STUDIMI I PARA-FIZIBILITETIT FINANCIAR PËR Fondin e Efiçencës së Energjisë në Kosovë

Transcription

1 Qeveria e Republikës se Kosovës Ministria e Zhvillimit Ekonomik Raport nga STUDIMI I PARA-FIZIBILITETIT FINANCIAR PËR Fondin e Efiçencës së Energjisë në Kosovë Punuar nga: Adresa: Anton Cetta 5a, Prishtina, Kosove tel: +381 (0) , Fax: +381 (0) ; cel: +386(0) ; info@recura.biz -

2 Tabela e Përmbajtjes HYRJE... 4 ANALIZË KRAHASIMORE E FONDEVE PËR EFIÇENË TË ENERGJISË NË RAJON... 6 Fondi për Efiçencë të Energjisë në Bullgari... 6 Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe Efiçencën e Energjisë - Kroaci... 9 Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe Efiçencën e Energjisë të Sllovenisë Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe Efiçencën e Energjisë të Armenisë POTENCIALI PËR KURSIMIN E ENERGJISË KËRKESA E TREGUT PËR INVESTIME NË EFIÇENCË TË ENERGJISË FONDI I EFIÇENCËS SË ENERGJISË NË KOSOVË Objektivat e Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë Themelimi dhe funksionimi i Fondit Burimet e propozuara të financimit të Fondit Analiza e Instrumenteve Financiare Kreditë Investive Ekuiteti Linjat kreditore përmes institucioneve financiare Subvencionet e interesit Grantet Garancionet kreditore Instrumentet e strukturuara financiare Mekanizmi Investues i propozuar dhe modelet e kthimit Qëndrueshmëria e Fondit Investimet e Fondit për Efiçencë Investimet në sektorin publik ndërtesat publike Investimet në sektorin privat Parashikimi i Investimeve kumulative dhe efektet në kursimet e energjisë Operimi i Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë Parashikimi i të Hyrave të Fondit Shpenzimet operative Shpenzimet e Stafit... 66

3 Shpenzimet e Kamatave për Kredinë nga Banka Botërore Termat për te akretueshmet dhe te pagueshmet Pasqyrat e Parashikuara Financiare të Fondit Ndikimi Fiskal dhe Ekonomik i themelimit dhe operimit të Fondit në Kosovë PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE DHE KONKLUZIONET

4 HYRJE Qëllimi i këtij studimi të para-fizibilitetit është analiza financiare për krijimin e Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë. Studimi analizon specifikat e kërkesave energjetike në Kosovë dhe mundësitë për kurisme të energjisë. Për të analizuar dhe rekomanduar opcionet për krijimin e Fondit të Efiçencës së energjisë, studimi fillon me një analizë krahasimore të Fondeve të ngjajshme të Efiçencës së Energjisë dhe analizon modalitetet e funksionimit të tyre dhe performancën ndër vite. Studimi i parafizibilitetit financiar pastaj në bazë të përvojave ndërkombëtare dhe specifikave të tregut të Kosovës, shqyrton mundësitë ligjore të ofruara nga korniza ligjore në Kosovë për të propozuar modalitetin optimal i cili mund të jetë funksional në Kosovë me modifikime minimale në aspektin ligjor, duke definuar modalitetin e funksionimit të Fondit, caqet investive, përfituesit e mundshëm nga investimet dhe definon instrumentet financiare dhe mekanizmin e investimeve dhe kthimit për funksionimin e Fondit. Universi investiv i studiuar është i bazuar në analizën e kerkesës dhe mundësive në treg për investimet e efiçencës në ndërtesat publike të nivelit qendror dhe atij lokal (përfshi ndërtesat qeveritare, komunale, shkollat, spitalet, etj.), kërkesën nga Ndërmarrjet e vogal dhe të mesme (duke i zbërthyer këto në sektore specifike në bazë të natyrës së punës dhe kërkesës energjetike, dhe përfundimisht kërkesën e sektorit rezidencial. Në bazë të kërkesave të tregut, studimi pastaj analizon investimet e nëvojshme, plasimin e këtyre investimeve, mekanizmat e kthimit dhe kohëzgjatjen dhe bën vlerësimin e Fondeve investive të nëvojshme në bazë të kërkesës, mekanizmit investues dhe targeteve për efiçencë. Studimi pastaj shqyrton instrumentet e mundshme financiare për financimin e investimeve dhe pastaj në bazë të modelit të sugjeruar për operimin e fondit dhe synimeve të tij propozon dhe zbërthen instrumentet e duhura financiare për përdorim nga Fondit, gjithmonë me qëllimin e utilizimit sa më të mirë të mjeteve në dispozicion. Studimi poashtu analizon kostot operative të menaxhimit të një Fondit për Efiçencë dhe synon të propozojë modelin e vetëqëndrueshëm financiarisht. Synimi i studimit të fizibilitetit është të ofrojë modelin optimal për Kosovë, i cili maksimizon efektin e investimeve në efiçencë të energjisë dhe prodhon optimumin e kursimeve duke pasur parasysh targetet e caktuara dhe identifikuara në NEEAP-in e dytë. Modeli synon krijimin e një Fondi që ripërtrihet dhe rritet në mënyrë që në periudhë afatgjatë të jetë në dispozicion për investime të vazhdueshme në efiçencë dhe në të njejtën kohë të operojë pa shkaktuar asnjë ngarkesë në buxhetin e konsoliduar të Kosovës por përkundrazi duke krijuar mundësi për kursime dhe kthim të mjeteve në buxhet. Studimi i parafizibilitetit financiar është vetëm një pjesë e analizës së bërë nga Ministria e Zhvillimit Ekonomik mbi mundësitë e zhvillimit të Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë dhe, së bashku me studimet e para-fizibilitetit teknik dhe ligjor, do të kontribuojë në studimin përmbledhës i cili do të japë rekomandimet konkrete dhe do të ofrojë analizën përfundimtare për themelimin e Fondit të Efiçencës dhe funksionimit të tij në Kosovë. Studimi më poshtë fillon me një analizë krahasimore të Fondeve të ngjajshme në vendet e regjionit dhe më gjerë, për të analizuar funksionimin e këtyre Fondeve. Studimi pastaj vazhdon me një analizë të 4

5 përgjithshme të potencialit për kursim të energjisë në Kosovë dhe zbërthen kërkesën e tregut në Kosovë për investime në efiçencë, duke përfshi investimet në sektorin publik dhe privat. Raporti vazhdon me kapitullin mbi modlitetin optimal të propozuar për Fondin e Efiçencës së Energjisë në Kosovë. Kapitulli fillon me paraqitjen e Objektivave të Fondit për Efiçencë dhe ofron modelin dhe bazën për themelimin e Fondit. Kapitulli pastaj shtjellon burimet potenciale të financimit të Fondit dhe parashikimet për financimin total të nevojshëm për periudhën e parashikuar 10 vjeçare. Analiza pastaj vazhdon me prezentimin e të gjitha instrumenteve financiare të mundshme dhe jep rekomandimin për instrumentet më të përshtatshme të propozuara për arritjen e objektivave të Fondit, duke analizuar përparësitë dhe magësitë e qasjeve të ndryshme. Në bazë të instrumenteve financiare, sekcioni në vijim pastaj prezenton mekanizmin investues dhe modelet e kthimeve në Fond si dhe mekanizmin e arritjes së qëndrueshmërisë financiare të Fondit. Sekcionet në vijim pastaj paraqesin supozimet kryesore për caqet e investimeve, përfshi investimet totale të parashikuara në sipërfaqe, numër ndërtesash, vlerë monetare dhe kursimet e realizuara nga këto investime. Paraqitja e investimeve të parashikuara është ë ndarë në investimet direkte në ndërtesat publike dhe investimet indirekte në sektorin privat, duke i treguar efektet kumulative të investimeve. Pas shtjellimit të operacioneve investuese, kapitulli vazhdon me prezentimin e operacioneve të Fondit, përfshi themelimin e tij, burimet e nevojshme njerëzore, shpenzimet operative të fondit dhe rezultatet financiare nga veprimet investive të tij. Pastaj, raporti paraqet pasqyrat financiare të parashikuara për Fondin e Efiçencës për një periudhë 10 vjeçare si dhe përfundon me një analizë të ndikimit fiskal të Fondit në buxhetin e Kosovës. Përfundimisht, studimi analizon efektin e Fondit të buxhetin e Kosovës dhe ndikimin financiar të themelimit dhe operimit të Fondit, përfshi edhe kontributin e Fondit në kthimin e kredisë të cilën Kosova e ka nënshkruar me Bankën Botërore për financimin e investimeve në efiçencë të energjisë. Studimi përfundon me një përmbledhje të të gjeturave kryesore dhe konkluzionet kryesore nga studimi. 5

6 ANALIZË KRAHASIMORE E FONDEVE PËR EFIÇENË TË ENERGJISË NË RAJON Me qëllim të shqyrtimit të modaliteteve optimale për funksionimin e Fondeve për Efiçencë të Energjisë, janë analizuar Fondet e Efiçencës në disa shtete të rajonit, përfshi Bullgarinë, Slloveninë dhe Kroacionë si dhe fondin e efiçencës në Armeni. Seksioni i mëposhtëm prezenton shkurtiisht këto Fonde dhe mënyrën e tyre të operimit, përfshi bazën ligjore për themelimin e tyre, burimet e financimit, strukturën e qeverisjes dhe menaxhimit si dhe produktet financiare, investimet dhe targetet e tyre. Fondi për Efiçencë të Energjisë në Bullgari Fondi për Efiçencë të Energjisë në Bullgari (FEEB) është themeluar nëpërmjet Aktit për efikasitetin e energjisë të miratuar nga Parlamenti Bullgar në Shkurt Kapitali fillestar i FEEB është tërësisht i përbërë nga fondet e granteve dhe donatorët e saj kryesore janë: Global Enviroment Facility nëpërmjet Bankës Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim (IBRD) pjesë e Bankës Botërore me një kontribut prej 10 milion USD; Qeveria e Austrisë me një kontribut prej 1.5 milion Euro; Qeveria e Bullgarisë me kontribut prej 1.5 milion Euro; dhe investime nga disa kompani private bullgare. Struktura operacionale e BEEF është bazuar në një partneritet publiko-privat. Fondi ndjek një axhendë të mbështetur plotësisht nga Qeveria e Bullgarisë, por ajo është e strukturuar si një subjekt i pavarur juridik, i veçantë nga çdo agjenci ose institucion qeveritar, komunal dhe privat. Struktura organizative përbehet nga Asambleja e Donatorëve, Bordi Menaxhues dhe Menaxhuesi i Fondit. Kuvendi i donatorëve mblidhet në seancë të rregullt çdo dy vjet dhe përfshinë përfaqësues nga burimet kryesore të financimit të Fondit për Efiçencë të Energjisë: - Global për Mjedisin (GEF) - Qeveria e Bullgarisë; - Qeveria e Austrisë; - Donatorët dhe kontribuesit privat. Bordi Menaxhues është organi kryesor i qeverisjes dhe është përgjegjës për menaxhimin strategjik të FEEB ne përputhje me objektivat e vendosura dhe parimet e operacioneve. Sipas nenit 59 (1) nga Energy Efficiency Act (EEA), bordi Menaxhues përbëhet nga 9 anëtarë: - Një përfaqësues i Ministrisë së Ekonomisë dhe Energjetikës, i caktuar nga Ministri i Ekonomisë dhe Energjetikës; - Një përfaqësues i Ministrisë së Zhvillimit Rajonal, i caktuar nga Ministri i Zhvillimit Rajonal; - Një përfaqësues i Ministrisë së Mjedisit dhe Ujërave, i caktuar nga Ministri i Mjedisit dhe Ujërave; - Drejtor Ekzekutiv i Agjencisë për Zhvillim të Qëndrueshëm të Energjisë (SEDA); - Pesë përfaqësues të zgjedhur nga Asambleja e Donatorëve, si më poshtë: - një përfaqësues i organizatave jo-qeveritare, aktivitetet e të cilave janë të fokusuar në uljen e rrezikut të ndryshimeve klimatike globale; 6

7 - dy ekspertë me arsim të lartë ekonomik me përvojë në financimin e projekteve në fushën e prodhimit të energjisë; - një ekspert në fushën e efiçencës së energjisë me arsim të lartë inxhinieri; - një ekspert në fushën e burimeve të ripërtëritshme me arsim të lartë inxhinieri. Bordit Menaxhues mblidhet çdo muaj, me ftesë zyrtare nga Kryetari i tij. Menaxhimi i fondit për FEEB realizohet nga një kontraktor i pavarur privat i përbërë nga konsorciumi Econoler-EnEffect-Elana. Konsorciumi përbehet nga një palë me eksperiencë në konsulencë për efiçencë energjetike Econoler International, fondacioni Center for Energy Efficiency - EnEffect dhe institucioni financiar jo-bankar Elena Holding. Menaxhuesi i Fondit është përgjegjës për zbatimin dhe implementimin e të gjitha detyrave operacionale. Objektivi kryesor është për të operuar Fondi si kompani e orientuar drejt fitimit në mënyrë që të nxis investimet tjera të qëndrueshme për efiçencë të energjisë në Bullgari. Kapitali fillestar për Fondin për Efiçencë të Energjisë në Bullgari është përdorur për tri qëllime kryesore: 1. të sigurojë kapitalin bazë për fondin për efiçencë të energjisë; 2. të mbulojë shpenzimet operative për FEEB derisa vet fondi të arrijë të sigurojë të hyra të mjaftueshme për mbulimin e shpenzimeve operacionale, 3. të mbulojë pjesërisht shpenzimet fillestare të ndërtimit të kapaciteteve për efiçencë të energjisë (zhvillimi i projektit, modalitetet financiare, etj.). Pjesa kryesore e kapitalit është përdorur për investime duke ofruar qasje në produkte financiare të përshtatura për realizimin e investimeve në efiçencë të energjisë. Kapitali i Fondit kryesisht i dedikohet investimeve nga sektori privatsi dhe entitetet publike përmes huasë publike, dhe në parim ëshë në konkurrencë me tregun Bankar në Bullgari. Produktet e financimit të përdorura nga FEEB janë të ndara në dy grupe kryesore: produkte të kreditimit, produkte të garancioneve financiare. Produktet e Kreditimit Produktet e kreditimit janë të dedikuara për investime në teknologji me standarde të larta të efiçencës energjetike. Kostot e pranueshme për financim kapin gamën prej 15,000 deri nëe 1,500,000 Euro edhe pse përjashtimet janë të mundshme në raste të veçanta. Fondi kërkon nga pronari i projektit qe të kontribuojë së paku 10% në rastet kur ekziston bashkëfinancimi në mes të FEEB dhe ndonjë banke komerciale apo 25% në rastet kur FEEB është i vetmi financues institucional. Për tu financuar, projekti duhet të ketë një periudhë maksimale për shpagim prej pesë (5) viteve. FEEB kërkon kolateral standard duke përfshirë hipotekat, premtimet, sigurim i rrezikut financiar, apo garanci bankare. Lloji dhe vlera e kolateralit përcaktohen në përputhje me gjendjen financiare të huamarrësit; njëkohësisht, duke marrë parasysh asetet e shtuara nga plani investiv. 7

8 Interesant indikative në kreditë për efiçencë që lëshohen nga Fondit Bullgar varen nga rastet specifike, mirëpo gama e kamatave për huamarrësit është me si vijon: Minimumi i kontributit Përfituesi Interesi Vjetor Periudha Maksimale të zhvilluesit të projektit Komunat 4.5 8% Deri ne 5 Vite 10-25% Korporatat dhe Individët 5-9% Deri ne 5 Vite 10-25% Për të arritur maksimumin e shfrytëzimit të fondeve të limituara për efiçencë të energjisë, FEEB ka dizajnuar dhe implementuar tri lloje të specializuara të garancioneve financiare: garancione të pjesshme, garancione të portfoliove kreditore për performancë të energjisë dhe portfolio garancione kreditore për individë. Në parim, garancionet kreditore si instrumente janë të dizajnuara asilloji që të mundësojnë qasje në financim edhe për ato palë të cilat në parim do të shiheshin se palë me risk të madh nga institucionet financiare dhe si pasojë do të kishin vështirësi në sigurimin e qasjes në financim. FEEB ofron garancione kreditore për kreditë e kolateralizuara të cilat mbulojnë deri në 80% të vlerës së kryegjësë të kredisë. Në parim, vlera e pjesës së garantuar nuk mund të tejkalojë 400,000 Euro për kredi, mirëpo në raste specifike janë lëshuar edhe garancione në vlera me të por vetëm me Aprovim të Bordi. Garancitë nga FEEB janë të njohura nga Banka Kombëtare Bullgare si FirstClass ekuivalentë me një garanci bankare. Instrumenti tjetër i përdorur nga FEEB është garancioni i performancës, i dedikuar për kompanitë ESCO, i cili garanton një pjesë të të hyrave pa kërkuar kolateral duke marrë për peng portfolion e të arkëtueshmeve të kompanive të shërbimit të energjisë (ESCO) që rrjedhin nga kontratat për vlerësim të performancës energjetike. FEEB garanton se do të mbulojë deri në 5% te pagesave të vonuara të portfolios së mbuluar. FEEB ofron edhe garancione kreditore për huamarrës individual duke ofruar garantim të portfoliove kreditore për individë të dedikuara për kreditimin e investimeve në efiçencë energjetike. FEEB në këtë formë ofron mbulueshmëri për deri në 5% të vlerës së kredive të dështuara brenda një portfolio, duke ofruar mbulueshmëri të humbësit të parë (first loss cover). Mekanizmi i financimit kryhet përmes operacioneve të Elena Holding si një institucion financiar jobankar i pavarur dhe privat, i cili njëkohësisht është edhe pjesëmarrës në konsorciumin e angazhuar për menaxhimin e FEEB. Fondi përdorë interesat e fituara nga Kreditë dhe tarifat për garancione kreditore për të mbuluar shpenzimet operative si dhe për të shtuar vlerën e kapitalit të fondit për efiçencë për investime të mëtutjeshme. 8

9 Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe Efiçencën e Energjisë - Kroaci Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe për Efiçencën e Energjisë në Koraci është një pikë kyçe për mbledhjen dhe investimin e burimeve buxhetore shtesë në programet dhe projektet e mbrojtjes së natyrës dhe ambientit, efiçencës së energjisë dhe përdorimit të burimeve të energjisë së ripërtëritshmë. Ky fond është themeluar në 2003 si institucion publik i pavarur jo-buxhetor dhe filloi punën në Qëllimi i këtij fondi është të siguroj burime shtesë për financimin e projekteve, programeve dhe aktiviteteve të ngjajshme në fushën e konservimit, përdorimit të qëndrueshëm, mbrojtjes dhe përmirësimit të ambientit. Detyrat dhe të drejtat e Themeluesit i përkasin Qeverisë së Kroacisë në emër të Republikës së Kroacisë. Sidoqoftë, fondi menaxhohet nga Bordi Menaxhues dhe Drejtori i Fondit. Fondi menaxhohet në përputhshmëri me vendimin mbi Fondin për Mbrojtjen e Ambientit dhe për Efiçencën e Energjisë, Statutin e Fondit dhe dokumente të tjera të përgjithshme të fondit, si dhe vendime dhe rregullore të tjera. Qeveria kroate i përzgjedh anëtarët e Bordit Menaxhues, si në vijim: Dy përfaqësues të ministrisë përkatëse për mbrojtjen e ambientit, Një përfaqësues i ministrisë përkatëse për energjetikë, Një përfaqësues i ministrisë përkatëse për financa, Një përfaqësues i Odës Ekonomike Kroate, dhe Një përfaqësues i ekspertëve në fushën e mbrojtjes së ambientit. Poashtu, Drejtori i Fondit përzgjedhet Qeveria e Republikës së Kroacisë. Ky fond është i ndarë në 6 sektorë dhe 5 departamente të pavarura, të cilat punojnë në përputhje me detyrat e përcaktuara paraprakisht. Sektorët ekzistues për momentin janë: Sektori i mbrojtjes së natyrës Sektori i efiçencës së energjisë Sektori për pagesa dhe për menaxhimin e kategorive të veçanta të mbeturinave Sektori për fonde të BE-së Sektori për financa, si dhe Sektori për çështje ligjore Burimet e financimit të Fondit bazohen në të ardhurat e prezentuara në vijim: Pagesat e ndotësve të ambientit, Pagesat e përdoruesve të ambientit, Pagesat nga ngarkuesit e ambientit me mbeturina, si dhe Pagesat nga përdoruesit e makinave motorike. Fondi poashtu financohet nga burimet shtesë siç janë: Donacionet dhe mbështetjet tjera financiare Të hyrat e fituara nga bashkëpunimet bilaterale dhe multilaterale ndërkombëtare në programe dhe aktivitete të ngjashme 9

10 Burime të tjera të bazuara në Vendime Qeveritare. Aktivitetet kryesore që i mbështet ky Fond janë Mbrojtja e ambientit, Menaxhimi i mbeturinave, si dhe Efiçenca energjetike dhe përdorimi i burimeve të ripërtëritshme. Fondi Kroat është i dedikuar për investimet e lartëcekura dhe ofron financim për entitete private dhe publike. Alokimi i mjeteve financiare bëhet përmes ftesave publike njoftuese për aplikim. Mjetet mund të ndahen për entitete vetë-qeverisëse rajonale dhe lokale, si dhe për persona juridik dhe privat. Përveç disa rasteve të veçanta, Fondi i mbështet të gjitha aktivitetet me 40% të kostos totale të investimit. Për të përkrahur investimet Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe për Efiçencën e Energjisë në Koraci përdor një sërë instrumentesh financiare të cilat përfshijnë: Kreditë me zero interes, dhe periudhë të kthimit 7 vjeçare (grace periudha 2 vjeçare, periudha e kthimi 5 vjet), deri në vlerë prej 190,000 Euro. Subvencione deri në vlerë prej 108,000 Euro Ndihmat financiare vetëm për njësitë rajonale dhe lokale vetë-qeverisëse deri në vlerë prej 190,000 Euro. Grantet për aktivitete edukative, hulumtuese dhe zhvilluese, deri në 22,000 Euro. Në bazë të dhënave të vitit 2008, ky Fond ka menaxhuar me një kapital pre 189 milion Euro. 10

11 Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe Efiçencën e Energjisë të Sllovenisë Fondi Eco, apo Fondi Slloven për Mbrojtje të Ambientit, është themeluar si një entitet ligjor publik në kuadër të Vendimit për Mbrojtje të Ambientit të aprovuar nga Republika e Sllovenisë në vitin Fondi është themeluar si shoqëri aksionare jo-profitabile me një kapital fillestar prej 65,000 Euro, mjeket këto të alokuara nga buxheti shtetëror në vitin Më vonë, bazuar në Vendimin për Fondet Publike, ky Fond u shndërrua në fond publik financiar më 1 janar Fondi është nën juridiksionin e Ministrisë së Ambientit në Slloveni. Qëllimi i këtij fondi është promovimi i zhvillimit në fushën e mbrojtjes së ambientit. Është institucioni i vetëm i specializuar në Slloveni që ofron mbështetje financiare për projekte ambientale. Dallimi kyç në mes të këtij fondi dhe bankave komerciale qëndron në faktin se ky Fond ofron kredi të buta me norma të interesit më të ulëta dhe poashtu ofron periudhë më të gjatë të huazimit, duke financuar kryesisht projekte investive të cilat nuk janë atraktive sa duhet për sektorin Bankar. Burimet financiare të Fondit për grante mblidhen nën Rregulloren për ruajtjen e energjisë të siguruar tek konsumatorët e fundit. Poashtu, institucionet në vijim ndihmojnë në bashkë-financimin e këtij Fondi: Banka Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim (IBRD) EC Phare Banka Evropiane për Investime (EIB) Programet financuese aktuale të këtij fondi janë me si vijon: Kredi për entitete ligjore për investime në infrastrukturë ambientale, efiçencë të energjisë, etj. Kredi për individ (ekonomi familjare) për investime për konvertim në energji të ripërtëritshme, investime për zvogëlimin e konsumit të ujit, etj. Grante për individ (ekonomi familjare) për investime në vetura elektrike dhe për investime në objekte banimi. Grante për entitete ligjore (komunat apo ofruesit e shërbimeve publike) për investime në vetura elektrike apo autobus për transport publik. Grante për komuna për investime në objekte arsimore (shkolla, parashkollore, bibliotekë, etj.) Fondi Slloven ofron mbështetje financiare përmes kredive të buta granteve si dhe përmes ofrimit të asistencës tëknike, duke ofruar këshilla dhe aktivitete vetëdijësuese; duke financuar punën e rrjetit ENSVET (rrjet i cili ofron këshilla profesional mbi efiçencën e energjisë, pa pagesë për qytetarë). Gjatë vitit 2013, ky fond arriti të alokoj 49.8 milion Euro, nga te cilat 29 milion Euro u alokuan për kredi të buta, ndërsa 20.8 milion Euro u shpërndanë në formë të granteve. 11

12 Fondi për Mbrojtjen e Ambientit dhe Efiçencën e Energjisë të Armenisë Fondi i Armenisë për Burime të Ripërtëritshme dhe Efiçencë të Energjisë është themeluar më 21 nëntor 2005 nga Republika e Armenisë dhe nga Kryeministri i Republikës së Armenisë si autoriteti i qeverisë së shtetit. Ky fond është një institucion jo profitabil që ndjek interesin publik, dhe është një entitet ligjor i pavarur që vepron ndaras nga çdo agjenci apo institucion qeveritarë, mirëpo vepron në përputhshmëri me legjislacionin armen dhe marrëveshjet që ka me agjencitë donatore. Poashtu, marrëdhëniet mes Themeluesit (Republikës të Armenisë) dhe Fondit janë të rregulluara nga legjislacioni i po këtij shteti dhe nga Statuti aktual. Qëllimi kryesor i këtij fondi është të lehtësoj investimet në Efiçencë të Energjisë dhe në Burime të Ripërtëritshme dhe të promovoj zhvillimin e këtyre dy sektorëve në Armeni. Kapitali fillestar i këtij fondi i alokuar nga Qeveria Armene në kohën e themelimit ishte AMD 22,362,874 (përafërsisht 40,000 Euro). Aktivitetet e Fondit menaxhohen nga Bordi i Kujdestarëve (Board of Trustees BOT), dhe Drejtori i Fondit. Bordi i Kujdestarëve është trupi primar qeverisës i Fondit i cili i drejton aktivitetet e Fondit në përputhje me kërkesat e Republikës së Armenisë. Ky Bord ka gjithsej 10 anëtarë të cilët janë të pavarur dhe nuk mund të jenë aktiv në pozita të tjera në Fond. Anëtarët e këtij Bordi fillimisht caktohen nga Themeluesi (Republika e Armenisë). Ky bord ka për detyrë të japin drejtimet për zhvillimin e projekteve strategjike të Fondit, aprovojnë buxhetin dhe raportet financiare të Fondit; aprovojnë rregullore të punës dhe objektivat e Fondit, si dhe te nominojë dhe përzgjedh drejtorin e Fondit si dhe anëtarët e rinj të Bordit. Drejtori i Fondit është përgjegjës për menaxhimin e aseteve të Fondit, përfaqësimin e Fondit në Republikën e Armenisë dhe në shtetet e huaja, menaxhimin e stafit dhe resureve të Fondit si dhe zhvillimin e rregulloreve të brendshme, statutet e organizatave të themeluara nga zyrat përfaqësuese, institucioneve, strukturës organizative të Fondit, dhe stafit të Fondit për t u aprovuar nga Bordi. Fondi Armen kontribuon në disa drejtime drejt arritjes së objektivave për efiçencë të energjisë dhe promovim të burimeve të ripërtritshme. Këto angazhime përfshijnë edhe Pjesëmarrjen në zhvillimin e politikave për burime të ripërtëritshme dhe efiçencë të energjisë dhe zhvillimin e epropozimeve për reforma ligjore në aspektin e zhvillimit të tregjeve të burimeve të ripërtëritshme dhe efiçencës së energjisë. Fondi poashtu kontribuon në themelimin dhe zhvillimin e infrastrukturës për industri të reja dhe organizimin e shërbimeve të ndërlidhura si dhe bën trajnimin dhe ngritjen e kapaciteteve për afarist privat dhe auditorë, kompani të shërbimeve të energjisë (ESCO), institucione financiare (FI) dhe shoqata të pronarëve të shtëpive (HOA). Fondi poashtu vepron në drejtim të ngritjes së kapaciteteve për investime në sektorët e burimeve të ripërtëritshme dhe efiçencës së energjisë.. Burimet aktuale të financimit të Fondit Armen përfshijnë investimet në kapitalin themeltar nga shteti Armen, donacionet nga personat dhe entitetet ligjore, duke përfshi institucionet ndërkombëtare financiare, mjetet nga kthimet e kredive dhe fitimet e Fondit, si dhe financimi nga buxheti shtetëror. Fondi Armen ofron poashtu financim për investime në efiçencë të energjisë dhe energji të ripërtritshme dhe këto investime janë të dedikuara për persona fizik, ekonomi familjare, shoqata të rezidentëve, biznese si dhe entitete publike. 12

13 Instrumentet financiare të Fondit janë: Kreditë, dhe Grantet. Kreditë jepen nga institucionet financiare participuese në fond për zhvillues të projekteve, shoqata të pronarëve të shtëpive, dhe për ekonomi familjare Individuale. Në anën tjetër, grantet jepen për ekonomi familjare të varfëra dhe për objekte me interest publik siç janë shkollat apo spitalet. Gjithashtu, vlen të ceket se Fondi ka edhe nën-kontraktues që shërbejnë si Qendra Këshilluese për studime fizibiliteti, planifikime biznesi, këshillime teknike, ekonomike dhe ligjore, e poashtu shërbejnë edhe për vetëdijesim publik dhe për ngritje të kapaciteteve. Këta nën-kontraktor ndihmojnë zhvillimin e projekteve ku jepen grante dhe kredi, përmes asistencës së tyre teknike. 13

14 POTENCIALI PËR KURSIMIN E ENERGJISË Në bazë të të dhënave të përpunuara dhe prezantuara në kuadër të studimit të para-fizibilitetit teknik, potenciali total i kursimeve të energjisë në Kosovë është shumë i madh. Në kudër të këtij potenciali mund të llogaritet stoku total i ndëtesave në Kosovë, i cili vlerësohet të jetë rreth 45 milion metra katororë, prej te cilave 2/3 ndërtesa private rezidenciale, rreth 18% ndërtesa të ndërmarrjeve private dhe pak nën 5% ndërtesa publike. Kjo jep një potencial të përgjithshëm për kursimin e energjisë në sektorin e ndërtesave në Kosovë që perbën afërsisht 11% të furnizimit me energji primare dhe 20.07% të konsumit total të energjisë për vitin Kursimet totale të energjisë për të gjithë stokun e ndërtesave përbëjnë pothuajse 45% të konsumit total të energjisë duke bashkuar sektorin rezidencial dhe atë të shërbimeve. Duke realizuar potencialin e efiçencës së energjisë në sektorin e ndërtesave Kosova mund te kurseje 239 ktoe. Gjithnjë sipas studimit teknik, vlerësimi i kursimit të energjisë tregon për një nivel të rëndësishëm të kursimeve potenciale të energjisë, i cili mund të arrihet në Kosovë vetëm duke zbatuar masat e efiçencës së energjisë në stokun e ndërtesave. Realizimi i të gjithë potencialit të kursimeve të energjisë, duke u bazuar në masat më kosto efektive, kërkon një investim total prej bilion, i cili ka potencial të gjenerojë tek investitorët dhe konsumatorët e fundit një kosto totale prej rreth 198 milion, që do të thotë se kursimet e energjisë duhet t i mbulojnë kostot e masave brenda 7 viteve. Potenciali më i madh për kursimin të energjisë vjen nga sektori rezidencial (72%), i cili më pas ndiqet nga sektori privat dhe komercial (20%). Edhe pse niveli i potencialit total të kursimeve të energjisë për ndërtesat komunale dhe ndërtesat publike qendrore është i vogël në krahasim me dy sektorët e tjerë (8%), aktualisht ndërtesat publike përfaqesojnë mundësinë më të mirë për të arritur kursime reale të energjisë, për arsye se në shumë raste ato tashmë e kanë plotësuar nivelin e kërkuar të komfortit. Ky fakt sygjeron qe cfaredo programi per eficencen e energjise duhet te filloje me zbatimin e masave ne ndertesat publike. Tashmë, Banka Botërore dhe Qeveria e Kosovës kanë filluar një projekt shumë të rëndësishëm prej 25.5 Milion Euro për të realizuar investime për Efiçencën e Energjisë në rreth 200 ndërtesa qendrore në Kosovë. Parë nga këndvështrimi i kërkesës, një zbatim i suksesshëm i programit të MZHE-BB do të krijojë mundësi reale për kompanitë ndërtimore duke i nxitur ato të përmirësojnë aftësitë dhe njohuritë e tyre në mënyrë që të fitojne sfidat e ardhshme në botën e biznesit. Poashtu, duke marrë parasysh investimet totale të kërkuara në sektorin privat, rekomandohet që të gjehen instrumente financiare të cilat do të stimulonin investimet nga vetë sektori privat (rezidencial dhe biznesor), duke ofruar mundësi për të nxitur investime shtesë nga ta. Sipas studimit teknik, llogaritjet e kryera tregojnë se për të realizuar nivelin e mundshëm të kursimeve të energjisë në ndërtesat komunale dhe ato qendore, duhet të shpenzohen respektivisht milion dhe milion në investime. Potenciali i kursimeve në ndërtesat publike qendrore dhe komunale është në total rreth 237 GWh energji apo shprehur në ktoe

15 KËRKESA E TREGUT PËR INVESTIME NË EFIÇENCË TË ENERGJISË Në bazë të analizës teknike të tregut të investimeve në efiçencë të energjisë, mund të dallohen dy elemente në treg, i pari ka të bëjë me potencialin për investime dhe kursime në të gjitha sektoret, ndërsa i dyti ka të bëjë me kërkesën reale nga tregu. Derisa potenciali i kursimeve, siç është paraqitur edhe në tabelën mëpopshtë, është më i madh në ndërtesat rezidenciale (për shkak të numrit të tyre), kërkesa reale e tregut për investime në këtë kategori ndërtesash është më e ulta nga të gjitha sektoret. Shkak i kësaj është standardi relativisht i ulët i jetesës dhe të hyrave të disponueshme për ekonomitë familjare në Kosovë, që shihet edhe nga niveli i ulët BPV në Kosovë. Arsyeja tjetër për këtë qëndron edhe në faktin se çmimi i energjisë elektrike dhe burimeve të tjera të energjisë është ende relativisht i ultë në Kosovë. Duke kaluar në sektorin komercial privat, kërkesa është në rritje, duke marr parasysh se ndërmarrjet janë më koshiente mbi shpenzimet e tyre dhe janë më të interesuara për të gjeneruar margjina më të mira. Situata për sa i përket kërkesës është më ë mira me ndërtesat publike si në nivelin qendror ashtu edhe në ate lokal, duke marr parasysh edhe vendimet politike për të stimuluar investimet në këtë nivel nga Qeveria e Kosovës si dhe përkushtimet e marra në raport me Bankën Botërore. Sektori i Ndertesave Siperfaqj a totale e sektorit te ndertes. [milion m 2 ] Siperfaqja totale e sektorit te ndertesave [%] Potenciali per Kursimet e Energjise ne Sektorin e Ndertesave shprehur ne funksion % te Kosumit Final te Energjise Potenciali i Kursimeve te Energjise te Sektorit te Ndertesave shprehur ne % Furnizimit me Burime Primare te Energjise Potenciali Total per Kursimet e Energjise [ktoe] Potenciali total per Reduktimin e CO2 [shprehur ne mije ton/vit] I. Rezidenciali % 45% 7.86% II. Ndertesat % 32% 0.77% Komunale Publike Shkollat % 37% 0.50% Ndertesat e % 37% 0.15% 3.35 Shendetit/Spitalore Ndertesa te tjera % 30% 0.11% II. Ndertesat % 49% 0.16% 3.60 Qendrore Publike Spitalet Qendrore % 45% 0.05% Qeveria Qendrore % 50% 0.11% II. Private dhe % 46% 2.15% Komerciale TOTAL % 20.07% 10.94% Përmbledhje e potencialit të kursimeve të energjisë sipas kategorisë së ndërtesave Burimi: Studimi i parafizibilitetit Teknik për Fondin e Efiçencës së Energjisë në Kosovë 15

16 Aktualisht kërkesat e sektorit privat në Kosovë, si atij rezidencial ashtu edhe atij komercial, janë duke u servisuar nga një projekt i financiar nga Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (EBRD) përmes projektit të saj KOSEP. Ky projekt ofron linja të dedikuara kreditore përmes bankave komerciale për rezidentë dhe ndërmarrje, duke ofruar edhe masa të insentivave për investime të suksesshme. Megjithëatë, një problem evident i këtij mekanzimi qëndron në kërkesën e Bankave komerciale në Kosovë për sasi të mëdha të hipotekave dhe kolateralit si bazë për lëshimin e kredive, gjë që u pamundëson qasjen në financim të një numri të madh të kredimarrësve potencial. Masa specifike të cilat do të mundësonin uljen e kërkesës për hipotekë dhe kolateral nga bankat do të lironte një potencial shumë më të madh të kredimarrjes dhe do të stimulonte investimet në efiçencë të energjisë. Një faktor tjetër kufizues për Fondin e Efiçencës së Energjisë në Kosovë për të përkrahur investimet eventuale në sektroin privat është edhe vetë madhësia e vlerës së investimeve të kërkuara. Financimi i vetëm një pjese të kërkesës totale për investime e cila vlerësohet të jetë rreth 1.35 miliardë Euro është shifër e pakapshme për një fond të vetëm investiv. Sfida e financimit të sektorit privat mund të arrihet vetëm duke nxitur shfrytëzimin e likuiditetit pasiv të fjetur në sektorin privat. Kjo përfshin një pjesë të likuiditetit të tepërt i cili sot qëndron nëpër depozitat e Bankave komerciale në Kosovë, i cili vlerësohet të jetë mbi 600 milion Euro. Këto mjete të pashfrytëzuara në Bankat Kosovare kanë koston e vetë të kapitalit dhe një gjë e tillë paraqet edhe nje incentivë që bankat të jenë të interesuara ti plasojnë këto fonde, me kusht që niveli i riskut të plasmanit për bankat të zvogëlohet. Çfarëdo kreditimi nga bankat në parim poashtu kërkon edhe pjesëmarrjen financiare të kredimarrësit, ashtu që nxitja e bankave për të kredituar investimet në efiçencë të energjisë do të nxisë edhe një shumë shtesë të investimeve nga kursimet private personale të sektorit privat, duke kontribuar kështu drejt realizimit më të mirë të potencialit investiv në efiçencë nga sektori privat dhe duke ndihmuar kështu në shtimin e kursimeve. Modeli i propozuar i përkrahjes së investimeve në efiçencë nga sektori privat duke ulur riskun e ekspozimit për bankat komerciale është i paraqitur më poshtë në këtë raport. Në anën tjetër, institucionet publike kanë bazë shumë të kufizuar për qasje në financim dhe deri tani të gjitha investimet e bëra janë financuar nga buxheti i konsoliduar i Kosovës, përkatësisht nga linja e investimeve kapitale, e cila edhe ashtu është mjaft e kufizuar. Në parim, shfrytëzimi i mjeteve investive të siguruara përmes kredisë së Bankës Botërore për investime në efiçencë në ndërtesat publike duke shfrytëzuar Fondin për Efiçencë të Energjisë në Kosovë, do të mundësonte investime të dedikuara në ndërtesat publike, pa afektuar mundësinë e tyre për të realizuar edhe investimet tjera kapitale të nevojshme. Modeli i funksionimit të Fondit të Efiçencës së Energjisë në Kosovë, i prezantuar më poshtë në këtë raport, ofron mundësinë për realizimin e këtyre investimeve përmes mekanizmave financues të cilët janë kompatibil me legjislacionin në fuqi në Kosovë duke mos krijuar implikime me Ligjin mbi Huanë Publike dhe duke stimuluar në mënyrë direkte këto investime në ndërtesat publike. Potenciali investiv në ndërtesat publike i paraqitur mëposhtë rezulton me mbi 200 ndërtesa përfituese dhe me 389,000 m 2 të investuara gjatë dhjetë viteve të para të operimit të Fondit. Poashtu, duke stimuluar investimet e sektorit privat përmes instrumenteve për limitimin e riskut të bankave që do të stimulonte kreditimin e sektorit privat nga bankat komerciale, do të stimulonte gjenerimin e rreth 133 milion Euro investime në sektorin privat gjatë dhjetë viteve të parashikuara. Investimet e kombinuara në ndërtesat publike së bashku me ato në ndërtesat private parashikohet të gjenerojnë një kursim total prej GWh energji deri në vitin e 10, apo 20.4 ktoe, gjë që paraqet rreth 8.5% të totalit të përgjithshëm të kursimeve totale të mundshme nga të gjitha sektoret në Kosovë. 16

17 FONDI I EFIÇENCËS SË ENERGJISË NË KOSOVË Kapitulli në vijim paraqet rekomandimin e konsulentit për modelin optimal për themelimin dhe operimin e Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë. Modaliteti i propozuar merr parasysh situatën aktuale dhe kërkesën në treg, kornizën e aplikueshme ligjore në Kosovë dhë mundësitë të cilat i ofron, kapacitetet buxhetore të Kosovës si dhe mundësitë për fonde shtesë nga burime të tjera, potencialin për realizim të investimeve dhe kapacitetin absorbues në treg. Kapitulli fillon me paraqitjen e Objektivave të Fondit për Efiçencë dhe ofron modelin dhe bazën për themelimin e Fondit. Kapitulli pastaj shtjellon burimet potenciale të financimit të Fondit dhe parashikimet për financimin total të nevojshëm për periudhën e parashikuar 10 vjeçare. Analiza pastaj vazhdon me prezentimin e të gjitha instrumenteve financiare të mundshme dhe jep rekomandimin për instrumentet më të përshtatshme të propozuara për arritjen e objektivave të Fondit. Në bazë të instrumenteve financiare, sekcioni në vijim pastaj prezenton mekanizmin investues dhe modelet e kthimeve në Fond si dhe mekanizmin e arritjes së qëndrueshmërisë financiare të Fondit. Sekcionet në vijim pastaj paraqesin supozimet kryesore për caqet e investimeve, përfshi investimet totale të parashikuara në sipërfaqe, numër ndërtesash, vlerë monetare dhe kursimet e realizuara nga këto investime. Paraqitja e investimeve të parashikuara është ë ndarë në investimet direkte në ndërtesat publike dhe investimet indirekte në sektorin privat, duke i treguar efektet kumulative të investimeve. Pas shtjellimit të operacioneve investuese, kapitulli vazhdon me prezentimin e operacioneve të Fondit, përfshi themelimin e tij, burimet e nevojshme njerëzore, shpenzimet operative të fondit dhe rezultatet financiare nga veprimet investive të tij. Pastaj, raporti paraqet pasqyrat financiare të parashikuara për Fondin e Efiçencës për një periudhë 10 vjeçare si dhe përfundon me një analizë të ndikimit fiskal të Fondit në buxhetin e Kosovës. Objektivat e Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë Qëllimi primar i Fondit për Efiçencën e Energjisë në Kosovë është krijimi i një mekanizmi financues innovativ me qëndrueshmëri financiare, i cili do të shërbente si burim financimi direkt për investimet në efiçencë, do të ofronte instrumente për nxitjen e investimeve shtesë nga sektori privat dhe me aktivitetin e saj do të kontribuonte në arritjen e caqeve për efiçencë të energjisë në Kosovë. Objektivat kyçe të Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë janë me si vijon: Krijimi / themelimi i Fonit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë me sa më pak ndryshime në kornizën ligjore në Kosovë; Krijimi i Fondit të Vetëqëndrueshëm financiarisht, i cili prodhon të hyra dhe nuk ngarkon buxhetin e Kosovës; Utilizimi i mjeteve investuese në dispozicion, pa e ndikuar buxhetin e konsoliduat të Kosovës; 17

18 Shfrytëzimi i planifkuar dhe vetëm në masë të nevojshme të fondeve nga kreditë ndërkombëtare për investime në efiçencë të energjisë; Etablimi i një mekanizmi i cili duke shfrytëzuar mjetet e kapitalit fillestar investiv, arrin të plasojë investime për efiçencë të energjisë në të gjitha sektoret (publik dhe privat); Krijimi i mekanizmit për Fond rrotullues (Revolving Fund), i cili jo vetëm që i ri-shfrytëzon kapitalin investiv për investme të vazhdueshme por edhe arrin që përmes investimeve dhe kthimeve nga investimet të rritë madhësine e Kapitalit Investiv ndër vite, pa pasur nevojë për shfrytëziin e kapitalit shtesë të freskët; Krijimi i shembullit nga sektori publik për investime ne efiçencë energjetike, me qëllim të promovimit të ketij lloji të investimeve si dhe krijimit të përvojës në ndërtimtari dhe mbikqyrje për investime në efiçencë; Investimet në ndërtesat publike nga Fondi dhe kthimi i investimit nga organiziatat buxhetore të mos shkaktojnë shpenzime shtësë buxhetore për organizatat buxhetore deri në momentin e kthimit të investimit; Pas periudhës së kthimit të investimit, investimet të krijojnë mundësi për kursime në shpenzime energjetike; Ofrimi i instrumenteve financiare të cilat do të nxisin investimet private, duke shfrytëzuar likuiditetin e pashfrytëzuar në sistemin bankar si dhe duke nxitur investimet vetanake nga sektori privat; Kushtet e financimit si dhe instrumentet financiare të përodrura të limitojnë riskun për Fondin dhe të kenë efektivisht nivelin risk-free ngjajshëm me bonot e thesarit të Kosovës; Kthimi i investimeve dhe instrumentet financiare duhet të përllogarisin në vete disa elemente, që përfshijnë mbulimin e kostove operative të Fondit, vlerën kohore të parasë dhe inflacionin, kostot e financimit të Fondit nga Kredia e Bankës Botërore, riskun nga investimi dhe përfundimisht synimin që fondi të jetë rrotullues (revolving) dhe që në fund të secilit cilël ivestiv, vlera e kapitalit investiv të Fondit të rritet për rreth 10%; Të gjithë investimet e kthyera duhet të ri-investohen përsëri deri në arritjen e plotë të synimeve për investime në efiçencë të energjisë; Fondi merr përsipër që të paguajë koston e kapitalit investiv si rrjedhojë e shfrytëzimit të mjeteve nga kredia e Bankës Botërore për investime ne efiçencë, duke marrë përsipër kthimin e plotë të kryegjësë dhe intereseve të ndërlidhura sipas marrëveshjes së nënshkruar me Bankën Botërore; Synim i investimeve është edhe krijimi i vendeve të punës direkte dhe indirekte përmes stimulimit të investimeve; Arritja e targeteve për kursim të energjisë sipas NEEAP për ndërtesat publike dhe stimulimi direkt i arritjes së synimeve për kursim në sektorin privat; Efekti pozitiv në buxhetin e Kosovës, duke mos shkaktuar shpenzime shtesë, duke marrur përsipër koston e plotë e kthimit të kredisë së Bankës Botërore dhe duke krijuar krusime direkte në buxhetin e mallrave dhe shërbimeve përmes reduktimit të shpenzimit energjetik. 18

19 Themelimi dhe funksionimi i Fondit Duke marrur parasysh kornizën ekzistuese ligjore në Kosovë dhe objektivat e Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë, dhe duke u bazuar në rekomandimin ligjor nga studimi i parafizibilitetit ligjor, propozohet që Fondi të themelohet si agjenci e pavarur përmes plotësimit dhe ndryshimt të Ligjit për Efiçiencën e Energjisë. Subjektiviteti i pavarur juridik i FEE-së i ofron atij mundësinë të hyj në marrëdhënie kontraktuese me organizatat e ndryshme buxhetore lokale dhe qëndrore, me qëllim të realizimit të misionit të FEE-së në shtyllën e dytë të tij: Energjia Efiçiente për Ndërtesat Publike, që njëkohësisht është edhe qëllim i politikës së Kosovës për EE. Duke qenë se mënyra e funksionimit dhe realizimit të misionit të FEE do të jetë si një fond rrotullues (revolving fund), ai do të shërbej mbi bazën e gjenerimit të mjeteve nga faturimi i shërbimeve që i ofron. Kështu, FEE hyn në marrëdhënie të rregullta kontraktuese me organizatat buxhetore, kontrata të cilat përpilohen në bazë të planit të investimit në ndërtesën publike, me qëllim të shndërrimit të ndërtesës publike në ndërtesë me përdorim efiçient të energjisë. Një qasje e tillë, përmes ndryshimit të Ligjit për Efiçiencë të Energjisë, krijimit të Fondit për Efiçiencë të Energjisë dhe krijimit të mekanizmave të FEE nuk ngarkon buxhetin e vendit, është në përputhje me ligjet në fuqi dhe krijon qëndrueshëm dhe zhvillim të FEE, në konceptin e Fondit Rrotullues (revolving fund). Fondi propozohet të ketë 3 instrumente kryesore në dispozicion, dhe ate: 1) Instrumentet e Strukturuara financiare (marrëveshjet investive me organizata buxhetore) për investime në ndërtesa publike investim direkt ne EE 2) Garancionet Kreditore për portfolio, të cilat do të plasoheshin përmes Fondit Kosovar për Garancione Kreditore (agjenci publike në themelim e sipër) investim indirekt në EE i cili nxit shfrytëzimin e kapitalit privat 3) Asistenca Teknike ku fondit përmes stafit të vet do të bëhej qendër e resurseve dhe njohurisë për Efiçencën e Energjisë në Kosovë. Fondi do të themelohej përmes amandamentimit të Ligjit për Efiçencë të Energjisë, duke bërë plotësim ndryshimin e Ligjit për efiçiencë të energjisë të reflektoj kërkesat që rrjedhin nga Direktiva për Efiçiencen e Energjisë, qëllimet e Planit të dytë Kombëtar të Veprimit për Efiçiencë të Energjisë (PKVEE) në Kosovë si dhe strategjisë së Energjisë të Republikës së Kosovës për Periudhën (Rishikimi i Strategjisë së Energjisë për periudhën ) dhe Planit të veprimit të Kosovës për Efiçiencë të Energjisë Sipas studimit ligjor, Ligji për EE duhet të ndryshohet në atë mënyrë, që të përfshij në dispozitat e tij themelimin e fondit, definimin e subjektivitetit juridik të tij, ku si rezultat, FEE krijohet si një revolving fund (fond rrotullues) i cili bazën e gjenerimit të mjeteve e ka faturimin për shërbimin që e ofron. Plotësimi dhe ndryshimi i Ligjit të Efiçiencë të Energjisë i cili krijon FEE, në të njejtën kohë parasheh edhe mënyrën e funksionimit të tij dhe mënyrat e realizimit të misionit të FEE dhe organizimin e fondit, si dhe produktet që i ofron. 19

20 Fondi propozohet të jetë i pavarur dhe i udhëhequr nga Bordi i Fondit, i cili do të funksiononte në bazë të parimeve më të mira të Qeverisjes Korporative. Mënyra e zgjedhjes së bordit, i cili menaxhon me FEE përcaktohet me ligj. Bordi do të ketë pesë anëtar: Anëtari i Bordit i zgjedhur nga Ministria e Zhvillimit Ekonomik; Anëtari i Bordit i emëruar sipas detyrës zyrtare: Drejtori i Agjencionit për Efiçiencë të Energjisë; Drejtori Menaxhues i FEE i zgjedhur me konkurs, në cilësi të Anëtarit të Bordit; Anetari i propozuar përmes konkursit publik (ekspert financiar) i emruar nga Kuvendi i Kosovës; Anëtari i propozuar përmes konkursit publik (ekspert ligjor) i emruar nga Kuvendi i Kosoves; *Dy anëtaret e fundit kanë mandat të vlefshëm për 4 vite, dhe mandati i tyre zgjat deri sa Kuvendi nuk i emëron anetarët e tjere, me qëllim që pozitat të mos mbesin të zbrazëta. Sipas studimit Ligjor, FEE duhet të gëzojnë autonomi të plotë operacionale dhe administrative dhe duhet të funksionoj jashtë kornizës së strukturave qeveritare të Kosovës dhe shërbimit civil të Kosovës. Ajo përcakton pergjegjesite, menyrat e financimit dhe te raportimit financiar, rregullat e veta të brendshme dhe procedurat specifike të qeverisjes,të funksionimit te mekanizmave të produkteve dhe shërbimeve të saj, duke përfshirë të ardhurat, shpenzimet dhe procedurat e prokurimi, si dhe punësimin dhe kompenzimin e punetoreve të Fondit, konsulentëve dhe ekspertëve. Çdo e ardhurar që rrjedh nga FEE nga taksat, kthimi nga investimi, donacionet dhe çdo detyrim tjetër i marra në mënyrë të ligjshme ose të vëna në bazë të këtij ligji të ri, dhe legjislacionin në fuqi, do të rregullohet nga dispozitat e FEE. Në rast të ndonjë mospërputhje me ligjet tjera në fuqi që kanë të bëjnë me buxhetin dhe menaxhimin e financimit te FEE, ky ligji do të mbizotërojë. Draftligji për plotësimin dhe ndryshimin e ligjit per EE do të përmbajë edhe dispozitat për parimet e punës së FEE, procedurat e aplikimit për produktet dhe shërbimet e fondit. Në bazë të legjislacionit fuqi, krahas aktit kryesor ligjor që duhet të plotesohet dhe ndryshohet me qëllim të themelimit të Fondit për Efiçiencën e Energjisë si Ligji për themelimin e këtij Fondi, duhet të draftohen edhe akte nënligjore që janë të nevojshme për implementimin e Ligjit, e qe janë aktet nënligjore në lidhje me organizimin e brendshëm të Fondit, rregullat e punës si dhe procedurat e vendimmarrjes dhe të raportimit. Burimet e propozuara të financimit të Fondit Modeli financiar i përpiluar enkas për modelin e propozuar për fondin e efiçencës se energjisë në Kosove parasheh shfrytëzimin e fondeve në dispozicion për efiçencë të energjisë. Mjetet financiare për themelimin e fondit për efiçencë te energjisë janë te bazuara ne kredinë afatgjate qeveritare e siguruar nga Banka Botërore (Asociacioni Ndërkombëtar për Zhvillim) në vlerë prej 25,557,916 Euro (sipas këmbimit me datë 24 korrik 2015). Modeli financiar gjithashtu synon krijimin e mekanizmave financiare dhe ligjore qe do te mundësonin ngritjen e kapacitetit te fondit duke tërhequr mjete financiare nga institucionet financiare, KFË dhe Qeveria e Republikës se Kosovës. 20

21 Në bazë të modelit të zhvilluar dhe analizuar për nevojat e këtij studimi të parafizibilitetit financiar për Fondit, del se në parim se Fondi do të ketë nevojë të absorbojë si kapital investues vetëm vlerën prej 18,850,000 Euro, gjë që sipas shkallës së këmbimit të SDR më 24 korrik 2015 shfrytëzon vetëm një pjesë të mjeteve në dispozicion nga Kredia, derisa Qeverisë së Kosovës i mbeten në dispozicion edhe 6.7 milion Euro për nevoja dhe qëllime të tjera të ngjajshme. Poashtu, duke marrur parasysh kapacitetin absorbues të tregut dhe mundësisë së Fondit të Efiçencës për plasimin e investimeve, edhe shuma totale e Kredisë së tërhequr do të jetë në transha vjetore dhe ate vlera prej milion Euro do të tërhiqet komplet vetëm në vitin e 8 të operimit të Fondit. Kjo dinamikë e tërheqjeve synon të optimizojë koston e kapitalit, ashtu që niveli i tërheqjeve është i mjaftueshëm për të mbajtur likuiditetin pozitiv të Fondit por pa tërhequr shuma më të medha se që mund të plasohen dhe shfrytëzohen. Kjo dinamikë, e paraqitur në tabelën mëposhtë, mundëson që interesat në Kredi të tëhequr të paguhen vetëm për pjesën e nevojshme, derisa interesat për mjetet e përkushtuara janë më të ulta. Në këtë mënyrë edhe optimizohet dhe ulet kosto e huazimit të mjetev dhe kthimi i investimeve është edhe më i shpejtë. Kestet e Terheqjes se Kredise nga Banka Boterore Viti 1 4,150,000 Viti 2 4,400,000 Viti 3 3,000,000 Viti 4 1,750,000 Viti 5 2,000,000 Viti 6 2,200,000 Viti 7 850,000 Viti 8 500,000 Viti 9 - Viti 10 - Totali I terhequr 18,850,000 Vlera totale e marreveshjes (sipas kembimit me ) 25,557,916 Vlera e mbetur per shfrytezim alternativ nga Qeveria 6,707,916 Analiza e Instrumenteve Financiare Duke u nisur nga përvojat e Institucioneve Financiare dhe posaçërisht nga përvojat e studiuara dhe krahasuara nga Fondet e Efiçencës së Energjisë në Europë dhe rajon, sekcioni në vijim i raportit paraqet insturmentet financiare, si kategori kryesore, të mundshme për financim dhe analizon përparësitë dhe mangësitë e tyre gjithmonë duke pasur parasysh objetivat e lartë cekura të Fondit si dhe mundësitë ligjore në kuadër të kornizës së aplikueshme ligjore në Kosovë si dhe specifikat e themeluesit të Fondit (Ministrisë së Zhvillimit Ekonomik) dhe mundësive dhe kufizimeve që ky fakt paraqet. Poashtu, instrumentet financiare të mundshme janë të analizuara edhe në bazë të reflektimit të burimeve të financimit për fondit dhe implikimeve që këto burime ngërthejnë në vete. 21

22 Kreditë Investive Në botën klasike të investimeve, kreditë investive janë një instrument shumë i përdorur i financimit të projekteve investive. Kreditë mund të strukturohen në mënyra të ndryshme, mirëpo parimi bazë është që ato lëshohen për të financuar investime specifike duke marr për bazë projektin investiv, riskun e projektit, periudhat e kthimit dhe elementete e sigurisë si hipotekat dhe kolaterali i ofruar nga kredi-marrësi. Në parim, kreditë funksionojnë ashtu që disbursohen në një kohë të caktuar dhe me afat të kthimit fiks, ku kthimi programohet përmes planit të amortizimit me një frekuencë të caktuar të pagesave, të cilat përfshijnë kthimin e kryegjësë dhe interesit në bilancin e mbetur të kryegjesë në periudhën e caktuar për të cilën kalkulohet pagesa e kthimit. Përparësitë e Kredive janë se ato konsiderohen si forma relativisht më të sigurta të investimit, pasi ekzistojnë elementet e sigurisë si hipotekat dhe kolaterali. Mirëpo, këto forma të sigurisë poashtu paraqesin edhe kufizime në ate se kush dhe cilat projekte mund te jenë të financueshme. Në rastin e Fondit për Efiçencë të Energjisë, kreditë investive nuk janë instrument i përshtatshëm dhe ate për disa arsye. Së pari, Fondi me veprimtarinë e vet duhet të funksionojë në kuadrin e tregut aktiv në Kosovë dhe në parim nuk duhet të shkaktojë dëmtime në sektorin ekzistues dhe stabil bankar në Kosovë duke krijuar konkurrencë jo-lojale (për shkak të natyrës së Fondit) dhe synimeve investive të tij. Së dyti, përvoja nga shumë vende tregon se një Fond i tillë kredi-dhënës në treg nuk mund të jetë efikas në treg dhe do të ketë shumë probleme për të konkurruar me bankat komerciale në treg. Shembulli praktik nga Bullgaria tregon se Fondet e tilla nuk janë konkurrente në treg dhe se nuk mund të arrijnë shkallën e nevojshme për të siguruar operacione të suksesshme dhe profitabile vizavi bankave komerciale. Poashtu, kapacitetet e limituara të burimeve njerëzore (si pasojë e synimit të qëndrueshmërisë financiare të Fondit) pamundësojnë përcjelljen e vazhdueshme të portfolios investive dhe riskut investiv gjë që mund të shkaktojë humbje të mëdha nga kredidhënia. Poashtu, kapacitetet e limituara njerëzore pamundësojnë ndjekjen ligjore të borxheve të kqëija dhe një qasje e tillë do të shkaktonte humbjen e kapitalit investiv të Fondit për një periudhë të shkurtër kohore, dhe si e tillë nuk rekomandohet. Nësë analizohet mundësia e kredi-dhënies klasike për organizatat buxhetore, atëherë kufizimet janë si ligjore ashtu edhe praktike. Në parim kufizimet ligjore lindin nga Ligji për Huamarrjen Publike, derisa kufizimet praktike lindin nga fakti se këtu do të kishin interesa të dyfishta duke marr parasysh se organizatat buxhetore (si organ i Qeverisë) do të paguanin interest te Fondit, derisa po e njejta Qeveri do të paguante interesa tek Banka Botërore. Një qasje e tillë do të shkaktonte shpenzime dhe humbje të panevojshme. Ekuiteti Invesimet në ekuitet janë poashtu formë shumë e shpeshtë e investimit në përgjithësi në botë, mirëpo në parim nuk përdoren ekskluzivisht për investime në efiçencë të energjisë duke marrë parasysh faktin se këtu nuk kemi gjenerim të të hyrave dhe fitimit shtesë por në fakt kemi kursime. Nga Fondet e Efiçencës të analizuara nuk kemi hasur në asnjë shembull kur Fondet investojnë në Ekuitet. Poashtu, investimet në ekuitet mund të behën vetëm tek shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar dhe shoqëritë aksionare, gjë që e kufizon mundësinë e financimit të ndërtesave publike në përgjithësi. Poashtu, nuk është e rekomandueshme që Fondi si agjencion publik të hyjë në strukturë pronësore të bizneseve private, pasi 22

23 indirekt kjo do të thoshte edhe pronësi e pjesërishme publike në bizneset private. Përfundimisht, investimet me ekuitet nuk mund të bëhen tek personat fizik, gjë që eliminon edhe një sektor shumë të madh. Për kete arsye, ky instrument financiar nuk rekomandohet për Fondin e Efiçencës së Energjisë në Kosovë. Linjat kreditore përmes institucioneve financiare Një instrument financiar i përdorur shpesh, sidomos nga Institucionet Financiare Ndërkombëtare, ëshë linja kreditore përmes institucioneve financiare aktive në një treg të caktuar. Parimi i funksionimit të linjave të tilla kreditore është ai që Fondi u ofron Institucioneve Financiare aktive në një vend një shumë të caktuar si kredi me interes të caktuar dhe pastaj pritet që Institucioni Financiar kredi-marrës të plasojë këtë shumë tek huamarrësit përfundimtar. Shpesh, linjat kreditore janë të lidhura për aktivitete të caktuara financuese. Një shembull i tillë në Kosovë është financimi i kredive për efiçencë energjetike përmes linjës kreditore të ofruar nga Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (EBRD) përmes projektit KOSEP, duke plasuar kështu mjete investive (kredi) për investime në efiçencë përmes bankave komerciale dhe institucioneve mikrofinanciare për sektorin privat. Ngjajshëm me EBRD-në, linja të tilla kreditore janë aktive edhe nga Banka Evropiane për Investime (EIB) si dhe disa institucione të tjera ndërkombëtare financiare. Duke marrur parasysh faktin se tregu qysh tani ka likuiditet te mjaftueshëm nga linja të tilla kreditore, nuk rekomandohet që Fondi të ofrojë një produkt të tillë në treg, pasi do të ishte dyfishim i panevojshëm. Poashtu, duhet pasur parasysh edhe rrethanat në tregun financiar në Kosovë, ku Bankat komerciale janë tej-likuide dhe në parim nuk janë duke kërkuara fonde e burime shtesë financimi pasi kanë problem për plasimin e financimit ekzistues. Nëse kësaj i shtohet edhe fakti se kosto e financimit përmes depozitave të qytetarëve ka rënë në pothuajse zero dhe duke pasur parasysh se depozitat nga qytetarët përbëjnë pjesën më të madhe të kapitalit likuid të bankave për kreditim, një linjë kreditore nga Fondi për Efiçencë nuk do të ishte konkurrente në treg. Interesat të cilat bankat komerciale janë të gatshme ti paguajnë për linja të tilla kreditore janë më të ulta se interesat të cilat Fondi duhet ti paguaj në emër të shfrytëzimit dhe kthimit të kredisë nga Banka Botërore. Pra një instrument i tillë do të shkaktonte humbje për Fondit si dhe shumë vështirë do të mund të plasohej përmes institucioneve financiare në Kosovë. Subvencionet e interesit Subvencionet e interesit janë poashtu instrument i cili shpesh përdoret për të nxitur investimet për qëllime të caktuara. Subvencionet e interesit janë një formë e grantit që për qëllim ka uljen e kostos së kapitalit të marur hua, dhe si pasojë nxitjen e hua-marrjes dhe investimeve për një qëllim të caktuar. Ofrimi i subvencioneve të interesit nuk rekomandohet në rastin e Fondit në Kosovë dhe ate për disa arsye. Së pari, shumë nga linjat kreditore që ofrojnë kreditim për investime në efiçencë energjetike kanë të integruara në vete subvencione dhe mekanizma të shpërblimit për të nxitur huamarrjen dhe investimet në efiçencë. Këto përfshin elemente të ndryshme sigurie që mundësojnë nivel më të ulët të interesit për këto kredi. Poashtu, në rastet e investimeve te suksesshme, linja të ndryshme kreditore janë poashtu të lidhura me grante në kryegjë, të cilat detyrimisht e ulin drastikisht koston e kapitalit investiv. 23

24 Përfundimisht, në bazë të trendeve të fundit në sistemin financiar në Kosovë, niveli i interesave në kredi edhe ashtu ka rënë drastikisht dhe tani mund të krahasohet me mesataret e vendeve në rajon dhe më gjerë. Prandaj, nuk rekomandohet që Fondi për Efiçencë të ofrojë subvencione në interesa, se një gjë e tillë do të shkaktonte humbje në kapitalin investiv të Fondit, duke e zvogëluar përgjithmonë kapacitetit e Fondit për të financuar e investuar në efiçencë. Një qasje e tillë poashtu do të shkaktonte shqetësime në treg, duke krijuar konkurrencë jo të barabartë në mes të institucioneve financiare aktive në Kosovë. Grantet Ngjajshëm me subvencionet e interesave, grantet janë poashtu një instrument që ka gjetur zbatueshmëri në shumë vende të botës. Në Kosovë, grantet për efiçencë janë direkt të lidhura me investimet e suksesshme dhe të dokumentuara në efiçencë. Mirëpo, kur mirren parasysh argumentet e prezentuara më lartë tek subvencionet e interesave, e posaçërisht kur kihet parasysh objektivi që Fondi të jetë i vetëqëndrueshëm dhe të ketë aftësi për të vazhduar me investime në efiçencë për një periudhë afatgjate, atëherë grantet nuk janë një instrument financiar i përshtatshëm dhe në rastin e Fondit të Efiçencës nuk rekomandohet që të ofrohen apo përdoren grante për investime në efiçencë. Garancionet kreditore Garancionet kreditore janë një formë e shpeshtë e përdorur për përkrahjen e investimeve në efiçencë. Modeli i funksionimit të garancioneve kreditore është i tillë që institucioni që ofron garancionet kreditore i ofron një limit të caktuar të ekszpozimit institucionit financiar në treg (bankës) me qëllim të ofrimit të garancionit të pjesëshëm për kryegjënë e portfolios së kredive për një qëllim të caktuar.baza e funksionimit të garancioneve kreditore është e tillë që ofron ulje të shkallës së riskut të kreditimit për bankën apo institucionin financiar i cili krediton investime të caktuara. Ulja e shkallës së riskut përmes garancionit kreditor të pjesëshëm ofron sigurinë që në raste të dështimit të kthimit të kredisë, pjesa e garantuar e kryegjësë së kredisë do të paguhet nga institucioni që ka lëshuar garancionin, duke zvogëluar kështu mundësinë për humbje për bankën. Ulja e tillë e riskut detyrimisht e rritë apetitin për kredidhënie të bankës apo institucionit financiar i cili e shfrytëzon garancionin dhe në kët mënyrë e rritë direkt shkallën e kreditimit për një qëllim të caktuar. Përparësia tjetër e garancioneve kreditore është se ato luajnë rolin e shumëfishuesit. Në parim instumentet e tilla funksonojnë me multiple të eksponimit (leverage). Skemat me siguri të lartë shkojnë me një multipël prej 5 fish, ku për 1 Euro kapital bazë garantues ofrohet mbulesë e 5 fishtë në formë të garancioneve kreditore të lëshuara për portfoliot e institucioneve financiare kredituese. Duke pasur parasysh faktin se këto janë garancione të pjesëshme (mesatarisht garantojnë 50% të eksponimit), kjo rezulton me një kreditin 10 fish më të madh se kapitali bazë i shfrtyëzuar për lëshimin e garancionit kreditor. Pra, si shembull, me 1 milion Euro kapital bazë garantues mund të lëshohet mbulesë prej rreth 5 million Euro në garancione të pjesëshme. Duke marrur parasysh se kjo paraqet në mesatare vetëm 50% 24

25 të kryegjësë, kjo nënkupton se kapitali fillestar prej 1 milion Euro mund të përdoret për të garantuar kreditim prej 10 milion Euro. Përfundimisht, duke marr parasysh faktin se institucionet financiare kërkojnë që edhe kedi-marrësi të investojë një pjesë të investimit nga fondet vetanake (në mesatare 30% e investimit vetanak), atëherë kapitali fillestar prej 1 million mund të nxisë në total investime nga bankat dhe sektori privat në vlerë prej mbi 14 milion Euro. Skemat e garancioneve kreditore përdoren rregullisht në tregje të ndryshme financiare dhe në paim kanë treguar sukses në lirimin e likuiditetit dhe shtimin e investimeve për qëllime të caktuara. Në rastin e Kosovës, garancionet kreditore për sektroin e nujqësisë të ofruara nga agjencioni DCA i Shteteve të Bashkuara të Amerikës ka shtyrë shumicën e bankave në Kosovë që të financojnë projekte në sektorin e bujqësisë, dhe kanë ndikuar që situata të ndërrojë drastikisht nga një pozitë ku bankat aspak nuk kanë financuar investimet në agrobiznes në një situatë sot ku shumica e bankave në Kosovë sot financojnë projekte në sektorin e bujqësisë. Në Kosovë sot nuk ekziston ofertë e garancioneve kreditore për kredi investive në efiçencë dhe ofrimi i një instrumenti të tillë nga Fondi për Efiçencë të Energjisë në Kosovë do të ishte një inovacion në treg dhe si i tillë shumë i rekomandueshëm. Duke marr parasysh faktin shtesë se krijimi i Fondit Kosovar për Garancione Kreditore si agjenci publike simotër është në fazat përfundimtare, përdorimi i Fondit të Garancive për plasimin e këtij instrumenti është mënyra më e mirë e përfitimit nga ekonomitë e shkallës, duke mos shkaktuar asnjë ngarkesë administrative për Fondit e Efiçencës. Përfundimisht, shkalla e kredive jo-performuese dhe humbjeve nga kreditë e kqija në Kosovë është më e ulta në rajon dhe ndër më të ultat në Evropë, dhe si ë tillë ofron siguri shtesë për garancionet kreditore. Instrumentet e strukturuara financiare Instrumentet e strukturuara financiare janë instrumenti kryesor të cilin ky studim e rekomandon si formë e plasimit të investimeve nga Fondi në efiçencë energjetikë për objektet publike. Në parim instrumente financiare të bazuara në kontrata për marrëdhënie detyrimore të cilat përcaktojnë parimet kryesore të financimit dhe mekanizmin e kthimit të investimit. Këto instrumente të struktururara janë forma e vetme e financimit e cila mund të gërshetojë në vete të gjitha objektivat e Fondit të cekura më lartë dhe të ofrojë instrumentin specifik të përshtatur për investimet e synuara nga Fondi. Duke qenë se mënyra e funksionimit dhe realizimit të misionit të FEE do të jetë si një fond rrotullues (revolving fund), ai do të shërbej mbi bazën e gjenerimit të mjeteve nga faturimi i shërbimeve që i ofron. Kështu, FEE hyn në marrëdhënie të rregullta kontraktuese me organizatat buxhetore, kontrata të cilat përpilohen në bazë të planit të investimit në ndërtesën publike, me qëllim të shndërrimit të ndërtesës publike në ndërtesë me përdorim efiçient të energjisë. Kjo marrëdhënie kontraktuale lidhet për një periudhë të caktuar kohore, varesisht nga rezultatet e analizave të bëra nga FEE (analiza të cilat përfshijnë llogaritjen e kursimit të energjisë elektrike në KË/h pas renovimit të ndërtesës, kursimet në ngrohje të objektit, etj.) dhe krahasimit të ndryshimit të shpenzimeve për energji, në mes të periudhës para renovimit dhe pas tij. Në bazë të analizës, FEE ka një pasqyrë të kursimit të shpenzimeve të energjisë nga ndërtesa publike efiçiente në fjalë dhe bën llogaritjen financiare se sa kohë i nevojitet organizatës 25

26 buxhetore t ia kthej FEE mjetet në bazë të kursimit të energjisë. Në një rast hipotetik, ku organizatës buxhetore i nevojiten 8 vite për të kthyer investimin në renovim të ndërtesës publike, FEE lidh kontratën 10 vjecare me organizatën buxhetore, gjatë të cilës periudhë FEE e faturon organizatën buxhetore në baza mujore. Për më tepër faturimi mujor nga FEE për organizatën buxhetore bëhet në bazë të kontratës në mes të FEE dhe organizatës buxhetore, ndërsa pagesa e faturës nga organizata buxhetore bëhet si për cdo shpenzim dhe shërbim të pranuar komunal. Koncepti i faturimit nga FEE do të njihet si Fatura e Efiçiencës së Energjisë, e cila nuk e ngarkon buxhetin e organizatës buxhetore pasi që reflekton kursimin e energjisë nga njëra anë, dhe nga ana tjetër i ofron mundësi FEE të kthej mjetet, shpenzimet e saj dhe të ketë mundësi të vazhdoj të mbaj dhe rrotulloj investimet për organizatat tjera buxhetore (komunale ose qendrore) si dhe të rrisë gamën dhe e produkteve të ofruara nga FEE në të ardhmen. Në këtë mënyrë, mjetet e investuara kthehen dhe u ofrohen organizatave të tjera buxhetore që të përmbushin edhe ato kërkesën për renovim të objekteve për efiçiencë të energjisë. Një qasje e tillë, përmes ndryshimit të Ligjit për Efiçiencë të Energjisë, krijimit të Fondit për Efiçiencë të Energjisë dhe krijimit të mekanizmave të FEE nuk ngarkon buxhetin e vendit, është në përputhje me ligjet në fuqi dhe krijon qëndrueshmëri financiar dhe zhvillim të FEE, në konceptin e Fondit Rrotullues (revolving fund). 26

27 Mekanizmi Investues i propozuar dhe modelet e kthimit Qëndrueshmëria e Fondit Mekanizmi bazik i fondit është i mbështetur ne dy struktura financiare, të rekomanduara në sekcionin paraprak, të cilat kanë për qellim financimin e investimeve ne ndërtesa publike dhe stimulimin e investimeve nga sektori privat për investime në efiçencë te energjisë. Investimet e Strukturuara Financiare Investimet e strukturuara financiare kanë për qëllim implementimin e investimeve për efiçencë të energjisë në sektorin publik. Investimet e parapara ne sektorin publik do te realizohen ne bashkëpunim me organizatat buxhetore përkatëse. Investimet nga fondi i efiçencës se energjisë do te drejtohen tek ndërtesat publike, përkatësisht ndërtesat publike qendrore dhe ndërtesat publike lokale. Elementi esecial këtu është mundësia e lidhjes së marrëdhënieve detyrimore kontraktuale në mes të Fondit dhe Organizatës Buxhetore si palë në vete (psh. Organizata buxhetore Shtepia e Shëndetit Qendër Prishtinë). Kështu, FEE hyn në marrëdhënie të rregullta kontraktuese me organizatat buxhetore, kontrata të cilat përpilohen në bazë të planit të investimit në ndërtesën publike, me qëllim të shndërrimit të ndërtesës publike në ndërtesë me përdorim efiçient të energjisë. Kjo marrëdhënie kontraktuale lidhet për një periudhë të caktuar kohore, varesisht nga rezultatet e analizave të bëra nga FEE (analiza të cilat përfshijnë llogaritjen e kursimit të energjisë elektrike në KË/h pas renovimit të ndërtesës, kursimet në ngrohje të objektit, etj.) dhe krahasimit të ndryshimit të shpenzimeve për energji, në mes të periudhës para renovimit dhe pas tij. Në bazë të analizës, FEE ka një pasqyrë të kursimit të shpenzimeve të energjisë nga ndërtesa publike efiçiente në fjalë dhe bën llogaritjen financiare se sa kohë i nevojitet organizatës buxhetore t ia kthej FEE mjetet në bazë të kursimit të energjisë. Në një rast hipotetik, ku organizatës buxhetore i nevojiten 8 vite për të kthyer investimin në renovim të ndërtesës publike, FEE lidh kontratën 10 vjecare me organizatën buxhetore, gjatë të cilës periudhë FEE e faturon organizatën buxhetore në baza mujore. Për më tepër, faturimi mujor nga FEE për organizatën buxhetore bëhet në bazë të kontratës në mes të FEE dhe organizatës buxhetore, ndërsa pagesa e faturës nga organizata buxhetore bëhet si për cdo shpenzim dhe shërbim të marr komunal. Koncepti i faturimit nga FEE do të njihet si Fatura e Efiçiencës së Energjisë, e cila nuk e ngarkon buxhetin e organizatës buxhetore pasi që reflekton kursimin e energjisë nga njëra anë, dhe nga ana tjetër i ofron mundësi FEE të kthej mjetet, shpenzimet e saj dhe të ketë mundësi të vazhdoj të mbaj dhe rrotulloj investimet për organizatat tjera buxhetore (komunale ose qendrore) si dhe të rrisë gamën dhe e produkteve të ofruara nga FEE në të ardhmen. Në këtë mënyrë, mjetet e investuara kthehen dhe u ofrohen organizatave të tjera buxhetore që të përmbushin edhe ato kërkesën për renovim të objekteve për efiçiencë të energjisë. Investimet bëhen në bazë të kërkesës së organizatës buxhetore për implementimin e investimeve për efiçencë te energjisë në ndërtesën përkatëse publike. Në këtë rast, Fondi do të krijonte ekipin e inxhinjerëve të efiçencës së energjisë dhe ekspertëve financiar për të bërë analizën teknike në bazë të së cilës do të nxjerren parametrat për nivelin e kursimeve ne GWh dhe ne vlere te Euro. Gjithashtu, grupi i inxhinjerëve në bashkëpunim me ekspertët financiare do të bëjë kalkulimin për vlerën e nevojshme të investimit për të arritur kursimet krahas analizës teknike. Në bazë të krusimeve të pritura pastaj përcaktohet periudha kohore e kthimit te investimit nga Organizata Buxhetore tek fondi përmes pagesave fikse mujore. Hapi i fundit para-kontraktual do të verifikoj të gjithë parametrat teknik dhe ata financiar që 27

28 do të përcaktojnë saktësisht vlerën e pagesës fikse mujore për periudhën e parashikuar në bazë të kursimeve të fituara me implementimin e investimit. Fondi i efiçencës në marrëdhënie kontraktuale me Organizatën Buxhetore do të pranoje kthimin e investimit të realizuar tek ndërtesa publike duke konsideruar periudhën e kthimit edhe vlerën e shtuar, e cila është përshkruar më poshtë në këtë sekcion. Vlera e shtuar do te përcaktohet ne bazë të parametrave dhe qëllimeve të modelit të propozuar që janë: ngritja e efiçencës se energjisë në Kosovë dhe qëndrueshmëria financiare e fondit. Vlera e shtuar në parim duhet të ngërthejë në vete kthimin e disa elementeve, që përfshijnë kthimin e kostos së kapitalit në bazë të kostos së kredisë nga Banka Botërore, vlerën kohore të parasë e inflacionin, kontributin proporcional për mbulimin e kostove operative të Fondit si dhe synimin e rritjes së kapitalit investiv ashtu që vlera e Fondit të rriten në secilin cikël të plotë investiv. Me qëllim të arritjes së objektivit të efektit zero në buxhetin e organizatës buxhetore, vlera e shtuar për kthim investimi mbi kryegjënë e investimit nga Fondi nuk ngarkohet si shtesë, mirëpo përmes formulës së paraqitur mëposhtë shtrihet në kohë dhe ndikon në përcaktimin e periudhës së kthimit, gjëgjësisht kohëzgjatjen e pagesës së Faturës së Efiçencës së Energjisë nga organizata buxhetore. Vlera e shtuar është kalkuluar mbi faktorin e investimit i cili është marre 1.00 Euro për të përllogaritur dhe për të gjetur faktorin shumefishues i cili pastaj përcakton kohën totale (numrin e periudhave) për shpagimin e investimit gjatë të cilit organizata buxhetore obligohet të paguajë Faturën e Efiçencës, gjithmonë duke llogaritur që shpenzimi total i buxhetit të mos tejkalojë shpenzimet aktuale energjetike në objektin e organizatës përkatëse buxhetore. Investimi 1.00 Kursimi mesatar konservativ 20.00% Increase Fund Factor 23.00% Inflation Rate 2.72% Shpenzimet Operative vjetore 421, Kostot Operative tw shperndara proporcionalisht per Projekt Siç mund te vërehet ne tabelën me larte, parametrat e përdorur për te kalkuluar vlerën e shtuar te kthimit te investimeve janë: faktori i rritjes se fondit përfshi edhe koston e kredisë nga Banka Botërore, shkalla e inflacionit (vlera kohore e parasë) dhe kostoja fikse operative për fond. Nder te tjera, ne tabelën me larte është parapare edhe kursimi mesatar qe do te mund te përfitohet me realizimin e investimeve qe është 20%, vlere kjo e cila do te siguroje kthimit e investimeve. Në bazë të këtyre parametrave pastaj modeli përllogarit edhe kohëzgjatjen e kthimit te investimeve nga organizatat buxhetore. 28

29 Vitet Shpenzimet Termat Teknike dhe Kohore Operacionale te Parase te Projektit Kestet Kestet e Skontuara Kthimi pozitiv ne investim Koha e Kthimit te Vleres se Diskontuar Vlera e 1 Euro te Investuara (shumefishuesi) (1.2300) (1.2300) (0.0228) (1.0575) (0.0228) (0.8896) (0.0228) (0.7261) (0.0228) (0.5669) (0.0228) (0.4119) (0.0228) (0.2611) (0.0228) (0.1142) (0.0228) (0.0228) (0.0228) Ne tabelën më lartë, kolona e pare tregon vitet e parashikimeve ne ketë model financiar. Kolona e dyte saktëson termat kohore te parasë; ne rreshtin e pare te kolonës se dyte është vlera e faktorit te investimit prej 1.00 Euro e cila është rritur ne baze te faktorit për rritje te fondit për efiçencë te energjisë ne vlere prej 23% duke rezultuar me 1.23 Euro. Kjo është paraqitur ne vlere negative për arsye se kjo është vlera e cila duhet te skontohet deri në kohën / vitin 0. Ne vitin 1 deri 10 ne ke te kolone janë vlerat e kësteve te ktheyra nga kursimet me realizimin e investimeve. Kjo vlere fitohet si rezultat e parametrit te kursimit qe është 20% dhe vlera e faktorit te investimeve 1.00 Euro. Me pas ne kolonën e trete janë te paraqitura vlerat e kostos operative vjetore e cila është e kalkuluar ne baze te formulës: Shpenzimet Operative Vjetore Faktori i Investimit Vlera e Shfrytezuar e Kredise Rezultati i fituar Euro është vlera e shpenzimeve operative për çdo 1.00 Euro te investuar. Ne kolonën e katërt janë te listuara vlerat e kësteve nder vite, te cilat janë te kalkuluara duke zbritur nga kësti i për pagesë vlerën e kostos së shpenzimeve operacionale. Ne kolonën e pestë janë te kalkuluara vlerat e kësteve te iskontuara ne baze te viteve te parashikuara sipas modelit financiar. Skontimi është bere ne baze te vlerës së shkallës së inflacionit e cila është parapare te jete 2.72%. Koha e kthimit te vlerës së investuar ne baze te vlerës se kursyer është kalkuluar ne kolonën e gjashtë. Si përfundim modeli financiar parasheh qe për çdo 1.00 Euro te investuar, kthimi i këtij investimi i realizuar nga kursimet e përfituara me implementimin e investimeve ne efiçencë te energjisë do te behet ne periudhe prej vite apo vlera e rrumbullaksuar në muaj është 94 muaj. Ndërsa vlera e kthimit te investimeve e përcaktuar mbi faktorin e investimeve 1.00 Euro është kalkuluar te jete Euro, me saktësisht për çdo 1.00 Euro te investuar ne fond do te kthehen Euro. Garancionet Kreditore 29

30 Garancionet kreditore janë instrumenti i dytë financiar i rekomanduar nga ky studim. Garancionet kreditore si instrument janë paraparë si komponenta që do të stimulojë investimet nga sektori privat, duke shfrytëzuar kështu likuiditetin e pashfrytëzuar në bankat komerciale në Kosovë dhe kursimet private, dhe në këtë mënyrë duke shumëfishuar vlerën e kapitalit të investuar në efiçencë të energjisë. Garancionet parciale kreditore janë parapare te mbulojnë 50% te portfolios se kredive te huazuara për investime ne efiçencë te energjisë. Niveli i garantimit i rekomanduar është me një multipël 5, ku për 1 Euro kapital bazë garantues ofrohet mbulesë e 5 fishtë në formë të garancioneve kreditore të lëshuara për portfoliot e institucioneve financiare kredituese. Duke pasur parasysh faktin se këto janë garancione të pjesëshme (mesatarisht garantojnë 50% të eksponimit), kjo rezulton me një kreditin 10 fish më të madh se kapitali bazë i shfrtyëzuar për lëshimin e garancionit kreditor. Pra, si shembull, me 1 milion Euro kapital bazë garantues mund të lëshohet mbulesë prej rreth 5 million Euro në garancione të pjesëshme. Duke marrur parasysh se kjo paraqet në mesatare vetëm 50% të kryegjësë, kjo nënkupton se kapitali fillestar prej 1 milion Euro mund të përdoret për të garantuar kreditim prej 10 milion Euro. Përfundimisht, duke marr parasysh faktin se institucionet financiare kërkojnë që edhe kedi-marrësi të investojë një pjesë të investimit nga fondet vetanake (në mesatare 30% e investimit vetanak), atëherë kapitali fillestar prej 1 million mund të nxisë në total investime nga bankat dhe sektori privat në vlerë prej mbi 14 milion Euro. Duke marr parasysh faktin shtesë se krijimi i Fondit Kosovar për Garancione Kreditore si agjenci publike simotër është në fazat përfundimtare, përdorimi i Fondit të Garancive për plasimin e këtij instrumenti është mënyra më e mirë e përfitimit nga ekonomitë e shkallës, duke mos shkaktuar asnjë ngarkesë administrative për Fondit e Efiçencës. Pra, rekomandohet që Fondi për Efiçencë te Energjisë t ia kaloj shumen e nevojshme për garancione Fondit për Garancione Kreditore te Kosovës (ne Themelim) për menaxhimin e tyre. Kjo do te behet me qellim qe te mos ketë nevoje te bëhen dy apo me shume fonde për realizimin e te njëjtit qellim. Modeli financiar i propozuar parasheh se garancionet kreditore do të përkrahin kreditimin e investimeve të e sektorit privat, dhe ate duke përfshirë sektoret të cilat janë te listuara me poshtë. Banor/Individ Ndërmarrjet shërbyese Ndërmarrjet Prodhuese Ndërmarrjet Industriale Agrobizneset Ne kapitujt ne vazhdim është vlerësuar kapaciteti i investimeve krahas kursimeve ne efiçencë te energjisë për te gjitha sektorët e larte përmendur. Në bazë të analizave është parapare edhe shuma e fondit që do të kaloj nën menaxhimin e Fondit për Garancione Kreditore te Kosovës në kundërshpërblim për një normë interesi për kapitalin e dhënë në shfrytëzim. 30

31 Investimet e Fondit për Efiçencë Investimet në sektorin publik ndërtesat publike Përfituesit kryesorë të investimeve direktë të Fondit do të jenë organizatat buxhetore të cilat do të investojnë në efiçencë të energjisë në ndërtesat e tyre pra ndërtesat publike, si në nivelin qendror ashtu edhe ne nivelin lokal. Investimet do te jene te mbështetura në marrëveshje kontraktuale ne mes Fondi të Efiçencës së Energjisë dhe organizatave buxhetore. Këto investime ne ndërtesa publike dhe gjithashtu marrëveshja kontraktuale do te jete e bazuar ne analizën teknike për çdo projekt për efiçencën e energjisë sipas së cilës do te vlerësohet niveli i nevojshëm i investimeve krahas pritshmërisë se kursimeve te energjisë. Krahas analizës teknike do te realizohet dhe vlerësimi monetar i investimit për arritjen e parametrave te pritshëm te kursimit te caktuar nga analiza teknike për energjinë. Ne baze te këtyre vlerësimeve përcaktohet kohëzgjatja e kthimit te investimit nga organizatat buxhetore tek fondi duke marre parasysh vlerën e shtuar të kthimit të detajuar në sekcionet më lartë. Kthimi i investimeve nga organizatat buxhetore tek fondi për efiçencë te energjisë është modeluar me qellim të sigurimit të qëndrueshmërisë financiare të fondit me një ngritje te vazhdueshme duke krijuar mundësi për investime të reha në ndërtesat tjera publike (revolving fund). Organizatat buxhetore, pas kthimit te investimit do te kenë shpenzim më te ultë te energjisë me c rast do të kenë ndikim të drejtpërdrejtë në uljen e shpenzimeve buxhetore në Kosovë. Investimet ne ndërtesat publike ne baze te modelit financiar do te referohen si Investime te Strukturuara Financiare. Për investimet ne ndërtesa publike janë përcaktuar disa faza neper te cilat do te vlerësohet investimi ne aspektin teknik te efiçencës se energjisë dhe atë financiare për vlerësimin e investimit. Fillimisht është parapare te hartohet plani për efiçencë te energjisë ne ndërtesat publike ku tashme janë bere auditime te energjisë në 200 ndërtesa. Hartimi i planit gjithashtu do te ndihmojë në përcaktimin e një renditje te investimeve në bazë të vlerësimit nga inxhinjerët e efiçencës së energjisë. Pas hartimit te planit te efiçencës se energjisë për një projekt investues do te realizohen hapat e prezantuar ne vijim: Kalkulimi i nivelit te kursimit ne ndërtesën publike e shprehur ne KWh. Verifikimi i nivelit te kursimit ne ndërtesën publike e shprehur ne KWh Kalkulimi i vlerës se investimeve për te gjitha masat për efiçencë te energjisë ne ndërtesën publike përkatëse Kalkulimi i nivelit te kursimeve ne Euro ne ndërtesën publike për Organizatën Buxhetore Verifikimi i nivelit te kursimeve ne Euro, qe do te jete baze për përcaktimin e kohëzgjatjes se kthimit te investimit nga Organizata Buxhetore. Nënshkrimi i marrëdhënies kontraktuale në mes të Organizatës Buxhetore dhe Fondit për Efiçencë te Energjisë krahas parametrave të kursimit dhe vlerës se investuar. Realizimi i kontratës ne mes Organizatës Buxhetore dhe Fondit për Efiçencë te Energjisë ne baze te se cilës, Organizata Buxhetore obligohet te realizoj pagesat fikse mujore Faturën e Efiçencës së Energjisë për kohëzgjatjen e përcaktuar nga ekspertet financiare. Implementimi i investimit për efiçencë te energjisë ne ndërtesën publike e kontraktuar nga Organizata Buxhetore. 31

32 Verifikimi i investimit nga inxhinieret e fushës përkatëse ne baze te se cilës vlerësohet nëse projekti është implementuar sipas kushteve te përcaktuara. Verifikimi i nivelit te kursimeve ne ndërtesën publike pas implementimit te investimit dhe konfirmimi i pritjeve me analizat paraprake ne faze para-kontraktuale. Përfundimisht, organizata buxhetore gjatë periudhës së kthimit të investimit do të ketë nivelin e njejtë të shpenzimit buxhetor për shpenzime energjetike (efekti zero në buxhet), ku një pjesë të këtij shpenzimi do ta paguaj tek operatorët ekonomik të cilët bëjnë furnzimin energjetik të zakonshëm, ndërsa pjesën e mbetur të shpenzimit mesatar energjetik do ta paguaj tek Fondi i Efiçencës për kthimin e investimit në emër të Faturës së Efiçencës Energjetike. Kthimi i investimit nga Organizata Buxhetore sipas marrëveshjes kontraktuale për periudhën e parapare kohore. Duke marrur parasysh implikimet administrative dhe kapacitetet ekzistuese në organizatat buxhetore në Kosovë, për qëllime modelimi është paraparë që në ndërtesat publike të realizohen mesatarisht dy projekte investive ne muaj gjatë gjithë periudhës së parashikuar me model, gjë që na jep një mesatare prej 23 ndërtesave në vit. Investimet do te realizohen në ndërtesat publike të kategorive në vijim: 1. Objekte Shkollore 2. Ndërtesa Shëndetësore 3. Objekte Qeveritare 4. Ndërtesa për Sport dhe Rekreacion 5. Objekte Kulturore Për modelimin financiar të investimeve dhe kursimeve për projektet për efiçencë të energjisë, kalkulimet për ndërtesat e lartpërmendura janë bërë në bazë të sipërfaqes së objekteve e shprehur në m 2. Tabela më poshtë saktësisht paraqet sipërfaqet e supozuara për ndërtesat publike. Objektet kulturore janë supozuar te kenë hapësirë mesatare më të madhe prej 2,500 m 2, pastaj vijojnë ndërtesat për sport dhe rekreacion me mesatare prej 2,200 m 2, ndërtesat shëndetësore me 1,800 m 2, objektet shkollore me mesatare prej 1,400 m 2 dhe në fund objektet qeveritare me një sipërfaqe mesatare prej 850 m 2. Nr. I projekteve te Aprovuara Mesatarisht ne Muaj Ndertesat Publike 2 32

33 Objektet per Investime ne Eficienc te Energjise Objektet ne meter katrore Objekte Shkollore 1, Ndertesa Shendetsore 1, Objekte Qeveritare Ndertesa per Sport dhe Rekreacion 2, Objekte Kulturore 2, Duke u bazuar ne analizën teknike vlera e investimeve të nevojshme për efiçencë në ndërtesat publike është supozuar te jete ne Euro/ m 2. Ne modelin financiar, vlera e investimeve për të gjitha masat për efiçencë të energjisë për m 2 është përdorur për kalkulimin monetar të vlerës së investimeve të nevojshme për realizmin e investimeve ne ndërtesat publike. Vlera e investimit per te gjitha masat per EE per m Pas realizmit te investimeve për efiçencë te energjisë në ndërtesat publike, përkatësisht krijimit të potencialit për kursim te energjisë, janë supozuar parametrat e modelimit financiar për kalkulimin e vlerës se kursyer e cila është e shprehur në KWh dhe gjithashtu në vlerë monetare. Parametrat per Kursimet e Energjise Perqindja e Kursimit te Energjise ne kete Sektor 40% Mesatarja e Ponderuar e Cmimit te Energjise (Euro/kWh) Konsumimi I Energjise ne vite per m2 250 Ne tabelën më lartë janë paraqitur parametrat e supozuar në bazë të vlerësimeve teknike për efiçencë te energjisë. Përqindja e kursimit të energjisë në sektorin e ndërtesave publike është parapare te jete në mesatare 40%, vlere kjo e cila është ne koherence me studimet e fundit të efiçencës së energjisë të bera në ketë sektor në Kosovë. Mesatarja e ponderuar e çmimit te energjisë për sektorin e ndërtesave publike është përllogaritur të jetë Euro/KWh. Gjithashtu është vlerësuar se konsumi mesatar i energjisë për m 2 për vit i shprehur në KWh është 250. Parametrat e lartpërmendur janë futur ne modelin financiare për të kalkuluar kursimet e energjisë ne ketë sektor në vlerën monetare dhe gjithashtu kursimet në KWh. Modeli financiar ndërlidhë vlerat e investimeve të realizuara në ketë sektor, përkatësisht vlerat e hapësirave sipërfaqësore për ndërtesat publike të shprehura në m 2 mekalkulimin e vlerës së kursyer të energjisë për objektin përkatës. Përqindja e kursimit prej 40% aplikohet në sipërfaqen e objektit ku si rezultat fitohet vlera e kursyer e energjisë për m 2 njësi. Duke përdorur vlerën e konsumit të përllogaritur të energjisë për m 2 për vit, të shprehur ne KWh, kursimi konvertohet në KWh. Në bazë të këtij kalkulimi është parashikuar vlera e kursimit të energjisë për ketë sektor ndër vite e shprehur në KWh. Me pas, në bazë të mesatares së ponderuar të çmimit të energjisë për ndërtesat publike me vlere prej Euro/ m 2, vlera e kursimeve ne KWh është paraqitur ndër vite në vlerë monetare (Euro). Tabela me poshtë paraqet parashikimet për 10 vite. 33

34 Tabela në vijim paraqit numrin e ndërtesave të investuara, përfshi edhe sipërfaqet e tyre në bazë vjetore si dhe kumulativin gjatë përiudhës së modeluar prej 10 vitesh. Poashtu tabela paraqet edhe vlerat monetare të investuara për vit dhe kumulative, kursimet e gjeneruara në KWh si dhe në vlerë monetare gjatë periudhës së parashikuar me model. 34

35 Parashikimi i Investimeve dhe kursimeve nga Ndërtesat Publike për një periudhë 10 vjeçare Ndertesat Publike Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Numri I Projekteve Investuese Madhesia e Projekteve Investuese (m2) 37,160 39,963 39,239 36,884 41,413 37,715 39,201 39,541 40,454 37,380 Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 2,336,858 2,538,479 2,517,678 2,390,001 2,710,515 2,493,829 2,617,555 2,667,213 2,756,765 2,572,763 Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 2,336,858 4,875,337 7,393,015 9,783,015 12,493,530 14,987,359 17,604,914 20,272,127 23,028,892 25,601,655 Konsumi I energjise (kwh) 3,846,440 13,363,573 23,273,223 32,890,350 42,568,005 52,427,275 62,161,393 71,877,450 81,724,130 91,592,960 Kursimi pas Realizmit te Invesimit (%) 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kwh) 1,538,576 5,345,429 9,309,289 13,156,140 17,027,202 20,970,910 24,864,557 28,750,980 32,689,652 36,637, Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 122, , ,088 1,045,913 1,353,663 1,667,187 1,976,732 2,285,703 2,598,827 2,912,656 35

36 Duke ju referuar tabelës më lartë, në bazë të supozimeve të modelit, Fondi i Efiçenccës pritet të investojë në rreth 230 ndërtesa publike për një periudhë 10 vjeçare, me një sipërfaqe totale prej 389,000 m 2. Vlera kumulative e investimeve të parapara për ndërtesat publike të realizuara në periudhën e parashikuara është 25.6 milion Euro të investuara drejtpërdrejt nga Fondi. Në bazë të supozimeve të modelit, kjo rezulton me një kursim kumulativ në fund të vitit 10 prej GWh energji dhe një kursim bazuar në vlerën e sotme të ponderuar të kostos së energjisë prej 2.9 milion Euro në vit. Kjo paraqet një arritje prej 15.4% në krahasim me potencialin e vlerësuar apsolut për kursime në ndërtesa publike të nivelit qendror dhe lokal. Me poshtë është paraqitur grafikoni qe ilustron vlerën e investimeve vjetore ne ndërtesat publike dhe vlerën komulative te investimeve për 10 vitet e parashikuara. Ne baze te grafikonit mund te vërehet se vlera e investimeve ne baza vjetore është mesatarisht 2,560,165 Euro. Konsumi dhe kursimet e shprehura në KWh në ndërtesat publike janë paraqitur në grafikonin më poshtë. 36

37 37

38 Investimet në sektorin privat Në bazë të analizës së tregut të paraqitur më lartë në këtë studim, si dhe duke i marrur parasysh objektivat e Fondit të Efiçencës dhe kufizimet në treg, është rekumanduar që investimet në sektorin privat të stimulohen përmes instrumenteve financiare që do ti anashkalonin problem aktuale me qasje në financa. Investimet ne sektorin privat propozohet të jenë në formë indirekte duke stimuluar sektorin privat për implementimin e investimeve për efiçencë te energjisë. Për të adresuar problemin me kërkesat e Bankave komerciale në Kosovë për sasi të mëdha të hipotekave dhe kolateralit si bazë për lëshimin e kredive, gjë që u pamundëson qasjen në financim të një numri të madh të kredimarrësve potencial, masat specifike të rekomanduara për Fondin janë të lidhura me ofrimin e garancioneve kreditore të cilat do të mundësonin uljen e kërkesës për hipotekë dhe kolateral nga bankat do të lironte një potencial shumë më të madh të kredimarrjes dhe do të stimulonte investimet në efiçencë të energjisë. Një ëasje e tillë e uljes së riskut do të ndikonte poashtu në adresimin e edhe një faktori tjetër kufizues për Fondin e Efiçencës së Energjisë në Kosovë për të përkrahur investimet eventuale në sektroin privat është edhe vetë madhësia e vlerës së investimeve të kërkuara. Financimi i vetëm një pjese të kërkesës totale për investime e cila vlerësohet të jetë rreth 1.35 miliardë Euro është shifër e pakapshme për një fond të vetëm investiv. Sfida e financimit të sektorit privat mund të arrihet vetëm duke nxitur shfrytëzimin e likuiditetit pasiv të fjetur në sektorin privat. Kjo përfshin një pjesë të likuiditetit të tepërt i cili sot qëndron nëpër depozitat e Bankave komerciale në Kosovë, i cili vlerësohet të jetë mbi 600 milion Euro. Këto mjete të pashfrytëzuara në Bankat Kosovare kanë koston e vetë të kapitalit dhe një gjë e tillë paraqet edhe nje incentivë që bankat të jenë të interesuara ti plasojnë këto fonde, me kusht që niveli i riskut të plasmanit për bankat të zvogëlohet. Çfarëdo kreditimi nga bankat në parim poashtu kërkon edhe pjesëmarrjen financiare të kredimarrësit, ashtu që nxitja e bankave për të kredituar investimet në efiçencë të energjisë do të nxisë edhe një shumë shtesë të investimeve nga kursimet private personale të sektorit privat, duke kontribuar kështu drejt realizimit më të mirë të potencialit investiv në efiçencë nga sektori privat dhe duke ndihmuar kështu në shtimin e kursimeve. Modeli i propozuar i përkrahjes së investimeve në efiçencë nga sektori privat duke ulur riskun e ekspozimit për bankat komerciale është i paraqitur më poshtë. Përparësia tjetër e garancioneve kreditore është se ato luajnë rolin e shumëfishuesit. Në parim instumentet e tilla funksonojnë me multiple të eksponimit (leverage). Skemat me siguri të lartë shkojnë me një multipël prej 5 fish, ku për 1 Euro kapital bazë garantues ofrohet mbulesë e 5 fishtë në formë të garancioneve kreditore të lëshuara për portfoliot e institucioneve financiare kredituese. Duke pasur parasysh faktin se këto janë garancione të pjesëshme (mesatarisht garantojnë 50% të eksponimit), kjo rezulton me një kreditin 10 fish më të madh se kapitali bazë i shfrtyëzuar për lëshimin e garancionit kreditor. Ky studim rekomandon plasimin e mjeteve nga Fondi i Efiçencës përmes Fondit të Garancioneve Kreditore në tre këste të ndara gjatë tre viteve të para të Fondit, secili nga 1.33 Milion Euro, për një total të plasuar prej 4 milion Euro deri në fund të vitit 3. Një vlerë e tillë e kapitalit për garantim të kredive do të nënkuptonte që pas plasimit të plotë të kapitalit prej 4 milion Euro, ky kapital të përdoret nga Fondi Garantues për të përkrahur me shumefish 5 një vlerë të garantuar prej 20 milion Euro. Duke u nisur nga supozimi se garancionet mbulojnë mesatarisht 50% të kryegjësë së kredisë, kjo jep një vlerë kreditimi prej 40 milion Euro në një moment kohor. Duke marr parasysh se kohëzgjatja mesatare e kredive në Kosovë është pak mbi 3 vite, dhe poashtu duke marrur parasysh edhe kërkesën e bankave për investim nga vetë 38

39 kredimarrësi, kapitali garantues parashihet të përkrahë mbi 130 milion Euro investime në sektorin privat, që do të rezultonte më një kursim të vlerësuar prej GWh energji apo kursime prej rreth 16 milion Euro ne vit pas vitit 10 të Fondit, mjete këto që mund të shfrytëzohen për investime shtesë nga sektori privat duke krijuar vlerë shtesë në ekonomi. Një kontribut i tillë në kursim të energjisë, që paraqet një arritje prej 7.9% ndaj total potencialit të vlerësuar për kursim energjetik nga sektori privat, i gjeneruar veteëm nga Fondi i Efiçencës përmes garancioneve. Efekti i parashikuar i garancioneve kreditore të ofruara në treg përmes Fondit të Kosovës për Garancione Kreditore është i paraqitur mëposhte për secilin sub-sektor veçmas, duke filluar nga personat fizik dhe investimet në prona rezidenciale dhe pastaj duke prezentuar kategoritë kryesore të bizneseve aktive në sektorin privat në Kosovë. Investimet në prona rezidenciale Sipas analizave teknike, tek ndërtesat apo objektet private është supozuar se numri i projekteve investuese në muaj mesatarisht të jetë 100, ndërsa sipërfaqja mesatare e projektit është supozuar te jete 100 m 2. Sipas analizave teknike është supozuar se çmimi mesatar për të gjitha masat për efiçencë të energjisë të jetë Euro/ m 2. Tabela me poshtë paraqet parametrat e supozuar për modelimin financiar te investimeve tek ndërtesat private (objetkete rezidenciale). Parametrat per Investime - Rezidentet Numri Mesatar I Projekteve ne Muaj 100 Madhesia mesatare e Projektit ne m2 100 Cmimi mesatar per te gjitha masat per EE per m Në bazë të realizimit të investimeve të parashikuara, kursimet e energjisë janë të kalkuluara në bazë të parametrave të supozuar. Përqindja e kursimit të realizuar pas investimeve në sektorin e rezidenteve është paraparë të jetë 40%, ndërsa mesatarja e ponderuar e çmimit te energjisë është Euro/KWh, ndërsa konsumi i energjisë ne vite për m 2 është supozuar të jetë 220 KWh. Parametrat per Kursimet e Energjise Perqindja e Kursimit te Energjise ne kete Sektor 40% Mesatarja e Ponderuar e Cmimit te Energjise (Euro/kWh) Konsumimi I Energjise ne vite per m2 220 Ne baze te parametrave te larte përmendur te cilat janë pjese e modelit financiar, tabela me poshtë paraqet vlerat e kalkuluara te investimeve ne ketë sektor dhe gjithashtu vlerat e kursimeve. Ne baza vjetore, janë parapare te realizohen 1,200 projekte. Siç është cekur më lartë, vlera mesatare e madhësisë se një projekti e shprehur në m 2 është paraparë të jetë 100 m 2 që rezulton me sipërfaqet totale të investuara prej 120,000 m 2. Çmimi mesatar për të gjitha masat e efiçencës së energjisë është përdorur në 39

40 model për të kalkuluar vlerën e investimeve të parashikuar në ketë sektor në baza vjetore. Krahas realizimit të investimeve në ketë sektor, madhësia e projekteve hyn në funksion për të llogaritur kursimet e përfituara me realizmin e investimeve. Konsumi i energjisë në vite për m 2 shërben për te kalkuluar vlerën e konsumuar para realizimit të investimeve të shprehura në KWh dhe në bazë të përqindjes se kursimit të energjisë në ketë sektor është kalkuluar vlera e supozuar e kursimeve ne bazë vjetore e shprehur në KWh. Për të ardhur deri tek vlera monetare e kursimeve është përdorur mesatarja e ponderuar e çmimit te energjisë Euro/KWh. Vlerat e kursimit te energjisë me realizmin e investimeve janë paraqitur ndër vite për një periudhë 10 vjeçare. 40

41 Rezidentet Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Numri I Projekteve Investuese 1,200 1,200 1,200 1,200 1,200 1,200 1,200 1,200 1,200 1,200 Madhesia e Projekteve Investuese (m2) 120, , , , , , , , , ,000 Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000 8,562,000 Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 8,562,000 17,124,000 25,686,000 34,248,000 42,810,000 51,372,000 59,934,000 68,496,000 77,058,000 85,620,000 Konsumi I energjise (kwh) 11,106,480 37,506,480 63,906,480 90,306, ,706, ,106, ,506, ,906, ,306, ,706,480 Kursimi pas Realizmit te Invesimit (%) 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% 40.0% Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kwh) 4,442,592 15,002,592 25,562,592 36,122,592 46,682,592 57,242,592 67,802,592 78,362,592 88,922,592 99,482,592 Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 301,208 1,017,176 1,733,144 2,449,112 3,165,080 3,881,048 4,597,016 5,312,984 6,028,952 6,744,920 41

42 Duke ju referuar tabelës më lartë, në bazë të supozimeve të modelit, Fondi i Efiçenccës pritet që përmes garancioneve kreditore të stimulojë investimet në rreth 12,000 objekte rezidenciale për një periudhë 10 vjeçare, me një sipërfaqe totale prej 1,200,000 m 2. Vlera kumulative e investimeve të parapara për ndërtesat rezidenciale të realizuara në periudhën e parashikuar është 85.6 milion Euro të investuara përmes stimulimit nga garancionet kreditore dhe të financuara nga bankat komerciale dhe institucionet tjera financiare. Në bazë të supozimeve të modelit, kjo rezulton me një kursim kumulativ në fund të vitit 10 prej 99.4 GWh energji për vit dhe një kursim bazuar në vlerën e sotme të ponderuar të kostos së energjisë prej 6.74 milion Euro në vit. Grafikoni më poshtë ilustron vlerën e investimeve në sektorin rezidencial e paraqitur në baza vjetore dhe vlerën komulative te investimeve për ketë sektor për 10 vitet e parashikuara. Nga grafikoni mund te vërehet se vlera mesatare e investimeve në baza vjetore është 8,562,000 Euro të cilat në vlerë komulative në vitin 10 arrijnë vlerën prej 85,620,000 Euro. Ne grafikonin me poshtë janë paraqitur vlerat e konsumit dhe kursimet për periudhe e parashikuar te shprehura ne KWh për ketë sektor. 42

43 43

44 Investimet në ndërmarrjet shërbyese Krahas analizave teknike, për ndërmarrjet shërbyese është supozuar se numri i projekteve investuese për muaj mesatarisht të jetë 2 dhe madhësia mesatare e secilit projekt e shprehur në m 2 është supozuar të jetë 500. Ne anën tjetër, çmimi mesatar për te gjitha masat për efiçencë te energjisë për m 2 në ketë sektor është supozuar te jete Euro/ m 2. Tabela me poshtë paraqet parametrat e supozuar për modelimin financiar të investimeve për efiçencë te energjisë për bizneset shërbim ofruese. Parametrat per Investime - Bizneset Sherbim Ofruese Numri Mesatar I Projekteve ne Muaj 2 Madhesia mesatare e Projektit ne m2 500 Cmimi mesatar per te gjitha masat per EE per m Me implementimin e investimeve të parashikuara, konsumi dhe kursimet e energjisë janë të kalkuluara në bazë të parametrave të supozuar. Përqindja e kursimit në sektorin e ndërmarrjeve shërbyese është supozuar të jetë mesatarisht 30%, ndërsa mesatarja e ponderuar e çmimit te energjisë është përllogaritur të jetë Euro/KWh dhe konsumi i energjisë në vite për m 2 është supozuar të jetë 380 KWh. Parametrat per Kursimet e Energjise Perqindja e Kursimit te Energjise ne kete Sektor 30% Mesatarja e Ponderuar e Cmimit te Energjise (Euro/kWh) Konsumimi I Energjise ne vite per m2 380 Modeli financiar përdor parametrat e cekur më lartë për të kalkuluar vlerat monetare të investimeve ndër vite, konsumin e energjisë të shprehur në KWh dhe në fund vlerën e kursimeve të shprehur në KWh dhe Euro. Ne ketë sektor është parashikuar të realizohen rreth 23 projekte investive në vit në sipërfaqe mesatare për projekt prej 500 m 2, qe rezulton me një sipërfaqe totale prej 11,500 m 2 për vit. Çmimi mesatar për të gjitha masat e efiçencës së energjisë është përdorur në model për të kalkuluar vlerën e investimeve të parashikuara në ketë sektor në bazë vjetore. Krahas realizimit të investimeve në ketë sektor, madhësia e projekteve hyn në funksion për të llogaritur kursimet e përfituara me realizmin e investimeve. Konsumi i energjisë në vite për m 2 shërben për të kalkuluar vlerën e konsumuar pa realizimin e investimeve të shprehura në KWh dhe në bazë të përqindjes së kursimit të energjisë në ketë sektor është kalkuluar vlera e supozuar e kursimeve e shprehur në KWh. Vlera monetare e kursimeve është kalkuluar duke përdorur mesataren e ponderuar të çmimit të energjisë për këtë sektor në vlerë prej Euro/KWh. Vlerat e kursimit të energjisë me realizmin e investimeve janë paraqitur ndër vite për një periudhë 10 vjeçare. 44

45 Biznese Sherbim Ofruese Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Numri I Projekteve Investuese Madhesia e Projekteve Investuese (m2) 11,500 11,500 11,500 11,500 11,500 11,500 11,500 11,500 11,500 11,500 Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 740, , , , , , , , , ,830 Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 740,830 1,481,660 2,222,490 2,963,320 3,704,150 4,444,980 5,185,810 5,926,640 6,667,470 7,408,300 Konsumi I energjise (kwh) 1,786,000 6,156,000 10,526,000 14,896,000 19,266,000 23,636,000 28,006,000 32,376,000 36,746,000 41,116,000 Kursimi pas Realizmit te Invesimit (%) 30.0% 30.0% 30.0% 30.0% 30.0% 30.0% 30.0% 30.0% 30.0% 30.0% Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kwh) 535,800 1,846,800 3,157,800 4,468,800 5,779,800 7,090,800 8,401,800 9,712,800 11,023,800 12,334,800 Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 48, , , , , , , , ,756 1,117,533 45

46 Duke ju referuar tabelës më lartë, në bazë të supozimeve të modelit, Fondi i Efiçenccës pritet që përmes garancioneve kreditore të stimulojë investimet në rreth 230 objekte të ndërmarrjeve shërbyese për një periudhë 10 vjeçare, me një sipërfaqe totale prej 115,000 m 2. Vlera kumulative e investimeve të parapara në ndërmarrjet shërbyese të realizuara në periudhën e parashikuar është 7.4 milion Euro të investuara përmes stimulimit nga garancionet kreditore dhe të financuara nga bankat komerciale dhe institucionet tjera financiare. Në bazë të supozimeve të modelit, kjo rezulton me një kursim kumulativ në fund të vitit 10 prej 12.3 GWh energji për vit dhe një kursim bazuar në vlerën e sotme të ponderuar të kostos së energjisë prej 1.1 milion Euro në vit. Grafikoni me poshtë ilustron vlerën e investimeve në sektorin e ndërmarrjeve shërbyese të paraqitur në baza vjetore dhe vlerën komulative të investimeve për ketë sektor për 10 vitet e parashikuara. Nga grafikonit mund te vërehet se vlera e investimeve në bazë vjetore është 740,830 Euro të cilat në vlerë komulative arrijnë vlerën 7,408,300 Euro. Ne grafikonin me poshtë janë paraqitur vlerat e konsumit dhe kursimet për periudhe e parashikuar te shprehura ne KWh për ketë sektor. 46

47 47

48 Investimet në ndërmarrjet prodhuese Për ndërmarrjet prodhuese është supozuar se numri i projekteve investuese për muaj mesatarisht të jetë 2 dhe madhësia mesatare e secilit projekt e shprehur në EURO është supozuar të jetë 50,000 Euro. Tabela më poshtë paraqet parametrat e supozuar për modelimin financiar te investimeve për efiçencë te energjisë për bizneset shërbim ofruese. Parametrat per Investime - Bizneset Prodhuese Numri Mesatar I Projekteve ne Muaj 2 Madhesia mesatare e Projektit ne (EURO) 50,000 Me implementimin e investimeve te parashikuara, konsumi dhe kursimet e energjisë janë te kalkuluara ne baze te parametrave te supozuar. Përqindja e kursimit ne sektorin bizneseve prodhuese është parapare te jete 18%, ndërsa mesatarja e ponderuar e çmimit te energjisë është Euro/KWh dhe konsumi i energjisë ne vite për m 2 është supozuar te jetë 250 KWh. Parametrat per Kursimet e Energjise Perqindja e Kursimit te Energjise ne kete Sektor 18.00% Mesatarja e Ponderuar e Cmimit te Energjise (Euro/kWh) Parametrat e cekur më lartë janë përdorur për të kalkuluar vlerat monetare të investimeve ndër vite, konsumin e energjisë të shprehur në KWh dhe në fund vlerën e kursimeve të shprehur në KWh dhe Euro. Në sektorin e ndërmarrjeve prodhuese është parashikuar të realizohen rreth 23 projekte investive për vit më një madhësi mesatare të investimit prej 50,000 Euro për ndërmarrje. Kjo rezulton me investime totale për vit prej 1,150,000 Euro. Krahas implementimit të investimeve në ketë sektor, madhësia e projekteve hyn në funksion për të llogaritur kursimet e përfituara me realizmin e investimeve. Kursimet janë kalkuluar përmes përqindjes se kursimit te energjisë në ketë sektor të aplikuar në madhësinë e investimit të shprehur në Euro, duke përdorur koerficientin prej 18% kursim në vlerë për çdo Euro të investuar. Me pas, duke përdorur parametrin për mesataren e ponderuar te çmimit te energjisë janë kalkuluar vlerat e kursimit te shprehura në Euro dhe KWh. 48

49 Biznese Prodhuese Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Numri I Projekteve Investuese Madhesia e Projekteve Investuese (EURO) 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 1,150,000 Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 1,150,000 2,300,000 3,450,000 4,600,000 5,750,000 6,900,000 8,050,000 9,200,000 10,350,000 11,500,000 Konsumi I energjise (kwh) 6,489,657 20,593,165 34,696,672 48,800,180 62,903,687 77,007,195 91,110, ,214, ,317, ,421,225 Kursimi pas Realizmit te Invesimit (%) 18.0% 18.0% 18.0% 18.0% 18.0% 18.0% 18.0% 18.0% 18.0% 18.0% Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kwh) 1,168, ,706,770 6,245,401 8,784,032 11,322,664 13,861,295 16,399,926 18,938,558 21,477,189 24,015,820 Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 95, , , , ,250 1,130,250 1,337,250 1,544,250 1,751,250 1,958,250 49

50 Nga tabela më lartë, në bazë të supozimeve të modelit, Fondi i Efiçenccës pritet që përmes garancioneve kreditore të stimulojë investimet në rreth 230 objekte të ndërmarrjeve prodhuese për një periudhë 10 vjeçare, me investime kumulative të realizuara gjatë periudhës së parashikuar prej 11.5 milion Euro, të investuara përmes stimulimit nga garancionet kreditore dhe të financuara nga bankat komerciale dhe institucionet tjera financiare. Në bazë të supozimeve të modelit, kjo rezulton me një kursim kumulativ në fund të vitit 10 prej 24 GWh energji për vit dhe një kursim bazuar në vlerën e sotme të ponderuar të kostos së energjisë prej 1.96 milion Euro në vit. Grafikoni më poshtë ilustron vlerën e investimeve në sektorin e ndërmarrjeve prodhuese të paraqitur në baza vjetore dhe vlerën komulative te investimeve për ketë sektor për 10 vitet e parashikuara. Nga grafikoni mund te vërehet se vlera e investimeve mesatare për vit është 1,150,000 Euro, të cilat ne vlerë kumulative në vitin 10 arrijnë vlerën totale të investimeve prej 11,500,000 Euro. Ne grafikonin me poshtë janë paraqitur vlerat e konsumit dhe kursimet për periudhe e parashikuar te shprehura ne KWh për ketë sektor. 50

51 51

52 Investimet në Indursti Për sektorin industri numri i projekteve investuese për muaj mesatarisht është supozuar të jetë poashtu 2 projekte dhe madhësia mesatare e secilit projekt e shprehur në EURO është supozuar të jetë 100,000 Euro. Tabela me poshtë paraqet parametrat e supozuar për modelimin financiar të investimeve për efiçencë te energjisë për ndërmarrjet industriale. Parametrat per Investime - Industri Numri Mesatar I Projekteve ne Muaj 2 Madhesia mesatare e Projektit ne (EURO) 100,000 Me implementimin e investimeve te parashikuara, konsumi dhe kursimet e energjisë janë të kalkuluara në bazë të parametrave të supozuar. Përqindja e kursimit të energjisë në sektorin industri është parapare të jetë 22% në bazë vjetore, ndërsa mesatarja e ponderuar e çmimit të energjisë është Euro/KWh dhe konsumi i energjisë për vit për m 2 është supozuar te jete 250 KWh. Parametrat per Kursimet e Energjise Perqindja e Kursimit te Energjise ne kete Sektor 22% Mesatarja e Ponderuar e Cmimit te Energjise (Euro/kWh) Konsumimi I Energjise ne vite per m2 250 Modeli financiar përdorë parametrat e cekur më larte për të kalkuluar vlerat monetare të investimeve ndër vite, konsumin e energjisë të shprehur në KWh dhe në fund vlerën e kursimeve të shprehur në KWh dhe Euro. Në sektorin e industrisë është parashikuar te realizohen mesatarisht 23 projekte investive në vit, madhësia mesatare e të cilave është 100,000 Euro, që rezulton me investime totale të shprehura në EURO prej 2,300,000 çdo vit. Krahas implementimit të investimeve në ketë sektor, madhësia e projekteve hyn në funksion për të llogaritur kursimet e përfituara me realizmin e investimeve. Kursimet janë kalkuluar përmes përqindjes së kursimit të energjisë në ketë sektor të aplikuar në madhësinë e investimit të shprehur në Euro. Më pas, duke përdorur parametrin për mesataren e ponderuar te çmimit të energjisë janë kalkuluar vlerat e kursimit të shprehura në KWh. Në fund, përmes përqindjes së kursimit në ketë sektor dhe vlerës së kursyer në KWh janë kalkuluar vlerat e konsumit të energjisë në KWh për sektorin industri. Vlerat e kursimit të energjisë me realizmin e investimeve janë paraqitur ndër vite për një periudhe 10 vjeçare. 52

53 Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Numri I Projekteve Investuese Madhesia e Projekteve Investuese (EURO) 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 2,300,000 Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 2,300,000 4,600,000 6,900,000 9,200,000 11,500,000 13,800,000 16,100,000 18,400,000 20,700,000 23,000,000 Industri Konsumi I energjise (kwh) 11,681,383 37,067,697 62,454,010 87,840, ,226, ,612, ,999, ,385, ,771, ,158,205 Kursimi pas Realizmit te Invesimit (%) 22.0% 22.0% 22.0% 22.0% 22.0% 22.0% 22.0% 22.0% 22.0% 22.0% Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kwh) 2,569,904 8,154,893 13,739,882 19,324,871 24,909,860 30,494,849 36,079,838 41,664,827 47,249,816 52,834,805 Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 232, ,833 1,244,833 1,750,833 2,256,833 2,762,833 3,268,833 3,774,833 4,280,833 4,786,833 53

54 Nga tabela më lartë, në bazë të supozimeve të modelit, Fondi i Efiçenccës pritet që përmes garancioneve kreditore të stimulojë investimet në rreth 230 objekte industriale për një periudhë 10 vjeçare, me investime kumulative të realizuara gjatë periudhës së parashikuar prej 23 milion Euro, të investuara përmes stimulimit nga garancionet kreditore dhe të financuara nga bankat komerciale dhe institucionet tjera financiare. Në bazë të supozimeve të modelit, kjo rezulton me një kursim kumulativ në fund të vitit 10 prej 52.8 GWh energji për vit dhe një kursim bazuar në vlerën e sotme të ponderuar të kostos së energjisë prej 4.8 milion Euro në vit. Grafikoni më poshtë ilustron vlerën e investimeve në sektorin industrial e paraqitur në baza vjetore dhe vlerën komulative te investimeve për ketë sektor për 10 vitet e parashikuara. Nga grafikoni mund te vërehet se vlera e investimeve vjetore është 2,300,000 Euro të cilat në vlerë komulative në vitin 10 arrijnë 23,000,000 Euro. Ne grafikonin me poshtë janë paraqitur vlerat e konsumit dhe kursimet për periudhe e parashikuar te shprehura ne KWh për ketë sektor. 54

55 55

56 Investimet në agrobiznese Agrobizneset janë te ndara si sektor i veçante dhe numri mesatar i projekteve investuese për muaj është supozuar të jetë 2 ndërsa madhësia mesatare e secilit projekt e shprehur në EURO është supozuar të jetë 25,000 Euro. Tabela më poshtë paraqet parametrat e supozuar për modelimin financiar të investimeve për efiçencë te energjisë për agrobizneset. Parametrat per Investime - Biznese ne Agroculture Numri Mesatar I Projekteve ne Muaj 2 Madhesia mesatare e Projektit ne (EURO) 25,000 Konsumi dhe kursimet e energjisë janë te kalkuluara në baze te parametrave të supozuar krahas implementimit të investimeve të parashikuara. Përqindja e kursimit të energjisë në agrobiznes është paraparë të jetë 25%, ndërsa mesatarja e ponderuar e çmimit te energjisë është përllogaritur të jetë Euro/KWh dhe konsumi vjetor i energjisë për m 2 është supozuar te jete 250 KWh. Parametrat per Kursimet e Energjise Perqindja e Kursimit te Energjise ne kete Sektor 25% Mesatarja e Ponderuar e Cmimit te Energjise (Euro/kWh) Konsumimi I Energjise ne vite per m2 250 Parametrat e cekur më lartë janë përdorur për të kalkuluar vlerat monetare të investimeve ndër vite, konsumin e energjisë të shprehur në KWh dhe në fund vlerën e kursimeve te shprehur në KWh dhe Euro. Ne sektorin e agrobizneseve është parashikuar të realizohen mesatarisht rreth 23 projekte për vit, madhësia mesatare e të cilave është 25,000 Euro për projekt që rezulton me investime totale të shprehura në EURO prej 575,000 në vit. Krahas implementimit të investimeve në ketë sektor, madhësia e projekteve hyn në funksion për të përllogaritur kursimet e përfituara me realizmin e investimeve. Kursimet janë kalkuluar përmes përqindjes së kursimit të energjisë në ketë sektor te aplikuar në madhësinë e investimit të shprehur në Euro. Më pas, duke përdorur parametrin për mesataren e ponderuar te çmimit te energjisë janë kalkuluar vlerat e kursimit te shprehura në KWh. Në fund, përmes përqindjes se kursimit në ketë sektor dhe vlerës se kursyer në KWh janë kalkuluar vlerat e konsumit te energjisë në KWh për sektorin e agrobizneseve. Vlerat e kursimit të energjisë me realizmin e investimeve janë paraqitur ndër vite për një periudhe 10 vjeçare. 56

57 Biznese ne Bujqesi Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Numri I Projekteve Investuese Madhesia e Projekteve Investuese (EURO) 575, , , , , , , , , ,000 Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 575, , , , , , , , , ,000 Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 575,000 1,150,000 1,725,000 2,300,000 2,875,000 3,450,000 4,025,000 4,600,000 5,175,000 5,750,000 Konsumi I energjise (kwh) 2,349,763 7,456,335 12,562,907 17,669,479 22,776,051 27,882,623 32,989,195 38,095,767 43,202,339 48,308,911 Kursimi pas Realizmit te Invesimit (%) 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% 25.0% Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kwh) 587,441 1,864,084 3,140,727 4,417,370 5,694,013 6,970,656 8,247,299 9,523,942 10,800,585 12,077,228 Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 66, , , , , , ,646 1,072,396 1,216,146 1,359,896 57

58 Nga tabela më lartë, në bazë të supozimeve të modelit, Fondi i Efiçenccës pritet që përmes garancioneve kreditore të stimulojë investimet në rreth 230 agrobiznese për një periudhë 10 vjeçare, me investime kumulative të realizuara gjatë periudhës së parashikuar prej 5.75 milion Euro, të investuara përmes stimulimit nga garancionet kreditore dhe të financuara nga bankat komerciale dhe institucionet tjera financiare. Në bazë të supozimeve të modelit, kjo rezulton me një kursim kumulativ në fund të vitit 10 prej 12 GWh energji për vit dhe një kursim bazuar në vlerën e sotme të ponderuar të kostos së energjisë prej 1.36 milion Euro në vit. Grafikoni më poshtë ilustron vlerën e investimeve në sektorin agrobiznese të paraqitur në baza vjetore dhe vlerën komulative te investimeve për ketë sektor për 10 vitet e parashikuara. Nga grafikoni mund te vërehet se vlera e investimeve ne baza vjetore është 575,000 Euro te cilat ne vlere komulative ne vitin 10 arrijnë vlerën 5,750,000 Euro. Ne grafikonin me poshtë janë paraqitur vlerat e konsumit dhe kursimet për periudhe e parashikuar te shprehura ne KWh për ketë sektor. 58

59 Parashikimi i Investimeve kumulative dhe efektet në kursimet e energjisë Në bazë të supozimeve për investime dhe kursime të gjeneruara, të paraqitura më lartë, rezulton se Fondi i propozuar do të investojë në 1,315 objekte publike dhe private, në formë direkte dhe indirektë dhe do të gjenerojë 25.6 milion Euro investime direkte dhe rreth 133 milion Euro investime indirekte përmes garancioneve bankare. Kjo do të rezultojë me një kursim prej rreth GWh energji, që paraqet rreth 8.5% të potencialit total të vlerësuar për kursime nga investimet në efiçencë të energjisë nga të gjitha sektoret në Kosovë. Kjo bën që Fondi i propozuar të jetë një ndër kontribuesit kryesor në Kosovë për arritjen e objektivave të kursimit të energjisë. Në vlerë monetare, kursimet vjetore pas vitit të 10 arrijnë shumën prej 18.8 milion Euro në vit, të cilat pastaj lirohen për investime në drejtime të tjera si dhe rritje në konsum në sektorët tjerë, gjë që kontribuon në përmirësimin e performancës ekonomike të vendit. Tabela më poshtë paraqet rezultatet kumulative të aktivitetit investiv të Fondit në mënyrë të përmbledhur. Realizimet per te gjitha sektoret Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Numri I Projekteve Investuese 1,315 1,315 1,315 1,315 1,315 1,315 1,315 1,315 1,315 1,315 Madhesia e Projekteve Investuese (EURO) 4,193,660 4,196,463 4,195,739 4,193,384 4,197,913 4,194,215 4,195,701 4,196,041 4,196,954 4,193,880 Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 15,664,688 15,866,309 15,845,508 15,717,831 16,038,345 15,821,659 15,945,385 15,995,043 16,084,595 15,900,593 Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 15,664,688 31,530,997 47,376,505 63,094,335 79,132,680 94,954, ,899, ,894, ,979, ,879,955 Konsumi I energjise (kwh) 37,259, ,143, ,419, ,402, ,446, ,672, ,773, ,855, ,068, ,303,780 Kursimi pas Realizmit te Invesimit (kwh) 10,842,451 35,920,568 61,155,691 86,273, ,416, ,631, ,796, ,953, ,163, ,382,429 Kursimi pas Realizmit te Investimit (EURO) 866,297 2,860,437 4,867,058 6,864,377 8,863,621 10,868,641 12,869,680 14,870,145 16,874,765 18,880,088 59

60 Operimi i Fondit për Efiçencë të Energjisë në Kosovë Parashikimi i të Hyrave të Fondit Fondi i propozuar i Efiçencës së Energjisë në Kosovë pritet që, në bazë të objektivave të cekura më lartë, të operojë në mënyrë të vetëqëndrueshme dhe të arrijë që jo vetëm të mbulojë shpenzimet operative por edhe të gjenerojë të hyra për rritjen e kapitalit investiv të Fondit rrotullues (revolving fund). Në parim të hyrat e Fondit gjenerohen nga dy burime kryesore. Burimi i parë është pjesa e vlerës së shtuar në kuadër të pagesave për Faturën e Efiçencës Energjetike të cilën e paguajë organizatat buxhetore përfituese të skemës investive për efiçencë. Të Hyrat nga Investimet e Strukturuara Siç është përmendur më lartë, modeli i propozuar për fondin për efiçencë të energjisë parasheh që investimet në ndërtesa publike për efiçencë të energjisë do të financohen direkt nga fondi për efiçencë te energjisë në Kosovë. Financimi i projekteve është përcaktuar të jetë neë formë të investimeve të strukturuara. Investimet do financohen nga fondi për efiçencë të energjisë te Kosovës tek ndërtesat publike përmes kontratave direkte me organizatat buxhetore përkatëse në bazë të marrëveshjes për kthimin e investimit për periudhën e caktuar. Kthimin i investimit do te marre parasysh vlerën e shtuar e cila për fondin do të konsiderohet si e hyrë. Ndertesat Publike Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Vlera Monetare e Investimeve te Realizuara 2,336,858 2,538,479 2,517,678 2,390,001 2,710,515 2,493,829 2,617,555 2,667,213 2,756,765 2,572,763 Vlera Komulative e Investimeve te Realizuara 2,336,858 4,875,337 7,393,015 9,783,015 12,493,530 14,987,359 17,604,914 20,272,127 23,028,892 25,601,655 Te Hyrat nga Investimet e Strukturu 53, , , , , , , ,859 1,041,226 1,172,118 Në bazë të kalkulimeve të paraqitura tek kthimi i investimeve dhe vlera e shtuar, të hyrat nga investimet e strukturuara janë kalkuluar dhe paraqitur më lartë. Për çdo investim të realizuar, do të përcaktohet kohëzgjatja e kthimit të investimit dhe vlera e këstit mujor e përcaktuar ne mënyre që të përmbush kthimin e investimit (kryegjësë) dhe vlerën e shtuar. Në bazë të kalkulimeve të paraqitura tek seksioni i kthimit të investimeve dhe vlerës së shtuar, është paraparë që për çdo 1.00 Euro të investuar organizatat buxhetore do të paguajnë këstet mujore në kohëzgjatje prej 94 muajsh në vlerë prej Euro. Këto kalkulime rezultojnë me të hyra nga investimet e strukturuara në vitin e parë prej 53,025 Euro, të cilat të hyra kanë një ngitje në raport të drejtëpërdrejt me realizimin e investimeve dhe në vitin e 10 arrijnë vlerën prej 1,172,118 Euro. 60

61 Grafikoni më lartë ilustron të hyrat nga vlera e shtuar e investimeve të strukturuara në ndërtesat publike. Në vitet e para të hyrat rriten me një nxitim më të madhe dhe kjo vjen si rezultat i realizimit të investimeve të reja çdo vit; ndërsa në fund të vitit të 7, investimet e realizuara në vitin e parë përfundojnë periudhën e kthimit të investimeve dhe me ketë përfundojnë edhe të hyrat për investimet e realizuara ne vitin e parë. Kjo rezulton me një stabilizim të nxitimit te ngritjes së të hyrave. Të Hyrat nga Garancionet Kreditore Për investimet e sektorit private për efiçencë te energjisë, ku përfshihen investimet nga rezidentet, ndërmarrjet shërbyese, prodhuese, industriale ahd agrobizneset, është paraparë që Fondi i Efiçencës të ofrojë kapitalin garantues agjencisë simotër Fondit të Kosovës për Garancione Kreditore. Këto mjete do të lëshohen më një interes vjetor prej 1.5%, që paraqet edhe burimin e dytë të të hyrave të Fondit. Te hyrat nga garancionet kreditore për fondin e efiçencës te energjisë janë kalkuluar ne baze te disa parametrave te cilat janë te prezantuar ne tabelën me poshtë. Perqindja e te Hyrave ne Vite nga Investimet e Garantuara 1.50% Vlera e Garantuar e Investimeve ne % 50% Shumefishimi I Parase se Investuar ne Raport me Vleren ne Garancion 5.00 Ne tabelën me poshtë janë paraqitur te hyrat totale te fondit përgjatë periudhës se parashikuar. 61

62 Te Hyrat Totale - Fondi I Eficence te Energjise ne Kosoves Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Te Hyrat nga Investimet e Strukturuara 53, , , , , , , ,859 1,041,226 1,172,118 Te Hyrat nga Garancionet Kreditore 19,992 39,983 59,975 59,975 59,975 59,975 59,975 59,975 59,975 59,975 Te Hyrat Totale 73, , , , , , , ,834 1,101,201 1,232,093 Te hyrat totale te ndara ne dy grupe nga tabela me larte janë ilustruar ne tabelën me poshtë. Grafikoni me poshtë paraqet rëndësinë e te hyrave në fondin e efiçencës së energjisë në Kosovë. Vërejmë qartë se afro 95% të të hyrave janë të gjeneruara nga investimet e strukturuara respektivisht investimet në ndërtesat publike, dhe 5% e të hyrave janë të hyrat nga garancionet bankare respektivisht nga investimet në sektorin privat. Shpenzimet operative Shpenzimet operacionale të fondit janë të supozuara në vlera vjetore, të cilat janë parashikuar të ngriten në bazë vjetore me faktorët përkatës te rritjes sipas ndikimit të inflacionit. Të gjitha shpenzimet 62

63 operacionale, duke përjashtuar shpenzimet për energjinë elektrike, janë supozuar të kenë ngritje sipas vlerës së përcaktuar të inflacionit prej 2.5% në bazë vjetore, ndërsa shpenzimet e energjisë elektrike janë parashikuar të kenë ngritje vjetore prej 4%. Ne tabelën më poshtë janë vlerat e shpenzimeve të supozuara operacionale në baza vjetore të fondit për efiçencë te energjisë. Shpenzimet Operacionale Shpenzimet Vjetore Ngritja Vjetore Tarifa Ligjore 5, % Tarifa Bankare 6, % Furnizim I zyres 5, % Internet 1, % Posta & Dergesa % Marketing dhe Promovim 12, % Licenca dhe Lejet 1, % Shpenzimet e Sigurimit 2, % Telefone 5, % Qira 24, % Uje, Mbeturina dhe shpenzime tjera 2, % Shpenzimet per Energji Elektrike 2, % Sigurim I Nderteses 1, % Karburante 3, % Mirembajtja e Zyres dhe Veturave 6, % Sherbime te realizuara nga partneret e kontraktuar 150, % Nga tabela më lartë mund të vërejmë vlerat e supozuara për shpenzimet operacionale të fondit sipas madhësisë janë: shpenzimet për shërbime profesionale nga partneret e kontraktuar (asistenca teknike nga ekipet e inxhinjerëve energjetik), shpenzimet e qirasë dhe të marketingut të fondit. Për të parë rëndësinë e shpenzimeve operacionale më poshtë grafikoni ilustron pjesëmarrjen e çdo shpenzimi në total shpenzimet operacionale. 63

64 64

65 Shpenzimet Operacionale për periudhën e parashikuar janë prezantuar ne tabelën me poshtë. Shpenzimet Operacionale Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Tarifa Ligjore 5,100 5,228 5,358 5,492 5,629 5,770 5,914 6,062 6,214 6,369 Tarifa Bankare 6,000 6,150 6,304 6,461 6,623 6,788 6,958 7,132 7,310 7,493 Furnizim I zyres 5,300 5,433 5,568 5,708 5,850 5,996 6,146 6,300 6,458 6,619 Internet 1,400 1,435 1,471 1,508 1,545 1,584 1,624 1,664 1,706 1,748 Posta & Dergesa Marketing dhe Promovim 12,000 12,300 12,608 12,923 13,246 13,577 13,916 14,264 14,621 14,986 Licenca dhe Lejet 1,900 1,948 1,996 2,046 2,097 2,150 2,203 2,259 2,315 2,373 Shpenzimet e Sigurimit 2,800 2,870 2,942 3,015 3,091 3,168 3,247 3,328 3,412 3,497 Telefone 5,200 5,330 5,463 5,600 5,740 5,883 6,030 6,181 6,336 6,494 Qira 24,000 24,600 25,215 25,845 26,492 27,154 27,833 28,528 29,242 29,973 Uje, Mbeturina dhe shpenzime tjera 2,600 2,665 2,732 2,800 2,870 2,942 3,015 3,091 3,168 3,247 Shpenzimet per Energji Elektrike 2,400 2,496 2,596 2,700 2,808 2,920 3,037 3,158 3,285 3,416 Sigurim I Nderteses 1,800 1,845 1,891 1,938 1,987 2,037 2,087 2,140 2,193 2,248 Karburante 3,800 3,895 3,992 4,092 4,194 4,299 4,407 4,517 4,630 4,746 Mirembajtja e Zyres dhe Veturave 6,200 6,355 6,514 6,677 6,844 7,015 7,190 7,370 7,554 7,743 Sherbime te realizuara nga partneret e kont 150, , , , , , , , , ,329 Total Shpenzimet Operacionale 231, , , , , , , , , ,031 65

66 Shpenzimet e Stafit Shpenzimet e stafit janë kalkuluar në bazë të supozimeve për numrin e punëtoreve në raport me pozitën brenda fondit dhe nevojat e fondit për resurse njerëzore në bazë të dinamikës së investimeve. Ne tabelën më poshtë janë të listuara pozitat në fondin për efiçencë të energjisë në Kosovë. Gjithashtu mund te vërehen edhe numri i punëtoreve të nevojshëm për pozitën e përcaktuar. Shpenzimet e Stafit Number Monthly Salaries Drejtor Ekzekutiv I Fondit Inxhiniera Drejtor Financiar Kontabilist Financier dhe Ekonomist Kshilltar Legal Auditor I Brendshem Zyrtar per IT Administratore Recepcioniste Staf te tjere Ngritja ne baza vjetore 2.50% Nga tabela më larte gjithashtu mund të vërehen edhe vlera e supozuar e pagave mujore për çdo pozite. Poashtu modeli parasheh edhe ngritjen e shpenzimeve të stafit në raport me vlerën e inflacionit që është përcaktuar të jetë 2.50%. Me poshtë janë ilustruar shpenzimet e stafit për secilën pozite ne fondin për efiçencë te energjisë ne Kosove. 66

67 Shpenzimet e Stafit për periudhën e parashikuar janë prezantuar ne tabelën me poshtë. Shpenzimet e Stafit Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Fund Executive Director 18,720 19,188 19,668 20,159 20,663 21,180 21,709 22,252 22,809 23,379 Engeniers 62,400 63,960 65,559 67,198 68,878 70,600 72,365 74,174 76,028 77,929 Chief Financial Officer 17,400 17,835 18,281 18,738 19,206 19,687 20,179 20,683 21,200 21,730 Accountants 16,800 17,220 17,651 18,092 18,544 19,008 19,483 19,970 20,469 20,981 Finance and Economic Officers 18,720 19,188 19,668 20,159 20,663 21,180 21,709 22,252 22,809 23,379 Legal Adviser 10,920 11,193 11,473 11,760 12,054 12,355 12,664 12,980 13,305 13,638 Internal Audit 14,400 14,760 15,129 15,507 15,895 16,292 16,700 17,117 17,545 17,984 IT Officer 8,400 8,610 8,825 9,046 9,272 9,504 9,741 9,985 10,235 10,490 Administrative Officer 7,800 7,995 8,195 8,400 8,610 8,825 9,046 9,272 9,504 9,741 Recepsionist 4,200 4,305 4,413 4,523 4,636 4,752 4,871 4,992 5,117 5,245 Other Staff 10,920 11,193 11,473 11,760 12,054 12,355 12,664 12,980 13,305 13,638 Total Shpenzimet e Stafit 144, , , , , , , , , ,

68 Shpenzimet e Kamatave për Kredinë nga Banka Botërore Ne baze te dokumenteve zyrtare për marrjen e kredisë nga Qeveria e Republikës se Kosovës për Fondin për Efiçencë te Energjisë ne Kosove, vlera e kredisë ne totale është përcaktuar te jete 25,557,916 Euro (në bazë të kursit të këmbimit të SDR me 24/07/2015). Ne baze te kontratës së kredisë, interesat janë të ndara në tri grupe kryesore: Norma e Tarifës për Bilancin e Pa tërhequr, Tarifa e Shërbimeve për Bilancin e Tërhequr dhe Tarifa e Interesit për Bilancin e Tërhequr. Vlerat e tarifave/interesave janë paraqitur ne tabelën me poshtë: Interest - Norma e Tarifes - Bil. Pa-Terhequr 0.50% Tarifa e Sherbimeve- Bil. E Terhequr 0.75% Tarifa e Interesite- Bil. E Terhequr 1.25% Në bazë të vlerësimeve të rrjedhës së parasë, tërheqjet janë planifikuar në bazë të nevojës së Fondit të Efiçencës për mjete investive dhe operim te fondit, duke mbajtur nivelin e likuiditetit minimal mbi zero, mirëpo duke mos tërhequr kredinë pa nevojë. Ne Tabela më poshtëparaqet vlerat e parashikuara për tërheqje përgjatë periudhës se parashikuar prej 10 viteve. Kredia Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Fillimi 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809 25,462,809 Vlera e Terhequr 4,150,000 4,400,000 3,000,000 1,750,000 2,000,000 2,200, , , Bilanci I Terhequr 4,150,000 8,550,000 11,550,000 14,830,550 14,586,998 16,237,597 16,528,358 16,471,058 15,931,998 15,410,579 Bilanci I Pa-Terhequr 21,312,809 16,912,809 13,912,809 12,382,259 10,875,811 9,225,212 8,934,451 8,991,750 9,530,811 10,052,230 Interesat 189, , , , , , , , , ,322 Norma e Tarifes - Bil. Pa-Terhequr 106,564 84,564 69,564 60,814 52,533 44,072 42,581 42,875 45,638 48,311 Tarifa e Sherbimeve- Bil. E Terhequr 31,125 64,125 86,625 99, , , , , , ,504 Tarifa e Interesite- Bil. E Terhequr 51, , , , , , , , , ,507 Në bazë të vlerave të tërhequra është kalkuluar bilanci i tërhequr dhe bilanci i pa tërhequr. Kalkulimet e interesave janë bëre duke përdorur tarifat e lartpërmendura të cilat janë aplikuar në bilancin e tërhequr respektivisht bilancin e pa tërhequr. Vlerat e interesit ne vitin e parë arrijnë vlerën prej 189,564 Euro, ndërsa arrijnë kulmin në vitin e 7 me vlerë prej 381,513 Euro. Pas këtij kulminacioni shpenzimet në interesa vazhdojnë me një rënie të lehtë ku në vitin e 10 është paraparë që obligmet e interesave të jenë 364,322 Euro. Vlerat e interesave të paguar nga fondi për kredinë e Bankës Botërore për efiçencë të energjisë janë pjesë e pasqyrës së të ardhurave që është paraqitur në vijim. Termat për te akretueshmet dhe te pagueshmet Për te parashikuar performancën financiare te fondin për efiçencë e energjisë janë supozuar parametrat për modelimin e të arkëtueshmeve dhe të pagueshmeve në mënyrë që të vlerësohet rrjedha e parasë dhe bilancet e të hyrave dhe daljeve të parasë. Tabela më poshtë paraqet supozimet për të arketueshmet dhe të pagueshmet për fondin. Kushtet e pagesave Muaji i Muaji i Muaji i trete Realizimit Ardhshëm Te arketueshmet nga Shitjet 90 % 10 % - Te pagueshmet për Shpenzimet Operacionale 60% 30% 10% 68

69 Te pagueshmet për Shpenzimet e Stafit 100% - - Siç mund te shihet nga tabela e mësipërme, pritet që 90% e të hyrave të fondit do të inkasohen në muajin e realizimit, ndërsa vlera e mbetur prej 10% do të inkasohet në muajin e ardhshëm. Në anën tjetër pasqyrat financiare të parashikuara janë bazuar në supozime për të pagueshmet të cilat janë të ndara në dy grupe. Të pagueshmet për shpenzime operacionale janë supozuar të realizohen 60% në muajin e shpenzimit, 30% në muajin e ardhshëm dhe vlera e mbetur prej 10% të realizohet në muajin e tretë. Ndërsa grupi i dyte, të pagueshmet për shpenzimet e stafit janë paraparë të realizohen 100% gjatë të njëjtit muaj që ato ndodhin. Tabela më poshtë prezanton të arketueshmet për periudhën e parashikuar prej 10 viteve. Ndër të tjera mund të vërehen edhe vlerat e keshit të cilat do të paraqiten tek rrjedha e parasë. Te Arketueshmet Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Total Te Hyrat 73, , , , , , , ,159 1,101,526 1,232,418 Te hyrat ne Kesh 72, , , , , , , ,070 1,100,401 1,231,368 Te arketueshmet 1,121 2,325 3,520 4,496 5,602 6,620 7,688 8,777 9,902 10,952 Ndërsa me poshtë janë paraqitur te pagueshmet për shpenzimet operacionale dhe shpenzimet e stafit për periudhën e parashikuar. Te Pagueshmet Viti 1 Viti 2 Viti 3 Viti 4 Viti 5 Viti 6 Viti 7 Viti 8 Viti 9 Viti 10 Total Shpenzimet Operacionale 231, , , , , , , , , ,030.9 Pagesat ne Kesh 221, , , , , , , , , ,735.2 Te Pagueshmet 9, , , , , , , , , ,043.0 Shpenzimet e Stafit 144, , , , , , , , , ,035.2 Pagesa ne Kesh 144, , , , , , , , , ,035.2 Te Pagueshmet

70 Pasqyrat e Parashikuara Financiare të Fondit Pasqyra e Të Ardhurave Më poshtë është paraqitur pasqyra e të ardhurave me parashikime financiare për 10 vitet në vijim: Year 1 Year 2 Year 3 Year 4 Year 5 Year 6 Year 7 Year 8 Year 9 Year 10 Te Hyrat 73, , , , , , , ,159 1,101,526 1,232,418 Kostoja e Sherbimit Shpenzimet e Stafit 144, , , , , , , , , ,035 Shpenzimet Operacionale 231, , , , , , , , , ,031 Shpenzimet e Zhvlersimit 7,800 7,800 7,800 7,800 7,800 7,800 7,800 7,800 7,800 7,800 Interesi 189, , , , , , , , , ,322 Total Shpenzimet 573, , , , , , , , , ,189 Net Profit (500,299) (437,107) (348,539) (262,513) (173,543) (84,227) 28, , , ,229 70

71 Histogrami i mëposhtëm tregon fitimin bruto, të ardhurat operative, dhe fitimin neto të projektuar për fondin për efiçencë te energjisë ne Kosove. Për shkak se modeli nuk parasheh kosto të shërbimit të ofruar dhe gjithashtu për faktin qe shitjet janë parashikuar me një rritje te vazhdueshme rezultojnë gjithashtu me një ngritje te vazhdueshme të bruto fitimit siç mund të vërehet edhe në grafikonin më poshtë. Ne anën tjetër, EBITDA, ka vlera negative deri në vitin 3, ndërsa ne vitin 4 fondi ka aftësi për ti mbuluar shpenzimet operacionale dhe shpenzimet e stafit. Mirëpo fondi nuk arrin ti mbuloje shpenzimet e zhvlerësimit dhe amortizimit dhe shpenzimet e interesit deri në vitin 7, që është viti ku fondi siguron neto fitim pozitiv, siç mund te vërehet edhe ne tabelën me poshtë. Humbjet e parashikuara për gjashtë vitet e para janë normale dhe nuk paraqesin problem për operimin e Fondit, pasi Fondi gjatë gjithë kësaj periudhë ka rrjedhë pozitive të parasë dhe është likuid. Arsyeja e shtyerjes së daljes në profit është dinamika e plasimit të investimeve të Fondit e cila merr kohë si dhe përmbushja e një cikli të plotë investiv, ku mjetet e kthyera fillojnë të investohen përsëri. Një propozim është që Ministria e Zhvillimit Ekonomik të kërkojë përkrahje buxhetore ose nga donatorët për të mbuluar shumën kumulative të humbjeve vjetore të pritura për gjashtë vitet e para, e cila kap shumën prej 1.8 milion Euro, që është ekuivalente me një vlerë projekti të asistencës teknike. Një sigurim i tillë i mjeteve operative për Fondin në formë të një donacioni drejtuar Fondit do të siguronte që pasqyrat financiare të jenë pozitive gjatë gjithë periudhës së parashikuar. 71

72 Bilanci i Gjendjes Year 1 Year 2 Year 3 Year 4 Year 5 Year 6 Year 7 Year 8 Year 9 Year 10 Asetet Paraja 49, , , , ,006 1,007, , , , ,460 Te Arketueshmet 1,121 2,325 3,520 4,496 5,602 6,620 7,688 8,777 9,902 10,952 Net Investimet 2,198,051 4,287,445 6,033,683 7,332,371 8,627,025 9,377,451 9,917,478 10,174,125 10,205,234 9,709,700 Investimet e Realizuara 2,336,858 4,875,337 7,393,015 9,783,015 12,493,530 14,987,359 17,604,914 20,272,127 23,028,892 25,601,655 Kthimi I Investimeve (138,806) (587,891) (1,359,332) (2,450,645) (3,866,505) (5,609,909) (7,687,436) (10,098,002) (12,823,658) (15,891,954) Garancionet Kreditore 1,340,000 2,680,000 4,020,000 4,020,000 4,020,000 4,020,000 4,020,000 4,020,000 4,020,000 4,020,000 Total Asetet Qarkulluese 3,589,130 7,560,066 10,219,575 11,495,667 12,836,633 14,411,072 14,738,162 14,834,347 14,566,206 14,443,113 Asetet Fikse 78,000 78,000 78,000 78,000 78,000 78,000 78,000 78,000 78,000 78,000 Zhvlersimi I Akumuluar (7,800) (15,600) (23,400) (31,200) (39,000) (46,800) (54,600) (62,400) (70,200) (78,000) Total Asetet Fikse 70,200 62,400 54,600 46,800 39,000 31,200 23,400 15,600 7,800 - Total Asetet 3,659,330 7,622,466 10,274,175 11,542,467 12,875,633 14,442,272 14,761,562 14,849,947 14,574,006 14,443,113 Detyrimet Te Pagueshmet 9,629 9,871 10,120 10,374 10,635 10,903 11,177 11,459 11,747 12,043 Pagat e Pagueshme Kredite 4,150,000 8,550,000 11,550,000 13,080,550 14,586,998 16,237,597 16,528,358 16,471,058 15,931,998 15,410,579 Mbiterheqja Total Detyrimet 4,159,629 8,559,871 11,560,120 13,090,924 14,597,633 16,248,500 16,539,536 16,482,517 15,943,745 15,422,622 Ekuiteti Kapitali Fillestar Fitimi I Mbajtur (500,299) (937,406) (1,285,945) (1,548,458) (1,722,000) (1,806,228) (1,777,974) (1,632,570) (1,369,739) (979,510) Total Ekuiteti (500,299) (937,406) (1,285,945) (1,548,458) (1,722,000) (1,806,228) (1,777,974) (1,632,570) (1,369,739) (979,510) Detyrimet dhe Ekuiteti 3,659,330 7,622,466 10,274,175 11,542,467 12,875,633 14,442,272 14,761,562 14,849,947 14,574,006 14,443,113 72

73 Më poshtë është paraqitur histogrami i cili paraqet asetet e fondit të efiçencës të ndara në grupe sipas tabelës më lartë. Mund të vërejmë që neto investimet marrinë pjesën më të madhe të total aseteve të Fondit. Investimet pasohen nga garancionet dhe paraja në kesh. Asetet fikse dhe të arkëtueshmet po thuajse kanë vlera jo signifikante krahasuar me vlerën totale të aseteve të fondit. Më poshtë janë paraqitur Neto investimet ndër vite, të ndara në investimet e realizuara dhe kthimin e investimeve. Ndryshimi në mes të investimeve të realizuara dhe kthimit të investimeve rezulton me neto investime, të cilat janë pjesë e bilancit të gjendjes siç është paraqitur më lartë. 73