PËRCAKTUESIT E LIKUIDITETIT TË BANKAVE DHE IMPAKTI I TYRE NË PERFORMANCËN FINANCIARE: ANALIZË E BANKAVE TREGTARE TË SHQIPËRISË

Transcription

1 PËRCAKTUESIT E LIKUIDITETIT TË BANKAVE DHE IMPAKTI I TYRE NË PERFORMANCËN FINANCIARE: ANALIZË E BANKAVE TREGTARE TË SHQIPËRISË DR. Marsida Ashiku (Ranxha) a, Msc. Daniela Gërdani b a Lektore e Financave Publike, Universiteti Aleksandër Xhuvani, Elbasan, marsidaranxha@yahoo.it b Universiteti Aleksandër Xhuvani, Elbasan, danielagerdani@hotmail.com Abstrakt Bankat janë institucione financiare, që luajnë rolin e ndërmjetësit nëekonomi nëpërmjet kanalizimit të burimeve financiare nga njësitë ekonomike sufiçitare drejt atyre defiçitare. Banka për Rregullime Ndërkombëtare / BIS (2008) e përkufizon likuiditetin si aftësinë e bankës për të financuar rritjen e aseteve dhe për të përmbushur detyrimet kur ato maturohen, pa pësuar humbje të papranueshme. Për këtë arsye, risku i likuiditetit lind nga roli themelor i bankave në transformimin e maturimit të depozitave afatshkurtra në kredi afatgjata. Për këtë arsye, bankat duhet të mbajnë nivelin optimal të likuiditetit për të maksimizuar fitimin dhe për të përmbushur detyrimet e tyre. Gjatë viteve të fundit, krijimi i likuiditetit të bankave është vendosur gjithnjë e më shumë në fokus të hulumtimeve të ndërmjetësimit financiar. Qëllimi i këtij punimiështë të identifikojëpërcaktuesit e likuiditetit të bankave tregëtare nëshqipëri dhe pastaj të shohë impaktin e likuiditetit tëtyre mbi performancën financiare përmes variablave domethënëse që shpjegojnë likuiditetin. Ky studim empirik është realizuar në një panel prej 8 bankash tregëtare të cilat janë zgjedhur rastësisht midis tyrepër një hark kohor katër vjeçar, Rezultatet e analizës së regresionit treguan se përshtatja e kapitalit, madhësia e bankës, përqindja e huave të këqija në volumin e përgjithshëm të huave, norma e interesit, përqindja e inflacionit dhe interesi afatshkurtër kishin ndikim domethënës mbi likuiditetin e bankave. Fjalët Kyçe: Bankë, likuiditet, performancë financiare, Shqipëri. JEL Classification: G20, G PARATHËNIE Sistemet financiare sot në botë janë zhvilluar me hapa galopantë, duke bërë që menaxhimi i tyre të jetë tepër i vështirë, por edhe fitim prurës në të njëjtën kohë. Literatura njeh faktin që sistemet financiare ngrihen mbi bazën e dy komponentëve të rëndësishëm, siç është tregu financiar dhe tregu bankar (E. Meka 2012). Stuart I. Greenbaum dhe Anjan Thakor në librin e tyre të shkruar në 1997, me titull Contemporary Financial Intermediation e shpjegojnë mjaft qartë sistemin financiar dhe rolin e bankës në këtë sistem. Evoluimi dhe ndryshimi në konceptimin e bankës si institucion ka bërë që edhe përkufizimet se çfarë kuptojmë me bankë të ndryshojnë apo të modifikohen, por edhe shtimi i produkteve dhe shërbimeve që ajo ofron, bën që përkufizimi i saj në një fjali të vetme të jetë disi i vështirë. Aq më tepër që sot kemi edhe lloje të ndryshme bankash, ku për secilën prej tyre ekziston një përkufizim. Ka përkufizime nga më të shumtat për bankën nga autorë të huaj por përkufizimi i sistemit bankar është bërë edhe nga shumë studiues e autorë të ndryshëm shqiptarë. Banka është institucion financiar ndërmjetësimi, që shërben në vendosjen e ekuilibrave të nevojshëm për para, midis subjekteve sufiçitare dhe atyre defiçitare në një ekonomi. Në planin juridik banka përcaktohet si një person juridik që kryen veprime bankare.termi "Bankë" përkufiziohet si personi juridik që pranon dhe grumbullon depozita ose fonde të tjera

2 të ripagueshme për publikun dhe që jep kredi, paradhënie, hua ose investon për llogari të saj, sipas liçencës së dhënë nga autoriteti mbikëqyrës, pra Banka e Shqipërisë. Sipas këndvështrimit të prodhimit, banka konsiderohet si një firmë që përdor kapitalin fizik dhe punën për të prodhuar produkte. 1 Bankat sot ofrojnë produkte dhe shërbime të ndryshme, përveç pranimit të depozitave dhe aktivitetit të tyre kredidhënës, të cilat zhvillohen me ritmin e zhvillimit të ekonomive në vendet respektive. Bankat në vendet e zhvilluara kanë një shumëllojshmëri produktesh duke qëndruar më afër klientëve dhe duke plotësuar gjithmonë e më tepër nevojat e tyre. Ndërsa në vendet në zhvillim ku bën pjesë edhe Shqipëria, bankat bëjnë përpjekje të vazhdueshme për të shtuar produktet dhe shërbimet, por mungesa e kulturës financiare nga popullata si dhe kushtet e kufizuara ekonomike bëjnë që bankat të hasin vështirësi në shitjen e produkteve dhe shërbimeve të tyre. Megjithëse sot, institucionet bankare janë në dinamikë të vazhdueshme duke zhvilluar aktivitetin dhe veprimtarinë e tyre, por në thelb ato i mbeten parimit bazë, atij të ndërmjetësimit financiar duke bërë rialokimin e fondeve financiare. Risku i likuiditetit të tregut është risku në të cilin banka nuk mund ta eleminojë apo zhdukë lehtësisht pozicionin e çmimit të tregut, për shkak të thellësisë të papërshtatshme të tregut apo të përçarjeve të tij. Risku i likuiditetit është risku që banka nuk është në gjëndje ta përballojë efektivisht nga rrjedhja në cash e fondeve aktuale dhe atyre të ardhshme, të pritura dhe të papritura dhe nevojat për kolateral pa ndikuar operacionet e përditshme ose gjëndjen financiare të firmës. Likuiditeti i ulët i tregut çon në diferenca të larta të cilat rrisin riskun e likuiditetit të fondeve. Risku i likuiditetit nuk është një risk i izoluar si risku i kreditimit ose risku i tregut (dhe pse shpesh risku i kreditimit rritet si një likuiditet afatshkurtër kur pagesat nuk kthehen), por një risk rrjedhës (me pasoja) me karakteristikat e veta që mund të ndërlikohen nga risqe operative dhe financiare në bizneset bankare. Ky lloj risku rritet prej rolit kryesor tё bankёs nё shndёrrimin e depozitave afatshkurtra nё hua afatgjata. Bankat duhet tё mbajnё nivele optimale tё likuiditetit qё tё maksimizojnё pёrfitimet e tyre dhe t'i aftёsojnё ato pёr tё pёrballuar detyrimet e tyre. Duke filluar prej 2 dekadave të fundit, në Shqipëri, sektori bankar ka luajtur rolin kryesor në zhvillimin ekonomik të vendit. Sektori financiar i Shqipërisë bazohet gjërësisht në banka pasi tregu dytësor nuk gjendet ende në vend. Bankat dominojnë sektorin financiar në Shqipëri dhe proçesi i ndërmjetësimit financiar varet kryesisht nga bankat. Në fakt, sektori bankar në vendin tonë vepron si një lidhje që mban bashkë ekonominë e vendit. Për të mbajtur likuiditete optimale për bankat në Shqipëri është shumë e rëndësishme që ato të kenë kërkesa nga klientë prezentë dhe ato potencialë. Gjatё viteve tё fundit krijimi i likuiditetit bankar dhe analizimi i përcaktuesve kryesore më me ndikim në të ёshtё nё fokus tё kёrkimeve të autorëve të ndryshëm. Por studimet e kërkuesve shqipëtarë në fushën e faktorëve që ndikojnë në likuiditetin bankar nuk janë të shumta.veçanёrisht pёr kёrkuesit nё Shqipёri nuk ka studim mbi atё se si madhёsia e zbutjes sё likuiditetit bankar ndikohet nga faktorё specifikё tё bankёs dhe nga makrofaktorё. Kёshtu, ky punim synon të analizojё likuiditetin e bankave tregëtare nё Shqipёri dhe tё identifikojё determinantët kryesore në të dhe impaktin e tyre në performancën financiare në kontekstin e Shqipërisë. Ky sudim përpiqet t u mundёsojë bankave dhe rregullatorёve që tё kontrollojnё çёshtjen e likuiditetit e cila ёshtё shumё e rёndёsishme pёr mirёqёnien e operatorëve tё tyre dhe ekonomistёve tё vendit. Gjithashtu, ai synon të kontribuojë në literaturën e kohës duke siguruar disa evidenca mbi faktorët që kontribuojnë në likuiditetin e 1 Sh. Cani 2010

3 bankave tregtare dhe impaktin e likuiditetit në performancën financiare përmes faktorëve domethënës që ndikojnë në likuiditetin e bankave të vendit tonë. 2. RISHIKIM LITERATURE Roli thelbësor i bankave në shndërrimin e maturimit të depozitave afatshkurtra në hua afatgjata, i bën bankat më të ndjeshme ndaj riskut të likuiditetit. Vetë krijimi i likuiditetit shihet si burimi i parë i ekonomisë prej kontributeve bankare, por gjithashtu edhe si burimi parësor i riskut të likuiditetit. Kështu çdo transaksion apo angazhim lidhet me likuiditetin bankar. Thuhet se likuiditeti bankar është vrasësi i bankave dhe kështu ai bëhet prioriteti kryesor i menaxhimit bankar për të siguruar fonde të mjaftueshme për kërkesat e ardhshme të siguruesve dhe huamarresve në kosto të arsyeshme. Episodet e dështimit të shumë bankave konvencionale nga e tashmja dhe e kaluara na sigurojnë dëshmi të këtij pohimi. Për shembull, kur kriza hipotekare e SHBA-së arriti kulmin në vitet për nivele të caktuara të likuiditetit, u kërkua mbështetje nga Bankat Qëndrore për të ndihmuar sistemin financiar. Edhe pse me një mbështetje të gjerë, një numër i shumtë bankash dështuan, dhe u detyruan të ndërrmernin zgjidhje të përshtatura sipas rastit. Eshtë e qartë që likuiditeti dhe risku i likuiditetit janë kthyer në çështje shumë të rëndësishme të kohëve të fundit. Kështu bankat dhe më shumë rregullatorët e tyre përpiqen të mbajnë nën kontroll likuiditetin e tyre. Një institucion financiar mund të përdorë një numër të caktuar burimesh për nevojat e tij për likuiditet; këto burime përfshijnë depozitat e reja, asetet e maturueshme, fondet e marra hua nga Banka Qëndrore etj. Ndërsa Banka Qëndrore vepron teknikisht si një huadhënës i resorsit të fundit. Kështu ajo siguron asistencë likuiditeti emergjente për institucione likuide ose jolikuide të veçanta dhe likuiditet shtesë në rastin e një mungese të tij në një sistem të tërë. Risku i likuiditetit të bankave mund të matet me anë të raportit likuid ose me anë të hendekut të likuiditetit. Hendeku i likuiditetit është diferenca midis aktiveve dhe pasiveve në periudhën aktuale dhe datat e ardhshme. Në çdo datë, një hendek pozitiv midis aktiveve dhe detyrimeve është ekuivalent me një defiçit. Raportet e likuiditetit janë raporte të ndryshme të bilancit të cilat duhet të identifikojnë prirjet kryesore të likuiditetit. Këto raporte pasqyrojnë faktin që banka duhet të jetë e sigurtë që ky është një financim i përshtatshëm dhe me kosto të ulët dhe të vënë në dispozicion në një kohë të shkurtër. Kjo nënkupton që banka duhet të mbajë një portofol asetesh që mund të shiten lehtësisht (rezerva në cash) ose volume domethënëse të detyrimeve të qëndrueshme (veçanërisht depozitave të depozituesve të biznesit) ose linja të kreditimit me institucione të tjera financiare. 2.1 Përcaktuesit e likuiditetit të bankave tregtare Faktorët mikroekonomikë Faktorët specifikë bankarë, kapitalin dhe likuiditetin bankar, Patheja (1994) i ka përkufizuar si stokun e zakonshëm plus përfitimet e pandashme, rezervën për kontigjenca dhe rezerva kapitali të tjera, gjithashtu kur një bankë humbet rezerva, ajo shërben si një portofol për absorbimin e humbjeve të ndryshme. Në kundërshtim me standartin e krijimit të likuiditetit sipas të cilit bankat krijojnë likuiditete rrjedhëse në asete jolikuide, studimet e fundit tregojnë për krijimin e likuiditetit duke ndryshuar asetet. Diamond, Rayan dhe Gorten tregojnë që bankat mund të krijojnë më pak ose më shumë likuiditet thjesht duke ndryshuar fondet mikse në anën likuide(pasive).thakor (1996) tregon që kapitali gjithashtu mund të ndikojë përbërjen e portofolit të aseteve të një banke.

4 Literatura siguron dy pamje të kundërta të marrëdhënies ndërmjet kapitalit bankar dhe krijimit të likuiditetit. Kapitali bankar tenton të pengojë krijimin e likuiditetit përmes dy efekteve të ndryshme: strukturës së brishtë financiare dhe grumbullimit të depozitave. Në fakt struktura e brishtë financiare e karakterizuar nga një kapital i vogël tenton të favorizojë krijimin e likuiditetit ndërsa kapitali i madh mund të largojë depozitat dhe reduktojë krijimin e likuiditetit. Pra efekti i strukturës së brishtë financiare është: Banka mbledh fonde nga depozituesit dhe i huazon ato tek huamarrësit. Duke monitoruar huamarrësit, banka përfiton kështu një informacion privat, që i jep kësaj përparësi në gjykimin dhe vlerësimin e përfitimit prej huamarrësve të saj. Megjithatë kjo përparësi informacioni krijon një problem për bankën që ajo të marrë paratë e depozituesve duke kërkuar një ndarje më të madhë me të ardhurat e kredisë. Nëse depozituesit refuzojnë të paguajnë një kosto më të lartë, banka ndryshon efektet e monitorimit ose efektet e kreditimit të saj. Nëse depozituesit mendojnë se banka mund të abuzojë me besimin e tyre ata mund të bëhen dyshues për t i vënë paratë e tyre në këtë bankë. Rrjedhimisht banka duhet të fitojë besimin e depozitueve duke adaptuar një strukturë të brishtë finaciare me depozita rrjedhëse të gjëra. Rrjedhimisht brishtësia financiare 2 favorizon krijimin e likuiditeti pasi ai mundëson që banka të grumbullojë sa më shumë hua. Kapitali i lartë tenton të zvogëlojë krijimin e likuiditetit. Përveç kësaj Gorton dhe Winton (2000) trëgojnë që kapitali i lartë mund të reduktojë krijimin e likuiditetit përmes një efekti tjetër: duke grumbulluar depozita të shumta. Ata i shikojnë depozitat më shumë si mbrojtëset efektive të likuiditetit për agjentët sesa si investime në kapitalin bankar, në fakt depozitat janë totalisht ose pjesërisht të siguruara. Kapitali i lartë zëvendëson fondet e investitorëve nga depozitat rrjedhëse relative në kapital bankar jorrjedhës. Kështu sa më i lartë të jetë kapitali bankar aq më i ulët është krijimi i likuiditeteve të bankës. Krijimi i likuiditetit rrit ekspozimin e bankës ndaj riskut, duke qënë se humbjet e saj rriten në nivelin e aseteve jorrjedhëse për të kënaqur kërkesat e klientëve. Sa më shumë likuiditet të krijohet aq më të mëdha janë humbjet që shoqërojnë disponueshmërinë e aseteve jolikuide për të kanaqur kërkesat për likuiditet të klientëve. Kapitali bankar mundëson bankën që të absorbojë një risk më të madh (Repullo 2004). Në këndvështrimin e dytë sa më i madh të jetë kapitali bankar aq më i madh është krijimi i likuiditetit të saj. Madhësia dhe likuiditeti i bankës Sipas argumentit shumë i madh për të dështuar bankat e mëdha mund të përfitojnë prej një garancie të nënkuptuar, kështu ato zvogëlojnë kostot e fondeve të tyre dhe kanë mundësi që të investojnë në asete të rrezikshme. Statusi shumë i madh për të dështuar i bankave të mëdha mund t'i drejtojë ato drejt sjelljeve të rrezikshme dhe përkundrejt një ekspozimi të madh ndaj riskut. Nëse bankat e shohin veten shumë të mëdha për të dështuar, atëherë motivacioni i tyre për të mbajtur asete është i kufizuar. Në rastin e një likuiditeti të shkurtër ato varen nga mbështetja e huadhënësve të instancës së fundit. Bankat e mëdha zakonisht veprojnë në nivele të larta të krijimit të likuiditetit që i bën ato që të humbasin duke shitur asete jorrjedhëse për të kënaqur kërkesat për likuiditet të klientëve të tyre. Mund të gjëndet një marrëdhënie pozitive ndërmjet madhësisë së bankës dhe likuiditetit përkatës. Bankat e vogla zakonisht fokusohen në aktivitete ndërmjetësimi tradicionale dhe aktivitete transformimi (Rauch et al. 2008) duke mbajtur sasi të vogla likuiditeti. Mund të ketë marrëdhënie negative 2 Teoria e brishtësisë financiare: Në fakt struktura e brishtë financiare e karakterizuar nga një kapital i vogël tenton të favorizojë krijimin e likuiditetit ndërsa kapitali i madh mund të largojë depozitat dhe reduktojë krijimin e likuiditetit.

5 ndërmjet madhësisë së bankës dhe likuiditetit por kjo dhe korrelacione të tjera mund të ndryshojnë në studimin tonë. Rritja e huave dhe likuiditeti i bankës Comptroller s Handbook (1998) thekson që huadhënia është aktiviteti kryesor për shumicën e bankave tregtare. Portofoli i huave është zakonisht aseti më i gjërë dhe burimi i të ardhurave. Si i tillë ai është ndër burimet më të mëdha të riskut për një bankë. Meqënese huatë janë asete jorrjedhëse, rritja e huave do të thote rritje e aseteve jolikuide në portofolin e aseteve të një banke tregtare. Sipas Pilbeam (2005), sasia e likuiditetit e mbajtur nga një bankë ndikohet thellësisht nga huatë e kërkuara, e cila është baza për rritjen e huasë. Nëse kërkesa për hua është e dobët atëherë banka tenton të mbajë më shumë asete likuide, ndërsa kur kërkesa për hua është më e madhe bankat tentojnë të mbajnë më pak asete likuide me huatë afatgjata. Kështu një rritje në hua do të ketë impakt negativ në likuiditetin e bankave. Kreditë e këqija dhe likuiditeti i bankës Kreditë e këqija janë hua me interes për një kohë të gjatë në kundërshtim me termat dhe kushtet e kontratës së huasë. Sasia e kredive të këqija mat kualitetin e aseteve bankare. Prania e tyre mund të çojë në probleme efiçence për sektorin bankar. Sipas Bloem dhe Gorter (2001) çështjet e lidhura me kreditë e këqija mund të ndikojnë në të gjithë sektorët e një ekonomie, mbi institucionet financiare si bankat tregtare dhe institucione të tjera hipotekore të cilat tentojnë të kenë portofole të mëdha të huave ndryshe nga portofolet e mëdha të kredive të këqia që mund të ndikojnë në aftësinë e bankave për të siguruar kredi. Sasia e madhe e kredive të këqija mund të rezultojë si humbje besimi nga ana e depozituesve dhe e investitorëve të huaj të cilët mund të drejtohen drejt bankave të tjera duke kijuar kështu probleme likuiditeti. Kështu tërësia e kredive të këqija ka ndikim negativ në likuiditetin bankar. Prania e stokut të lartë të kredive me probleme në bilancin e bankave rrit koston e veprimtarisë së tyre, dëmton aftësinë e tyre për të realizuar ndërmjetësimin financiar dhe kërkon një përdorim të shtuar e joefiçient të kapaciteteve të tyre. Faktorët makroekonomikë Rritja e PBB 3 dhe likuiditeti i bankës Konteksti makroekonomik ka të ngjarë të ndikojë në aktivitetet bankare dhe vendimet e investimit ashtu si dhe në profilin e likuiditetit të bankës ( Pana et al.2009 ). Për shembull, kërkesa për produkte të diferencuara financiare është më e lartë gjatë periudhës së bumit ekonomik dhe mund të përmirësojë aftësinë e bankës për të zgjeruar kreditë dhe letrat me vlerë në një normë më të lartë. Në mënyrë të ngjashme, reçensionet ekonomike përkeqësohen nga ulja e ofertës për kredi bankare. Bazuar në këto argumente, ne mund të presim që bankat të rrisin aktivitetet e tyre transformuese dhe likuiditetin e tyre gjatë periudhës së bumit ekonomik. Në periudhat e ekspansionit ekonomik, të cilat janë karakterizuar me një shkallë të lartë të besimit të njësive ekonomike dhe përfitimit, ka një rritje në nivelin e tyre të investimit. Gjatë kësaj periudhe, njësitë ekonomike i ulin preferencat e tyre për likuiditete, duke preferuar pasuri kapitale me një risk kthimi më të lartë. Në këtë rast, njësitë ekonomike mbajnë asete kapitale më pak likuide dhe japin borxhe afat-shkurtra me norma interesi më të larta (Painceira 2010). Aspachs et al. (2005) tregoi se bankat grumbullojnë likuiditete gjatë periudhave të rënies ekonomike, kur mundësitë e kreditimit nuk janë dhe aq të mira. Kështu 3 Produkti i brëndshëm bruto

6 pritet që rritja e madhe ekonomike t i bëjë bankat të përballen me portofole dhe të përdorin likuiditetin e tyre, gjë që do t i çonte ato të jepnin më shumë hua. Çmimi i likuiditetit i paguar nga huamarrësit dhe likuiditeti i bankës Çmimi i likuiditetit është shuma e normës së interesit e paguar nga huamarrësi dhe që e detyron mbajtësin e likuiditetit ta ndajë atë. Pilbeam (2005, p.89) deklaroi se sipas teorisë së preferencës së likuiditetit 4, huadhënësit duan normë të larta interesi që përfshijnë çmimin e likuiditetit që ato japin. Madhësia e çmimit të likuiditetit rritet me kohën deri në maturim. Prandaj, rritja gjithnjë e më e lartë e çmimit bën që huadhënësit të heqin dorë nga paratë e tyre të rrjedhshme. Kështu norma e lartë e interesit / çmimi i likuiditetit më i lartë do t i detyrojë bankat të japin hua më shumë dhe të zvogëlojnë mbajtjen e aseteve likuide. Aktualisht mbajtja e aseteve likuide redukton riskun që bankat mund të mos kenë para të mjaftueshme për të përmbushur tërheqjet e depozitave apo kërkesa të reja kredie (dmth. të riskut të likuiditetit ), duke i detyruar ato që të marrin hua me kosto të larta. Kështu, me rritjen e përqindjeve të aseteve likuide do të rritet dhe risku i likuiditetit bankar, duke çuar në një çmim likuiditeti më të ulët. Kjo tregon se likuiditeti dhe çmimi i likuiditetit ( komponent i marzhit të normës së interesit 5 ) shkojnë në drejtime të kundërta. Norma e interesit afatshkurtër / tregut të parasë dhe likuiditeti i bankës Norma e interesit afatshkurtër është çmimi nё tё holla që duhet të paguhet nga një huamarrës për një huadhënës në kembim tё përdorimit tё fondeve. Norma e interesave në tregun afatshkurtër është norma e paguar në instrumentat e tregut të parasë. Instrumentat e tregut të parasë janë letra me vlerë që lëshohen pёr njё afat një vjeçar ose më pak, deri në maturim, ku përfshihen bonot e thesarit, letrat tregtare, pranimet bankare, çertifikatat e depozitave dhe marrëveshjet e riblerjes (REPO 6 ). Bonot e thesarit 7 janë më të rёndёsishmet pasi ato ofrojnë bazën për të gjitha normat e tjera të brëndshme të interesit afatshkurtër.tregu i parasë është i rëndësishëm sepse shumë prej këtyre instrumenteve mbahen nga bankat si pjesë e rezervave të tyre dhe ato mund të përdoren si kolateral në qoftë se banka dëshiron të marrë fonde nga Banka Qёndrore sepse ato janë me maturim të shkurtër dhe kanë më pak risk. Prandaj, një normë interesi afatshkurtër e lartё i nxit bankat që të investojnë më shumë në instrumenta afatshkurtra dhe të forcojnë pozitat e tyre të likuiditetit ( Pilbeam 2005). Norma e inflacionit dhe likuiditeti i bankës Literatura teorike përshkruan mekanizma përmes tё cilave edhe rritje të parashikueshme dhe kur norma e inflacionit ndërhyn në aftesinë e sektorit financiar për shpërndarjen efektive tё burimeve. Teoritë e fundit theksojnë rëndësinë e asimetrive informative në tregjet e kredive dhe tregojnë sesi rritja në normën e inflacionit ndikon negativisht në tregun e kredive dhe mё tej në sektorin financiar (Huybens & Smith 1999). E përbashkëta e këtyre teorive është se ka një problem informal, ashpërsia e të cilit është endogjen. Duke pasur parasysh këtë, një rritje në normën e inflacionit zvogëlon normën reale të kthimit jo vetëm në të holla, por edhe nё asete në përgjithësi. Reduktimi nënkupton përkeqësim tё tregut të kredisë. Rrjedhimisht kjo çon në racionim të kredisë. Racionimi i kredisë bëhet më i rëndë me rritjen e inflacionit. Si 4 Ideja themelore e nënvizuar në këtë teori është se huadhënësit e fondeve preferojnë të japin hua afatshkurtëra, ndërsa huamarrësit në përgjithësi preferojnë huamarrjen afatgjatë. Prandaj huamarrësit janë të përgatitur të paguajnë çmim të likuiditetit huadhënësit për t'i nxitur këta të fundit të japin hua afatgjatë. 5 Marzhi i normës së interesit është diferenca midis kostos bruto të paguar nga një huamarrës në një bankë dhe kthimit neto nga një depozitues. 6 Repurchase Agreement 7 Sipas Bankës së Shqipërisë investimet në Bono Thesari konsiderohen si asete likuide për bankat.

7 rezultat sektori financiar jep më pak kredi, shpërndarja e burimeve është më pak efikase dhe aktiviteti ndërmjetës zvogëlohet me implikime negative për investime afatgjata. Nga ana tjetër, vlera e aseteve likuide afatshkurtra të mbajtura nga agjentët ekonomikë, duke përfshirë bankat do të rritet me rritjen e inflacionit. Prandaj, shohim se nuk ka marrëdhënie pozitive midis rritjes së shkallës së inflacionit dhe likuiditetit bankar. 2.2 Ndikimi i likuiditetit të bankës mbi performancën financiare Likuiditeti i bankës ndikon nё shëndetin e mirë financiar, në kapacitetin pёr menaxhimin e riskut të bankës dhe në aftësinë e saj për të kryer transformimin e likuiditetit (Rauch et al dhe Shen et al. 2010). Kreditё janë ndër asetet më të larta dhe ato ofrojnë pjesën më të madhe të të ardhurave operative. Në këtë drejtim bankat ballafaqohen me riskun e likuiditetit që kreditё të avancohen prej fondeve tё depozituara nga klientёt. Megjithatë sa më i lartë të jetë vëllimi i kredive, aq më të larta do të jenë të ardhurat nga interesat dhe kështu edhe potencialet e fitimit për bankat e nivelit të dytë. Gjithashtu me vlerë është edhe vënia në dukje e faktit se bankat me një volum më të lartë të kredive do të ballafaqohen me nje risk më tё lartё likuiditeti. Kështu, bankat tregtare duhet të arrijnë një ekuilibër mes likuiditetit dhe pёrfitimit që ai sjell. Është argumentuar se kur bankat mbajnë likuiditet më të lartë, ato e bëjnë këtë me koston oportune të disa investimeve, të cilat mund të gjenerojnë njё kthim më të lartë (Kamau 2009). Kështu një raport i lartë i likuiditetit tregon një bankë më pak të rrezikshme dhe më pak përfituese. Myers dhe Rajan (1998) theksojnë efektin negativ të rritjes së likuiditetit për institucionet financiare që deklaronin se, "edhe pse mё shumё asete likuide do të rrisin aftësinë për mё shumё të holla nё njё periudhë afatshkurtёr, ato gjithashtu zvogëlojnё aftësinё menaxhuese për të kryer në mënyrë të besueshme strategji të investimeve që mbrojnë investitorët " e cila, më në fund, mund të rezultojë me reduktimin e kapacitetit të firmave për të rritur financimin e jashtëm, në disa raste. Pra, kjo tregon marrëdhëniet negative ndërmjet përfitimit të bankës dhe likuiditetit. Në të njëjtën kohë, një studim i fundit nga Morris dhe Shin (2010), zhvillon një model ku risku i kredisё sё pёrgjithshme tё një banke është i dekompozuar në " risk të falimentimit "(probabiliteti i kushtëzuar i parazgjedhur për shkak të përkeqësimit të cilësisë së aseteve nëse nuk ka vrapim nga kreditorët afatshkurtër) dhe në " risk të likuiditetit ose mungesa e likuiditetit " (probabiliteti i parazgjedhur për shkak të një afati kur institucioni do të kishte qënë me aftёsi paguese). Modeli siguron një formulë për mungesën e likuiditetit dhe autorët tregojnë se një rritje e likuiditetit të një banke do të ulë probabilitetin e një mospagimi jolikuid. Nëse një rritje e aseteve likuide relative tё zotëruara nga një bankё ul probabilitetin e saj të parazgjedhur, atëherë mbajtja e aseteve likuide duhet të shfaqë një marrëdhënie pozitive me fitimet bankare. Në të njëjtën kohë, mbajtja e aseteve likuide imponon një kosto oportune mbi bankën duke i dhënë kthime të ulëta në krahasim me asetet e tjera, duke pasur një efekt negativ në rentabilitet. Kështu, në përgjithësi, aktivet likuide shfaqin një marrëdhënie jo- lineare të përfitimit të bankës, në të cilën rritja e aseteve likuide do të përmirësojё pёrfitimet e bankёs nëpërmjet kostos hipotetike tё falimentimit tё pritshёm për aq kohë sa të ardhurat marzhinale tё mbajtjes sё aseteve likuide tejkalojnë koston oportune të kthimit relativ të ulët të tyre. Ndër faktorët (variabli) më të rëndësishëm që mat performancën e përgjithshme financiare të bankave është ROA-ja. 3. TE DHËNAT DHE METODOLOGJIA

8 Për konceptimin dhe zhvillimin e këtij punimi empirik, pas një seleksionimi paraprak, u përdorën një sërë burimesh informacioni si dhe studime të autorëve të huaj dhe vendas në këtë fushë. Zgjedhja e literaturës është shtrirë mbi një numër të konsiderueshëm studimesh si edhe mbi një numër të gjerë burimesh informacioni nga faqet zyrtare të institucioneve të rëndësishme, si me karakter kombëtar ashtu edhe ato ndërkombëtar. Popullsia pjesëmarrëse në këtë studim janë 8 banka tregtare të nivelit të dytë në Shqipëri si: Banka Kombetare Tregtare (BKT), Alpha Bank, Intesa Sanpaolo Bank, Societe Generale Bank, Raiffeisen Bank (RZB), Credins Bank, Credit Agricole dhe ProCredit Bank. Të dhënat nga bankat janë marrë për një periudhë kohe 4-vjeçare ( ), për një panel prej 32 vrojtimesh në total. Për vlerësimin e tyre është përdorur modeli statistikor OLS. Të dhëna të tjera mbi bankat dhe likuiditetin e tyre janë marrë nga faqet e web-it të secilës prej tyre por edhe nga raportet vjetore (bilanci dhe PASH ) të secilës bankë të përfshirë në mostër, revista dhe botime të Bankës së Shqipërisë dhe Ministrisë së Financave. Fillimisht u përpunuan të dhënat dhe me pas u krijua baza e tyre. Në mënyrë që të analizohej informacioni nga pikëpamja sasiore, trajtimi i të dhënave dhe përpunimi i tyre u bë sipas programit Microfit për Windows 5. Zgjedhja e modelit më të përshtatshëm për të bërë analizat u bazua në testet rigoroze të përshtatshmërisë së modelit si: F-statistikore, për përshtatshmërinë e modelit, t-test, për rëndësinë e lidhjes midis variablave, R-katror, si matës i shpjegueshmërisë së variacionit të riskut të kredisë nga variablat e përfshira në model. Për të identifikuar përcaktuesit e likuiditetit të bankave shqipëtare të nivelit të dytë, ne kemi përdorur analizën e regresionit të të dhënave nga Brooks,C ( 2008). Modeli i përgjithshëm i regresionit i përdorur është si më poshtë: (1) Y it = α + β X it + u it : ku i tregon numrin e bankave dhe t përfaqëson dimensionin seri kohore. Ndryshorja e majtë, Y it është variabli i varur, α është konstante, β është një koefiçent që përcakton pjerrësinë e variablave dhe X it është një vektor i variablave shpjegues për bankën i në kohën t, ndërsa u it përfaqëson marzhin e gabimit. Ky studim u fokusua në disa faktorë specifikë të firmës dhe faktorë makroekonomikë që ndikojnë në pozitat e likuiditetit bankar. Faktorët specifikë të firmës që ndikojnë likuiditetin e bankave të marra në studim janë mjaftueshmëria e kapitalit që mat kapacitetin absorbues të riskut të bankave, kreditë me probleme të cilat matin cilësinë e huave (kredive), rritjen e kredisë e cila mat rritjen e aseteve jolikuide, dhe madhësia bankare. Variablat makroekonomikë janë rritja e GDP -së që mat ciklin e biznesit të një vendi, normën e inflacionit, premiumin e likuiditetit të paguar nga huamarrësit që tregon koston oportune të mbajtjes së aseteve likuide dhe norma e interesit afatshkurtër. Modeli i regresionit që do të përdoret do të përfshijë të gjithë variablat e mëposhtëm: (2) LiQ i, t = α+β 1 CAP i,t +β 2 SIZE i,t + β 3 LG i,t + β 4 NPL i,t +β 5 GDP t + β 6 IRM t +β 7 STIR t + β8 INF t + u it Sipas modelit të Brooks,C (2008) variablat më të rëndësishëm që ndikojnë në përcacktimin e likuiditetit bankar janë: 1) LiQ i,t : i cili është raporti i likuiditetit të bankës tregtare i në vitin t.

9 2) CAPI i,t : i cili është raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit të bankës i në vitin t dhe që matet nga raporti i totalit të kapitalit të bankës mbi totalin e aseteve të saj; (CAP = kapitali i bankës /totali i aseteve ). 3) SIZE i,t : është madhësia e bankës i në vitin t dhe përcaktohet si logaritmi natyral i totalit të aseteve; (SIZE =log i totalit të aseteve). 4) LG i,t : përfaqëson rritjen e kredisë së bankës i në vitin t dhe përcaktohet nga përqindja e totalit të huave dhe paradhënieve; (LG = Lt - L t-1/ 1Lt-1). 5) NPL i,t : janë kreditë e këqija të bankës i në vitin t dhe matet nga raporti i kredive me probleme kundrejt totalit të kredive të bankës; (NPL = kreditë e këqija / totali i kredive). 6) GDPt : është produkti i brëndshëm bruto / GDP e vendit në vitin t. 7) IRMt 8 : është raporti i interesit për vitin t dhe përcaktohet si diferenca e normës së interesit të kredive me normën e interesit të depozitave. 8) INFt : është raporti i përgjithshëm i infacionit në vitin t. 9) STIRt : është norma e interesit afatshkurtër në vitin t. 10) ROAi,t : kthimi i totalit të aseteve të bankës në një vit. 11) Ui t : është marzhi i gabimit. 4. REZULTATE DHE DISKUTIM Duke u bazuar në modelin teorik si më sipër ne do të tregojmë modelin e përgjithshëm që do të përfitojmë për rastin e bankave tregtare në Shqipëri. Variabli i varur për modelin tonë është likuiditeti i bankave i cili përfaqëson aftësinë e bankave për të financuar rritje të aseteve dhe për të zvogëluar detyrimet pa ndikuar në operimin e përditshëm apo riskuar humbje të papranueshme. Të gjithë variablat e tjerë janë llogaritur në bazë të të thënave të pasqyrave financiare të çdo banke. Ekuacioni i përfituar nga të dhënat e mbledhura nga raportet e bankave dhe që shpjegon lidhjen midis variablave është si më poshtë: Likuiditeti Bankar = *INF *NPL *Kredi/Dep *Madhësia *M.Kapitalit *PBB *ROA Tabela1: Përfundimet e metodës së katrorëve të vegjël (OLS) Variablat Koefiçenti Devijimi standart Probabiliteti Konstantja [.181] Inflacioni [.848] NPL/Total kredi [.633] Kredi/Depozita [.350] Madhësia [.230] M.Kapitalit [.135] PBB [.739] ROA [.407] 8 "Spread-i" Kredi Depozita i cili përbën edhe faktorin kryesor të fitimit bruto të bankave.

10 R² F-Stat. (7,16) [000] Nr. Vrojtimeve 32 Siç vihet re, faktorët më të rëndësishëm përsa i përket modelit të likuiditeteve të bankave Shqipëtare janë: Inflacioni, Raporti Kredi të këqija (NPL)/Totali i kredive, Raporti Kredi/Depozita, Madhësia e bankës, Mjaftueshmëria e kapitalit, Produkti i brëndshëm bruto dhe ROA ja. Testet Statistika e testeve Hipotezat A: Korrelacioni serial CHSQ(1) = [.005] Nuk e permbys Ho:egziston lidhje B: Forma funksionale CHSQ(1) = [.053] Nuk e permbys Ho:Lidhje lineare C:Normaliteti CHSQ(2) = [.002] Nuk e permbys Ho:Normalitet D:Heteroskedasticiteti CHSQ(1) = [.975] Nuk e permbys Ho:Homoscedasticitet A: Test i multiplikatorit të Lagrange-it për korrelacionin serial të rezidualeve. B: Testi RESET i Ramsey-t duke përdorur katrorin e vlerave të përshtatshme. C: Bazuar në testin e mungesës së simetrisë në një shpërndarje frekuente dhe përqëndrimi i frekuencës së shpërndarjes së rezidualeve. D: Bazuar në regresionin e katrorëve të rezidualeve ose të katrorëve të vlerave të përshtatshme. Tabela e mësipërme e testeve diagnostikuese tregon se ky është një model i pranueshëm nga ana ekonometrike dhe nuk vihen re probleme në formën lineare funksionale të tij. Testet tregojnë se evidenca e të dhënave është e mjaftueshme që të mos e përmbysim hipotezën Ho të lidhjes lineare, shpërndarjes normale dhe homoskedasticitetit. Gjithashtu edhe po të shikojmë vlerat e t-së arrijme në përfundimin se koefiçientët e modelit tonë janë statistikisht të rëndësishëm. Referuar tabelës së më sipërme konkludojmë se në ekuacionin tonë variablat e zgjedhur si të pavarur, në tërësi, ndikojnë tek variabli i varur. Duke studiuar dhe analizuar me vëmendje modelin e likuiditetit për bankat tregtare në Shqipëri të përftuar dalim në përcaktimet se: Mjaftueshmëria e kapitalit, ka një ndikim pozitiv në likuiditetin bankar dhe kjo tregon se sa më e lartë të jetë mjaftueshmëria e kapitalit aq më likuide është banka. Por nga ana tjetër, krijimi i likuiditetit rrit ekspozimin e bankës ndaj riskut, duke qënë se humbjet e saj rriten në nivelin e aseteve jorrjedhëse për të kënaqur kërkesat e klientëve. Madhësia e bankës, gjithashtu ka një ndikim pozitiv në likuiditetin bankar duke treguar se sa më e madhë të jetë banka në totalin e aseteve të saj aq më të lartë do ta ketë dhe nivelin e saj te likuiditeteve. Sipas shqyrtimit të literaturës të lartëpërmendur janë dy argumente të kundërta si teorikisht ashtu dhe empirikisht lidhur me marrëdhëniet mes likuiditetit të bankës dhe madhësisë së saj. Pikëpamja e parë shumë e madhe për të dështuar nuk i konsideron marrëdhëniet negative mes madhësisë dhe likuiditetit bankar, ndërsa pikëpamja tradicionale e transformimit sugjeron marrëdhënie pozitive midis tyre. Nga ky studim dalim në konkluzionin se madhësia e bankave në Shqipëri ka një ndikim pozitiv në nivelin e likuiditetit të tyre. Inflacioni, (norma e inflacionit).vërehet se ka ndikim pozitiv dhe të rëndësishëm në likuiditetin e bankave. Nëse rritet norma e interesit afatshkurtër dhe meqë ajo ka më pak risk,

11 bankat tentojnë të investojnë më shumë në Bonot e Thesarit dhe në instrumenta të tjera afatshkurtra për të forcuar pozitat e tyre të likuiditetit. Bonot e Thesarit konsiderohen si pasuri likuide sipas Bankës së Shqipërisë dhe tregu i tyre është i vetmi treg i rregullt primar i letrave me vlerë. Prandaj, formula për normën e interesit afatshkurtër të tregut të parasë në këtë studim u përcaktua si rendimenti mesatar i ponderuar për të gjitha llojet e bonove të thesarit në vit.gjithashtu, një rënie e vlerave të inflacionit 9 shoqërohet edhe me një rënie të performancës financiare të bankave. NPL/Totalin e kredive 10. Ky raport ka një ndikim negativ në likuiditetin bankar të bankave shqipëtare. Sa më i madh të jetë portofoli i kredive të pakthyeshme të bankave, aq më pak likuide bëhen ato. Prania e kredive të pakthyeshme bën që bankës ti shtohen aktivet fikse dhe t'i pakësohen aktivet likuide. Kjo sepse mos kthimi i kredive bën që asetet fizike, të cilat shërbejnë si kolateral për kredimarrjen, të kalojnë në emër të bankës. Rrjedhimisht sa më shumë kredi të pakthyeshme të ketë një bankë, aq më shumë asete fizike i shtohen asaj dhe kështu ulet niveli i likuiditetit i mbajtur nga ajo. Kredi/ Depozita. Raporti i kredive ndaj depozitave dhe financimit afatshkurtër lidhet negativisht me asetet jolikuide dhe detyrimet e paqëndrueshme. Kjo tregon se çfarë përqindje e fondeve të paqëndrueshme të bankës është e lidhur në kredite jolikuide. Financimi i paqëndrueshem përfshin depozitat, huamarrjen ndërbankare, çertifikatat e depozitave dhe huamarrjen afatshkurtër nga Banka e Shqipërisë. Prandaj sa më i lartë të jetë ky raport, aq më pak likuide do të jetë banka. Produkti i Brendshëm Bruto (PBB). Ky variabël tregon mirëqënien e ekonomisë së përgjithshme të një vendi. Sipas teorisë së lartpërmendur, kur ekonomia është në bum apo del nga reçesioni ekonomik, njësitë ekonomike, në këtë rast bankat janë optimiste dhe rritin nivelin e investimeve të tyre afatgjata dhe zvogëlojnë mbajtjen e aseteve likuide, ndërsa në periudhën e reçesionit ndodh e kundërta. Prandaj dhe studimi ynë jep marrëdhënie negative ndërmjet likuiditetit të bankave dhe ciklit ekonomik. ROA. Kthimi nga aktivet me likuiditetin e bankave janë në një marrëdhënie negative dhe kjo lidhje tregon se dhe aktivet e bankës janë negative, pra janë shumë të vjetra. Kjo nënkupton që banka tregtare karakterizohet nga një mungesë likuiditeti. Mes faktorëve që ndikonin likuiditetin e bankave, mjaftueshmëria e kapitalit dhe madhësia e bankës shihen edhe si faktorë ndikues (ndikim pozitiv) edhe në performancën financiare 11, ndërkohë që huatë e këqija dhe interesat afatshkurtër jo ( ndikim negativ). Norma e interesit dhe inflacioni nuk kanë ndikim domethënës për performancën financiare të bankave. Në ndryshim nga modeli i përmendur në pjesën teorike, në studimin tonë është përjashtuar përllogaritja e normës së interesit të bankës i në vitin t. Ky përjashtim është bërë pasi ishte mjaft e vështirë të përllogaritnim një normë interesi totale për bankat e nivelit të dytë në Shqipëri. Pasi normat e interesit për çdo bankë janë të ndara sipas llojit të produktit që ajo ofron. Ekzistojnë norma interesi për kredi, depozita, llogari rrjedhëse të llojeve të ndryshme, shërbime dhe pagesa. Për këtë arsye është e vështirë përcaktimi i një norme fikse interesi. Banka të ndryshme ofrojnë norma të ndryshme interesi si për kredi ashtu dhe për depozita, të ndara këto sipas afateve të ndryshme të maturimit. Këto norma interesi nuk kanë diferenca të 9 Inflacioni i ulët dhe i tejzgjatur reflekton një rënie të kërkesës për produkte bankare. 10 Kreditë me probleme në vitet e fundit në Shqipëri janë rritur,dhe kjo lidhet me pagesat e ulëta të bizneseve por dhe për shkak të efekteve të krizës në ekonominë reale. 11 Ky përfundim u arrit nga korelacionet e realizuara midis variablave.

12 mëdha nga banka në bankë, pasi kufirin e vendos gjithmon Banka e Shqipërisë. Në bazë të normave që BSH vendos për Bonot e Thesarit, veprojnë dhe bankat e nivelit të dytë. Përjashtim mund të bëjnë bankat e vogla në masë, dhe që kanë mjaftueshmëri kapitali të ulët. 5. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME Krijimi i likuiditetit është arsyeja kryesore pse bankat e nivelit të dytë ekzistojnë, siç thuhet edhe në pjesën e literaturës. Për sektorin bankar në Shqipëri ne mund të themi që është injektuesi kryesor më likuid i ekonomisë sonë. Raportet e Bankës së Shqipërisë tregojnë se kreditimi i brëndshëm është në nivele relativisht mesatare, duke pasur rritje të këtij treguesi nga viti në vit. Asetet likuide të tilla si para të gatshme dhe letra me vlerë të qeverisë në përgjithësi kanë një kthim relativisht të ulët. Duke mbajtur ato, bankës i imponohet një kosto oportune e njohur si aset jofitimprurës. Kur një bankë ka likuiditet të pamjaftueshëm, ajo nuk mund të marrë fonde të mjaftueshme, as duke rritur detyrimet dhe as duke konvertuar asetet menjëherë, me një kosto të arsyeshme, pa ndikuar përfitimet. Për këtë arsye bankat duhet të mbajnë nivelin optimal të likuiditetit. Përveç rastit kur ai ndikon negativisht në përfitime. Prandaj edhe qëllimi i këtij materiali është më i dyfishtë: së pari për të identifikuar përcaktuesit e likuiditetit të bankave tregtare në Shqipëri dhe së dyti për të parë ndikimin e likuiditetit të bankave në performancën financiare, përmes faktorët që shpjegojnë likuiditetin e bankave të nivelit të dytë në vendin tonë. Rezultatet e analizёs sё regresionit treguan se mjaftueshmёria e kapitalit, madhёsia e bankёs dhe pёrqindja e inflacionit kishin ndikim pozitiv dhe statistikisht domethёnёs mbi likuiditetin e bankave. Ndёrsa raporti i kredive me probleme, depozita kundrejt kredive dhe kthyeshmёria e kapitalit kishin ndikim negativ. Rritja e PBB-së reale kishte ndikim tё parёndёsishëm statistikor mbi likuiditetin e bankave. Nisur nga të dhënat financiare të bankave ne shohim se treguesit e likuiditetit të veprimtarisë të bankave shqiptare janë në nivele të kënaqshme, ndonëse performanca e tyre financiare nuk është në nivele shumë të larta. Vëllimi i aktivitetit të tyre ngadalësohej në kushtet e rritjes më të ngadaltë të depozitave dhe rritjes së dobët të kreditimit. Cilësia e portofolit të kredisë ka vijuar të përkeqësohet dhe një pjesë e rëndësishme e fitimit operativ të sektorit ka shkuar për krijimin e fondeve të nevojshme rezervë për mbrojtjen nga risku i kredisë. Ndërsa, risku i likuiditetit për sektorin tonë bankar vlerësohet gjithashtu në nivele të moderuara. Raporti kredi/depozita, për shkak edhe të ngadalësimit të kreditimit, është në nivele optimale. Studimi ynë përpiqet të japë kontribut të madh në marrëdhëniet ekzistuese në fushën e faktorëve determinues në likuiditetin e bankave tregtare dhe impaktin e tyre në performancën financiare në kontekstin e Shqiqërisë. Kjo nga ana e saj në mirëqënien e sektorit financiar të ekonomisë dhe shoqërisë. Kështu përfitues kryesor i këtij studimi do të jetë çdo bankë tregtare, çdo individ, çdo akademik, çdo njësi rregullatore dhe shoqëria si një e tërë. Rekomandime: Bazuar në studimin e bërë, arrijmë të japim disa rekomandime për rastin e bankave në Shqipëri: Duke ditur që likuiditeti bankar në Shqipëri varet më së shumti nga administrimi i riskut të kredisë dhe sidomos në manaxhimin e portofoleve të kredive të këqija (NPL), bankat tregtare në Shqipëri duhet të miratojnë menyra të reja të manaxhimit të riskut të kredisë. Për shembull: duke minimizuar kohën e aprovimit të kredisë, duke ulur komisionet e kredidhënies dhe të gjobave që aplikohen në raste vonesash. Gjithashtu

13 bankat në Shqipëri kërkojnë kolaterale të vlerave të mëdha, pasi duhet që kolaterali të mbulojë 150% apo 120% vlerën e kredisë që klienti ka marrë. Mos kthimi i kredive të tilla bën që bankës ti rriten aktivet fikse duke ulur kështu aktivet likuide, si dhe eleminimin e riskut moral pas dhënies së kredisë; Duhet të ketë kërkime të mëtejshme për të zbuluar faktorët që ndikojnë në likuiditetin e bankave në Shqipëri, duke përfshirë faktorë rregullatore, dhe faktorë të tjerë të veçantë dhe ato makroekonomikë bankarë; Të vendosen rregulla më të forta për përmirësimin e cilësisë së ndërmjetësimit,varieteteve dhe aksesit në instrumentet dhe shërbimet e reja financiare; Rritja e kapaciteteve të bankave për të administruar në mënyrë të pavarur të gjitha rreziqet që ato hasin në veprimtarinë e tyre dhe zbatimi i standardeve të larta për një kulturë drejtimi. Kjo kërkon krijimin e bazës së nevojshme të njohurive që duhet të kenë bankat për përmirësimin e cilësisë së kredisë dhe për trajtimin e problemeve të tyre të likuiditetit. Monitorimi me kujdes i situatës së likuiditetit. Kjo do të kërkonte përveç të tjerave edhe stimulimin e politikave më të ekuilibruara të kreditimit të cilat synojnë rritjen e peshës së kredisë në lekë. Fitimi i njohurive të mëtejshme mbi likuiditetin, do t i bëjë bankat që të zënë një vend vendimtar në tregun ku ato operojnë. Likuiditeti nuk është i rëndësishëm vetëm për bankat, por dhe për shendëtin dhe mirëfunksionimin e ekonomisë në tërësi. REFERENCAT BIBLIOGRAFIKE 1. Aspachs, O, Nier, E and Tiesset, M 2005, Liquidity, Banking Regulation and the Macroeconomy: Evidence on bank liquidity holdings from a panel of UK-resident banks, Bank of England Working Paper. 2. Brooks, C 2008, Introductory Econometrics of Finance, 2nd ed., the ICMA Center, University of Reading, CAMBRIDGE University press. 3. Cani Sh, (2010), Cikel leksionesh Ekonomi Zhvillimi Paraja dhe Banka, Universiteti Tiranës, Fakulteti Ekonomisë. 4. Civici A, (2011), Iluzionet monetare Mashtrimet e medha, Ombra GVG, ISBN: , Tiranë. 5. Diamond, D W and Dybvig, P H 1983, Bank runs, deposit insurance, and liquidity, Journal of Political Economy, Vol. 105, No. 91, pp Frost S.M, (2004), The Bank Analyst s Handbook, Money, risk and conjuring tricks, Securities Markets and Financial Intermediation. 7. Hempel, GH, Simonson, DG and Coleman, AB 1994, Bank Management, 4th ed., John Wiley & Sons: New York. 8. Meka E, (2012), Cikel Leksionesh Tregu bankar dhe institucionet e tij, Universiteti Europian i Tiranës. 9. Pilbeam, K 2005, Finance and Financial markets, 2nd ed., Palgrave Macmillan: New York. 10. Praet, P and Herzberg, V 2008, Market liquidity and banking liquidity: linkages, vulnerabilities and the role of disclosure, Banque de France Financial stability Review, pp Thakor, AV 1996, Capital requirements, monetary policy, and aggregate bank lending: theory and empirical evidence, Journal of Finance, Vol. 51, pp Web-sitet e bankave tregtare të marra në studim