Heilivágur í alivinnuni

Transcription

1 Heilivágur í alivinnuni Samanbera nýtsluna í Føroyum og Noregi APOTEKSVERKIÐ 1

2 1. Heilivágur definitión v.m. 2. Heilivágsbólkar 3. Avlúsingarevni 4. Hagtøl fyri Føroyar og Noreg APOTEKSVERKIÐ 2

3 Heilivágur í alivinnuni og føroyskir myndugleikar 1. Skrásetingarráðið Er undir Heilsumálaráðnum Limir: Landslæknin, landsapotekarin og landsdjóralæknin Skrásetir heilivág og tekur heilivág av skrá 2. Apoteksverkið Er undir Heilsumálaráðnum. Innflytir, framleiðir, hevur á goymslu, umsitur og selir heilivág Tryggjar røttu góðskuna og kunning Skrásetir nýtslu 3. Heilsufrøðiliga Starvsstovan Er undir Vinnumálaráðnum Eftirlit við heilivágsleivdum í alilaksi Yvirvøka av ymsum sjúkuelvarum (PD, ILA, AGD) 4. Umhvørvisstovan Er undir Fiskimálaráðnum Kanningar av árini av heilivági í umhvørvi APOTEKSVERKIÐ 3

4 Heilivágur: Apotekslógin 25, stk1: Við heilivág er at skilja vøra, sum ætlað er til at geva fólki ella dýrum til at fyribyrgja, gera av, linna, viðgera ella grøða sjúku, sjúkueyðkenni og pínu, ella til at ávirka likamsvirki. Myndugleikakrøv til skráseting av heilivági. Dygd til heilivágnum (GMP v.m.) Dokumentatión fyri árin og hjáárin Umhvørvis árins meting (ERA Environmental Risk Assessment) Heilivágur til alilaks: Fiskadjóralækni tekur í hvørjum einstøkum føri støðu til um og hvør heilivágur skal brúkast og ávísir heilivágin við forskrift. APOTEKSVERKIÐ 4

5 Heilivágsbólkar: a) Koppingarevni (Vaksinur) b) Antibiotika c) Antiparasiter evni: 1. Ektoparasittar Laksalús 2. Endoparasittar Bendilormur d) Antifungal evni móti soppi T.d. Bromopol (Pyceze ) Fyribyrgir sopp (Sapprolegnia spp) á rognum og soppinfektión á laksi og sílum í feskvatni. e) Doyvingarevni Í samband við koppseting v.m. T.d. Tricaine (Finquel, Tricaine pharmaq ) APOTEKSVERKIÐ 5

6 Koppingarevni: Skamtir 2014: ALPHA JECT micro 7 ILA inj. 0,05 ml/smolt Pentium Forte Plus ILA inj. 0,10 ml/smolt Komponentar: Infectious pancreatic necrosis virus (IPN) Winther ulcer disease (Vetrarsár) Furunculosis (Aeromonas salmonicida) Vibriosis (Vibrio anguillarum) Cold water vibriosis (Vibrio salmonicida) Infectious salmon anemia virus (ILA) Ávirkar ikki umhvørvið! APOTEKSVERKIÐ 6

7 Antibiotika FO: APOTEKSVERKIÐ 7

8 Antibiotika: Hitrasjúka Furunkulosa BKD APOTEKSVERKIÐ 8

9 Production of salmon and trout (tons) Use of antibiotics (kg active) Antibiotika: Noreg: Production of salmon and trout and use of antibiotics in Norway Year Production of salmon & trout Use of antibiotics APOTEKSVERKIÐ 9

10 Production of salmon and trout (tons) Use of antibiotics (kg active) Antibiotika: Noreg: Production of salmon and trout and use of antibiotics in Norway (2014: umleið 0,5-1% av fiskinum viðgjørt við antibiotika) Year Production of salmon & trout Use of antibiotics APOTEKSVERKIÐ 10

11 Noreg: Antibiotika í alivinnuni (kg aktivt evni) Year: Florfenikol Oxolinsýra Oxytetracyklin Flumequin lincomycin/ spectinomycin (1:2) Í alt: APOTEKSVERKIÐ 11

12 Antibiotika FO: Einki antibiotika til føroyskan alilaks í 10 ár (m.a. effektiv koppingarevni) Sterkt brand APOTEKSVERKIÐ 12

13 Avlúsingarevni Laksalúsin hóttan móti alivinnuni Vaksandi mótstøðuføri Nýggjur heilivágur? APOTEKSVERKIÐ 13

14 Kunngerð: um yvirvøku og tálming av lúsum á alifiski: (Nr. 163 frá 21.des. 2009) 3 stk 2: Teljast og skrásetast skulu: 1) Tal á kynsbúnum kvennlúsum, 2) Tal á lúsum, sum røra seg, og 3) Tal á fastsitandi lúsum. 4 Markvirði (meðaltal): 1) Fleiri enn 2 vaksnar kvennlýs, ella (Noreg: 0,5 ) 2) Fleiri enn 10 lýs á menningarstiði, sum røra seg. 5 Í alibrúkum, har farið er upp um markvirðini í 4, skal verða viðgjørt fyri lýs í øllum fiskaeindum í viðkomandi alibrúki. Viðgerðin skal byrja sum skjótast, eftir at lúsatrupulleikin er staðfestur, og skal vera liðug í seinasta lagi 14 dagar seinni. Stk. 7. 1) Frá 1. mai 2012 skal øll baðiviðgerð fremjast í afturlatnum eindum. Stk. 8. 1) Til 1. mai 2012 kann baðiviðgerð fremjast við skjúrti. Um skjúrt verður nýtt, skal nótin hálast upp til minst 2 metrar yvir dýpdina á skjúrtinum. Øll skoyti skulu vera tøtt. APOTEKSVERKIÐ 14

15 ... framhald: 7. Øll alibrúk skulu, sum partur av tilbúgvingarætlanini, sum er lýst í Kunngerð nr. 135 frá 26. oktober 2009 um sjúkufyribyrgjandi rakstur av alibrúkum (Rakstrarkunngerðin), hava eina ætlan um tálming av lúsum. Skjalprógvast skal, at ein tálming sbrt. 23 í Rakstrarkunngerðini kann fara fram. Ætlanin skal í minsta lagi innihalda: 1) Mannagongd fyri lúsateljing, 2) mannagongd fyri viðgerð og viðgerðarhættir, undir hesum eisini samskipan av viðgerðum, og 3) mannagongd fyri eftirmeting av viðgerð. APOTEKSVERKIÐ 15

16 APOTEKSVERKIÐ 16

17 Lívscyklus hjá laksalús: APOTEKSVERKIÐ 17

18 Organofosfatir Azametifos (Salmosan ): Heilivágsbólkur: Indikatión: Organophosphate (Acetylcholinesterasu tálmari ávirkar nervalagið) Preadult og adult laksalús. (Fyri kynsbúnar kvennlýs og lutvíst fyri preadult) Viðgerðarháttur: Bað í loðkaðari presenning. Skamtur: 0,1 ppm Viðgerðartíð: Afturhaldstíð (tøka): Ymiskt: minst 30 min. og í mesta lagi 60 min. 10 samdøgurstig Rímiliga vatnupploysiligt. Verður brotið niður (hydrolysa) til ikki-toksisk evni við hálveringstíð minni enn 5 dagar (12 C). Fer ikki í sedimentið. Ikki so breitt terapeutiskt indeks. APOTEKSVERKIÐ 18

19 G/TONS LAKS 5.00 Nýtslan í Noregi øll árini hægri enn í Fø Azamethifos ÁR Azametiphos FO Azametiphos NO APOTEKSVERKIÐ 19

20 Kitinsyntesu tálmarar Diflubenzuron NB! Ikki fyrstaval sum viðgerðarevni! Heilivágsbólkur: Indikatión: Viðgerðarháttur: Kitinsyntesu tálmari Laksalús (Stigini, har lúsin veksur og skiftir skel (Chalimus I-IV)) (Onga effekt móti vaksnum laksalús) Blandað í alifóður (vakuumcoating) Viðgerðartíð: 14 dagar Breitt terapeutiskt index Skamtur: 3 mg pr kg fisk um dagin í 14 dagar Afturhaldstíð (tøka): 105 samdøgurstig APOTEKSVERKIÐ 20

21 ... Diflubenzuron, framhald Árin á krabbadjór sum rækjur og hummarar Tað fóðurið, ið ikki verður etið, fer til botns og tað er tí sannlíkt, at diflubenzuron er í sedimentinum í økinum eftir viðgerð. Bakteriur og temp. í sedimenti størst ávirkan á hvussu skjótt diflubenzuron verður niðurbrotið. Hálveringstíð T½ við 5 C í aeorobum umhvørvi = 100 dagar og við anaeorobum umhvørvi = 99 dagar (Kelda: Mattilsynet. Lakselusrapport Vinter vår 2014) Niðurstøður frá US-kanningini (mars juli 2013): Diflubenzuron varð ávíst í sjógv- og sedimentsýnum frá økjum har evnið hevur verið brúkt. Diflubenzuron varð ikki ávíst í sjógvi, tá kanningarnar vórðu endurtiknar 6 mánaðar seinni. Diflubenzuron varð ikki ávíst í økjum, har sum evnið ikki hevur verið brúkt. Diflubenzuron varð ikki ávíst í hummara. APOTEKSVERKIÐ 21

22 APOTEKSVERKIÐ 22

23 Avermektinir Emamectinbenzoate Heilivágsbólkur : Avermektinir Indikatión: Móti Laksalús. (Ávirkar nervalagið. Broytir permeabilitetin av klorid-ionum í GABA reseptorunum) Drepur øll parasittstigini (frá kopepoditt til og við kynsbúnu lýsnum). Sera lipofilt (feittloysiligt). Verður útskilt gjøgnum gallið, men verður reabsorberað úr tarmunum í einari enterohepatiskari ringrás. Ger at evnið er leingi í laksinum og forðar soleiðis fyri reinfektión av lús í longri tíðarskeið. Er einasta evnið við langtíðar effekt (upp í 10 vikur). Breitt terapeutiskt index Viðgerðarháttur: Blandað upp í alifóður (vakuumcoating). Viðgerðartíð: 7 dagar Skamtur: 50 µg pr kg fisk pr dag í 7 dagar Afturhaldstíð (tøka): 60 samdøgur Ymiskt: Ávirkar krabbadýr, ið koma í samband við sediment undir aliringunum. Tungtupploysiligt í vatni. Niðurbrýtist seint. Hálveringstíð í sedimenti dagar. APOTEKSVERKIÐ 23

24 APOTEKSVERKIÐ 24

25 Hydrogenperoxyd (49,5 %) 2H 2 O 2 2H 2 O + O 2 Heilivágsbólkur: Peroxyd. (Forskriftarskyldugt í Fø í Í Noregi síðani á vári 2013) Indikatión: Preadult og adult laksalús. (Evnið oxyderar enzymskipanir í lúsini). Viðgerðarháttur: Bað í loðkaðari presenning ella í brunnbáti (Týdningarmikið at samla lýsnar upp eftir viðgerðarenda - óvist við drápseffekt) Viðgerðartíð: umleið 20 minuttir Skamtur: 1500 ppm Afturhaldstíð: 0 samdøgur Ymiskt: Oxyderar organiskt og óorganiskt materiali. Minst umhvørvisskaðiliga avlúsingarevnið. Tynnist skjótt út í sjónum og hydrolyserast. Hjáárin: slímlagið á laksinum verður ávirkað. Orkukrevjandi viðgerðarháttur. Stórar eindir av heilivági. Logistiskar avbjóðingar (tunlar). Vandamikið at handfara stór krøv til trygd. APOTEKSVERKIÐ 25

26 APOTEKSVERKIÐ 26

27 Pyretroidir: Deltametrin (AlphaMax ): Heilivágsbólkur: Pyretroid Indikatión: Viðgerðarháttur: Preadult og adult laksalús (Ávirkar nervalagi natriumion-kanalir. Bað í loðkaðari presenning Viðgerðartíð: 30 minuttir. Skamtur: 0,2 ml (2 mg) pr m³ av sjógvi Afturhaldstíð (tøka): 5 samdøgurstig Deltametrin er eitrandi fyri krabbadjór (krabbar og hummarar). Hóskandi fjarstøða frá hummararúsum (meiri enn 200 m). Niðurbrýtist seint í sedimenti. Stórur affinitetur til partiklar og organiskt materiali (NB reinar nótir). Breitt terapeutiskt indeks. Varsemi við sjóhita niðanfyri 6 C (terapeutisk indeks smælri) APOTEKSVERKIÐ 27

28 Pyretroidir Cypermetrin (CIS 80: trans 20) (Betamax ): Heilivágsbólkur: Pyretroid Indikatión: Viðgerðarháttur: Viðgerðartíð: Afturhaldstíð (tøka): Preadult og adult laksalús (Ávirkar nervalagi natriumion-kanalir. Bað í loðkaðari presenning 30 minuttir. Skamtur: 0,3 ml (15 mg) pr m³ av sjógvi 20 samdøgurstig Cypermetrin er eitrandi fyri krabbadjór (krabbar og hummarar) Hóskandi fjarstøðu frá hummararúsum (200 m). Hydrolyserar í vatni Breitt terapeutiskt indeks. Varsemi við sjóhita niðanfyri 6 C (terapeutisk indeks smælri) APOTEKSVERKIÐ 28

29 APOTEKSVERKIÐ 29

30 APOTEKSVERKIÐ 30

31 APOTEKSVERKIÐ 31

32 APOTEKSVERKIÐ 32

33 APOTEKSVERKIÐ 33

34 APOTEKSVERKIÐ 34

35 APOTEKSVERKIÐ 35

36 Heilivágsnýtslan generelt: Endurspeglar lagda viðgerðarætlan (strategi): Felags avlúsing (t.d. vári 2013 og 2014) Síðan skifta millum ymiskt sløg av avlúsingarevnum, antin sum einkultevnis viðgerð ella í kombinatiónsviðgerð Økt nýtsla úrslit av øktum mótstøðuføri Kombinatónsviðgerð 2015: Azametifos + Deltametrin (dupult skamt) APOTEKSVERKIÐ 36

37 Niðurstøður: Føroyar: Nýtslan av Hydrogenperoxyd er vaksin munandi og støðugt frá 2010 til og við Minkaði nakað í 2014 og fer mest sannlíkt at minka í 2015 í mun til Noreg: Nýtslan av Hydrogenperoxyd vaksin 10 ferðir frá 2012 til Fer mest sannlíkt at økjast meiri í 2015 í mun til Um hesar forsagnir halda, er væntandi, at Noreg og Føroyar koma at liggja á sama støði í , 2008, 2009 og 2010: Noreg brúkti meiri enn Føroyar. 2006, 2007, 2011, 2012, 2013 og 2014: Føroyar brúkt meiri enn Noreg. Í Føroyum er tað serliga Hydrogenperoxyd nýtslan, ið ger stóran mun í tølunum hesi seinnu árini. Nýtslan av Diflubenzuron í 2012, Emamectin í 2013, 2014 og Pyretroidir í 2010, 2011 eru eisini ein frágreiðing til vøksturin í Føroyum hesi árini. APOTEKSVERKIÐ 37

38 Støðan (mótstøðuføri) í Føroyum í dag: 1. Diflubenzuron: mótstøðuføri ikki staðfest enn. 2. Emamectinbenzoate (Slice ): Tekur ikki væl kynsbúnu lýsnar. Vælegnað móti at lúsin festir seg. 3. Deltametrin (AlphaMax ) og cypermetrin (Betamax ): Riggar illa einsamalt. Betri við dupultum skamti í kombinatiónsviðgerð við Azametifos (Salmosan ) 4. Hydrogenperoxyd: riggar væl fyrstu ferð. Minni væl við endurtøku. APOTEKSVERKIÐ 38

39 Føroyska Alivinnan 2015: Neyðin lærir nakna kvinnu at spinna (Eingin nýggjur heilivágur í 15 ár) Átøk uttan heilivág - fyri at tálma heilivágsnýtsluni og basa lúsini: Størri smolt stytri tíð í sjónum Rognkelsi Feskvatnsviðgerð í brunnbáti? APOTEKSVERKIÐ 39

40 Takk fyri APOTEKSVERKIÐ 40