përmirësojmë mjedisin Tiranë 2010 Ambasada e Mbretërisë së Vendeve të Ulëta në Shqipëri Rreth REC QENDRA RAJONALE E MJEDISIT (REC) SHQIPËRI, është

More information

MBROJTJA E MJEDISIT NË 16 KOMUNA MUNDËSITË PËR BASHKËPUNIM NDËR-KOMUNAL

MBROJTJA E MJEDISIT NË 16 KOMUNA MUNDËSITË PËR BASHKËPUNIM NDËR-KOMUNAL MBROJTJA E MJEDISIT NË 16 KOMUNA MUNDËSITË PËR BASHKËPUNIM NDËR-KOMUNAL 2016 MUNDËSITË PËR BASHKËPUNIM NDËR-KOMUNAL 41 2 MUNDËSITË PËR BASHKËPUNIM NDËR-KOMUNAL MBROJTJA E MJEDISIT NË 16 KOMUNA MUNDËSITË

More information

GAP INDEKSI I TRANSPARENCËS

GAP INDEKSI I TRANSPARENCËS GAP INDEKSI I TRANSPARENCËS BUXHETORE TË KOMUNAVE 2017 Hyrje Transparenca e plotë buxhetore për të gjitha të hyrat dhe shpenzimet e organizatave buxhetore të Republikës së Kosovës është një nga parakushtet

More information

Analizë politikash 05/2016

Analizë politikash 05/2016 Analizë politikash 05/2016 Standardet për Memorandume Shpjeguese të Projektligjeve dhe Roli i Kuvendit të Kosovës në përmirësimin e tyre Ky botim është realizuar me përkrahjen e projektit Promovimi i Shoqërisë

More information

Zbatimi i Planit Kombëtar për Përafrimin e Legjislacionit Mjedisor në Shqipëri

Zbatimi i Planit Kombëtar për Përafrimin e Legjislacionit Mjedisor në Shqipëri Komisioni i Komunitetit Evropian për llogari të dhe në emër të Qeverisë së Shqipërisë, Ref.: EuropeAid/124909/C/SER/AL Zbatimi i Planit Kombëtar për Përafrimin e Legjislacionit Mjedisor në Shqipëri Komponenti

More information

Reforma e administratës publike në Kosovë

Reforma e administratës publike në Kosovë Reforma e administratës publike në Kosovë Mirlinda Batalli * Përmbledhje Reforma e administratës publike në Kosovë është një pjesë thelbësore e procesit të shtetndërtimit. Me reformën administrative qeveria

More information

Rishikimi Funksional i Sistemeve të Menaxhimit të Politikave

Rishikimi Funksional i Sistemeve të Menaxhimit të Politikave Rishikimi Funksional dhe Organizimi Institucional i Ministrive Rishikimi Funksional i Sistemeve të Menaxhimit të Politikave FRIDOM Rishikimi Funksional dhe Organizimi Institucional i Ministrive është projekt

More information

Implementing a National Spatial Data Infrastructure for a Modern Kosovo

Implementing a National Spatial Data Infrastructure for a Modern Kosovo Implementing a National Spatial Data Infrastructure for a Modern Kosovo Murat MEHA, Kosovo, Joep CROMPVOETS, Belgium, Muzafer ÇAKA and Denis PITARKA, Kosovo Keywords: National Spatial Data Infrastructure,

More information

Integrated Ecosystem Management of Prespa Lakes Basin in Albania - News

Integrated Ecosystem Management of Prespa Lakes Basin in Albania - News No. 6/2010 Integrated Ecosystem Management of Prespa Lakes Basin in Albania - News NEWSLETTER THREE COUNTRIES, TWO LAKES, ONE FUTURE TRE VENDE, DY LIQENE, NJE E ARDHME FOREST AND TERRESTIAL HABITAT MONITORING

More information

PROJEKT-VENDIM MBI GRUMBULLIMIN E DIFERENCUAR TË MBETJEVE NË BURIM. Draft 1. Version Tetor 2012

PROJEKT-VENDIM MBI GRUMBULLIMIN E DIFERENCUAR TË MBETJEVE NË BURIM. Draft 1. Version Tetor 2012 Technical Assistance for Strengthening the Capacity of the Ministry of Environment, Forests and Water Administration in Albania for Law Drafting and Enforcement of National Environmental Legislation A

More information

RAPORT VLERËSIMI. Sa është e hapur Qeveria e Kosovës? Rezultatet nga matësi i qeverisjes së hapur SCORECARD REPORT 21

RAPORT VLERËSIMI. Sa është e hapur Qeveria e Kosovës? Rezultatet nga matësi i qeverisjes së hapur SCORECARD REPORT 21 2016 RAPORT VLERËSIMI Sa është e hapur Qeveria e Kosovës? Rezultatet nga matësi i qeverisjes së hapur SCORECARD REPORT 21 2 SCORECARD REPORT duke promuvuar zhvillimin ekonomik të Kosovës bazuar në filozofinë

More information

Raporti i Performancës së Komunave

Raporti i Performancës së Komunave Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal Ministarstvo Administracije Lokalne Samouprave Ministry of Local Government Administration 2016 Raporti i Performancës së Komunave PËRDOR TË DHËNAT E PERFORMANCËS

More information

UDHËZUES MBI PJESËMARRJEN PUBLIKE NË PLANIFIKIMIN HAPËSINOR

UDHËZUES MBI PJESËMARRJEN PUBLIKE NË PLANIFIKIMIN HAPËSINOR UDHËZUES MBI PJESËMARRJEN PUBLIKE NË PLANIFIKIMIN HAPËSINOR PROGRAMI I MBËSHTETJES SË PLANIFIKIMIT HAPËSINOR KOMUNAL NË KOSOVË Implementuar nga: Financuar nga: FOR A BETTER URBAN FUTURE SWEDISH SWEDISH

More information

Analizë e politikave 03/2017

Analizë e politikave 03/2017 Analizë e politikave 03/2017 Puna e Komisionit për Bujqësi, Pylltari, Mjedis e Planifikim Hapësinor dhe Agjenda Evropiane per vitin 2017 Ky botim është realizuar me përkrahjen e projektit Promovimi i Shoqërisë

More information

Planifikimi i projektit/programit

Planifikimi i projektit/programit Planifikimi i projektit/programit Doracaku Udhëzues Versioni Final (draft 5) Janar 2010 Doracaku udhëzues për planifikimin e projektit/programit. Versioni final Janar 2010 Faqe 1 nga 50 Planifikimi i projektit/programit

More information

RAPORTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS EFEKTIVITETI I PROGRAMEVE TË VEÇANTA PËR BANIM

RAPORTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS EFEKTIVITETI I PROGRAMEVE TË VEÇANTA PËR BANIM Dokument nr.: 21.6;22x9-2015-17-08 RAPORTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS EFEKTIVITETI I PROGRAMEVE TË VEÇANTA PËR BANIM Prishtinë, tetor 2018 Zyra Kombëtare e Auditimit e Republikës së Kosovës është institucioni

More information

Strategjia dhe Plani i Veprimit për Cilësinë e Ajrit

Strategjia dhe Plani i Veprimit për Cilësinë e Ajrit Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Qeveria Vlada-Government Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor Ministarstvo Sredine i Prostornong Planiranja Ministry of Environment And

More information

MSA-ja për të gjithë. Çfarë duhet të dini për marrëveshjen për stabilizim dhe asociim ndërmjet BE-së dhe Kosovës

MSA-ja për të gjithë. Çfarë duhet të dini për marrëveshjen për stabilizim dhe asociim ndërmjet BE-së dhe Kosovës MSA-ja për të gjithë Çfarë duhet të dini për marrëveshjen për stabilizim dhe asociim ndërmjet BE-së dhe Kosovës MSA-ja për të gjithë Çfarë duhet të dini për marrëveshjen për stabilizim dhe asociim ndërmjet

More information

PËR VEPRIMTARITË HIDROMETEOROLOGJIKE

PËR VEPRIMTARITË HIDROMETEOROLOGJIKE UNITED NATIONS United Nations Interim Administration Mission in Kosovo UNMIK NATIONS UNIES Mission d Administration Intérimaire des Nations Unies au Kosovo PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT Ligji

More information

UNMIK RREGULLORE NR. 2003/4 PËR SHPALLJEN E LIGJIT TË MIRATUAR NGA KUVENDI I KOSOVËS MBI INSPEKTORATIN E PUNËS SË KOSOVËS

UNMIK RREGULLORE NR. 2003/4 PËR SHPALLJEN E LIGJIT TË MIRATUAR NGA KUVENDI I KOSOVËS MBI INSPEKTORATIN E PUNËS SË KOSOVËS UNITED NATIONS United Nations Interim Administration Mission in Kosovo UNMIK NATIONS UNIES Mission d Administration Intérimaire des Nations Unies au Kosovo UNMIK/RREG/2003/4 21 shkurt 2003 RREGULLORE NR.

More information

Sfidat e Kosovës për qëndrueshmëri ekonomike

Sfidat e Kosovës për qëndrueshmëri ekonomike Sfidat e Kosovës për qëndrueshmëri ekonomike Muhamet Mustafa * Alban Zogaj ** Përmbledhje Ky punim trajton sfidat, politikat dhe mundësitë për ndërtimin e një ekonomie të shëndoshë në Kosovë, si një nga

More information

Sektori i Rinisë. Politikat rinore të Komunës së Prizrenit

Sektori i Rinisë. Politikat rinore të Komunës së Prizrenit REPUBLIKA E KOSOVËS Republika Kosova - Republic of Kosovo Komuna e Prizrenit Drejtoria e Kulturës, e Rinisë dhe e Sportit - tel: 029/ 626-143 Sektori i Rinisë Politikat rinore të Komunës së Prizrenit Hyrje

More information

Raport Konsultativ. Periudha e Dytë Rregullative ( )

Raport Konsultativ. Periudha e Dytë Rregullative ( ) Raport Konsultativ Faktori i Efikasitetit Periudha e Dytë Rregullative (2018-2022) DEKLARATË Ky Raport është përgatitur nga ZRRE-së me qëllim të informimit të palëve të interesit të sektorit të energjisë.

More information

Raport Vlerësimi. Planifikimi, monitorimi, raportimi dhe menaxhimi financiar & kontrolli. Nëntor 2014

Raport Vlerësimi. Planifikimi, monitorimi, raportimi dhe menaxhimi financiar & kontrolli. Nëntor 2014 Projekti Mbështetje Teknike për MASHT (FBSA) Kosovë Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë Ministry of Education, Science and Technology Ministarstvo Obrazovanja Nauke i Tehnologije Technical Assistance

More information

Kostoja e ciklit të jetës

Kostoja e ciklit të jetës Udhëzimi 34 Shtator 2016 Prokurimi publik Kostoja e ciklit të jetës PËRMBAJTJA Hyrje Çfarë është Kostoja e Ciklit të Jetës (LCC) dhe pse përdoret ajo? Çfarë thotë Direktiva për LCC-në dhe si duhet të zbatohen

More information

Direktiva Evropiane e Shpendëve dhe e Habitateve

Direktiva Evropiane e Shpendëve dhe e Habitateve Komisioni Evropian Direktiva Evropiane e Shpendëve dhe e Habitateve Për natyrën dhe njerëzit në Evropë Mjedisi Kjo broshurë është përkthim në shqip i një publikimi të Komisionit Evropian Drejtoria e Përgjithshme

More information

Rishikimi funksional i Zyrës së Kryeministrit

Rishikimi funksional i Zyrës së Kryeministrit Rishikimi Funksional dhe Organizimi Institucional i Ministrive Rishikimi funksional i Zyrës së Kryeministrit FRIDOM Rishikimi Funksional dhe Organizimi Institucional i Ministrive është projekt i financuar

More information

Republika e Kosovës - Republika Kosova - Republic of Kosovo

Republika e Kosovës - Republika Kosova - Republic of Kosovo Republika e Kosovës - Republika Kosova - Republic of Kosovo Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural Ministarstvo Poljoprivrede, Šumarstva i Ruralnog Razvoja Ministry of Agriculture, Forestry

More information

Raport. Vizita studimore në Austri, Itali dhe Slloveni Tetor 2017

Raport. Vizita studimore në Austri, Itali dhe Slloveni Tetor 2017 Raport Vizita studimore në Austri, Itali dhe Slloveni 23-27 Tetor 2017 Luan Nushi Instituti për Planifikim Hapësinor Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor Vendi: Austri, Itali Dhe Slloveni Data:

More information

PËRMBLEDHJA E RAPORTIT

PËRMBLEDHJA E RAPORTIT PËRMBLEDHJA E RAPORTIT TITULLI I PROJEKTIT TITULLI I DOKUMENTIT TERMOCENTRALI ME GAZ NË KORÇË (GPP KORÇA) RAPORTI I STUDIMIT PËR VLERËSIMIN E NDIKMIT NË MJEDIS DHE SOCIAL (VNMS) RISH. QËLLIMI I PUBLIKIMIT

More information

RAPORTI I VLERËSIMIT TË ZBATIMIT

RAPORTI I VLERËSIMIT TË ZBATIMIT PLANI ZHVILLIMOR NAL RAPORTI I VLERËSIMIT TË ZBATIMIT PROGRAMI I MBËSHTETJES SË PLANIFIKIMIT HAPËSINOR NAL NË KOSOVË NA E JUNIKUT Implementuar nga: FOR A BETTER URBAN FUTURE Financuar nga: SWEDISH DEVELOPMENT

More information

KOSOVË RAPORTI I PROGRESIT DHE INDEKSI PËR MROJTJEN E FËMIJËS THEKSON MANGËSITË KRYESORE NË SISTEMIN E MBROJTJES SË FËMIJËS

KOSOVË RAPORTI I PROGRESIT DHE INDEKSI PËR MROJTJEN E FËMIJËS THEKSON MANGËSITË KRYESORE NË SISTEMIN E MBROJTJES SË FËMIJËS KOSOVË RAPORTI I PROGRESIT DHE INDEKSI PËR MROJTJEN E FËMIJËS THEKSON MANGËSITË KRYESORE NË SISTEMIN E MBROJTJES SË FËMIJËS ChildPact është koalicion rajonal i 650 organizatave të shoqërisë civile të cilat

More information

AGJENCIA E KOSOVËS PËR AKREDITIM (AKA) Raporti i Vetëvlerësimit 2018 Aprovuar nga Bordi i AKA-së me

AGJENCIA E KOSOVËS PËR AKREDITIM (AKA) Raporti i Vetëvlerësimit 2018 Aprovuar nga Bordi i AKA-së me AGJENCIA E KOSOVËS PËR AKREDITIM (AKA) Raporti i Vetëvlerësimit 2018 Aprovuar nga Bordi i AKA-së me 26.10.2018 1 PËRMBAJTJA Lista e akronimeve... 4 1. Hyrje... 5 2. Zhvillimi i Raportit te Vetëvlerësimit

More information

REPUBLIKA E KOSOVËS / REPUBLIKA KOSOVA / REPUBLIC OF KOSOVA QEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA / GOVERNMENT OF KOSOVA

REPUBLIKA E KOSOVËS / REPUBLIKA KOSOVA / REPUBLIC OF KOSOVA QEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA / GOVERNMENT OF KOSOVA REPUBLIKA E KOSOVËS / REPUBLIKA KOSOVA / REPUBLIC OF KOSOVA QEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA / GOVERNMENT OF KOSOVA MINISTRIA E ARSIMIT SHKENCËS DHE TEKNOLOGJISË MINISTARSTVO ZA OBRAZOVANJE NAUKU I TEHNOLOGIJU

More information

Shkurt - Mars Shkurt - Mars 2011

Shkurt - Mars Shkurt - Mars 2011 Shkurt - Mars 2011 Shkurt - Mars 2011 1 Përmes Projektligjit për Buxhetin 2011, Qeveria kërkon të drejtën edhe për privatizimin e ndërmarrjeve publike; Miratohet Strategjia Legjislative 2011 me 148 projektligje;

More information

Raport Analitik i Tregtisë në Shërbime Sektori i TIK

Raport Analitik i Tregtisë në Shërbime Sektori i TIK Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Qeveria-Vlada-Government Ministria e Tregtisë dhe Industrisë - Ministarstvo Trgovine i Industrije - Ministry of Trade and Industry Departamenti i

More information

STRATEGJIA KOMBËTARE PËR TRASHËGIMINË KULTURORE

STRATEGJIA KOMBËTARE PËR TRASHËGIMINË KULTURORE Republika e Kosovës Republika Kosova ~ Republic of Kosovo Qeveria ~ Vlada ~ Government Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit Ministarstvo Kulture, Omladina i Sporta ~ Ministry of Culture, Youth & Sport

More information

Strategjia e Zhvillimit të Turizmit:

Strategjia e Zhvillimit të Turizmit: Strategjia e Zhvillimit të Turizmit: 2017-2022 me mbeshtetjen e pergatitur nga Struktura e Dokumentit Kapitulli I: Kushtet aktuale Kapitulli II. Vizioni, politikat dhe qëllimet strategjike Kapitulli III.

More information

Efiçienca e energjisë në Kosovë

Efiçienca e energjisë në Kosovë 2012/04 Efiçienca e energjisë në Kosovë Analizë e kornizës ligjore dhe zbatueshmërisë së saj Hulumtimi për këtë studim është realizuar në kuadër të programit të Qeverisjes Demokratike që përkrahet nga

More information

TRYEZA TEMATIKE PËR MJEDIS, ENERGJI, TRANSPORT ZHVILLIM RAJONAL KOSOVA 2020

TRYEZA TEMATIKE PËR MJEDIS, ENERGJI, TRANSPORT ZHVILLIM RAJONAL KOSOVA 2020 TRYEZA TEMATIKE PËR MJEDIS, ENERGJI, TRANSPORT ZHVILLIM RAJONAL KOSOVA 2020 RAPORTI Maj 2013, Prishtina Ky Raport është zhvilluar duke u bazuar në një seri të takimeve të organizuara ngatryeza Tematike

More information

Kosova: Shënim mbi politikat e menaxhimit të investimeve publike

Kosova: Shënim mbi politikat e menaxhimit të investimeve publike Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Raporti nr. Kosova: Shënim mbi politikat e menaxhimit të investimeve publike Tetor 2007

More information

POLITIKAT E SEKTORIT TË KOMUNIKIMEVE ELEKTRONIKE AXHENDA DIXHITALE PËR KOSOVËN

POLITIKAT E SEKTORIT TË KOMUNIKIMEVE ELEKTRONIKE AXHENDA DIXHITALE PËR KOSOVËN Republika e Kosovës - Qeveria e Kosovës Ministria e Zhvillimit Ekonomik POLITIKAT E SEKTORIT TË KOMUNIKIMEVE ELEKTRONIKE AXHENDA DIXHITALE PËR KOSOVËN 2013 2020 Mars 2013 Përmbajtja Akronimet... 2 1. Përmbledhje

More information

ANALIZA E NEVOJAVE PËR TRAJNIME TË NVM-ve

ANALIZA E NEVOJAVE PËR TRAJNIME TË NVM-ve Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Qeveria Vlada-Government - Ministarstvo Trgovine i Industrije- Ministry of Trade and Industry Agjencia për Investime dhe Përkrahjen e Ndërmarrjeve

More information

NJOFTIM FALËNDERIMET. E drejta e autorit Programi i Kombeve të Bashkuara për Vendbanimet Njerëzore (UN-Habitat), 2012

NJOFTIM FALËNDERIMET. E drejta e autorit Programi i Kombeve të Bashkuara për Vendbanimet Njerëzore (UN-Habitat), 2012 NJOFTIM Emërtimet e përdorura dhe prezantimet e materialit në këtë botim nuk paraqesin shprehjen e asnjë opinioni nga ana e Sekretariatit të Kombeve të Bashkuara në lidhje me statusin ligjor të ndonjë

More information

PLANIFIKIMI HAPËSINOR NË KOSOVË RASTI I KOMUNËS SË PRIZRENIT

PLANIFIKIMI HAPËSINOR NË KOSOVË RASTI I KOMUNËS SË PRIZRENIT i: PLANIFIKIMI HAPËSINOR NË KOSOVË RASTI I KOMUNËS SË PRIZRENIT DISERTANTI:: Mr.sc. Ferim Gashi UDHËHEQËSI SHKENCOR: Prof. As.Dr. Pal Nikolli 2013 Tiranë Shqipëri i i paraqitur nga Mr.sc. Ferim GASHI Në

More information

KËRKIM M P EDAGOGJI J K I E P r ë mb m led e hje e pu p ni n me m s e h P i r shti t në, ë 2014

KËRKIM M P EDAGOGJI J K I E P r ë mb m led e hje e pu p ni n me m s e h P i r shti t në, ë 2014 KËRKIME PEDAGOGJIKE Përmbledhje punimesh Prishtinë, 2014 3 Botues: Instituti Pedagogjik i Kosovës Kryeredaktor: Nezir Çoçaj Redaksia (Këshilli Shkencor i IPK-së): Islam Krasniqi Merita Shala Ganimete Kulingja

More information

Përfshirja e çështjes gjinore në politikat dhe Strategjitë për përshtatje ndaj ndryshimeve klimatike dhe Zvogëlim të rrezikut nga fatkeqësitë natyrore

Përfshirja e çështjes gjinore në politikat dhe Strategjitë për përshtatje ndaj ndryshimeve klimatike dhe Zvogëlim të rrezikut nga fatkeqësitë natyrore Përfshirja e çështjes gjinore në politikat dhe Strategjitë për përshtatje ndaj ndryshimeve klimatike dhe Zvogëlim të rrezikut nga fatkeqësitë natyrore Mey Eltayeb Ahmed (PhD) Këshilltare ndërkombëtare

More information

Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Qeveria - Vlada - Government

Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Qeveria - Vlada - Government Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Qeveria - Vlada - Government Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal Ministarstvo Administracije Lokalne Samouprave Ministry of Local Government

More information

që përfundon me 31 dhjetor 2015, Burimi: 2 Fondi Monetar Ndërkombëtar, Kosovo: Concluding Statement of the 2015 Article IV

që përfundon me 31 dhjetor 2015, Burimi:  2 Fondi Monetar Ndërkombëtar, Kosovo: Concluding Statement of the 2015 Article IV 2 1. Hyrje Tatimi mbi vlerën e shtuar (TVSH) është burimi kryesor i të hyrave tatimore në Kosovë. Në vitin 2015, TVSH përbënte rreth 47% të të hyrave nga tatimet. 1 Në mars të vitit 2015, Qeveria e Kosovës

More information

RAHOVEC. Strategjia e veprimit për komunitetin serb në komunën e Rahovecit

RAHOVEC. Strategjia e veprimit për komunitetin serb në komunën e Rahovecit RAHOVEC RAHOVEC Strategjia e veprimit për komunitetin serb në komunën e Rahovecit 2012-2014 Pejë, Dhjetor 2011 Strategjia e veprimit për komunitetin serb në komunën e Rahovecit 2012-2014 Publikuar nga:

More information

Republika e Kosovës Republika Kosova Republic of Kosovo Qeveria Vlada Government

Republika e Kosovës Republika Kosova Republic of Kosovo Qeveria Vlada Government Republika e Kosovës Republika Kosova Republic of Kosovo Qeveria Vlada Government PLANI I VEPRIMIT 2010 PËR IMPLEMENTIMIN E PARTNERITETIT EVROPIAN PËR KOSOVËN Maj 2010 Prishtinë 1. HYRJE... 8 1.1 RAPORTET

More information

Komuna e Prizrenit Opština Prizren Prizren Belediyesi. Strategjia Komunale për Bujqësi /20

Komuna e Prizrenit Opština Prizren Prizren Belediyesi. Strategjia Komunale për Bujqësi /20 Komuna e Prizrenit Opština Prizren Prizren Belediyesi Strategjia Komunale për Bujqësi 2017-2019/20 Dhjetor, 2016 Financues i projektit: Komuna e Prizrenit Opština Prizren Prizren Belediyesi Implementues

More information

Strategjia e zhvillimit rajonal

Strategjia e zhvillimit rajonal Strategjia e zhvillimit rajonal PËR RAJONIN EKONOMIK LINDJE RAJONI LINDJE Projekt i finansuar nga BE dhe menaxhuar nga Zyra Ndërlidhëse e Komisionit Evropian Implementuar nga STRATEGJIA E ZHVILLIMIT RAJONAL

More information

1 of 17 4/24/2012 5:07 PM

1 of 17 4/24/2012 5:07 PM 1 of 17 4/24/2012 5:07 PM [Printo] [Google Translate] VENDIM Nr.123, datë 17.2.2011 PËR MIRATIMIN E PLANIT KOMBËTAR TË VEPRIMIT PËR MENAXHIMIN E ZHURMAVE NË MJEDIS Në mbështetje të nenit 100 të Kushtetutës

More information

MENAXHMENTI TURISTIK NË KOSOVË, ZHVILLIMI I BURIMEVE NJERËZORE

MENAXHMENTI TURISTIK NË KOSOVË, ZHVILLIMI I BURIMEVE NJERËZORE Role, Competences and Responsibilities of Public Institutions on Generating new Scope Towards European Integration Roli, Kompetencat dhe Përgjegjësitë e Institucioneve Publike në krijimin e hapësirave

More information

Krahasimi i gjendjes se shoqërive civile në Kosovë dhe Shqipëri

Krahasimi i gjendjes se shoqërive civile në Kosovë dhe Shqipëri Pajtim Zeqiri 12. 08.2013 Qendra për Arsim, KIPRED Kursi: Hulumtim dhe shkathtësi në të shkruar Krahasimi i gjendjes se shoqërive civile në Kosovë dhe Shqipëri 1. Hyrje Shoqëria civile sot konsiderohet

More information

PËR PRODUKTET E NDËRTIMIT

PËR PRODUKTET E NDËRTIMIT UNITED NATIONS United Nations Interim Administration Mission in Kosovo UNMIK NATIONS UNIES Mission d Administration Intérimaire des Nations Unies au Kosovo PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT Ligji

More information

STRATEGJIA PËR ZHVILLIMIN E ARSIMIT PARAUNIVERSITAR NË KOSOVË

STRATEGJIA PËR ZHVILLIMIN E ARSIMIT PARAUNIVERSITAR NË KOSOVË INSTITUCIONET E PËRKOHSHME VETËQEVERISËSE PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF-GOVERNMENT PRIVREMENE INSTITUCIJE SAMOUPRAVLJANJA QEVERIA E KOSOVËS GOVERNMENT OF KOSOVO VLADA KOSOVA MINISTRIA E ARSIMIT SHKENCËS

More information

STRATEGJIA E ENERGJISË E REPUBLIKËS SË KOSOVËS

STRATEGJIA E ENERGJISË E REPUBLIKËS SË KOSOVËS Faqe Faqe 2 Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Qeveria - Vlada - Government MINISTRIA E ENERGJISË DHE MINIERAVE MINISTARSTVO ENERGIJE I RUDARSTVA MINISTRY OF ENERGY AND MINING STRATEGJIA

More information

RAPORT I AUDITIMIT EFIKASITETI DHE EFEKTIVITETI NË IMPLEMENTIMIN E SISTEMIT INFORMATIV UNIK TË INTEGRUAR SHËNDETËSOR. Auditim i performancës

RAPORT I AUDITIMIT EFIKASITETI DHE EFEKTIVITETI NË IMPLEMENTIMIN E SISTEMIT INFORMATIV UNIK TË INTEGRUAR SHËNDETËSOR. Auditim i performancës REPUBLIKA E KOSOVËS / REPUBLIKA KOSOVA / REPUBLIC OF KOSOVA ZYRA KOMBËTARE E AUDITIMIT NACIONALNA KANCELARIJA REVIZIJE NATIONAL AUDIT OFFICE Nr. i Dokumentit: 21x;22.0.10-2010/17-08 RAPORT I AUDITIMIT

More information

REPUBLIKA E KOSOVËS. Republika Kosova - Republic of Kosova KOMUNA E SUHAREKËS DRAFT

REPUBLIKA E KOSOVËS. Republika Kosova - Republic of Kosova KOMUNA E SUHAREKËS DRAFT REPUBLIKA E KOSOVËS Republika Kosova - Republic of Kosova KOMUNA E SUHAREKËS Opština Suva Reka - Municipality of Suharekë DRAFT RAPORTI I VLERËSIMIT STRATEGJIK MJEDISOR TË PLANIT ZHVILLIMOR KOMUNAL KOMUNA

More information

PLANI I ZBATIMIT PLAN IMPLEMENTACIJE IMPLEMENTATION PLAN

PLANI I ZBATIMIT PLAN IMPLEMENTACIJE IMPLEMENTATION PLAN An EU funded project managed by the European Union Office in Kosovo RAJONI EKONOMIK PERËNDIM EKONOMSKI REGION ZAPAD ECONOMIC REGION WEST Strategjia Rajonale për Promovim të Investimeve - Regionalna Strategija

More information

NGA POPULLI AMERIKAN OD AMERIČKOG NARODA

NGA POPULLI AMERIKAN OD AMERIČKOG NARODA NGA POPULLI AMERIKAN OD AMERIČKOG NARODA THE KOSOVO MUNICIPAL COMPETITIVENESS INDEX REPORT 2012 RAPORTI I KOSOVËS PËR INDEKSIN E KONKURRENCËS NË KOMUNA 2012 KOSOVSKI IZVEŠTAJ O INDEKSU KONKURENCIJE U OPŠTINAMA

More information

Vlerësimi i performancës

Vlerësimi i performancës Projekti Mbështetje Teknike për MASHT (FBSA) Kosovë Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë Ministry of Education, Science and Technology Ministarstvo Obrazovanja Nauke i Tehnologije Technical Assistance

More information

RREGULLORE (MAP ) NR. 01/2015 PËR SHENJAT UNIKE TË KLASIFIKIMIT TË DOKUMENTEVE DHE AFATET E RUAJTJES SË TYRE

RREGULLORE (MAP ) NR. 01/2015 PËR SHENJAT UNIKE TË KLASIFIKIMIT TË DOKUMENTEVE DHE AFATET E RUAJTJES SË TYRE Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada Government Ministria e Administratës Publike-Ministarstvo Javne Uprave Ministry of Public Administration RREGULLORE (MAP ) NR. 01/2015

More information

SIGMA Mbështetje për përmirësimin e Qeverisjes dhe të Menaxhimit Një iniciativë e përbashkët e OECD dhe Bashkimit Europian, financuar kryesisht nga BE

SIGMA Mbështetje për përmirësimin e Qeverisjes dhe të Menaxhimit Një iniciativë e përbashkët e OECD dhe Bashkimit Europian, financuar kryesisht nga BE SIGMA Mbështetje për përmirësimin e Qeverisjes dhe të Menaxhimit Një iniciativë e përbashkët e OECD dhe Bashkimit Europian, financuar kryesisht nga BE KOORDINIMI NË QENDËR TË QEVERISË: FUNKSIONET DHE ORGANIZIMI

More information

Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada - Government

Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada - Government Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria Vlada - Government Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor Ministarstvo Sredine i Prostornog Planiranja Ministry of Environment

More information

Roli i arsimit në zhvillimin ekonomik të vendit

Roli i arsimit në zhvillimin ekonomik të vendit Roli i arsimit në zhvillimin ekonomik të vendit Anemonë Zeneli Gusht, 2013 Arsimi është një ndër shtyllat kryesore të një shoqërie të shëndoshë dhe të zhvilluar. Në mënyrë që një shtet të zhvillohet në

More information

PËR PËRDORIMIN E GJUHËVE

PËR PËRDORIMIN E GJUHËVE UNITED NATIONS NATIONS UNIES United Nations Interim Mission d Administration Administration Mission Intérimaire des Nations Unies au in Kosovo UNMIK Kosovo PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF GOVERNMENT Ligji

More information

S T U D I M PËRFSHIRJA E TRASHËGIMISË KULTURORE NË PLANIFIKIM HAPËSINOR

S T U D I M PËRFSHIRJA E TRASHËGIMISË KULTURORE NË PLANIFIKIM HAPËSINOR PËRFSHIRJA E TRASHËGIMISË KULTURORE NË PLANIFIKIM HAPËSINOR S T U D I M Rastet e studimit: Draft Plani Hapësinor i Kosovës 2010-2020+ Planet përkatëse komunale: Komuna e Mitrovicës, Komuna e Vushtrrisë,

More information

DEPERAMENTI PËR INTEGRIME EVROPIANE DHE KOORDINIM TË POLITIKAVE - DIEKP

DEPERAMENTI PËR INTEGRIME EVROPIANE DHE KOORDINIM TË POLITIKAVE - DIEKP MINISTRIA E ADMINISTRIMIT TË PUSHTETIT LOKAL MAPL DEPERAMENTI PËR INTEGRIME EVROPIANE DHE KOORDINIM TË POLITIKAVE - DIEKP Kjo analizë është produkt i Ministrisë së Administrimit të Pushtetit Lokal MAPL,

More information

PËR KËRKESAT TEKNIKE PËR PRODUKTE DHE VLERËSIM TË KONFORMITETIT. Në bazë të nenit 65 (1) të Kushtetutës së Republikës së Kosovës,

PËR KËRKESAT TEKNIKE PËR PRODUKTE DHE VLERËSIM TË KONFORMITETIT. Në bazë të nenit 65 (1) të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, LIGJI Nr. 06/L -041 PËR KËRKESAT TEKNIKE PËR PRODUKTE DHE VLERËSIM TË KONFORMITETIT Kuvendi i Republikës së Kosovës; Në bazë të nenit 65 (1) të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, Miraton: LIGJ PËR KËRKESAT

More information

Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo

Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Republika e Kosovës Republika Kosova-Republic of Kosovo Autoriteti Rregullativ i Komunikimeve Elektronike dhe Postare Regulatory Authority of Electronic and Postal Communications Regulatorni Autoritet

More information

Menaxhimi i Burimeve Natyrore në Evropën Juglindore: Pyjet, Toka dhe Ujërat

Menaxhimi i Burimeve Natyrore në Evropën Juglindore: Pyjet, Toka dhe Ujërat Menaxhimi i Burimeve Natyrore në Evropën Juglindore: Pyjet, Toka dhe Ujërat Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH, Zhvillimi Rural nëpërmjet Menaxhimit të Integruar të Burimeve

More information

NDIKIMI I KAPITALIT SOCIAL NË PERFORMANCËN ARSIMORE SI FAKTOR I ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM

NDIKIMI I KAPITALIT SOCIAL NË PERFORMANCËN ARSIMORE SI FAKTOR I ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM Mendim Zenku, МA C E N T R U M 6 UDC: 37.014.54:316.43 NDIKIMI I KAPITALIT SOCIAL NË PERFORMANCËN ARSIMORE SI FAKTOR I ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM ВЛИЈАНИЕТО НА СОЦИЈАЛНИОТ КАПИТАЛ ВО ОБРАЗОВНАТА ПЕРФОРМАНСА

More information

RAPORT MONITORUES PËR ZBATIMIN E ÇËSHTJES GJINORE NË STRATEGJINË DHE PLANIN E VEPRIMIT PËR INTEGRIMIN E KOMUNITETEVE ROMË, ASHKALI DHE EGJIPTASË NË

RAPORT MONITORUES PËR ZBATIMIN E ÇËSHTJES GJINORE NË STRATEGJINË DHE PLANIN E VEPRIMIT PËR INTEGRIMIN E KOMUNITETEVE ROMË, ASHKALI DHE EGJIPTASË NË RAPORT MONITORUES PËR ZBATIMIN E ÇËSHTJES GJINORE NË STRATEGJINË DHE PLANIN E VEPRIMIT PËR INTEGRIMIN E KOMUNITETEVE ROMË, ASHKALI DHE EGJIPTASË NË REPUBLIKËN E KOSOVËS (2009-2015) PRISHTINË, NËNTOR 2012

More information

Rishikimi funksional i Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve

Rishikimi funksional i Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve Rishikimi Funksional dhe Organizimi Institucional i Ministrive Rishikimi funksional i Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve FRIDOM Rishikimi Funksional dhe Organizimi Institucional i Ministrive është

More information

27.Total Quality Management and Open Innovation Model in the sector of Tourism (Case of Albania& Montenegro0

27.Total Quality Management and Open Innovation Model in the sector of Tourism (Case of Albania& Montenegro0 Besarta Vladi Lecture at European University of Tirana (EUT)/ Albania Ilir Rexhepi Managing Director at Kosovo Management Institute (KMI)/ Kosovo Dr.Ermira Qosja- Lecture at European University of Tirana

More information

Raporti Teknik Përfundimtar

Raporti Teknik Përfundimtar Programi i Bashkimit Evropian IPA 2010 për Kosovën Studimi mbi Ndotjen e Tokës Bujqësore (SNTB) në Kosovë Numri CRIS: 2013/313-408 Raporti Teknik Përfundimtar Detyra 1: Përkrahja e MMPH-së dhe e MBPZHR-së

More information

Studim Para-Fizibiliteti për identifikimin e opsioneve ligjore për themelimin e Fondit zhvillimore për Efiçiencë të Energjisë (FEE)

Studim Para-Fizibiliteti për identifikimin e opsioneve ligjore për themelimin e Fondit zhvillimore për Efiçiencë të Energjisë (FEE) Shita & Associates L.L.C. Rexhep Luci 9a, H-1, nr. 6, Pristina, Kosovo; www.shita.biz; info@shita.biz; +377 44 77 99 49. BRN # 71076482 VAT # 330238429 Fiscal # 601138474 Studim Para-Fizibiliteti për identifikimin

More information