UNIVERSITETI HAXHI ZEKA PEJË

Transcription

1 UNIVERSITETI HAXHI ZEKA PEJË Fakulteti i Biznesit, UNIVERSITETI HAXHI ZEKA Pejë Fakulteti i Ekonomik, UNIVERSITETI ISA BOLETINI Mitrovicë Fakulteti i Biznesit, UNIVERSITETI HAXHI ZEKA Pejë Botimi i dytë Pejë,

2 Recensentë: Fakulteti i Biznesit, UNIVERSITETI HAXHI ZEKA Pejë Fakulteti i Biznesit, UNIVERSITETI HAXHI ZEKA Pejë Fakulteti i Juridik, UNIVERSITETI HAXHI ZEKA Pejë Kryetari i Këshillit Botues: Prof. Ass.Dr. Mimoza Hiseni- Spahiu :Prof.Ass.Dr.Halit Shabani : Universiteti Haxhi Zeka Pejë Te gjitha të drejtat e autorëve mbrohen me ligj. ISBN Botimi i këtij libri është lejuar me vendim të Këshillit të Botimeve të Universitetit Haxhi Zeka, kryetare e Këshillit të botimeve Prof.Ass.Dr.Mimoza Hiseni-Spahiu, në mbledhjen e datës , në bazë të nenit 231 dhe 232 të Statutit dhe në bazë të nenit 12 të Rregullores për Publikime në Universitetin Haxhi Zeka në Pejë, me numër të referencës 1360, datës Këshilli botues i Universitetit Haxhi Zeka, në Pejë, lejoi publikimin dhe përdorimin e këtij teksti si tekst Universitar me vendimin nr. 879 të datës

3 UNIVERSITETI HAXHI ZEKA PEJË Fakulteti i Biznesit, UNIVERSITETI HAXHI ZEKA Pejë Fakulteti i Ekonomik, UNIVERSITETI ISA BOLETINI Mitrovicë Fakulteti i Biznesit, UNIVERSITETI HAXHI ZEKA Pejë Botimi i dytë Pejë,

4 Në këtë tekst trajtohen Financat e korporatave të avancuara, që paraqesin ndërmarrjet me një numër aksionarësh. Ky tekst, do të përqendrohet në mënyrën se si korporatat investojnë në asetet reale, dhe si i sigurojnë ato paratë për t i paguar këto investime. Po ashtu, suksesi apo dështimi i firmës, në të shumtën e rasteve, varet nga aftësia për ta gjetur kapitalin që i nevojitet. Financat e korporatave të avancuara janë interesante për shumë arsye. Vendimet financiare përfshijnë shuma të mëdha të parave. Projektet e mëdha investive shpeshherë kërkojnë angazhimin e miliarda eurove. Po ashtu, korporatat e shtrijnë aktivitetin e tyre në të gjitha kontinentet dhe zgjerohen shumë shpejt. Financat e korporatave janë edhe sfiduese. Libri Financat e Korporatave të Avancuara, është hartuar në pajtim me planin dhe programin e lëndës mësimore e cila ligjërohet në Universitet. të vërtetuar nga njësi a akademike Fakultetit te Biznesit, Pejë. Dëshirojmë të theksojmë që në fillim se, autorët kanë bere një pune te lavdërueshme për përgatitjen e tekstit Financat e Korporatave të Avancuara fale eksperiencës së gjatë në mësimdhënie, por edhe eksperiencës praktike në fushën e financave. Teksti Financat e korporatave të avancuara, në radhë të parë u dedikohet studentëve që studiojnë ekonominë, mirëpo do të jetë po ashtu një ndihmesë edhe për menaxherët e firmave që ballafaqohen me probleme të ndryshme gjatë menaxhimit të firmave të tyre. 4

5 Me qëllim që t ua lehtësojmë punën studentëve, në fund të çdo kapitulli, janë parashtruar pyetjet dhe detyrat, dhe është dhënë zgjidhja e tyre. Shpresoj se teksti do të mirëpritet nga lexuesit dhe se do të përmbushë një zbrazëti që mbretëron për një kohë të gjatë në literaturën tonë financiare. Pikërisht kjo më shtyri që t i përvishem një pune të gjatë për hartimin e një teksti të tillë, që është njëkohësisht edhe teksti i parë i hartuar në gjuhën shqipe në trevat tona që i trajton Financat e korporatave Për plotësimin dhe përmirësimin e mëtejshëm të këtij teksti, në të ardhmen, jemi përsëri, në mirëpritje të vërejtjeve, sugjerimeve dhe mendimeve të specialistëve dhe publikut lexues, duke e çmuar këtë si një kontribut të rëndësisë së veçantë. Ju jemi mirënjohës! Autorët, bedri.statovci@unhz.eu shefket.j@gmail.com vlora.berisha@unhz.eu 5

6 P Parathënie... 4 Kreu 1 I. KORPORATA DHE MENAXHERI FINANCIAR 1 Hyrje në financat e korporatave Roli i financave të firmës Zhvillimi i financave të firmës Menaxheri financiar Kush është menaxheri financiar? Roli i menaxherit financiar Ndarja e pronësisë nga menaxhmenti Organizimi i financave të firmës Mjedisi financiar i firmës Marrëdhëniet financiare me qeverinë Marrëdhëniet me ekonominë botërore Marrëdhëniet me tregun financiar dhe bankat Marrëdhëniet financiare midis firmave Marrëdhëniet financiare me punonjësit Marrëdhëniet me klientët Funksionet e financave të firmës Vendimi mbi investimin Vendimi mbi financimin Procedura e vendimmarrjes financiare Hapat e marrjes së vendimeve financiare Formulimi i objektivave dhe politikave të firmës Identifikimi i shtigjeve të mundshme të aksionit Sigurimi i të dhënave dhe informatave relevante për të vendosur Analiza, vlerësimi i të dhënave dhe marrja e vendimit Zbatimi i vendimit Objektivat financiare Organizimi i firmave Biznesi individual Ortakitë Korporata Tregjet financiare Pjesëmarrësit në sistemin financiar të një vendi Situata buxhetore e njësive ekonomike Instrumentet financiare dhe ana juridike Karakteristikat e përbashkëta të letrave me vlerë

7 Llojet e letrave me vlerë Instrumentet financiarë dhe klasifikimi i tyre Institucionet financiare dhe klasifikimi i tyre Klasifikimi i institucioneve financiare Tregjet financiare dhe klasifikimi i tyre Institucionet Financiare Paraja Bankat Si realizojnë fitim bankat Detyrimet e bankave Bankat investuese dhe roli i tyre në tregun primar Ushtrime: Hyrje ne Financat e Korporatës Pyetje për diskutim Pyetje me përgjigje Pyetje për vetë mësim Kreu 2 II. PASQYRAT FINANCIARE PERIUDHAT RAPORTUESE 2. Paraqitja e pasqyrave financiare Korniza e rregullave të kontabilitetit dhe pasqyrat financiare Si shpjegohen (shpalosen) zërat Identifikimi i pasqyrave financiare Periudha raportuese Shënimet e pasqyrave financiare Zërat në pasqyrën e të ardhurave Zërat në bilancin e gjendjes Dallimi afatgjata / afatshkurtra dhe qarkulluese / jo-qarkulluese Informacioni kontabël për ndërtimin e pasqyrave financiare Kërkesat për Raportim Financiar të Ndërmarrjeve Lidhja midis pasqyrave financiare Pasqyra e pozitës financiare (Bilanci i gjendjes) Pasqyra e të ardhurave (fitimi ose humbja) Pasqyra e ndryshimeve në kapital Pasqyra e cacsh flow (rrjedhës së parasë) Kreu 3 III. RAPORTET FINANCIARE DHE ANALIZA E TYRE 3. Analiza e treguesve financiare si dhe informatave të vlerësimit të aftësisë me pagesë dhe situatës financiare Kuptimi, parimet dhe klasifikimi i treguesve Klasifikimi i treguesve

8 3.3 Analiza e pasqyrave financiare me anë të përllogaritjes së treguesve Treguesit e likuiditetit Likuiditeti rrjedhës Likuidet momental (prova acide ) Kapitali punues Raporti aktual (korrent) Raporti i testit acid (i shpejtë) Raportet e rrotullimit (aktivitetit) të pasurisë Rrotullimi i llogarive të arkëtuara (blerësve) Ditët e shitjeve të paarkëtuara Treguesit e menaxhimit të mjeteve apo aktivitetit Raportet e qarkullimit Raporti i kthimit nga mjetet neto Periudha mesatare e arkëtimit Raporti i qarkullimit të aktiveve të qëndrueshme Raporti i qarkullimit të mjeteve totale Raporti i rrotullimit të inventarit (rezervave) Numri i ditëve të shitjes së inventarit Treguesit e raporteve të borxhit Raporti i borxheve totale ndaj mjeteve totale Raporti i borxhit mbi kapitalin e vet Raporti i mbulimit të interesave Rrotullimi i llogarive të pagueshme (furnitorëve) Raportet e solvencës afatgjatë Raporti i borxhit ndaj totalit të pasurisë Raporti i borxhit ndaj kapitalit aksionar (kapitalit të vet) Raporti i mbulimit të kamatës Treguesit e raporteve të profitabilitetit Raporti i profitit margjinal bruto Raporti i profitit margjinal neto Raporti bazë i fitimit Raporti i kthimit nga mjetet totale Raporti i kthimit nga aksionet e zakonshme Treguesit e raportit të vlerës së firmës Raportet e profitabilitetit për vlerësimin e ndërmarrjes Norma e kthimit prej totalit të pasurisë Norma e kthimit prej kapitalit aksionar (aksioneve të rregullta) Raporti i shitjeve neto ndaj pasurisë neto Raporti i fitimit neto ndaj shitjeve neto Fitimi për aksion (EPS)

9 3.17 Raportet e vlerës së tregut Raporti i dividendëve të marrë Raportet e përziera (shumëllojshme) Vlera kontabël për aksion të rregullt (zakonshëm) Raporti i analizës Du Pont Pyetje dhe detyra Kreu 4 IV. TATIMET E KORPORATAVE 4. Përcaktimi i tatimeve në Kosovë Tatimpaguesit Të ardhurat e tatueshme Norma e tatimit të korporatave Norma paushall (flat rate) Verifikoni njohurit tuaja Kreu 5 V. ANALIZA E RRJEDHËS E PARAVE (CASH FLOW) DHE PLANIFIKIMI FINANCIAR Analiza e pasqyrave financiare Qëllimet dhe përdoruesit e pasqyrës së rrjedhave të keshit Rrjedha e parave (Cash Flow) Cash flow nga mjetet Cash flow operativ Shpenzimi i kapitalit Ndryshimi në neto kapitalin xhirues Cash flow për kreditorët dhe aksionarët Cash flow për kreditorët Cash flow për aksionarët Pasqyra e rrjedhës së parasë (cash tlow) Aktivitetet operuese Aktivitetet investuese Aktivitetet financuese Formulat për cash flow Pyetje dhe detyra a. Detyra të pazgjidhura Kreu 6 VI. VLERA NË KOHË E PARASË 6. Vlera në kohë e parasë Vlera e ardhshme e një Euroje

10 6.2 Vlera e ardhshme b. Vlera e ardhshme e një serie të përzier (në fund të vitit) Vlera e ardhshme e një përvitshmeje në fund të vitit Kreu 7 VII. RISKU DHE KTHIMI TEORIA E PORTFOLIT DHE MODELET E VLERËSIMIT TË ASETEVE 7. Risku dhe kthimi Rreziku Rreziku i normës së kamatës Rreziku i tregut Rreziku i inflacionit Rreziku i afarizmit Rreziku financiar Rreziku i likuiditetit Rreziku jashtë bilancor Kthimi Identifikimi i rreziqeve Identifikimi i rreziqeve Analiza/kuantifikimi i rreziqeve Integrimi i rreziqeve Vlerësimi/rangimi i rreziqeve Trajtimi i rreziqeve Monitorimi dhe revizioni Pyetje dhe detyra Kreu 8 VIII. VLERËSIMI I OBLIGACIONEVE DHE AKSIONEVE 8. Vlerësimi i obligacioneve dhe aksioneve Vlerësimi Obligacioni Vlerësimi i një letre me vlerë Vlerësimi i obligacioneve Llogaritja e normës efektive të kthimit të obligacionit Veprimet e marrëveshjeve të riblerjes Veprimet e tregut të obligacioneve Përcaktimi i çmimit të një obligacioni Lidhja e ndërsjellë midis ndryshimeve në normat e interesit dhe çmimet e obligacioneve Ndryshimi në vlerat e obligacioneve me kalimin e kohës Shumëllojshmëria e obligacioneve (bondeve)

11 Obligacionet e hipotekës Certifikatat me garanci pajisjet Obligacionet e pagarantuara Obligacionet e të ardhurave dhe obligacionet e të hyrave Obligacionet e konvertueshme Obligacionet me interes zero Obligacionet Junk Obligacionet e regjistruara dhe obligacionet kupon Obligacionet Konvertibile Aksionet Vlerësimi i aksioneve të preferuara Llogaritja e kthimit të pritur nga aksionet e preferuara Aksionet e zakonshme Zotërimi i aksionit mbi një vit Dividendët rriten me normë të pandryshueshme g çdo vit: Përdorimi i modelit CAPM si metodë vlerësimi Llogaritja e kthimit të pritur të aksioneve të zakonshme Aksionet preferenciale Aksionet e trezorit Kreditë Kreditë afatgjata Eurobonot Pyetje dhe detyra Kreu 9 IX. OPSIONET FINANCIARE, DERIVATET DHE MENAXHIMI I RISKUT 9. Opsionet financiare, derivatet dhe menaxhimi i riskut Kontrata e opsionit (option contract) Opsionet (Kontrata e mundësisë) Opsioni blerës (call option) Vlera e Opsionit Call në afatin e maturimit Opsioni shitës (Put option) Vlera e Opsionit Put në afatin e maturimit Shitja e Opsioneve Procesi i menaxhimit të riskut Hexhingu financiar Mbrojtja apo zvogëlimi i rrezikut me instrumente të Hexhingut Hexhingu i thjesht Hexhingu financiar

12 9.8 Forward Kontratat Normat e interesit, kurset e këmbimit dhe inflacioni Normat e interesit dhe kurset e këmbimit Lidhja nëpërmjet çmimit Forward Premium dhe ndryshimeve te kurseve Spot Ndryshimet në kursin e këmbimit dhe normat e inflacionit Normat e interesit normat e inflacionit Swap Kontratat Future Kontratat (Kontratat e së ardhmes) Një vështrim i përgjithshëm i tregjeve derivative Përfitime dhe humbje nga përdorimi i derivateve Humbje nga përdorimi i derivateve. Spekulimi dhe arbitrazhi Derivatet e kredive Bazat e derivateve dhe terminologjia e nevojshme Credit default swaps (CDS) Kontratat futurës i Traxx në Eurex Vendosja e çmimit Traxx Credit futurës Përdorimet e derivateve të Indeksit i Traxx Shpërndarja e mjeteve dhe mbrojtja nëpërmjet diversifikimit Pyetje për diskutim: Kreu 10 X. BUXHETIMI I KAPITALIT 10. Buxhetimi i kapitalit Metodat e marrjes së vendimeve në buxhetimin e kapitalit Neto Vlera Aktuale (NPV) Metoda kontabël e kthimit (ARR); Metoda sipas periudhës se kthimit (PB) Pyetje dhe detyra për vetëmësim Kreu 11 XI. STRUKTURA E KAPITALIT DHE VENDIMET E MENAXHEMTIT FINANCIAR 11. Struktura e kapitalit dhe vendimet e menaxhmentit financiar Vlera e firmës dhe kostoja e kapitalit Kostoja mesatare e ponderuar e investimeve-wacc Përcaktimi i strukturës së kapitalit Koncepti i levës Koncepti i levës Bilanci i gjendjes (kontabël) Koncepti i levës te PSHA Efekti i leverixhit financiar

13 11.8. Leva financiare dhe rreziku Leverazhi financiar dhe leverazhi afarist Përllogaritja e pragut të rentabilitetit Skema për përllogaritjen e rezultatit financiar pika Qa Skema për përllogaritjen e rezultatit financiar pika Qb Konstatoni vijen e prerjes Skema përllogaritjen e rezultatit financiar pika Qc Konstatoni fushat e humbjes dhe të fitimit Vërtetimi i fushave të konstatuara Kur nuk ka rezerva te bartura Kur ka rezerva të bartura Përllogaritja e leverazhit afarist Përllogaritja e leverazhit financiar Bashkëveprimi i leverazhit afarist dhe financiar Faktorët të cilët ndikojnë në koston e kapitalit Faktorët jashtë kontrollit të firmës Faktorët të cilët i kontrollon firma Politika financiare Ndikimi burimeve të financimit në koston e kapitalit Përcaktuesit e kostos individuale të kapitalit Kostoja e borxhit pas tatimeve Kostoja e aksionit të preferuar Kostoja e aksioneve të zakonshme Kreu 12 XII. POLITIKA E DIVIDENDIT 12. Politika e dividendit Faktorët të cilët ndikojnë në politikën e dividendit Nevojat për fonde Parashikimet e drejtimit dhe politika e dividendit Preferencat e aksionarëve Kufizimet mbi pagesat e dividendëve Kostoja e emetimit Kostot e transaksionit Tatimet Efektet e klientelës Kostoja e agjencisë Teoria e pritjes Faktorët e tjerë praktikë të vendimit mbi dividendin Ligjet Pozita e likuiditetit

14 Qasja në tregun e kapitalit Nevoja për kontroll Inflacioni Pozita tatimore e aksion-mbajtësve Parashikimi Faktorët që ndikojnë në pagesën e ulët të dividendit Faktorët që ndikojnë në pagesën e lartë të dividendit Pagimi i dividendit Dividendi në të holla Dividendi në aksione Pagesa e dividendit në Kesh Kronologjia e pagesës së dividendit Riinvestimi i dividendit Riblerja e aksionit Dividendët dhe fitimi i mbajtur Teoritë kryesore të dividendëve Teoria e dividendëve të mbetur Teoria e klientelës Teoria e sinjaleve Teoria e zogut në dorë Teoria Miller - Modigliani Teoria e Gordonit dhe Lintnerit Teoria e Brennan Ushtrime Politika e dividendit Kreu 13 XIII. FALIMENTIMI, LIKUIDIMI DHE RIORGANIZIMI 13. Falimentimi, Likuidimi dhe Riorganizimi Falimentimi Shkaqet e falimentimit të njësisë ekonomike Aspekte juridike e kontabël të shoqërive në likuidim nga prishjet apo falimentimi Masa e falimentimit, e shpenzimeve dhe llogaritja e pretendimeve Llikuidimi Aspekte tatimore të likuidimit Vlerësimi me vlerat likuidative Likuidimi i pasurisë Mbyllja e likuidimit Riorganizimi Falimentimi, likuidimi dhe riorganizimi në shtetet e tjera

15 Qëllimi i miratimit të Ligjit për likuidimin dhe riorganizimin e personave juridik në falimentim Fushëveprimi i Ligjit Përkufizimet e termeve të përdorura Çështjet e juridiksionit Procedurat për parashtrimin e kërkesës për falimentim Kreu 14 XIV. TESTE DHE DETYRA TË KOMBINUARA PËR PROVIM Testi Testi 1a Testi 2- Pasqyrat financiare, tatimet, rrjedhja e parasë Testi 3 - Vlera në kohë e parasë Testi 4 - Vlerësimi i aksioneve dhe obligacioneve Testi 5 - Buxhetimi i kapitalit Teste të kombinuara Testi Testi Testi Testi Testi Testi Testi Testi Testi Testi Bibliografia / Referencat