Temë Diplome. STUDIMI I ZHVILLIMIT Të SME-VE Në SHQIPëRI. NDJEKËS DIPLOME Prof. As. Dr. Mit'hat MEMA UNIVERSITETI ALEKSANDER MOISIU DURRËS

Transcription

1 UNIVERSITETI ALEKSANDER MOISIU DURRËS Fakulteti i Shkencave Politike Juridike Master Profesional : Administrim Financiar Temë Diplome STUDIMI I ZHVILLIMIT Të SME-VE Në SHQIPëRI PUNOI: KLEDI VARFI NDJEKËS DIPLOME Prof. As. Dr. Mit'hat MEMA DURRËS, Janar

2 ABSTRAKT Sektori i SME-ve është i ri për trregun Shqipëtar dhe si i tillë bazat mbi të cilat ai ngrihet janë akoma të brishta. Ajo cka studjoj në këtë temë janë disa pika kyce në studimin e SME-ve ne tregun Shqipëtar. Sektori i SME-ve është ai që krijon më shumë vende pune, dhe sidomos vende të reja pune. Likuiditeti për keto ndërmarje është mjaft i ulët. Paraqitja e SME në treg rrit fleksibilitetin dhe nxit një informacion më konkret për nevojat e biznesit të vogël. Vëmë re se kreditimi i SME-ve ka arritur në nivelet e kreditimit të ndërmarjeve të mëdha për tregun në Shqipëri. Falë lehtësimit të procedurave të regjistrimit dhe zhvillimt të SME-ve, ka patur një rritje të dukshme për vitet e trajtuara më poshtë. Forcimi i sektorit financiar ëshë cështja më e rëndesishme për mundësimin e funksionimit me sukses të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme (SME). Bazuar në praktikat kohore, paraqitja e SME-ve në Shqipëri dhe Europe perballon krizën ekonomike nëpërmjet një financimi mesatar dhe një feedback maksimal. Niveli i lartë i interesit, kërkesat e larta për kolateral si dhe mungesa e besushmërisë së planeve të biznesit kur është fjala për kërkesat për financim, paraqiten si pengesat kryesore për zhvillimin e SME-ve në Shqipëri. Shpresoj që pikat e perdorura në zhvillimin e tëmes do të jenë të vlefshme dhe praktike

3 ABSTRAKT The SME sector in Albanian market is young and as such the basis on which it is rising are still fragile. What we study in this issue are some key points in the study of SMEs in the Albanian market. The SME sector is the one that creates more jobs. Liquidity for these enterprises is very low. Presentation of the SME market increases flexibility and promotes a more concrete information for small business needs. We note that lending to SMEs reached levels of lending to large enterprises in Albanian market. Thanks facilitate registration procedures and development of SMEs, there has been a significant increase for the period covered below. Strengthening the financial sector is by the most important issue for facilitating the successful operation of small and medium enterprises. Based on practice time introduction of SMEs in Bangladesh and Europe facing economic crisis through an average funding and a maximum feedback. High level of interest, high collateral requirements and lack of reliability of business plans when it comes to financing requirements appear as the main obstacles to the development of SMEs in Albania. I hope that the points used in the development of the topic will be useful and practical

4 Permbledhja Hyrje I. Nje veshtrim i pergjithshem i sektorit te sme-ve Sfida e politikave, pse eshte i rendesishem zhvillimi i sme-ve Si mund te ktijojme nje mjedis rregullator mbeshtetes per zhvillimin e SME-ve Politikat e qeverise ne ndihme te SME-ve per vitin Misioni dhe objektivat e Drejtorise se Nxitjes se Biznesit(DNB) Karta Eoropiane per ndermarjet e vogla dhe te mesme 14 II. Financimi i ndermarjeve te vogla Nje veshtrim i pergjithshem mbi gjendjen e financimit te SME-ve ne Shqiperi Kreditimi i SME-ve ne Shqiperi Veresimi i situates aktuale te kreditimit Pengesa per kreditimin e SME-ve Si ka ndikuar kriza ekonomike boterore ne sistemin e kreditimit te SME-ve Skemat e Garantimit Kostot orientuese per zhvillimin e SME-ve III. Zhvillimi sektorit te SME-ve. Instrumentat finanziare te rekomanduara Rendesia e forcimit te sistemit financiar Llojet e instrumentave te sugjeruar Faktoringu Rekomandime Cfare eshte nje CLUSTER dhe perse eshte i rendesishem per SME-te..47 IV. Konkluzione...49 V. Literatura

5 Hyrje Shqiperia gjate viteve te tranzicionit ka ndertuar nje kornize te gjere ligjesh dhe rregullimesh per te bere te mundur funksionimin e biznesit ne nje vend qe zhvillohet vazhdimisht drejt nje ekonomie te hapur dhe konkuruese. Nje mjedis i pershtatshem biznesi eshte nje kerkese per rritjen ekonomike rajonale dhe esenciale per sektorin e ndermarrjeve te vogla dhe mesme per t u bere jo vetem nje burim punesimi por gjithashtu edhe nje burim i novacionit e prodhimit. Kodi i Praktikave Financiare per SME-te eshte zhvilluar nga ekspertet ne Shqiperi, Bullgari, Kroaci, Maqedoni, Mal te Zi, Rumani dhe Serbi, ne projektin Iniciativa Financiare e Ndermarrjeve te Vogla dhe Mesatare te Europes Juglindore financuar nga Qendra per Ndermarrjet Private Nderkombetare Washington. Ndermarrjet e vogla dhe te mesme jane motorri i ekonomise se nje vendi. Ato jane burim themelor per vende pune, krijojne nje fryme sipermarrjeve dhe novacioni ne vend si dhe jane tejet te rendesishme per kujdesjen e konkurueshmerise dhe punesimit. Si rrjedhim, politikat dhe iniciativat per zhvillimin e ndermarrjeve te vogla e te mesme dhe rritja e konkurences se tyre jane nje prioritet per vendet ne rajon. Ne Shqiperi jane te rregulluara me ligj sfera e regjistrit tregtar, ajo per shoqerite tregtare, lincesimi, privatizimi, konkurenca, ndihma shteterore, financimet dhe sigurimet, pronesia intelektuale, pasurite e palujtshme, falimentimi, kuadri tatimor, marredheniet e tregut te punes, procedurat administrative e nje sere rregullimesh te tjera qe jane ne proces permisimi dhe evoluimi. Qeveria Shqiptare ne kuader te planit per lufte ndaj informalitetit dhe korrupsionit eshte ne procesin e nje permisimi dinamik te kesaj kornize, veçanerisht ne funksion te lehtesimit te barrierave administrative, regjistrimit te biznesit, ambjentit te taksave, qe ne fund te fundit do te rrisin shkallen e besueshmerise se investitoreve te huaj dhe vendas, per transparencen ligjore dhe konkurrencen e ndershme ne treg. Sipas doing business 2009, në lehtësirat për të bërë biznes, Shqipëria renditet në vëndin e 86 (nga 181 vende te analizuara) nga e 136 qe renditej nje vit me pare, duke u ngjitur me 50 vende më sipër. Nje sere reformash per reduktimin e barrierave administrative ne biznes dhane rezultatet e tyre gjate vitit

6 Kapitulli 1: Nje veshtrim I pergjithshem mbi sektorin e SME-ve ne shqiperi. Zhvillimi i sektorit SME, konsiderohet si mjeti me efikas per ekonomite ne tranzicion qe gjeneron rritje ekonomike te qendrueshme, punesim dhe zbutje te varferise. Gjate tre viteve te fundit Shqiperia ka perjetuar nje rritje ekonomike prej 6%, nje rritje kjo e vleresuar si nder me te mirat ne rajon. Pa dyshim qe sektori i SME-ve ka nje kontribut te patjetersueshem ne kete proces. Kontributi i sektorit SME vleresohet se siguron rreth 64% ne PBB si dhe punesimin e rreth 66% e te punesuarve ne sektorin privat. Sektori i SME-ve ka njohur nje zhvillim kostant pergjate te gjithe viteve te tranzicionit. Referuar te dhenave te INSTAT, numri i subjekteve private aktive deri ne fund te vitit 2006 arriti ne 64,710, shifer kjo qe perben nje rritje prej rreth 15% ne krahasim me vitin Referuar struktures se punesimit, ndermarrjet e vogla e te mesme SME-te me 1-80 punonjes perbejne mbi 99 % te ndermarrjeve aktive ne Shqiperi. Numri i ndermarrjeve me mbi 80 te punesuar eshte 423 kompani, ndersa numri i kompanive me mbi 250 te punesuar eshte vetem 40. Te dhenat e mesiperme perbejne edhe boshtin e politikave ne fushen e zhvillimit te biznesit per vitet e ardhshme. Gjate vitit 2007 eshte konstatuar nje rritje e shpejte e ndermarrjeve te reja te krijuara rishtazi e perkatesisht me 9993 me nje rritje prej 4% ndaj vitit Edhe gjate 10 mujorit te pare te vitit 2008 vihet re nje numer i larte i ndermarrjeve te reja te regjistrura ne afersisht 16,000 subjekte te reja. Per sa i takon shperndarjes gjeografike te bizneseve ne Shqiperi, rreth 50% e ndermarrjeve aktive jane perqendruar ne zonen Tirane Durres, ku jane punesuar 57% e te punesuarve te sek privat. Rreth 69% e ndermarrjeve me kapital te huaj jane te perqendruar ne prefekturen e Tiranes, rreth 5% ne Korce, rreth 5% ne Shkoder dhe 3% ne Vlore

7 Graf 1. Shperndarja gjeografike e ndermarrjeve active dhe te punesuarve per Vitin 2007 Ne sektoret e tregtise dhe sherbimeve ku operojne 73,5% e bizneseve jane te punesuar 45,2% e te punesuarve te sek privat. Shifra e afarizmit e siguruar nga sektori i tregtise dhe sherbimeve perben rreth 63,8 % te shifres totale te afarizmit, ndersa shifra e afarizmit e siguruar nga sektori i prodhimit dhe ndertimit perben 36,2 % Graf 2.Shperndarja active e nder. Sipas akt eko /07-6 -

8 Zhvillimet e fundit strategjike kanë nxjerrë në dukje rëndësinë e sektorit të SME-ve. Sipas raportit te Bankes Boterore, per lehtesine e te berit biznes ne Shqiperi per vitin 2008, Shqiperia renditet e 120 nga 175 vende te vleresuara, me nje zbritje prej 3 shkallesh ne krahasim me vitin Renditja per disa lloj fushash te vleresuara paraqitet Tab. 1. Lehtesi per te Mbrojtja e Pagimi I Tregetia Fuqia e Mbyllja bere bisnes investitoreve taksave nderkufitare kontrates e bisnesit Shqiperia Sfida e politikave, pse eshte I rendesishem zhvillimi I SME-ve: Gjatë dy dekadave të shkuara, sipërmarrja dhe zhvillimi i SME-ve kanë lëvizur me ritme të ngadalta, por në mënyrë të qëndrueshme drejt majës së axhendës së politikave publike në pjesën më të madhe të vendeve nëpër botë, pavarësisht nëse ato janë në process tranzicioni. Kjo pasqyron një konsensus politik dhe një mirëkuptim në rritje lidhur me cështjet e mëposhtme: Sektori i SME-ve është ai që krijon më shumë vende pune, dhe sidomos vende të reja pune. Ulja e numrit të punonjësve, privatizimi dhe ristrukturimi i kompanive të mëdha ka krijuar struktura të reja komerciale dhe industriale në pjesën më të madhe të ekonomive në të cilat roli i SME-ve, qoftë ky individual ose i subkontraktuar, është bërë faktor kyc për të ruajtur karakterin kompetitiv të ekonomisë. Krijimi i rrjeteve sipërmarrëse, patneriteti strategjik dhe grupimi i firmave në mënyrë lokale, kombëtare dhe ndërkombëtare janë bërë një pjesë thelbësore e reagimit ndaj globalizimit, dhe paqartësisë e kompleksitetit që ai sjell me vete. Ka një kërkesë për një elasticitet më të madh të tregut të punës sa u përket vendeve të punës dhe ndryshimit të vendit të punës si dhe një rritje sa i përket - 7 -

9 punësimit mbi baze kontrate, portofoli apo me kohë jo të plotë pune. Kështu që individët tani kanë më shumëgjasë të ndeshen me gjendjen e vetëpunësimit ose të punojnë në kushte të ngjashme paqartësie (vende te pasigurta pune). Vetëpunësimi mund të luajë një rol të madh në fushatën për të luftuar varfërinë, përjashtimin social dhe legjitimizimin e aktivitetit në sektorin informal. Zhvillimi i sipërmarrjes dhe SME-ve, me theks të vecantë në një zhvillim nga lartposhtë mund të luajë një rol madhor në shmangien e disbalancave rajonale dhe sektorialenë ekonomi. Një ekonomi dinamike ka nevojë për një sektor të fortë e të pavarur të biznesit të mesëmqë ofron stabilitet, shumëllojshmëri dhe që kryen shpërndarjen e pushtetit ekonomik,social dhe politik. Kështu, mungesa e elementit të mesëm është një problem kyc për zhvillimin ekonomik. Mundësia për të gjetur financim, qoftë nëpërmjet linjave të kreditit ose formave të tjera tëfinancimit pa ndërmjetësinë e bankave, si për shembull mikro-financimi, është thelbësorpër fillimin e lulëzimit të SME-ve. Perkufizimi IBashkimit Europian për SME-të është si mëposhtë: E mesme: Nr I te punesuareve < 250, Bilanci = 50 milionë E vogël: Nr I te punesuareve < 50, Bilanci= 10 milionë Mikro: Nr I te punesuareve < 10, Bilanci = 2 milionë 1.2 Si mund të krijojmë një mjedis rregullator mbështetës për zhvillimin e SME-ve - Sfidat dhe objektivat e zhvillimit te SME-ve Zhvillimi i SME-ve dhe kontributi i tyre ne stabilitetin ekonomik afatgjate, varet nga madhesia dhe struktura e tyre, qe nen kushtet e tregjeve te zhvilluara mire, u lejon atyre te kene flexibilitetin dhe aftesite qe te pershtaten ne kushtet e nje konkurence te ashper

10 Ekonomite moderne operojne si nje rrjet kompleks firmash ne te cilen pozicioni konkurues i nje firme varet pjeserisht ne efikasitetin e furnizuesve te tyre. Prandaj, konkurrenca e SME-ve ndikon ne pozicionin konkurues te ekonomise ne pergjithesi. Meqenese kostot e larta te transaksionit jane nje nga barrierat me te rendesishme te zhvillimit te tyre, reduktimi i tyre do te nxiste zgjerimin e SME-ve dhe ne veçanti do te inkurajonte mikrondermarrjet te zgjeroheshin. Ne kete kontekst, zhvillimi dhe performanca e tyre, ne kuadrin e hapjes se tregjeve perben nje sfide reale. Prioritetet strategjike per zhvillimin e ketij sektori jane: Harmonizimi me strategjite sektoriale qe kane nje impakt ne sektorin e SME-ve Sigurimi i transparences se vendimeve, veprimeve dhe masave te ndermarra qe ndikojne ne mjedisin e biznesit Sigurimi i konkurrences se ndershme dhe mbeshtetja e e integrimit te SME-ve ne tregun nderkombetar. Zhvillimi i teknologjise se informacionit dhe kultures se sipermarrjes Mund të thuhet se roli qendror i qeverisë në zhvillimin e SME-ve, është, përvec krijimit të një qëndrueshmërie ekonomike dhe sociale që con në rritje, edhe të krijojë një mjedis rregullator që maksimizon mundësitë e sektorit për të mbijetuar dhe për t u zhvilluar.në përgjithësi, politika rregullatore duhet të synojë krijimin e një mjedisi të barabartë për të gjitha llojet e bizneseve. Sidoqoftë, në praktikë ka një mungesë balance si në pushtetin politik ashtu edhe atë ekonomik, që i bën kompanitë e mëdha të ndikojnë ndaj mjedisit rregullator në favor të tyre. Kështu, ka vështirësi specifike me të cilat ndeshen SME-të në marrjen e informacionit. Gjithashtu kostoja e lartë e respektimit të rregullave mund të jetë në mënyrë joproporcionale më e lartë për bizneset e vogla se sa për kompanitë e mëdha. Këto kosto stimulojnë zgjerimin e ekonomisë informale. Rregulloret ndikojnë në shumë mënyra tek SME-të. Ato ndikojnë në procesin engritjes së një biznesi (regjistrimi dhe marrja e licencës). Ato ndikojnë në menyrën e kryerjessë transaksioneve me klientët, furnitorët dhe ndërmjetësit, si për shëmbull nëpërmjet ligjit tëlidhjes së kontratave apo standartet teknike të mallrave

11 Ndikojnë gjithashtu në marrëdhënien me krahun e punës brenda ndërmarrjeve, si për shembull duke vendosur standarte shëndetësore dhe të sigurisë në punë. Ato qeverisin marrëdhënien e kompanisë me komunitetin, si për shembull duke vendosur standarte për grumbullimin e mbeturinave. Ato përcaktojnë rregullat e lojës për sa u përket marrëdhënieve me konsumatorin në përgjithësi duke deleguar të drejta që kanë të bëjnë me cilësinë dhe përshkrimin e produkteve dhe shërbimeve. Përvec kësaj, ato vendosin detyrime për kompanitë që ato të paguajnë forma të ndryshme taksash si kontribut për të ndërtuar fabrikën sociale dhe ekonomike të shoqërisë. Zakonisht, ligji përcakton procedura të qarta arbitrimi dhe apelimi në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve.legjislacioni dhe rregulloret në teori përbëjnë lubrifikantin që e ndihmon motorinsocial dhe ekonomik të funksionojë normalisht. Sidoqoftë, qëndrimet e qeverisë sa i përket konceptimit të këtij motorri, do të variojnë në përputhje me ideologjinë politike (që, në fakt,lidhet me pikëpmajen e përgjitshme mbi rolin e shtetit). Shumë vëmendje i është kushtuar cështjes së reduktimit të barrës rregullatore për SME-të, gjithsesi duhet pranuar se pjesa më e madhe e rregulloreve janë të dobishmë. Ligjet për përcaktimin e qartë të së drejtës së tokës dhe pronës si dhe të drejtën për transferimin e pasurisë janë shumë të rëndësishme për firmat e vogla, pasi ato përbëjnë bazën e tërheqjes së burimeve financiare dhe burimeve të tjera. Ligjet që rregullojnë kushtet e pagesave dhe transaksioneve financiare mund t i mbrojnë ata nga mungesa e balancës së pushtetit në transaksionet e shkëmbimit. Sfidë të madhe për politikëbërësit përbën edhe hartimi i një legjislacioni të përshtatshëm dhe të shëndoshë, i ndjeshëm ndaj mënyrës aktuale të trajtimit të cështjeve të SME-ve dhe të problemeve të organizatave për shkak të burimeve të kufizuara. Menaxhimi i procesit rregullator brenda qeverisë Një problem madhor në garantimin e një rregulloreje të përshtatshme për SME-të është ai se legjislacioni duhet të burojë nga të gjitha ministritë dhe departamentet e qeverisë.kështu pra, qëllimi kryesor është të sigurohet se departamente të ndryshme të qeverisë zbatojnë të njëjtat parime bazë të cilat i përmendëm më lart gjatë procesit të

12 përpilimit të ligjeve të reja; të gjenden mekanizma që trajtojnë cështje ndërdepartamentale; dhe se kanalet janë të hapura për biznesin, tregtinë dhe interesa të tjera në mënyrë që ata të shprehin intersat e tyre te biznesit, tregtisë apo të llojeve të tjera që kanë të bëjnë me legjislacionin në shqyrtim.procesi i menaxhimit nëpërjet të cilit kryehet një proces i tillë mund të variojë. Do tëjetë shumë e rëndësishme që t i jepet përgjegjësi ministeriale secilit departament në mënyrë që të shqyrtojë cilësinë e porpozimeve rregullatore. Një komision ndërdepartamental mund të ngrihet për të rishikuar të gjitha pasojat e mundshme për ndërmarrjest e vogla të cdo rregulloreje që buron nga programet legjislative të qeverisë. Një panel i tillë mund t i nxisë departamentet të justifikojnë ose heqin dorë nga rregulloret që mund të sjellin probleme dhe të veprojnë si ndërmjetës për zgjidhjen e këtyre mosmarrëveshjeve midis departamenteve. Gjithshtu, mund të vendosin kritere për të shfuqizuar rregullore të caktuara dhe për të përmirësuar rregulloret aty ku është e nevojshme dhe e mundshme. Ky është një rol që shpeshkruehet nga agjencitë e SME-ve që po rriten gjithnjë e më shumë.për ekzaminimin e mundësisë për të shfuqizuar rregullore të caktuara nevojiten mekanizma. Po kështu, për procedurat e apelimit kundër një rregulloreje; nisjen dhe rishikimin e legjislacioneve të reja,hartimin e masave vlerësuese për efektet e rregulloreve; ngritjen e formave të duhura për vetërregullim dhe gjetja e mjeteve për mbajtjen në kontroll të sektorit informal. Në disa vende kjo procedurë përforcohet nga ngritja e një Autoriteti shfuqizues të Rregulloreve ose një Njësi për një rregullim të përmirësuar dhe/ose një grup pune i pavarurqë rishikon dhe raporton lidhur me fushat kryesore të ndikimit të rregullores. Një njësi e tillë mund të jetë e pavarur nga qeveria, me anëtarë të rekrutuar nga fusha të ndryshme: biznesi I madh dhe i vogël, shoqatat e biznesit dhe grupet e konsumatorëve, sindikatat, sektori vullnetar dhe ata që përgjigjen për zbatimin e rregulloreve. Idealisht, duhet të përfshijnë ata që kanë përvojë në cështjet rregullatore dhe, në rastin e SME-ve, kuptojnë kulturën dhe mënyrën e të bërit të gjërave

13 1.3 Politikat e Qeverise ne ndihme te SME-ve per vitin Politikat e zhvillimit te SME-ve ne periudhen ne vijim jane hartuar ne perputhje me te gjitha aktet dhe marreveshjet e MSA dhe partneritetit Europian si dhe te Kartes Europiane te Ndermarjeve te Vogla. Shqiperia si nje vend i Ballkanit Perendimor, qe aspiron te behet pjese e familjes dhe tregut Europian, natyrisht ndjek me vemendje proceset reformuese si dhe te zhvillimit ekonomik dhe strukturor per uljen e papunesise dhe rritjen e produktivitetit dhe te konkurrueshmerise ne ekonomine Europiane Sidoqe rritja ekonomike e Shqiperise ne keto vite tranzicioni ka qene e kenaqshme, ajo ka diferenca te ndjeshme ne momentet e hapjes perkundrejt ketij tregu global dhe akoma nuk ka siguruar nje ngushtim te dallueshem ne treguesit e zhvillimit ekonomik dhe social pergjate kesaj periudhe me vendet e BE Si pasoje e reformave liberalizuese te tregut, proceseve te privatizimit dhe te ngritjes se institucioneve, nje sere fenomenesh pershtatese ne strukturen ekonomike, tregun e punes dhe mireqeneies sociale rjedhimisht sollen dhe nje kosto te caktuar te ketij tranzicioni. Ky procesi liberalizues i cili solli dhe nje sere efektesh pozitive si rritjen e eficiences se investimeve nepermjet ekonomise se shkalles qe con ne rrije me te larta te investimeve, adaptimin e teknologjive te reja dhe krijimin e firmave dhe industrive te reja, duhet pranuar qe nuk u shoqerua me nje nivel te kenaqshem te investimeve ne infrastrukture, edukim dhe tregun e punes. Ndermarjet e vogla dhe te mesme kane qene ekonomite me te influencuara nga klima e bisnesit dhe e investimeve. Nga pikpamja e objektivave dhe aktiviteteve te perfshira ne kete program ne nje periudhe kohore trevjecare, ky program mund te quhet nje program operacional ne llogjiken e harmonizimit te synimeve konkrete dhe rezultateve te pritshme ne kete periudhe. Ndersa ne kendveshtrimin e efekteve pertej kesaj periudhe, aktoreve dhe institucioneve te perfshira, burimeve financiare qe duhet te angazhohen nga qeveria dhe donatoret vlen te theksohet aspekti strategjik i ketij programi

14 Me konkretisht tre nivelet e meposhteme jane te harmonizuara si vijon: Nivel Strategjik a) Krijimi i Komitetit Konsultativ per Zhvillimin e SME-ve. Per hartimin e programit strategjik te zhvillimit te SME-ve per periudhen afatmesem jane ngritur grupet konsultative me perfaqesues te instuticioneve te ndryshme qe operojne ne fushen e SME-ve: si perfaqesues te Agjensive Rajonale te Biznesit, perfaqesues te sistemit bankar, perfaqesues te disa projekteve kryesore qe veprojne ne mbeshtetje te SME-ve, perfaqesues te donatoreve si dhe te Albinvestit dhe te Drejtorise se Nxitjes se Biznesit ne METE. Keto grupe pune jane perkatesisht: Grupi per nxitjen e sipermarrjes. Grupi per zhvillimin e bizneseve ne rritje me kapacitet internacionalizimi. Grupi per permiresimin e kreditimit te SME-ve. b) Hartimi i programit strategjik per zhvillimin e SME-ve (plan veprimi) Nivel institucional (institucione mbeshtetese AlbInvest, Rrjeti i Agjencive rajonale te zhvillimit, Agjencite e Zhvillimit ekonomik lokal, agjenci konsulence etj.); Nivel ndermarrje (sipermarresit dhe organizatat e biznesit). Politikat konkrete te qeverise: Nje strategji e rishikuar per zhvillimin e biznesit dhe nxitjen e investimeve SME te fuqizuara,te kredituara dhe me konkuruese Krijimi i fondit te garantimit per SME-te Kuader rregullator i permiresuar Rritje te nivelit te eksporteve

15 Reduktimi i kohes dhe kostos se regjistrimit te biznesit Reduktim i numrit te licencave, lejeve, autorizimeve te panevojshme, procedura te lehtësuara Krijimi i fondit per rritjen e konkurueshmerise se SME-ve qe eksportojne Adoptim i kuadrit ligjor ne fushen e SME-ve dhe biznesit me direktivat e BE-se Plani strategjik afatmesem per zhvillimin e SME-ve dhe vleresimi i kostos per zbatimin e ketij plani Hrmonizimi i sistemit te licensimit sipas fushave ne perputhje me acquis communautaire. Sensibilizimi i konsumatoreve mbi te drejtat e tyr 1.4 Misioni dhe objektivat e Drejtorise se Nxitjes te Bisnesit (DNB) Drejtoria e Nxitjes se Biznesit ka per mision: Krijimin e nje klime pozitive per zhvillimin e biznesit, me qellim qe t i hapet rruge rritjes dhe fuqizimit te SME-ve, terheqjes se investimeve te huaja ne Shqiperi dhe nxitjes se eksporteve shqiptare ne tregun rajonal dhe global. Qellimi i Punes Studion gjendjen e zhvillimit te biznesit ne Shqiperi, harton, permireson dhe zbaton strategjine e zhvillimit te Ndermarrjeve te Vogla e te Mesme (SME), me qellim qe te permiresoje klimen e biznesit, te nxise krijimin e bizneseve te reja, te fuqizoje bizneset ekzistuese, te risi konkurueshmerine e SME-ve ne tregun rajonal e global. Detyrat kryesore Harton strategji, programe per zhvillimin e sektorit te SME-ve, per fuqizimin e bizneseve ekzistuese dhe krijimin e bizneseve te reja;

16 Vlereson e monitoron politikat per zhvillimin e SME-ve duke bere krahasimet dhe vleresimet me pervojat dhe praktikat me te mira me vendet e rajonit sipas Kartes Europiane te SME-ve dhe OECD/Kompakti i investimeve. Harton dhe zbaton planin kombetar te perafrimit te legjislacionit ne fushen e SME-ve me legjislacionin e BE-se. Bashkepunon me Institutin e Statistikes per sigurimin periodik te informacionit mbi dinamiken e zhvillimit vjetor te ndermarrjeve te vogla dhe e mesme, duke pergatitur analiza dhe vleresimet perkatese qe kerkojne permiresim. Studion e harton politika per nxitjen e kreditimit, instrumenta te rinj financiare, ne bashkepunim me institucionet financiare e jofinanciare, per ndermarrjet e vogla dhe te mesme; Pergatit analiza periodike per ecurine e zhvillimit te SME-ve ne bashkepunim me Agjencine shqiptare te biznesit dhe Investimeve/ Albinvest Shkemben informacion dhe vendos lidhje me rrjetin institucional te SME-ve (Ministrive, agjencive publike, fondacioneve, organizatat e biznesit, shoqerine civile, etj. Bashkepunon me organizata nderkombetare per marreveshjeve bashkepunimi ne fushen e SME-ve Ndjek nismat rajonale per bashkepunim ne fushen e SME-ve, per projekte te perbashketa te zhvillimit te SME-ve ne rajon, etj

17 1.5 Karta Europiane per Ndermarjet e Vogla dhe te Mesme Ndërmarrjet e vogla dhe te mesme janë shtylla kurrizore e ekonomisë. Ato janë burimi kryesor i vendeve të punës dhe një terren ushqyes për idetë e biznesit. Ndërmarrjet e vogla janë më të ndjeshmet ndaj të gjitha ndryshimeve në mjedisin e biznesit. Ato janë të parat që vuajnë nëse ngarkohen me burokraci të tepërt. Dhe janë të parat që lulëzojnë nga iniciativat e prerjes së shiritave të kuq dhe shpërblimeve të suksesit. Ndërmarrjet e vogla duhet të konsiderohen si shtytësit kryesore për novacion, punësim si dhe integrim social. Si pasojë, është e nevojshme që të krijohet mjedisi më i mirë i mundshëm për biznesin e vogël dhe sipërmarrjen. Parimet: Njohjen e kapaciteteve dinamike të ndërmarrjeve të vogla dhe te mesme për t iu përgjigjur nevojave të tregut të ri dhe për të ofruar vende pune; Potencojmë rëndësinë e ndërmarrjeve të vogla dhe te mesme në ushqyerjen e zhvillimit shoqëror dhe rajonal, duke qenë në të njejtën kohë shembuj për iniciativën dhe përkushtimin; Njohjen e sipermarrjeve si një aftësi jetësore të çmuar dhe produktive, në të gjitha nivelet e përgjegjësisë; I duartrokasim ndërmarrjes së suksesshme, e cila meriton të shpërblehet në mënyrë të drejtë; Konsiderojmë se ndonjë dështim është bashkëshoqërues me iniciativën e përgjegjshme dhe marrjen përsipër të rrezikut dhe se kjo duhet të shihetkryesisht si një mundësi për të mësuar; Njohjen e vlerave te dituris, të përkushtimit dhe të fleksibilitetit në ekonominë e re. Situata e biznesit të vogël dhe te mesem mund të përmirësohet me veprime që nxisin sipërmarrjen, vlerësojnë masat ekzistuese, dhe kur është e nevojshme, i bëjnë ato të favorshme për SME-te dhe sigurojnë që politikëbërësit t i marrin parasysh në mënyrën e duhur nevojat e biznesit të vogël

18 Kapitulli 2 Financimi I Ndermarrjeve te vogla dhe te mesme. 2.1 Nje veshtrim i pergjithshem mbi gjendjen e financimit te SME-ve ne Shqiperi. Pjesa më e madhe e bankave në sondazh raportuan klientë të SME. Shumica e tyre ofrojnë depozita bankare, pagesa dhe shërbime krediti të SME, duke treguar kështu që ato i afrohen sistemit bankar të SME gjerësisht sesa ngushtësisht duke u fokusuar vetëm në huadhënie. Specifikisht, 100% e bankave në vendet e zhvilluara dhe 94% e bankave në vendet në zhvillim dokumentojnë se ato ofrojnë hua, depozita dhe shërbime pagese të SME. Shumë banka e përcaktojnë SME në kushtet e shitjes. Përafërsisht, 85% e bankave që operojnë në vendet në zhvillim dhe 71% e tyre në vendet e zhvilluara, përdorin shitjet për të përcaktuar SME. Bankat e tjera e përcaktojnë SME sipas aseteve dhe punonjësve. Ekspozimi i huadhënieve të SME të firmave të mëdha është i njëjtë përmes bankave që operojnë në vendet e zhvilluara dhe në vendet në zhvillim, Statistikisht nuk ka ndryshime të rëndësishme midis ekspozimit të huadhënies për bankat që operojnë në vendet e zhvilluara dhe atyre që operojnë në vendet në zhvillim. Nga ana tjetër, se paku për bankat që operojnë në vendet në zhvillim, ne kemi vëzhguar ndryshime të rëndësishme përsa i përket ekspozimit të madhësisë së firmës. Specifikisht, ndërmjet bankave në vendet e zhvilluara, huadhëniet drejtuar SME përbëjnë afërsisht 23% e totalit të huadhënies, ndërsa huadhëniet për ndërmarrjet e mëdha janë rreth 33% të totalit të huadhënies. Huadhëniet e SME janë më të larta në Gjeorgji, ku 61 % e huadhënieve janë të SME dhe më të ulëta në Uruguaj, ku vetem 1% e huadhënieve i drejtohen SME

19 Shkalla e aprovimit të huadhënies është e njëjtë për SME dhe ndërmarrjeve të mëdha. Si në vëndet e zhvilluara ashtu edhe në ato në zhvillim, në vërejmë diferenca të shumë të vogla dhe statistikisht të parëndësishme ndërmjet përqindjes së aprovimit të huadhënieve të SME dhe atyre të aprovuara nga firma të mëdha. Vecanërisht, bankat që operojnë në vendet në zhvillim, aprovimi i aplikimeve të huadhënieve të SME është 78% dhe 81% për firmat e mëdha. Për bankat në vendet e zhvilluara përqindja e aprovimit të aplikimeve të SME është 83% dhe për firmat e mëdha vetëm 4% më e lartë. Nga ana tjetër vihen re diferenca të konsiderueshme në përqindjen e huadhënieve për investime drejtuar SME nga banka që operojnë në vende të e zhvilluara kundrejt atyre që operojnë në vendet në zhvillim. Për bankat që operojnë në vendet në zhvillim, përqindja e huadhënies për investim drejtuar SME është 46%, ndërsa është afërsisht 50% për firmat e mëdha. Sic pritej, huadhëniet për investime janë më të shpeshta/zakonshme për vendet e zhvilluara, Ndër të gjithë vendet e botës, huadhëniet e SME për qëllim investimesh është më e lartë ndërmjet bankave më të mëdha në Zvicër (93%) dhe më e ulët në Greqi(18%). Sasia e huadhënieve të sigurta sëbashku me huadhëniet e SME dhe firmave të mëdha është përgjithësisht e ulët në vendet e zhvilluara krahasuar me vendet në zhvillim, ndërsa nuk ka diferenca të rëndësishme midis huamarrësve të madhësive të ndryshme për secilin grup. Përqindja e huadhënieve të sigurta të SME për bankat që operojnë në vendet e zhvilluara është 49% ndërsa është 81% për bankat në vendet në zhvillim. Ndërmjet vendeve, përqindja e huadhënieve të sigurta për SME është më e lartë në Kosta Rika (100%)dhe më e ulët në Maltë (28%). Tarifat dhe pagesat si pasojë e huamarrjeve të SME janë përgjithësisht më të ulëta për bankat që operojnë në vendet e zhvilluara në krahasim me ato që operojnë në vendet në zhvillim. Mesatarisht, tarifat dhe pagesat si pasojë e huadhënieve të SME nga bankat në vendet në zhvillim është 0.37%, ndërsa tarifat që aplikohen nga bankat që operojnë në venedet në zhvillim për huadhënie SME është 0.96%. Kjo mund të ndikohet/reflektohet nga kosto e lartë fikse e transaksionit, madhësite e vogla të kredive, dhe nga sektori më pak konkurues në vendet në zhvillim. Ndërmjet vendeve të botës, tarifat janë më të larta në Kenia (2.8%) dhe më të ulëta në Kolumbi (pothuajse 0%)

20 Përqindja e interesit të vendosur nga banka që operojnë në vende të zhvilluara është më e ulët se e atyre që operojnë në vendet në zhvillim. Nga ana tjetër, cuditërisht, nuk ka diferenca të rëndësishme në përqindjet e interesit për huamarrësit e SME dhe firmave të mëdha në secilin grup vendesh. Mesatarja e interesit të bankës kundrejt klientit të saj SME më të mire është 4.7% në vendet e zhvilluara, ndërsa për vendet në zhvillim është 11.2%. Gjithashtu, përqindja e interesit për huamarrësit e këqinj është më e lartë në krahasim me ato të mirë. Duke e përmbledhur, bankat në vendet në zhvillim dhe ato në vendet e zhvilluara janë aktive në sigurimin e shërbimeve financiare për SME. Ndërsa ka ndryshime në ekspozimin bankar të SME kundrejt firmave të mëdha, ka diferenca të vogla dhe statistikisht të parëndësishme përsa i përket normës së aprovimeve, pjesës së huadhënieve për investime, raportit të huadhënieve të sigurta, tarifave dhe përqindjes së interesit midis huadhënieve për ndërmarrjet e mëdha dhe SME. Nga ana tjetër ne kemi vënë re diferenca ndërmjet bankave që operojnë në vendet e zhvilluara dhe atyre që operojneë në vendet në zhvillim. Duke folur per kushtet aktuale te krizes boterore, natyrisht pa e ndare edhe ekonomine shqipetare nga kjo krize mund te konfirmohet qe gjate vitit 2008 edhe ne vazhdim ekonomia boterore ka pasur luhatje te vazhdueshme persa perket financimit te SME-ve. Si pasoje e kaosit ekonomik boteror u pa nje lloj frike nga ana e bankave ne dhenien e huave per te gjitha llojet e SME-ve

21 2.2 Kreditimi i SME-ve ne Shqiperi Financimi i SMEve pervecse nga fondet e veta/familjes ne Shqiperi vjen nga tre burime: Mikro Krediti Mikro-krediti mund te konsiderohet si nje lloj para-financimi per SME-te. Mikro-bizneset dhe ato familiare nuk kane akses ne kredite formale bankare, dhe, ndersa, shume mikrobiznese mund te mos rriten ne menyre sinjifikative, por te tjerat mund te zhvillohen e te kalojne ne SME te rregjistruara zyrtarisht ne te ardhmen. Per me teper, nje numer i vogel institucionesh financiare, kohet e fundit, kane filluar te japin kredi per SME-te, bazuar ne pervojen dhe suksesin e tyre ne punen me to. Mekanizmat për një mikrofinancim efektiv Duke i asimiluar të gjitha parimet e mësipërme, qëllimi final i sektorit të mikrofinancimit duhet të jetë ndërtimi i institucioneve financiarisht të qëndrushme të cilat më pas bëhen një karaktersitikë e përhershme e sistemit financiar, me fjalë të tjera, që mund ta vazhdojnë aktivitetin e tyre edhe kur grantet e donatorëve ose kreditë e buta nuk janë më të mundshme

22 Në këtë pikë, institucionet mikrofinancuese mund të shfrytëzojnë edhe burime komerciale financimi, duke i mundësuar ato të zgjerojnë në mënyrë domethënësse aktivitetet e tyre dhe fushën e veprimit. Bazuar në praktika të suksesshme në shkallë ndërkombëtare,ka një numër elementësh që janë thelbësorë në krijimin e institucioneve efektive mikrofinancuese: Shfrytëzimi i praktikave të mira në përpilimin e projektit mikrofinancues: kjo mbulon nje varg cështjesh përfshi atë nëse kredia është e përshtatshme për grupin e identifikuar, mënyrën se si u shërbehet të varfërve, nëse janë përdorur ekspertë në fazën e përpilimit të projektit etj. Nevoja për të vlerësuar mikrofinancimin kundrejt ndërhyrjeve alternative: kjo përfshin përcaktimin nëse mikrofinancimi është i përshtatshëm dhe i suksesshëm: shqyrtimi I strategjive të tjera që mund të japin rezultate më të mira; dhe ndërhyrje shtesë Zakonisht mikrofinancimi shihet nga pikëpamja e mikrokreditit, edhe pse zakonisht komponentët e kreditit nuk janë aq të suksesshëm për sa kohë donatorët nuk verifikojnë nëse aksesi në skemën e kreditimit është një kufizim i vërtetë; përdorin ekspertizën mikrofinanciare në përpilimin, zbatimin dhe monitorimin e projekteve; krijojnë tregues që ndjekin performancën e komponentëve të kreditit; mbështesin forcimin e institucioneve të specializuara në ofrimin e shërbimeve financiare; dhe në mungesë së kësaj të fundit, mbështeten projekte të vecanta mikrofinacimi të cilat mund të hedhin themelet për ngritjen e institucioneve permanente financiare. Duke qenë se mikrofinancimi është i ndryshëm nga aktivitetit bankar tregtar, atij i duhet të ecë drejt sistemit rregullator dhe mbikqyrës të mikrofinancimit: sic është heqja e tavanit në përqindjet e interesit; mundësimi i institucioneve që kryejnë vetëm kreditim që të huajnë pa licenca dhe mbikqyrje; zhvillimi i institucioneve të fuqishme të licensuara të mikrofiancimit; nxitja e këtyre të fundit të krijojnë procedura të shëndosha financiare dhe t i publikojnë ato; pranimi i faktit se mikrofinancimi mund të ofrohet nga një shumëllojshmëri institucionesh të ndryshme dhe zhvillimi i një mbikqyrjeje efektive të mikrofinancimit

23 Kredite per SME-te Përdorimi i kreditimit si burim financimi për SME-të Kreditimi nga sistemi bankar nuk është përdorur gjerësisht si burim financimi për SMEtë. Bizneset ose kanë përdorur vetëfinancimin ose i janë drejtuar tregut joformal për mjete financiare. Janë një sërë arsyesh që shpjegojnë nivelin e ulët të kreditimit të sektorit privat në Shqipëri dhe që në periudha të caktuara kohore kanë vepruar me intensitet të ndryshëm. Paqëndrueshmëria makroekonomike. Me gjithë rezultatet e arritura në këtë drejtim, ende kemi të bejme me struktura të pakonsoliduara mirë; Politika monetare dhe rregullimi bankar. Për vite me radhë eshte zbatuar një politikë e shtrënguar monetare në përpjekje për të reduktuar inflacionin. Kjo sigurisht ka anën e saj negative pasi kufizon kreditimin për ekonominë. Ndërkohë që për shkak të rrezikut të lartë, rregullat e mbikqyrjes jane të tilla që kanë ndikuar në kufizimin e kreditimit, p.sh. kërkesa për më shumë kapital rregullator; kufizimi i bankave tregtare që kanë më shumë së 20% të kredive të pakthyera në afat që të japin kredi; Problemet me titujt e pronësisë dhe të regjistrimit. Kjo ka kufizuar mundësitë e bizneseve për të marrë hua pasi nuk kanë mundur të ofrojnë garancinë e mjaftueshme për të marrë një kredi; Ekonomia informale, korrupsioni, evazioni fiskal, faktorë të cilët reduktojnë besueshmërinë e bizneseve për të marrë kredi nga bankat, pasi reduktojnë transparencën; Mungesa e traditës në marrëdhëniet bankë-klient. Bizneset shqiptare përgjithësisht janë të reja në moshë dhe si të tilla nuk krijojnë besim për marrje huash nga bankat;

24 Pakënaqësitë e Bankave ndaj sipërmarrësve Një ndër arsyet se pse kreditimi nuk përdoret si burim financimi nga SME-të është pikërisht se sektori bankar nuk jua ofron apo nuk ua aprovon këtë formë financimi, për vetë faktin se bankat kanë pakënaqësi ndaj sipërmarrësve shqipëtarë nga të cilat mund të përmendim:. Sipërmarrësit e vegjël shpesh paraqesin kërkesa për kredi, të formuluara shumë dobët, apo projekt-propozime joreale. Sipërmarrësit shpesh ofrojnë dokumentacion të pamjaftueshëm dhe të pasaktë, plane biznesi të dobët dhe jokorrekte apo gjendje financiare të pakompletuar. Shumica e SME-ve nuk paraqesin kolateral të mjaftueshëm. SME-të gjithashtu përballen me probleme që lidhen me regjistrimin e pasurisë dhe zbatimin jokorrekt të ligjit nga nivelet e ulta të sistemit gjyqësor (përmbarimi). Meqënëse studimet e analizuara në pjesën parë të detyrës, janë realizuar gjithashtu edhe për financimin e SME-ve në vendet në zhvillim, këtu duke përmendur edhe Shqipërinë mund të themi se përfundimet e tyre janë te vlefshme edhe për Shqipërinë, gjithmonë në terma të përgjithshme. Si rregull kredite per SME-te jane dhene nepernjet sistemit banker tregetar. Kredite bazohen ne vete fondeve te bankave dhe ne kredite e buta nga institucione financiare nderkombetare(ifis) apo donatore te ndryshem. Aktualisht, bankat tregtare ne Shqiperi nuk jane kaq te interesuara te ofrojne hua afatgjata investimi per Ndermarrjet e vogla dhe te mesme, per shkak te riskut te larte te supozuar dhe gjithshtu per shkak te kostove te larta per monitorimin e ketyre huave.mendimi kryesor eshte thjesht qe duke reduktuar riskun e kreditit, bankat tregtare pjesmarrese mund te joshen te perfshihen aktivisht ne sigurimin e kredive afatgjata te investimit nga fondet e tyre per sektorin e SME. Kjo ka perfitime afatgjata per bankat, si dhe per perfitusit SME dhe per ekonomine e vendit si nje e tere; - bankat kapin klient te rinj; SME-te marrin kredi afatgjata me shkalle interesi tregu normal; - ekonomia merr investime te reja ne aktivitetet prodhuse

25 Kryesisht mekanizmi konsiston ne krijimin e nje lloj skeme speciale sigurimesh. Fondi nxirret nga nje kontribut i qeverise, nga nje donator- ndonjehere nga kontributet e institucionave financiare lokale ose nje kombinim i te gjithe ketyre. Ky fond shpesh vendoset ne banken qendrore te vendit, si nje ruajtes teknik dhe moral per perdorimin e mire te fondit.fondi nuk supozohet te mbuloj 100% te riskut. Mbulimi shpesh kufizohet deri ne 70%. Arsyeja eshte se bankat pjesmarrese duhet te ndajne nje pjese te riskut. Ne te kudert ato mund te inkurajohen ne menyre te gabuar te huazojne ne menyre te rrezikshme, dhe te mos ndjekin praktikat e vlefshme bankare per huate. Bankat e pershtatshme tregtare pastaj ftohen te marrin pjese ne skeme duke nenshkruar mareveshje te vecanta me Institucionin e manaxhimit te Fondit te Garancise (p.sh.) banka Qendrore) persa i perket pranimit te kushteve dhe rregullave te vecanta te Fondit dhe pagimit te nje takse sigurimi te miratuar. Ato gjithashtu mund te inkurajohen te marrin nje pjese te vogel ne kapitalin e Fondit, gjate kohes. Ne rast te huave te keqija, te cilat nuk mund te rikuperoheshin plotesisht pas perpjekjeve normale dhe te provuara nga vet banka, kjo e dyta mund te filloj procedurat me manaxhuesin e Fondit per tu rimbursuar per perqindjen e aporvuar te rrezikut te mbuluar nga Fondi. Eshte vene re qe faktori shumezues eshte zakonisht afersisht 4, keshtu qe efekti i shumfishimit lidhur me moskthimin faktik te kredise eshte mjaft i larte. Nje Fond 5 milion USD mund te rezultoj si rrjedhim ne rreth 20 milion USD mos kthim huash ne pak vite.mekanizmat e Fondit, kushtet dhe rregullat, megjithese jane kryesisht te njejta ne shumicen e vendeve mund te duhet te ri-projektohen ne disa raste. Kjo do te thote te marrin ne konsiderate rrethanat e vecanta ekonomike dhe financiare. Perseri, eshte e nevojshme te merren ne konsiderate disa elemente te tjere konceptual si: Objektivat e fondit; Administrimi dhe strukturat e taksave, Kushtet e huase dhe skema e pagimit te kredise, kriteri per vleresimin e projektit Mekanizmi i Garancive dhe kushte te tjera te vecanta

26 Qeveria do te marre hapa per te permiresuar boshlleqet e tanishme dhe problemet e huadhenies duke zgjeruar mjetet e tanishme (fondet e mikro-bankave) dhe nxerrjen e mjeteve te reja te kredise, te tilla si Fondi Granci se Huave te SME,qeraja etj. Te gjitha keto veprime do te bejne te mundur permiresimin e sitemit kredit te SME.Ka nevoje per promovimin e SME ne menyre qe te perftohet nje zhvillim rajonal dhe sektorial me i balancuar. Kjo mund te behet duke perdorur iniciativat fiskale per krijimin e SME ne zonat e varfra, studimet mbi mundesite rajonale te investimti te SME, krijimit te Pronave Industriale / Inkubatoreve te Biznesit te SME ne bashkepunim me qeverite lokale etj. Gjithashtu duke siguruar motivimet e duhura per nxitjen e prodhimit ne vend te tregtise dhe keshtu duke i dhene shtytje edhe nje here perpunimit te produktit-agrar lokal, drurit dhe lendeve te tjera te para. Fondet e Investimeve Aktualisht jane dy Fonde Investimesh te ngritura qe operojne ne Shqiperi. Keto jane Fondi Shqiptaro-Amerikan i Ndermarrjeve (AAEF), krijuar me fonde te Qeverise se Shteteve te Bashkuara dhe Fondi Shqiptar i Ristrukturimit te Ndermarrjeve (AREF), krijuar me fonde te EBRD dhe te Qeverise Italiane. 2.3 Vlersimi i Situates Aktuale te Kreditimit Financimi i SME-ve nga donatoret EU-Phare ka filluar me 1992 nje linje te vecante krediti per SME-te, te lidhur me programin e vet te nxitjes se SME-ve, i cili mbeti operacional deri ne vitin 1997 dhe nuk u vleresua si i suksesshem. Qeveria Germane me ka akorduar nje linje krediti per ndermarrjet e vogla pjese e projektit te saj Nxitja e bizneseve fillestare ne Shqiperi, e cila fillimisht operoi mbi bazen e marreveshjes bankare ndermjet Deutsche Ausgleichsbank (DtA) dhe Bankes Rurale Tregetare (RCB). Qe nga prilli 1999 kjo detyre eshte marre persiper nga nje tjeter Fond i Zhvillimit Gjerman KfW, i cili nenshkroi nje marreveshje me Banken Italo Shqiptare

27 USAID, me pare ka akorduar disa hua dhe mikro-kredi per bizneset e vogla, kryesisht per sektorin e agro-biznesit. Shume e rendesishme, megjithate, eshte qe ai ka financuar per ngritjen e Fondit Shqiptaro-Amerikan te Ndermarrjeve, i cili u inkorporua ne vitin 1995 dhe po operon qe atehere si nje fond privat pjesmarres ne aksione per te nxitur zhvillimin e biznesit privat ne Shqiperi. Brenda programit te tij te ri Asistence dhe Kredi per Biznesin e Vogel ne Shqiperi USAID ka perfshire nje linje krediti dhe nje mekanizem garantimi kredish per SMEte. Programi eshte aktivizuar ne fillim te vitit Me synimin per te asistuar zhvillimin e sistemit te SME-ve ne Shqiperi, aktualisht Qeveria Italiane eshte duke negocijuar nje program ndihme financiare me Qeverine Shqiptare me nje vlere prej rreth 30 Milion EURO, per te mbeshtetur kete sektor nepermjet: (a) krijimit te nje Linje Krediti per SME-te, qe do te disbursohet nga sistemi bankar shqiptar (b) venies ne funksionim te nje Skeme te Garantimit te Kredive (c) komponenteve te asistences teknike. Qeveria Italiane nepermjet Ministrise se Puneve te Jashtme, Drejtorise se Pergjithshme per Bashkepunim dhe Zhvillim (DGCS), eshte duke negocijuar nje Program Bashkepunimi me Qeverine Shqiptare. Zhvillimi i sektorit te SME-ve eshte nje nga pikat kryesore te Programit. Projekti Italian parashikon si nje domosdoshmeri per mbeshtetjen e SME-ve, krijimin e nje Fondi Garantimi per ndermarrjet vendase. Fillimi i financimit te Fondit te Garantimit do te mbulohet nga nje pjese e 30 Milion euro te Programit te Asistences per SME-te qe perfshin: 1. Krijimin e Skemes se Garantimit te Kredive 2. Ngritja e nje Linje Kreditimi per SME-te 3. Komponente te Asistences Teknike

28 Ne kete kuader, D&D Coorporate Consultants, dhe z. Marcel Boogaerts u ngarkuan nga Fondacioni i Trainimit European per te pergatitur nje raport te perbashket, qe do te perfshihet ne programin e mesiperm te SME-ve, per t u zbatuar ne Shqiperi. 2.4 Pengesat per Kreditimin e SME-ve Ne baze te konkluzioneve te nxjerra nga intervistat me palet e interesuara dhe analizave te thella te legjislacionit perkates dhe procedurave te aprovimit te kredive, arsyet kryesore se pse SME-te hasin veshiresi ne marrjen e kredive jane: Procedurat e institucioneve financiare per te dhene kredi - Ligji Shqiptar per bankat eshte i vjeter e i ngurte dhe luan nje rol te rendesishem ne kerkesen e larte per kolateral nga sistemi bankar ndaj SME-ve. - Ne fakt, Ligji per bankat ne Shqiperi e detyron sistemin bankar te mbuloje nje kredi me nje faktor ne masen 1,3 here te kolateralit te pershtatshem, ku perfshihet vetem nje nomenklature e kufizuar. Per te theksuar rendesine e kolateralit, si nje baze per dhenjen e kredive, eshte e nevojshme te njihet se legjislacioni nuk parashikon ndonje ndarje midis tipologjive te krediteve me pasojat qe, nevojat per mjete xhiroje. - Linjat e Kreditit shpesh ndjekin procedurat tipike te organizmave nderkombetare: (i) procedurat per financimin e SME-ve shpesh jane versione te holluara te atyre qe vendosen per financimin e projekteve te ndermarrjeve te medha (mjedisi i organizatave nderkombetare rrjedh nga perqasja ne shkalle te gjere multi-nderkombetare), pra, me procedura komplekse ne termat e burokracise dhe me mekanizma vleresimi shumehapash; (ii) procedurat ndryshojne nga linja ne linje, nga donatori ne donator duke i detyruar bankat menaxhuese per t i pershtatur procedurat e tyre te brendshme dhe per te caktuar personel te pershtatshem me kohe te plote sipas zinxirit klient/projekt/organizate

29 nderkombetare. Ne fakt, sistemit bankar i kerkohet te marketoje linjen e kreditit dhe, ne te njejten kohe te absorboje kostot e moskthimit te mundshem te kredise; (iii) keto procedura permbajne nje kosto te larte monitorimi te kredise se akorduar, duke ulur ne kete menyre interesat ekonomike te bankes; (iv) perqasja, fluksi i parase/plan biznesi, per nje Linje Krediti eshte larg nga zakoni, si i ndermarrjeve lokale ashtu edhe i atyre italiane (investitoret kryesore ne Shqiperi), ne termat e modaliteteve te kerkimit te kredive nga sistemi bankar, dhe eshte bere akoma me i veshtire nga perdorimi i anglishtes si gjuhe zyrtare (shumica e shqiptareve flasin italisht si nje gjuhe e dyte. SME-te Ankohen:

30 Roli dhe rendesia e SME-ve per rritjen dhe zhvillimin ekonomik SME & KREDITIMI Kreditimi I SME-ve konsiderohet nga Ligji per bankat, ne te njejten menyre sic trajtohet edhe kredia per investime kapitale. Ne kete menyre SME-te jane te detyruara qe te xhirojne nje pjese te mire te kolateralit. Linjat e Kreditit shpesh ndjekin procedurat tipike te organizmave nderkombetare. Mungese qendrueshmerie te te dhenave dhe informacionit per ndermarrjet paaftesia e SME-ve per te mbajtur nje kontabilitet te sakte dhe transparente. Mungesa e instrumentave teknike dhe ligjore per te kontrolluar likujditetin dhe per te analizuar gjendjen e pergjithshme dhe statusin e klientit pothuajse pamundesia e plote e aktivizimit te instrumentave klasike te kolateralit (dhe sekuestrimit) te aseteve te kompanise dhe ato te sponsorit per shkak te papershtatshmerise te sistemit juridik legjislativ -Mungesa e vleresimit te riskut ne sistem (qendra e riskut) Mungesa e projekteve te pershtatshme bankare, konsulentet lokale nuk gezojne perkrahjen e sistemit banka - konsulentet nderkombetare jane shume te kostueshem per te perballuar mundesite financiare te projekteve te vogla lokale. BANKAT DHE KREDITIMI PER SME-te Mungese e projekteve te pranueshme nga bankat Konsulentet lokale nuk mbeshteten nga bankat Veshtiresi ne aktivizimin e instrumentave ligjore per sekuestron e kolateralit ne trajte asetesh te kompanive Mungese e instrumentave teknike dhe ligjore per te kontrolluar likujditetin dhe analizuar statusin e klientit Mungese qendrueshmerie te te dhenave te biznesit dhe te informacionit sektori

31 Roli dhe rendesia e SME-ve per rritjen dhe zhvillimin ekonomik BANKAT ANKOHEN: Lehtesirat financiare dhe per marrjen e kredive Ambienti i qendrueshem makroekonomik dhe financiar ka krijuar kushte te pershtatshme per zgjerimin e kreditimit. Kreditimi i ekonomise ka shenuar nje rritje edhe gjate vitit Sipas doing business 2009 te Bankes Boterore, Shqiperia renditet e 12 ne bote per lehtesine per te marre kredi. Gjate vitit 2008, sipas Bankes se Shqiperise, kreditimi i sektorit privat eshte rritur me rreth 35 % ne krahasim me vitin Portofoli i kredise deri ne fund te vitit 2008 ka arritur ne 36% te GDP, me nje rritje prej 7 pike perqindje ne krahasim me fundin e vitit Portofoli i kredise ne fund te vitit 2008 ka arritur ne 43% te aktiveve. Kredia e dhënë nga institucionet financiare jobanka dhe SHKK ka vijuar te jete e ulet. Portofoli i kredisë te këtyre institucioneve është rreth 13 miliard leke, dhe perben vetem 3,3 % te portofolit te kredise se dhene nga sistemi bankar e jobankar. Pjesa me e madhe e klientëve te këtyre institucioneve janë individët, por gjithsesi ato ofrojnë edhe kredi për biznesin e vogël dhe te mesëm. Per te permiresuar klimen e financimit te SME-ve gjate viteve te fundit jane ndermarre disa masa qe lidhen kryesisht me futjen e skemave te garantimit te kredive per SME-te

32 Roli dhe rendesia e SME-ve per rritjen dhe zhvillimin ekonomik 2.5 Si ka ndikuar kriza ekonomike boterore ne sistemin e kreditimit te SME-ve Pavarsisht lehtesirave qe jane krijuar kohet e fundit per kreditimin e SME-ve kriza boterore ekonomike ka ndikuar edhe me vendit tone. Ne vitin 2008 u vu re nje kufizim nga ana e bizeseve per te shtuar depozitat duke e marre kete edhe si nje lloj frike e cila coi ne pakesimin e likuiditeteve nga bankat. Nga raportet e sotme te Bankes se Shqiperise konstohet nje proces invers ku bankat kane frike te japin kredi bizneseve. Pra kriza e depozitave kaloi ne krize kredidhenie. Si pasoje jane shtuar etapat nga secila ane per nje sistem kreditimi efektiv dhe ka cuar ne zgjatje procesesh nga ana e bankave per kreditimin e SME-ve. PENGESAT PER KREDITIM TE SME-ve NE SHQIPERI Graf: Pengesat e kreditimit te SME-ve

33 Roli dhe rendesia e SME-ve per rritjen dhe zhvillimin ekonomik 2.6 Skema e Garantimit Çfare eshte nje skeme garantimi - Nje Skeme Garantimi eshte nje mekanizem ligjor dhe financiar, nepermjet te cilit, nje pale e trete mbulon plotesisht, apo pjeserisht, detyrimet financiare te nje debitori ndaj nje institucioni financiar, ne rast pamundesie te pagese. Per te arritur rezultatin e mesiperm, nje Skeme Garantimi mund te marre forma te ndryshme. Disa Skema Garantimi jane forma te thjeshta te kontraktimit te ndarjes se riskut, ne te cilen dy apo me shume Institucione Financiare akordojne nje kredi dhe ndajne riskun midis tyre. Disa Skema marrin formen e nje enti juridik, financiar qe e mbulojne riskun e debitorit nepermjet te kapitalit te vet. Kapitali, ne kete rast, mund te sigurohet ose prej donatoreve/autoriteteve publike, ose prej aksionereve (ne rastin e aksionereve reciproke). Problemi i garancive si barriere kryesore per dhenjen e kredive per SME-te eshte i njejte ne vendet ku ndermarrjet e vogla dhe ato mikro perbejne pjesen dermuese