Aneksi Përmbledhje e rezultateve kryesore të hulumtimit kuantitativ të kryer për nevoja të këtij raporti nga Index Kosova - Partner of BBSS

Transcription

1

2 PËRMBAJTJA I. Hyrje...4 II. Përmbledhje...4 III. Rekomandimet...6 IV. Baza ligjore e funksionimit të qeverisjes lokale...9 A. Përgjegjësitë e komunave sipas Rregullores 2000/ B. Decentralizimi i pushtetit lokal...11 C. Kufizimet e përgjegjësive të komunave nga rregulloret në fuqi...12 D. Kompetencat e komunave në menaxhimin e ndërmarrjeve publike...12 E. Infrastruktura ligjore në fushën e shërbimeve publike...13 F. Zgjedhjet komunale në Kosovë...13 V. Administrata publike në Komunën e Prishtinës...15 A. Drejtoritë komunale...15 B. Komitetet e komunës...16 C. Në kërkim të efektshmërisë...17 D. Bashkësitë lokale pa lokale Përgjegjësitë dhe kompetencat e bashkësive lokale Bashkësitë lokale të varura nga vullnetarët Nga bashkësia lokale deri në komunë Shërbimet që ofrojnë bashkësitë lokale Shembuj të funksionimit të bashkësive lokale Bashkësia Lokale VI (Kodra e Diellit) Bashkësia Lokale XXI (Keqekollë) Bashkësia Lokale XXIII (Dushkajë) Përjashtimi - Graçanica Roli i mundshëm i bashkësive lokale në të ardhmen...24 E. Decentralizimi, kjo është çështja Ç na mëson e kaluara? Qasja e UNMIK-ut Në shërbim të qytetarit...28 VI. Shërbimet publike komunale...29 A. Parkimi (vendparkimi) dhe statusi final Higjienateknika : Mbeturinat dhe revolucioni Trafiku Urban : Love from Taiwan - Me dashuri nga Taivani Ujësjellësi e kanalizimi: Aty ku nuk paguhet edhe shpërdorimi i ujit është i madh Hortikultura : Njollat e gjelbra Termokosi : Asgjë sikur dielli Ndërmarrja Publike Banesore: Kronikë e një keqpërdorimi të paralajmëruar...34 VII. Komuna, ekonomia dhe profesori...36 A. Si shpenzohet buxheti i Komunës së Prishtinës?...36 B. Aty ku mund të ndihmojë, komuna pengon...42 C. Roli i pushtetit komunal në zhvillimin ekonomik dhe në zbutjen e papunësisë Prishtina, nga shpresa në zhgënjim Zhvillim apo degradim ekonomik Pa ligje Zhvillimi i një ekonomie stihike Degradimi ekonomik i viseve rurale Pa plan urbanistik (Mungesa e planit urbanistik)

3 Aneksi Përmbledhje e rezultateve kryesore të hulumtimit kuantitativ të kryer për nevoja të këtij raporti nga Index Kosova - Partner of BBSS Gallup International...51 ANEKSI A. Harta e Kosovës...59 B. Harta e Komunës së Prishtinës...60 ANEKSI Disa të dhëna për KIDS-in...61 Grupi për zgjidhje logjike - LOGO...62 ANEKSI Autorët e punimit

4 I. HYRJE Ky raport shqyrton punën e administratës lokale në Kosovë, duke studiuar rastin e Komunës së Prishtinës. Së pari jep një pasqyrë të bazës ligjore mbi të cilën funksionon administrata lokale në Kosovë, pastaj përqendrohet në tri fusha: të administratës komunale, shërbimeve publike dhe politikave për zhvillimin ekonomik. Qëllimi është analizimi i ambientit veprues të adimistratës lokale dhe të japë rekomandime praktike për zgjidhjen e çështjeve që rëndojnë këtë nivel të qeverisjes në Kosovë. Raporti synon që të ndihmojë vendimmarrësit në këtë nivel, zyrtarët ndërkombëtarë dhe qytetarët e Kosovës për të kuptuar më mirë funksionimin e këtij niveli si edhe mënyrat për të ndikuar dhe përmirësuar atë. Është zgjedhur Prishtina si rast për studim pasi është komuna më e madhe në Kosovë; - ka së paku një të katërtën e popullatës së Kosovës dhe, zhvillimet në Prishtinë kanë gjithnjë ndikim në të gjithë Kosovën. Raporti së pari sqaron dhe analizon bazën ligjore të funksionimit të komunës dhe thekson konfliktet e mundshme ndërmjet ligjeve, gjë që pengon funksionimin e administratës lokale në Kosovë. Raporti analizon edhe administratën komunale dhe funksionimin e saj, duke u përqendruar në nivelin nënkomunal, në strukturën dhe në veprimtarinë e bashkësive lokale. Ndërkaq, raporti analizon shërbimet themelore publike të ofruara nga Komuna e Prishtinës, mënyrën se si ato ofrohen dhe mundësitë për përmirësimin e tyre. Së fundi raporti i bën një analizë të shkurtër gjendjes financiare të Komunës e Prishtinës dhe mundësive që ka komuna për të ndihmuar zhvillimin e ekonomisë. Raporti është i bazuar në analiza kuantitative (sasiore) dhe kualitative (cilësore), të bëra me ndihmën e ekspertëve të qeverisjes lokale, zyrtarë vendës dhe ndërkombëtarë, bisedave të fokus grupeve, vrojtimeve në terren si edhe në analizën kuantitative nëpërmjet një ankete të zhvilluar me 500 qytetarë të Prishtinës, e bërë për nevoja të këtij raporti nga kompania Index Kosova, partnere e BBSS Gallup International. Raportit i është bashkëngjitur përmbledhja e rezultateve kryesore të hulumtimit kuantitativ të bërë për këtë raport. Pse Shkallët e pastra? Ditën e parë të paraqitjes së kryetarit të ri të Kuvendit Komunal të Prishtinës, Ismet Beqiri, në zyrën e tij, ai kërkon nga pastruesja në komunë që të dalë dhe të pastrojë shkallët para ndërtesës, sepese ishin të përlyera me baltë. Kjo tregoi përkushtimin e kryetarit të ri që të fillonte punën në përmirësimin e gjërave. Qëllimi i këtij raporti është që të ndihmojë në këto përmirësime. Në prag të reformës së qeverisjes lokale që do të propozohet në formë të procesit të decentralizimit nga Këshilli i Evropës, mendojmë se paraprakisht duhet një analizë e mirëfilltë e funksionimit të qeverisë lokale. Ky raport financiarisht është përkrahur nga Fondacioni i Iniciativës Demokratike, East- West Managament Instituti nëpërmjet grantit nga Agjencia e Zhvillimit Ndërkombëtar të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Fondacioni Friedrich Ebert Stiftung dhe Instituti Ndëkombëtar i Hulumtime Paqësore në Oslo nëpërmjet grantit nga Ministria Norvegjeze e Punëve të Jashtme. Ky raport si edhe rekomandimet e përfshira në të nuk paraqesin pikëpamjet e asnjërit nga donatorët. II. PËRMBLEDHJE Komuna është niveli i pushtetit ku do të duhej të adresohej numri më i madh i problemeve të përditshme të qytetarëve të Kosovës dhe niveli ku do të duhej të bëhej zgjidhja e shumicës së kërkesave dhe e interesave të qytetarëve. Përgjegjësitë e pushtetit të komunave, shtrihen prej sigurimit të shërbimeve themelore komunale dhe administrative deri te krijimi i kushteve themelore për zhvillim të qëndrueshëm ekonomik. 4

5 Juridikisht, puna e administratës komunale është e bazuar në një varg rregulloresh duke filluar nga Rregullorja 2000/45 për vetadministrimin lokal deri te Statuti i Komunës së Prishtinës. Bazuar në këto dokumente lejohet po ashtu hapësirë për njësi nënkomunale. Bashkësitë lokale janë një ndër mënyrat me të cilat është rregulluar në Kosovë funksionimi i njësive më të ulta të pushtetit lokal. Ato janë një sistem organizimi i trashëguar nga kohët e ish- Jugosllavisë së Titos, ende në funksion, edhe sot, në disa komuna të Kosovës. Bashkësitë lokale do të duhej që të lehtësonin jetën e qytetarit dhe të plotësonin shumë nga nevojat e tij jetësore. Bashkësitë lokale janë ndërmjetësi midis qytetarit dhe të Komunës së Prishtinës dhe si të tilla do të duhej që të jenë një zë i fuqishëm në realizimin e nevojave të qytetarëve aty ku jetojnë. Shërbimet që u ofrohen sot qytetarëve nga bashkësitë lokale janë të pakta. Aty qytetarët mund të drejtohen për të nxjerrë vërtetime për banim në lagjen e caktuar apo vërtetime për gjendjen sociale. Bashkësitë lokale mund të luajnë rol edhe në kujdesin rreth familjeve të varfra apo pastrimin e ambientit. Ato kujdesen për infrastrukturën dhe çështje të tjera me interes për qytetarët, mirëpo nuk kanë asnjë fuqi buxhetore e as ligjore për të vepruar në mënyrë të pavarur. Në zonat rurale bashkësitë lokale angazhohen edhe në identifikimin e nevojave të qytetarëve për arsim dhe shëndetësi. Në Graçanicë, vendbanimi më i mëdh me popullatë shumicë serbe në Komunën e Prishtinës, bashkësia lokale si e tillë nuk funksionon. Në vend të saj këtu funksionon Zyra Komunale e Komuniteteve në kuadër të Drejtorisë së Zyrës Lokale të Komuniteteve, që më shumë i përngjan një minikomune. Kjo zyrë punon në kuadër të Komunës së Prishtinës si drejtori më vete, e themeluar me vendim të Asamblesë Komunale të Prishtinës. Në aspektin afatshkurtër, është e nevojshme që serbëve të Prishtinës si edhe atyre në komuna të tjera t u jepen garanci se nevojat e tyre merren parasysh. Por, në aspketin afatgjatë, idenë e ndarjes etnike në qeverisjen lokale e konsiderojmë të jetë shumë problematike dhe kundërproduktive. Mënyra se si realizohen shërbimet publike dhe detyrat e administratës publike nëpër komuna do të ndikohet mjaft edhe nga procesi i filluar i decentralizimit në Kosovë. Nuk ka dyshim se qëllimi i procesit të decentralizimit duhet, siç thuhet, ta afrojë qeverisjen tek qytetarët dhe në këtë mënyrë të përmirësojë jetesën e tyre, mirëpo nëse dëshirohet që ky proces të jetë i suksesshëm, atëherë duhet të fokusohet ngusht në këtë aspekt dhe të mos shndërrohet në asnjë mënyrë në një ndarje të re etnike në Kosovë. Përvoja nga e kaluara na mëson se një decentralizim në baza etnike në Kosovë është i dëmshëm për stabilitetin e rajonit, shkakton konflikte etnike dhe në fund dështon. Çfarëdo qasjeje në baza etnike ndaj procesit të decentralizimit do të ishte në kundërshtim me angazhimin e bashkësisë ndërkombëtare në Kosovë dhe do të binte ndesh me parimet e bashkëjetesës në Kosovë, e të cilat janë të theksuara në dokumentet relevante me të cilat udhëhiqet Kosova. Megjithatë, shqetësimet imediate të minoriteteve duhet të merren parasysh në aranzhmanet afatshkurtra. Në bazë të studimit të opinionit, shërbimet publike në Komunën e Prishtinës notohen me notën mesatare 3,5 për kualitetin e shërbimeve të ofruara (në shkallën prej 1 deri 10). Pa dyshim se në cilësinë e dobët të shërbimeve që sot i ofrojnë këto ndërrmarje ka ndikuar edhe periudha ndërmjet viteve Menaxhimi joprofesional, mungesa e investimeve për gati një dekadë dhe shfytëzimi tej çdo mase i infrastrukturës ekzistuese kanë lënë pasoja nga të cilat këto ndërmarrje edhe sot nuk mund të këndellën plotësisht. Me qëllim të kapërcimit të situatës së vështirë, këto ndërmarrje, pas mbarimit të luftës janë ndihmuar nga organizata të huaja qeveritare dhe joqeveritare si DFID, USAID, GTZ, KFOR, OXFAM, ABD, etj. Këta donatorë kanë ndihmuar me projekte konkrete, pajisje dhe logjistikë. Komuna e Prishtinës, ku jetojnë rreth një e katërta e popullatës së Kosovës, rreth 5

6 banorë, konsiderohet qendër kryesore ekonomike, me një numër të madh ndërmarrjesh publike, shoqërore dhe private. Si një qendër e tillë, planifikimi, menaxhimi dhe përkrahja për zhvillimin e ekonomisë është me peshë të madhe jo vetëm për qytetin Prishtinë, por ndikon në zhvillimet në tërë Kosovën. Këtu komuna do të mund të luante një rol të rëndësishëm në krijimin e kushteve themelore për zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik, gjë që theksohet edhe në statutin e saj të bazuar në Rregulloren 2000/45. Në bazë të analizës vërehet se komuna nuk i shfrytëzon në masë të duhur burimet e saj për të hyra vetjake. KK-ja e Prishtinës ka kompetenca dhe përgjegjësi të ndihmojë bizneset private në territorin e saj. Por, ndërmarrjet private në Komunën e Prishtinës nuk kanë përkrahje nga vetë komuna. Një ndërmarrje kosovare apo e huaj sot nuk është e inkurajuar për të bërë investime private në Komunën e Prishtinës. Komuna nuk ka një strategji të qartë si ta përkrahë sektorin privat. Një nga përgjegjësitë që ka Komuna e Prishtinës është edhe krijimi kushteve për zhvillimin e ekonomisë lokale. Qytetarët e Prishtinës besojnë se autoritetet lokale mund të zgjidhin problemet e tyre. E ndër ato probleme, ato që kanë të bëjnë me pozitën e tyre ekonomike janë ndër më të rëndësishmet, sipas anketës së sipëpërmendur, 45 për qind papunësia dhe 22 për qind rindërtimi ekonomik dhe infrastruktura. Pas luftës ndonëse kjo ishte më shumë periudhë e rindërtimit dhe e vendosjes së bazave për një administratë të ardhshme, pati një gjallërim ekonomik, por jo zhvillim të qëndrueshëm ekonomik. Pas zgjedhjeve të para të lira në tetor të vitit 2001 pati shpresa për krijimin e kushteve për një zhvillim të hovshëm dhe të qëndrueshëm ekonomik. Por, mbetet edhe shumë për t u dëshiruar. III. REKOMANDIMET Baza ligjore e funksionimit të administratës lokale 1. Komunat e Kosovës kanë nevojë për një gjeografi tjetër elektorale. Sistemi aktual nxit votimin për partitë politike si të tilla dhe zgjedhjet lokale nuk përqendrohen në çështjet relevante për komuna. Me sistemin e tashëm të listave të mbyllura, votuesit zgjedhin partinë e jo kandidatin nga zona e vet që është më mirë i njohur me shqetësimet dhe interesat lokale. Ndarja e komunave të mëdha në disa njësi elektorale që do të korrespondonin me specifikat e zonës, me siguri që ofron pëfaqësim më të mirë të interesave të grupve të ndryshme. Njësitë e reja elektorale përbrenda komunës do të shtonin nivelin e përgjegjësisë së zyrtarëve të zgjedhur. Votimet me lista të hapura po ashtu ofrojnë zgjidhje më të mirë dhe do të ndihmonin në shtimin e trasnparencës, përgjegjësisë dhe demokracisë. 2. Duke u nisur nga fakti se mungesa e planit urbanistik të Prishtinës ka kohë që është bërë pengesë e pakalueshme për investime të reja potenciale në fushën e ndërtimit të lagjeve të banimit apo të ndërtesave të reja të përshtatshme për zhvillimin e biznesit, për të mundësuar planifikimin afatgjatë të trendeve zhvillimore ekonomike dhe demografike, rekomandohet që urgjentisht të merren të gjitha masat për debatimin, përpilimin dhe shpalljen e planit urbanstik të Prishtinës. 3. Komunat duhet të angazhohen më tepër në planifikimin e zonave adekuate për zhvillimin e infrastrukturës afariste dhe rezidenciale. Ne rekomandojmë që kjo të bëhet nëpërmjet komunikimit intensiv me UNMIK-un, veçanërisht me AKM-në, duke propozuar ide për destinimin komercial të aseteve publike. 6

7 Administrata publike në Komunën e Prishtinës 4. Me qëllim të lehtësimit dhe shtimit të efektshmërisë së shërbimeve administrative për qytetarë të Prishtinës, rekomandohet që: - për të parandaluar radhët e gjata para sporteleve dhe tollovitë e përditshme të përdoret sistemi i numrave për të gjitha palët aplikuese; - të publikohet në Internet një web faqe e Komunës së Prishinës që do të mundësonte qasje të lehtë në të gjitha informacionet dhe formularët e nevojshëm; Bashkësitë lokale 5. Duke u bazuar në parimin e subsidiaritetit apo delegimit të përgjegjësive në nivelin më të ulët të mundshëm të pushtetit, njërin nga parimet kryesore të Kartës së Këshillit të Evropës që do të shërbejë si bazë për decentralizimin në Kosovë, kompetencat të cilat i ka sot bashkësia lokale janë tepër të vogla dhe nuk janë në përputhshmëri me standardet evropiane. Prandaj, duke pasur parasysh ngarkesën në Zyrat qendrore të komunës, rekomandojmë që më shumë kompetenca t i delegohen nivelit nënkomunal, duke përfshirë ofiqarinë, inspektoratin si edhe shërbimet publike që janë të qëndrueshme në këtë nivel. 6. Duke marrë parasysh faktin se banorët shumë pak i shfrytëzojnë shërbimet e Bashkësive Lokale; dhe nivelin e ulët të informimit të qytetarëve për kompetencat edhe ashtu të kufizuara të bashkësive lokale, rekomandojmë që kompetencat e bashkësive lokale si edhe procedurat për realizimin e të drejtave të qytetarëve nëpërmjet bashkësive lokale t u qartësohen dhe publikohen atyre. 7. Pasi që disa bashkësi lokale shërbejnë për një numër shumë të madh banorësh, rekomandojmë që të bëhet rindarja e bashkësive lokale, në mënyrë që të arrihet përfaqësimi i duhur i banorëve në këtë nivel. Decentralizimi 8. Procesi i decentralizimit në Kosovë duhet të shërbejë për të lehtësuar jetesën e qytetarëve duke e afruar pushtetin tek ata. Çfarëdo qasjeje në baza etnike ndaj procesit të decentralizimit do të ishte në kundërshtim me angazhimin e bashkësisë ndërkombëtare në Kosovë dhe do të binte ndesh me parimet e bashkëjetesës në Kosovë. Megjithatë, shqetësimet imediate të minoriteteve duhet të merren parasysh në aranzhmanet afatshkurtra. 9. Një formë e mundshme e decentralizimit në të ardhmen do të mund t ishte që njësitë nënkomunale të kenë kompetenca që do të ishin diku ndërmjet kompetencave të sotme të bashkësive lokale dhe kompetencave të cilat i ushtron sot Zyra komunale e komuniteteve, mirëpo këto njësi do të duhej të ndaheshin në baza territoriale e jo në baza etnike. Shërbimet publike 10. Duke u nisur nga përvoja e vendeve në rajon 1 dhe specifikat e ndërmarrjeve publike komunale në Komunën e Prishtinës, rekomandojmë që të bëhet definimi i ndërmarrjeve komunale publike si ndërmarrje komerciale dhe, që të bëhet ndarja e qartë e tyre nga administrata lokale. 11. Duke u nisur nga nevoja e menjëhershme për përmirësimin e menaxhimit të shërbimeve publike; grupi ynë rekomandon ndërprerjen e praktikës së emërimeve mbi kritere politike në pozita udhëheqëse - menaxhuese të 1 Shembulli slloven: Decentralization: Experiments and Reforms fq

8 ndërmarrjeve të shërbimeve komunale publike. 12. Me qëllim të shmangies së situatave të konfliktit ndërmjet pushtetit qendror dhe atij lokal dhe ofrimit të shërbimve publike më cilësore, në aspektin ligjor rekomandojmë definimin e qartë të kompetencave ndërmjet qeverisë lokale dhe asaj qendrore në fushën e menaxhimit të shërbimeve komunale publike. 13. Pasi që integrimi evropian është qëllimi afatgjatë i institucioneve të Kosovës, rekomandojmë krijimin e kushteve për konkurrencë të lirë dhe transparencë më të madhe si disa nga parakushtet kryesore për transformim në të ardhmen të sektorit të shërbimeve publike. 14. Duke pasur parasysh vështirësitë me të cilat ballafaqohet shumica e ndërmarrjeve komunale publike në fushën e arkëtimit të pagesës për shërbime të ofruara, rekomandojmë (a) zbatimin e rregullativës ekzistuese e cila sanksionon këtë fushë dhe, (b) me qëllim të përmirësimit të shërbimeve rekomandojmë miratimin dhe zbatimin e Ligjit për Mbrojtjen e Konsumatorit. Buxheti dhe zhvillimi ekonomik 15. Praktika e shpenzimit të shumicës së buxhetit në dy-tre muaj të fundit tregon për dobësitë në planifikimin buxhetor dhe shpenzimet. Ne rekomandojmë që Komuna e Prishtinës të angazhohet nga fillimi i vitit fiskal nëpërmjet një plani të qartë financiar dhe nëpërmjet një parashikimi të qartë të shpenzimeve në mënyrë që shpenzimet të jenë më racionale dhe më të balancuara gjatë tërë vitit. 16. Duke marrë parasysh nevojat e mëdha në Komunën e Prishtinës, një suficit prej 20% nuk është i arsyeshëm, prandaj rekomandojmë që komuna të ketë plane konkrete për projekte të investimit, kështu që mjetet të mos mbeten pa u shfrytëzuar. 17. Aktualisht, shumica e të hyrave të Komunës së Prishtinës, vijnë nga gjobat në trafik, që janë të hyra jotatimore dhe të paqëndrueshme. Rekomandojmë që Komuna e Prishtinës të vjelë më shumë të hyra vetjake të cilat do të ishin nga qiramarrësit e pronave të patundshme të komunës, tatimet e ndryshme, d.m.th. të hyra të qëndrueshme. 18. Duke pasur parasysh se tashti ekonomia e Komunës së Prishtinës është e përqendruar kryesisht në tregti dhe shërbime, rekomandojmë që ajo të favorizojë bizneset prodhuese, sidomos ne dhënien e lejeve të ndërtimit në mënyrë që të krijohen më shumë ndërtesa të ndërmarjeve prodhuese dhe më shumë produkte vendëse. 19. Komuna duhet të krijojë një plan të qartë të zhvillimit ekonomik të Prishtinës, i cili duhet të jetë publik dhe të ketë rolin e një udhëzuesi për afaristët. 20. Rekomandojmë që Komuna e Prishtinës të krijojë një grup punues që do të merrej me kërkime të tregut dhe që do të ofronte një shërbim këshillues për investitorë të interesuar. 21. Në mënyrë që të përmirësohet gjendja ekonomike në viset rurale të Prishtinës dhe të ngadalësohet apo ndalet shpopullimi i mëtejshëm i këtyre zonave, konsiderojmë se Komuna e Prishtinës duhet ta përmirësojë infrastrukturën rrugore në këtë pjesë, të stimulojë zhvillimin e turizmit, të lehtësojë procedurat administrative dhe të ofrojë këshilla profesionale për afaristë që do të mund të investonin në zhvillimin e bujqësisë dhe të një industrie të lehtë ushqimore me prodhime si mjalti, kërpudhat, qumështi dhe prodhimet e tij, frutat dhe perimet. 8

9 IV. BAZA LIGJORE E FUNKSIONIMIT TË QEVERISJES LOKALE Komuna është njësia themelore territoriale në Kosovë, e cila ushtron tërë pushtetin që nuk është i rezervuar për pushtetin qendror. Rregullorja 2000/45 për vetëqeverisjen e komunave të Kosovës, e shpallur, më 11 gusht 2000 nga ish-përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm (PSSP) Bernard Kushner, është dokumenti i parë që krijoi bazën ligjore në lidhje me funksionimin e shumicës së aspekteve të pushtetit lokal në Kosovë. Më vonë, saktësisht, më 19 gusht të po atij viti, u shpall edhe Rregullorja e UNMIK-ut 2000/49 për themelimin e Departamentit Administrativ të Shërbimeve Komunale Publike. Këto dy dokumente krijuan jo vetëm hapësirë për veprim të organeve komunale, por edhe hapësirë për vërejtje dhe spekulime mbi interferencat e mundshme të ndërsjella në fushën e shërbimeve publike në kuptimin e kufizimit të kompetencave të organeve komunale 2. 2 Raporti nga tryeza e rrumbullaktë e ekspertëve për reformat në qeverisjen lokale Identifying issues, developing options, organizuar nga OSBE dhe KIPRED, dhjetor Kryetari i një komune dhe njëherësh kryetar i Asociacionit të Komunave të Kosovës (Lutfi Haziri, vj), paraqiti këto konflikte në rregullore: Konflikti në Rregulloren 2000/45 në lidhje me 23 çështje: planifikimi urban dhe rural, lejet për ndërtim dhe programet e tjera zhvillimore, mbrotja lokale e ambientit Rregulloret më konfliktuoze: kompencat ende të patransferuara mbi shërbimet publike dhe menaxhimin e pronës së komunës... Komuna nuk ka kontroll mbi ndërmarrjet shoqërore... Komunat nuk kanë pasur asnjë kompetencë sa i përket sigurimit të kushteve për zhvillim thelbësor ekonomik... Nuk është e qartë cilat janë kompetencat e administratorit ndërkombëtar... Pos çështjes së financave-buxhetit, komunat nuk kanë rregullore administrative ose urdhëresa komunale qe definojnë implementimin e këtyre detyrave... Përfundimisht, me shpalljen e rregullores për themelimin e Agjencisë së Mirëbesimit të Kosovës, më 13 qershor 2002, UNMIK/REG/2002/12, kufizohen në masë të dukshme mundësitë e kuvendeve komunale për të ndikuar në ndërmarrjet shoqërore 3 të cilat i kanë themeluar vetë. A. Përgjegjësitë e komunave sipas Rregullores 2000/45 Përgjegjësitë e pushtetit të komunave, pos tjerash, përfshijnë edhe: a. Ofrimin e kushteve themelore lokale për zhvillim të qëndrueshëm ekonomik; b. Planifikimin urban të fshatit dhe shfrytëzimin e tokës; c. Lëshimin e lejeve për ndërtim dhe zhvillime të tjera; 4 Sipas pikës (a), komuna ka një rol të rëndësishëm në krijimin e kushteve themelore për zhvillimin ekonomik. Një gjë e tillë mund të arrihet me një menaxhim kreativ të përgjegjësive që i takojnë komunës. Pika (b) më sipër, i lë hapësirë pushtetit komunal që me anë të planifikimit urban të bëjë përcaktimin e lokacioneve të përshtatshme për zhvillim të biznesit dhe lëshimin e lejeve përkatëse. Mungesa e planit urbanistik të ri, që i përmbush nevojat e reja të Komunës së Prishtinës 5 është bërë 3 Ndërmarrje në pronësi shoqërore, sipas Rregullores 2002/12 mbi themelimin e Agjencisë së Mirëbesimit të Kosovës, neni 1, paragrafi 3, do të thotë një ndërmarrje që është themeluar si ndërmarrje në pronësi shoqërore nga ish- Krahina e Kosovës, nga një komunë ose organizatë tjetër politiko-shoqërore brenda ish- Krahinës së Kosovës, ish-republikës së Serbisë ose ish- Republikës Federative të Jugosllavisë apo ndonjë organizate shoqërore-politike e ish- Republikës së Serbisë apo ish-republikës Federative të Jugosllavisë, me kusht që çdo ndryshim vijues për krijimin e ndërmarrjes së tillë duhet të administrohet sipas neneve 5.3 dhe UNMIK/REG/2000/45, Neni 3.1, a, b,c. 5 Plani ekzistues urbanistik për Prishtinën i përpiluar në vitin 1988, ka skaduar në vitin Por, pasi nuk është përpiluar ende plani i ri urbanistik, në fuqi mbetet i vjetri Drejtoria e Planifikimit Urbanistik- KK Prishtinë 9

10 pengesë e pakalueshme për investime të reja potenciale në fushën e ndërtimit të lagjeve të banimit apo të ndërtesave të reja të përshtatshme për zhvillimin e biznesit prodhues. Me gjithë dyndjen e madhe të popullsisë nga rrethe të tjera në Prishtinë, dhe, sipas disa të dhënave jozyrtare, dyfishimit të popullatës së qytetit, infrastruktura banuese ka mbetur pothuajse e njëjtë me atë të para dhjetë vjetëve, nëse nuk i përfshijmë këtu mijëra objekte private banimi të ndërtuara pa leje dhe në prona me pronësi ende të papërcaktuar. Papërputhshmëria midis ofertës dhe kërkesës ka bërë që çmimet e banesave dhe lokaleve afariste të jenë më të larta se sa në vendet fqinje 6. Ndërtimi dhe zgjerimi i planifikuar i lagjeve të banimit dhe komplekseve të biznesit në Prishtinë rrjedhimisht do të mundësonte edhe punësimin e një numri të madh të njerëzve. Menaxheri i KNI Ramiz Sadiku shprehet se edhe pse dikur kjo firmë ka qenë krenaria e qytetit, sot nuk po ka punë për punëtorë të vet. 7 Rasti i Zonës industriale në rrugën Prishtinë Fushë Kosovë, ku ende nuk është indentifikuar as kufiri i ndarjes së përgjegjësive të këtyre dy komunave në aspektin e shtrirjes territoriale, është shembull tipik i mosshfrytëzimit të mjaftueshëm të kompetencave nga zyrtarë komunash. Kjo zonë, e cila prej shumëkujt quhet edhe zonë gri, ka një territor të përshtatshëm për zhvillim të biznesit. Në fakt, kjo nuk mund të bëhet pa një strategji të zhvillimit ekonomik të përpiluar nga ekzekutivi i Komunës së Prishtinës dhe certifikimi i të gjitha bizneseve që operojnë, apo që do të aplikonin për t u themeluar këtu. Për fat të keq, ende nuk është bërë publik ndonjë plan për shfrytëzimin optimal 6 Çmimi mesatar i metrit katror të banesave në Prishtinë sillet rreth 1000 euro (agjencia e patundshmërive Imobilia, Prishtinë) derisa çmimi mesatar i metrit katror për banesë në Tiranën e Re sillet prej USD (gazeta Shekulli, Tiranë, 27 janar 2002). 7 Fokus grup me menaxherë të ndërmarrjeve publike dhe atyre private të Prishtinës, punuar nga Index- Kosova, mars-prill 2003 të kësaj hapësire. Përsëri, del në sipërfaqe strumbullari i ngecjes plani urbanistik. Në një fokus-grup me menaxherë ndërmarrjesh publike dhe private të Prishtinës, organizuar nga Index Kosova për qëllim të këtij studimi, dalin disa konkluzione mjaft interesante për studim. Shtatë menaxherë kanë diskutuar mbi temat aktuale në qytet duke përfshirë shërbimet publike, menaxhimin e ndërmarrjeve, planifikimin hapësinor dhe bashkësitë lokale. Një nga pjesëmarrësit bëri një lidhje interesante ndërmjet menaxhimit të ndërmarrjeve shoqërore dhe planit urbanistik të Prishtinës duke marrë shembull kompleksin prej 20 hektarësh, i cili gjendet prapa Pallatit të Mediave, pronë e ndërmarrjes Ramiz Sadiku. Sipas tij, kjo pronë do të mund të shitej dhe të përdorej për qëllime më profitabile. Natyrisht se çështja e shitjes së kësaj prone nuk është në kompetencë as të Komunës së Prishtinës e as të vetë ndërmarrjes, por ekskluzivisht e AKM-së; megjithatë ekzistojnë kanale të shumta institucionale të komunikimit komunë - AKM nëpërmjet të cilave zyrtarët komunalë do të mund t i bënin me dije projektet e veta (nëse ato ekzistojnë) në lidhje me planifikimin e zonave të përshtatshme për zhvillimin e infrastrukturës dhe të propozonin ide e preferenca për destinimin komercial të aseteve publike gjatë procesit të privatizimit të tyre. Po të miratohej një plan urbanistik për Prishtinën, me lëshimin e lejeve për ndërtim dhe regjistrim të biznesit, sipas kompetencave që ia jep pika (c) e Nenit 3.1 të Rregullores 2000/45, kombinuar me përcaktimin e prioriteteve rreth stimulimit të degëve të caktuara të ekonomisë, kjo zonë do të mund të bëhej një zonë e vërtetë industriale me një numër të konsiderueshëm minifabrikash dhe ndërmarrjesh prodhuese. Të gjitha këto ndërmarrje, pos anëtarëve të familjeve të veta, që është bërë praktikë e pashmangshme në Kosovë, do të mund të punësonin edhe një numër të konsiderueshëm qytetarësh të Prishtinës dhe të fshatrave përreth. 10

11 Një menaxher i një ndërmarrjeje në Komunën e Prishtinës mendon se klasa jonë politike është katastrofale. Ajo është shumë e papërgatitur për sfidat dhe problemet aktuale. Nevojiten reforma, por njerëzit që udhëheqin Prishtinën dhe Kosovën nuk kanë guxim të bëjnë reforma. Ata i frikësohen pozitës dhe funksionit. 8 Përgjigjia inerte e komunarëve se nuk ka plan urbanistik, nuk ka zhvillim të infrastrukturës vetvetiu shtron pyetjen hipotetike: pse nuk ka plan dhe kush duhet ta përpilojë dhe miratojë atë? Në po të njëjtin nen të kësaj rregulloreje 9 parashihen edhe këto përgjegjësi: a. Lëshimi i lejeve për shërbime dhe pajisje, duke përfshirë argëtimin, ushqimin, tregjet, shitjet në rrugë, transportin lokal publik dhe shërbimin e taksistëve, gjuetinë, peshkimin restorantet dhe hotelet; b. Panairet; c. Tregjet; Komuna e Prishtinës mund të ndërmarrë hapa në territorin e vet edhe në promovimin e turizmit. Malësia e Prishtinës (Gallapi) ka mundësi të mira për zhvillimin e kësaj fushe, por infrastruktura shumë e dobët e pamundëson këtë. Kjo pjesë është e përshtatshme edhe për zhvillimin e një industrie të lehtë ushqimore me prodhime të shëndosha bjeshke (mjalti, kërpudhat, qumështi dhe prodhimet e qumështit, frutat dhe perimet). Kjo gjë do të krijonte kushte për ndaljen e shpopullimit të mëtutjeshëm të kësaj pjese të Kosovës dhe kthimin e shumë të të shpërgulurve nga Prishtina në fshatra të tyre. Këta të shpërngulur tash për tash jetojnë në kushte të mjerueshme, pa punë dhe pa kurrfarë perspektive për t u integruar në ambientin e ri. Me nenin 22.1 të Rregullores 2000/45, komunat nëpërmjet Komitetit të politikës dhe financave janë përgjegjëse edhe për formulimin dhe hulumtimin e drejtimit strategjik të komunës në të ardhmen. Këtu mund të përfshihet edhe drejtimi strategjik i zhvillimit ekonomik dhe krijimi i mundësive për hapje të vendeve të reja të punës. Një ndër kufizimet që pengojnë planifikimin strategjik afatgjatë për zhvillimin ekonomik, është fakti që komuna nuk ka të drejtë të shesë dhe të japë me qira tokë ose objekte komunale për afat kohor më të gjatë se dhjetë vjet. Për afat më të gjatë duhet të merret miratimi i pushtetit qendror (UNMIK-ut) 10. Por, nga ana tjetër, zëvendësi i Përfaqësuesit... të UNMIK-ut në Komunën e Prishtinës, z.dmitry Pozhidaev, thotë se ka mjaft raste kur pushteti qendror ka miratuar dhënien me qira të tokës për kohë më të gjatë, ndërsa përfaqësuesve të pushtetit lokal askush nuk ua ndalon t i drejtohen UNMIK-ut me propozime konkrete dhe të argumentuara. 11 B. Decentralizimi i pushtetit lokal Sipas Nenit 5, Paragrafi 5.1, të dispozitave të përgjithshme të kësaj rregulloreje, çdo komunë, brenda territorit të vet, bën marrëveshje me fshatrat, vendbanimet dhe lagjet urbane përbrenda territorit të saj, në mënyrë që të sigurojë përmbushjen e nevojave të të gjithë banorëve në komunë. Për më tepër, në Paragrafin 5.2. të po të njëjtit nen thuhet se me pëlqimin e komunës, fshatrat, vendbanimet dhe lagjet urbane, vetëm apo në grupe, mund të ushtrojnë aktivitete që janë në përgjegjësinë dhe kompetencën e komunës. Në këtë rast, fshatrat, vendbanimet dhe lagjet urbane marrin fonde gjegjëse nga komuna. Nëse komuna nuk do t i përgjigjej pozitivisht ndonjë kërkese bashkësive më të vogla territoriale që gjenden nën andministrimin e saj për kryerjen e aktiviteteve të tilla, këto të fundit kanë të drejtë ligjore që të kërkojnë pëlqim nga pushteti qendor (në definicionet për qëllim të shpjegimit të kësaj rregulloreje, Pushteti Qendor i referohet Misionit të 8 Fokus grup me menaxherë të ndërmarrjeve publike dhe atyre private të Prishtinës, Index Kosova, marsprill Neni 3.1. UNMIK/REG/2000/45 10 Neni UNMIK/REG/2000/45 11 Intervistë me z. Dmitry Pozhidaev, Prishtinë, më 24 prill

12 Përkohshëm të Administratës së Kombeve të Bashkuara në Kosovë) 12. Pas luftës në Kosovë, Qeveria e Përkohshme e Kosovës bëri disa përpjekje për t i funksionalizuar bashkësitë lokale, mirëpo fushëveprimi i saj ishte mjaft i kufizuar për shkak të mosekzistencës së bazës ligjore për themelimin dhe veprimtarinë këtyre njësive. Rregullorja në fuqi për qeverisjen lokale në Kosovë mundëson edhe themelimin e njësive më të vogla administrative me qëllim të përmirësimit të shërbimeve për qytetarë. Në Komunën e Prishtinës, me gjithë bindjen e përgjithshme se shërbimet komunale lënë shumë për të dëshiruar 13, nuk ka asnjë shenjë pozitive që tregon se është punuar diçka në decentralizimin e një pjese të këtyre shërbimeve dhe delegimin e kompetencave njësive më të vogla të pushtetit lokal. Të gjitha shërbimet janë të centralizuara dhe si rezultat i kësaj koha e procesimit të kërkesave dhe lutjeve të qytetarëve është shumë më e gjatë se normalisht. Bashkësitë lokale, ashtu si u trashëguan nga sistemi i kaluar, ende figurojnë në Komunën e Prishtinës. Madje, edhe Statuti i Komunës së Prishtinës, i përpiluar në harmoni me Rregulloren 2000/45, e legjitimon ekzistencën e tyre. Në një intervistë me z. Ivo Shanc, ishadministrator i Komunës së Prishtinës dhe këshilltar i Misionit të Këshillit të Evropës për decentralizimin në Kosovë, thotë se disa kompetenca do të duhej të ishin bartur në njësi më të vogla administrative se komuna, sepse kjo do ta përmirësonte cilësinë dhe shpejtësinë e shërbimeve. Ai i përmend shërbimet e ofiqarisë si disa prej tyre që do të mund të transferoheshin me lehtësi. C. Kufizimet e përgjegjësive të komunave nga rregulloret në fuqi PSSP-ja mund të anulojë çdo vendim të komunës nëse konsideron se është në kundërshtim me Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, 12 Neni 5.2. UNMIK/REG/2000/45 13 Hulumtim kuantitativ me qytetarë të Prishtinës, Index Kosova, mars-prill 2003 rregulloret e UNMIK-ut apo ligjet e tjera në fuqi dhe, nëse ato nuk i marrin parasysh aq sa duhet të drejtat dhe interesat e komuniteteve që jetojnë në territorin e asaj komune 14. Gjithashtu, administratori komunal, i emëruar nga PSSP-ja, ka të drejtë të suspendojë dhe t i paraqesë PSSP-së çdo vendim për të cilin kosiderohet se është në kundërshtim me dokumentet e përmendura në fjalinë e mësipërme 15. Pos kësaj, vendimet për miratim dhe ndërrim të buxhetit nuk hyjnë në fuqi nëse nuk janë të bashkënënshkruara nga administratori komunal. 16 Një kompetencë tjetër shumë me rëndësi e rezervuar për administratorin komunal është edhe përgjegjësia për administrimin e pronës përbrenda komunës derisa e drejta pronësore të mos definohet me ligje në fuqi 17. Në bazë të një memorandumi intern, dërguar nga zëvend. i PSSP-së në fillim të prillit 2003, në vend të titullit administrator komunal, këta të fundit do të quhen përfaqësues komunalë të UNMIK-ut. Krahas këtij ndryshimi të emrit të postit të përfaqësuesve të UNMIK-ut pranë pushtetit komunal, nuk është bërë asnjë ndryshim i rregullores e cila i përcakton përgjegjësitë dhe detyrat e tyre (UNMIK/REG/2000/45). Ende nuk dihet se çfarë ndryshimesh do të ketë në kompetenca të tyre, por është e qartë se ata do të ekzistojnë me një emërtim të ri, i cili nuk përmendet në asnjë rregullore apo dokument ligjor të UNMIK-ut. D. Kompetencat e komunave në menaxhimin e ndërmarrjeve publike Me gjithë planifikimet e partive politike kosovare që në nivel lokal 18 t i shfrytëzojnë ndërmarrjet në pronësi shoqërore si mbështetje për politikat e tyre të zhvillimit ekonomik dhe zbutjen e nivelit të lartë të 14 Neni 47.2 UNMIK/REG/2000/45 15 Neni 48.3 UNMIK/REG/2000/45 16 Neni UNMIK/REG/2000/45 17 Neni UNMIK/REG/2000/45 18 Programet e tyre ekonomike dhe fjalimet e zyrtarëve të lartë gjatë fushatave elektorale për pushtetin lokal në Kosovë 12

13 papunësisë 19, menaxhimi i këtyre ndërmarrjeve, kompetencat mbi politikat zhvillimore të tyre dhe tjetërsimi i pronës gjithmonë kanë qenë nën kompetenca të pushtetit qendor, me saktësisht, të Misionit të Administratës së Përkohshme të Kombeve të Bashkuara në Kosovë. Pra, komuna ka qenë edhe ligjërisht e privuar nga çfarëdo mundësie për të ndërhyrë. Që nga 13 qershori i vjetëm, procesi i privatizimit të këtyre ndërmarrjeve të themeluara nga komuna dhe të tjerave në pronësi shoqërore është rregulluar me ligj, me formimin e Agjencisë së Mirëbesimit të Kosovës 20. Kjo agjenci ka kompetenca të plota që t i administrojë ndërmarrjet me pronësi shoqërore dhe publike të regjistruara ose që veprojnë në territorin e Kosovës si edhe pasurinë e këtyre ndërmarrjeve në territorin e Kosovës 21. Sipas rregullores për themelimin e kësaj agjencie një ndërmarrje apo degë e saj konsiderohet se vepron në Kosovë nëse kontrolli aktual i menaxhmentit të saj është në Kosovë dhe pasuria e një ndërmarrjeje konsiderohet se ndodhet në territorin e Kosovës nëse pasuria e tillë ndodhet në Kosovë dhe prej 10 qershorit 1999 është administruar apo menaxhuar në mënyrë të pavarur nga pasuria e saj jashtë Kosovës, ose nëse pasuria e tillë i është nënshtruar autoritetit të UNMIK-ut. E. Infrastruktura ligjore në fushën e shërbimeve publike Nuk hetohet ndonjë përzierje kompetencash midis pushtetit lokal dhe atij qendror nëse studiohen në mënyrë krahasuese rregulloret 2000/45 dhe 2000/49, mirëpo vërehet qartë se mjaft përgjegjësi lidhur me shërbimet publike komunale janë rezervuar për Departamamentin Administrativ të Shërbimeve Komunale Publike. 19 Vetëm 37 % prej 500 respodentëve të anketuar nga Index Kosova në Prishtinë deklarohen si të punësuar, hulumtim kuantitativ i kryer në mars-prill UNMIK/REG/2002/12 21 Neni 5.1. UNMIK/REG/2002/12 Ky departament, i themeluar nga PSSP-ja, më 19 gusht 2000 ka rolin e mbikëqyrësit, udhëheqësit dhe rregulluesit të çështjeve që kanë të bëjnë me shërbimet komunale publike në Kosovë, të cilat përfshijnë furnizimin, bartjen dhe shfrytëzimin e gazit natyror për qëllime të shërbimeve komunale publike, rrymën elektrike, ngrohjen, ujësjellësin dhe kanalizimin dhe mbledhjen dhe përpunimin e hedhurinave të ngurta që mund të ofrohen nga ndërmarrjet publike, private, si edhe ndërmarrjet dhe institucionet e tjera që ofrojnë shërbime të tilla 22. Funksionet e këtij departamenti janë të renditura në nenet 2.1, nga pika (a) deri në (e), dhe 2.2 të UNMIK/REG/2000/49, nga pika (a) deri në (l). Komuna është mjaft e kufizuar në ushtrimin e pushtetit të vet në të gjitha këto pika. Në Nenin 6 të Rregullores 2000/49 të UNMIK-ut gjithashtu theksohet se kjo rregullore zëvendëson çdo dispozitë në ligjin në fuqi e cila është në kundërshtim me të. F. Zgjedhjet komunale në Kosovë Zgjedhjet e fundit për Asamblenë Komunale të Prishtinës u organizuan në bazë të Rregullores 2002/11 për zgjedhjet komunale në Kosovë. Kjo rregullore e ligjitimoi sistemin proporcional të zgjedhjeve me lista të mbyllura edhe pse dy partitë më të mëdha (LDK dhe PDK) e kanë kundërshtuar përdorimin e këtij sistemi elektoral. Zyrtarë të OSBE-së dhe të UNMIK-ut në përgjithësi argumentonin se pikërisht ky sistem i zgjedhjeve është më demokratik në kuptimin e përfshirjes së një spektri më të gjerë të alternativave politike në asambletë e zgjedhura komunale, duke mundësuar edhe përfshirjen e përfaqësuesve të pjesëtarëve të komuniteteve pakicë në komunat ku përqindja e tyre në numrin e banorëve është shumë e vogël (më pak se 1 për qind e elektoratit komunal) dhe nuk u garanton hyrjen në kuvendin komunal. Neni 5 i Rregullores 2002/11 pos tjerash, përcakton se çdo komunë konsiderohet një 22 Neni 1.2. UNMIK/REG/2000/49 13

14 qendër e vetme elektorale shumanëtarëshe dhe se anëtarët e kuvendit komunal duhet të zgjedhen në bazë të sistemit proporcional të përfaqësimit.... Neni 6 i kësaj rregulloreje saktëson se votuesi duhet të ketë mundësinë të votojë për njërën nga subjektet e certifikuara politike: (a) partinë politike, (b) koalicionin e partive politike, (c) iniciativën e qytetarëve dhe (d) kandidatin e pavarur. Prishtina, sipas të dhënave jozyrtare ka më se banorë me një shtrirje mjaft heterogjene të popullsisë dhe me diversitet të theksuar social. Me një fjalë, qytetari i Komunës së Prishtinës, pa marrë parasysh nëse ishte banor i Ulpianës (lagje prishtinase në qendër të qytetit) apo Dabishecit (Dushkajës), fshat malor në territorin e Komunës së Prishtinës në kufi me Serbinë, kishte para vetes një fletëvotim ku i ofrohej një listë subjektesh politike apo alternativash të pavarura dhe ai mund ta shfrytëzonte të drejtën qytetare për të zgjedhur duke u përcaktuar për njërën prej tyre. Banorin e Ulpianës mund ta shqetësojë mungesa e sipërfaqeve të gjelbra në lagjen ku jeton, por sigurisht ky nuk është preokupim i banorit të Dabishecit (Dushkajës). Komunat e Kosovës, veçanërisht Prishtina, kanë nevojë për një gjeorgafi tjetër elektorale. Ndarja e komunave më të mëdha në disa njësi elektorale, që do të korrespondonin me specifikat e zonave të veçanta, do të ofronte përfaqësim më të mirë të interesave të grupeve të ndryshme. Sistemi aktual stimulon votimin për partinë politike si të tillë, bazuar në simpatitë apo besimin e krijuar për lidershipin e lartë të saj. Kjo do të thotë se zgjedhjet lokale nuk përqendrohen në çështjet relevante për njësitë elektorale. Në vend të kësaj, në qendër të vëmendjes vihet qasja e partisë politike ndaj çështjeve që kapërcejnë nivelin komunal, siç është pavarësia e Kosovës. Popullariteti i liderit të një patie politike në një njësi votimi tregohet të jetë më determinues se sa programi që ajo parti politike ofron për fshatin apo lagjen e caktuar. Sipas sistemit që tashti është në fuqi, me lista të mbyllura partiake, votuesit zgjedhin vetëm partinë në vend se të zgjedhin kandidatin që do të ishte nga vendi i tyre e që është më i njoftuar me shqetësimet dhe interesat lokale. Kjo edhe heq lidhjen direkte midis votuesve dhe zyrtarëve të zgjedhur, e me këtë eleminohet edhe përgjegjësia e zyrtarit të zgjedhur para votuesve në një komunë të caktuar. Njësitë e reja votuese, të formuara duke marrë parasysh diferencat e zonave brenda një komune, do të shtonin nivelin e përgjegjësisë së zyrtarëve të zgjedhur. Këta nuk do të mund të llogarisnin në votat e një njësie votuese nëse kanë neglizhuar shqetësimet dhe interesat e saj. Sipas sistemit aktual, votat e humbura në një zonë mund të kompensohen me vota të fituara në një zonë tjetër. Listat e hapura në zgjedhje ofrojnë zgjidhje edhe më të mirë. Edhe në sistemin proporcional, listat e hapura ua bëjnë të mundur votuesve që të zgjedhin brenda partisë politike apo aleancës individët që ata konsiderojnë se do t i përfaqësonte më së miri. Kështu, një sistem proporcional me lista të hapuar do të shtonte transparencën, përgjegjësinë dhe demokracinë. Një opcion tjetër do të ishte ndërrimi i sistemit në një sistem të përzier mazhoritar dhe proporcional për secilën njësi elektorale. Duhet të merret parasysh përfaqësimi i komuniteteve pakicë. Duhet kujdesur që këtyre t u krijohet bindja se shqetësimet e tyre imediate nuk do të neglizhohen dhe ata vetë do të mund të marrin vendime për jetën e tyre të përditshme, duke votuar për njerëzit e tyre. Një mënyrë për të arritur këtë, në një afat të shkurtër, është duke ndarë një numër të caktuar vendesh në asambletë komunale për përfaqësues pakicash. 14

15 V. ADMINISTRATA PUBLIKE NË KOMUNËN E PRISHTINËS Në vazhdim të Rregullores 2000/45 u lëshua edhe Direktiva Administrative 2000/28 për jetësimin e kësaj rregulloreje me qëllim të themelimit të procedurave për konsultim, publikim dhe miratim të statutit dhe rregullores së punës nga kuvendet komunale. Me dispozitat kalimtare të kësaj direktive, që hyri në fuqi, më 10 nëntor 2000, u sanksionua se derisa të miratohen statuti dhe rregullorja e punës nga kuvendi komunal, do të vlejë përkohësisht statuti dhe rregullorja e punës modeli i lëshur nga Autoriteti Qendror (Pushteti Qendror UNMIK-u, vj), i korrigjuar kohë pas kohe. 23 Në bazë të Rregullores 2000/45 dhe në pajtim me Seksionin 1 të Direktivës Administrative 2000/28 24 u miratua statuti dhe rregullat e procedurës së Komunës së Prishtinës 25 (statuti) me të cilin u përcaktuan të gjitha funksionet e organeve të administratës komunale të kësaj komune. Sipas tij, organet e komunës janë: Kuvendi i Komunës, kryetari i Kuvendit të Komunës, zëvendëskryetari, komitetet, kryeshefi i ekzekutiv, Bordi i drejtorëve, drejtoritë komunale dhe cilido person ose organizatë që vepron me autorizimin e tyre (organeve të komunës). Pushteti ekzekutiv i Komunës së Prishtinës është i organizuar në formë të Bordit të drejtorëve, udhëhequr nga kryeshefi i ekzekutivit. Bordi i drejtorëve emërohet nga Kuvendi i Komunës me propozim të kyetarit 23 Direktiva Administrative nr. 2000/28 mbi zbatimin e Rregullores nr. 2000/45 për vetëqeverisjen e komunave në Kosovë, seksioni 2 24 Statuti dhe rregullorja e punës të miratuara nga secili kuvend komunal në përputhje me seksionet 11.1 dhe 11.2 të Rregullores nr. 2000/45 të UNMIK-ut, duhet të jenë në pajtim me modelet e lëshuara kohë pas kohe nga Autoriteti Qendror të cilave u referohet kjo rregullore. 25 Statuti dhe rregullat e procedurës së Komunës së Prishtinës hynë në fuqi, më 16 mars 2001 të komunës bazuar në rezultatet e intervistimit nga paneli intervistus. A. Drejtoritë komunale Komuna e Prishtinës ka 12 drejtori: 1. Drejtoria e Administratës së Pëgjithshme 2. Drejtoria e Ekonomisë 3. Drejtoria e Financave dhe e Pronës 4. Drejtoria e Shëndetësisë dhe e Politikë Sociale 5. Drejtoria e Arsimit dhe e Shkencës 6. Drejtoria e Kulturës, Rinisë dhe e Sporteve 7. Drejtoria e Planifikimit, Urbanizmit dhe e Ndërtimit 8. Drejtoria e Inspeksionit 9. Drejtoria e Zhvillimeve Rurale 10. Drejtoria e Kadastrës dhe e Gjeodezisë 11. Drejtoria e Shërbimeve Publike, Transportit dhe Mbrojtjes së Ambientit 12. Drejtoria e Sigurisë Civile dhe e Emergjencës 13. Drejtoria e Zyrës së Komuniteteve Ekzekutivi i Komunës së Prishtinës mbeti i pastrukturuar edhe disa muaj pas zgjedhjeve komunale të mbajtura në fund të tetorit Më 9 dhe 10 prill 2003, paneli i intervistimit i përbërë nga 3 anëtarë të LDK-së, 1 i PDKsë, 3 ekspertë të pavarur dhe një përfaqësues i minoriteteve, intervistuan 46 kandidatë për 15 pozita (zëvendëskryeshef ekzekutiv, 13 drejtorë drejtorish dhe avokatit publik). Në raportin e OSBE-së, si instutucion që ka monitoruar procesin, thuhet: Përcaktimi politik ka dominuar më tepër se preferencat 26 profesionale të të intervistuarve. Gjithashtu në këtë raport thuhet: Departamenti i Demokratizimit i OSBE-së ende mbetet i shqetësuar për politizimin e zyrtarëve të lartë civilë dhe për faktin se 8 26 Raporti i OSBE-së për intervistimin e kandidatëve për zevendëskryeshef të ekzekutivit, drejtorëve të departamenteve dhe avokatit publik për Komunën e Prishtinës, nënshkruar nga z. Antti Haikio (zyrtar i lartë i demokratizimit) dhe znj. Karin Maandi (zyrtare e demokratizimit), Prishtinë, 17 prill

16 nga emrat e konkurruesve, para se të zgjedheshin nga paneli, janë përmedur nga Koha ditore më 26 mars 2003, si kandidatë më afër zgjedhjes. Për disa pozita drejtorësh kishte numër shumë të vogël aplikuesish, 1 deri në 2 dhe kjo ndodhi për shkak të mungesës së besimit në një proces të drejtë të intrevistimit bazuar në merita. 27 Përfundimisht, paneli mori vendim që konkursi të përsëritej për tri pozita drejtorësh. 28 Zëvendëspërfaqësuesi i UNMIK-ut në Komunën e Prishtinës, z. Dmitry Pozhidaev, thotë se UNMIK-u kishte shqetësime të njëjta me ato të OSBE-së për këtë proces. 29 Sipas tij procesi i intrevistimit ishte katastrofal në shumë aspekte. Mbi të gjitha, paneli intervistues ishte i dominuar nga LDK-ja, nuk kishte asnjë kandidat femër apo nga minoritetet, dhe, për koincidencë, të gjithë të të intervistuarit ishin anëtarë të LDK-së. 30 Ai gjithashtu shprehet të jetë shumë i shqetësuar nga niveli i jokompetencës profesionale të zyrtarëve komunalë. 31 B. Komitetet e komunës Komitetet e Komunës së Prishtinës janë një ndër organet e Komunës së Prishtinës, të përcaktuara me statutin e Komunës së Prishtinës. 32 Komitetet emërohen nga KK-ja. Në bazë të këtyre dispozitave, Kuvendi i Komunës së Prishtinës ka caktuar një Komitet të politikës dhe financave, një të komuniteteve dhe një komitet të ndërmjetësimit. 33 Komiteti i politikës dhe financave kryesohet nga kryetari i komunës dhe është përgjegjës për propozimin e buxhetit, për formulimin dhe hulumtimin e drejtimit strategjik të komunës në të 27 Po aty, mendimi i panelit intervistues 28 Po aty 29 LOGO, Intervistë me z. Dmitry Pozhidaev, Zëvendës-përfaqësues i UNMIK-ut në Komunën e Prishtinës, Prishtinë, 24 prill Po aty 31 Po aty 32 Neni 36, statuti i Komunës së Prishtinës, miratuar, më 16 mars Rregullorja 2000/45, Neni 21.1 ardhmen. Dy komitete të tjera, bashkë me Zyrën e komuniteteve, funksionojnë në shërbim të përmirësimit dhe mbrojtjes së të drejtave të komuniteteve, përfaqësimit të tyre adekuat në shërbimin civil, si edhe sigurimit të shërbimeve të barabarta publike në nivel komunal. Komiteti i komuniteteve dhe ai i ndërmjetësimit në Komunën e Prishtinës nuk kanë funksionuar deri tashti për shkak të bojkotit nga serbët. 34 Kuvendi i komunës gjithashtu ka të drejtë të caktojë edhe komitete të tjera dhe të vendosë për kompetencat dhe veprimtaritë e tyre. 35 Rrjedhimsht, në Komunën e Prishtinës pos atyre të obligueshme, janë formuar edhe këto komitete jo të obligueshme: - Komiteti i shëndetësisë- - Komiteti i zhvillimit rural - Komiteti i arsimit dhe i shkencës - Komiteti i kulturës, rinisë dhe i sportit - Komiteti i planifikimit urban dhe i ndërtimeve - Komiteti i pronës (me detyrë të mbikëqyrjes së pronës së komunës) - Komiteti i ankesave dhe i peticioneve 36 Me gjithë numrin e madh të komiteteve jo të obligueshme të caktuara nga komuna, shumë pak është bërë në funksionalizimin e tyre dhe ushtrimin e përgjegjësive të përcaktuara nga statuti dhe rregullorja. Komitetet nuk e kanë luajtur rolin e tyre si struktura udhëheqëse politike në komunë. Në shumë raste, vendimet që nga natyra janë politike, janë marrë nga kryeshefi pa konsultime me komitetet relevante. Komitetet si edhe kuvendi komunal në shumë raste kanë shërbyer vetëm si vulë për vendimet e inicuara dhe përgatitur nga administrata. Komitetet kanë toleruar këtë situatë dhe kanë tentuar të bënin ndryshime vetëm në disa raste të rralla. Komitetet nuk kanë qenë aktivisht të angazhuara në problemet komunale. Edhe pse shumica prej tyre janë takuar rregullisht, mungesa e profesionalizmit dhe vullnetit politik shpesh 34 Raporti vjetor i Komunës së Prishitnës, Po aty, Neni Raporti vjetor i Komunës së Prishtinës,

17 i kanë penguar ato që t u hynin gjërave në thelb. 37 C. Në kërkim të efektshmërisë Si hap pozitiv mund të cilësohet projekti i Zyrës kryesore (ang. Head Office) me qëllim të lehtësimit të qasjes në shërbimet komunale. Por, raporti i komunës për vitin 2002 thekson se edhe pse rinovimi i Zyrës së ofiqarisë e ka përmirësuar dukshëm organizimin dhe ecurinë e punës, kërkesa në shtim për certifikata të lindjes, martesës dhe vdekjes, si edhe dokumente të tjera, kërkojnë hapësirë më të madhe dhe personel shtesë. Është në diskutim edhe decentralizimi i shërbimit të ofiqarisë dhe aktivizimi i zyrave përfaqësuese në dhjetë fshatra të Komunës së Prishtinës. Por, tash për tash radhët dhe pritjet për një dokument në ofiqarinë e Prishtinës mbeten shumë të gjata. Vërehet një mosorganizim i theksuar në shërbimin e qytetarëve dhe plotësimin e kërkesave të tyre. Do të ishte mirë që të paktën të përdorej sistemi i numrave 38, i dëshmuar shumë më herët në vendet me sistem më të zhvilluar të shërbimeve të administratës publike. Pos kësaj, efektshmërinë e shërbimit civil pa dyshim se do ta ndihmonte edhe publikimi i një faqeje në Internet, i Komunës së Prishinës, që do të mundësonte qasje të lehtë në të gjitha informacionet dhe formularët e nevojshëm. Në mars 2002, në Graçanicë është hapur një nënzyrë me qëllim të lehtësimit të regjistrimit civil dhe shërbimeve të tjera të ndërlidhura për popullatën serbe të Komunës së Prishtinës. Derisa aktiviteti në fillim ka qenë i kufizuar në regjistrimin dhe lëshimin e lejeve të njoftimit, qytetarët tani kanë filluar të aplikojnë edhe për dokumente të përkohshme udhëtimi. 39 Një anketë e komunës, e zhvilluar me qytetarë të Prishtinës në shkurt të vitit 2002, e vlerëson efektshmërinë e administratës komunale në Prishtinë si mjaft të ulët. Vetëm 17% të të anketuarve i vlerësuan shërbimet komunale si të mira apo shumë të mira. Shumica e të anketuarve (më se 53%) besojnë se administrata komunale funksionon dobët apo shumë dobët. 37 Po aty 38 Çdo qytetar mund të pajisej me një numër rendor për dorëzimin e lëndës. Palët do të largoheshin nga radhët e gjata dhe do të kontrollonin kohë pas kohe numrin që e ka radhën në monitorin i cili do të duhej të vendosej në një vend të dukshëm 39 Raporti vjetor i Komunës së Prishtinës,

18 UNMIK-u: Ushtron mbikqyrje administrative * në mënyrë progresive bart përgjegjësitë administrative tek Komunat Drejton dhe koordinon çështjet financiare të Komunës Mbikqyr aktivitetet e Komiteteve tjera Paraqet propozimet në bazë të nevojës para Asamblesë dhe Komiteteve të tjera ASAMBLEJA KOMUNALE Anëtarë Zgjedh kryetarin dhe zëvendës kryetarët Aprovon Statutin dhe rregullat e procedurës Emëron Kryeshefin e Ekzekutivit KRYETARI Kryen detyrat që i janë besuar nga Asambleja Kryeson mbledhjet Organizon punën e Asamblesë Udhëheq Komitetin për Politikë dhe Financa Mbikqyr Kryeshefin e Ekzekutivit KRYESHEFI I EKZEKUTIVIT Menaxhimi administrativ BORDI I DREJTORËVE Drejtorët emërohen nga Kryetari dhe konfirmohen nga Asambleja Komunale Kryesuesi i Zyres së Komuniteteve, në vendin ku ekziston, do të jetë anëtarë ex-officio i Bordit DREJTORËT E DEPARTAMENTEVE KOMUNALE Burim: Administrata e UNMIK-ut ADMINISTRATA NIVELI POLITIK 18

19 D. Bashkësitë lokale pa lokale 40 Bashkësitë lokale janë një ndër mënyrat me të cilat është rregulluar në Kosovë funksionimi i njësive më të ulta të pushtetit lokal. Ato janë një sistem organizimi i trashëguar nga kohët e ish-jugosllavisë së Titos, që në një formë janë ruajtur edhe sot nëpër disa komuna të Kosovës. Bashkësitë lokale do të duhej që të lehtësonin jetën e qytetarit dhe të plotësonin shumë nga nevojat e tij jetësore. Bashkësitë lokale janë ndërmjetësi midis qytetarit dhe të Komunës së Prishtinës dhe si të tilla do të duhej që të jenë një zë i fuqishëm në realizimin e nevojave të qytetarëve aty ku jetojnë. Baza ligjore për funksionimin e tyre del së pari nga Rregullorja 2000/45 41 si edhe nga statuti i Komunës së Prishtinës. Pasi që Rregullorja 2000/45 nuk përcakton në mënyrë të saktë këtë formë të organizimit, u ka mbetur komunave që të rregullojnë këtë nëpërmjet statutit të tyre, kështu që sot në Kosovë kemi disa shembuj të organizimit. Prishtina e ka mbajtur organizimin e vjetër nëpërmjet bashkësive lokale dhe sot ka 36 sosh prej të cilave 20 në qytet dhe 16 në zonat rurale 42. Funksioni, struktura, kompetencat dhe përgjegjësitë e tyre janë të përcakuara në Rregulloren për Organizimin, Strukturën dhe Funksionimin e Bashkësive 40 Bashkësia lokale numër II në Prishtinë tash e katër vjet nuk ka zyra të e veta sepse janë të uzurpuara. 41 Çdo komunë, brenda territorit të vet, bën marrëveshje me fshatrat, vendbanimet dhe lagjet urbane, në mënyrë që të sigurojë përbmbushjen e nevojave të të gjithë banorëve në komunë. Saktësisht me miratimin e komunës, fshatrat, vendbanimet dhe lagjet urbane, vetëm apo në grupe, mund të ushtrojnë veprimtari që janë në përgjegjësinë e autoritetit të komunës. Në këtë rast, fshatrat, vendbanimet dhe lagjet urbane marrin fonde gjegjëse nga komuna Neni 5.1 Regullorja 2000/45 42 Në Rregulloren për Organizimin, Strukturën dhe Funksionimin e Bashkësive Lokale në territorin e Komunës së Prishtinës, numri i bashkësive lokale paraqitet në mënyrë të pasaktë. Në Nenin 2... thuhet: Territori i Komunës së Prishtinës ka gjithësej 36 bashkësi lokale, prej të cilave 20 janë lagje urbane të Prishtinës, ndërsa 15 ( =35) bashkësi lokale të tjera kanë statusin e fshatrave. Lokale në territorin e Komunës së Prishtinës 43. Duke marrë parasysh territorin shumë të madh të cilin sot e përfshinë Komuna e Prishtinës si edhe procesin e filluar të decentralizimit, sigurisht se kjo apo forma të ngjashme të organizimit të pushtetit në nivel më të ulët se komunat e sotme do të jenë shumë të rëndësishme drejt krijimit të një sistemi funksional të qeverisjes i cili do të jetë edhe më i afërt me popullatën. 1. Përgjegjësitë dhe kompetencat e bashkësive lokale Bashkësitë lokale funksionojnë në kuadër të Departamentit të Administratës së Përgjithshme, Sektorit të bashkësive lokale. Ato kanë një sekretar (referent) që punon në to si edhe këshillat e bashkësive lokale dhe kryetarin, të zgjedhur nga banorët. Funksionimi i bashkësive lokale përcaktohet me statutin e Komunës së Prishtinës ku thuhet se Kuvendi i komunës, varësisht nga dispozitat e rregullores dhe statutit mund të delegojë aktivitete në lidhje me dispozitat e shërbimeve komunale në fshatra, vendbanime, lagje urbane vetëm apo nëpërmjet bashkësive lokale 44. Në statut po ashtu përcatohet se Komiteti i politikës dhe financave luan një rol të rëndësishëm në mënyrën sesi duhet të funksionojnë bashkësitë lokale. Përcaktimi i një politike të drejtë do të duhej të bëhej nëpërmjet bashkëpunimit me përfaqësues të bashkësive lokale. Komiteti i politikës dhe i financave në bashkëpunim të ngushtë me përfaqësuesit e fshatrave, të vendbanimeve dhe të lagjeve urbane, zhvilllon një sistem për decentralizimin e dispozitave për shërbimet komunale dhe pjesëmarrjen e qytetarëve. Komiteti i politikës dhe i financave do të shqyrtojë dhe do t i propozojë Kuvendit Komunal të Komunës së Prishtinës një numër funksionesh të veçanta që të 43 Rregullorja në fjlaë në territorin e Komunës së Prishtinës, miratuar nga Kuvendi i Komunës së Prishtinës, më Statuti i Komunës së Prishtinës, 16 mars 2001, Neni 8, fq.3 19

20 ushtrohen nga bashkësitë lokale. 45 Neni 5 i statutit në mënyrë të përgjitshme i rregullon këto çështje, ndaj dhënia e më shumë përgjegjësive bashkësive lokale do të varet nga Komiteti i politikës dhe i financave, saktësisht, në fund, nga Kuvendi Komunal i Prishtinës. 2. Bashkësitë lokale të varura nga vullnetarët Çdo bashkësi lokale në Komunën e Prishtinës ka një strukturë të njëjtë organizimi, që përbëhet nga sekretari (referenti), i cili është punëtor administrativ i komunës dhe Këshilli i bashkësisë lokale me kryetarin, që janë organe vullnetare. Këshilli i bashkësisë lokale dhe kryetari i saj kanë mandat 4-vjeçar dhe zgjedhen nga Kuvendi i bashkësisë lokale i cili përbëhet nga përfaqësues të këshillave shtëpiakë. Këshillat shëpiakë janë njësia më e ultë që përbëhet nga banorë të një ndërtese apo të një numri shtëpish, të cilët delegojnë një anëtar në Kuvendin e bashkësisë lokale. Zgjedhjet për bashkësitë lokale shpallen nga Drejtoria e Administratës së Përgjishme çdo katër vjet, ndërsa organizohen nga bashkësitë lokale nëpërmjet këshillave shtëpiakë në bashkësitë lokale përkatëse. Një problem që paraqitet me këtë formë të organizimit është i lidhur me diskrepancën në madhësitë e bashkësive lokale. Kemi bashkësi lokale si ajo e Kodrës së Diellit me rreth banorë dhe nga ana tjetër bashkësinë lokale të Dabishecit me 600 banorë. Derisa në rastin e parë përfaqësimi dhe angazhimi i qytetarit dhe kontakti me strukturat udhëheqëse është i vogël, në rastin e dytë ky përfaqësim është shumë më i drejtpërdrejtë. Kjo rezulton me mosinformim dhe rënie të interesimit të qytetarëve në bashkësitë lokale më të mëdha, gjë që shpie te angazhimi më i vogël i tyre në përmirësimin e kushteve të jetesës në atë bashkësi lokale. Po ashtu edhe angazhimi i këshillave të bashkësive lokale nuk është edhe në nivel të 45 Statuti i Komunës së Prishtinës, 16 mars 2001, Neni 8, fq.3 duhur e kjo vjen edhe nga fakti se ato janë struktura vullnetare në të cilat pjesëmarrësit nuk marrin kompensim për punën e tyre si edhe nuk kanë edhe aq shumë mundësi për të ndërruar gjërat Nga bashkësia lokale deri në komunë Si realizohet kontakti i qytetarit me komunën nëpërmjet bashkësisë lokale? Qytetari i drejtohet bashkësisë lokale me kërkesë, për shembull, për ndonjë ndërhyrje apo përmirësim në infrastrukturë apo ndonjë lloj tjetër kërkese. Kjo kërkesë merret nga bashkësia lokale dhe protokollohet në arkivin komunal. Prej aty dërgohet në drejtorinë përkatëse në komunë ku edhe shqyrtohet. Drejtoria përkatëse e shqyrton këtë kërkesë me komitetet përkatëse dhe nëse një shpenzim i tillë është i paraparë në buxhet, atëherë kjo edhe duhet të realizohet. Po që se kërkesa është më e madhe dhe kapërcen buxhetin, atëherë ajo diskutohet në kuvendin komunal dhe në Komitetin e politikës dhe financave. Komuna është e obliguar që t i japë përgjigje kërkesës së dorëzuar. Në Komunën e Prishtinës, efektshmëria në shqyrtimin e kërkesave varet nga drejtoria përkatëse dhe këtu shpesh ka dallime. 47 Iniciativat e qytetarëve që nuk janë urgjente shqyrtohen së pari në Këshillin e bashkësisë lokale dhe pastaj kryetari i paraqet ato në mbledhjen e rregullt të kryetarëve të bashkësive lokale në komunë që mbahet një herë në muaj. Këto mbledhje aktualisht janë të ndara. Bashkësitë lokale urbane dhe ato rurale takohen veçmas, për shkak të dallimeve në nevoja e kërkesa si edhe në numrin e popullatës. Në këto mbledhje, pos shefit të sektorit të bashkësive kokale dhe drejtorit të Administratës së Përgjithshme, marrin pjesë edhe drejtorët e drejtorive të tjera përkatëse sipas kërkesës. 46 Intervistë me Hilmi Ukën, kryetar i Bashkësisë Lokale në Keqekollë 47 Intervistë me Hilmi Ukën, kryetar i Bashkësisë Lokale në Keqekollë. 20

21 4. Shërbimet që ofrojnë bashkësitë lokale Shërbimet që u ofrohen sot qytetarëve nga bashkësitë lokale janë të pakta. Aty qytetarët mund të drejtohen për të nxjerrë vërtetime për banim në lagjen e caktuar apo vërtetim për gjendjen sociale. Po ashtu, bashkësitë lokale mund të luajnë rol edhe në kujdesin rreth familjeve të varfra apo pastrimin e ambientit. Bashkësitë lokale kujdesen për infrastrukturë dhe çështje të tjera me interes për qytetarët, mirëpo nuk kanë asnjë fuqi buxhetore e as ligjore për të ndërmarrë diçka në një çast, mirëpo duhet të përcjellin procedurën e përmendur më sipër. Në zonat rurale bashkësitë lokale angazhohen edhe në identifikimin e nevojave të qytetarëve për arsim dhe shëndetësi. Tashti bashkësitë lokale nuk kryejnë asnjë shërbim të ofiqarisë siç janë dhënia e certifikatave të lindjes, vdekjes, atyre martesore, e të ngjashme. Nga ana tjetër, në ndërtesën e Komunës së Prishtinës ekziston një ngarkesë e madhe që vjen nga kërkesat e shumta të qytetarëve për nxjerrjen e këtyre dokumenteve, gjë që shkakton kokëçarje për qytetarët dhe zyrtarët në komunë dhe rezulton me shërbim jo të efektshëm për qytetarët. Një gjë e tillë sigurisht se mund të rregullohet me dhënien e më shumë përgjegjësive nivelit të bashkësive lokale. Këtu bashkësitë lokale do të mund të luanin një rol të madh si në shkarkimin e komunës, ashtu edhe në ofrimin e shërbimeve të shpejta dhe të efektshme për qytetarët. Zyrtarët në bashkësitë lokale po ashtu mendojnë se edhe përgjegjësi të tjera do të mund të barteshin në nivelin e tyre siç janë: lëshimi i lejeve të ndërtimit, lejet për vendosjen e kiosqeve, regjistrimi i popullsisë, etj. 48 Varësisht nga kufizimet ligjore dhe praktike, një gjë e tillë do të ofronte shërbime të shpejta për qytetarët, punë të efektshme dhe zvogëlim drastik të ngarkesës në komunë. Sigurisht se një bartje e tillë e përgjegjësive do të kërkojë edhe një sistem të mirë kontrolli,në mënyrë që të mos merren vendime të gabuara. 5. Shembuj të funksionimit të bashkësive lokale Janë studiuar disa raste të funskionimit të bashkësivë lokale në Komunën e Prishtinës. Këto vizita janë zhvilluar gjatë muajit mars Bashkësia Lokale VI (Kodra e Diellit) Bashkësia Lokale e Kodrës së Diellit është e dyta nga madhësia në Komunën e Prishtinës për sa i përket numrit të banorëve, me rreth banorë. Në zyrën e bashkësisë lokale punojnë sekretari, Sinan Sopi, si zyrtar komune i paguar nga buxheti komunal, si edhe kryetari i bashkësisë lokale, Remzi Syla, i cili punon si vullnetar. Punën e bashkësisë lokale e udhëheq Këshilli 15-anëtarësh në krye me kryetarin. Zgjedhjet e fundit në Bashkësinë Lokale në Kodër të Diellit janë mbajtur nga fundi i vitit Një karakteristikë e këtyre zgjedhjeve, si edhe e bashkësive lokale të mëdha në përgjithësi, është mosinteresimi i qytetarëve për t u angazhuar në veprimtarinë e bashkësisë së tyre lokale. Prej rreth 600 këshillave shtëpiakë sa ka Kodra e Diellit, përfaqësuesit e të cilave përbëjnë Kuvendin e bashkësisë lokale, që zgjedh këshillin dhe kryetarin e bashkësisë lokale, në takimin elektoral prezent ishin nën Ky fakt vë në dyshim të madh përfaqësimin e vërtetë të qytetarëve nërpërmjet këshillit dhe tregon painteresimin dhe mosangazhimin e qytetarëve në këtë nivel jo pak të rëndësishëm për jetën e përditshme. Kjo, pos që mund t i atribuohet madhësisë së bashkësisë lokale, po aq mund t u atribuohet edhe kompetencave shumë të ulta që bashkësitë lokale i kanë sot e që nuk bindin qytetarët se mund të jenë derë ndihmëtare. Aktualisht Bashkësia Lokale e Kodrës së Diellit merret me hallet dhe merr sugjerimet e banorëve siç janë kanalizmi, pastrimi, ndonjëherë infrastruktura, duke pranuar e shqyrtuar kërkesat dhe pastaj duke ia përcjellë këto komunës nëpërmjet procedurës së përmendur më sipër. Sipas 48 Bisedë me Sinan Sopin, referent në Bashkësinë Lokale nr. VI Kodra e Diellit 49 Bisedë me Sinan Sopin, referent në Bashkësinë Lokale nr. VI Kodra e Diellit 21

22 Sinan Sopit, sekretar i bashkësisë lokale, përgjigjja dhe masat nga komuna në lidhje me këto kërkesa janë në nivel shumë të ultë. Ai theksoi po ashtu nevojën për më shumë kompentenca për bashkësitë lokale, gjë që do të shtonte efektshmërinë e punës së bashkësive lokale, por po ashtu do t u bënin shërbme më të efektshme qytetarëve Bashkësia Lokale XXI (Keqekollë) Bashkësia Lokale e Keqekollës është një bashkësi lokale rurale në verilindje të Prishtinës. Ajo përfshin territorin e katër fshatrave: Keqekollë, Prapashticë, Nishec dhe Ballaban. Në këtë bashkësi lokale funksionon Këshilli... me 11 anëtarë, kryetari i bashkësisë dhe sekretari. Anëtarët e këshillit janë të emëruar nga fashtrat që i përfaqësojnë dhe numri i tyre është i lidhur me madhësinë e fshatit. Keqekollën e përfaqësojnë 4 anëtarë, Prapashticën 3, Nishecin 2 dhe Ballabanin 2 anëtarë. Rutinë administrative e kësaj bashkëise lokale është që këshilli zakonisht takohet një herë në muaj. Gjërat që diskutohen përcillen nga kryetari në takimin mujor të kryetarëve të bashkësive lokale me Drejtorinë e Administratës së Përgjithshme në komunë. Puna e këshillit është vullnetare, ndërsa kryetari merr një mëditje për të hequr shpenzimet e udhëtimit një herë në muaj në Prishtinë për takimin e bashkësive lokale. Bashkësia Lokale e Keqekollës merret me çështjet siç janë: arsimi, infrastruktura, furnizimi, objektet religjioze, etj. Shqetësimet e banorëve që i përfaqëson i parashtron në komunë si kërkesa dhe si projekte. Deri tashti, nga 100 kërkesa dërguar nga Bashkësia Lokale e Keqekollës, 15 projekte janë miratuar dhe realizuar 50. Shërbimet e tjera që sot ofrohen këtu janë lëshimi i vërtetimeve mbi gjendjen sociale, vendbanimin, pranimi i ankesave të banorëve, etj. Tash për tashë bashkësia lokale nuk ofron shërbime ofiqarie, prandaj banorët duhet të udhëtojnë deri në Prishtinë për të marrë dokumente si certifikata 50 Bisedë me Hilmi Ukën, kryetar i Bashkësisë Lokale të Keqekollës lindjeje, martesore, etj. Një gjë e tillë, sipas z.hilmi Uka, kryetar i Bashkësisë Lokale të Keqekollës, së shpejti do të ndërrojë, pasi që komuna ka marrë vendim që të bartë shërbimet e ofiqarisë në nivelin e bashkësisë lokale. Kjo do të vlejë vetëm për dhjetë bashkësi lokale rurale dhe jo edhe për ato në hapësira urbane. Bashkësia përfshinë një popullatë prej banorësh. Ky numër është shumë me i ulët se numri i popullatës para lufte, kur kishte sish 51. Shumica e këtyre banorëve, për shkak të shkatërrimeve të pronës së tyre gjatë luftës dhe mosofrimit të kushteve të mira për jetesë, kanë migruar në Prishtinë. Sipas Hilmi Ukës, shumë prej tyre do të ktheheshin në fshatra po qe se u sigurohen kushte për ekzistencë. Në Bashkësinë Lokale të Keqekollës funksionojnë 6 shkolla, 2 në Keqekollë (125 nxënës), 2 në Prapashticë (65 nxënës), 1 në Ballaban (36 nxënës) dhe 1 në Nishec (në Nishec shkolla është mbyllur për shkak të rënies së numrit të nxënësve, sepse nga 28 familje tashti kanë mbetur vetëm 7 sosh). Në këtë bashkësi lokale funksionon një ambulancë si edhe disa shoqata, ndër to shoqata e gruas Gallabëria, Shoqata e Blegtorëve, Shoqata e Bletarëve, etj. Edhe pse mundësitë janë të mjaftueshme, aktiviteti ekonomik është i pakët. Në këtë bashkësi lokale ekziston fabrika për përpunimin e kërpurdhave dhe pemëve, e cila nuk është aktive. Ajo është në pritje të privatizimit të saj nga AKM-ja. Pos kësaj ekziston edhe një qumështore ku prodhohen produkte qumështi si jogurti, kosi, etj. Mirëpo, për shkak të dëmeve të luftës në blegtori, prodhimi i qumështit në këtë rajon është pothuajse i papërfillshëm, ashtu që qumështorja detyrohet të sigurojë qumështin nga viset e tjera të Kosovës 52. Mundësitë për blegtori në këtë zonë janë shumë të mira dhe përkrahja e forcimit të blegtorisë këtu është një çështje së cilës duhet kushtuar më shumë 51 Bisedë me Hilmi Ukën, kryetar i Bashkësisë Lokale të Keqekollës 52 Bisedë me Hilmi Ukën, kryetar i Bashkësisë Lokale të Keqekollës dhe Zylfie Osmanin, afariste dhe kryetare e shoqatës Gallabëria 22

23 kujdes. Qumështorja sot ka 13 veta. Popullata në përgjithësi, edhe nëse merret me blegtori këtë e bën sa për nevoja personale dhe nuk ka bashkëpunim të ndërsjellë në këtë fushë. Edhe bletaria dhe prodhimi i mjaltit janë veprimtari ekonomike të përhapura në këtë anë. Në këtë zonë vepron edhe një gurëthyes që ka 14 punëtorë Bashkësia Lokale XXIII (Dushkajë) Bashkësia Lokale e Dushkajës, e cila gjendet pikërisht në kufi me Sërbinë, përfshin tre fshatra: Dushkajën (Dabishecin), Murrizajn (Gllogovicën) dhe Gjelbrishtën (Hajkobillën). Bashkësia lokale ka një popullatë prej rreth 600 banorësh 53. Këshilli i bashkësisë lokale ka 5 anëtarë. Metodat e punës janë të njëjta sikurse edhe në bashkësi të tjera. Edhe situata ekonomike është mjaft e ngjashme me atë në Bashkësinë Lokale të Keqekollës. Veprimtari të mëdha ekonomike nuk ka. Familjet kryesisht merren me blegtori. Mbajnë disa kafshë për të plotësuar nevojat e veta familjare. Edhe këtu shihet një trend i rënies së numrit të banorëve. Nga 33 nxënës sa ishin në vitin 2002 në paralelen e Gjelbërishtes, sivjet janë vetëm 25 sish Përjashtimi - Graçanica Bashkësia Lokale e Graçanicës është një nga vendbanimet më të mëdha me popullatë me shumicë serbe në Komunën e Prishtinës. Mirëpo bashkësia lokale si e tillë nuk funksionon. Në vend të saj këtu vepron Zyra komunale e komuniteteve që funksionon në kuadër të Drejtorisë së Zyrës Lokale të Komuniteteve, që më shumë i përngjan një minikomune. Kjo zyrë punon në kuadër të Komunës së Prishtinës si drejtori më vete, e themeluar me vendim të Asamblesë Komunale të Prishtinës 54. Sipas Vikotor Gjokiqit, kresues i Zyrës komunale të komuniteteve (ZKK), bashkësia lokale nuk është e nevojshme sepse banorët 53 Bisedë me Sadri Muratin, drejtor i tri paraleleve të shkollës në Dushkajë dhe ish-kryetar i Bashkësisë Lokale të Dushkajës 54 Intervista me Viktor Gjokiqin, udhëheqës i Zyrës së komuniteteve lokale në Graçanicë shërbimet mund t i marrin në zyrën që udhëheq ai. ZKK-ja mban në vete 7 fshatra me shumicë serbe të Komunës së Prishtinës. Në disa nga këto fshatra ekzistojnë edhe zyra të bashkësive lokale me nga dy të punësuar të cilët për nevoja të tyre nuk i drejtohen drejtpërdrejt Komunës së Prishtinës nëpërmjet sektorit të bashkësive lokale, por në fakt këtë e bëjnë nëpërmjet ZKK-së, që është një përjashtim nga procedura e zakonshme për sa i përket qasjes së barabartë dhe bashkëpunimit të komuniteteve që jetojnë në Komunën e Prishtinës. Zyra të tilla ekzistojnë në fshatrat: Slivovë, Llapjesellë, Bërnicë e Poshtme, etj. Këto zyra kërkesat dhe çështjet e tyre i ngrisin në ZKK, e cila pastaj i përcjell në komunë. Kjo është një rrugë më e gjatë, prandaj edhe shërbimet që u ofrohen qytetarëve janë më të ngadalshme. Zyrja lokale e komuniteteve ka një buxhet prej 165,427 eurosh 55 që i mundëson asaj të funksionojë me një zyrë komunale të komuniteteve në Graçanicë, departamente dhe 32 të punësuar në 35 vende të planifkuara. Kjo zyrë ofron këto shërbime për banorë të Graçanicës dhe të fshatrave të tjerë me shumicë serbe në Komunën e Prishtinës: - Shërbimet publike, - Administrata e përgjithsme dhe financat, - Arsimi, shëndetësia dhe ndihma sociale. Shumica e këtyre shërbimeve ofrohen nga të punësuar në Graçanicë. Shërbimet e pastrimit i kryen një zyrë (grup) i punëtorëve në emër të Higjienoteknikës në Graçanicë. Ngjashëm është edhe me shërbimet e tjera publike. Për shërbimet administrative, të gjithë banorët e fashatrave serbe të Komunës së Prishtinës i drejtohen ZKK në Graçanicë, e cila i proceson dhe i përcjell rastet e tyre në Prishtinë, ku ato shqyrtohen. Tashti ZKK-ja ka edhe vulën e autorizuar të Komunës së 55 Buxheti për Zyrën lokale të komuniteteve, burim Ministria e Financave dhe e Ekonomisë 23

24 Prishtinës për të vulosur dokumente të nevojshme. Udhëheqësi i Zyrës komunale të komuniteteve ka vendin e tij edhe në Bordin e drejtorëve të Komunës së Prishtinës ku ai parashtron nevojat e ZKK-së nëpërmjet Drejtorisë së Zyrës Lokale të Komuniteteve. Sipas Viktor Gjokiqit, bashkëpunimi dhe komunikimi bëhet drejtpërdrejt nëpërmjet kryeshefit ekzekutiv. Ai shprehet se nuk ka probleme dhe deri tashi bashkëpunimi është zhvilluar mirë. 56 Në rast të mosmarrëveshjeve intervenon administratori ndërkombëtar (tashti përfaqësuesi i UNMIK-ut në komunë). Por, mënyra e tillë e organizimit do të thotë se në kuadër të Drejtorisë së Zyrës Lokale të Komuniteteve punon një thuajse minikomunë e ndarë, etnike, e që mbledh rreth vetes të gjitha fshatrat me popullsi shumicë serbe. Një ndarje e tillë e Komunës së Prishtinës mund të ketë pasoja negative në procesin e integrimit të komuniteteve, me gjithë mendimin e Gjokiqit se puna e kësaj zyre është një punë e mirë që çon drejt integrimit. 57 Në aspektin afatshkurtër, Gjokiqi mund të ketë të drejtë kur thotë se banorëve serbë të Prishtinës dhe komunave të tjera duhet t u jepen garanci se nevojat e tyre do të respektohen dhe do të merren parasysh. Ata përballen me kushte të vështira të jetesës dhe me mundësi të kufizuara për të përmirësuar kushtet e jetesës së tyre si edhe kanë shqetësime rreth vendit të tyre në të ardhmen e Kosovës. Por, në aspektin afatgjatë, mendojmë se ideja e ndarjes etnike në qeverisjen lokale është shumë problematike dhe kundërproduktive. Sfida për komunat, udhëheqjen kosovare dhe ndërkombëtarët larg nga të qenët sfidë e lehtë është që si të bëhet transicioni nga arranzhmanet afatshkurtra që janë të nevojshme në arranzhame afatgjatë që paraqesin parimin e pluralizmit dhe demokracisë. Diskutimi dhe planifikimi i këtij transicioni duhet të fillojë që tashti, edhe pse implementimi duhet të presë rrethana më të volitshme. 6. Roli i mundshëm i bashkësive lokale në të ardhmen Bashkësia lokale edhe pse është e paraparë të jetë hallka më e rëndësishme ndërmjet qytetarëve dhe komunës, ajo pothuajse aspak Frekuenca e vizitave në (mesataret në shkalë prej -100 deri në 100) Ambulanca Telefoni Spitali KEK Zyra komunale Posta Bashkësia lokale Intervista me Viktor Gjokiqin, udhëheqës i Zyrës së ZKK-së, Intervista me Viktor Gjokiqin udhëheqës i Zyrës së ZLK-së nuk funksionon si e tillë. Mbetet shumë për t u bërë, si në kapërcimin e mangësive të shumta që hasen në zinxhirin e shfrytëzimit dhe realizimit të të drejtave të qytetarëve 24

25 nëpërmjet bashkësive lokale, ashtu edhe në aspektin e kompetencave të pakta që i kanë ato. Në bazë të anketës së bërë për këtë studim 58 bashkësitë lokale janë shërbimi i cili më së paku frekuentohet nga qytetarët. Ata e vlerësojnë frekuentimin me 77 (minus shtatëdhjetë e shtatë) r.p. 59 (shiko tabelën). Kjo e vë bashkësinë lokale në vendin e fundit sipas frekuentimit të qytetarëve. Kujdesi ndaj qytetarëve nga personeli i bashkësive lokale vlerësohet më së paku nga të gjitha shërbimet, me vetëm 38% 60. Një kërkesë e qytetarëve e shprehur në studimin kualitativ të zhvilluar nga Index Kosova është se bashkësitë lokale duhet të drejtohen nga profesionistë, të jenë të depolitizuara, të jenë sa më pak burokratike dhe sa më shumë të efektshme. Po ashtu duhet të ketë shumë më shumë kontakt ndërmjet bashkësive lokale dhe qytetarëve. 61 Një ndër parimet themelore të Kartës për Qeverisjen Lokale të Këshillit të Evropës është ai subsidiaritetit, apo delegimit të përgjegjësive në nivelin më të ulët të mundshëm të pushtetit. E gjitha kjo me qëllim që të bihet pushteti sa më afër popullatës që është e mundur. Kompetencat që i kanë sot bashkësitë lokale nuk janë të shumta. Nga ana tjetër, disa bashkësi lokale përfshinë një numër tepër të madh qytetarësh që e bën të pamundur adresimin adekuat të nevojave të tyre. Kjo edhe e zvogëlon shumë përfaqësimin e qytetarit në këtë nivel, që do të duhej të ishte më i afërmi dhe më i drejtpërdrejti. Në 58 Hulumtim kuantitaiv me 500 respondentë, qytetarë të Komunës së Prishtinës, zhvilluar nga Index Kosova gjatë muajve mars-prill Rating points (pikë vlerësuese) në shkallës prej: (-100) deri në (+100) 60 Hulumtim kuantitaiv me 500 respondentë, qytetarë të Komunës së Prishtinës, zhvilluar nga Index Kosova gjatë muajve mars-prill Hulumtimi kualitativ Fokus grup: diskutim me qytetarët e Prishtinës, zhvilluar në mars-prill 2003 nga Index Kosova. biseda me qytetarë 62 si edhe zyrtarë të ndryshëm, shumë shpesh përmendet kërkesa për shtimin e numrit të bashkësise lokale, sidomos në raste kur numri popullatës që e përfshinë bashkësia lokale është tepër i madh apo kur territori që përfshinë është shumë i gjerë. Kjo do të mundësonte një përfaqësim më të mirë të qytetarëve në këtë nivel të qeverisjes. Edhe kompetencat e bashkësive lokale, të drejtat e qytetarëve dhe procedurat për realizimin e tyre duhet të jenë më të qarta dhe duhet të publikohen në atë mënyrë që qytetarët të kenë qasje të lehtë. Kjo do të rezultonte edhe me shtimin e interesimit të qytetarëve për t iu drejtuar këtij niveli të pushtetit për realizimin e të drejtave dhe nevojave të veta, e që, rrjedhimisht, do të zvogëlonte edhe ngarkesën në komunë. Shërbimet që mund të transferohen te bashkësitë lokale janë: shërbimet administrative siç është ofiqaria; inspektoriati dhe dhënia e lejeve për ndërtim dhe shfrytëzim të hapësirës; roli më i madh në zhvillimin ekonomik, kujdesin shëndetësor dhe arsimin; aspekti social siç është regjistrimi dhe mbajtja e të dhënave për banorët, kujdesi për rastet sociale dhe angazhimi për mbrojtjen e ambientit. Disa nga këto propozime, siç janë bartja e kompetencave për shërbime të ofiqarisë apo të inspektimit janë marrë parasysh në komunë, mirëpo, tash për tash, në mënyrë të kufizuar, e që do të reflektohej pozitivisht vetëm në disa bashkësi lokale në zona rurale. Është në zhvillim e sipër procesi i regjistrimit të popullatës që përfshinë moshën, gjininë dhe profesionin e banorëve, rezultatet e të cilit priten më vonë gjatë këtij viti. 63 Sigurisht se për realizimin e këtyre përgjegjësive të sipërmendura do të duhej që 62 Hulumtimi kualitativ Fokus grup: diskutim me qytetarët e Prishtinës, zhvilluar në mars-prill 2003 nga Index Kosova. 63 Intervistë me Qazim Çunakun, shef i Sektorit të bashkësive lokale në Komunën e Prishtinës. 25

26 të shtohej numri i personelit nëpër bashkësi lokale, e një gjë e tillë do të mund të bëhej nëpërmjet angazhimit të personelit shtesë administrativ, por edhe ndoshta nëpërmjet angazhimit më të madh dhe me pagesë të vetë këshillave të bashkësive lokale. Kjo gjë do të mund të bëhej me krijimin e një buxheti për secilën bshkësi lokale që do të heqte këto shpenzime. Një element tjetër i marrëdhënies midis të qytetarit dhe komunës është edhe takimi i drejtpërdrejtë me zyrtarë komunalë. Kjo do të shtonte interesimin e qytetarëve për pjesëmarrje si edhe do të ngriste nivelin e informimit të drejtpërdrejtë të zyrtarëve, duke lehtësuar në këtë mënyrë edhe punën e tyre të përditshme. Këto takime mund të organizoheshin nga bashkësitë lokale në mënyrë të rregullt dhe sipas nevojës. Kjo nuk duhet që të bëhet vetëm proformë siç është bërë deri tashtii, mirëpo duhet të jetë e orientuar drejt plotësimit të nevojave të qytetarëve. Në përgjithësi duket se ekziston një hezitim, pothuajse një frikë, në delegimin e më shumë përgjegjësive në nivelin e bashkësive lokale nga komuna, edhe pse një gjë e tillë do të ishte në të mirë si të vetë komunës, ashtu edhe të qytetarëve. Mirëpo edhe bashkësitë lokale duhet që vetë të angazhohen më shumë në mënyrë që të arrijnë t i shtyjnë përpara nevojat dhe kërkesat e tyre deri në realizim, që do të thotë se duhet të luajnë më aktivisht rolin e lobuesit dhe avokuesit për gjërat me interes për ta. E. Decentralizimi, kjo është çështja Mënyra se si realizohen shërbimet publike dhe detyrat e administratës publike nëpër komuna sigurisht se do të ndikohet mjaft edhe nga procesi i filluar i decentralizimit në Kosovë. Ky proces i filluar nga administrata ndërkombëtare që në vitin 2000, nëpërmjet Rregullores për vetëqeverisjen lokale në Kosovë, UNMIK 2000/45, si edhe i ndryshuar me rregulloret që pasuan, si ajo 2000/49, Rregullorja e Agjencisë së Mirëbesimit të Kosovës (AKM), Rregullorja 2002/12, si edhe shumë udhëzime të tjera administrative, ështe reflektuar mjaft edhe në mënyrën se si shërbimet komunale u janë përcjellë qytetarëve. Nuk ka dyshim se qëllimi i procesit të decentralizimit duhet, siç thuhet, ta afrojë qeverisjen te qytetarët dhe në këtë mënyrë të përmirësojë jetesën e tyre, mirëpo nëse dëshirohet që ky proces të jetë i suksesshëm, atëherë duhet të fokusohet ngusht në këtë aspekt dhe të mos shndërrohet në asnjë mënyrë në një ndarje të re etnike në Kosovë. Kjo përcjellje dhe ndarje e përgjegjësive drejt strukturave vendëse në nivel lokal është duke ndodhur për herë të parë në historinë e pasluftës në Kosovë, ndoshta mirëfilli edhe për herë të parë në histroinë e saj. Ky proces do të duhej që të delegonte fuqinë udhëheqëse në nivel më të ulët dhe më të afërt me popullatën, mirëpo këtë duhet ta bëjë në mënyrë që të jetë sa më e efektshme, funksionale dhe të mos shkaktojë konflikte e ndarje të reja në shoqërinë, edhe ashtu të ndarë kosovare. 1. Ç na mëson e kaluara? Përvoja nga e kaluara na mëson se një decentralizim në baza etnike në Kosovë është i dëmshëm për stabilitetin e rajonit, shkakton konflikte etnike dhe në fund dështon 64. Një shembull nga historia për këtë është ai i reformave të vitit 1903, kur nën presionin e Rusisë dhe disa vendeve perëndimore, Perandoria Otomane ndërmori disa reforma në administrimin e Vilajetit të Kosovës të cilat mund të paraqiten si ndarje territoriale në baza etnike-religjioze. Në fakt në këtë kohë nën trysninë e këtyre shteteve dhe bazuar në kërkesat e popullsisë joshqiptare, në Kosovë u ngrit edhe çështja e ndarjes së territoreve, gjoja se për shkaqe sigurie të popullsisë së krishterë. Kjo pastaj rezultoi në krijimin e enkalavave serbe e 64 Isa Blumi Kosova s Past experience with decentralization: From Ottoman Chaos to Yugoslav Tyranny (Përvoja e kaluar e Kosovës me decentralizimin: Nga kaosi otoman deri te tirania jugosllave, prezentuar në konferencën Decentralizimi në Kosovë: Identifikimi i çështjeve, zhvillimi i opcioneve, mbajtur në Prishtinë më dhjetor

27 bullgare të cilat ishin të liruara nga tatimet shtetërore otomane dhe kishin një autonomi të gjerë administrative. Këto kishin formacionet e veta paraushtarake të cilat ishin edhe të përkrahura nga disa shtete evropiane 65. Nga ana tjetër, shqiptarët, që ishin me shumicë pjesëtarë të konfesionit mysliman, iu nënshtruan një lloji tjetër reformash të udhëhequra nga jeni turqit (turqtë e rinj) me të cilat u hoqën shumica e lirive në veprimin e tyre autonom në administrimin e territoreve. Kjo qasje plotësisht e kundërt ndaj popullsisë shqiptare dhe asaj joshqiptare në Kosovë si edhe aspiratat territoriale të popullatës joshqiptare, që ushqeheshin edhe nga pozita e tyre favorizuese dhe përkrahja që kishin gjetur nga fuqitë e kohës, rezultoi në konflikt të madh ndërmjet etniteteve që jetonin në këto troje që në fund çoi deri te luftërat ballkanike dhe Lufta e Parë Botërore 66. Rezultat i këtij procesi ishte një dështim, i cili edhe e prishi harmoninë disashekullore ndërmjet këtyre popujve që jetonin në Kosovë. 2. Qasja e UNMIK-ut Është e çuditshme se sa ngjan e kaluara nga fillimi i shekullit të njëzet me situatën sot. Jo vetëm që autorët vendës janë të njëjtë, por edhe fuqitë botërore të angazhuara në këtë proces pothuajse janë të njëjta. Madje edhe qasja të cilën e ka marrë në fillim UNMIK-u me propozimin e PSSP-së, Michael Stainer, nuk dallon edhe aq. Historia në këtë rast na tregon se një qasje e tillë jo vetëm që nuk vepron në të mirë, por në fakt përkeqëson edhe më shumë situatën për të gjitha etnicitetet dhe është shkaktar i konflikteve dhe jostabilitetit të vazhdueshëm. Po ashtu një qasje e tillë, për dallim prej vitit 1903, bie ndesh edhe me vlerat dhe qëllimet e misionit të Kombeve të Bashkuara në Kosovë, që është ndërtimi i një shoqërie të hapur dhe shumetnike. 65 Po aty 66 Po aty Arsyet se si ky proces është filluar në fund të vitit 2002 nga z Stainer janë shumë të qarta dhe kanë të bëjnë me inkurajimin e serbëve të Kosovës që të dalin në zgjedhjet lokale. PSSP-ja u ofroi serbëve një karotë duke u thënë se me daljen në zgjedhje do ta mundësojnë edhe fillimin e një procesi të decentralizimit me ç gjë ata do të mund të realizonin aspiratën e tyre për forminin e njësive administrative në baza etnike që do të ishin më të pavarura nga qendra. Mirëpo, në vend se t i bindte ata të dilnin në zgjedhje (dështimin e tregojnë edhe rezultatet e daljes në votime) kjo rezultoi me kundërefekt dhe krijoi te sërbët bindjen se nëpërmjet një procesi të decentralizimit ata mund të synojnë që të krijonë territore të tyre monoetnike, të cilat më vonë edhe do të tentonin të ndaheshin nga Kosova. Në gjë e tillë është shpalosur edhe në strategjinë e Qeverisë së Serbisë nëpërmjet deklaratave të kryeministrit të ndjerë, Zoran Gjingjiq 67. Nga ana tjetër një qasje e tillë ka krijuar përshtypje te popullata shumicë shqiptare në Kosovë se decentralizimi do të veprojë kundër interesave të Kosovës dhe ka bërë që ata të shohin decentralizimin jo si një proces që qeverisjen e ofron më afër popullatës, përkundrazi, si një proces drejt copëtimit të Kosovës 68. Sigurisht se një përshtypje e tillë 67 Pikë tjetër do të duhej të ishte dialogu për njëfarë modeli qipriot për Kosmetin, me shkëmbim të civilizuar të popullatës... Fundi i fundit, serbët e shqiptarët në Kosovë kurrë nuk kanë jetuar bashkë. Gjithmonë kanë jetuar pranë njëri tjetrit. Shoqëria kosovare multientnike ky është një iluzion i madh. Kurrë nuk ka pasur diç të tillë. Ka qenë një shoqëri e koekzistencës etnike. Për këtë edhe ne nuk themi: eja që përsëri të jemi kështu. Do të doja që Kosmeti të jetë federatë dhe Serbia të ketë marrëdhënie asimetrike me këtë federatë me entitetin serb lidhje më të thella me shqiptarë ato që janë në interes të shqiptarëve pra lidhje më të dobëta. Serbia mund të durojë një formë të tillë të marrëdhënieve me Kosmetin - Intervista me Zoran Gjingjiqin, gazeta Novosti, Beograd 6 mars Diskutimet në konferencën e organizuar nga OSBE-ja dhe KIPRED-i për decentralizimin, quajtur: Identifikimi i çështjeve, zhvillimi i mundësive. Disa nga frikët e shprehura nga udhëheqës kosovarë që morën pjesë në diskutim, përfshirë edhe kryesuesin e Parlamentit të Kosovës, ishin: a) frika se ky proces është filluar me qëllim të motivimit të serbëve për të 27

28 e krijuar te popullata shumicë mund të krijojë shumë pengesa në zhvillimin e procesit të decentralizimit pa marrë parasysh edhe nëse qasja nuk është në baza etnike. 3. Në shërbim të qytetarit Procesi i decentralizimit në Kosovë duhet të jetë në shërbim të popullatës dhe të lehtësimit të jetesës së saj dhe ka të bëjë me afrimin e pushtetit te qytetari. Synimet tjera të procesit të decentralizimit janë afrimi i shërbimeve dhe vendimmarrjes te qytetarët, dhënies së mundësisë popullatës për të ndikuar dhe përshtatur këto shërbime dhe po ashtu për të ofruar menaxhimin më të efektshëm dhe të përgjegjshëm në nivel lokal. Bazuar në gjendjen aktuale, ky porces si i tillë do të ishte më e drejtë të quhej reformë e administratës lokale sesa decentralizim. Ky proces do të duhej t u ofronte qytetarëve shërbime më të mira për të cilat në një masë më të madhe do të ishin vetë përgjegjës. Çfarëdo qasjeje në baza etnike ndaj procesit të decentralizimit do të ishte në kundërshtim me angazhimin e bashkësisë ndërkombëtare në Kosovë dhe do të binte ndesh me parimet e bashkëjetesës në Kosovë, e të cilat janë të theksuara në dokumentet relevante me të cilat udhëhiqet Kosova. Një devijim nga kjo vijë drejt parcializimit të Kosovës në baza etinke do të ishte një veprim shumë i rrezikshëm që do të mund të shpiente te enklavizimi i mëtutjeshëm i serbëve dhe si pasojë drejt kontakteve më të pakta me të tjerët, e nga ana tjetër dhe pakënaqësinë së shumicës ndaj këtij procesi. Kjo po ashtu do të mund të çonte te një konflikt tjetër në të ardhmen. Edhe pse një konflikt në masë të madhe aktualisht nuk është aq i mundur, destabilizimi dhe kriza që do të gjenerohej do të shtyenin shumë prapa tentimet për ndërtimin e paqes, pajtimit dhe bashkëpunimit rajonal. Forma e decentralizimit që do të mund të aplikohej në të ardhmen do të mund të ishte diçka midis kompetencave që i kanë sot bashkësitë lokale dhe kompetencave që sot i ushtron Zyra komunale e komuniteteve, mirëpo e ngritur në baza territoriale e assesi në baza etnike. Kjo do të thotë se njësitë administrative të dala nga decentralizimi do të duhej të bazoheshin në nevoja të popullatës dhe ndoshta do të duhej që qëllimisht të formoheshin zona të përziera etnike. Ndonëse ky mund të jetë synim afatgjatë, për arranzhmanet afatshkurtra duhet të merren parasysh brengat imediate të minoriteteve. Reformat në administratën lokale nuk mund të bazohen në etnicitetit, por realiteti i Kosovës kërkon që komuniteteve etnike t u jepet pak pushtet, prandaj kërkojmë nga autoritetet vendëse që të pranojnë kompromisin. Mirëpo, sistemi do të jetë i njëjtë në tërë Kosovën, është shprehur Ivo Sanc, këshillar në Misionin e Këshillit të Evropës, Misioni për decentralizim në Kosovë 69. Qëllimi i decentralizimit në Kosovë, pra duhet të jetë i orientuar drejt lehtësimit të jetës së qytetarëve e jo drejt ndarjes edhe më të madhe etnike në Kosovë. Gabimin e bërë nga PSSP Steiner do të ketë mundësi të përmirësojë Misioni i Këshillit të Evropës, të cilit i është dhënë përgjegjësia për zhvillimin e rekomandimeve për procesin e decentralizimit në Kosovë. marrë pjesë në zgjedhje dhe se është i drejtuar nga plotësimi kryesisht i kërkesavë të lidershipit serb; b) frika se do të krijojë ndarje të reja në Kosovë dhe se do të ligjitimojë ato të vjetrat. 69 Intervistë me Ivo Sanc, KIDS-LOGO, 31 mars 28

29 VI. SHËRBIMET PUBLIKE KOMUNALE A. Parkimi (vendparkimi) dhe statusi final Vetëm pasi të zgjidhet çështja e statusit përfundimtar mund të bisedojmë për problemin evedparkimit në Prishtinë 70 Listës së problemeve dhe sfidave të përditshme me të cilat ballafaqohen ndërmarrjet komunale publike në Komunën e Prishtinës, nëse i referohemi deklaratës së një zyrtari të lartë në komunë, duhet t i shtojmë edhe çështjen e statusit përfundimtar! Shërbimet komunale publike në Komunën e Prishtinës janë të rregulluara në bazë të vendimit Për rregullimin e qytetit dhe 71 shërbimeve komunale. Regulloret 2000/45 e 2000/49 dhe ajo për themelimin e AKM-së janë rregulloret e tjera që japin bazën-infrastrukturën ligjore për menaxhimin dhe funksionimin e këtyre ndërmarrrjeve. Por, këto rregullore në po të njëjtën kohë janë edhe burim i konfliktit midis pushtetetit qëndror (në këtë rast Ministria e Shërbimeve Publike) dhe atij lokal (Komuna e Prishtinës). Kjo gjë pohohet edhe nga zyrtarë ndërkombtarë në komunë 72, nga ekspertë vendës 73, por më së miri është vërejtur në praktikë nga vetë qytetarë të Prishtinës gjatë punës së NP Higjienateknika. Në muajin gusht të vitit 2001, për një javë, në pozitën e drejtorit të kësaj NP-je janë paraqitur dy persona, Abit Aliu (i përkrahur nga MShP, 70 Mendim i një zyrtari vendës në Qeverinë komunale në lidhje me problemin e parkimit në Prishtinë. Intervistë me Dmitry Pozhidaevm, yëvendëspërfaqsues i UNMIK-ut në Komunën e Prishtinës 71 Vendim: Për rregullimin e qytetit dhe shërbimeve komunale: Neni Intervistë me Dmitry Pozhidaev zv. përfaqsues i UNMIK-ut në Komunën e Prishtinës 73 Zhvillimi ekonomik lokal në Kosovë RIINVEST, Prishtinë atëherë DShP) dhe Shefki Gashi (i përkrahur nga Komuna e Prishtinës). Si rezultat, punëtorët kanë refuzuar të bënin mbledhjen e mbeturinave, Prishtina është ngulfatur nga mbeturinat, e që situata të jetë edhe më bizare, atyre pak makinave (kamionë dhe traktorë) që kanë bërë mbledhjen e mbeturinave u është ndaluar zbrazja e mbeturinave në deponinë e Prishtinës, por edhe në atë të Fushë Kosovës. Nga pozita e një qytetari të Prishtinës e gjithë kjo është perceptuar më parë si edhe një ndeshje e titanëve të skenës politike kosovare, LDK e PDK (Komuna kundër MShP-së). e që rezultat kishte acarimin e marrëdhënieve midis stafit të vetë NP-së dhe kundërmimin e Prishtinës. Duke pasur parasysh të gjitha këto, kjo ndeshje më parë do të mund të quhej ndeshje e xhuxhëve shkurtpamës. Politika publike e Komunës së Prishtinës edhe katër vjet pas lufte nuk është mjaft e kuptueshme dhe e prekshme, as për profesionalistët e të mos flasim për qytetarin e rëndomtë si shfrytëzues të këtyre shërbimeve. Veprimet inerte burokratike dhe joprofesionale të udhëheqjes komunale dhunojnë disponimin e qytetarëve dhe flasin për paaftësinë e tyre që të ndihmojnë në ndërtimin e shoqërisë demokratike. 74 Duket se në Komunën e Prishtinës edhe çështja se kush do ta bëjë pastrimin e rrugëve është çështje politike! NP Higjienateknika është një nga 6 ndërmarrjet që ofrojnë shërbime publike në territorin e Komunës së Prishtinës që janë zgjedhur për studim në këtë raport, e të cilat janë: Higjienateknika Trafiku Urban Ujësjellësi- Kanalizimi Hortikultura Termokosi Ndërrmarja Publike Banesore Në bazë të studimit të opinionit, shërbimet publike në Komunën e Prishtinës notohen me notën mesatare 3,5 për kualitetin e 74 Index Kosova Studim për Komunën e Prishtinës - Fokus grup me menaxherë të ndërmarrjeve publike dhe atyre private të Prishtinës, mars-prill

30 shërbimeve të ofruara (në shakallën prej 1 deri 10) 75. Pa dyshim se në cilësinë e dobët të shërbimeve që sot i ofrojnë këto ndërmarrje ka ndikuar edhe periudha midis viteve Menxhimi joprofesional, mungesa e investimeve për gati një dekadë dhe shfytëzimi tej çdo mase i infrastrukturës ekzistuese kanë lënë pasoja nga të cilat këto ndërmarrje edhe sot nuk mund të këndellën plotësisht. Si një ndër rastet më ilustrative është NP Trafiku Urban që më 1991, në prag të vendosjes së administatës së dhunshme serbe kishte 130 të punësuar dhe 25 autobusë. Me 19 qershor të vitit 1999, punëtorët e kthyer gjetën objektet të demoluara dhe të plaçkitura, kurse në autoparkun e kësaj ndërmarrjeje vetëm 1 autobus në gjendje të rregullt. Aktivitetin e rriflluan në muajn korrik 1999 me vetëm 3 autobusë, 2 prej të cilëve në gjendje pjesërisht të rregullt 76. Me qëllim të kapërcimit të situatës së vështirë, këto ndërmarrje, pas mbarimit të luftës janë ndihmuar nga organizata të huaja qeveritare dhe joqeveritare si DFID, USAID, GTZ, KFOR, OXFAM, ABD, etj 77. Këta donatorë kanë ndihmuar në forma të ndryshme: me projekte konkrete, pajisje dhe logjistikë. Në periudhën menjëherë pas lufte, administrata e UNMIK-ut ndaloi për një kohë që këto ndërmarrje të vilnin pagesataksa nga qytetarët për shërbimet e tyre. Për shkak të gjendjes së vështirë financiare, Buxheti i Konsoliduar i Kosovës për vitin 2002 ka alokuar shumën prej 9.4 milionë euro për subvencionimin e shërbimeve komunale Index Kosova Studim për Komunën e Prishtinës - Fokus grup me menaxherë të ndërmarrjeve publike dhe atyre private të Prishtinës, mars-prill Intervistë me Latif Xhemajlin drejtor in NP Tariku Urban, Zhvillimi ekonomik lokal në Kosovë RIINVEST, Prishtinë Po aty 1. Higjienateknika : Mbeturinat dhe revolucioni Po te kishte Parisi rrugët të mbushura me mbeturina si Prishtina me siguri se do të shpërthente revolucioni! 79 NP Higjienateknika, e themeluar nga Komuna e Prishtinës më me 78 punëtorë, sot ka sish dhe ofron këto shërbime për qytetin i cili ka përafërsisht banorë (numri i banorëve është vlerësim nga raportit vjetor i Komunës së Prishtinës, 2002): Bartja dhe deponimi i mbeturinave. Pastrimi i rrugëve, largimi i borës dhe hedhja e kripës gjatë sezonit dimëror. Menaxhimi deponisë së mbeturinave. Shërbimet funerale. Furnizimi me ujë (sipas kërkesës). Largimi i maceve dhe i qenve endacakë (sipas kërkesës). Pastrimi i gropave septike (Në fletushkën zyrtare të publikuar nga kjo ndërmarrje shkruan gropave septike!) 81 Përpos Prishtinës dhe Fushë-Kosovës, edhe Kastrioti, Drenasi, Lipjani, Besiana dhe rrethinat e tyre janë duke kaluar në kompetenca të NP Higjienateknika si pjesë e riorganizimit rajonal të kësaj ndërmarrjeje. 82. Kjo ndërmarrje publike mbikëqyret nga një bord mbikëqyrës 5- anëtarësh Koment i PPSP Bernard Kushner gjatë aksionit për pastrimin e qytetetit Prishtinë, viti NP H-T ka këto kapacitete: 55 automjete, 1300 kontejnerë me vëllim 1/1m3 dhe 200 kontejnerë me vëllim 7m3 të shpërndarë në qytet, deponinë per mbeturina me sipërfaqe prej 10 ha. Kapciteteti mesatar i bartjes së mebutrinave ështe 300 m 3. Zijadin Brahimi drejtor i NP H-T, Fletushka NP Higjiena-Teknika, 2002, Prishtinë. 82 Po aty. 83 Në bord, një anëtar përfaqëson AKM-në, një AER-in dhe tre Komunën e Prishtinës. Pasi që ndërmarrja është në fazën e riorganizmit rajonal, pritet që ky bord të zgjerohet edhe me nga 1 anëtar nga komuna: Kastriot, Drenas, Lipjan dhe Besianë. Burimi, z. Zijadin Brahimi drejtor i NP H-T,

31 Ndërmarrja financohet nga pagesat e konsumatorëve që arkëtohen me anë të arkëtarëve (inkasantëve) në terren. Edhe pse ështe e vetmja ndërmarrje në pronësi shoqërore e cila bën grumbullimin e mbeturinave, vetëm 40 deri 50% të konsumatorëve paguajnë për shërbime të kësaj kompanie 84. Funksionimi i dobët i shërbimit të mbledhjes së mbeturinave zë vendin e 4 në listën e problemeve të qytetarëve të Prishtinës. Tri vendet e para janë të zënë nga: papunësia, energjia elektrike dhe rindërtimi i ekonomisë - infrastrukturës 85. Një pjesë të madhe të përgjegjësisë, sa i përket papastërtisë së qytetit, e kanë vetë qytetarët. Hedhja e mbeturinave në vendet joadekuate, deponitë e egra si edhe pjesëmarrja më se simbolike e qytetarëve në aksionet për pastrimin e qytetit janë treguesit më të mirë të këtij problemi. Mungesa e infrastrukturës ligjore në këtë fushë (për sanksionimin e mospagesës së shërbimeve, hedhja e pavend e mbeturinave) është një ndër problemet me të cilat ndeshet NP Higjienateknika. Pos pakënaqësisë së qyetarëve me shërbime të ofruara si edhe komunikimit jocilësor në relacionin qytetarë -NPK, Higjienateknika ballafaqohet edhe me ngrirje marrëdhëniesh me KK të Prishtinës, sidomos pasi ka refuzuar të pranonte Shefki Gashin (i emëruar nga komuna) për drejtor të ndërmarrjeje 86, gjë që padyshim reflektohet edhe në kualitetin e shërbimeve të cilat kjo ndërmarrje i ofron. Viti 2003 për këtë ndërmarrje shënon edhe fillimin e pilotprojektit për klasifikimin dhe riciklimin e mbeturinave. Ky projekt i cili po aplikohet për fillim në vetëm një lagje të Prishtinës ( Kodra e Diellit ) është inicuar nga Qendra Rajonale e Ambientit (REC), financohet nga Qeveria japoneze dhe ka edhe përkrahjen e Komunës së Prishtinës. Kjo ndërmarrje është përgjegjëse edhe për mirëmbajtjen e rrugëve të qytetit dhe pastrimin e tyre nga bora gjatë dimrit. Se sa me sukses apo mossukses e ka kryer këtë punë gjatë dimrit të fundit, tregon e dhëna se më 13 janar 2003 (kur reshjet e borës kanë qenë më të shpeshta) në Klinikën Ortopedike të QKU-së brenda një dite janë pranuar 25 persona me thyerje eshtrash (fraktura) si pasojë e rrëshqitjeve në borë 87, numri dy herë më i madh se zakonisht. Sipas mjekëve në QKU, qytetarët kanë pësuar në rrugët e mbuluara me akull. Qentë endacakë paraqesin rrezik për qytetarët, sidomos gjatë sezonit dimëror dhe, edhe pse është një ndër problemet me të cilat duhet të merret kjo ndërmarrje, deri tashti këtë shërbim e kanë kryer trupat e KFOR-it. U desh të ndodhte një tragjedi, të pësojë për vdekje një fëmijë 7 vjeç nga qentë endacakë, qe të ndërmerret aksioni për asgjësimin e tyre 88. Që nga viti 1999, kjo ndërmarrje ballafaqohet me konkurrencë sa u përket shërbimeve në fushën e vet të veprimtarisë. Dy ndërmarrje private, Zahiri dhe Beni, në pronësi kosovare dhe Toifor me kapital të përzier gjermano-maqedonas ofrojnë shërbime në të njëjtën fushë sikur Higjienateknika. Sipas zyrtarëve të Higjienateknikës kjo është një konkurrencë jolojale (e egër) pasi që të gjitha këto kompani nuk kanë licencë për kryerjen e këtyre shërbimeve dhe derdhjen e mbeturinave e bëjnë në vende që nuk janë për mbeturina Trafiku Urban : Love from Taiwan - Me dashuri nga Taivani Në vitin 2000 Qeveria taivaneze ua ka dhuruar 30 autobusë, në tërë Kosovën, 84 Burimi, Zijadin Brahimi drejtor i NP H-T, Index Kosova Studim për Komunën e Prishtinës - Hulumtim kuantitativ me qytetarë të Prishtinës marsprill Deklaratë e Bajram Mjekut, zyrtar për informim në Komunën e Prishtinës, Koha ditore Njëzet e pesë viktima të akullit dhe borës në rrugë të Prishtinës, vetëm të hënën pasdite, Koha ditore Në Prishtinë u vranë më se 800 qen endacakë nga batalioni suedez SWEBAT, Zëri Burim Zijadin Brahimi drejtor i NP H-T,

32 ndërmarrjeve publike transportuese. Ndër to edhe një autobus ndërrmarjes publike komunale Trafiku Urban në Prishtinë. Ndoshta donacioni tajvanez për nga sasia nuk ia vlen të përmendet fare pasi që NPK Trafiku Urban ka pasur donacione më të rëndsishme dhe shumë më të lartë se ky. Por shembulli taivanez është një shembull tipik i kreativitetit në menaxhimin me mjete publike (në këtë rast të hollat e qytetarëve taivanezë), diçka që mungon në Komunën e Prishtinës dhe në Kosovë në përgjithësi. Zyrtarët taivanezë nga fondi për ndihmë Kosovës kanë vendosur që t i blejnë të gjithë autobusët (30) në fabrikën e autobusëve në Shkup (SANOS). Kështu që me të njëjtën shumë edhe është ndihmuar Kosova, por edhe blerja e autobusëve në Maqedoni është perceptuar si ndihmë ekonomike për këtë vend fqinj. Apo ndryshe siç do të thoshte fjala popullore: Një rrugë e dy punë. NPK Trafiku Urban është themeluar, më nga njësia punuese e qytetit që vepronte në kuadër të Kosovatransit. Me këtë vendim NPK është pavarësuar nga Kosovatransi, kurse themeluesi (komuna) mbajti për vete të drejtën e mbikëqyrjes së ndërmarrjes si edhe të subvencionimit të saj në rast të humbjeve për shkak të aplikimt të çmimeve më të ulta për shtresa të rrezikuara sociale 90. Ky status, as 4 vjet pa lufte, ende nuk është konfirmuar nga Drejtoria e Shërbimeve Publike. Kurse financimi nga komuna ka ardhur vetëm në korrik të 2001 në shumë prej DM që janë shfrytëzuar për pagesën e transportit të 19 autobusëve, donacion nga qyteti Lion i Francës. Sot kjo ndërmarrje ka 42 autobusë të rregullt për transport me anë të të cilëve do të mund të mbante me sukses vijat e bartjes së udhëtarëve në të gjitha linjat urbane 91. Trafiku Urban ka një personel prej 186 punëtorësh dhe një hapësirë prej 8.76 hektarësh tokë në pronësi të veten, me lokacion mjaft atraktiv, pranë Zonës 90 Intervistë me Latif Xhemajlin drejtor i NPK Trafiku Ubran, Prishtinë Intervistë me Latif Xhemajlin drejtor i NPK Trafiku Urban, Prishtinë Industriale në Prishtinë 92. Një pjesë e të hyrave, pos pagesës për shërbimet që i ofron, kjo ndërmarrje i gjeneron edhe nga qiraja të cilën e pagujnë organizata të ndryshme për shfrytëzimin e objekteve apo parkimit. Problemi kryesor me të cilin ballafaqohet Trafiku Urban është konkurrenca e kombibusëve, të cilët dëmtojnë të hyrat në këtë kompani në shkallë prej 50 deri 70%, varësisht nga linja dhe sezoni 93. Pos kësaj, edhe vjetërsia e autoparkut si dhe mungesa e pjesëve rezervë për atuomjetet ekzistues janë pjesë e problemeve të Trafikut Urban. Nga shërbimet publike Transporti Publik zë vendin e dytë, pas Shërbimit të Zjarrfikësve në listën e shërbimeve me të cilët qytetarët janë të kënaqur Ujësjellësi e kanalizimi: Aty ku nuk paguhet edhe shpërdorimi i ujit është i madh 95 Prishtina furnizohet me ujë të pijshëm në pjesën më të madhe nga dy liqene artificialë (Batllava dhe Badovci) dhe burimet nënëtoksore (puset) në Kroni-Kuzmin dhe Obiliq. Prodhimi total i ujit është 1200 l/s, kurse nevojat janë për deri l/s 96. ujësjellësi rajonal Batllava është përgjegjës për menaxhimin e këtyre liqeneve, por edhe tërë rrjeti shpërndarës, që pos qytetetit Prishtinë, furnizon edhe Fushë- Kosovën, Obiliqin, Podujevën dhe Shtimen. Në dekadën e fundit ( ) nuk është bërë asnjë investim për shtimin e kapaciteteve të ujit në liqenet artificiale, as në kapacitetet prodhuese, e as në mirëmbajtjen e pajisjeve për pastrimin dhe filtrimin. Pas vitit 1999 ujësjellësi rajonal Batllava ka pasur donacione në: mjete 92 Fletushka NPK Trafiku Urban prezantim i kompanisë, Prishtinë. 93 Po aty 94 Index Kosova Studim për Komunën e Prishtinës - Hulumtim kuantitativ me qytetarë të Prishtinës marsprill Deklaratë e Skënder Bublakut, drejtor i Mirëmbajtjes dhe distribuimit, ujësjellësi rajonal Batllava Deklaratë e Skënder Bublakut, drejtor i Mirëmbajtjes dhe distribuimit, ujësjellësi rajonal Batllava

33 teknike, pjese ndërrimi, instalime në rrjetin e ujësjellësit dhe kanalizimit, ujëmatës, rikonstruktim objektesh ekzistuese (stacione pompash, galeri, gypa, klorizues). Lista e donatorëve përfshin organizata qeveritare dhe joqeveritare: AER-i, DIFID, KFW, Qeveria norvegjeze, CDF-ja. Sipas vlerësimeve të përafërta të zyrtarëve të ujësjellësit humbjet e ujit sillen rreth 30-35%. Por në këtë kategori kryesisht bëjnë pjesë shpenzimet brenda ndërtesave dhe objektet e tjera si edhe nga shfrytëzimi joracioanl, kurse humbjet në rrjet mund të sillen 10-15% 97 Por, sa për krahasim, për Londrën vlerësohet se 1/3 e ujit humbset para se të arrijë te konsumatori 98. Shakalla e kyçjes së banorëve të Prishtinës në sistemin e kanalizimit vlerësohet të jetë rreth 80%. Lista e problemeve të UR Batllava përfshinë: rrjetin e vjetër të ujit, kapacitetet ekzistuese të prodhimit shumë më të vogla se nevojat për ujë, mospagesa në shkallë të duhur nga konsumatorët, kyçjet pa pëlqimin e ujësjellësit dhe rrezikimi i furnizimit nga qytetarët që kyçen në mënyrë jo të rregullt. 99 Infrastruktura ligjore e cila do të rregullonte të gjitha këto çështje ende nuk është vendsur, por është duke u punuar në atë plan. Derisa të miratohen këto ligje për tërë Kosovën Batllavës i mbetet t i luftojë të gjitha këto probleme duke u mbështetur në një numër rregulloresh interne. Kanalizimi dhe furnizimi me ujë e zë vendin e 4 dhe të 5 në listën e shërbimeve publike, të cilave, sipas qytetarëve, urgjentisht duhet t u kushtohet vëmendje nga komuna 100. Kurse nota mesatare për shërbimet e ujit dhe 97. Deklaratë e Skënder Bublakut, drejtor i Mirëmbajtjes dhe distribuimit, ujësjellësi rajonal Batllava BBC News: A third of the water goes down the drain before it ever reaches the tap Sarah Harris, Deklaratë e Skënder Bublakut, drejtor i Mirëmbajtjes dhe distribuimit, ujësjellësi rajonal Batllava Index Kosova Studim për Komunën e Prishtinës - Hulumtim kuantitativ me qytetarë të Prishtinës mars-prill kanalizimit (në shkallë 1 deri 10) është 3, Hortikultura : Njollat e gjelbra Sipas standardeve ndërkombëtare, për një kokë banori në një qytet duhet të ekzistojnë 19,5 deri 22 metra katrorë sipërfaqe të gjelbëruara. Kurse Prishtina, me 3,5 para lufte dhe me 1,7 metra katrorë gjelbërim për kokë banori, pas lufte, nuk e përmbush as 1/9 e këtij standardi 102. Hortikultura është ndërrmarje komunale publike e cila ka për detyrë të kujdeset për hapësirat e gjelbra si dhe të bëjë projektimin dhe ndërtimin e sipërfaqeve të reja të gjelbëruara. Në Prishtinë nuk ka hapësira të cilat do të mund të quheshin parqe. Më shumë kemi të bëjmë me disa njolla të gjelbra se sa me hapësira të mirrëfillta të gjelbrura në të cilat mund të zhvillohen aktivitete rekreative. E vetmja hapësirë e cila sado kudo mund të quhet park gjendet në njërën prej kodrave të qytetit, jo edhe aq e arritshme për shumicën e qytetarëve. Kjo hapësirë, falë një donacioni të Qeverisë italiane, në vitin 2001 është shpëtuar nga fati të cilin ia kanë caktuar qytetarët e Prishtinës të shndërrohet edhe në një deponi tjetër të egër për mbeturina. Por hapësira më e madhe e gjelbër me të cilën menaxhon Hortikultura gjendet në periferi të Prishtinës. Ky është parku Gërmia që ka një sipërfaqe prej ha tokë të mbuluar me drunj. Mirëpo edhe në mushkëritë e Prishtinës, si quhet ndryshe ky park nga qytetarët, përpos drunjve kanë filluar të lëshojnë rrënjë edhe ndërtimet pa leje, në të cilat numërohen shtëpi banimi, hotele, restorante si edhe kiosqet mobile. Për të shfrytëzuar këtë hapësirë, të vetmen, çdo qytetar i motorizuar duhet të paguajë 1 euro nga të cilat komuna në muaj mbledh rreth euro e të cilat nuk dihet saktë se ku derdhen. Supozohet se shfrytëzohen për 101 Index Kosova Studim për Komunën e Prishtinës - Fokus grup me menaxherë të ndërmarrjeve publike dhe atyre private të Prishtinës, mars-prill Një zyrtar i NSHP Hortikultura 33

34 zbrazjen e shportave me mbeturina që janë të vendosura në park 103. Sipas zyrtarëve komunalë, Hortikultura nuk ofron shërbime të kualitetit të lartë. Madje sipas tyre ajo është një ndërmarrje katastrofë e cila me shumicë financohet nga komuna. Kurse zyrtarët e kësaj ndërmarrjeje arsyetohen me mungesë fondesh pasi që nga euro të kërkuara për vitin 2002 nga komuna janë miratuar vetëm euro për këtë ndërmarrje Termokosi : Asgjë sikur dielli Një numër i madh qytetarësh të Prishtinës që janë të kyçur në rrjetin e Ngrohtores së qytetit dhe me përvojë të mjaftueshme për mbijetesë në ditët e dimrit e dinë se ndonjëherë e vetmja shpresë për ngrohjen e banesave të tyre është parashikimi meteorologjik për ngritjen e temperaturave. Ngrohtorja e qytetit Prishtinë ka një rrjet prej 58 km gypa dhe sistemi i saj daton nga viti Rrjeti shpërndarës është edhe problemi kryesor që ndikon në cilësinë e dobët të shërbimeve të kësaj ndërmarrjeje. Në çastin kur Termokosi lëshon presionin mbi 13 atmosfera, shkatohen rrjedhje të mëdha në sistem për shkak të vjetërsisë së gypave 105 Si rezultat i kësaj, lagjet të cilat janë të vendosura në pjesë më të larta qyteti (p.sh. Kodra e Diellit ) kanë pasur ngrohje në sasi modeste apo fare nuk kanë gëzuar këtë komoditet. E vetmja alternativë për këtë lagje, siç është cekur disa herë nga zyrtarë të kësaj ndërmarrjeje, është ndërtimi i një nënstacioni. Me gjithë investimin të rreth 10 milionë euro gjatë 4 vjetëve të fundit 106, duket se Termokosit do t i nevojiten investime shtesë në mënyrë që sezonën e ardhshme të tymosë dhe të ngrohë më shumë qytetarët. Edhe kjo ndërmarrje është nën menaxhimin e AKM-së dhe sipas zyrtarëve ndërkombëtarë, po t i dorëzohej në kompetenca të plota Komunës së Prishtinës, siç insistojnë disa zyrtarë të lartë vendës, komuna do të përfundonte me një vrimë të zezë në buxhetin e saj 107. Pos problemeve me infrastrukturë, kjo ndërmarrje ndeshet edhe me një përqindje shumë të ulët të pagesës së shërbimeve nga qytetarët (të dhëna të sakta nuk ka). 6. Ndërmarrja Publike Banesore: Kronikë e një keqpërdorimi të paralajmëruar Disa ditë pas emërimit të drejtorit të NPBsë, një nga anëtarët e panelit selektues ka shprehur pakënaqësinë për kandidatin e përzgjedhur duke thënë: Kam bindjen se ka pasur 2-3 kandidatë të tjerë më të kualifikuar për këtë post 108. Më shumë se një vit e gjysmë ç prej se është bërë kjo deklaratë, më , policia e UNMIK-ut në bashkëpunim me AKM-në kanë marrë vendimin për mbylljen e kësaj ndërmarrjeje të dyshuar për korrupsion. Kurse drejtori i zgjedhur në qershor të vitit 2001, Nexhbedin Sherifi, ka përfunduar nën hetime. Kjo ndërmarrje menaxhon me rreth banesa të cilat janë në pronë komunale dhe me një numër të konsiderushëm lokalesh afariste (dyqane) të shtrira në tërë qytetin Prishtinë. Nga të ardhurat e këtyre lokaleve, një numër shumë i vogël i të hyrave ka përfunduar në komunë. Sipas akuzave, i tërë pazari ditor është dorëzuar në një prej bankave komerciale. Me gjithë keqpërdorimet dhe dëmtimet e fondeve të komunës kjo nuk ka paraqitur kurrfarë pengese për zyrtarë të komunës në dhëniën e lejës për ndërtim, në disa raste për këtë ndërmarrje apo në blerjen e banesave private nga po ajo Minat e kanë shpëtuar dhe e kanë djegur Gërminë, Koha ditore Po aty 105 Deklaratë e Osman Hajdinit, zyrtar i AKM-së, dhënë gazetës Koha ditore As 10 milionë euro nuk i mbyllën të gjitha vrimat në rrjetin e Termokosit, Koha ditore Intervistë me Dmitry Pozhidaev, zëvendëspërfaqësues i UNMIK-ut në Komunën e Prishtinës. 108 Zyrtarë të ndryshëm kanë marrë banesa dhe lokale nëpërmjet NPB-së, Koha ditore Po aty. 34

35 Qendra e prodhimit të të gjitha të këqijave tregohet me dy fjalë: paaftësia dhe papërgjegjësia 110. Kjo fjali e një menaxheri të një ndërmarrjeje private dhe të një qytetari të Prishtinës përshkruan më së miri atë që ka ndodhur me NPB-në. Me potencialin (pronën) që ka NPB-ja do të mund të shndërrohej në një peshk të artë për tërë Komunën e Prishtinës nëse do të menaxhohej në mënyrë më adekuate. 110 Index Kosova Studim për Komunën e Prishtinës - Fokus grup me menaxherë të ndërmarrjeve publike dhe atyre private të Prishtinës, mars-prill

36 VII. KOMUNA, EKONOMIA DHE PROFESORI 111 Komuna e Prishtinës konsiderohet qendër kryesore ekonomike, me një numër të madh ndërmarrjesh publike, shoqërore dhe private, ku jetojnë rreth 1/4 e popullatës së Kosovës, rreth banorë 112. Si një qendër e tillë, planifikimi, menaxhimi dhe përkrahja për zhvillimin e ekonomisë është me peshë të madhe, jo vetëm për Prishtinën, por edhe ndikon në zhvillimet në tërë Kosovën. Këtu komuna do të mund të luante një rol të rëndësishëm në krijimin e kushteve themelore për zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik, gjë që theksohet edhe në statutin e saj të bazuar në Rregulloren 2000/45. A. Si shpenzohet buxheti i Komunës së Prishtinës? Sipas të dhënave të Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë, Komuna e Prishtinës si komuna më e madhe në Kosovë kishte grantin qeveritar nga Ministria e Financave dhe e Ekonomisë në shumë totale prej eurosh për vitin fiskal Ndërsa nga buxheti i komunës për vitin 2001 janë bartur në vitin 2002 edhe euro. Pos kësaj, të hyrat e parapara të Komunës së Prishtinës për vitin 2002 ishin në shumë prej gjithsej eurosh nga të cilat sosh ishin të hyra të parashikuara të ardhura nga administrata e përgjithshme gjatë vitit fiskal 2002, ndërsa euro ishin të hyra të parashikuara për vitin 2002 nga institucionet e edukimit. Në fund, Komuna e Prishtinës barti mjete të të hyrave vetjake nga viti 2001 në vitin 2002 në shumë totale prej eurosh. 111 Derisa disa qytete më të vogla në Kosovë kanë strategji 2-3-vjeçare për zhvillim ekonomik, Prishtina si kryeqytet e udhëhequr për më shumë se dy vjet nga një profesor i ekonomisë nuk ka një strategji të tillë! - Intervistë me Dmitry Pozhidaev, zëvendëspërfaqësues i UNMIK-ut në komunë, LOGO, 24 prill Raporti vjetor i Komunës së Prishtinës për vitin Sipas kësaj, buxheti i përgjithshëm i Komunës së Prishtinës në dispozicion për vitin 2002 ishte euro. Sipas të dhënave nga raporti i Komunës së Prishtinës për vitin 2002, deri në nëntor, del se Komuna e Prishtinës ka gjeneruar këto të hyra vetjake: 69% prej të hyrave të planifikuara për vitin 2002 nga gjobat në trafik; 19,48% të pagesave të planifikuara për vitin 2002 për leje biznesi; 59,21% të të hyrave të planifikuara nga qiratë për vitin 2002dhe, 53,3 % të parave të parashikuara nga reklamat në pronë komunale. Komuna e Prishtinës në fund të muajit nëntor të vitit 2002 kishte gjeneruar 66,95% të të hyrave të parashikuara për vitin 2002 që është nën nivelin e kënaqshëm. Nga ky fakt është vështirë të arrihet parashikimi i vitit Në bazë të analizës vihet re se komuna nuk i shfrytëzon në masë të duhur burimet e saj për të hyra vetjake. Komuna ka në pronësi të veten një sasi të madhe të tokës dhe patundshmërive të tjera. Disa prej tyre janë në lokacione shumë atraktive në qytetin Prishtinë, nga të cilat komuna do të mund të gjeneronte një pjesë të madhe të të hyrave. Fakti që 40% e të hyrave vetjake për Komunën e Prishtinës vijnë nga gjobat në trafik tregon për joqëndrueshmërinë e planifikimit financiar të saj. Këto gjoba në trafik sillen në komunë nga policia, pra komuna nuk shfrytëzon asnjë nga resurset e saj. Paratë në buxhetin e Prishtinës janë të hollat që vijnë nga letratdokumentat të cilat komuna i lëshon për qytetarët apo shërbimet gjeodete. Nëse kjo nuk është menaxhim jo i mirë financiar, atëherë ç është? 113 Mbledhja e ulët e të hyrave vetjake dhe struktura jo e shëndoshë e të hyrave vetjake është një çështje për brengosje serioze. 113 Intervistë me Dmitry Pozhidaev, zëvendëspërfaqësues i UNMIK-ut në komunë, LOGO, 24 prill

37 Tabela e mëposhtme paraqet nivelin e shfrytëzimit të mjeteve financiare nga buxheti i Komunës së Prishtinës. buxhetore në bazë të departmentit përkatës dhe vitit. Komuna e Prishtinës ka katër departmente kryesore që janë njësi të ndara Buxheti i Komunës së Prishtinës në fillim të vitit ,391, Shpenzuar deri në fund të muajit dhjetor ,048, Zotimet dhe obligimet e papaguara deri në fund të vitit ,423, Buxheti i mbetur në fund të vitit 2002 i pazotuar dhe i paobliguar 919, Burimi: Ministria e Financave dhe e Ekonomisë Nga tabela del se Komuna e Prishtinës ka shpenzuar 80% të buxhetit fillestar gjatë vitit % e buxhetit ka mbetur pa u shpenzuar, por në formë të zotimeve dhe obligemeve ndaj kontraktorëve. Në fund, vetëm 5% e buxhetit ka mbetur pa u shfrytëzuar dhe nuk është zotuar ndaj kontraktorëve. Sipas praktikave më të mira buxhetore, shfrytëzimi i mjeteve financiare nga Komuna e Prishtinës gjatë vitit 2002 ishte në nivel mbimesatar nëse krahasohet me komuna të tjera dhe me institucione të tjera shpenzuara nga buxheti i konsoliduar i Kosovës. Megjithatë, ka mundësi për të përmirësuar edhe më tej shpenzimin e buxhetit komunal. Tabela e mëposhtme detajizon burimet Buxheti i Komunës së Prishtinës 2002 shpenzuese e ato janë: Departmenti i administratës së përgjithshme; Departmenti i zyrës së komuniteteve lokale; Departmenti i edukimit; dhe Departmenti i shëndetësisë. Të gjitha të hyrat dhe grantet e bartura nga viti 2001 vijnë nga Departmenti i administratës së përgjithshme. Ndërsa në vitin 2002 të hyrat vijnë nga Departmenti i administratës së përgjithshme dhe nga Departmenti i edukimit. Granti i përgjithshëm qeveritar në vitin 2002 është ndarë proporcionalisht Edukimi (41%), Administrata (31%), Shëndetësia (26%) dhe Zyra e komuniteteve lokale (2%). Granti i Aadministratës së Përgjithshme nga , Departmenti i administrates së përgjithshme 3,623, Departmenti i zyrës së komuniteteve lokale 165, Departmenti i edukimit 4,774, Departmenti i shëndetësisë 2,968, Granti i përgjithshëm qeveritar në ,531, Të hyrat nga Departmenti i administratës së përgjithshme 2,964, Të hyrat nga Departmenti i edukimit 482, Të hyrat e komunës në ,447, Të hyrat e Departmentit të administratës së përgjithshme Nga ,260, BUXHETI i PËRGJITHSHËM ,391, Burimi: Ministria e Financave dhe e Ekonomisë 37

38 Nëse analizohen ndaras të gjitha departmentet në Komunën e Prishtinës, mund të identifikohen disa praktika buxhetore që janë të zakonshme në Komunën e Prishtinës. Tabela e mëposhtme paraqet buxhetin e Departmentit të administratës së përgjithshme. Buxheti i pagave është shfrytëzuar në maksimum gjatë vitit 2002, në shkallë 99.5%, derisa buxheti i mallrave dhe i shërbimeve është shfrytëzuar më pak, 82.7%. Ndërsa mjetet buxhetore të bartura nga viti 2001 në vitin 2002 prapë mbeten pa u shfrytëzuar dhe 47% e tyre duhet të barten përsëri në vitin Sa u përket shpenzimeve racionale, mund të vërehet trendi i ngritjes së shpenzimeve. Shumica e shpenzimeve për mallrat dhe shërbimet janë bërë në muajin dhjetor 2002 dhe mjetet e shpenzuara në çerekun e fundit të vitit e kalojnë shumën e tre çerekëve paraprakë. Si shembull, nga tabela e mëposhtme mund të shohim se në muajin janar nga euro të buxhetuara janë shpenzuar vetëm që nuk është as 10% a asaj që është buxhetuar. Ndërsa për po të njëjtën vijë buxhetore për muajin tetor të po të njëjtit vit, nga të buxhetuara janë shpenzuar 792,600 që është 368% e shumës së buxhetuar për këtë muaj! Kjo mund të indikojë se planifikimi i buxhetit dhe shpenzimet nuk janë bërë në mënyrë racionale. Komuna e Prishtinës Departmenti i administratës së përgjithshme Pasqyra financiare 2002 (Buxheti ndaj shpenzimeve aktuale) Pagat & Pagesat Mallrat & Shërbimet Të hyrat Të gjitha shifrat në EUR Buxheti Aktuale Buxheti Aktuale Buxheti Aktuale Janar 86,446 92, ,509 20, ,053 2,092 Shkurt 86,446 88, , , ,053 23,293 Mars 86,446 93, ,509 55, ,053 32,660 Totali për çerekun e parë 259, , , , ,159 58,045 Prill 86,446 86, , , ,053 19,544 Maj 86,446 85, ,509 90, ,053 21,538 Qershor 86,446 81, , , , ,271 Totali për çerekun e dytë 259, , , , , ,353 Korrik 86,446 81, ,509 60, , ,341 Gusht 86,446 84, , , ,053 27,322 Shtator 86,446 86, ,509 62, ,053 63,920 Totali për çerekun e tretë 259, , , , , ,582 Tetor 86,446 62, , , ,053 76,583 Nëntor 86,446 93, , , , ,073 Dhjetor 86,446 95, , , , ,444 Totali për çerekun e katërt 259, , ,527 1,167, , ,099 Gjithsej nga ,037,352 1,032,319 2,586,108 2,113,183 2,964,636 1,266,079 Gjithsej nga të hyrat , ,309 1,260, ,355 Gjithsej ,037,352 1,032,319 2,737,741 2,264,492 4,225,093 2,238,434 Dallimi në përqindje 99.5% 82.7% 53.0% Gjithsej - Departmenti i administratës së përgjithshme Komuna e Prishtinës ,535,245 Burimi: Ministria e Financave dhe Ekonomisë 38

39 Tabela e mëposhtme paraqet shpenzimet aktuale në Departmentin e Zyrës së Komuniteteve Lokale. Ky department ka shfrytëzuar 87.9% të mjeteve për paga, ndërsa vetëm 35.4% të mjeteve dedikuar për mallra dhe shërbime. Ndërsa shpenzimi i mjeteve në këtë department duket të jetë më racional dhe i shpërndarë mirë nëpër tërë vitin edhe pse ka disa muaj në fillim të vitit pa shpenzime fare. Komuna e Prishtinës - Departmenti i zyrës së komuniteteve lokale Pasqyra financiare 2002 (Buxheti vs. Shpenzimet aktuale) Mallrat & Pagat & Pagesat Shërbimet Të hyrat Të gjitha shifrat në EUR Buxheti Aktuale Buxheti Aktuale Buxheti Aktuale Janar 4,995-8, Shkurt 4,995 4,182 8, Mars 4,995 3,950 8,790 1, Totali për çerekun e parë 14,985 8,132 26,370 1, Prill 4,995 4,136 8, Maj 4,995-8, Qershor 4,995 4,043 8, Totali për çerekun e dytë 14,985 8,179 26,370 1, Korrik 4,995 6,026 8,790 10, Gusht 4,995 6,230 8, Shtator 4,995 6,230 8, Totali për çerekun e tretë 14,985 18,485 26,370 10, Tetor 4,995 5,998 8,790 5, Nëntor 4,995 6,230 8,790 4, Dhjetor 4,995 5,642 8,790 14, Totali për çerekun e katërt 14,985 17,869 26,370 23, Gjithsej nga ,940 52, ,480 37, Gjithsej nga të hyrat Gjithsej ,940 52, ,480 37, Dallimi në përqindje 87.9% 35.4% 0.0% Gjithsej - Departamenti i zyrës së komuniteteve lokale - Komuna e Prishtinës ,038 Burimi: Ministria e Financave dhe Ekonomisë Tabela e ardhshme paraqet shpenzimet në Departmentin e edukimit. Përsëri vërehen fenomenet e njëjta. Buxheti i pagave është shfrytëzuar në maksimum, 99.3%, ndërsa buxheti i mallrave dhe i shërbimeve 82.6%. Edhe në këtë department vërehen shpenzime të mëdha në muajt e fundit të vitit ku shpenzimet në çerekun e fundit janë 3 herë më të mëdha sesa shpenzimet në çerekun e tretë të vitit

40 Komuna e Prishtinës - Departmenti i edukimit Pasqyra financiare 2002 (Buxheti vs. Shpenzimet aktuale) Mallrat & Pagat & Pagesat Shërbimet Të hyrat Të gjitha shifrat në EUR Buxheti Aktuale Buxheti Aktuale Buxheti Aktuale Janar 336,332 86,319 61,524-40,216 - Shkurt 336,332 86,625 61,524-40,216 - Mars 336,332 87,494 61,524 50,275 40,216 - Totali për çerekun e parë 1,008, , ,572 50, ,648 - Prill 336,332 85,448 61,524 30,803 40,216 - Maj 336,332 84,346 61,524 24,443 40,216 37,126 Qershor 336,332 85,982 61,524 46,720 40,216 22,301 Totali për çerekun e dytë 1,008, , , , ,648 59,428 Korrik 336, ,369 61,524 65,549 40,216 25,036 Gusht 336, ,770 61,524 15,960 40,216 - Shtator 336, ,233 61,524 25,226 40,216 15,617 Totali për çerekun e tretë 1,008,996 1,393, , , ,648 40,653 Tetor 336, ,431 61,524 29,363 40,216 38,263 Nëntor 336, ,753 61,524 26,779 40,216 27,954 Dhjetor 336,332 1,134,084 61, ,513 40, ,437 Totali për çerekun e katërt 1,008,996 2,099, , , , ,653 Gjithsej nga ,035,984 4,008, , , , ,734 Gjithsej nga të hyrat Gjithsej ,035,984 4,008, , , , ,734 Dallimi në përqindje 99.3% 82.6% 61.3% Gjithsej - Departmenti i edukimit Komuna e Prishtinës ,914,219 Burimi: Ministria e Financave dhe Ekonomisë 40

41 Tabela e fundit paraqet shpenzimet në Departmentin e Shëndetësisë. Ky department po ashtu ka shfrytëzuar mirë buxhetin e pagave, ndërsa buxhetin e mallrave dhe shërbimeve e ka shfrytëzuar më pak se 60%. Edhe këtu si në të gjitha departmentet e tjera vërehen ngritje drastike e shpenzimeve në muajt e fundit të vitit Komuna e Prishtinës duhet të bëjë auditimin e jashtëm dhe të brendshëm sipas rregulloreve në funksion në Kosovë. Auditimi i brendshëm bëhet nga institucioni i Auditorit të Përgjithshëm të Kosovës, institucion ky që është në themelim e sipër. Ndërsa auditimi i jashtëm bëhet nga auditorë të pavarur. Auditimi i fundit i bërë në Komuna e Prishtinës - Departmenti i shëndetësisë Pasqyra financiare 2002 (Buxheti vs. Shpenzimet aktuale) Pagat & Pagesat Mallrat & Shërbimet Të hyrat Të gjitha shifrat në EUR Buxheti Aktuale Buxheti Aktuale Buxheti Aktuale Janar 162, ,788 85, Shkurt 162, ,075 85, Mars 162, ,231 85, Totali për çerekun e parë 486, , , Prill 162, ,729 85,231 17, Maj 162, ,807 85,231 8, Qershor 162, ,174 85,231 3, Totali për çerekun e dytë 486, , ,693 29, Korrik 162, ,588 85,231 17, Gusht 162, ,402 85,231 99, Shtator 162, ,189 85,231 4, Totali për çerekun e tretë 486, , , , Tetor 162, ,667 85,231 38, Nëntor 162, ,807 85,231 18, Dhjetor 162, ,387 85, , Totali për çerekun e katërt 486, , , , Gjithsej nga ,945,836 1,932,844 1,022, , Gjithsej nga të hyrat Gjithsej ,945,836 1,932,844 1,022, , Dallimi në përqindje 99.3% 56.3% 0.0% Gjithsej - Departmenti i shëndetësisë - Komuna e Prishtinës ,509,065 Burimi: Ministria e Financave dhe e Ekonomisë Nga buxheti total i paraparë për Komunën e Prishtinës, në fund të vitit, në xhirollogarinë e komunës kanë mbetur 20.4% të mjeteve të pashfrytëzuara, që në të holla është euro (3 milionë). Nga ana tjetër nevojat, kërkesat dhe ankesat e qytretarëve të Prishtinës janë shumë të mëdha. Një shumë e tillë e mjeteve të pashfrytëzuara tregon menaxhimin e dobët dhe joracional të mjeteve gjatë vitit fiskal. Komunën e Prishtinës ishte auditim i jashtëm i kryer nga kompania e mirënjohur Deloitte Touche Tohmatsu. Sipas auditimit të kryer në pjesën e dytë të vitit 2002, Komuna e Prishtinës është certifikuar si komunë që ka plotësuar parakushtet e auditorit të pavarur. Pas certifikimit, Komuna e Prishtinës ashtu sikur edhe komunat e tjera do të ketë këtë skemën e më poshtme organizative për fushat e thesarit, buxhetit dhe financave: 41

42 Kryeshefi i ekzekutivit Kryeshefi financiar Kryesuesi i Departamentit të financave (Zytar aprovues) Departamenti i thesarit (Zyrtar autorizues) Departamenti i buxhetit Zyrtar certifikues Stafi për procesim të llogarive B. Aty ku mund të ndihmojë, komuna pengon Në Prishtinë janë të koncentruara ndërmarrjet më të mëdha publike, shoqërore dhe private, siç janë KEK-u, PTK-ja, Higjienateknika, Ndërmarrja Publike Banesore, ndërmarrja hoteliere Kosova, etj. PTK-ja është e vetmja ndërmarrje publike kosovare që është themeluar ekskluzivisht nga rregullorja e veçantë e UNMIK-ut. PTKja ofron shërbime postare dhe të telekomunikimit duke përdorur infrastrukturën publike ekzistuese së bashku me infrastrukturën e re apo të riparuar nga qershori i vitit Derisa shërbimi postar aktualisht operon me humbje, shërbimet e telefonisë fikse dhe mobile gjenerojnë rezultate financiare pozitive që kompensojnë humbjet në shërbimin postar, duke siguruar fonde për riparim dhe zhvillim të rrjeteve telekomunikuese. Edhe pse hyn në grupin e ndërmarrjeve publike të Komunës së Prishtinës, PTK-ja nuk administrohet nga Komuna e Prishtinës. Po ashtu, Komuna e Prishtinës nuk administron as ndërmarrjet e tjera shoqërore që janë në territorin e saj, pasi që me themelimin e Agjencisë Kosovare të Mirëbesimit (AKM) nëpërmjet rregullores së UNMIK-ut, AKM-ja ka marrë përsipër përgjegjësinë e administrimit të të gjitha ndërmarrjeve publike dhe shoqërore deri në kohën kur ato të privatizohen. Prandaj, autoritetet e Prishtinës kryesisht nuk janë dhe nuk mund të mbahen përgjegjëse për sukseset, në të vërtetë dështimet e ndërmarrjeve shoqërore që ndodhen në territorin që është nën jurisdiksionin e saj. Por, KK-ja e Prishtinës ka kompetenca dhe përgjegjësi të ndihmojë bizneset private në territorin e saj. Ndërmarrjet private në Komunën e Prishtinës nuk kanë përkrahje nga Komuna e Prishtinës. Një ndërmarrje kosovare apo e huaj sot nuk është e inkurajuar për të bërë investime private në Komunën e Prishtinës. Arsyet qëndrojnë në shkallën e lartë të rrezikut për investime të tilla për shkak të mungesës së ligjeve adekuate për mbrojtje dhe siguri investimesh. Komuna nuk ka një strategji të qartë si të bëjë kurajimin dhe shtytjen që komuna mund t i japë sektorit privat. Komuna e Prishtinës ka mundësi të mira për të dhënë me qira toka dhe objekte të 42

43 ndryshme që janë në pronësi të saj e që për biznesin privat janë ideale për zhvillimin e aktiviteteve ekonomike. Në këtë aspekt Komuna e Prishtinës duhet të favorizojë iniciativat për prodhime dhe shërbime me vlerë të shtuar. Prishtinës nuk i duhen më shumë depo të mëdha importi. Por, i duhen objekte prodhimi, qendra shërbimesh me vlerë të shtuar dhe qendra biznesi të nivelit evropian e amerikan. Pos këtij transformimi që do të ndodhë, duhet të ndodhë edhe transformimi tjetër, nga tregtia në prodhim dhe shërbime me vlerë të shtuar, pa të cilin Kosova nuk do të mund të përmirësonte statusin e vet në rajon. Komuna mund të ndihmojë më shumë biznesmenët privatë në këtë aspekt. Nga ana tjetër Komuna e Prishtinës mund të përdorë edhe një komponente të saj për shtytje të prodhimit dhe shërbimeve me vlerë të shtuar. Është fjala për dhënien e lejeve për ndërtim. Këtu komuna mund të ndikojë që të gjitha rrugëdaljet e Prishtinës dhe e tërë rrethina e saj me të vërtetë të shndërrohen në zona industriale të prodhimit. Në lagjen Veternik, për shembull, 90 % të objekteve të reja janë të destinuara për depo importi. Përsëri, komuna duhet të këtë një strategji më të mirëfilltë për dhënien e tokave me qira. Dihet se komuna jep me qira toka në afat kohor deri në 10 vjet, zakonisht, e më shumë se 10 vjet në raste speciale me lejen e pushtetit qendror. Raste speciale duhet të konsiderohen të gjitha iniciativat prodhuese dhe shërbyese me vlerë të shtuar që kanë për synim investime afatëgjata të kapitalit dhe veprimtarisë në Kosovë. Ramazan Hajdini, shqiptaro-amerikan i cili kishte ardhur që të investonte në Prishtinë pas 30 vjetësh në Chichago, SHBA, ku kishte pasur një numër restorantesh dhe kishte grumbulluar kapital të cilin dëshironte ta investonte në Kosovë, është kthyer i zhgënjyer në SHBA pasi është penguar të investonte në Kosovë. Në Prishtinë as që më kthyen përgjigje në kërkesën për truallin ku desha të ndërtoja fabrikën. Në Burim më kërcënuan vetëm pse kisha ofertuar për restorantin Trofta. Në këto rrethana nuk ia vlen të investoj kapitalin që e fitova për tridhjetë vjet pune, është Kodi Aktiviteti Numri i ndërmarrjeve të regjistruara A Bujqësi, gjueti dhe pylltari 19 B Peshkatari 2 C Miniera dhe xehetari 12 D Prodhimtari 461 E Energji elektrike, gaz dhe ujësjellës 3 F Ndërtimtari 260 G Shitja me shumicë e pakicë, riparimi i 2687 automjeteve motorike, motoçikletave dhe pajisjeve shtëpiake H Hotelet dhe restorantet 528 I Transport, deponim dhe komunikime 1197 J Ndërmjetësime financiare 22 K Patundshmëri, qiradhënie dhe aktivitete biznesi 175 L Administratë publike dhe mbrojtje, sigurimi 6 social i detyrueshëm M Arsim 48 N Shëndetësi dhe punë sociale 70 O+P+Q Aktivitete të tjera 230 Të gjitha ndërmarrjet në Komunën e Prishtinës 5720 Burimi: Zyra statistikore e Kosovës, të dhënat sipas dhejtorit

44 shprehur z.hajdini 114 Kosova ka ndërmarrje private të regjistruara ndërsa Komuna e Prishtinës ka më se biznese private. Pjesa më e madhe e tyre janë dyqane të vogla familjare me më pak se 10 puntorë. Sipas të dhënave të Zyrës statistikore të Kosovës, në Komunën e Prishtinës, në fund të vitit 2000, kishte gjithsej biznese të regjistruara të cilat janë të paraqitura sipas aktivitetit përkatës në tabelën e mësipërme. Në bazë të të dhënave të Komunës së Prishtinës prej fillimit të regjistrimit të bizneseve, në vitin 2000, deri në fund të vitit 2002, në Kosovë janë regjistruar më se 13,000 biznese. Ekziston një tendencë e zvogëlimit të numrit të kompanive të reja që regjistrohen. Më se 80% e të gjitha ndërmarrjeve janë regjistruar gjatë viteve , ndërsa gjatë vitit 2002 në Kosovë janë regjistruar vetëm 2,406 sosh. Në regjistrimin e ndërmarrjeve vërehet edhe një çështje serioze për brengë e që është struktura jo e balancuar e ekonomisë komunale me një lëvizje të tregut drejt sektorit të tregtisë dhe shërbimeve, por pa ndonjë shtim të dukshëm në sektorin e prodhimit. Deri në fillim të vitit 2003, Komuna e Prishtinës ka pasur përgjegjësinë për regjistrimin e bizneseve të reja. Nga fillimi i vitit 2003, kjo përgjegjësi është bartur në kompetenca të Ministrisë së Tregtisë dhe Industrisë duke përfunduar regjistrimin e përkohshëm të ndërmarrjeve dhe duke e transformuar këtë proces në regjistrim të përhershëm të ndërmarrjeve. Regjistrimi i një ndërmarrjeje private në Komunën e Prishtinës është shumë i lehtë. Aplikacionet për regjistrim përmanent të ndërmarrjeve pranohen rregullisht nga Regjistri kosovar i organizatave të biznesit dhe të emrave tregtarë, që është themeluar në tetor të vitit Mirëpo, Komuna e Prishtinës deri në muajin shkurt 2003 ka vazhduar të bëjë regjistrimin e përkohshëm të ndërmarrjeve 114 Koha ditore, 3 prill 2003, faqe 7 për shkak të moskompletimit të Zyrës së regjistrit të përmendur më sipër. C. Roli i pushtetit komunal në zhvillimin ekonomik dhe në zbutjen e papunësisë 1. Prishtina, nga shpresa në zhgënjim Gjatë viteve 60 dhe 70 në ish-rsfj, komunave u jepej më shumë pushtet, e në kuadër të këtij pushteti përfshihet edhe menaxhimi vetjak i buxhetit dhe planifikimi ekonomik. 115 Është kjo koha kur ka një progres të gjithanshëm në Komunën e Prishtinës, duke përfshirë edhe një zhvillim të shpejtuar ekonomik dhe shndërrim të Prishtinës nga një qytezë në qendrën më të madhe urbane të Kosovës. Prishtina gjatë viteve 80 do të ketë 854 km katrorë dhe banorë. 116 Tashti Prishtina ka 572 km katrorë. 117 Prishtina ndonëse nuk është shkatërruar shumë nga lufta, periudha para lufte dhe ajo e luftës e ka dëmtuar mjaft shumë në aspektin e zhvillimit ekonomik. Gjatë viteve 90 të shekullit të kaluar, banorët shumicë, shqiptarët, ishin zhveshur tërësisht nga çdo lloj pushteti. Pushteti komunal i dominuar nga serbët pakicë, nën dirigjimin e regjimit të Milosheviqit nuk krijoi kushte për një zhvillim të ri ekonomik dhe strukturë të re ekonomike çfarë e kërkonte periudha e paskomunizmit dhe ekonomia e tregut. Është kjo periudha kur Beogradi e shkatërroi tërë sistemin kushtetues të Kosovës dhe gjithashtu ndërhyri dhunshëm edhe në pushtetin komunal në Kosovë (emërtimi i kryetarëve serb të papërgatitur profesionalisht, vendosja e gjendjes së jashtëzakonshme nëpër komuna, zhveshja e pushtetit lokal nga shumë prej përgjegjësive 115 Zhvillimi Ekonomik Lokal në Kosovë, RIINVEST, 16 prill, 2002, faqe Po aty. 117 Kuvendi Komunal i Prishtinës, Drejtoria e Zhvillimit Rural, Planprogrami i zhvillimit rural për vitin 2003,

45 që i kishin pasur më herët etj.). 118 Mu në këtë periudhë Prishtina pësoi degradimin më të madh të mundshëm edhe në aspektin ekonomik. Në këtë kohë, zhvillimi ekonomik i Prishtinës favorizoi krijimin e një strukture ekonomike që mund të gjallëronte vetëm duke korruptuar zyrtarët e regjimit të Milosheviqit. Njerëzit orientoheshin në tregti dhe në veprimtari ekonomike shërbyese derisa prodhim kishte shumë pak, për të mos thënë aspak. Në këtë periudhë zë fill ekonomia e modës, që pak a shumë do të thotë të investohet në veprimtari që fillimisht kanë sukses, por që më vonë bëhen joprofitabile mu për shkak të përhapjes së madhe të tyre, si minimarkete, depo ushqimi, butiqe, kafene, restorante etj. Ndërmarrjet e mëdha shoqërore nga të cilat u dëbuan shqiptarët punonin për nevoja të regjimit të Milosheviqit ose u amortizuan tërësisht. Nuk kishte investime të komunës në infrastukturë dhe nxitje për investime private. Ndonëse kishte biznismenë që kishin përparuar edhe në këtë kohë, shumica e atyre që bënin biznese punonin për të mbijetuar dhe kishin telashe të mëdha nga pushteti i atëhershëm komunal. Pas luftës u vendos QPK-ja edhe në komuna dhe menjëherë pas saj UNMIK-u mori pushtetin real. Mungesa e infrastrukturës ligjore por edhe e mosdefinimit të përgjegjësive bëri që të ketë keqëpërdorime të mëdha me pronën komunale në këtë kohë. Ndonëse ishte më shumë periudhë e rindërtimit dhe vendosjes së bazave për një administratë të ardhshme, pati një gjallërim ekonomik, por jo zhvillim të qëndrueshëm ekonomik. Pas zgjedhjeve të para të lira në tetor të vitit 2001 pati shpresa për krijimin e kushteve për zhvillim të hovshëm dhe të qëndrueshëm ekonomik. Por, mbetet edhe shumë për t u bërë. As qeveria komunale e dalë nga zgjedhjet e para lokale nuk arriti që rrënjësisht ta ndërronte situatën. Probleme të shumta në këtë periudhë u paraqitën me ndërkombëtarët për shkak se fuqinë 118 Zhvillimi ekonomik lokal në Kosovë, RIINVEST, 16 prill, 2002, fq.57. financiare e drejtonin dhe e kontrollonin vetëm ata. Vetëm tashti në fillim të vitit 2003 përgjegjësit financiare i morën organet e pushtetit lokal në Komunën e Prishtinës dhe në shumicën e komunave të Kosovës. 119 Një situatë më e mirë nuk është edhe pas zgjedhjeve të dyta komunale. Vetëm pas gjashtë muajsh pas zgjedhjeve zgjedhen drejtorët e drejtorive komunale dhe si pasojë ende nuk ka filluar të shfrytëzohet buxheti komunal i këtij viti. Zgjedhjet komunale u mbajtën në tetor të vitit të kaluar. Prishtina vazhdon të ballafaqohet me probleme të mëdha në të gjitha drejtimet, probleme pak a shumë të ngjashme gati se në tërë Kosovën. Andaj duket i drejtë konstatimi në studimin e RIINVESTIT për zhvillimin e ekonomisë lokale se pushteti lokal në Kosovën e pasluftës po ballafaqohet me sfida shumë të mëdha, dëmet e luftës në fondin e banesave ende nuk janë eliminuar tërësisht, infrastruktura rrugore, e ujit dhe e energjisë elektrike në qytete është mjaft e vjetëruar dhe e parehabilituar tërësisht dhe tejet e mbingarkuar Zhvillim apo degradim ekonomik Siç u tha edhe më sipër në këtë punim, bazë të Rregullores 2000/45 për vetëqeverisjen e komunave të Kosovës dhe të statutit të Komunës së Prishtinës një prej përgjegjësive që ka Komuna e Prishtinës është edhe krijimi kushteve për zhvillimin e ekonomisë lokale. Në Rregulloren 2000/45, në nenin 3, ndër të tjera thuhet se komuna është përgjegjëse edhe për ofrimin e kushteve themelore lokale për zhvillim të qëndrueshëm ekonomik 121 Kjo çështje rregullohet njësoj edhe në statutin e Komunës së Prishtinës. 122 Sipas banorëve të Prishtinës në anketën e zhvilluar për këtë studim nga Index Kosova del se më se 69% të të anketuarëve në Komunën e Prishtinës 119 Komunat qeverisin buxhetin e tyre Koha ditore 18 dhjetor 2002, fq.6, 120 Zhvillimi Ekonomik Lokal në Kosovë, RIINVEST, 16 prill, 2002, fq Rregullorja 2000/45, Neni 3, fq Statuti i Komunës së Prishtinës, Neni 19, fq.7 45

46 besojnë se autoritetet lokale mund të zgjidhin problemet e tyre. E ndër këto probleme ato që kanë të bëjnë me pozitën e tyre ekonomike janë ndër më të rëndësishmet: 45 % papunësia dhe 22% rindërtimi ekonomik dhe infrastruktura Mosefektshmëria e i administratës komunale në ofrimin e shërbimeve më të mira qytetarëve që dëshirojnë të merren me biznes - Mosmenaxhimi i mirë i buxhetit të komunës Statusi i punës 40% 37% 35% 30% 25% 23% 20% 15% 14% 7% 16% 10% 4% 5% 0% Duke punuar Amvise Student Pensionist Invalid I papunë që kërkon punë I papunë që nuk kërkon punë Edhe sipas diskutimeve që janë bërë me një grup qytetarësh nga Index Kosova del se papunësia është një ndër problemet që ata i preokupon më së shumti. Madje ata mendojnë se komuna duhet të jetë e vëmendshme kur të licencojë firmat në mënyrë që të mos ndodhë (siç po ndodh ndonjëherë) që punëtorët të mos paguhen nga 2-3 muaj. 124 Është e qartë se roli i komunës vërtet është i rëndësishëm në mos thelbësor në zhvillimin ekonomik dhe në zbutjen e papunësisë. Ajo që e karakterizon zhvillimin ekonomik të Komunës së Prishtinës këto vitet e pasluftës është: - Mungesa e një kuadri ligjor adekuat dhe gjithëpërfshirës - Zhvillimi i një ekonomie stihike (ekonomi e modës apo e trendit) 123 Hulumtim për autoritetet lokale dhe shërbimet publike në Prishtinë, Index Kosova, prill Studim për Komunën e Prishtinës, Fokus grup me qytetarë banorë të Prishtinës, Index Kosova, marsprill Mosefektshmëria në vjeljen e hyrave komunale - Degradimi ekonomik i viseve rurale - Mungesa e një plani urbanistik. 3. Pa ligje Zhvillimi ekonomik nuk mund të paramendohet pa një aparaturë ligjore moderne dhe gjithëpërfshirëse. Të gjitha rregulloret aktuale dhe ligjet në fuqi janë të mangëta dhe nuk mund të rregullojnë shumë probleme të grumbulluara me vite të tëra. Legjislacioni i ri në këtë rrafsh do të duhej të ishte tepër i saktë edhe në përcaktimin preciz të raporteve ndërmjet pushtetit qendror dhe atij lokal. Konfliki i hërëpashershëm midis këtyre pushteteve (sidomos rreth përgjegjësive ndaj ndërmarrjeve publike komunale) 125 nuk mund të thuhet se ishte i parëndësishëm në ngecjen ekonomike të Komunës së Prishtinës. Gjendja aktuale e këtyre ndërmarrjeve është se sipas rregulloreve 2000/ dhe mbi të 125 Zhvillimi Ekonomik Lokal në Kosovë, RIINVEST, 16 prill, 2002, fq Nenet 1.2 dhe 2.2 (b dhe f), Rregullorja 2000/49 46

47 gjitha sipas asaj 2002/ Komuna e Prishtinës ligjërisht ka shumë pak pushtet në këto ndërmarrje. Andaj duhet pasur parasysh rëndësinë e veçantë që ka Prishtina si kryeqytet i Kosovës ku janë të vendosura institucionet kryesore të Kosovës dhe ku thyhen shumë interesa të ndryshme ekonomike dhe politike. Në këtë plan një rol të dorës së parë ka konflikti herë latent e herë i hapur që kohët e fundit po del në sipërfaqe ndërmjet ndërkombëtarëve dhe vendësve për çështjen e përgjegjësive. Në shumë çështje që kanë të bëjë direkt dhe indirekt me çështjen e zhvillimit ekonomik si çështja e pronës, privatizimit, sistemit gjyqësor e të tjera, institucionet e Kosovës dhe ato komunale ose nuk kanë përgjegjësi ose i kanë të gjymta. Kuvendi i Kosovës nuk ka miratuar ende ligjin për pronën, që është i domosdoshëm në procesin e privatizimit e që do të krijonte kushte për zhvillim ekonomik dhe hapjen e vendeve të reja punës. 4. Zhvillimi i një ekonomie stihike Fakti se ka munguar një vizion për zhvillimin ekonomik të Komunës së Prishtinës pas lufte, ka ndikuar që ajo që quajtëm më sipër ekonomia e modës të lulëzojë plotësisht në këtë periudhë. Minimarketet, restorantet, kafenetë, butiqet, pompat e karburanteve, kiosqet të paligjshme, u bënë veprimtaria kryesore ekonomike në Prishtinën e pasluftës. Kjo strukturë ekonomike ka filluar të prodhojë pasojat e para, sepse është e paaftë të absorbojë nevojat ekonomike të qytetarëve të Prishtinës. Në të shumtën e rasteve, për shkak të këtyre veprimtarive të shpeshta, ato nuk janë më profatibil. Një ndër defektet e saj është se tashti ka filluar të ndihet më të madhe papunësia dhe zhgënjimi e dëshpërimi në mundësinë e fitimit nga disa nga këto biznese. Nga ana tjetër, mosstimulimi i prodhimit (përkundrazi mund të thuhet se në Kosovë prodhuesit e 127 Neni 5 (5.1 dhe 5.5) si dhe neni 6, Rregullorja 2002/12 vendit destimulohen) dhe pengesat në privatizimin e ndërmarrjeve të mëdha dhe të mesme shoqërore, ka bërë që prodhimtaria të jetë në nivelin më të ultë të mundshëm. Sipas diskutimit të përmendur më sipër me qytetarë të Prishtinës, zhvillimi ekonomik i qytetit aktualisht do të duhej të orientohej në planin e themelimit të ndërmarrjeve të vogla me punëtorë si edhe në atë të turizmit (Gërmia). 128 Komuna e Prishtinës në këtë situatë ende nuk ka marrë asnjë hap serioz për të ndryshuar këtë situatë dhe të krijojë kushte për ndryshimin e strukturës ekonomike të kryeqytetit. Në këtë situatë del si domosdoshmëri që komuna të ketë një plan të qartë të zhvillimit ekonomik të Prishtinës. Ky plan duhet të ketë fazat, por edhe afatet e veta. Ai duhet të prezantohet dhe të miratohet në KK, por duhet të prezantohet edhe publikisht në mënyrë që pastaj qeveria komunale të japë përgjegjësi për realizimin apo mosrealizimin e planit për zhvillimin ekonomik të Komunës së Prishtinë, jo vetëm para KK-së, por edha para opinionit publik dhe gjithë qytetarëve të Prishtinës. Vetëm tashti, pas 3 vjetësh pas zgjedhjeve të para të lira komunale, sipas zyrtarëve të Drejtorisë së Ekonomisë, është duke u themeluar në kuadër të kësaj drejtorie shërbimi për plan dhe analizë, që do të duhej të trajtonte problemet e zhvillimit ekonomik të Prishtinës në të ardhmen. 5. Degradimi ekonomik i viseve rurale Në Komunën e Prishtinës nga 572 km katrorë rreth 43 km katrorë janë sipërfaqe urbane dhe rreth 528 km katrorë janë sipërfaqe fshatrash. 129 Sipas pohimeve të drejtorit të Drejtorisë së Zhvillimit Rural, Feim Saliu, përafërsisht vetëm banorë jetojnë në Malësinë e Gallapit që zë 128 Studim për Komunën e Prishtinës, Fokus grup me qytetarë banorë të Prishtinës, Index Kosova, marsprill Planprogrami i zhvillimit rural për vitin 2003, Kuvendi Komunal i Prishtinës, Drejtoria e Zhvillimit Rural,

48 diku afër 50 % të territorit të Komunës së Prishtinës. 130 Kështu qyteti Prishtinë pas lufte vuan nga mbipopullimi. Migrimi i banorëve nga rrethina e Prishtinës dhe të gjitha viset e Kosovës e ka vështirësuar mjaft shumë pozitën ekonomike të qytetit që nuk ishte i përgatitur në asnjë aspekt për këtë vërshim popullate. Kjo ka lënë fshatra të tëra të rrethinës së Prishtinës gati të pabanuara. Dyndje e popullatës pos që e ka ngushtuar Prishtinën ajo edhe e ka varfëruar popullatën e tërë Komunës së Prishtinës. Duke shpresuar për të gjetur një jetë më të mirë, banorët e fshatrave përreth kanë ardhur në Prishtinë nga fshatrat e shkatërruara nga lufta. Si pasojë e kësaj, produktet bujqësore me të cilat Prishtina është furnizuar nga rrethina e saj, tashti janë më të pakta dhe këto duhet të importohen. Por, me ardhjen e banorëve të fshatit në qytet, problemet e tyre nuk janë zgjidhur, përkundrazi në shumë raste ata jetojnë më keq se ç kanë jetuar në fshat. Në vizitat bërë bashkësive lokale të Keqekollës dhe asaj të Dabishecit, del se situata ekonomike në Malësinë e Gallapit është tepër e rëndë, me gjithë faktin se ka potenciale të mëdha që në këtë rajon të zhvillohen, sidomos blegtoria, bletaria dhe pemtaria 131 Njësoj mendon edhe Drejtoria e Zhvillimit Rural e Komunës së Prishtinës. Në Planprogramin e zhvillimit rural për vitin 2003, kjo drejtori konstaton se fshatrat e kësaj komune kanë pozitë mjaft të volitshme për zhvillimin intensiv të prodhimtarisë bimore dhe asaj blegtorale, me një qasje më serioze në kontinuitet dhe investime të reja përkitazi me këtë. 132 Në Keqekollë ekziston qumështorja që ka punësuar 13 punëtorë. Ironia qëndron në faktin se ndonëse Gallapi 130 Bisedë me Feim Saliun, drejtor i Drejtorisë së Zhvillimit Rural të Komunës së Prishtinës, 16 prill Bisedë me Hilmi Ukën, kryetar i Bashkësisë Lokale të Keqekollës, mars Planprogrami i zhvillimit rural për vitin 2003, Kuvendi Komunal i Prishtinës, Drejtoria e Zhvillimit Rural, është një rajon malor me kushte ideale për zhvilimin e blegtorisë, për shkak të shpopullimit të zonës, të shkatërrimit të fondit të bagëtisë gjatë luftës, por edhe për shkak të mosstimulimit të bujqve, nga 400 litra qumësht që nevojiten në ditë për qumështoren, rajoni nuk mund të plotësojë as 20 % të nevojave. Pjesa tjetër merret nga rrethina e Pejës dhe gjetiu në Kosovë. Me stimulimin e bujqve lokalë nëpërmjet kredive të ndryshme si edhe me ndihmën e komunës besohet se shumë shpejt qumështorja jo që do të furnizohej tërësisht nga rrethina, por do të duhej të shtonte edhe kapacitet prodhuese. Në rajon ekziston edhe Shoqata e Blegtorëve e cila sipas z.hilmi Uka, kryetar i Bashkësisë Lokale të Keqekollës, mendon të ndihmojë blegtorët e rajonit që të krijojnë fermat e tyre dhe kështu të shtojnë fondin e bagëtisë dhe prodhimin e qumështit dhe të mishit. Ata japin nga 20 euro në muaj për anëtarësim, në mënyrë që të krijojnë një fond financiar bazë për të mundur të konkurrojnë në banka për kredi. Sipas z.uka, edhe në këtë plan komuna do të mund të ishte më aktive, duke u bërë një lloj garancie te bankat për kreditë që do të duhej të merrnin blegtorët për veprimtarinë e tyre. Z.Uka mendon se duhet që në këtë rajon të riaktivizohen edhe Fabrika e Kërpudhave dhe e Pemëve.Ai mendon se komuna do të duhej të ishte shumë më aktive në ndihmesën e saj për zhvillimin e bujqësisë. 133 Situatë e njëjtë është edhe në Bashkësinë Lokale të Dabishecit. Sipas z.sadri Murati 134, veprimtari serioze ekonomike në këtë rajon nuk ka. Në fshatin Gjelbrishtë (ish-hajkobillë) ka nja dy ferma të vogla dhe tërë veprimtaria ekonomike e banorëve të mbetur bazohet në ekonominë familjare (bletari, mbajtje e ndonje lope apo dele etj.). Ai më tej shton se në këtë rajon do të mund të investohej në industrinë e drurit si dhe ka kushte të mira për zhvilimin e blegtorisë dhe të bletarisë. Në rajonin e Gallapit sipas bashkëbiseduesve ekziston edhe Shoqata e 133 Biseda me Hilmi Ukën. 134 Ish-kryetar i Bashkësisë Lokale në Dabishec dhe drejtor i shkollës fillore në këtë fshat. 48

49 Bletarëve që gjithashtu bën përpjekje për ngjalljen e kësaj veprimtarie bujqësore në rajon. Nga ana tjetër, me gjithë pakënaqësinë me punën e organeve komunale nga bashkëfolësit, z.feim Saliu, drejtor i Drejtorisë së Zhvillimit Rural të Komunës së Prishtinës, pohon se drejtoria e tij ka punuar seriozisht në ringritjen e infrastrukturës së viseve rurale dhe kështu mendon të vazhdojë edhe më tej. Ai konstaton se nuk mund të zhvillohet ekonomikisht rajoni i Prishtinës pa riparimin e infrastrukturës së viseve rurale. Projektet që janë zhvilluar vjet dhe sivjet në rajonin e Gallapit dhe në rajone të tjera sipas z.saliu janë mjaft serioze. Disa nga projektet kryesore që janë realizuar vjet kanë përfshirë ndërtimin dhe riparimin e rrugëve dhe të ujësjellësit. Zhvillimi i infrastrukturës do të ndikonte në zhvillimin e bujqësisë në përgjithësi. Sipas z.saliu në vitet e kaluara nga komuna janë përkrahur disa veprimtari shumë të dobishme në sektorin e bujqësisë. Ai përmendi se janë financuar nga komuna dhe nga donacionet 500 serra për 500 familje në Komunën e Prishtinës. Ai theskoi se sukseset më të mëdha në këtë plan janë duke u arritur në fshatrat Barilevë, Bardhosh, Prugoc dhe Besi ku është duke u zhvilluar një perimtari intensive. Sipas tij në këtë rajon janë duke u krijuar disa fermerë shumë të rëndësishëm që do të furnizonin në të ardhmen Prishtinën me perime të freskëta gjatë 8-9 muajve të vitit. Në këtë plan duhet përmendur punën e komunës edhe në ngritjen e kulturës së kultivimit të perimeve me këshillime të ndryshme me specialistë të fushave të perimtarisë. Në 2-3 vjetët e ardhshëm ai mendon se në Komunën e Prishtinës do të ketë afro 10 ha serra. Sa i përket blegtorisë, ai përmend krijimin e 2 stacioneve të veterinarisë. Njëra ndër to është në Keqekollë dhe tjetra në Bardhosh. Gjitashtu ai përmendi se së shpejti do të futen në veprim ekipet mobile të veterinarëve në Komunën e Prishtinës. Në aspektin e kreditimit të bujqve, z.saliu theksoi se Komuna nuk i ka ato përgjegjësi por ai theksoi se komuna është duke bërë përpjekje që të menaxhojë kontaktet e institucioneve mikrofinanciare, por në të ardhmen edhe të bankave me bujqit e interesuar për investime. Z.Saliu tha se një pjesë të madhe të fajit për ngecjen në disa fusha të zhvillimit bujqësor, sidomos në ndarjen e mjeteve më të mëdha financiara nga pushteti qendror për bujqësi, e ka Ministria e Bujqësisë, e cila ka punuar shumë pak në planin e zhvillimit të bujqësisë në Kosovë. 135 Z.Saliu së bashku me një grup ekspertësh do të punojë në përpilimin e një broshure rreth situatës së bujqësisë në Komunën e Prishtinës ku njëherësh do të ravijëzoheshin edhe mundësitë dhe mënyrat e daljes nga stituata ekzistuese. Ky rajon ka mundësi që me një program të qartë zhvillimi të zhvillojë edhe turizmin malor, si verës, ashtu edhe dimrit. Këndej do të mund të ndërtoheshin pushimore për fëmijë dhe të rinj, pushimore së bashku me palestra sportive për sportisë, pjesë të caktuara për shkak të bukurive natyrore do të mund të shpalleshin edhe parqe nacionale, etj. Z.Uka ka propozuar që Spitali i Mushkërive të vendoset në një nga fshatrat e rajonit. Tërë këto programe kërkojnë edhe një infrastrukturë të zhvilluar, andaj është detyrë e komunës që të mendojë më shumë në këto drejtime, madje t u krijojë kushte për investime të të interesuarve. 6. Pa plan urbanistik (Mungesa e planit urbanistik) Mungesa e një plani urbanistik dhe si pasojë ndërtimet e shumta pa leje (diku objekte konsiderohet të jenë ndërtuar pa leje) 136, kanë bërë që Prishtina të ketë probleme të shumta të grumbulluara në aspektin ekonomik. Duke qenë se komuna ka autorizime të kufizuara në raport me menaxhimin e pronës komunale, sepse ka të drejtë që këtë pronë ta japë në shfrytëzim vetëm për 10 vjet, në 135 Biseda me Feim Saliun, drejtor i Drejtorisë së Zhvillimit Rural të Komunës së Prishtinës 136 Shumë qytetarë për të njëjtën pronë sivjet dy herë do të paguajnë tatim Koha ditore, fq.27, 15 janar

50 Prishtinë, problemet e ndërtimit të kapaciteteve të reja të ndërtesave të të gjitha llojeve janë grumbulluar me vite. Rregullorja 2000/45 kështu e definon këtë çështje: Komuna nuk mund të shesë apo të japë me qira tokë ose objekte komunale për më shumë se dhjet vjet pa miratimin e 137 pushtetit qendror. Sipas zyrtarëve komunalë kjo në masë të madhe ka ndikuar që investitorët potencialë të mos mund të nisin ndërtimet e banesave në Prishtinë. 138 Prishtina ka një zonë industriale ku është menduar që të zhvillohet veprimtaria ekonomike e qytetit. Mirëpo kjo hapësirë kohët e fundit është bërë çështje debati të gjerë ndërmjet Komunës së Prishtinës dhe të asaj të Fushë-Kosovës rreth pronësisë mbi këtë zonë, derisa sipas zyrtarëve të të dy komunave objektet në këtë zonë janë pa leje dhe nuk i përmbushin detyrimet financiare ndaj komunave. 139 Komuna e Prishtinës do të duhej që biznesmenëve të interesuar t u krijonte lehtësi në dhënine e tokës komunale me qira apo në shfrytëzim, në mënyrë që të stimulojë investimet. Në këtë rrafsh një lehtësim i madh do të ishte nëse UNMIK-u lejon miratimin e Ligjit të Pronës në Kuvendin e Kosovës. Nuk janë të rralla rastet kur burokracia e komunës i pengon këto investime duke u krijuar telashe burokratike biznesmenëve që duan të investojnë. Duke munguar plani urbanistik, ndërtimet në Prishtinë janë vetëm të egra dhe ilegale. Edhe ato që kanë leje ndërtimi nuk u përmbahen kritereve të planit të vjetër e të tejkaluar urbanistik dhe dokumentacionit të paraqitur në komunë për planin e ndërtimit. Komuna do të duhej që urgjentisht ta shqyrtojë problemin e dhënies së lejeve për ndërtim firmave që dëshirojnë të ndërtojnë legalisht ndërtesa banimi në Prishtinë. Fillimi i ndërtimeve në Prishtinë do të kishte të mirë të shumanëshme. Në njërën anë do të binin çmimet e banesave (që vlerësohet të jenë të larta) dhe nga ana tjetër do të krijoheshin vende të reja pune në ndërtimtari dhe do të zhvillohej kjo degë e veprimtarisë ekonomike edhe në Prishtinë. Një ndër biznesmenët që merret me këtë veprimtari thotë se po qe se komuna do t i jepte leje për planet e tij për ndërtim ai do të mund të punësonte deri 2000 veta. 140 Besohet se sivjet sipas vetë zyrtërave të komunës do të fillojnë projekte serioze ndërtimi në lagjet Dardania, Ulpiana dhe Kodra e Diellit, derisa pritet që të urbanizohen sivjet edhe lagjet Arbëria, 141 Emshiri dhe Lagjja e Spitalit. 137 Neni 44.2, fq.21, Rregullorja 2000/ Çmimi pritet të ulët, por jo më poshtë se 600 euro, Koha ditore, fq.6, 19 mars A e kontrollon mafia zonën industriale?, Koha ditore, fq.3, 30 janar Çmimi pritet të ulët, por jo më poshtë se 600 euro, Koha ditore, fq.6, 19 mars Po aty 50

51 ANEKSI 1 Përmbledhje e rezultateve kryesore të hulumtimit kuantitativ të kryer për nevoja të këtij raporti nga Index Kosova - Partner of BBSS Gallup International Informatat e përgjithshme për hulumtimin - Veprimtaria u zhvillua në terren prej 2-7 prill Sasia e mostrës: 500 respondentë shqiptarë - Mostra: reprezentative për popullsinë urbane të Prishtinës 18 vjet e më të vjetër - Metoda: intervistë 30-minutëshe ballë për ballë në shtëpi të respondentit - Kontrolli: 15.6% të intervistave janë kontrolluar në terren - Trajnimi dhe instruksionet për anketuesit dhe mbikëqyrësit u mbajt, më 1 prill Futja e të dhënave: 8-10 prill - Përgatitja e të dhënave dhe e raportit: prill Tabela 1. Gjërat në Kosovë janë duke shkuar në... Gjërat në Kosovë janë duke shkuar në Perqind Drejtim te duhur Drejtim te gabuar Refuzon Nuk e di 51

52 Tabela 2. Gjërat në Prishtinë janë duke shkuar në... Gjërat në Prishtinë janë duke shkuar në Përqind Drejtim te duhur Drejtim te gabuar Refuzon Nuk e di Tabela 3. Problemet më të rëndësishe në Kosovë sot (e para e përmendur) Problemet më të rëndësishme në Kosovë sot (e para e përmendur) 49 Perqind Papunësia Statusi i Kosoves Rryma Ekonomia 5 52

53 Tabela 4. Problemet më të rëndësishme në Kosovë sot (kumulativ i dy të përmendurave) Problemet më të rëndësishme në Kosovë sot (kumulativ i dy të përmendurave) 69 Perqind Papunësia Rryma Statusi i Kosovës Ekonomia Tabela 5. Problemet më të rëndësishme në Prishtinë (e para e përmendur) Problemet më të rëndësishme në Prishtinë (e para e përmendur) Perqind Papunësia Rryma Ekonomia Ndotja e ambientit Mbledhja e bërllogut 53

54 Tabela 6. Problemet më të rëndësishme në Prishtinë (kumulativ i dy të përmendurave) Problemet më të rëndësishme në Prishtinë (kumulativ i dy të përmendurave) Perqind Papunësia Rryma Ekonomia Ndotja e ambientit Mbledhja e bërllogut Tabela 7. Sa jeni të kënaqur me këto shërbime Sa jeni të kënaqur me këto shërbime Zjarrëfikësit dhe emergjenca Transporti publik Aktivitetet sportive Ambulancat Menaxhimi i shkollave Mbrojtja e ambientit Rrugët lokale Pagesa e tatimeve Pensionet Rrym a Mesataret nga -100 deri ne

55 Tabela 8. Vlerësimi i personelit (mesataret e përgjigjjeve Po ) Vlerësimi i personelit (mesataret e përgjigjeve "Po") 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Ambulantat Spitali Telefoni Posta Zyra komunale Zyra e KEKut Bashkësia lokale Tabela 9. Shërbimet që duhet të merren parasysh në mënyrë më urgjente në Prishtinë Shërbimet që duhet të merren parasysh në mënyrë më urgjente në Prishtinë 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Rryma Mbledhja e bërllogut Mirëmbajtja e rrugëve Kanalizimi Uji Shëndetësia primare 55

56 Tabela 10. A mendoni se ndërtimet e egra apo pa leje janë problem për komunën e Prishtinës? A mendoni se ndërtimet e egra apo pa leje janë problem për komunën e Prishtinës? Jo 3% Refuzon Nuk e di 1% Po 96% Tabela 11. Çka duhet të ndërmarrin autoritetet lokale të komunës së Prishtinës lidhur me këto ndërtime pa leje? Çka duhet të ndrëmarrin autoritetet lokale të komunës së Prishtinës lidhur me këto ndërtime pa leje? Ref./ND 8% Tjetër 1% Të legalizohen 31% Të rrënohen 60% 56

57 Tabela 12. Frekuenca e vizitave në... Frekuenca e vizitave në (mesataret në shkalë prej -100 deri në 100) Ambulanca Telefoni Spitali KEK Zyra komunale Posta Bashkësia lokale Tabela13. Cili autoritet do të duhej të kishte përgjegjësinë kryesore për funksionimin dhe zhvillimin e këtyre shërbimeve dhe aktiviteteve? Shërbimet Autoritetet lokale komunale Autoritetet qendrore të Kosovës UNMIK-u Ndërmarrje publike Ndërmarrje private Ambulanca 53% 25% 6% 6% 2% Spitali 34% 46% 5% 5% 2% Shëndeti publik 35% 37% 3% 11% 1% Menaxhimi i shkollave fillore dhe të mesme 39% 43% 4% 5% 1% Mbledhja e bërllogut 61% 7% 2% 19% 5% Furnizimi me ujë 56% 12% 1% 22% 2% Kanalizimi dhe higjiena publike 53% 12% 1% 22% 6% Mirëmbajtja e rrugëve lokale 62% 8% 2% 15% 5% Mirëmbajtja e rrugëve magjistrale 24% 45% 3% 14% 6% Trafiku dhe kontrolli/rregullimi i parkingjeve 50% 28% 4% 9% 2% Furnizimi me rrymë 19% 51% 7% 11% 4% Shërbimet e telefonit dhe ato postare 31% 44% 2% 12% 3% Mbrojtja e ambientit 43% 37% 2% 8% 2% Ruajtja e tokës, bimëve dhe kafshëve 45% 34% 2% 7% 1% Aktivitetet kulturore 49% 34% 1% 5% 1% Aktivitete sportive 49% 34% 1% 5% 1% Shërbimet e zjarrëfikësve dhe të emergjencë 55% 22% 2% 11% 1% Planifikimi urban dhe rural, shfrytëzimi i tokë 44% 37% 2% 6% 0% Shërbimet sociale 34% 48% 5% 6% 0% Pensionet 20% 61% 8% 4% 0% Procedurat për pagesën e tatimeve 38% 42% 7% 4% 1% Transporti publik 59% 20% 2% 10% 2% 57

58 Tabela 14. Të ardhurat e përgjithshme të ekonomisë familjare për muaj (EUR) Të ardhurat e përgjithshme të ekonomisë familjare për muaj (EUR) 30% 28% 25% 20% 22% 19% 15% 13% 10% 10% 7% 5% 0% (1-100) ( ) ( ) ( ) (601+) Refuzon Tabela 15. Statusi i punës (vetëm zona urbane) Statusi i punës (vetëm zona urbane) 40% 37% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 23% 14% 7% 16% 4% 0% Duke punuar Amvise Student Pensionist Invalid I papunë që I papunë që kërkon punë nuk kërkon punë 58

59 ANEKSI 2 A. Harta e Kosovës Burim: Qendra Informative e Komunitetit Kosovar, Prishtinë 59

60 B. Harta e Komunës së Prishtinës 60

61 ANEKSI 3 Disa të dhëna për KIDS-in Iniciativa e Kosovës për Shoqëri Demokratike (KIDS) është një OJQ kosovare e themeluar në qershor të vitit 2000 nga një grup të rinjsh nga Kosova dhe me ndihmën e Institutit Ndërkomëtar të Hulumtimeve Paqësore në Oslo (PRIO) dhe Nansen Akademia në Lilehamer, Norvegji. KIDS-i po ashtu është pjesë e Projektit Ballkanik për Dialog, i cili është një rrjet i OJQ-ve të nga vendet e ish-jugosllavisë, që quhet Nansen rrjeti. OJQ aktive në vende të ndryshme, sikurse edhe KIDS-i, punojnë për nevojat përkatëse të shoqërive të tyre, duke përdorur dialogun si mjet për promovimin e demokracisë, të drejtave të njeriut dhe mirëkuptimit. Të gjitha OJQ-të po ashtu punjnë shumë për së afërmi edhe me të gjithë faktorët e rëndësishëm në shoqëritë e tyre përkatëse duke tentuar që të nxisin zhvillime pozitive. Iniciativa e Kosovës për Shoqëri Demokratike KIDS, punon për nevojat përkatëse të shoqërisë së Kosovës dhe misioni i saj është të ofrojë hapësirë për: Ndërtimin e një shoqërie të hapur dhe gjithëpërfshirëse, duke ndihmuar dialogun ndëretnik Ofron hapësirë për angazhim civil Promovimin e demokracisë, transparencës dhe shoqërisë civile Promovimin e të drejtave të njeriut Ndërtimin e kapaciteteve humane Promovimin e vlerave gjinore në shoqëri kontribuojë debatit në shoqërinë tonë, si një ndër elementet më të rëndësishme në ndërtimin e një shoqërie të shëndoshë demokratike. Në këtë qasje një vend të lartë në agjendën tonë për vitin në vazhdim do të jetë facilitimi i dialogut ndëretnik në Kosovë si edhe me vendet fqinje, kështu duke kontribuar jo vetëm drejt pajtimit dhe integrimit të minoriteteve në shoqërinë tonë, por po ashtu drejt pajtimit dhe bashkëpunimit në rajon. Këtë mendojmë të arrijmë nëpërmjet seminarave për dialog ndëretnik, por po ashtu edhe nëpërmjet seminareve të dialogut ndërkufitar. Nëpërmjet angazhimit në kërkime dhe analizë, KIDS-i po ashtu ofroi raporte studimore për çështje të ndryshme më rëndësi për shoqërinë e Kosovës. Duke publikuar studime të tilla, që hulumtojnë në thelb një varg çështjesh, KIDS-i ofron jë element të debatit publik në Kosovë që ka munguar deri tashti. Nëpërmjet kësaj do të ndihmojë krijuesit e politikave në institucionet e porsaformuara vendëse që të marrin vendime të bazuara në informim më të mirë. Po ashtu kjo është edhe një ndihmesë për bashkësinë ndërkombëtare që të kuptojë më mirë zhvillimet në Kosovë duke përfituar nga analiza dhe rekomandimet nga këndvështrimi vendës. Po ashtu, nëpërmjet njërit ndër programe të tjera, programi i debateve publike, KIDS-i do të tentojë që të plotësoje nevojat e opinionit kosovar dhe të promovojë vlerat për të cilat qëndron, sikur demokracia, transparenca, të drejtat e njeriut e kështu me radhë. Gjatë vitit 2003, çështjet që do të dominojnë debatin publik në Kosovë janë: procesi i decentralizimit, çështja e statusit final, integrimi i minoriteteve dhe privatizimi. Qëllimi i KIDS-it është që nëpërmjet seminareve, trajnimeve dhe debateve publike, të ofrojë hapësirë për diskutim të ideve të ndryshme dhe qëndimeve lidhur me këto çështje. Kështu KIDS-i do t i 61

62 Grupi për zgjidhje logjike - LOGO LOGO (Grupi për zgjidhje logjike) është një projekt i organizatës KIDS i filluar në shtator të vitit Projekti mbledh rreth vetes nje ekip të kosovarëve të rinj dhe aktiv, me prapavija të ndryshme profesionale, të cilët bëjnë analiza dhe shkrime për çështjet kryesore me të cilat ballafaqohet sot shoqëria kosovare. Qëllimi i projektit është të nxitet debati publik për këto çështje duke u bazuar në hulumtim empirik dhe analizë më të thellë. Arsyet pse është nisur projekti janë të shumta. Gjatë viteve të pasluftës ka pasur shumë zhvillime në Kosovë. Shumë gjëra, që do të ndikojnë në jetën këtu për një kohë të gjatë në të ardhmen, janë vendosur gjatë kësaj periudhe. Mirëpo, nuk ka shënime të vazhdueshme të bëra nga kosovarët që analizojnë këto zhvillime dhe japin këndvështrimin vendës për këto çështje. Pothuajse nuk ka pasur aspak debat publik për shumë çështje me rëndësi të cilat janë paraqitur. Ndoshta të vetmet shënime për këto janë artikujt në gazetat kosovare, të cilat në rastin më të mirë, vetëm kohëpaskohe kanë ardhur nga persona të përgjegjshëm, ndërsa në rastin më të keq, zakonisht, janë shënuar si deklarata të zbehta të pabazuara në fakte. Një çështje tjetër është se këto shënime dhe analiza mungojnë edhe në qarqet ndërkombëtare. Shumë gabime dhe qasje jo të duhura të cilat për shembull janë bërë në Bosnjë e Hercegovinë janë përsëritur edhe në Kosovë. Kjo na tregon në faktin se pak, apo edhe aspak nuk është mësuar nga gabimet e mëparshme. Me krijimin e një grupi vendës, sikurse LOGO, që analizon çështjet dhe jep këndvështrimin vendës sigurisht se është një ndihmesë në procesin e mësimit nga përvojat, që do të mund të ndihmonte në përmirësimin e intervenimeve të bashkësisë ndërkombëtare, jo vetëm në Kosovë, por edhe në vende të tjera në të ardhmen. LOGO e bën këtë duke publikuar studime (raporte) që hulumtojnë thelbësisht një varg çështjesh. LOGO nuk merr qëndrime politike për këto çështje, ka për qëllim hapjen e debatit duke nxjerr në pah fakte relevante dhe kontekste, e në bazë të kësaj duke dhënë ide konkrete të bazuara në hulumtimin empirik dhe fakte të vërtetuara. Publikimet e LOGO-s janë të shkurtra, praktike dhe të orientuara në politika. Kjo punë ofron një element të debatit publik në Kosovë,i cili ka munguar deri tashti. Prandaj edhe është ndihmesë për krijuesit e politikave në institucione të reja kosovare, të cilët kanë përvojë të kufizuar në qeverisje dhe të cilëve u nevojitet një përkrahje e pavarur në krijimin e politikave, ashtu që të marrin vendime në bazë të një informimi dhe përkrahjeje më të qartë. Publikimet deri tashti: E ardhmja në bast Studim i arsimit të lartë në Kosovë, nëntor Dokumente kërkimore për armët e vogla jolegale (pa leje) në Kosovë, bazuar në hulumtimin me ish-pjësëtarë të UÇK-së dhe personelin arsimoro-edukativ në shkolla të Kosovës Hulumtim ky i kryer për raportin Armët e vogla jolegale (Illicit Small Arms Study) të punuar nga Programi për zhvillim i Kombeve të Bashkuara (UNDP). 62

63 ANEKSI 4 Autorët e punimit Ekipi redaktues i punimit Shkallët e pastra : Ardian Arifaj Bersant Disha Artor Sejfia Dritan Gjonbalaj Shkruar nga: Ardian Jashari Artor Sejfia Bersant Disha Dritan Gjonbalaj Valon Murati Visar Berisha Blerim Ahmeti Lektor: Gani Nitaj Anëtarët e Grupit për zgjidhje logjike Ardian Jashari Artor Sejfia Bardh Rugova Bersant Disha Dritan Gjonbalaj Valon Murati Visar Berisha Blerim Ahmeti Kontakt informatat: Iniciativa e Kosovës për Shoqëri Demokratike Projekti LOGO Rr. Sylejman Vokshi 2/2 Prishtinë, Kosovë Tel/fax: logo@kids-kosova.org, kids_pri@hotmail.com web-site: 63

64 64