TREGJET DHE INSTITUCIONET FINANCIARE

Transcription

1 INSTITUTI PER KËRKIME SHKENCORE DHE ZHVILLIM Elez OSMANI, Rozafa RISTANI TREGJET DHE INSTITUCIONET FINANCIARE Botimi i dytë

2 Shkodër, 2013 TREGJET DHE INSTITUCIONET FINANCIARE Autorët: Prof. Ass. Dr. Elez OSMANI, Rozafa RISTANI Msc Universiteti Luigj Gurakuqi, Fakulteti Ekonomik, Shkodër Recensues: Redaktorë gjuhësorë: Ligor Stafa Botues: Formati: 17x 24 cm (B5) Tirazhi: 300 copë Të gjitha të drejtat të rezervuara për autorët, nuk lejohet ribotimi dhe fotokopjimi pa lejen e autorëve Miratuar për botim me vendimin nr. të datës nga Këshilli shkencorë mësimorë

3 Përmbajtja Kapitulli 1 1. HYRJE KUPTIMI DHE ESENCA E TREGUT FINANCIAR Financa si shkencë dhe sistemi financiar OBJEKTI DHE RËNDESIA E LËNDES "TREGJE DHE INSTITUCIONE FINANCIARE" PJESËMARRESIT NE SISTEMIN FINANCIAR TE NJE VENDI SITUATA BUXHETORE E NJESIVE EKONOMIKE INSTRUMENTËT FINANCIARE DHE ANA JURIDIKE Karakteristikat e përbashkëta të letrave me vlerë Llojet e letrave me vlerë Instrumentët financiarë dhe klasifikimi i tyre INSTITUCIONET FINANCIARE DHE KLASIFIKIMI I TYRE Klasifikimi i institucioneve financiare TREGJET FINANCIARE DHE KLASIFIKIMI I I TYRE Kapitulli 2 2. GLOBALIZIMI DHE NDIKIMI I TIJ NË INST. FINANCIARE GLOBALIZIMI EKONOMIK Globalizimi i tregjeve financiare Globalizimi dhe institucionet financiare Trendet e institucioneve financiare Motivet e Tregjeve Financiare PASOJAT E GLOBALIZIMIT Kapitulli 3 3. PJESËMARRËSIT KRYESORË NE VEPRIMET E TREGJEVE FINANCIARE BANKA QENDRORE DHE ROLI I SAJ NE TREGJET FINANCIARE Banka e Shqipërisë si Bankë Qendrore Detyrimet ligjore të Bankës së Shqipërisë Roli i politikës monetare Karakteristikat e një politike monetare të suksesshme Kuadri operacional i Bankës së Shqipërisë Operacionet e tregut të hapur Marrëveshjet e Riblerjes (Repo) Operacioni kryesor i tregut Operacionet strukturore Operacionet rregulluese Instrumentet mbështetëse Depozita njëditore Kredia njëditore Kredia Lombard... 46

4 3.1.6 Minimumi i Rezervës Misioni i mbikëqyrjes bankare Instrumentet e politikës monetare Bilanci i Bankës Qendrore Krahasimi i strukturave bankare dhe rregullative ndërmjet BE-së dhe SHBA-së.. 54 Kapitulli 4 4. INSTITUCIONET KREDITORE BANKAT TREGTARE Klasifikimet e bankave Struktura organizative e bankës Dilema bankare Fitimi kundrejt sigurisë dhe likuiditetit Disa nga novacionet e sotme në sistemin bankar Raporti vjetor i një banke tregtare (Annual Report) BANKINGU ISLAMIK Mbikqyrja bankare në një kuadër islamik SHOQERITE E KURSIM-KREDITIT ( BANKAT KOOPERATIVE) Organizimi i shoqërive të kursim-kreditit Burimet e mundshme të fondeve për shoqëritë e kursim-kreditit Përdorimi i fondeve nga shoqëritë e kursim-kreditit KONGLOMERATET FINANCIARE Kompanitë financiare Bilanci i kompanive financiare 75 Kapitulli 5 5. INVESTUESIT INSTITUCIONALË KUPTIMI DHE ESENCA E INVESTUESËVE INSTITUCIONALË KLASIFIKIMI I INVESTITOREVE INSTITUCIONALË Institucionet e kursimeve kontraktuale Shoqëritë e sigurimit Karakteristikat e shoqërive të sigurimeve Sigurimet dhe Risku Qëllimi i studimit të kompanive të sigurimit Parimet kryesore të funksionimit dhe drejtimit të kompanive të sigurimit Kompanitë e sigurimit të jetës Institutet e sigurimit të pasurisë Fondet e pensioneve dhe funksionimi i tyre Klasifikimi i fondeve të pensionit Rregullimi i fondeve të pensioneve FONDET E INVESTIMEVE Kuptimi dhe veprimtaria e fondeve të investimeve Historiku i fondeve të investimeve Llojet e fondeve të investimeve

5 Kapitulli 6 6. INSTITUCIONET BURSORE BANKAT INVESTUESE DHE ROLI I TYRE NË TREGUN PRIMAR Struktura e industrisë së bankave investuese Historiku i industrisë së bankave investuese Shërbimet primare (funksionet) e një bankieri investues Pasi merret vendimi përgatitet dokumentacioni Shërbimet të tjera të një bankieri investues Vendosjet private (private placement) Tregu primar dhe ai sekondar per instrumentet financiare FIRMAT BROKERE DHE DILERE SHTEPITE DEPOZITARE KLERINGE BANKAT MERÇENT. 111 Kapitulli 7 7. BANKAT MERÇENT ZHVILLIMI HISTORIK I PARASË FORMAT E PARASË NE QARKULLIM FUNKSIONET E PARASE PARAJA, PAGESAT DHE SISTEMI I PAGESAVE PAGESAT. INSTRUMENTET E PAGESËS Instrumentet letër SISTEMI I PAGESAVE. ROLI I TIJ NË EKONOMI ZHVILLIMET E SISTEMIT TE PAGESAVE NE SHQIPERI GJENDJA E SISTEMIT TË PAGESAVE NË SHQIPËRI PROJEKTET PËR ZHVILLIM PROJEKTI PËR REDUKTIMIN E CASH-it NË EKONOMINË SHQIPTARE SISTEMI I PAGESAVE NDËRBANKARE (AIPS) SHËRBIMI I KLERINGUT DHE SISTEMI SHQIPTAR I KRYQEZIMIT 7.12 TË PAGESAVE ME VLERË TË VOGEL (AECH) MJETET ELEKTRONIKE - KARTAT APLIKIMI I IBAN-it Kapitulli 8 8. TREGU FINANCIAR KUPTIMI I TREGJEVE DHE ROLI I TYRE FINANCIMI NE TREGJE FINANCIARE FUNKSIONET E TREGUT FINANCIAR KARAKTERISTIKAT E AFARIZMIT TË TREGUT FINANCIAR FUNKSIONI ALOKATIV I TREGUT FINANCIAR SEGMENTET E TREGJEVE FINANCIARE ANALIZA E TREGUT FINANCIAR STABILITETI MONETAR E FINANCIAR DHE SFIDAT 141

6 8.8.1 Stabiliteti monetary Integrimi financiar në Europën Juglindore Sfidat e politikës makroekonomike dhe monetare Sfidat e stabilitetit financiar. 144 Kapitulli 9 9. VEPRIMET E TREGJEVE MONETARE NOCIONI DHE ESENCA E TREGUT TE MJETEVE MONETARE PJESËMARREËSIT NË TREGUN E MJETEVE MONETARE INSTRUMENTET E TREGUT TË MJETEVE MONETARE Veprimet e tregtimit të bonove të thesarit ( Treasury bills ) Bonot e Thesarit dhe kuotimet e tyre në bursa Veprimet e marrëveshjeve të riblerjes (Repurchase agrements - REPO) Veprimet e emetimit dhe të përdorimit të Çertifikatave të tregtueshme të depozitave me afat ( Negotiable Certificates of deposit -CD s) Veprimet e emetimit dhe të tregtimit të Premtim-pagesave Tregu për letrat tregtare Veprimet e emetimit dhe të tregtimit në tregun monetare të Letërkredive., 155 Kapitulli VEPRIMET E TREGJEVE TË KAPITALIT NOCIONI DHE ESENCA E TREGUT TE MJETËVE TË KAPITALIT Veprimet e tregut te obligacioneve Llogaritja e treguesve të nevojshëm për kryerjen e veprimeve të tregtimit të obligacioneve Teknika e ndarjes së obligacioneve me kupona në disa pjesë Lidhjet ndërmjet normave vjetore të interesit dhe vlerës së obligacioneve Ndryshimi në vlerat e obligacioneve me kalimin e kohës TREGU I HUAVE HIPOTEKARE DHE I OBLIGACIONEVE TË TYRE Huatë hipotekare, karakteristikat edhe veprimet e tyre Ndërtimi i skemës së amortizimit të huasë hipotekare 168 Kapitulli TREGJET VALUTORE DHE VEPRIMET E TYRE NJE VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM I TREGJEVE VALUTORE (DEVIZORE) Përkufizimi i kursit të këmbimit dhe llojet e tij Faktorët kryesore afatshkurtër që ndikojnë në një sistem luhatës të kurseve valutore Analiza e faktorëve afatshkurtër Stabiliteti politik dhe ecuria ekonomike Kursi zyrtar i këmbimit 177 Kapitulli TREGU I DERIVATEVE FINANCIARE NJE VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM I TREGJEVE DERIVATIVE Disa klasifikime të derivateve

7 Përfitime dhe humbje nga përdorimi i derivateve Përfitime ekonomike Humbje nga përdorimi i derivatëve Derivatet e kredive Çfarë janë derivatet e kredive? BAZAT E DERIVATEVE DHE TERMINOLOGJIA E NEVOJSHME Credit default swaps (CDS) Kontratat futures itraxx në Eurex Vendosja e çmimit tё kontratave itraxx Credit futures Kapitulli OFERTA PUBLIKE KUPTIMI MBI OFERTËN FILLESTARE PUBLIKE HAPAT PROÇEDURIALE PËR REALIZIMIN E NJË IPO-je. 195 Kapitulli BURSA HISTORIK I SHKURTER Roli i Teknologjisë së Informacionit në zhvillimin e Bursës Ç është Bursa? Karakteristikat dhe organizimi i saj Një Bursë shërben për dy qëllime Tregu i drejtuar nga çmimi Organizimi i Bursës së Letrave me Vlerë Organizmat rregullues të Bursave Tendenca e zhvillimit të Bursave sot dhe prirjet integruese në botë Tendenca e zhvillimit të Bursave sot dhe prirjet integruese në botë Çfarë është NYSE? NASDAQ (National Association of Securities Dealers Automated Quotations) Çfarë është NASDAQ? NDRYSHIMET DHE NGJASHMERITË NDËRMJET NYSE DHE NASDAQ ANKAND APO TREG I DEALER-ave KOMPANITË QE LISTOHEN NË NYSE DHE NASDAQ INDEKSI I NYSE DHE NASDAQ BURSA E LONDRËS (LSE) Historik i shkurtër Një përshkrim i përgjithshëm i Bursës së Londres (LSE) Si shërben një bursë për kompanitë të cilat janë të listuara në të? Si ka ndikuar bursa e Londrës në ekonominë e Mbretërisë së Bashkuar? Ribalancimi i Ekonomisë: Tregtia dhe Investimet Roli i Grupit të Bursës së Londrës në Mbretërinë e Bashkuar në tregti dhe investime Millennium IT-Capital Markets: Teknologjia e partneriteteve Efektet që ka kriza tek LSE Avantazhet që ofron tregtimi në Bursë 220

8 14.9 BURSA E TIRANES Objektivi kryesor i Bursës së Tiranës TREGTIMI NE BURSEN E TIRANES Metoda e tregtimit, modeli i tregut dhe sistemi i tregtimit Tendenca e zhvillimit të Bursave sot dhe prirjet integruese në botë 225 Kapitulli TREGU FINANCIAR NDËRKOMBETAR HISTORIK I SHKURTER Tregjet financiare ndërkombëtare Pjesëmarrësit dhe faktorët në tregun financiar ndërkombëtar Qendrat financiare ndërkombëtare Qendrat financiare Offshore INDEKSET NDERKOMBETARE TREGJET NDERKOMBETARE TE KAPITALIT DHE PERSPEKTIVA E ZHVILLIMIT Kapitulli INSTITUCIONET FINANCIARE NDËRKOMBËTARE DHE RAJONALE KARAKTERITIKAT E INSTITUCIOENEVE FINANCIARE NDËRKOMBETARE DHE RAJONALE Fondi Monetar Ndërkombëtar (IMF) Banka Botërore Banka Qendrore Europiane (BQE, BCE) Kapitulli FORMAT E FINANCIMIT NDËRKOMBËTAR KARAKTERITIKAT E FINANCIMIT NDËRKOMBËTAR Investimet direkte Investimet e përbashkëta ndërkombëtare Investimet indirekte (portofol) Kreditë komerciale Financimi bilateral dhe multilateral Ndihma publike për zhvillim (ODA) OECD-DAC OPEC C P E INSTRUMENTËT E PAGESAVE NDËRKOMBËTARE Përkufizimet dhe karakteristikat Akreditivi dokumentar ndërkombëtar Subjektet pjesëmarrëse në marrëdhëniet tek akreditivi Letra kreditore ndërkombëtare Pjesëmarrësit dhe pagesa me anë të letrës kreditore 254

9 Llojet e letrës kreditore KARTA KREDITORE NDËRKOMBËTARE Nocioni, karakteristikat dhe pagesa e kartës kreditore Llojet e sistemeve të kartave kreditore KAMBIALI NDËRKOMBËTAR Nocioni, sistemet dhe karakteristikat GARANCIA BANKARE Nocioni, rëndësia dhe elementët qenësorë Pjesëmarrësit në veprimet rreth garancisë Llojet e garancive bankare PROBLEMET DHE RREZIQET NË PAGESAT NDËRKOMBËTARE Problemet në funksionimin e pagesave ndërkombëtare Rreziqet në pagesat ndërkombëtare. 262 Kapitulli RREGULLIMI BANKAR. AKORDET E BAZELIT I, II DHE III RREGULLIMI BANKAR Pse është i nevojshëm rregullimi bankar? Rregullimi bankar para vitit MARREVESHJA E BAZELIT Kritikat e Bazel I MARREVESHJA E DYTE E BAZELIT - BAZEL II Shtylla Shtylla Shtylla MARREVESHJA E TRETE - BAZEL III Kapitulli RREZIQET E TREGJEVE FINANCIARE DHE MËNYRAT E PËRBALLIMIT TE TYRE. MODELI ALTMAN RREZIQET E TREGJEVE FINANCIARE Llojet kryesore të rreziqeve financiare, karakteristikat dhe pasojat e tyre në fushat përkatëse të njësive ekonomiko-financiare Rreziku i mosshlyerjes së kredive Metodat e analizës së rrezikut të mosshlyerjes së kredisë nga kompanitë e mëdha tregtare dhe industrial MODELET E PËRCAKTIMIT TE AFTËSISË SË KREDIMARRJËS ME SISTEMIN E VLERËSIMIT ME PIKA TE ELEMENTEVE TE NDRYSHEM (CREDIT SCORING MODELS). 277 Kapitulli KRIZA FINANCIARE GLOBALE KRIZA FINANCIARE GLOBALE DHE NDIKIMI I SAJ Fillimet e krizës financiare Zhvillime të fundit në lidhje me krizën 282

10 20.2 KRIZA DHE VENDET E RAJONIT INFLUENCA E KRIZËS SE PËRGJITHSHME BOTËRORE NË SHQIPËRI ZGJIDHJA E KRIZËS. 288 Kapitulli BILANCI I PAGESAVE DHE BARASPESHIMI I TIJ NOCIONI I BILANCIT TË PAGESAVE DHE STRUKTURA E TIJ Bilanci i transaksioneve rrjedhëse Bilanci i transaksioneve të kapitalit Jobaraspesha e bilancit të pagesave dhe llojet e saj Jobaraspesha e rastësishme Jobaraspesha ciklike Jobaraspesha strukturore MEKANIZMAT DHE MODELET E BARASPESHIMIT TE BILANCIT TE PAGESAVE BILANCI I PAGESAVE DHE E ARDHURA KOMBETARE Kapitulli ROLI I ANALIZES FINANCIARE TE INSTITUCIONEVE BANKARE NE MARRJEN E VENDIMEVE HYRJE SITUATA FINANCIARE Situata financiare standarte apo normale Situata konstituive financiare (fillestare) Situata e rënduar financiare Situata financiare e pavarur Situata financiare e varur NEVOJA PER ANALIZEN FINANCIARE PASQYRAT FINANCIARE Bilanci i gjendjes Pasqyra e suksesit (pasqyra e të ardhurave) Pasqyra e ndryshimit të ekuitetit Pasqyra e rrjedhjes së parasë KARAKTERISTIKAT THEMELORE TË PASQYRAVE FINANCIARE

11