KUVENDI KOMUNAL MITROVICË STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL

Transcription

1 KUVENDI KOMUNAL MITROVICË STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Prishtinë, Shtator 2008

2 KUVENDI KOMUNAL MITROVICË STRATEGJIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL Përgatitja e këtij dokumenti është bërë nga Prishtina REA në partneritet me Grupin Akcional Lokal dhe financuar nga UNDP Prishtinë, Shtator 2008

3 Hartoi: Prishtina REA Bashkëpunimi: KK i Mitrovicës - Grupi Akcional Lokal REBAM - Qendra Regjionale e Biznesit dhe OJQ-ve KZHE - Komiteti për Zhvillim Ekonomik Prishtinë, Shtator 2008 Editimi: Bajram Rexhepi, Kryetar i KK të Mitrovicës Ahmet Jetullahu, Drejtor i Prishtina REA Grupi Aksional Lokal - GAL Rasim Veseli, Drejtoria e Shërbimeve Publike dhe Infrastrukturës Mehdi Bala, Drejtoria e Shërbimeve Publike dhe Infrastrukturës Ylber Durmishi, Drejtoria e Mbrojtjes dhe Shpëtimit Zymer Bajraktari, Përfaqësues i Bizneseve Valdete Idrizi, OJQ-ve Skender Sadiku, OJQ-ve Rrustem Abiti, REBAM Komiteti për Zhvillim Ekonomik: Agim Deva Murteza Zeqiri Xhemajl Hyseni Adem Fazliu Hilmi Haxha Bordi i Drejtorëve: Ismail Smakiqi, Drejtoria e Administratës dhe Personelit Rasim Veseli, Drejtoria e Shërbimeve Publike dhe Infrastrukturës Gani Shala, Drejtoria e Financave, Ekonomisë dhe Zhvillimit Mehdi Bala, Drejtoria e Planifikimit, Urbanizmit, Kadastrit, Pronës dhe Ambientit Riza Haziri, Drejtoria e Arsimit dhe Shkencës Shaqir Demiri, Drejtoria e Shëndetësisë dhe Mirëqenies Sociale Bislim Imeri, Drejtoria e Bujqësisë Alush Musa, Drejtoria e Inspekcionit Ylber Durmishi, Drejtoria e Mbrojtjes dhe Shpëtimit Adem Zhitopotoku, Drejtoria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit Snezana Nestorovic, Zyra Lokale për Komunitete Këshilltarë Teknik: Ahmet Jetullahu, Prishtina REA Enver Krasniqi, Prishtina REA Bashkim Islami, Prishtina REA Përgatitja teknike: Prishtina REA - Prishtinë Foto: Prishtina REA-Prishtinë/ Kuvendi Komunal Mitrovicë Hartat: HCIC, OSCE, KPMM dhe KK Mitrovicë Shtypi: Prishtina REA-Prishtinë Referencat Bazë: Plani Zhvillimor Komunal (PZHK)-Linprojekt/Metron Pasqyra Zhvillimore Komunale /UNOPS Projektete KK të Mitrovicës për Konferencën e Donatorëve Raportet e përgatitura enkas nga Drejtoritë komunale Planifikimi i përcaktimit të kaheve të zhvillimit ekonomik të Mitrovices-KZHE Mitrovica me rrethinë (Instituti i Historisë Prishtinë) Raportet e ndryshme të Ministrive (MMPH, MTI, MEF, MPMS) Hulumtimi kuantitativ dhe kualitativ i drejtpërdrejt në terren, si dhe procesimi analitik (Prishtina REA dhe KK Mitrovicë) Bankat

4 Përmbajtja Akronimet Hyrje, Synimi, Përmbajtja, Metodologjia Hyrje Synimi i Strategjisë Përmbajtja e Strategjisë Metodologjia e Hartimit të Strategjisë Partnerët në realizimin e Hartimit të Strategjisë Profili i Komunës Historiku Veçoritë fizike dhe demografike të territorit të komunës Ambienti Kontesti politik dhe siguria Karakteristikat ekonomike të territorit të Mitrovicës Çështjet e Punësimit dhe Papunësia Bujqësia dhe Zhvillimi Rural Industria Bizneset Tregtia Turizmi Ekonomika Informale (Grey Economy) Energjetika Infrastruktura dhe Shërbimet Publike Sistemi i furnizimit me ujë të pijshëm dhe kanalizimi Rrugët dhe urat Plani urbanistik, çështja e strehimit dhe çështjet e pronësisë Çështjet e Banimit dhe strehimit Shërbimet Publike Shërbimet Sociale (Shoqërore) Arsimi Shëndetësia Mirëqenja Sociale Çështjet Gjinore Kultura, Rinia, Sporti dhe Mediat Çështja e Bashkësive etnike Organizata Jo Qeveritare Qeverisja Lokale Resurset e Zhvllimit Ekononik në Komunën e Mitrovicës Orientimet Strategjike të Zhvillimit Ekonomik në Nivel Vendi dhe në Mitrovicë Resurset e Zhvillimit ekonomik të Mitrovicës Resurset minerare - industria Zhvillimi i NVM-ve Resurset për zhvillimin e Bujqësisë Turizmi rural - Eko turizmi, turizmi kulturor dhe turizmi rekreativ sportiv Strategjia dhe Vizioni, Synimet e Objektivat e Zhvillimit Ekonomik Lokal Një politikë revitalizuese zhvillimore dhe inovative Synimet dhe Objektivat...42 ANEKSET...44 Kapitulli 5 Projektet 2008, Buxhetit komunal dhe të Hyrat vetanake të planifikuara për Kapitulli 6 Nga Vizioni deri te Programet e Zhvillimit Ekonomik lokal dhe Plani veprues i realizimit të Objektivave afashkurte dhe afatmesme si dhe realizimi i Projekteve

5 Akronimet AER AAK AKR ATK DRC GAL IOM KPMM KZHE LDD LDK MAPL MBPZHR MEM MEF MMPH MPMS MTI NVM OJQ ORA OSCE PDK PSSP QKMF QPS REBAM UNDP UNHCR UNMIK UNOPS USAID Agjensioni Europian për Rindërtim Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës Aleanca Kosova e Re Administrata Tatimore e Kosovës Këshilli Danez për Refugjatë Grupi Aksional Lokal Organizata Internacionale për Migrim Komisioni i Pavarur për Miniera dhe Minerale Komiteti për Zhvillim Ekonomik Lidhja Demokratike e Dardanisë Lidhja Demokratike e Kosovës Ministria e Administratës dhe Pushtetit Lokal Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural Ministria e Energjetikës dhe Minjerave Minisitria e Ekonomisë dhe Financave Ministra e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor Ministria e Punës dhe Mirëqenjës Sociale Ministria e Tregtisë dhe Industrisë NdërmarrjeteVogladhetëMesme Organizatë Jo Qeveritare Partia Reformiste ORA Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim Europian Partia Demokratike e Kosovës Përfaqsuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm Qendra Kryesore e Mjekësisë Familjare Qendra për Punë Sociale Qendra Regjionale e Bizneseve dhe OJQ-ve Mitrovicë Programi Zhvillimore i Kombeve të Bashkuara Komisioni i Lartë për Refugjatë i Kombeve të Bashkuara Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë Agjensioni i Kombeve të Bashkuara për Shërbime Projektesh Agjensioni i SHBA për Zhvillim Ndërkombërkombëtar 4

6 1. Hyrje, Synimi, Përmbajtja, Metodologjia 1.1 Hyrje Prishtina REA në partneritet me REBAM (Agjencioni Regjional për Biznese e Ndërmarrësi Mitrovicë) dhe në bashkëpunim me GAL (Grupi aksional lokal), dhe duke qenë e kontraktuar nga UNDP/UNKT, implementon Projektin: Formulimi i Strategjisë së Zhvillimit Ekonomik Lokal, për Komunën e Mitrovicës, për periudhën. Strategjia paraqet një dokument të zhvillimit afatmesëm dhe afatgjatë të planeve të komunës, zhvillimin e ekonomisë lokale, ku si për qëllim përcaktimin e Synimeve strategjike të zhvillimit ekonomik lokal dhe krahas kësaj ka planifikimin dhe implementimin e investimeve nga donatorët e jashtëm dhe të brendshëm. Strategjia për zhvillimin ekonomik lokal në komunën e Mitrovicës është një dokument që thekson resurset dhe pasuritë e komunës nga e cila dalin edhe projektet konkrete për realizim. Përgatitja e Strategjisë për zhvillimin ekonomik lokal ka për qëllim që të shërbej si instrument për një planifikim të proceseve të zhvillimit lokal me gjithë përfshirje, për planifikimin e buxhetit komunal, për mobilizimin e mjeteve financiare, si dhe koordinimin e ndihmave në të dy niveleve atë lokal dhe qendror. Gjithashtu, kjo do t'i mundësojë administratës komunale për formulimin e një Strategjie afatmesme dhe afatgjatë lidhur me zhvillimin ekonomik lokal në territorin e komunës në periudhën kohore. 1.2 Synimi i Strategjisë Synimi i përgatitjes së kësaj strategjie zhvillimore është përmirësimi i jetës së komunitetit të gjerë të Komunës së Mitrovicës dhe më tej, krijimi i një perspektive bashkëpunimi me komunitete tjera në fqinjësi dhe rajon. Ky dokument do të lehtësojë punën e të gjitha institucioneve të pushtetit vendor dhe të aktorëve të tjerë që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në Komunën e Mitrovicës, si dhe do të shërbejë si një dokument orientues për institucionet e pushtetit qendror dhe donatorët ndërkombëtarë që mbështesin zhvillimin e Kosovës. Duke qenë se Strategjia përcakton edhe treguesit e zhvillimit, ajo do të shërbejë si bazë për monitorimin dhe vlerësimin e progresit të zbatimit të saj. Ky progres do të jetë, njëkohësisht, një tregues i cilësisë së punës së të gjithë akterëve lokal dhe, në veçanti, të strukturave të pushtetit lokal Ngritja e kapaciteteve lokale Zhvillimi Institucional i Komunës së Mitrovicës duhet të jetë gjithëpërfshirës dhe ngërthen në vete jo vetëm Administratën komunale dhe atë Publike por edhe zhvillimin institucional të OJQ-ve, komuniteteve dhe të gjitha llojeve të organizimit të shoqërisë. Epiqendër e zhvillimit të kapaciteteve të institucioneve duhet të jetë Administrata komunale dhe Administrata e institucioneve me bazë jashtë KK siç janë: shërbimi shëndetësor primar dhe sekondar, shërbimi social, zyra e punësimit, organizatatat shërbyese publike, gjyqësia, policia etj. Këto institucione duhet të zhvillohen dhe të kenë marrëdhënie normale sipas lidhjes horizontale me organizatat e tjera në Komunë por edhe lidhjet vertikale me Qeverinë Qendrore vetëm nëse krahas modernizimit, dhe aplikimit të metodave të reja të punës administrative do t'i kushtohet vëmendje e shtuar ngritjes së kapaciteteve të stafit ekzistues, por edhe të zhvillimit dhe përgatitjes së stafit potencial njerëzor për menaxhim dhe punë të suksesshme të këtyre institucioneve. Pra, mund të themi se zhvillimi i kapaciteteve lokale është ngushtë i lidhur me ngritjen e kapaciteteve ekzistuese dhe me zhvillimin e Burimeve Njerëzore të reja. Zhvillimi institucional dhe njerëzor është hapi i parë i domosdoshëm dhe bazament për zhvillim të gjithmbarshëm socio ekonomik dhe fizik të Komunës së Mitrovicës. Zhvillimi Institucional dhe Njerëzor ngërthen në vete elemente të tejkalimit të Konfliktit Etnik dhe Politik me të cilin po ballafaqohet Komuna e Mitrovicës. Pra, zhvillimi i kapacitetit të Administratës lokale dhe institucioneve të tjera vendore janë shumë të rëndësishme për realizimin me sukses të kësaj Strategjie zhvillimore. Implementimi i programeve dhe projekteve zhvillimore të përcaktuara në këtë Strategji të zhvillimit ekonomik lokal ka për qëllim ngritjen e kapaciteteve lokale që do të financohen nga KK, autoritetet qendrore apo donatorë të ndryshëm. Programet këshillimore të organizuara nga niveli qendror/ministritë janë gjithashtu shumë më rëndësi për administratën lokale të KK të Mitrovicës. Edhe programet këshillimore dhe trajnimet e ndryshme që realizohen në sektorë të ndryshëm ekonomik nëpërmes Organizatave Qeveritare dhe të atyre Joqeveritare (AER, USAID, UNDP, UNOPS, IOM, DRC, MERCY CORPS etj.) janë me rëndësi të madhe sa i përket ngritjes së kapaciteteve lokale Strategjia e Zhvillimit të lokaliteteve dhe pjesëmarrja e komuniteteve KK planifikon me anë të kësaj Strategjie realizimin e shumë projekteve për zhvillim të infrastrukturës publike si asfaltim të rrugëve kryesore dhe lokale, zgjerim të sistemit të ujësjellësve dhe kanalizimeve në fshatra dhe qytet, zgjerimin e infrastrukturës të mjekësisë familjare dhe zgjerim i infrastrukturës në shkolla, të thith investime nga qeveria qendrore dhe donatorë të ndryshëm. Sipas një Vendimi të posaçëm të KK të Mitrovicës, të njëjtit janë të detyruar të sigurojnë mbetjen e mjeteve investive për projekte të infrastrukturës, nëse komunitetet marrin pjesë në projekte me 40%. Pasi që Mitrovica njihet si një ndër mjediset më sfiduese të Kosovës ekziston gatishmëri e OJQ-ve ndërkombëtare të investojnë në infrastrukturë dhe në biznese të vogla që mundësojnë kthimin dhe integrimin e personave të zhvendosur dhe mirëqenien e popullatës në tërësi. 5

7 1.2.3 Implementimi i Strategjisë Implementimi i Strategjisë do të jetë detyrë kryesore e Kuvendit Komunal edhe pse dihet se kjo është e lidhur ngushtë me zhvillimin Institucional dhe Njerëzor, por edhe me sigurimin e fondeve investive. Pamjaftueshmëria e fondeve për implementimin e kësaj Strategjie mbetet problem kryesor për Kuvendin Komunal, por kjo shpresohet që të tejkalohet me Grantet e Qeverisë dhe të Donatorëve por edhe me investime private në disa segmente dhe sektorë të caktuar. Gjithashtu, KK i Mitrovicës e konsideron shumë të rëndësishme monitorimin dhe implementimit e kësaj Strategjie. Duke u bazuar në strukturën e ekzekutivit kjo detyrë i takon Drejtorisë së Shërbimeve Publike dhe Infrastrukturës, e cila nën koordinimin dhe udhëheqjen Komunale do ta ketë për detyrë zbatimin e kësaj agjende. Po ashtu detyrë e kësaj Drejtorie do të jetë freskimi dhe ri-përgatitja e kësaj Strategjie në bazë vjetore. Detyrë parësore e kësaj Drejtorie mbetet që në bashkëpunim me Drejtoritë tjera dhe me Grupin Aksional Lokal të hartojnë Planin Veprues për Implementimin e Strategjisë. Këtu është me rëndësi të ceket që kjo Drejtori po ashtu edhe zyrtarët tjerë komunale kanë nevojë për ngritje kapacitetesh për Formulimin dhe Implementimin e Strategjive zhvillimore lokale. 1.3 Përmbajtja e Strategjisë Strategjia e zhvillimit ekonomik lokal është e përbërë prej gjashtë pjesëve: I- Pjesa e parë trajton temat: o Hyrjen, o Synimet, o Përmbajtjen, o Metodologjinë dhe, o Partnerët në përpilimin e Strategjisë të Zhvillimit Ekonomik Lokal të Komunës. II- o o IIIo o o o Pjesa e dytë trajton temat: Profili Komunal, Informatat kryesore të cilat janë të nevojshme për planifikimin e çështjeve ekonomike, intervenimeve dhe konkluzionet sipas sektorëve ekonomik. Në pjesën e tretë është paraqitur: Orientimet strategjike të zhvillimit ekonomik në nivel vendi dhe në Mitrovicë, Analiza SWOT, Anaiza STEMP, Resurset strategjike të zhvillimit ekonomik lokal të Mitrovicës IV- Pjesa e katërt i është dedikuar: o Vizionit, o Synimeve strategjike dhe, o Objektivat afatshkurtra dhe afatmesme të zhvillimit ekonomik lokal. V- Pjesa e pestë përfshinë: o Ecurinë e zhvillimit ekonomik lokal nga Vizioni përmes Synimeve dhe Objektivave strategjike deri te programet e përcaktuara për zhvillimin ekonomik lokal. VI- Pjesa e gjashtë përfshinë: o Projektet, o Buxhetin si dhe burimet e financimit, o Kohën dhe vendin e implementimit dhe, o Akterët kyç përgjegjës për implementim. 1.4 Metodologjia e Hartimit të Strategjisë Prishtina REA në partneritet me REBAM dhe në bashkëpunim me GAL dhe KZHE, duke qenë të përkrahur nga UNDP, kanë punuar në formën e participimit dhe vendosjes demokratike gjatë këtij procesi të përbashkët, ku nga bashkëpjesëmarrësit ka marrë të gjitha informacionet, të dhënat dhe idetë e dalura për zhvillimin ekonomik lokal në territorin e komunës. Gjithashtu, Prishtina REA ka bashkëpunuar ngushtë me GAL-in, pasi që të gjithë anëtarët e këtij grupi vijnë nga sektorë të ndryshëm që ndihmuan edhe në krijimin e vizionit për zhvillimin ekonomik të Komunës së Mitrovicës. Prishtina REA ka bashkëpunuar shumë ngushtë edhe me zyrën e Drejtorisë për Ekonomi dhe Zhvillim në komunë, ku së bashku me ta ka arritur sigurimin e shumë informacioneve për profilin e komunës, njëkohësisht edhe me anëtarët e GAL-it ka arritur që gjatë prezantimeve dhe punëtorive, nëpërmes SWOT analizës të analizojnë mirë Përparësitë, Mundësitë, Dobësitë dhe Rreziqet si dhe së bashku të krijojnë dhe përcaktojnë fushat strategjike për zhvillimin ekonomik lokal, listën e 6

8 projekteve, kohën e realizimit si dhe partnerët apo donatorët e mundshëm. Gjatë përpilimit të këtij dokumenti përveç takimeve të shumta me akterët kyç të lartëpërmendur janë mbajtur aktivitetet si vijojnë: - Konferenca Formulimi i Strategjisë për ZHEL të Mitrovicës ; - Takimi për draftimin e Memorandumit të Mirëkuptimit në mes KK Mitrovicë KPMM MEM; - Prezentimi dhe bashkëbisedimi me KZHE; - Prezentimi dhe bashkëbisedimi me komunitetin e biznesit, shoqërinë civile, GAL dhe KZHE; - Prezentimi dhe bashkëbisedimi me Fakultetin e Xehtarisë dhe Metalurgjisë, Fakultetin e Shkencave Teknike të Aplikuara, MTI, GAL dhe REBAM. Principet e Hartimit të Strategjisë Specifike Praktike Të Matshme Principet e Hartimit të Strategjisë janë si në vijim: 1. Specifike 2. Praktike, 3. Të matshme Për vlerësimin e Hartimit të Strategjisë, Indikatorëve të matshëm profesional janë paraparë sipas programeve nëpër synime, projekte dhe aktivitete duke u fokusuar në vlera të shtuara, kreativitet dhe inovacion mbështetës e stimulues ekonomik për të mirën e komunës dhe akterëve tjerë Strategjia ka një natyrë duale. Në njërën anë, kjo strukturon një shembull klasik të një projekti ndërtim kapacitetesh dhe, në anën tjetër, një proces i ndryshim menaxhimi ku mënyra të vjetra të bërjes së gjërave gradualisht zëvendësohen me mënyra të reja të punës dhe të menduarit. Do të jetë qëllim i implementuesit të kësaj Strategjie të siguroj që këto ndryshime janë inkorporuar në një mënyrë të planifikuar, të menaxhuar dhe sistematikisht e jo si një reagim i thjeshtë ndaj presioneve nga jashtë të dalura nga takimet dhe rekomandimet në adresë të implementuesit ose komunës. Për më tepër, fokusi kryesor do të jetë në dhënien dhe ofrimin e vlerave të shtuara ekonomike inovative për përfituesit dhe palët e interesit. Në mënyrë që të sigurohet një implementim me sukses i kësaj strategjie më gjithë kompleksitetet në Mitrovicë, është shumë esenciale kombinimi i ekselencës teknike konsulente me menaxhim dhe koordinim të avancuar komunal. 7

9 Fazat dhe Procesi i Hartimit të Strategjisë (dhe implementimit të saj) 1.5 Partnerët në Realizimin e Hartimit të Strategjisë REBAM Siç theksuam edhe më lartë partner i Prishtina REA-s në hartimin e kësaj Strategjie është REBAM-i (Regional Business & NGO Center) ku themelues të saj janë përfaqësuesit e Asociacioneve të Regjionit të Mitrovicës nga sektorë dhe etnitete të ndryshme, siç janë: 1.Oda Ekonomike Regjionale Mitrovicë 2.Muška Biznis Asociacija - Mitrovica 3.Udruženje Poslovnih Žena Severnog regiona Mitrovica (WBA) 4.Udruženje Privatnika Leposavić 5.Shoqata e Bizneseve Prodhuese në Mitrovicë 6.Shoqata Afariste Bashkimi në Skenderaj 7.Klub Žena Bošnjaka 8.Shoqata e Prodhuesve Bujqësor FORMI 9.Birlik Mitrovica Turk Dernegi Grupi Aksional Lokal - GAL Përbërja e Anëtarëve të Grupit Aksional Lokal/GAL është si vijon: o Tre anëtarë janë nga Administrata Komunale, o Dy anëtarë nga shoqëria civile, o Një anëtar nga Asociacioni i Bizneseve dhe, o Një anëtar nga REBAM. Komiteti për Zhvillim Ekonomik pranë Kuvendit Komnal KZHE 10.Udruženje Privrednika Opštine (Zubin Potok) 11.Udruženje žena Sabor 12.Mundësia 13.Romske Žene za Romske Žene 14.Shoqata e Frizerve e Berberëve dhe e Kozmetikës të Mitrovicës,Vushtrrisë dhe Skenderajt (Albstil) 15.Udruženje Privrednika Opštine Zvećan 16.Kosovars Women's Forum 17.Agrohit (Leposavić) 18.Organizata Joqeveritare DONA Komiteti për zhvillim ekonomik është i zgjedhur dhe emëruar nga KK i Mitrovicës dhe përbëhet nga 5 anëtarë, deputetë të KK-së të cilët edhe e kanë përpiluar një Dokument Planifikimi i përcaktimit të kaheve të Zhvillimit Ekonomik për rajonin e Mitrovicës. Në takimin e përbashkët të organizuar më në mes të Prishtina REA-s, KZHE dhe të një anëtari të REBAM-it në GAL u prezantuan dhe diskutuan Synimet dhe Objektivat Strategjike të zhvillimit ekonomik lokal të Mitrovicës në periudhën. 8

10 2. Profili i Komunës 2.1 Historiku Mitrovica është njëri ndër vendbanimet më të vjetra të njohura në Kosovë. Emri Mitrovicë vjen nga shekulli i 14-të, mirëpo ka edhe shkrime tjera rreth origjinës së emrit. Pozita strategjike dhe gjeografike në mes dy lumenjve të rëndësishëm, Ibrit e Sitnicës dhe motivet ekonomike ka bërë që territori i Mitrovicës të popullohet qysh në parahistori. Albaniku (Monte Argentarum), i pasur me argjend e plumb prej kohës antike deri në Mesjetë. Zhvillimi i menjëhershëm ishte në shekullin e 19-të pasiqë ishin zbuluar burime të mineraleve dhe xeheve në regjion të Mitrovicës, dhe ishte vendi më i madh industrial në Kosovë. Pas luftës së fundit (1999) qyteti i Mitrovicës ndahet në dy pjesë, në Pjesën jugore kryesisht e populluar nga Shqiptarët dhe numër më i vogël i komuniteteve tjera dhe në Pjesën veriore kryesisht e populluar nga Serbët, komunitetet tjera dhe një numri të komunitetit Shqiptarë, duke vështirsuar lëvizjen e lirë të qytetarëve dhe duke e shkatuar shumë probleme në të gjitha sferat e jetesës e më së shumti në ekonominë e vendit, e cila plotësisht është e shkatrruar. 2.2 Veçoritë fizike dhe demografike të territorit të komunës Pozita Gjeografike 1 Komuna e Mitrovicës gjendet në veri të Kosovës në një distancë afërsisht 40 km nga Prishtina, me një sipërfaqe prej 326 km katrorë dhe paraqet diku rreth 3.25% të territorit të Kosovës. Bazuar në rregulloren e UNMIK-ut 2004/36 Komuna e Mitrovicës numëron gjithsejë 46 Vendbanime. Shtrihet në shkallën shkallë të gjerësisë gjeografike veriore dhe në atë shkallë të gjatësisë lindore, ndërsa lartësia mbidetare e Mitrovicës është metra. Komuna e Mitrovicës kufizohet me: - në perëndim me komunën e Zubin Potokut - në juglindje me komunën e Skënderajt - në veriperëndim me komunën e Zveçanit - në veri me komunën e Leposaviqit - në lindje dhe verilindje me komunën e Podujevës - në jug me komunën e Vushtrrisë. Mitrovicë Pasuritë Ujore 2 Nëpër territorin e Komunës së Mitrovicës rrjedhin lumenjtë Ibër, Sitnica, Lushta dhe Trepça me degët e tyre, ndërsa pjesa rurale e Komunës konsiderohet si territor deficitar për ujë. Ibri hyn në territorin e Kosovës 10 km poshtë fshatit Ribariq. Sipërfaqja e pellgut ujëmbledhës në territorin kosovar është 3800 km². Gjatësia e përgjithshme është 280 km, por vetëm 85 km është gjatësia që përshkon Kosovën (rreth 15 km komunën e Mitrovicës). Pellgu ujëmbledhës i përket Moravës Perëndimore. Deri në Mitrovicë ka drejtim veriperëndim juglindje, ku derdhet Sitnica. Lumi i Ibrit ka këto degë: Sitnica, Lushta, Trepça, Bistrica etj., dhe sasia mesatare vjetore e ujit në pellgun e ujëmbledhësit të lumit të Ibrit është 1.146,33 milion m³. Në zonën kodrinore, me qëllim të përmirësimit të regjimit të rrjedhjes së lumit Ibër dhe shfrytëzimit racional të ujërave të tij, është krijuar Liqeni i Ujmanit (Gazivodës), vëllimi i ujit i të cilit është m³, i planifikuar të përdoret për pije dhe ujitje. Me këtë potencial të mjaftueshëm hidrografik është ndërtuar Hidrocentrali i Ujmanit (Gazivodës), i cili është ndërtuar në sistemin e Ibrit dhe ka fuqi të vendosur 34 MW. Pasuritë Minerale Komuna e Mitrovicës njihet si territori më i pasur me minerale në Kosovë. Poashtu, mineralizimet më të rëndësishme si Plumbi dhe Zinku gjenden në territorin e Mitrovicës dhe i përkasin brezit të Trepçës. Njëra ndër minierat me rezervat më të mëdha të plumbit është Miniera e Stan Tërgut me 31,469,200 tonelata minerale, me përmbajtje 3,50% Pb, 2,87% Zn dhe 67(g/t) Ag. 9 1 Burimi: Kuvendi Komunal Pasqyra Zhvillimore Komunale Mitrovica dhe rrethina Botuar në Mitrovicë nga Instituti i Historisë së Kosovës Prishtinë dhe Instituti i HistorisëBashkëkohore Beograd. 2 Burimi: Drejtoria e Bujqësisë Mitrovicë Raporti I njohjes dhe evidentimit të vlerave natyrore në territorin e Komunës së Mitrovicës

11 Të Dhënat Demografike Në Komunën e Mitrovicës të dhënat demografike (numri i popullatës) sikurse edhe në komunat tjera janë të dhëna të përafërta, duke pasur parasysh regjistrimin e fundit zyrtar që është bërë në vitin Poashtu, shifrat e dhëna rreth numrit të popullatës shqiptare janë llogaritur duke u bazuar në numrin e lindjeve dhe të vdekjeve. Tabela e dhënë më poshtë paraqet të dhëna rreth numrit të popullatës në bazë të regjistrimit të viteve 1981 dhe atij të vitit 1991 (të cilin shqiptarët e bojkotuan) dhe duke përdorur si burim Kuvendin Komunal, Zyrën Statistikore të Kosovës dhe Profilin Komunal të OSCE-së. Regjistrimi 1981 Regjistrimi 1991(vlerësim) Regjistrimi 1998 Totali 87, ,885 Muslimanët Romë Shqiptarët Serbët Turq Boshnjak Ashkali Nr % Nr % Nr % Nr % Nr % 82,873 95, ,698 10,447 Tabela Nr. 1: Popullata e komunës së Mitrovicës , , Duke u bazuar në Profilin e Komunës së Mitrovicës, pjesa jugore e Komunës së Mitrovicës është e populluar përafërsisht nga 110,000 mijë shqiptarë ku përfshihen edhe minoritetet tjera Boshnjak, Turq, Romë, Ashkali (rreth 40 familje). Sipas 5 Planit të Drejtorisë për Mbrojtje dhe Shpëtim, kumuna e Mitrovicës ka rreth 126, 000 banorë, me 10 bashkësi lokale të qytetit dhe 11 bashkësi lokale në fshatra. Vendbanimet Në bazë të statusit të aprovuar më 17/06/2008, komuna e Mitrovicës ka këto vendbanime: 4 Migrimi Përqindja e lëvizjes së banorëve nga fshatrat në qytet është mjaft e madhe. Sipas Kuvendit komunal rreth 30 % e banorëve të cilët kanë jetuar në fshatra të largëta malore kanë migruar drejt qytetit, duke u shkaktuar parregullësi të shumta urbane, mbipopullim në qytet dhe disa fshatra kanë mbetur zbrazura apo me shumë pak banorë. 2.3 Ambienti Që nga fillimi i aktiviteteve xehetare, ambienti në Komunën e Mitrovicës ka filluar të ndotet me pluhur të metaleve të rënda si Pb, Zn, Cd, As, Ag; pluhur sulfurik dhe gazëra avull sulfuri, dioksid karboni, monoksid karboni, flour gjatë procesit së prodhimit. 3 Burimi: Regjistrimi 1981 Zyra Statistikore e Kosovës, Regjistrimi 1991, 1998 dhe shifrat e përafërta. 4 OSCE Profili i Komunës - Mitrovicë, Prill KK Mitrovicë Drejtoria për Mbrojtje Civile dhe Emergjente. 10

12 Edhe pse është bërë mbyllja e Trepces, plumbi dhe metalet e tjera vazhdojnë të jenë ndotësit kryesor e sidomos ndotës të ajrit, ujit dhe tokës. Nga ajri kontaminohet i tërë ambienti dhe rrezikon njeriun e posaçërisht fëmijët e vegjël, dëmtohet flora dhe fauna e territorit. Burimet kryesore të ndotjes së ajrit janë stabilimentet e lartëcekura të Kombinatit Trepça. Ndër lumenjtë më të ndotur është uji i lumit Sitnica i cili përveç ndotjeve nga mbeturinat e fosfo-gipsit, Metalurgjisë së zinkut, mbetjeve të pjesëve të baterive (të thartinës) gjatë rrjedhjes së saj është e ndotur edhe nga ndotësit industrial të Termocentraleve të Obiliqit. Në një largësi prej 3.5 km në brigjet e Lumit Ibër janë të deponuara afër 33 milionë tonë mbeturina të ndryshme me potencial të madhe ndotës dhe helmuese të cilat së bashku paraqesin një rrezik të madh ekologjik dhe jetësor. Poashtu, edhe ujërat e zeza nga kanalizimi i qytetit të Mitrovicës dhe vendbanimeve për rreth lumenjëve janë ndër ndotësit kryesorë. Edhe pas mbylljes së Kombinatit Trepça, emisioni i plumbit dhe metaleve tjera është ende present, si rezultat i shtresimit të këtyre elementeve në thellësi të tokës deri në 30 cm dhe nga deponitë e mbeturinave industriale. Në brigjet e Sitnicës gjendet Deponia e Fosfogipsit, prej 450, 000 tonë me përbërjet kimike: Oskidi i fosforit V, oksidi i sulfurit IV, oksidi I kalciumit, komponimet e fluorit dhe oksidet të elementeve alkaline. Deponia e vjetër e zinkut në Kompleksin Industrial Trepça me sasi prej tonësh, që nga viti 1964 është me përbërje të lartë të zinkut, hekurit, manganit, nikelit, kobaltit, indiumit, germaniumit, selenit dhe elementeve tjera të rralla. Tërë ndotja në Mitrovicë është e monitoruar nga Ministria e Mbrojtjes së Ambientit (MPHMA), Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) dhe Kuvendi Komunal i Mitrovicës. Ndër ndotësit tjerë të dheut në regjion janë shtrebësirat, mbetjet industriale të përpunimit të plumbit, dhe ate: Shtrebësira në mes të aksit rrugor Mitrovicë -Zveçan -me sasi aktuale të mbeturinave prej 22 milion ton. Shterbësira në fshatin Kelmend - me sasi aktuale të mbeturinave prej 12 milionë ton. Qyteti i Mitrovicës përbëhet nga zona të ndryshme sipas ndarjes së shfrytëzimit të sipërfaqeve të caktuara. Destinimi i sipërfaqeve në Ha dhe % e zonave të Mitrovicës është si vijon: 2.4 Kontesti politik dhe siguria 7 Që nga viti 1999, qyteti i Mitrovicës është ndarë përmes lumit Ibër, pjesa jugore e qytetit e populluar kryesisht me Shqiptar dhe pjesa veriore e populluar kryesisht me Serb. Ndarja e qytetit ka komplikuar edhe sigurimin e shërbimeve publike dhe ka shkaktuar krijimin e shërbimeve të veçanta publike në veri dhe në jug. Me qëllim të përmirësimit të situatës në qytet Bashkësia Tabela Nr. 6: Destinimi i sipërfaqeve në Komunën e Mitrovicës 6 Ndërkombëtare (UNMIK) ka ndërmarrë masa si formimin e Zonës së Mirëbesimit në qendër të qytetit dhe ndërtimin e urës për këmbësorët që t'u mundësojë qytetarëve Shqiptarë të cilët jetojnë në veri të dalin në pjesën jugore. Më 25 Shtator 2002, PSSP ka pronolguar Udhëzimin Administrativ UNMIK Nr: 2002/2 për zbatimin e Rregullorës së UNMIK-ut Nr: 2000/45 që ka të bëjë me Vetëqeverisjen e Komunave, duke shpallur mbylljen zyrtare të strukturave paralele, komunës paralele në veri dhe në këtë mënyrë duke rivendosur autoritetin e UNMIK-ut në tërë terrritorin e Mitrovicës. Aktualisht, pjesa veriore e qytetit është nën administrimin e UNMIK-ut përmes Bordit Këshillues multietnik prej 8 anëtarësh. Zgjedhjet e fundit të mbajtura më 17 Nëntor 2007-të, për herë të parë që nga viti 2000 kanë sjellë ndryshime të mëdha në forcën politike të Asamblesë Komunale, PDK-ja si shumicë me 15 deputet në Asamblenë Komunale; LDK dhe AKR me nga 9; LDD me 3; ORA dhe AKK me nga 2 dhe PD me 1 deputet në Asamblenë Komunale të Mitrovicës. Asambleja Komunale e Mitrovicës përbëhet nga 41 anëtarë dhe kryetar i Komunës së Mitrovicës është zgjedhur z. Bajram Rexhepi (ish Kryeministër i Kosovës) nga Partia Demokratike e Kosovës Burimi: Kuvendi Komunal Mitrovicë 7 OSCE: Profili Komunal i Mitrovicës, Qershor 2006; Prill 2008

13 2.5 Karakteristikat ekonomike të territorit të Mitrovicës Çështjet e Punësimit dhe Papunësia Duke i'u referuar të dhënave që disponon Kuvendi Komunal në Mitrovicës rreth numrit të punësuarve deri në fund të vitit 2008, në Komunën e Mitrovicës arrin në 19, 637 të punësuar në sektorin publik, privat dhe në ndërrmarjet shoqërore. Ndërsa, Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale bënë monitorimin dhe evidentimin e të punësuarve përmes Qendrave Regjionale për Punësim. Sipas Qendrës Regjionale të Punësimit në Mitrovicë që nga fillimi i vitit 2008 e deri në fund të Qershorit 2008, me anë të ndërmjetësimit të kësaj Qendre janë punësuar 132 punëkërkues nga 23,756 punëkërkues të regjistruar, ku vetëm në muajin Qershor 2008 janë punësuar 31 punëkërkues. Tabela Nr. 9: Numri i të punësuarëve sipas sektorëve në Komunën e Mitrovicës 8 Sipas tabelës së dhënë më lartë numri total i të punësuarve është rreth 19,674, mirëpo mbetet vetëm shifër e përafërt duke pasur parasysh numrin jo real të të punësuarve në sektorin privat. 1%1% 3%2% Administrata Komunale dhe shërbime 0% 0% Publike 0% Bizneset 9% PTK Nsh UNITETI Ujësjellësi regjional Autoriteti Pyjor SHPK 84% TMK Gjykatë Grafikoni Nr. 1 Paraqitja grafike e të punësuarëve sipas sektorëve Papunësia Komuna e Mitrovicës ballafaqohet edhe me problemin e papunësisë, që sipas Qendrës Regjionale të Punësimit në 9 Mitrovicës numri i punëkërkuesëve me profile të ndryshme, që deri në fund të Qershorit 2008 arrin shifrën 23,756 punëkërkuesë të cilët janë lajmëruar në zyrën për punësim. Mirëpo, numri real i të papunëve është shumë më i madh duke u bazuar në numrin e popullatës aktive dhe të aftë për punë e që në numrin e përgjithshëm të popullatës është rreth 60%. 47.1% Punëkërkuesit sipas kualifikimeve 38.5% 2.1% 10.4% 1.1% 0.9% Të pakualifikuar Gjysmë të kualifikuar Të kualifikuar Me shkollë tëme shkollë të Me fakultet mesme lartë Grafikoni 2. Punëkërkuesit sipas kualifikimeve Në Komunën e Mitrovicës operon Qendra Regjionale dhe Komunale për punësim, që përveq regjistrimit të punëkërkuesve jep edhe informacione rreth vendeve të lira të punës, njëkohësisht ndërmjetëson në mes punëkërkuesëve dhe punëdhënësve të ndryshëm. 8 Burimi: KK Mitrovicë Plani Zhvillimor Komunal. 9 Qendra Regjionale e Punësimit në Mitrovicë Raporti: Tregu i Punës në regjionin e Mitrovicës, Qershor

14 Total Total Femra Totali I personave me afëtsi të kuf Të pakualifikuar Gjysmë të kualifikuar Të kualifikuar Me shkollë të mesme Tabela Nr. 10: Punëkërkuesit në Komunën e Mitrovicës në bazë të kualifikimit, grup moshës dhe etnicitetit 10 Punëkërkuesit sipas grup moshave 50.0% 20.8% 26.1% 3.1% Grafikoni 3. Punëkërkuesit sipas grup moshave Bujqësia dhe Zhvillimi Rural Qendra Regjionale e Punësimit ofron edhe shërbime të këshillimeve për punëkërkuesit në afësimet profesionale, trajnime të cilat mbahen në kuadër të MPMS në qendrën e trajnuese në Zhabar ku kandidatët aftësohen në shtatë (7) profesione të ndryshme njëkohësisht duke i udhëzuar tek institucionet e tjera të cilat ofrojnë trainime profesionale në Komunën e Mitrovicë (Organizata ndërkombëtare dhe vendore). Pozita gjeografike dhe kushtet e volitshme klimatike kanë ndikuar në zhvillimin e bujqësisë në këtë territor, duke u njohur si trevë në prodhimin e drithrave të bardha dhe perimeve. Në tokat pjellore të komunës rreth viteve 50-ta ndërtohen objektet industriale të Trepçës, duke zënë hapsirë prej 150ha tokë e klasit të parë, kryesisht e kultivuar me perime. Sipërfaqja e gjithëmbarshme e Komunës së Mitrovicës është rreth ha prej të cilve 5.600ha tokë të punuar, ku 400 ha pas luftës së fundit janë tjetërsuar nga ndërtimet e egra dhe gjithësejt kanë mbetur ha tokë e punuar. Më poshtë është paraqitur shfrytëzimi i tokës në Komunën e Mitrovicës. 1 Fabrikë Shtëpi -Ndërtesë Oborr Hekurudhë Rrugë Rrugë Rendit Iii Rrugë Private Lum Përrua Jaz 0.24 Tabela Nr. 11: Shfrytëzimi dhe shpërndarja e tokës MPMS Qendra Regjionale e Punësimit në Mitrovicë Raporti: Tregu i Punës në regjionin e Mitrovicës, Qershor MBPZHR: Raporti Përmbledhës i Shfrytëzimit të Tokës 2005

15 Grafikoni Nr. 4: Shpërndarja e tokës Nga ekonomia bujqësore në Komunën e Mitrovicës rreth 15,000 banorë gjenerojnë të ardhura, ndërsa rreth 7,000 prej tyre janë aktivë në bujqësi. Karakteristikat e përgjithshme: pjellshmëria e tokës, kushtet klimatike, burime ujore, struktura e popullësisë, tregojnë se Mitrovica ka një potencial të favorshëm për zhvillimin e mëtutjetshëm të bujqësisë e sidomos në sektorin e blegtorisë në rajonin e Shalës së Bajgorës dhe prodhimtarinë e pemëve, perimeve drithërave dhe bimëve të ndryshme përgjatë fshatrave të cilat shtrihen rreth pellgjeve të lumenjëve Ibër, Sitnicë dhe Lushtë. Komuna e Mitrovicës është mjaft e pasur me kullosa dhe livadhe. Sipërfaet e livadheve arrinë rreth 3, ha dhe kullosat rreth 7, ha, që paraqesin kushte shumë të mira për zhvillimin e blegtorisë. Tabela e dhënë më poshtë paraqet numrin e kafshëve në komunë që kryesisht përdoren për nevoja familjare dhe disa nga këto për aktivitete tjera ferma, shitje të qumështit, mishit etj. Nr. Lloji 1. Gjedhe Tabela Nr. 12: Numri i kafshëve Shpendtaria- në Komunën e Mitorvicë është traditë ku kryesisht kultivohen nëpër fshatra dhe rreth 80% kultivojnë pula për nevojat e tyre familjare dhe një numër i vogël për treg. Poashtu, kemi edhe ferma të pulave me kapacitet prej 7,000 deri ne 120,000. Bletaria Në Komunën e Mitrovicës ka rreth 2,900 koshere apo shoqëri bletësh të cilat mund të prodhojnë mjalt shumë cilësorë përkatësisht 58,000 kg në vit. Bletarët janë mjaft mirë të organizuar në Shoqatën e bletërritësve Poleni e cila ka bashkëpunim shumë të mirë edhe me shoqatat e bletarëve në regjion siç është Ëma nga Vushtrria dhe Dremiqarja Skenderajt. Prodhimtari bimore më së shumti është e zhvilluar përgjatë lumenjëve Ibër dhe Sitnicë, që 5,117 ha janë pronë private nga sipërfaqja e përgjithshme 5,200ha. Kresisht kultivohen perimet, drithërat e bardha dhe bimë foragjere. Perimkultura kultivohen në fusha të hapura kryesisht vetëm për konsum familjar dhe nëpër serra për konsum familjar dhe treg. Kryesisht kultivohen specat, trangujt, patatet, domatet etj. Pemtaria Mitrovica ka një potencial mjaft të mirë në zhvillimin e mëtutjetshëm të pemtarisë falë kushteve klimatike të mira, terrenit të përshtatshëm dhe traditës së banorëve. Krysisht kultivohen pemët, mollë, kumbull, dardhë, qershi por edhe dredhëza, mamferra, boronica etj. Pylltaria - sektori i pylltarisë është në të njëjtn gjendje me komunat e tjera si rezultat i prerjes së pyjeve. Drunjët dominant në pyjet private dhe ato shoqërore janë: ahu, bungu, qarri, pisha dhe disa drunjë të tjerë në sasi më të vogël. Pyje shoqërore Pyje private Gjithësej 7,690 ha 6,439 ha 14,129 ha Tabela Nr. 13: Pyjet sipas pronësisë 14

16 2.5.3 INDUSTRIA Komuna e Mitrovicës njihet si territori më i zhvilluar në vendin tonë për sa i përket industrisë, duke e veçuar industrinë xehetare dhe metalurgjike që daton që nga vitet e '50-ta, por tani më një intensitet më të vogël prodhues. Trepça ka filluar eksploatimin që në të 20-tat (1927) nga Mine Ltd., e themeluar në Londër, duke vazhduar me shkritoren e plumbit (1940), pastaj ndërtohet furra në Metalurgjinë e Plumbit (1950), fërgimtorja dhe dy furra tjera. Në kuadër të kopleksit Trepça vepronin edhe këto ndërmarrje industriale: - OP Xehrorja dhe Flotacioni TREPÇA - Shkritorja dhe Rafinimi i plumbit - Instituti TREPÇA - Laboratoriumi - Sigurimi - Fabrika e akumulatorve - Metalurgjia e zinkut - Fabrika e superfosfatit - OP Fabrika e paisjeve të proqesit - TREPÇA - OP Trepça Komerc - PO TREPÇA-trans - Energjetika TREPÇA - OP Shkritorja e plumbit TREPÇA - Ushqimi shoqërorë TREPÇA - Qendra llogaritare ERC TREPÇA - Banka interne TREPÇA Ndërsa më poshtë janë paraqitur edhe ndërmarrje tjera që punoni deri në vitet '90. Disa janë privatizuar dhe disa nga këto nuk punojnë. - Derma Komerc - K.B.Agro Kultura - N.T.Shala - Kosovasirovina - Uniteti - Tregu - Ujësjellsi regjional - Fabrika duhanit - P.T.K. - Posta njësia në Mitrovicë - Kosovatransi - Desi deni - Transkosova - Një Maji - Fabrika e Betonit dhe Ndërtimtarisë - Shtëpia e Mallrave Lux - Shtypshkronja Progres - IBM Fabrika e Bukës - Konfeksioni Trepça - Hotel Adriatiku Që nga viti 1999, pas stopimit të veprimtarisë industriale, bartës kryesor i zhvillimit të industrisë në Mitroivcë është sektori privat. Nga totali i ndërmarrjeve, 221 (7.3%) veprojnë si industri përpunuese, krysisht të orientuara në: - Përpunimin e Metalit - Përpunimin e Drurit - Përpunimin e Aluminit dhe Plastikës - Prodhime të elementeve të betonit për ndërtimtari - Ndërtim i lartë dhe I ulët - Përpunimin e Qumështit - Prodhimin e disa artikujve ushqimor - Përpunimin e mishit - Prodhimin e mjeteve higjienike etj. - Poashtu, edhe 5 ndërmarrje veprojnë si industri minerare dhe të ekstrateve BIZNESET Në komunën e Mitrovicës, pas vitit 1999, ka pasur rritje të regjistrimit të bizneseve private. Nurmi i bizneseve të regjitruara 12 është rreth Sipas kuvendit komunal të Mitrovicës, numri i bizneseve është më i vogël se sa numri i presentuar nga ARBK, që është 3,018 ndërrmarrje. A Bujqësia,Gjuetia dhe Pylltaria B Peshkim C Industria e minierave dhe ekstrakteve 5 9, D Industria përpunuese E Furnizimi meenergji elect.gaz dhe ujë 1 / / F Ndërtimtari G Tregtia me shumicë dhe pakicë 1,446 3, H Hotelet dhe restoranet I Transportimi, magazinimi dhe komunikacioni J Ndërmjetësimi financiar K Afarizmi me pasuri të patund, dhënja me qira M Arsimi N Mbrojtaj shëndetësore dhe sociale O Veprimt.tjera shoqërore dhe shërbyese Totali 3, Tabela Nr. 14: Ndërrmarrjet në komunën e Mitrovicës dhe numri i punëtorëve Ministria e Tregtisë dhe Industrisë. 13 KK Mitrovicë Plani Zhvillimore Komunal, Plani Zhvillimor Urban

17 Sipas aktiviteteve ekonomike të ndërrmarrjeve, tregtia është aktiviteti kryesor në komunën e Mitrovicës apo 47.9 % e ndërrmarrjeve janë ndërrrmarje tregtare me shumicë dhe pakicë. Ndërsa, 18.7% e ndërrmarrjeve aktivitetin e tyre ekonomik e kanë të orientuar kah transporti dhe komunikacioni, 10.1 % hotele dhe restorante, 7.3% industria përpunuese dhe 3.5% aktivitete të ndërtimtarisë. Pjesëmarrje më të vogël kanë ndërrmarrjet me aktivitete në fushat e Bujqësisë, industri të minierave dhe ekstrateve dhe ndërmjetësime financiare (institucionet financiare). Duhet përmendur që në Komunën e Mitrovicës aktivitetet ekonomike financiare i zhvillojnë bankat komerciale dhe institucionet mikrofinanciare, si më poshtë: - Banka Ekonomike - Banka për Biznes - ProcreditBank - Raiffeisen Bank - NLB Institucionet mikrofinanciare: - Kosovo Enterprise Programe (KEP) - Besëlidhja/Zavet TREGTIA Lokacioni i Komunës së Mitrovicës, rendimentet dhe kualiteti i lartë i kulturave të ndryshme bujqësore kanë ndikuar në zhvillimin e tregtisë në komunë. Sot, Komuna e Mitrovicës vazhdon të jetë pikë Tranzitore për Sarajevën, Podgoricën dhe Sanxhakun. Pas zhvillimeve të hovshme të aktivteteve private biznesore, tregtia është sektori i cili dominon më së shumti në Komunën e Mitrovicës, rreth 47,9 % nga numri i përgjithshëm i bizneseve të regjistruara. Përveç bizneseve të cilat kanë leje pune, kemi një numër të konsiderueshëm të tregëtarëve të vegjël të cilët punojnë në tregjet e vendit TURIZMI Njëri ndër potencialet e shumta të zhvillimit ekonomik të komunës së Mitrovicës është edhe zhvillimi i turizmit. Territori karakteristik i komunës, malet e Shalës së Bajgorës, luginat që përshkohen nga lumenjët Ibër, Sitnicë dhe Lushtë paraqesin potencial të favorshëm të zhvillimit të turizmit në këtë komunë. Malet e Bajgorës karakterizohen me zona të ndryshme atraktive, si maja e Picelit, Mejdani i Rahovës që karakterizohet me gropa të mbushura me akuj gjatë tërë vitit. Vendet që shtrihen rreth lumenjëve të përmendur e sidomos rreth lumit Ibër ofrojnë kushte të mira për zhvillim të turizimit rekreativ, sportiv dhe pushimeve familjare, që kohët e fundit nga banorët e Mitrovicës janë duke e shfrytëzuar për pushime ditore dhe fundjavëve. Poashtu, edhe Trepça mund të ketë ndikim në zhvillimin e turizmit, duke pasur parasysh Muzeun e kristaleve që është njëra prej galerive të saja të pashfrytëzuara, e që mund të shëndrrohet në atraksion turistik si nga aspekti edukativ, hulumtues dhe shkencor poashtu mund të shfrytëzohet edhe si galeri për vizita (turizëm) ditor, si pjesë zingjirore e paketës turistike në Mitrovicë EKONOMIA INFORMALE (Grey Economy) Si në të gjitha pjesët tjera të Kosovës edhe në Mitrovicë është presente Ekonomia informale. Sipas parallogaritjeve të zyrtarëve të kuvendit komunal numri i personave të cilët ushtrojnë veprimtari ekonomike të pa regjistruar arrin prej 200 deri në 300 persona/familje, kryesisht si shitës amblulantor (shitës rrugësh), rrobaqepës, shërbime të tjera etj. Sipas hulumtimeve vlerësohet se në Kosovë ka rreth 39% ekonomi informale, kurse bazuar në metodat e tërthorta makroekonomike është vlerësuar se niveli i ekonomisë informale është nga 26.67% deri në % të Prodhimit Bruto Vendor në periudhën , që sipas shumë raporteve, pjesa veriore e vendit njihet si territori kryesor për futjen e mallrave pa doganë (kontrabandë) e që Komuna e Mitrovicës shfrytëzohet tranzit i bartjes së këtyre mallrave ENERGJETIKA Në Komunën e Mitrovicës, energjia elektrike përdoret më së shumti. Përdoren edhe burime tjera energjetike kryesisht për amvisëri dhe ngrohje gjatë dimirit. 1 Ekonomitë familjare 13,243 2 Institucionet publike 88 3 Lokalet afariste 1,245 4 Industria 39 Tabela nr 15: Konsumatorët e energjisë elektrike në Mitrovicë Edhe pse Komuna e Mitrovicës ka potencial të madh për prodhimin e Hidro-energjisë, energjisë solare dhe burime alternative të energjisë, ende nuk është ndërmarr ndonjë hap në këtë drejtim. 16

18 2.6 INFRASTRUKTURA DHE SHËRBIMET PUBLIKE Sistemi i furnizimit me ujë të pijshëm dhe kanalizimi Komuna e Mitrovicës furnizohet me ujë të pijshëm nga fabrika e vetme e përpunimt të ujit në Shipol me një kapacitet prej 450 lit/s që furnizohet nga Ligeni i Gazivodës. Nga Ujësjellsi Rajonal i Mitrovicës furnizohen me ujë të pijshëm edhe disa nga komunat e regjionit. Poashtu, nga ky ujësjellës furnizohen 26 fshatra të Komunës së Mitrovicës. Ndërsa, 27 fshatra nuk kanë qasje në këtë rrjet. 14 Rrjeti ekzistues i ujësjellsit ka një gjatësi prej 223.3km, dhe problem kryesorë paraqesin kyqjet ilegale. Rrjeti i kanalizimit ekziston vetëm në brendësinë e qytetit. Në pjesët tjera të qytetit ujërat e zeza përcjellën përmes kanaleve mbitokësore. Rrjeti i kanalizimit përbëhet nga një rrjet primar me gjatësi 72 km dhe një rrjeti sekondar me gjatësi 63km. Nuk ka ndonjë impiant për pastrimin e ujërave të zeza, dhe kështu e tërë sasia e ujërave të zeza derdhet në lumin Ibër ose Sitnica, apo nëpër gropa skeptike. Harta e rrjetit të ujësjellësit Rrugët dhe urat Rrugët lokale brenda zonës urbane janë 20 rrugë me 15, 967 metra. Ndërsa 47 rrugët lokale që lidhin Mitrovicën me fshatrat e saj, 26 prej tyre janë të paasfaltuara. Nëpër Komunën e Mitrovicës kalon edhe vija hekurudhore funksionale e cila përmes Fushë Kosovës lidhet me Shkupin dhe në veri lidhet me Beogradin Plani urbanistik, çështja e strehimit dhe çështjet e pronësisë Plani Urban Deri në vitin 2003 Komuna e Mitrovicës ka pasur Planin Gjeneral Urbanisitik të viti 1962, që në këtë vit Ligji Hapsior i Kosovës parasheh që për 18 muaj komunat të përpilojnë Planin Zhvillimor (hapsinor) Komunal dhe Planin Zhvillimor Urban të komunës, që në bazë të tyre të përpilohen Planet Rregullative për zona të ndryshme. Komuna e Mitrovicës ka përpiluar Planin Zhvillimor (hapsinor) Komunal dhe Planin Zhvillimor Urban dhe këto dy plane ende janë në procedurë të aprovimit, që parashihet të aprovohen deri në fund të vitit. Gjatë kësaj periudhe në Mitrovicë janë zhvilluar tre vendbanime joformale: Mëhalla e romëve, 2 Korriku dhe Kroi i Vitakut të cilat vendbanime karakterizohen përmes çështjeve të pazgjedhura pronësore, mungesë infrastrukture (spitale, shkollat etj) dhe situate socio ekonomike e banorëve ku shumica prej tyre nuk kanë të ardhura dhe janë të paarsimuar. Këto vendbanime do të trajtohen sipas Planit Zhvillimore Urban dhe do të marrin statusin e vendbanimeve legale (urbane) KK Mitrovicë Plani Zhvillimor Komunal dhe Urban

19 2.6.4 Çështjet e Banimit dhe strehimit Lëvizjet e banorëve shqiptar nga pjesa veriore në atë jugore, shkatërrimi i një numri të madh të shtëpive si pasojë e konflikti 1999 dhe numri i vogël i banesave kolektive kanë paraqitur probleme të mëdha në sferën e banimit në Komunën e Mitrovicës. Sipas UNHCR në Mitrovicë janë zhvendosur 9,000 banorë në pjesën jugore (shqiptar) dhe 5,100 persona në pjesën veriore (romë dhe Serb). Organizata të ndryshme humanitare kanë ndihmuar në meremetimin e shtëpive të shkatërruara në komunën e Mitrovicës e që 75.82% i përkasin kategorisë IV dhe V. Pa Kategori I rë II të III të IV të V të Gjithësej Tabela Nr 16: Numri dhe përqindja e objekteve të shkatërruara dhe riparuar pas luftës së fundit (1999) Shërbimet Publike Transporti publik - në Komunën e Mitrovicës ekzistojnë disa linja të transporit publik me autobusë, që mbulojnë Mitrovicën me fshatra ndërsa, nuk ka transport urban por kërkesa plotësohet nga kompanitë e Autotaxive. Autoparkingjet - Autoparkingjet publike momentalisht shfrytëzohen nga KFOR-i, UNMIK-u dhe për nevoja të Policisë së Kosovës. Për shkak të mungesës së tyre KK ka indentifikuar pesë (5) vende tjera për autoparkingje publike në rrugë të ndryshme të qytetit. Kohët e fundit, disa banorë hapësirat e tyre (oborr) i lëshojnë për parkingje publike me qëllim të gjenerimit të të ardhurave. Menaxhimi i mbeturinave bëhet nga ndërrmarja shoqërore Uniteti e cila mbulon qytetin me disa fshatëra dhe paralagje si Zhabar i Ulët, Zhabar i Epërm, Kushtovë. Rekë, Tuneli i Parë, Stan Tërg, Kçiq i Vogël dhe i Madh, si dhe pjesërisht fshatin Lushtë dhe Vaganicë. Ndriçimi publik - Qyteti i Mitrovicës i tëri është i mbuluar me ndriçim poashtu edhe fshatrat Shipol dhe Svinjare. Në të ardhme parashihet zgjerim i rrjetit të ndriçimit publik. Tregjet e vendit Në Mitrovicë operon tregu ditor dhe javor (çdo të shtunë). Mallrat që më së shumti tregtohen janë: pemët, perimet, ushqim i kafshëve, prodhime druri e poashtu në tregun javor bëhet edhe shitëblerja e bagëtive. Shërbimi i Zjarrëfikësve dhe Shpëtimit Në stacionin e jugut ka 34 të punësuar dhe posedojnë autocisternë, automjete zjarrëfikje, automjete përcjellëse dhe autmjete terreni. 2.7 SHËRBIMET SHOQËRORE Arsimi Në Komunën e Mitrovicës arsimi është i organizuar në pesë nivele dhe ate: Arsimi Parashkollor, Fillor, i Mesëm i Ulët, i Mesëm i Lartë dhe Arsimi Universitar. Komuna e Mitrovicës numëron gjithësej 19, 707 nxënës. Komuna e Mitrovicës ka 1 çerdhe, 27 shkolla fillore, 4 të mesme dhe tri fakultete. Fakultetet janë si vijon: 1. Fakulteti i Xehetarisë dhe Metalurgjisë me degët Gjeologji, Metalurgji, Xehtari dhe Teknologji. Gjthashtu edhe me Studime postdiplomike në departamentet: Xehetarisë, Gjeologjisë Hidrogjeologjisë, Gjeologjisë Inxhinierike, Teknologjisë, Inxhinierisë kimike, Inxhinieri ushqimore. 2. Fakulteti i Shkencave Teknike të Aplikuara që aktualisht ka vetëm dy departamente: Informatikë Inxhinierike, Makineri Industriale Niveli Bachelor dhe Makineri Industriale Niveli Master. 3. Univerziteti Privat Fama i cili vepron qe tri vite dhe ka rreth 500 studentë të cilët vijojojnë mësimin në Fakultetin ekonomik (Drejtimet: Banka dhe Financa, Menaxhment dhe Informatikë) dhe Fakultetin juridik-drejtimi i përgjithshëm. 18

20 Numri i studentëve që vijojnë mësimin në Fakulteti i Xehetarisë dhe Teknologjisë është 900 studentë dhe në Fakultetin i Shkencave të Aplikuara 700 studentë. Me këtë rast duhet të theksojmë se dy fakultetet akoma veprimtarinë e zhvillojnë jasht objekteve legjitime, pasi që objekti gjindet në pjesën veriore dhe tani për tani nuk ka mundësi të shfrytëzohet Shëndetësia Mos qasja në Spitalin Regjional i cili gjindet në pjesën veriore të qytetit ka vështirësuar qajsen në ofrimin e shërbimeve kualitative shëndetësore. Bartëse kryesore e ofrimit të shërbimeve shëndetësore në Komunën e Mitrovicës është Qendra Kryesore e Mjekësisë Familjare e cila ofron shërbime 24 orëshe. Në QKMF funksionojnë departamentet e Mjekësisë Familjare, Emergjencës, Laboratorit, Stomatolgjisë, Farmacisë, Shërbimit Teknik, Shërbimit Administrativ Financiar dhe transportit të pacientëve. Poashtu funksionojnë edhe 7 Qendra të Mjekësisë Familjare në lokalitete më të mëdha si dhe 14 Ambulanta. 19 Tabela Nr 17: Qendrat e Mjekësisë Familjare dhe Ambulantat Mirëqenja Sociale Për problemet e shumta sociale në Komunën e Mitrovicës kryesisht përkujdeset Qendra për Punë Sociale që vepron në kuadër të MPMS. Ndërsa në kuadër të Kuvendit Komunal rreth çështjeve sociale përkujdeset Drejtoria për Shëndetësi dhe Mirëqenje Sociale. QPS merret me: - Mbrojtjen Sociale të Fëmijeve dhe Rinisë - Përkujdejsen dhe mbrojtjen e fëmijëve pa kujdes prindëror - Mbrojtjen e fëmijëve dhe të rinjve me nevoja të veçanta dhe atyre me sjellje të çrregulluara - Mbrojtjen sociale të të rriturve me gjendje të nevojës sociale - Mbrojtjen e të rriturve me nevoja të veçanta - Mbrojtjen e të moshurave pa kujdes familjar dhe pa mjete për jetesë - Punën e kujdestarisë dhe mbrojtjen e familjeve në realizimin e të drejtave juridike. Në kuadër të asistencës sociale e cila ndahet në dy kategori, kateoria e parë dhe kategoria e dytë, ka një numër të madh të shfrytëzuesëve të kësaj ndihme. Shfrytëzues të ndihmës sociale të kategorisë së parë janë: 1314 familje me 5297 anëtar, kurse në kategorinë e dytë 1483 familje me 7129 anëtar Çështjet Gjinore Njëri ndër parimet e Kuvendit të Komunës së Mitrovicës është trajtimi, mbrojtja dhe vendosja e barazisë ndërmjet gjinive, me qëllim të krijimit të mundësive për pjesëmarrje aktive të femrave dhe meshkujve në të gjitha fushat e jetës shoqërore. Edhe pse është parimi i Kuvendit Komunal, mbetet vetëm parim, duke pasur parasysh barrierat në të cilat haset Kuvendi Komunal, si pasojë e shkatërrimit të infrastrukturës ekonomike dhe asaj sociale. Administratë komunale 27 % 73 % Arsim 43 % 57 % Shëndetësi 59 % 41 % Tabela Nr 18: Struktura gjinore e të punësuarëve në administratën publike Sipas Qendrës Rajonale të Punësimit në Mitrovicës nga totali i punëkërkuesve 41.8% i përkasin gjinisë femërore ose 9941 punëkërkues janë femra. Ndërsa në aktivitetet kulturoro- sportive, pjesëmarrja e gjinisë femrërore sillet rreth 50%. Poashtu, në komunën e Mitroivcës veprojnë disa OJQ, të cilat janë aktive në fushën e avancimit të pozitës së gruas në shoqëri.

21 2.8 Kultura, Rinia, Sporti dhe Mediat Kultura Jeta kulturore në komunën e Mitroviës ishte mjaft e pasur me aktivitete kulturore, ku funksiononin 22 shoqëri kulturoro artistike mjaft aktive, grupe të njohura muzikore që kultivonin muzikën më të re të kohës (pop, rock, funky etj,), 4 trupa teatrale amatore dhe shume aktivitet tjera. Festivalet e ndryshme tradicionale si: mbrëmjet letrare, takimet e poetëve, festivate muzikore etj., i krijonin imazh Komunës së Mitroivcës si qytet me një civilizim të hershëm. Edhe në ditët e sotme në Komunën e Mitrovicës mbahen manifestime të ndryshme kulturore si: Botimi i revistët Fjalë e valë, Garat komunale të recituesëve të rinjë, Festivali i dramës së fëmijëve, Festivali i këngës për fëmijë Cicërima buzë Ibrit, dhe shumë aktivitete tjera. Aktualisht në komunën e Mitrovicës funksionojnë: Objektet e kulturës në Komunën e Mitrovicës: Trashëgimia dhe Monumenetet Kulturore Historike Lista e monumenteve kulturore historike: 1. Ndërtesa e Hamamit të vjetër (Mitrovicë) - Shekulli i XVIII 2. Muranat e Kishës Latine Katolike SASE (Stantërg). Shekulli XIII 3. Xhamia me varre (Mazhiq) Shekulli i XVI 4. Muranat e Qytetit mesjetar të Trepçës (Vidishiq) - Shekulli i XIII XVI 5. Qyteti i Trepçës (Gjytet) Rashan Shekulli i XIII XIV 6. Mbeturinat e kompleksit mesjetar në sipërfaqen e Trepçës së Vjetër (Mazhiq) - Shekulli XIV XVI) 7. Shtëpia në rrugën (Ilia Birqanin nr. 17, Mitrovicë) - Shekulli i XIX 8. Shtëpia e Bllagoje Gjorgjeviqit në rrugën Ivo Llolla Ribar Nr. 7 (L NÇ Mitrovicë) 9. Shtëpia në rrugën Zelengora Nr. 10 Ndërtesë e ish Konsullatës Ruse (Mitrovicë)-Shekulli i XX. 10. Shtëpia e Xhafer Devës në Mitrovicë. Nga lufta e fundit disa objekte të kultit janë shkatëruar si p.sh.: Xhamia e Ibrit që nuk i dihen themelet dhe Kisha ortodokse Sveti Sava. Rinia Njëri ndër potencialet për zhvillim të Komunës së Mitrovicës është edhe rinia, që e përbënë rreth 60 % të popullsisë në Mitrovicë. Kanë një ambient të favorshëm për sa i përket arsimimit në komunën e tyre, e poashtu edhe mundësitë për edukim universitar. Numër i konsiderueshëm i qendrave sportive dhe atyre kulturore ekziston për të rinjët e Mitrovicës, që mirren me aktivitetet të lëmive të ndryshme. Njëhere në vit organizohet manifestimi i vetëm Muaji i Rinisë me aktivitete të shumta kulturore i cili zgjatë një muaj dhe 11 muaj tjerë të vitit, për Mitrovicasit e rinjë janëpa ndonjë manifestim që vlen të përmendet. Sektori i Kulturës i Kuvendit komunal në kuadër të kompetencave të saja bashkëpunon me OJQ-të rinore dhe në bashkëpunim me ta përpilojnë politikat rinore të Kuvendit Komunal. Bashkëpunimi kryesisht është i bazuar 20

22 - Politikat e punësimit të të rinjve - Edukimi shëndetësor dhe parandalimi i dukurive devijante - Fuqizimin e rolit të Rinisë në vendim marrje - Integrimi i të Rinjve mbrenda Qytetit të Mitrovicës - Shkëmbimin e Përvojave dhe Informatave në mes të Rinjve - Mbështetja e të Rinjve të zonave rurale, si të ideve poashtu edhe projekteve të tyre - Stimulimi i talentëve të rinj Sporti Në Komunën e Mitrovicës zhvillohen shumë aktivitete sportive të nivelit komunal por edhe ndeshjet e ndryshme të niveleve të ndryshme të garave të Kosovës, e që janë ngjarje më vete. Pothuajse të gjitha klubet sportive kanë të organizuar shkollat e tyre sportive si në Futboll, Basketboll, Hendboll, etj. Ndër aktivitete sportive tradicionale të cilat zhvillohen në Komunën e Mitrovicës janë: - Java e Mitrovicës (Java e Minatorëve) Turnir në Futboll të Vogël, Shah dhe Xhudo - Festivali veror i sportit për të gjithë - Festivali dimëror i sportit për të gjithë - Netët e Zjarrit Komandant Adem Jashari - Turnir në futboll tëvogël - Krosi humanitar - Turniri Shemsi Ahmeti Shah, Xhudo dhe Futboll të Vogël - Ditët e Kthimit në Mitrovicë- Turnir Ndërkombëtar në Futboll - Festivali i nëntorit Futboll, kros dhe çiklizëm - Dita e sfidave (Manifestimi i rëndësisë botërore) - Krosi i Politikës (gazeta ditore Politika) - Krosi i Novostit (gazeta ditore Novosti) - Turniri i Vitit të ri në Futboll të vogël Mediat Mediat elektronike (Radio, TV) dhe ato të shkruar mbulojnë dhe territorin e Komunës së Mitrovicës. Tabela. Nr 19: Mediat që shërbejnë në Mitrovicë Përveç mediave të lartëpërmendura në Komunën e Mitroivcës transmetojnë programe edhe disa media lokale. Radio Mitrovica Radio Ylberi Radio Radio Tabela. Nr 20: Mediat lokale në komunën e Mitrovicës 2.9 Çështja e Bashkësive etnike Komuna e Mitrovicës është e banuar nga të gjitha komunitetet etnike të Kosovës, e banuar nga komuniteti Shqiptar, Serb, Boshnjak, Turq, Rom, Ashkalinj, Egjiptian dhe Goran. Komuniteti Shqiptar dominon me numër të popullatës krahas komuniteteve tjera, pastaj është komuniteti Serb me numër më të madh të cilët janë koncentruar në pjesën veriore të qytetit përderisa shqiptarët jetojnë dhe veprojnë kryesisht në pjesën jugore. Mirëpo, në pjesën veriore të qyteti jeton një numër i konsiderueshëm i Shqiptarëve në Kodrën e Minatorëve, në lagjen e Boshnjakëve dhe tek Tre Kullat, dhe të gjitha shërbimet publike dhe administrative i kryen në pjesën jugore të qytetit, poashtu edhe disa fshatra për rreth pjesës veriore (Suhodolli) por edhe Boshnjakët dhe Turqtë e Mahallës së Boshnjakëve. Një numër simbolik i komunitetit Serb jeton në pjesën jugore ku poashtu të gjitha shërbimet publik dhe administrative i kryejnë në veri të Mitrovicës. Boshnjakët dhe Turqit janë dy komunitete të cilat janë shumë mirë të integruara në shoqëri qoftë në pjesën e predominuar nga Shqiptarët 21

23 poashtu edhe në pjesën e predominuar nga Serbët. Popullata e këtyre komuniteteve i shfrytëzon shërbimet publike dhe ato administrative si të Administratës Komunale poashtu edhe të Administratës së UNMIK-ut. Numër i konsiderueshëm I Romëve nuk e shfrytëzojnë lirinë e lëvizjes në pjesën jugore të qytetit. Shërbimet publike dhe administrative i kryejnë në Administratën e UNMIK-ut. Ndërsa, Ashkalinjët qëndrojnë në situtatë më të favorshme për sa i përket integrimit në qytetin e Mitrovicës. Komuniteti Lagja/Rruga Numri Serb Fshati Frashër 5 Malazez Rruga Marin Barleti 1 Total Serb dhe Malazez 6 Boshnjakë Lagja 2 Korriku 30 Lagja Qendra 600 Lagja Bair 60 Lagja Ura e Gjakut 20 Total Boshnjak 730 Ashkali Lagja 2 Korriku 243 Total Ashkali Lagja Ura e Gjakut 77 Lagja Tuneli I Parë 6 Lagja Shipol 9 Lagja Clirimi 7 Turqi Rruga Qendra 300 Lagja 2 Korriku 20 Lagja Bair 40 Total Turq 360 Tabela Nr 21: Lagjet e komuniteteve Procesi i kthimit në pronat e veta - megjithë trendin e ngadaltë në Mitrovicë është në vazhdim e sipër. Sipas të dhënave, deri në muajin Gusht të 2006 janë kthyer gjithsej 225 persona që nga viti Komuniteti Viti Totali Serb Rom Ashaki/Egjiptianë Boshnjak Shqiptarë Total të kthyer 225 Tabela Nr 22: Numri i komuniteteve të kthyer deri në Gusht të Kthimi i Romëve dhe i Serbëve është në vazhdim e sipër ndërsa kthimi i Shqiptarëve është i stopuar me rekomandimin e trupave të KFOR-it për shkaqe sigurie. Për një kthim të qëndrueshëm zyrtarët komunal e parashikojnë nëse komunitetet: 1. Respektojnë institucionet e zgjedhura me votën e lirë të qytetarit 2. Respektojnë ligjet e miratuara nga Kuvendi I Kosovës dhe rregulloret e Kuvendit Komunal të Mitrovicës 3. Shprehjen e sjelljeve të arsyeshme të cilat ndikojnë pozitivisht në procesin e integrimit në jetën Kosovare Organizata Jo Qeveritare Vullneti për ballafaqimin me çështjet e shoqërisë civile, demokratizimin e shoqërisë Kosovare, nevoja e përkrahjes dhe mbështetjes së sektorëve të ndryshëm kanë ndikuar në formimin e OJQ-vë vendore në Komunën e Mitrovicës. Aktivitetet e këtyre organizatave janë të drejtuara kryesisht kah çështjet e rinisë dhe kulturës, anti- trafikimit të qenjeve njerzore, trainimeve të ndryshme, promovimeve, fushatave etj. Më poshtë janë dhënë disa nga OJQ-të lokale që veprojnë në Mitrovicë: - Community Building in Mitrovica CBM - Mundësia - Mitrovica Initiative for NGO Support MINGOS - Këshilli për Paqë dhetolerancë Ardhmëria pa Kufinj - Qendra për demokratizimin e Shoqërisë - Civile KORALET - Nansen Dialogu Kosovar Duke patur parasysh situiatën e përgjithshme politike në Mitrovicë prezenca e Organizatave ndërkombëtare është mjaft e madhe dhe ato janë: - ACT The Lutheran World Federation (LWF) - Advancing the Ministries of the Gospel (AMG) - Catholic Relief Service (CRS) 15 UNHCR 22

24 - Coordination of Voluntary Associations (CAV) - Danish Red Cross - International Mission Board (IMB) - Kinderhilfswerk - Norwegian Church Aid - Sport Sans Frontiers Poashtu edhe disa agjensione të specializuara: - UNICEF - WHO - UNDP - UNHCR - UNOPS - ECLA - EULEX - IOM - KPA - ICRC - CIMIC (KFOR Danez) - CIMIC (KFOR Francez) 2.11 QEVERISJA LOKALE Zgjedhjet e fundit të mbajtura më 17 Nëntor 2007-të, për herë të parë që nga viti 2000 kanë sjellë ndryshime të mëdha në forcën politike të Asamblesë Komunale, PDK-ja si shumicë me 15 deputet në Asamblenë Komunale; LDK dhe AKR me nga 9; LDD me 3; ORA dhe AKK me nga 2 dhe PD me 1 deputet në Asamblenë Komunale të Mitrovicës. Asambleja Komunale e Mitrovicës përbëhet nga 41 anëtarë dhe kryetar i Komunës së Mitrovicës është zgjedhur z. Bajram Rexhepi (ish Kryeministër i Kosovës) nga Partia Demokratike e Kosovës. Në kuadër të Kuvendit komunal janë:. Komiteti për Politikë dhe Financa. Komiteti për Komunitete. Komiteti për Ndërmjetësim. Kom. për Shënd. mirëqenie sociale. Komiteti për Arsim dhe kulturë. Komiteti për Zhvillim ekonomik. Komiteit për planifikim urban, kadastër, mbrojtje dhe ambient. Kuvendi Komunal është i organizaur sipas rregullorës së MAPL, siç është paraqitur në vijim: 23 Fig. 1. Organigrami i Kuvendit Komunal të Mitrovicës

25 Baza Ligjore Në bazë të nenit 11.1 të Rregullores së UNMIK-ut 2007/30 për ndryshimin e Rregullores se UNMIK-ut 2000/45 mbi vetëqeverisjen e komunave të Kosovës, Kuvendi i Komunës në mbledhjen e mbajtur më datën , miraton statusin e Komunës së Mitrovicës, si njësi territoriale e përbërë nga qyteti i Mitrovicës, fshatrat, vendbanimet dhe lagjet urbane. Bugjeti Komunal sipas programeve bugjetore Administrata e përgjith ,600, ,841,139 Arsimi 1,197 4,175,573 1,198 4,654,214 Shëndetësia 269 1,008, ,028,696 Zjarrëfikësit , ,255 Zyra Lokale e Komuniteteve 3 40, ,878 Totali 1,738 8,077,681 1,743 8,896,182 Tabela Nr 23: Buxheti komunal për 2007 dhe ai i planifikuar për 2008 Për vitin 2008, Komuna do të ketë buxhetin prej 8,896,182, për shpenzime në pesë kategori ekonomike, ku prej tyre 7,549,882 të financuara nga Granti qeveritar ndërsa 1,346,300 nga të hyrat vetanake. Buxheti komunal sipas kategorive ekonomike Paga & Shtesa 5,599,933 5,859,956 6,020,058 Mallëra & Shërbime 792,033 1,151,424 1,148,974 Shpenzime Komunali 287, , ,500 Subvencione e Transfere 130, , ,750 Shpenzime Kapitale 1,267,895 1,382,002 2,744,612 Totali 8,077,681 8,896,182 10,462,894 Tabela Nr 24: Buxheti kom. sipas kategorive eko. për 2007 dhe ato të planifikuara për 2008 Për vitin 2008, Komuna do të ketë buxhetin prej 8,896,182, për shpenzime në pesë kategori ekonomike, ku prej tyre 7,549,882 të financuara nga Granti qeveritar ndërsa 1,346,300 nga të hyrat vetanake. 1 Administrata e përgjithshme (+d.trafik) 73, , Taksa dhe Tatime (pronë, rrugë, komunale) 393, , Ekonomia (lisencat, qiraja) 20, , Sporti, Kultura , Urbanizmi 451, , Gjeodezia 82, , Ispekcioni 14, , Bujqësia 8, A Sub Total (A. Komunale) 1,053, , Arsimi( çerdhe) 42,799 31, Shëndetësia 40, , B Sub Total (Tjera) 83,720 59,577 Total A + B 1,137, , Tabela Nr 25: Të hyrat vetanake komunale 2007 dhe të realizuara deri

26 Tabela Nr. 26. Rishikimi i buxhetit komunal MEF Rishikimi I buxhetit komunal 2008 i KK Mitrovicë

27 3. RESURSET E ZHVLLIMIT EKONOMIK NË KOMUNËN E MITROVICËS 3.1 ORIENTIMET STRATEGJIKE TË ZHVILLIMIT EKONOMIK NË NIVEL VENDI DHE NË MITROVICË Sipas Draftit Fillestar të Strategjisë dhe Planit Zhvillimor të Kosovës në periudhën e cila nuk pati fatin të aprovohet nga Parlamenti i Kosovës, ekzistojnë këto shtylla prioritare të zhvillimit: 1. Ndërtimi i qeverisjes dhe kapaciteteve, e cila përfshinë: - Ndërtimi i një shteti demokratik, gjithëpërfshirës dhe efektiv, - Siguria e brendshme dhe sundimi i ligjit, - Mbrojtja efektive e të drejtave të pakicave. 2. Zhvillimi i sektorit privat dhe Infrastrukturës ekonomike, e cila përfshinë: - Krijimi i një mjedisi afarist, tregjeve konkurruese financiare dhe zhvillimi i NVM-ve, - Kompletimi i privatizimit dhe rimëkëmbja e shpejtë e kapaciteteve ekzistuese, - Zhvillimi i infrastrukturës fizike e legale dhe mbrojtja e ambientit. 3. Zhvillimi i Resurseve njerëzore dhe kohezioni social, e cila përfshinë: - Përmirësimi i punësimit dhe menaxhimi i migrimit - Përmirësimi i sistemit të arsimit dhe lehtësimi i qasjes në teknologji dhe inovacione, - Sistemet e qëndrueshme shëndetësore dhe kohezioni social. përfshinë: 4. Eksternalitetet (efektet anësore pozitive apo negative) dhe përkufizimet ndër-sektoriale, e cila - Uji dhe energjia, - Ujërat (ujitja) dhe bujqësia, - Energjia dhe NVM-ve, - Minierat dhe resurset minerale, energjia dhe transportet. 5. Përmbledhje e prioriteteve politike dhe konsistencës së ndërlidhur fiskale e cila përfshinë përcaktimin e prioriteteve të shpenzimeve publike, sipas prioriteteve politike të përcaktuara më lartë. Zhvillimi i punësimit dhe përfshirja e popullatës aktive në procesin e zhvillimit është i rëndësishëm po aq sa edhe zhvillimi i të ardhurave nacionale për kokë banori. Në komunën e Mitrovicës planifikohet që punësimi të bëhet përmes zhvillimit të sektorit të minierave dhe atij përcjellës si sektor i zhvilluar për shërbime, si dhe të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme në fushat e tjera të shërbimeve si sektore potencial dhe premtuese, zhvillimit të bujqësisë si dhe të zhvillimit të turizmit rural. Kohëve të fundit vërehet një aktivizim më i madh i OJQ-ve ndërkombëtare si dhe i Qeverisë në përgjithësi, në zhvillimin më të madh të komunave me numër më të madh të të papunëve duke tentuar nje ri-balancim lokal e regjional zhvillimor edhe si një preventivë e mirë ndaj ngecjeve zhvillimore në fushat sociale. Për këtë shkak edhe shembulli për ilustrim që kemi më poshtë sa i përket shkallës së punësimit në Mitrovicë është i orientuar nga reformat apo nga një zhvillim më intensiv i këtij rajoni, i cili në nivel vendi llogaritet si ndër rajonet me numër më të madh të të papunëve në Kosovë. Pra, kjo demonstron rëndësinë e zhvillimit të sektorit të minierave si dhe zhvillimin dhe promovimin e sektorit privat veçanërisht të bizneseve të vogla dhe të mesme që do të jenë një ndër shtytësit kryesor të gjenerimit të punësimit. Nga tabela e mëposhtme vërehen dallime sa i përket shkallës së papunësisë. Derisa ajo në nivel vendi për momentin është 28 %, në komunën e Mitrovicës është më e lartë, përkatësisht %. 17 Strategjia dhe plani zhvillimor i Kosovës Sekretariati I SPZHK-së/Zyra e ish Kryeministrit 26

28 Plani i orientuar nga Reforma për zvogëlimin e shkallës së papunësisë në Mitrovicë në periudhës Tabela 27. Plani për zvogëlimin e shkallës së papunësisë Bazuar në këtë skenar, të ilustruar në tabelën lartë, supozohet se rritja vjetore e bruto prodhimit shoqëror në nivel vendi në periudhën do të jetë 4.3% mesatarisht, me theks të veçantë në zhvillimin e Ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme - NVM që do të mundësojnë rritjen e punësimit për 3%. Rritja e popullatës mesatarisht do të jetë 1.7% si dhe rritja mesatare e fuqisë punëtore do të jetë 2%. Pra kjo do të mundësojë zvogëlimin e shkallës së papunësisë në vit për 1%. Si rezultat i kësaj, shkalla e papunësisë sipas këtij projeksioni në periudhën do të bie për 4.68 % mesatarisht. Mirëpo, këto të dhëna do të duhej të mirren me rezerve duke pasur parasysh se një numër i konsiderueshëm i të papunëve nuk paraqitet në Qendrën e Punësimit për shkak të mungesës së shpresës për të gjetur një vend pune. Ndërsa sipas Kornizës afatmesme të shpenzimeve, janë identifikuar katër prioritete kryesore nga Qeveria e Kosovës: 1. Rritja ekonomike 2. Implementimi i suksesshëm i Marrëveshjes për Statusin 3. Qeverisja e mirë 4. Stabiliteti social duke përfshirë edhe zbutjen e varfërisë Sa i përket rritjes ekonomike sipas Kornizës së lartpërmendur ekzistojnë këto prioritete kryesore zhvillimore: - Ruajtja e politikave të qëndrueshme makroekonomike dhe fiskale, përfshirë këtu edhe menaxhimin e borxhit, implementimin më efektiv të shpenzimeve kapitale publike dhe shfrytëzimin e iniciativave të llojit të Partneritetit ndërmjet sektorit publik dhe privat-ppf, - Privatizimi i furnizimit dhe distribucionit të energjisë si dhe tenderimi i Kosovës C dhe potencialeve të pashfrytëzuara të kapaciteteve minerale, - Zbatimi i ligjit dhe në veçanti përmirësimi i efikasitetit të sistemit gjyqësor dhe luftimi i korrupsionit, - Dhënia me koncesion e Aeroportit dhe shqyrtimi i zgjidhjeve për të përmirësuar konkurrencën në sektorin e Telekomunikacionit, - Implementimi i programit madhor të Infrastrukturës së autostradave bashkë me mirëmbajtjen dhe riparimin e rrugëve ekzistuese, - Përmirësimi i arsimit, infrastruktura shkollore, programet, metodat, certifikimi i mësimdhënësve dhe zgjerimi i përdorimit të Teknologjisë informative, - Përmirësimi i sektorit të bujqësisë, zgjerimi i sistemit të ujitjes dhe nisja e procesit të konsolidimit tokave. Sipas kësaj Kornize, imperativ themelor për Kosovën është rritja e shkallës të rritjes ekonomike me qëllim krijimi të vendeve të reja të punës dhe zvogëlimin e shkallës së papunësisë. Në vitet që shkuan Kosova kishte një deficit të rritjes apo zhvillimit që në aspekt të rritjes reale së BPV-së është në minimum, përkatësisht në vit. Në periudhën sipas kësaj Kornize planifikohet një rritje ekonomike mesatare reale prej 5.2 % që korrespondon edhe me mesataren e rritjes ekonomike për rajonin në tërësi Skenari/Pro Reforma nga Strategjia dhe Plani zhvillimor ekonomik i Kosovës Korniza afatmesme e shpenzimeve te MEF / të 12 Qershor 2008

29 3.2 Resurset e Zhvillimit ekonomik të Mitrovicës Analiza Konkurruese-SWOT Pasuritë natyrore (Pasuritë nëntokësore,veçmas ato minerale), Tokë bujqësore Resurset njerëzore (Moshë e re, kualifikim profesional) Pozitë gjeostrategjike (lidhja tokësore rrugore me Serbinë dhe Malin e Zi, lidhja hekurudhore me Serbinë) Resurse ujore të mjaftueshme Sistemi i ujitjes i zhvilluar Klimë dhe potencial adekuat për zhvilli min e bujqësisë dhe blegtorisë Potencial për zhvillimin e turizmit rural -Shalë të Bajgores Ndërmarrësi potenciale dhe me traditë Organizim adekuat të shoqatave zhvillimore Zona industriale funksionale Fuqi punëtore relativisht e lirë (në krahasim me vendet Evropiane) Lidhjet e Bizneseve të Komunës dhe regjionit në tërësi Karakteri shumetnik i Popullatës Bashkëpunimi i Bizneseve në Regjion (pavarësisht përkatësisë etnike) Sistem i komunikimit i zhvilluar (telefoni mobile, internet) Shpërndarja e informatave e zhvilluar (mediat lokale elektronike) Mungesa e mjeteve financiare për projekte të qëndrueshme zhvillimore Energji elektrike jostabile Infrastruktura bazë jo e zhvilluar sa duhet Sistemi Arsimor dhe Shëndetësor jo i zhvilluar sa duhet, Zbrazëtira të sh prehura në mes të sistemit arsimor dhe tregut të punës Mungesë të infrastrukturës bazë në pikat turistike rurale -Shalë të Bajgores Mungesa e Planeve Afatgjate Strategjike Zhvillimore Sektoriale Vendbanimet Joformale dhe Çështjet Pronësore Juridike të Pazgjidhura Mungesa e mjeteve të Sofistikuara Elektronike dhe Teknike për Planifikuesit Publik Mungesë e investimeve në shërbime publike (Ujë, mbeturina) Mungesa e përvojës në çështjet specifike të stafit komunal (menaxhim gjithëpërfshirës të zhvillimit, absorbim dhe tërheqje investimesh) Kompetenca të limituara të Kuvendit Komunal në shumë çështje me rëndësi për qytetarët Ambient të degraduar dhe të ndotur Investime dhe menaxhim joadekuat i resurseve ujore Bazë të zhvilluar për Industri Strukturat paralele në pjesën veriore të Për më shumë, bazuar në rrethanat e deritanishme shumë të ndieshme, konfliktuoze dhe të komplikuara në Mitrovicë, do të jetë madje imponuese edhe një analizë më specifike për Mitrovicën, pra analiza STEMP, si më poshtë. 28

30 29

31 1. RimëkëmbjadhenjënismëedrejtëpërmesringjalljessëTrepçës(madjeedhenë njësi të saja) do të ishte hapi më i mirë për kapitalizimin ekonomik dhe nxitjen e promovimin e mundësive të reja për zhvillim ekonomik, gjithnjë, vetëm në raport me trendet zhvillimoreglobale, për të cilat industria minerare në Mitrovicë mund të jetë interesante. 2. VetëtëqenitsipjesëevijëskufitaremeSerbinë,kabërëqënëMitrovicëtëjetëmëi lehtë dhe më profitabil sistemi kontrabandues dhe korruptiv se sa ai legal dhe i shëndetshëm. Mjedisore 1. Degradim i vrazhdëmjedisor për vite 2. Mungesa e mbikëqyrjes institucionale dhe zbrazëtira legalo-institucionale ka qenë përkrahëse ndaj degradimit dhe abuzimit mjedisor në të gjitha aspektet e mundshme 3. Mbetjet e mëdha nga Industria e rëndë, e metaleve, kimike etj. e kombinatit Trepça vazhdon të mbetet një rrezik permanent mjedisor 4. Pa iniciative biznesore që do të ishin në të mirë të qoftë mbrojtjes apo avancimit të resurseve apo edhe të vet kulturës, vetëdijësimit dhe edukimit qytetar, që do të kishte pasur mundësi të prodhojnë edhe nisma biznesore me fokus ruajtjen dhe mbrojtjen mjedisore, qoftë përpunim, riciklim etj. 5. Mitrovica, sikurse edhe përgjithësisht zhvillimi ekonomik lokal, do të ketë një kosto shumë të lartë mjedisore gjatë zhvillimit afat-mesëm dhe afat-gjatë, para standardeve integruese Politike 1. Varësi e skajshme politike 2. Politizim i çdo aspekti jetësor-shoqëror-ekonomik-zhvillimor 3. Mungesë sigurie, lëvizje, qasjeje dhe garanci të investimeve 4. Sistem i stërngarkuar politiko-institucional dhe shumë kompleks 1. Sistem gjyqësor jo efikas 2. Mungesë platformestabilepolitike për zgjidhje politike të qëndrueshme Në këtë aspekt, mund të interpretohen edhe specifika tjera që do të jenë në varshmëri substanciale edhe me vet Strategjinë dhe Zhvillimin Ekonomik apo revitalizimin industrial si në vijim: 1. Klima investive- ende jo inkurajuese dhe me elemente negative ndaj kushteve e rrethanave ekonomike, regjimeve taksative dhe procedurale, infrastrukturore (fizike e legale etj), aspekti legjislativ dhe elementi i Sigurisë si shumë i ndjeshëm ende. 2. Aspekti social dhe reduktimi i varfërisë, 3. Reformat ekonomike, në nivel lokal, 4. Liberalizimi i tregut (çështja shumë e hapur e pikave doganore të pakontrolluara, që stimulojnë kontrabandën, korrupcionin dhe krimin e organizuar, sikurse që prekun edhe aspektin e sigurisë dhe dëmtojnë sektorin privat të shëndoshë dhe klimën investive). Analizat e territorit të komunës së Mitrovicës në suaza të zonave kadastrave komunale dhe analiza e këtij territori në kontekst të territorit të Kosovës, duke pasur gjithmonë parasysh kontekstin Regjional dhe të ardhmen e tërë regjionit në kuadër të Bashkimit Evropian, paraqesin se Komuna e Mitrovicës është në një shkallë të ulët të Zhvillimit të gjithmbarshëm ekonomiko shoqëror. Synimet Strategjike të Kuvendit Komunal janë synime reale, por të limituara në suaza të kompetencave të Qeverive Lokale të Kosovës. Në bazë të rregulloreve në fuqi Kuvendi Komunal duhet të planifikojë në marrëveshje dhe harmoni të plotë me nivelin qendror në shumë sektorë kyç të zhvillimit, siç janë Energjia Elektrike dhe Rrugët Regjionale etj. Përveç kësaj problem kryesor për zhvillim të shpejtë dhe të qëndrueshëm është mungesa e fondeve investive të pushtetit lokal. Rrethanatdemografike - ekonomi ke Konkurrenc Akterët Rrethanat socio kulturore Teknologjike Sociale Politike Rrethanat politi ko legale Qytetari Sistemi i menaxhimit të Kontrollit Mjedisore Ekonomike Sistemi i menaxhimit te Planifikimit Sektori prodhues dhe shërbyes Antarët e komunitetit të biznesit Rrethanat teknologjike ambientale 30

32 Duke u bazuar në analizat e sektorëve, Analizës SWOT, STEMP dhe Analizës së refleksioneve aktuale si dhe në konsultimin me zyrtarët komunal vijmë në konkluzion se bartës themelor të zhvillimit të ardhshëm ekonomik të Komunës së Mitrovicës do të jenë: 1. Industria (Miniera, Industria e metaleve të ngjyrosura, Industria kimike dhe ajo e përpunimit të metaleve) 2. Zhvillimi i ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme (NVM), me theks të shtuar sektori i shërbimeve që do të jetë ngusht i lidhur me sektorin minerar e industrial dhe shërbyes 3. Bujqësia, promovimi i resurseve natyrore në regjionin e Shalës, agrobizneset në zonat rurale të Mitrovicës (Zona e Shalës, Zona e Ibrit, Zona e Sitnicës) 4. Zhvillimi i Turizmit rural dhe i atij rekreativ sportiv në Regjionin e Shalës, Resurset minerare - industria Regjioni i Mitrovicës është i pasur me vendburime të ndryshme metalike dhe jo metalike që mund të jetë një bazë e mirë e zhvillimit ekonomik të saj. Në të kaluarën, minierat e Pb-Zn kanë qenë të njohura në botë prandaj aktivizimi i mirëfilltë i këtyre minierave dhe fabrikave përcjellëse janë baza kryesore e zhvillimit ekonomik të Mitrovicës. Aktivizimi i Trepçës dhe hapja e minierave te reja do të mundësonte punësimin e shumë punëtorëve që do të ndikonte pozitivisht në zhvillim ekonomik të rajonit. Duhet të mbështetet zhvillimi i industrisë minerare për mirëqenie më të mirë ekonomike të Mitrovicës. Miniera e Stantërgut në të kaluarën ishte një potencial i madh i zhvillimit dhe punësimit në komunën e Mitrovicës. Aktivizimi i saj do të ishte i një rëndësie shumë të madhe për të ardhmen e Komunës. Mineralizimet më të rëndësishme gjenden në pjesën veriore dhe lindore të Kosovës dhe i përkasin brezit të Trepçës të mineralizimeve të plumb-zinkut që shtrihen në një gjatësi mbi 80 km në pjesën veriore dhe veri-lindore të Kosovës e ku përfshihen një numër i madh i vendburimeve minerale. Rezervat e plumbit dhe zinkut në Minierën e Stantërgut vlerësohen 31.4 milion tonelata, e cila në 20 përbërje ka 3.5% Plumb; 2.87% Zink dhe 67 (g/t) Argjend Qeveria Qendrore pikë së pari duhet të kompletojë bazën ligjore dhe në suaza të ligjeve të parasheh Kuvendin Komunal si faktorë vendim marrës së bashku me Ministritë për zhvillimin e këtij sektori. Kuvendi Komunal në anën tjetër duhet të insistojë për një vendim të tillë dhe të lobojë në bashkëpunim me Asociacionin e Komunave të Kosovës, por edhe përmes Delegatëve të Kuvendit të Kosovës që janë nga Komuna e Mitrovicës. Asnjë plan rreth zhvillimit të këtij sektori nuk duhet të aprovohet nga ana e Kuvendit Komunal nëse paraprakisht nuk është paraparë Mbrojtja e Ambientit në bazë të Standardeve të Bashkësisë Evropiane. Kuvendi Komunal duhet të iniciojë dhe të insistojë që një shumë e konsiderueshme e mjeteve financiare nga Privatizimi i mundshëm i aseteve të Trepçës duhet të përdoret për pastrimin rrënjësor të ambientit, dhe të gjitha elementeve të ndotjes së vazhdueshme nga kjo kompani duhet të eliminohen. Ndërkaq, siç u cek disa herë në këtë dokument Zhvillimi Industrial është ngushtë i lidhur me Zhvillimin e Trepçës. Me këtë rast duhet të theksojmë se në prill të 2008, Menaxhmenti i Trepçës ka dorëzuar në Qeveri një Projekt për Kornizën Afatmesme të Shpenzimeve dhe për Konferencën e Donatorëve. Projekti quhet Realizimi i Strategjisë zhvillimore të Trepçës dhe kap shumën prej 179,263,000. Projekti parasheh që pas përfundimit të investimeve, vlera bruto e shitjes do të jetë milion në vit. Projekti është i përcaktuar të realizohet në faza, fillimi parashihet në vitin 2008 ku do të përgatitet edhe dokumentacioni i nevojshëm teknik dhe komercial i domosdoshëm për realizimin e Projektit, ndërsa përfundimi parashihet të jetë në vitin Sipas këtij Projekti mjete parashihet të sigurohen në masë të madhe nga shitja e mes produkteve dhe objekteve komerciale që janë pronë e Trepçës dhe pjesa tjetër do të sigurohet prej liferuesve të makinave, stabilimenteve dhe pajisjeve për çka 21 duhet siguruar garanci bankare. Si rezultat i zhvillimeve të fundit si dhe i studimeve në dispozicion, mund të theksohet se puna më urgjente në këto momente në raport me Trepcën do të ishte pikërisht Shpërbërja funksionale biznesore e saj që do të thotë njësi apo asete të veçanta të saj, që do të kishin mundësi të jenë pjesë e tregjeve, investimeve, aternativave PPP-ve (Partnershipit Publik Privat), dhe kërkesave nga trendet ndërkombëtare, do të duhej të kenë mundësi edhe legale edhe komerciale të shpërbëhen apo shkëputen. Kjo do të thotë që vlera e aseteve të Trepces do të ngritej si kapital dhe faktori i saj amortizues dhe devalvues do të ishte më i vogël...kjo më së shumti do t'i ndihmonte vetë Trepces si dhe regjionit të Mitrovicës poashtu. Kjo edhe do të ishte mundësi e mirë për nxitje dhe pomovim të investimeve dhe zhvillimit regjional poashtu. Si pjesë e punës së draftuesit të kësaj strategjie është inicaur, zhvilluar edhe ka arritur në draftin final Memorandumi i Mirëkuptimit në mes të KPMM dhe KK. Mitrovicë, i cili do të rregulloj rrafshin e bashkëpunimit në mes të këtyre dy institucioneve dhe relacioneve ndaj sektorëve minerarë, të rërës, ujit apo energjisë etj. Kjo mënyrë bashkëpunimi do të hapte rugët për marrëveshje tjera edhe me MEF, në raporte edhe financiare (çështje provisionale nga tantiema e taksa tjera) Shënimet e marra nga Prezantimi i mbajtur në Konferencën për Formulimin e Strategjisë zhvillimore të Mitrovicës - Komisionit të pavarur për Miniera dhe Minerale - Prof.Ass.Dr.Naser Peci 21 Të dhënat e marra nga Strategjia e Zhvillimit të Trepçës e dorëzuar me në Qeverinë e Kosovës për Kornizën Afatmesme të Shpenzimeve dhe për Konferencën e Donatorëve

33 3.2.2 Zhvillimi i NVM-ve Në kuadër të Strategjisë së Zhvillimit dhe Planit Zhvillimor të Kosovës (SPZHK), është përfshirë implementimi i strategjisë së sektorit privat, konkretisht implementimi i strategjisë së NVM-ve. Deri në vitin 2013 Kosova do të ketë një sektori privat të qëndrueshëm dhe konkurrent në ekonominë rajonale dhe më gjerë përmes krijimit të një mjedisi miqësor dhe konkurrent për biznes i cili do të stimulojë zhvillimin e ndërmarrësisë dhe NVM-ve dhe do të jetë inkurajues për investitorë vendor dhe të huaj.sipas Strategjisë së lartpërmendur si dhe sipas Kornizës afatmesme të shpenzimeve të MEF, zhvillimi i NVM-ve është vlerësuar se do të jetë shtytësi kryesor i zhvillimit të Kosovës në periudhën e ardhshme. Që të arrihet kjo duhet të plotësohen këto kushte: - Duhet të ketë një Strategji të zhvillimit të sektorit privat - plani i veprimit; - Hartimi i skemave të reja për përkrahje të sektorit privat; - Rregullim fizik të ambientit për përkrahje të sektorit privatnvm-ve; - Zhvillim i kapaciteteve trajnuese për këshilltarë afaristë; - Miratimi i akteve ligjore parësore dhe dytësore, të përafruar me legjislacionin e Bashkimit Evropian, - Krijimi i një klime të qëndrueshme për investimet në Kosovë, - Ngritja e kapaciteteve vepruese në funksionet e infrastrukturës së cilësisë, etj. Pra, që të arrihet kjo duhet plotësuar edhe Legjislacioni në këtë lëmi: - Ligji për Mbështetjen e NVM nr. 02/L-5, i shpallur (2005) - Projektligji për Ndryshimin dhe plotësimin e ligjit nr. 02/L-5 Për Mbështetjen e Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme. Shqyrtimi i parë në Kuvend. - Ligji për Shoqëritë Tregtare Nr. 02/L-123., është miratuar nga Kuvendi i Kosovës me datë Hartimi i draft ligjit mbi Zonat Industriale - Formimi i Skemës së garantimit të kredive - Progresi në thjeshtësimin e formularëve, ekzistimi i një përqendrimi të organizuar për politikën e NVM-ve Sipas një analize të bërë sektorit të NVM-ve në Kosovë arrihet deri te këto konstatime: - Shkalla e tatimit të korporatave e lartë, krahasuar me rajonin; - Deklaratat publike për zvogëlimin e taksave; - Ekonomia jo-lojale e Kosovës ende mbetet e madhe; - Qasja në financa për NVM ende problematike; - Sektori i fuqishëm i Mikro financave në Kosovë duhet të jetë sa më afër bizneseve sidomos atyre-fillestare; - Më shumë programe të donatorëve për qasje në financa dhe burime tjera të financimit; - Objektiv i përhershëm mbetet krijimi i një baze të qëndrueshme të përhershme të financimit të NVM-ve, përmes krijimit të infrastrukturës ligjore që e mbulon këtë fushë njëkohësisht krijimi i programeve si: Skema e garantimit të kredive etj. Projektet e Qeverisë për mbështetje të sektorit të NVM-ve/sektorit privat Për realizimin e Objektivave zhvillimore të sektorit privat/nvm-ve në Kosovë duhet të punohet në drejtim të plotësimit të 22 kushteve për një zhvillim më të qëndrueshëm dhe konkurrent. Projektet e Qeverisë për mbështetje të sektorit të NVM-ve - Hartimi i Strategjisë së Zhvillimit të Sektorit Privat, - Hartimi i strategjisë për promovimin e Investimeve të Huaja, - Hartimi i Strategjisë së Zhvillimit të Turizmit të Kosovës, - Strategjia e Zhvillimit Industrial, - Strategjia e Mësimit të Ndërmarrësisë, - Hartimi i projekt dokumentit Programi Kosovar për Mbrojtjen e Konsumatorit - Përmirësimi i Infrastrukturës Ligjore, - Iniciativa për Promovimin e Ndërmarrësisë, - Ofrimi i Qasjes në Trajnime dhe Këshillime për NVM, - Promovimi i eksportit dhe plotësimi i kritereve nga prodhuesit vendorë për të qenë konkurrues në tregun vendor dhe tregjet ndërkombëtare, - Anëtarësimi i Zyrës së pronësisë industriale në IPO ( Organizata Botërore e Pronësisë Intelektuale ) dhe EPO ( Zyra Evropiane e Patentave ), - Plotësimi i infrastrukturës ligjore për Pronësinë industriale, - Implementimi i Kartës Evropiane i Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme - Përmirësimi i infrastrukturës Fizike për Zhvillimin e NVM-ve ku bëjnë pjesë: Parqet Industriale, Zonat Industriale dhe Inkubatorët e Biznesit, - Nënshkrimi i konventave Evropiane të pronësisë intelektuale, - Nënshkrimi i marrëveshjeve bilaterale dhe multilaterale të Pronësisë industriale, - Zbatimi dhe monitorimi i marrëveshjes se CEFTA- s, - Fillimi i procedurave dhe anëtarësimi në OBT si dhe trupat tjera në OBT si dhe trupat tjera ndërkombëtare. - Programi Qeveritar për Zhvillimin e Sektorit Privat me se shumti mbështetet nga MTI-ja, nëpërmjet Agjencisë për Mbështetjen e NVM-ve, I cili është i vetmi mekanizëm që në mënyrë institucionale mbështet Programin e Qeverisë së Republikës së Kosovës për Zhvillimin e sektorit privat, 22 Konstatime nga prezantimi I Nol Buzhalës-MTI gjatë Konferencës së organizuar nga REA lidhur me përpilimin e Strategjisë për ZHEL të Mitrovicës

34 33 Përveç implementimit të projekteve të parapara nga Qeveria, ka edhe projekte tjera shtesë që e mbështesin sektorin 23 privat në Kosovë, si: o Karta evropiane për ndërmarrje të vogla o Këshilli konsultativ i NVM-ve o Hulumtimet dhe Observatori o Skema Vaucher e këshillimeve dhe trajnimeve o Ndërmarrja me e suksesshme e vitit o Promovimi i femrës në biznes (panairi) o Pasqyra statistikore o Strategjia e sektorit privat o Teknologjia informative e ndërmarrjeve o Kllasteret o Intershipi o Hapësirat e Punës etj. Synimet e zhvillimit strategjik të NVM-ve në periudhën - Rritja e numrit të ndërmarrjeve prodhuese dhe shërbyese. - Rritja e numrit të përgjithshëm të të punësuarve në sektorin privat. - Rritja e aftësisë konkurruese të ndërmarrjeve me qëllim të gjenerimit të vazhdueshëm të potencialit eksportues dhe të shkallës së ndërkombëtarizimimit të tyre. - Rritja e pjesëmarrjes së sektorit privat në krijimin e GDP-së. Zhvillimi i NVM në Komunën e Mitrovicës Sikur edhe u përshkrua më lart, kjo Strategji e Zhvillimit Ekonomik Lokal parashihet të ketë pikërisht sektorin privat si motorin shtytës drejt realizueshmërisë së objektivave të saj. Për këtë arsye, KK e Mitrovicës duhet të investoj shumë më shumë partneritet me komunitetin e Biznesit në Mitrovicë. Përveç ndërmarrjeve shoqërore dhe atyre publike, Mitrovica ka edhe ndërmarrje të vogla dhe të mesme të sektorit privat (NVM). Ato luajnë një rol të madh sa i përket zhvillimit ekonomik lokal dhe të punësimit. Sipas evidencës së zyrës rajonale 24 të ATK-së në Mitrovicë, ekzistojnë 3018 ndërmarrje të cilat veprojnë me leje pune dhe ndahen sipas veprimtarisë ekonomike: O Ndërmarrje të tregtisë me shumicë dhe pakicë (1446 ndërmarrje) o Ndërmarrjet që i përkasin transportit, magazinimit dhe komunikimit (565) o Hotelet dhe restorantet (305) o Industrisë përpunuese (221) o Ndërtimtarisë (107) o Afarizëm me pasuri të patundshme (61) o Bujqësi, gjueti dhe pylltari (27) o Ndërmjetësim financiar (9) o Industri e minierave dhe ekstrakteve (5) o Peshkim (1) o Furnizimi me energji elektrike, gaz dhe ujë (1) o Veprimtari tjera shoqërore (270) Aktivitetet të cilat janë në vazhdim e sipër (Zona Industriale, Parku i Bizneseve të Vogla, Tregu qendror shumë etnik) kanë përkrahje maksimale nga ana e Kuvendit Komunal. Por, kjo përkrahje duhet të vazhdojë edhe më shumë në të ardhmen. Kuvendi Komunal duhet të fokusohet dhe të krijojë një mekanizëm të qëndrueshëm të thellimit të bashkëpunimit qeveri lokale sektor privat (komunitet i biznesit). Kjo lidhje përkundër faktit që ekziston nuk është lidhje e qëndrueshme dhe nuk është institucionalizuar si duhet. KK mundet dhe duhet të përkrahë dhe të bashkëpunojë me Qendrën Regjionale të Bizneseve (REBAM). Përmes kësaj qendre të përbashkët të bizneseve prodhuese, agrobizneseve, atyre shërbyese dhe NVM-ve tjera, KK do të ketë lidhje permanente dhe të qëndrueshme me komunitetin e biznesit. Roli / Pozita e Agjencisë për Zhvillim Regjional -AZHR Iniciativat për zhvillimin e Bizneseve (NVM) tashmë janë elaboruar dhe hapat e parë drejtë zhvillimit të këtij sektori janë ndërmarrë nga ana e KK po ashtu edhe nga faktorët tjerë relevant të përfshirë në Mitrovicë. Si detyrë parësore e zyrtarëve komunal dhe akterëve kyç relevant prezent në Mitrovicë mbetet që të perceptojnë me kujdes Përparësitë dhe Mundësitë e territorit komunal në mënyrë që t'i eliminojnë Dobësitë dhe t'i tejkalojnë pengesat e mundshme që paraqiten nga Rreziqet të cilat e kërcënojnë këtë territor. Detyrë parësore dhe imediate e KK është që të iniciojë dhe të kërkojë ndihmë për përgatitjen e Planeve strategjike sektoriale me pjesëmarrje aktive si të akterëve kyç por edhe pjesëmarrje të domosdoshme të përfaqësuesve të Qeverisë së Kosovës (Ministrive përkatëse). 23 Referencë fusnota e mëparshme 24 ATK-Zyra Rajonale në Mitrovicë: Regjistrimi i bizneseve aktive deri mw 13/11/ 2006

35 Nevoja primare për themelim dhe konsolidim të ristrukturuar operacionalo-zhvillimor të Agjencisë Regjionale Zhvillimore të Mitrovicës duhet të jetë e bazuar në mësimet e mësuara lesson learned) dhe rezultatet e arritura dhe shërbimet e avancuara në dispozicion aktualisht. Domosdoshmëria e këtyre ndryshimeve është konsekuenca e zhvillimeve të deritanishme në sektorin privatë, farming, ndërmarrësi, ambientin industrial, qasjen përkrahëse të donatorëve dhe qëndrueshmërinë e ofruesve të shërbimeve, associacioneve biznesore, odave etj.. Objektiva e përgjithshme e kësaj agjencie është të ngritë nivelin e kontributit që sektori privatë bën ndaj ekonomisë në komunë apo regjion, gjenerim të hyrash apo punësimi përmes Asociacioneve të ndrsyhme përfëqësuese biznesore et. Kjo objektivë e përgjithshmë do të arrihet duke themeluar dhe konsoliduar Agjencinë Regjionale Zhvillimore të Mitrovicës e cila përkrah sektorët respektive zhvillimor regjional në partneritet me institucionet dhe akterët relevant në regjion. Një ndër komponentet shumë kruciale të këtij mekanizmi (ARZH) do të ishte edhe vetë dimensioni regjional nga i cili Strategjia Zhvillimore e Mitrovicës edhe është në varëshmëri (siç mund të jetë pikërisht edhe sektori i agrobiznesit etj). Ky mekanizëm do të ishte edhe akter bartës dhe faktor implementues, sikurse edhe faktor shumë i rëndësishëm ndërmjetësues, promovues, koordinues dhe informues si në vend ashtu edhe jashtë vendit poashtu. Aktivitetet e Agjencisë Regjionale Zhvillimore të Mitrovicës Do të jenë pesë drejtime kryesore të aktiviteteve, që do të ndërmerren gjatë tri viteve të para të konsolidimit të Agjencisë. Drejtimet kryesore të aktiviteteve do të jenë si vijon: - Të fuqizoj dhë mbështes aftësinë e sektorit privatë dhe të angazhoj atë plotësisht në ofrimin e shërbimeve dhe të jetë pjesë e implementimit të Strategjive Zhvillimore në regjion; - Të ofroj asistencë ndaj qeverisjes lokale e qendrore vazhdimisht, të themeloj një politikë dhe strategji komprehensive për të përkrahur zhvillimin sektorial në Mitrovicë; - Të përkrahë implementimin e politikave duke ofruar mbështetje, që do të ketë përgjegjësinë e implementimit të politikave dhe projekteve qeveritare në nivel regjional dhe lokal ekonomik, përkahje sektorit privatë, industrial, shërbyes dhe farmingut etj; - Të përkrahë zhvillimin e një rrjeti regjional të partnerëve, akterëve dhe ofruesve të shërbimeve madje edhe mbi baza klasteresh për të ofruar shërbime ndaj sektoreve zhvillimore në secilin nivel; - Të ofroj përkrahje ndaj zhvillimit të strukturave të Agjencisë të cilat janë drejtpërdrejt qështje dhe stimulse zhvillimore nga aspekti i kapaciteteve të saj. Objektiva Specifike të Agjencisë do të jenë pikë së pari të drejtuara nga rritja dhe qëndrueshmëria ekonomike regjionale. Këto do të jenë specifikat primare të agjencisë; - Promovim i përgjithshëm regjional 34

36 - Ofrim shërbimesh dhe alokim të resurseve e kapaciteteve të nevojshme me profesionalizëm të lartë - Menagjimi dhe monitorimi i projekteve zhvillimore në partneritet me themeluesit dhe qeveritë lokale - Promovim i rrjetit te partnerëve, bizneseve dhe ofruesve të shërbimeve - Mirëmbajtje databazës zhvillimore dhe të kapaciteteve - Menagjim ië informatave dhe lancimit të tyre profesional Vlerësimi i nevojave Rikualifikim Profesional Trainime në ndërrmarrësi dhe menagjimi i biznesi Nivelet e Trainimeve Punë praktike për student në kompani Të mësuarit gjatë gjithë Parku Industrial Kuvendi Komunal i Mitrovicës ka ndarë një sipërfaqe tokës prej 3.5 (hektarë) në ish Tregun e kafshëve- Zona Industriale- Mitrovicë. Me inicimin e MTI-së dhe në bashkëpunim me AER është financuar ndërtimi i Parkut Industrial. Në bazë të Memorandumit te bashkëpunimit të datës u formua Komisioni në përbërje të MTI-së dhe KK Mitrovicës, i cili ka përcjellur punën dhe ka arritur deri te finalizimi apo vendosja e bizneseve. Sipas kësaj janë përzgjedhur 22 biznese përfituese, kryesisht me karakter prodhues. Sipërfaqe të shfrytëzueshme në dispozicion të gjitha këto ndërmarrje kanë minimumi 600 m2 deri 900 m2. Periudha e shfrytëzimit është e bazuar në Rregulloren e UNMNK-ut 2004/45. Në këtë hapësirë nga 22 biznese sa kanë qenë përfituese të parcelave të parkut të Biznesit janë vendosur 20 prej tyre, të cilat janë në ndërtim e sipër. Në bazë të hulumtimeve tona direkte me ndërmarrjet, ato janë përballur me barriera të ndryshme në afarizmin e tyre siç janë: - Mungesa e energjisë elektrike, - Konkurrenca jolojale (ekonomia joformale) - Kushtet jo të favorshme kreditore (kamatat e larta dhe greis periudhat shumë të shkurtra), 35

37 - Mungesa e Skemave për garantimin e kredive - Politika fiskale jo mjaft e favorshme, - Mungesa e institucioneve të mirëfillta financiare - bankare - Infrastruktura ligjore jo e kompletuar - Validiteti i dokumenteve të udhëtimit jashtë vendit (regjimi i vizave dhe mosnjohja e targave të regjistrimit të automjeteve) etj. Të arriturat e deritanishme kanë qenë shumë të limituara sa për fajin e situatës dhe rrethanave në Mitrovicë, aq edhe për mos angazhimin pro aktiv dhe dinamik si të komunës ashtu edhe të MTI Resurset për zhvillimin e Bujqësisë Bujqësia/Blegtoria Duke pasur parasysh resurset natyrore që ka regjioni i Mitrovicës për zhvillimin e prodhimtarisë bujqësore duhet të theksojmë se edhe ky sektor do të jetë bartës i zhvillimit ekonomik lokal të Komunës. Resurset më të mëdha në zhvillimin e këtij sektori janë të ndara në tri zona zhvillimore: 1. Zona e Ibrit, e cila gjendet në dy anët e lumit Ibër dhe është një oazë e cila ofron kushte shumë të mira për zhvillimin e bujqësisë, blegtorisë, bletarisë, pemëtarisë, perimtarisë dhe gjithashtu peshkatarisë si dhe ngritja e objekteve për shërbime hoteliere për shkak të specifikave që disponon kjo zonë. Është me vlerë të theksohet me këtë rast se kjo trevë disponon me kushte mjaft të volitshme për prodhimtari të ndryshme artizanale përcjellëse të zhvillimit rural siç do të ishinë prodhimi i ulëseve, kolltukëve, shportave të ndryshme me bazë të thurjes nga thuprat, të cilat do të ishin biznese familjare dhe që do ta begatonin prodhimtarinë bujqësore në tërësi. 2. Zona e Sitnicës e cila shtrihet në të dy anët e lumit dhe disponon me resurse të mëdha për prodhimtarinë e drithërave dhe gjithashtu të perimeve. Shtrirja e kësaj zone ka gjatësi nga 1315 km dhe gjerësi nga km, apo ndryshe e shprehur, një sipërfaqe prej 700 ha. Përbërja e tokës është e një cilësie mjaft të lartë që mundëson rendimente mjaft të larta në prodhimtarinë e drithërave. Në të ardhmen duhet planifikuar ngritjen e një objekti industrial për përpunimin dhe ruajtjen e perimeve dhe duhet nënshkruar marrëveshje me bujqit lidhur me shfrytëzimin e tokave dhe kultivimin e kulturave të caktuara. Gjithashtu kjo trevë ka resurse shumë të mira edhe në zhvillimin e Blegtorisë e cila do të ishte një baze mirë në zgjerimin e kapaciteteve të Qumështores në fshatin Frashër. Nëpër fshatin Frashër kalon edhe vija hekurudhore duke krijuar një nënqendër me fokus të veçantë për ndërmarrjet të cilat do të bënin përpunimin e produkteve bujqësore. Pjesa përreth Stacionit të trenit do të duhej të zhvillohej në një zonë të krijimit të vendeve të punës me kusht që transporti hekurudhor të përmirësohet dhe zhvillohet më shumë. 3. Zona e Shalës e cila karakterizohet me kullosa të shumta dhe vende me lartësi mbidetare deri në 1700m, që janë kushte mjaft të volitshme për zhvillimin e Blegtorisë. Programet investive për ngritjen e fermave të gjedheve, deleve dhe dhive duhet të ndërlidhen me kapacitetet prodhuese të qumështit të regjionit të Shalës së Bajgorës apo Qumështores në Bare si dhe kapacitetet përpunuese të leshit, lëkurës dhe mishit që do të planifikohen për të ardhmen. Një plan realist do të ishte rritja e kapaciteteve të blegtorisë dhe atë në: 7,000 copë lopë, 30,000 dele dhe 5,000 copë dhi. Zhvillimin e Bujqësisë dhe Blegtorisë do ta ndihmonte shumë edhe ngitja e pendave akumuluese të ujit në burimet e shumta të ujit në këtë regjion. Gjithashtu ka mjaft kusht të mira për kultivimin e lajthive dhe bimëve të ndryshme shëruese nga të cilat mund të përfitonin mjaft familje sidomos nga tharja/terja e bimëve mjekuese. Dihet që Kuvendi Komunal investon në Projekte me karakter Publik, pra benefite publike, prandaj si mundësi e vetme për zhvillimin e këtij sektori mbeten investimet e donatorëve, investimet private dhe inicimi i kredive bujqësore apo krijimi i një Banke bujqësore nga ana e Pushtetit qendror. Kuvendi Komunal duhet të vazhdojë me ofrimin e këshillave dhe të riorientojë prioritetet e infrastrukturës rrugore drejt territoreve bujqësore si dhe të stazave të kullotave. Po ashtu Kuvendi Komunal duhet të investojë në rivënien në përdorim të sistemit të ujitjes Ibër-Lepenc qoftë në rehabilitimin e atij ekzistues apo në zgjerimin e tij si dhe në sisteme lokale të cilat mund të mbulojnë vetëm një fshat ose një grup fshatrash. Kjo mund të arrihet pasi të jetë përgatitur plani strategjik për zhvillimin e Bujqësisë dhe Blegtorisë nën udhëheqjen e Drejtorisë së Bujqësisë. Blegtoria nuk është e zhvilluar në nivel të kënaqshëm, por sipërfaqja e tokës me livadhe dhe kullosa prej 11,057 ha të sipërfaqes së tërësishme ofron kushte shumë të mira për zhvillimin e kësaj dege të bujqësisë. Nëse bëhen investime në përtrirjen e fondit të bagëtisë sipas planeve të Drejtoratit për bujqësi të Komunës në ndërtimin e minifermave të reja per gjedhe, dele dhe dhi, ky regjion do të zhvillohej mjaft në sferen e agrobiznesit dhe do të punësonte mjaft fuqi punëtore. Për shkak të resurseve të mëdha të sipërfaqeve të kullosave dhe livadheve, Drejtoratit për bujqësi planifikon që në periudhën të ndërtohen miniferma për gjedhe, dele dhe shpezë në shumë fshatra të rajonit të Shalës. Zhvillimi i mëtejshëm i Bujqësisë dhe agrobiznesit, kërkon një mjedis të favorshëm sa i përket formulimit të ligjeve, shërbimeve këshillimore, politikave financiare, që shkojnë në favor të politikave bujqësore me leverdi, si dhe ndryshimit struktural të ekonomisë rurale. Të gjithë këta faktorë nuk varen vetëm nga komunat, por edhe Institucionet qendrore të Kosovës. Megjithëse, vitet e fundit vërehet një tendencë pozitive për ndryshimin e politikave ekonomike në sferën e bujqësisë dhe të prodhimeve vendore, në të ardhmen do të duhej të priten ndryshime edhe më të mëdha në sferën e politikës fiskale për bujqësinë. 36

38 Bletaria Bletaria është një sektor mjaft me rëndësi për zhvillimin e Mitrovicës. Kushtet klimatike dhe ambienti i pasur natyror japin mundësi shumë të mëdha për zhvillimin e bletarisë në këtë Komunë. Sipas drejtoratit të Bujqësisë planifikohet rritja e kësaj dege me shtimin e koshereve me bletë në shumicën e fshatrave të kësaj treve. Prodhuesit e mjaltit do të ishte mirë të organizohen më mirë në shoqatën e tyre me qëllim të përfitimit të tregut për plasman të prodhimeve të tyre Turizmi rural - Eko turizmi, turizmi kulturor dhe turizmi rekreativ sportiv Regjioni i Mitrovicës ka resurse të mëdha në zhvillimin e Turizmit Rural, kësaj dege me rëndësi të veçantë për zhvillimin ekonomik dhe krijimin e vendeve të reja të punës, me këtë edhe rritjen e mirëqenies së popullatës në tërësi. Zona në të dy anët e lumit Ibër, sidomos ajo në mes të fshatrave Vinarc dhe Koshtovë ofron kushte të mëdha për zhvillimin e Turizmit rekreativ sportiv. Rajoni i Shalës përveç pasurive natyrore të shumta ka potenciale të mëdha edhe për zhvillimin e Turizmit Rural-Eko Turizmit, turizmit kulturor dhe atij rekreativ sportiv. Stazat e kullotave në Shalë të Bajgores njëkohësisht do të shërbenin edhe si investime në zhvillimin dhe përparimin e Turizmit rural. Përmirësimi i infrastrukturës rrugore në fshatra jo vetëm që do ta zvogëlonte shpërnguljen në qytet, por do të ndikonte në zhvillimin rural dhe veçmas në zhvillimin e Turizmit rural, potencial i pashfrytëzuar mirë deri më tani, por që në ta ardhmen zhvillimi i kësaj dege ekonomike do ta rritë punësimin dhe mirëqenien e popullatës në tërësi. Parësore për të ardhmen është që KK t'i kushtojë vëmendje më të madhe këtij rajoni që të mbrohet si pasuri natyrore për shkak të bukurive të rralla natyrore. Përveç kësaj do të duhej: O Rregullimi i infrastrukturës ligjore, lehtësirat për investitor në dhënien e tokës për zhvillim të veprimtarive të lidhura me zhvillimin e turizmit rural, o Krijimi i një qendre informative për Turizmin rural e cila do të udhëheqej nga grupe rinore o Botimi i një broshure informative lidhur me kapacitetet e Shalës për zhvillimin e turizmit rural, turizmit kulturor dhe atij rekreativ sportiv, o Shënimi i shenjave dhe tabelave informuese për mundësitë e turistëve dhe vizitorëve potencial, o Zhvillimi i Projekteve me qëllim këmbimi përvojash me rajone të ngjashme në zhvillimin e Turizmit rural. o Promovimi i produkteve ushqimore si Produkte Bio të cilat do të ishin me interes të veçantë në zhvillimin e turizmit rural (produktet e qumështit, mjaltit, fryte pyjore, produkte tjera ushqimore të përgatitura nga perimet etj). o Infrastruktura rrugore deri në majat e larta të Selacit dhe Oshtrokoples si potencial për zhvillimin e Turizmit rekreativ sportiv si dhe kapaciteteve të energjisë alternative-me erë e cila do të ndikonte shumë në zhvillimin rural të këtij rajoni. 37

39 4. STRATEGJIA DHE VIZIONI, SYNIMET E OBJEKTIVAT E ZHVILLIMIT EKONOMIK LOKAL 4.1 Një politikë revitalizuese zhvillimore dhe inovative Bazuar në rrethanat ekzistuese ekonomike në Mitrovicë dhe marrë për bazë edhe potencialin zhvillimor dhe objektivat institucionale, qendrore dhe lokale, Strategjia e Zhvillimit Ekonomik Lokal të Komunës së Mitrovicës do të mbështetet në fushat primare zhvillimore dhe industriale si në vijim: Industria e plumbit dhe zinkut (Industria e metaleve me ngjyra) Industria e përpunimit Industria e tekstilit Industria kimike Logjistika hekurudhore dhe rrugore Bujqësia (promovimi i resurseve natyrore në regjionin e Shalës, agrobizneset në zonat rurale të Mitrovicës-zona e Shalës, Ibrit, Sitnicës) Zhvillimi i Turizmit rural dhe i atij rekreativ sportiv në Regjionin e Shalës Resurse të rërës dhe zhavorit Resurse ujore për ujitje dhe për prodhim energjie. Kjo bazohet kryesisht në Potencialin Mitrovicas Minerar-natyror dinamik duke pasur objektivat si në vijim: Sektor premtues zhvillimor, inovativ, minerar dhe ndërmarrës (shpërbërja funksionale-biznesore e Trepçës) Traditë dhe potenciale natyrore të çmuara Arsimim i lartë sipas trendëve dhe kulturës zhvillimore Klimë ekonomike investimesh në këtë sektor Dhe, me qëllim që: Mitrovica të arrij në mesin e top 5 regjioneve më të pasura në Europë me Plumb & Zink dhe deri më 2013 ndër më të zhvilluarat në Ballkan. Programi Inovativ i Veprimit Strategjia e Zhvillimit Ekonomik Lokal të komunës së Mitrovicës nga qasja e saj programore mbi komponentin e sektorit privatë do të këtë një komponentë tredimensionale: Krijimi i Fituesve (kampioneve) Dhënia e Mundësive për Fituesit Rrjetëzimi dhe Lidhja e Fituesve në mes veti Pra, Mitrovica përmes Strategjisë së saj për Zhvillim Ekonomik Lokal ka ambicie të larta për të ardhmen sa i përket inovacionit. Për këtë arsye, Strategjia planifikon programin akcional drejt inovacioneve në periudhën duke u mbështetur pra, në komponentë trekëndëshe. Dimensioni i parë i këtij trekëndëshi programor, i quajtur Krijimi i fituesve (kampioneve), synon: - Inkurajimin dhe tërheqjen e kompanive me brand-name për të investuar dhe operuar në Mitrovicë, si mënyrën më produktive të mundshme të promovimit të klimës biznesore, - Stimulimin e ndërmarrësisë me studentë dhe duke përkrahur kompanitë fillestare (start-ups) dhe ndërmarrjet e vogla e të mesme me rritje të shpejt. Shembuj nga këto iniciativa mund të jenë: Ngritja e fillestarëve në biznes (start up) Inkubator 3+ ( apo parku teknologjik) Mitrovicë Fondet për përkrahje të Techno kompanive dhe kllastereve 38

40 Roli dhe Objektivat e Inkubatorit të Biznesit Bazuar ne specifikat e Mitrovicës dhe experiencat nga vendet tjera të Evropës juglindore, objektivat primare të një Inkubatori të mundshëm në Mitrovicë do të ishin të fokusuar kryesisht në kontributin ndaj: - Konkurrueshmërisë së zhvillimit ekonomik, - Krijimit të vendeve të punës, - Asistencës për qendrat e Resurseve dhe Zhvillimit drejt komercializimit të shërbimeve të tyre të konsulencës dhe teknike, - Asistencës për kompani në gjenerimin e aktiviteteve spin-off, - Asistencës për komunitetet/individët me aftësi të kufizuar dhe nevoja të veçanta - Promovim të ndërmarrësisë dhe investimeve - Promovim të zhvillimit ekonomik dhe njerëzore Në rrethanat e Mitrovicës, me përvojën e dy fakulteteve teknike dhe potencialet e mëdha minerare dhe industriale, aktivitetet më të mundshme biznesore për banorët e një inkubatori, do të ishin të fokusuar në tërheqjen e kombinimeve të start-ups (fillestarëve) të një zhvillimi të hershëm të tyre si në vijim: - Shërbime biznesi dhe financa, - Shitje, marketing dhe distribuim, - Mikroprodhimtari e avancuar high-tech, - Teknologji informatike dhe komunikimi - Hulumtim dhe Zhvillim, - Aktivitete tjera manufakturimi - Aktivitete tjera Shërbimi, - Kombinim e disa/të gjitha këtyë aktiviteteve, etj Kjo pritet të rezultojë me rritje të kompanive të reja nga kompani të njohura dhe nga të rinjtë duke promovuar investimet dhe vet-punësimin dhe projektet mbështetëse ndaj start-ups-ve! Dimensioni i dytë, Dhënia e mundësive për fituesit, ka për qëllim: - Lansimin e pilot projekteve mbështetëse për të përmirësuar klimën inovative në komunën e Mitrovicës, - Dhënien e mundësive duke promovuar oportunititete komunale biznesore (edhe PPP- Partnership Publik Privat) dhe, - Largimin e barrierave e procedurave të ndryshme komunale. Kjo pritet të rezultojë me një shtim densiteti të rrjetëzimit dhe partneritetit për të investuar në kapitalin njerëzor në të gjithë dimensionet e komunës. Kjo do të synon punën drejt ngritjes se kapaciteteve dhe shkathtësive te fuqisë punëtore, si nga aspekti kuantitative ashtu edhe kualitativë, për të gjitha sektorët relevante të komunës së Mitrovicës. Njëkohësisht, kjo synon avancimin e pikëpjekjeve në mes të kërkesave të industrisë dhe njohurisë së mekanizmave arsimor, aftësues, shkencor-kërkimor etj. Dimensioni i tretë është Rrjetëzimi dhe Lidhja e Fituesve - kampionëve në mes veti. Përmes këtij elementi synohet të stimulohet dhe përkrahet njohuria knoë-hoë e instituteve dhe agjencive duke shkëmbyer njohuri dhe eksperiencë drejt krijimit të klastereve, kompanitë regjionale dhe shoqëritë aksionare share-holding, të cilat do të rezultonin me klastere dhe partneritete të ndryshme regjionale. Ky element do të stimulonte dhe përkrahte po ashtu kërkimet e aplikuara dhe zhvillimin biznesor nga ana e instituteve regjionale (institute pranë Fakultetit Xehëtar Metalurgjik - FXM) dhe agjencive të ndryshme bazuar mbi modelet e hapura innovative. 39

41 Ky Modeli i Hapur i Inovacionit do të dukej funksionalisht si më poshtë: 40

42 Sistemi i Vlerave sipas shtrirjeve gjeografike: Ky komponent me rëndësi tepër të madhe zhvillimore dhe ekonomike do të jetë në masë të madhe i ndërlidhur dhe komplementar me Agjencionin Regjional Zhvillimor-ARZH, me seli në Mitrovicë. Në këtë rrafsh, edhe ARZH-ja mund të ndërtohet mbi këtë dimension: Qëllimi: Ngritje dhe përmirësim të arsimimit profesional teknik, minerar dhe industrial Preventiva ndaj mos-vazhdim shkollimit apo lënie fare duke e zëvendësuar me programe ndërmarrësie dhe startups, Përkrahja për të mësuarit gjatë gjithë jetës, si për punëkërkuesit ashtu edhe për të punësuarit për të arritur punësueshmërinë, konkurrueshmërinë dhe stabilitetin sikurse edhe aftësinë për spin-of's në kompani të reja. Shembuj dhe rezultate: Arsimimi në Marketing-un Teknologjik Voucherat në Arsimim dhe Aftësim Profesional sipas nevojave të tregut, Inkubator Biznesi apo Park Teknologjik së bashku me kampuse dhe mbështetje universitare hulumtueseshkencore 41