!"#2 OKTOBER 2012 HOE OM SUKSESVOL TE WEES OP SKOOL

Transcription

1 !"#2 OKTOBER 2012 HOE OM SUKSESVOL TE WEES OP SKOOL

2 Hoe om suksesvol te wees op skool Watter woord sou jy gebruik om te beskryf hoe jy skool beskou? Vervelig of inspirerend? Frustrerend of lonend? Stresvol of genotvol? Wat kan jy doen as jou beskouing van skool hoofsaaklik negatief is? Hoe kan jy, as jy n positiewe beskouing van skool het, jou vaardighede verbeter sodat jy jou opvoeding selfs beter kan benut? Op bladsye 3 tot7salonsmetbehulpvandiebybelvyf sleutels tot sukses bespreek. Baie van die beginsels wat in hierdie reeks bespreek word, is van toepassing hetsy jy in n staatskool of privaat skool is of tuisonderrig ontvang.!"#2 GEMIDDELDE OPLAAG UITGEGEE IN 84 TALE Hoe om suksesvol te wees op skool 3 Raak gemotiveerd 4 Raak georganiseerd 5 Kryhulp 6 Blygesond 7 Stel n doelwit 8 Wat ouers kan doen 10 Die stryd teen vetsug onder jongmense 12 n Besoek aan laaglandgorillas 15 Is dit ontwerp? Die sensors van die Melanophila-kewer 16 Jongmense vra Wat kan ek van die huwelik verwag? Deel 2 19 Ontstellende nuusberigte en jou kinders 22 Die Bybel se beskouing Be ınvloed die sterre jou lewe? 24 Hoe om jou rol as ouer te vervul 26 Die Bybel n Boek van akkurate profesie Deel 6 29 Ons beskou die w ereld 30 Vir gesinsbespreking 32 Hulp om suksesvol te wees op skool

3 Raak gemotiveerd Om gemotiveerd te wees in enige strewe, moet jy die praktiese waarde daarvan besef. WATTER praktiese waarde het skoolopleiding? Wel, dit sal jou help om wysheid te verkry, en die Bybel se: Wysheid dien as n beskerming (Prediker 7:12). Hoe so? Ter toeligting: Stel jou voor dat jy deur n gevaarlike buurt loop. Wat sou jy verkies om alleen te loop of saam met n groep vriende wat jou kan beskerm indien nodig? As jy n goeie opvoeding het, het jy altyd talle sterk vriende aan jou sy. Dit sluit in: Denkvermoe. Skoolopleiding kan jou help om te ontwikkel wat die Bybel gesonde verstand en goeie oordeel noem (Spreuke 3:21, Contemporary English Version). As jy hierdie vermoens aanleer, sal dit jou help om probleme self op te los en om nie altyd op ander staat te maak om dit vir jou te doen nie. Sosiale vaardighede. Die Bybel spoor Christene aan om eienskappe soos lankmoedigheid en selfbeheersing aan te kweek (Galasiers 5:22, 23). Aangesien jy op skool met n verskeidenheid mense te doen het, het jy baie geleenthede om hierdie eienskappe aan te kweek, tesame met verdraagsaamheid, respek en empatie eienskappe wat jou tot voordeel sal strek wanneer jy volwasse is. Praktiese opleiding. Skool kan jou die waarde van n goeie werketiek leer, wat jou sal help om werk te kry en dit te behou. En hoe meer jy leer omtrent die we- reld om jou, hoe makliker sal dit wees om te weet wie jy is en wat jy glo (Spreuke 14:15). En d ıt sal jou help om jou oortuigings te verdedig op n respekvolle manier. 1 Petrus 3:15. Die slotsom: Aangesien jy skoolopleiding moet kry, sal dit jou beslis nie help om te tob oor die dinge op skool waarvan jy nie hou nie. Raak eerder gemotiveerd deur na te dink oor die voordele wat hierbo genoem word. Jy sal moontlik selfs aan nog n paar voordele kan dink! Maak n begin! Dink na oor wat vir jou die hoofrede is om suksesvol te wees op skool. Praktiese opleiding Sosiale vaardighede Denkvermoe Goeie onderwysers word waardeer! My ekonomieonderwyser op hoerskoolkonby nfinansi ele instelling gewerk het, maar hy het verkies om onderwys te gee by ons hoerskool in die middestad, waar die meeste kinders nie in ekonomie belanggestel het nie. Nogtans het hy die vak met eenvoud en humor geleer,enop nmanierwatvirons interessant was. Eenkeer het hy selfs my ma gebel om vir haar te se hoe goed een van my opstelle was. Wanneer leerders hom gevra het waarom hy by ons skool onderrig, het hy gesedatditdiebesteplekis waar hy nog gewerk het. Hy het ons verstaan, was besorg oor ons en het ons geprys. Hy was die beste onderwyser wat ek nog ooit gehad het! Reyon, Verenigde State. Ontwaak! Oktober

4 Raak georganiseerd Die bietjie moeite wat dit verg om georganiseerd te raak, kan groot voordele meebring meer tyd, minder stres en beter punte. STEL jou voor dat jy by n winkel inloop om een item te koop, maar al die handelsware staan deurmekaar op die rakke. Hoe lank sal dit jou neem om te kry waarvoor jy soek? Sal jy dit nie makliker vind as die items netjies op n spesifieke plek gepak is en die rye duidelik gemerk is nie? Jy kan jou skoolloopbaan op n soortgelyke manier benader. Hoe? Stel n rooster op. Eenkeer het ek heeltemal vergeet van my huiswerk en ek het nie my takies by die huis gedoen nie omdat ek die hele naweek by n vriend gekuier het, sedie18-ja- rige Zachary, van die Verenigde State. Die Maandag moes ek my onderwysers smeek om my nbietjiemeertydtegeeomdiewerkte doen. Nou maak ek lysies wat my help om te onthou wat ek moet doen. Celestine, n jong vrou in Papoea-Nieu-Guinee, het ook gevind dat dit nuttig is om dinge neer te skryf. Sy se oor haar skooldae: Ek het n rooster opgestel vir al my bedrywighede, insluitende huiswerk, eksamen en sosiale geleenthede. Dit het my gehelp om prioriteite te stel en sperdatums te haal. Wenk: Maak n lys in n notaboekie van alles wat jy moet doen, of hou dit op jou selfoon of op n ander elektroniese toestel. Moenie uitstel nie. Dit is maklik om te s e: Ek sal dit later doen. Maar dit is beter om dinge so gou as moontlik te doen veral jou huiswerk. Wenk: Maak n punt daarvan om jou huiswerk te doen sodra jy by die huis kom, voordat jy die TV aanskakel of enige ander vorm van ontspanning geniet. Organiseer jou skoolgoed. Het jy al in die klas gekom en besef dat jy jou notaboek, pen of boeke vergeet het? Jy kan hierdie probleem vermy! Hoe? Ek het my skooltas altyd vroegtydig gepak, se Aoeng Mio Miat, n jong man in Mianmar. Wenk: Hou jou skooltas of rugsak netjies sodat jy dinge makliker kan vind. Die slotsom: As jy georganiseerd raak, sal jy minder stres he, want jy sal nie dinge vergeet, laat wees en voel dat jy nooit genoeg tyd het vir ander belangrike dinge nie. Maak n begin! Dink aan een gebied waarop jy meer georganiseerd moet raak. Vra dan een van jou ouers of n vriend om saam met jou te probeer dink aan n paar maniere waarop jy kan verbeter.!"#2 4 HIERDIE TYDSKRIF WORD UITGEGEE om diehelegesinintelig.dittoonhoeom vandag se probleme die hoof te bied. Dit lewer verslag oordienuus,vertelvanmenseinbaielande,ondersoek godsdiens en die wetenskap. Maar dit doen nog meer. Dit delf dieper as die oppervlak en wys op die ware betekenis van aktuele gebeure; tog bly dit altyd neutraal wat die politiek betref en verhef dit nie een ras bo n ander nie. Maar bowenal bou hierdie tydskrif vertroue op in die Skepper se belofte van n vreedsame en veilige nuwe wereld wat die huidige bose, wettelose stelsel van dinge binnekort gaan vervang. Hierdie publikasie word nie verkoop nie. Dit word voorsien as deel van n wereld- wye Bybelonderrigtingswerk wat deur vrywillige bydraes ondersteun word. Tensy anders aangedui, kom Skrifaanhalings uit die Nuwe Wereld-vertaling van die Heilige Skrif. Die afkorting NW staan vir die Engelse New World Translation of the Holy Scriptures With References. Awake! (ISSN X) is published monthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.; L. Weaver, Jr., President; G. F. Simonis, Secretary- Treasurer; 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY Printed in South Africa by Watch Tower Bible and Tract Society, 1 Robert Broom Drive East, Rangeview, Krugersdorp, Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Alle regte voorbehou. Vol. 93, No. 10 Monthly AFRIKAANS

5 Kry hulp n Ondersteuningstelsel is nie net belangrik terwyl jy op skool is nie, maar is ook noodsaaklik in jou toekomstige strewes as n volwassene. WIE kan jou help in jou pogings om suksesvol te wees op skool? Gesinslede. Wanneer ek hulp nodig gehad het met my huiswerk, sebruna, n18-jarige meisie in Brasilie, het my pa die inligting aan my verduidelik en vrae gevra om my te laat dink. Maar hy het my die antwoorde self laat vind. Wenk: Jy kan begin deur een van jou ouers te vra hoe goed hy of sy gevaar het in die vak waarmee jy sukkel. As jou ouer goed daarin gevaar het, is hy of sy dalk die regte persoon om jou te help. Onderwysers. Die meeste onderwysers is bly as n leerder goed wil doen op skool en sal hom of haar met graagte help. Wenk: Se eenvoudig vir jou onderwyser: Ek sukkel met hierdie vak, maar ek wil dit graag onder die knie kry. Wat stel u voor? Mentors. Dalk kan n goeie huisvriend jou help. So n reeling kan twee voordele inhou: Eerstens, jy sal die hulp kry wat jy nodig het; en tweedens, jy sal leer om op iemand anders staat te maak wanneer dit nodig is n benadering wat jou tot voordeel sal strek wanneer jy volwasse is. Om die waarheid te se, in die meeste gevalle hang sukses af van n spanpoging, nie van die pogings van een persoon nie. Spreuke 15:22. Dalk kan n ouer broer of suster jou ook help. Wenk: Vra jou ouers wie moontlik n goeie mentor vir jou sal wees. Die slotsom: Daar is niks mee verkeerd om hulp te vra nie! Maak n begin! Maak n lys van twee of drie rolmodelle mense na wie jy opsien. Sal enige van hierdie persone jou met jou skoolwerk kan help? My gunstelingonderwyser My gunstelingonderwyser was baie streng, maar almal het hom gerespekteer. Hy was entoesiasties. Hy het gebare gemaak en op en af geloop in die klaskamer terwyl hy gepraat het. Hy het die vermoe gehad om almal by klasbesprekings te betrek. As jy iets nie verstaan het nie, het hy dit geduldig verduidelik totdat jy dit wel verstaan het. Hy het herhaaldelik vir ons gesedathyonsvraeverwelkom. Hy het gesedat vrae hom nie net help om te sien wat ons nie verstaan nie, maar hom ook help om n beter onderwyser te word. Hy het persoonlike belangstelling in elke leerder getoon. Baie leerders het n a net een jaar in sy klas besluit om n loopbaan te volg in rekeningkunde die vak waarin hy onderrig gegee het! Alana, Australie. TALE: Afrikaans, Albanees, Amharies, Arabies, Armeens, Bislama, Bulgaars, Cebuano, Chichewa, Chinees (Tradisioneel) (oudio net in Mandaryns), Chinees (Vereenvoudig), Chitonga, Cibemba, Deens, Duits, Engels, Estnies, Ewe, Fidjiaans, Fins, Frans, Georgies, Goedjarati, Grieks, Hebreeus, Hiligaynon, Hindi, Hongaars, Ibo, Iloko, Indonesies, Italiaans, Japannees, Joroeba, Kanarees, Kinyarwanda, Kirgies, Kirundi, Koreaans, Kroaties, Letties, Lingala, Litaus, Malabaars, Malgassies, Maltees, Masedonies, Mianmees, Nederlands, Noors, Oekra ıns, Oerdoe, Pandjabi, Pools, Portugees, Rarotongaans, Roemeens, Russies, Samoaans, Sepedi, Serwies, Shona, Silozi, Singala, Slowaaks, Sloweens, Spaans, Suid-Sotho, Swahili, Sweeds, Tagalog, Tamil, Thai, Tok Pisin, Tongaans, Tsjeggies, Tsonga, Tswana, Turks, Twi, Vietna- mees, Xhosa, Yslands, Zulu CD is ook beskikbaar. CD (MP3-formaat) is ook beskikbaar. Oudio-opnames is ook beskikbaar by WIL JY GRAAG VERDERE INLIGTING OF N GRATIS TUISBYBELSTUDIE HE? Stuur asseblief jou versoek aan Jehovah se Getuies by een van die adresse hieronder. Vir n volledige lys adresse, sien Amerika, Verenigde State van: 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY Australie: PO Box 280, Ingleburn, NSW Brittanje: The Ridgeway, London NW7 1RN. Ghana: P. O. Box GP 760, Accra. Kanada: PO Box 4100, Georgetown, ON L7G 4Y4. Kenia: P.O. Box 21290, Nairobi. Malawi: Box 30749, Lilongwe 3. Mosambiek: Caixa Postal 2600, Maputo. Nigerie: P.M.B. 1090, Benin City , Edo State. Suid-Afrika: Privaatsak X2067, Krugersdorp, Zambie: Box 33459, Lusaka Zimbabwe: Private Bag WG-5001, Westgate. Ontwaak! Oktober

6 Bly gesond As jy na jou gesondheid omsien, kan jy beter vaar op skool en selfs jou lewensgehalte verbeter. DIT maak beslis sin om na die liggaam wat God jou gegee het, om te sien (Psalm 139: 14). Ter toeligting: Stel jou voor dat jy n motor besit, maar nooit moeite doen om dit in stand te hou nie. Die motor sal vroeer of later gaan staan. Dieselfde kan met jou liggaam gebeur. Watter soort instandhouding het jy nodig? Rus. As jy nie genoeg slaap kry nie, kan dit jou afgerem laat lyk en jou lusteloos, verward en selfs terneergedruk laat voel. Daarenteen sal genoeg rus jou meer energie gee. Dit kan ook jou fisiese groei versnel, jou breinfunksie verbeter, jou immuunstelsel versterk en jou emosioneel beter laat voel. Beslis baie voordele vir iets wat so min moeite verg! Wenk: Probeer indien moontlik om elke aand dieselfde tyd te gaan slaap. Voeding. Tieners groei vinnig. Byvoorbeeld, tussen die ouderdom van 10 en 17 verdubbel die meeste seuns se maer liggaamsmassa. Meisies gaan ook deur n stadium waartydens hulle vinnig opskiet. n Groeiende liggaam het baie voedingstowwe en energie nodig. Maak seker dat jy jou liggaam die nodige voeding gee. Wenk: Moenie ontbyt oorslaan nie. As jy brandstof inneem voordat jy skool toe gaan, kan dit jou help om jou konsentrasie en jou korttermyngeheue te verbeter. Oefening. Die Bybel se: Oefening is goed vir jou liggaam (1 Timoteus 4:8, Contemporary English Version). Dit kan jou spiere en gebeente versterk, jou meer stamina gee, jou help om jou gewig te beheer, jou verstandelike vermo ens verbeter, jou immuunstelsel versterk, stres verlig en jou gemoedstemming verbeter. Oefening kan natuurlik ook pret wees, aangesien dit bedrywighede kan insluit wat jy geniet! Die slotsom: Genoeg slaap, die regte voeding en matige oefening sal jou help om jou enjin aan die gang te hou. En dit sal jou weer help om beter op skool te presteer. Maak n begin! Begin met n redelike oefenprogram. Hou n maand lank boek van jou slaap- en eetgewoontes, en kyk watter veranderinge jy moet aanbring. Nadat ek n ent gaan stap het, voel dit of ek meer energie het selfs as ek moeg was voordat ek gaan stap het. Jason, Nieu-Seeland. Volgens my het God kos gemaak as brandstof vir ons liggaam, en ek wil die beste brandstof in myne sit! Jill, Verenigde State. Ek gaan draf drie keer per week, en twee keer per week stap ek of ry ek fiets. Oefening gee my meer energie en verlig stres. Grace, Australie. Vir meer inligting oor jou gesondheid, sien hoofstuk 10 van die boek Vrae wat jongmense vra Antwoorde wat werk, Deel 1, uitgegee deur Jehovah se Getuies. 6 Ontwaak! Oktober 2012

7 Stel n doelwit Jou skoolopleiding sal meer vir jou beteken en jy sal dit meer geniet as jy weet wat jy met jou opvoeding wil bereik. AS JY nie weet wat jy met jou skoolopleiding wil bereik nie, is dit soos om n wedloop te hardloop op n baan wat geen wenstreep het nie. Die Bybel se: Jy moet weet waarheen jy op pad is (Spreuke 4:26, Contemporary English Version). n Doelwit kan jou help om gefokus te bly en kan die oorgang van skool na die arbeidswereld vir jou maklikermaak.hoekanjy ndoelwitstel? Vra jou af: Hoe gaan ek n bestaan maak? Moenie uitstel om hierdie vraag te beantwoord nie. Beplan eerder vroegtydig. Waarom? Dink so daaraan: As jy wil gaan reis, moet jy eers besluit waarheen jy wil gaan. Dan sal jy n kaart raadpleeg en besluit op die beste roete. Jy kan jou skoolopleiding op soortgelyke wyse benader. Besluit watter soort werk jy wil doen, en kies dan vakke wat jou sal help om jou doelwit te bereik. Waarskuwing: Baie jongmense is so vasbeslote om slegs die werk te doen waarvan hulle die meeste hou soos om byvoorbeeld n professionele musikant te word dat hulle die gedagte aan enige ander soort werk ondraaglik vind. Wat is n beter benadering? 1. Kyk na jou vermoens. Byvoorbeeld, geniet jy dit om dinge vir ander te doen of om ander te help? Is jy goed in werktuigkunde? syfers? finansies? herstelwerk? 2. Kyk na jou opsies. Watter soort werk pas goed by jou vermoens? Dink aan verskeie opsies eerder as om net op jou droomwerk te konsentreer. En dink prakties. Byvoorbeeld, is die soort werk wat jy wil doen, iets wat jy ook op ander plekke kan doen as jy trek? Sal die opleiding wat jy nodig het, jou diep in die skuld dompel? 3. Kyk na jou geleenthede. Wanneer jy weet watter soort werk jy wil doen, moet jy kyk of daar werksgeleenthede op die plaaslike arbeidsmark is. Ken jy enige moontlike werkgewers? Indien wel, bied hulle vakleerlingskappe aan? Is daar kursusse vir beroepsopleiding? Wenk: Praat met jou ouers, onderwysers en volwasse vriende. Doen navorsing by die biblioteek en op die Internet. Die slotsom: As jy n doelwit het, sal dit rigting en betekenis aan jou opvoeding gee. Maak n begin! Dink nou, terwyl jy nog op skool is, na oor die drie punte wat hierbo genoem word. Skryf jou doelwitte neer en bespreek dit met jou ouers. Jy het dalk opgelet dat hierdie reeks dikwels na die Bybel verwys het toe die sleutels tot n suksesvolle skoolloopbaan bespreek is. Die uitgewers van hierdie tydskrif, Jehovah se Getuies, glo dat die Bybel onderrigting om reg te lewe, bevat (2 Timoteus 3:16, Good News Translation). Dit bevat praktiese raad virdiedaaglikselewe nienetbydieskool nie, maar ook by die werk, in die gesin en elders. Vir meer inligting oor hoe die Bybel jou kan help, kan jy die webwerf besoek en bladsy 32 van hierdie tydskrif raadpleeg.

8 Wat ouers kan doen Daar was te veel leerders in een klaskamer! Daar was geen waaiers nie, en die hitte was versmorend. Luis, Bolivia. Ons skool het min onderwysers gehad, en daarom het leerders nie persoonlike aandag ontvang nie. Die skool het nie landkaarte, laboratoriumtoerusting of n biblioteek gehad nie. Dorcus, Mianmar. Die meeste van my onderwysers het gesukkel om die klas in toom te hou. Soms was die klas heeltemal onbeheerbaar, wat dit nog moeiliker gemaak het om te studeer. Nina, Suid-Afrika. SOOS die aanhalings hierbo toon, maak die omstandighede in party skole dit baie moeilik om te leer. Hoe kan jy as n ouer jou kinders help om die beste te maak van hulle skoolopleiding ten spyte van die uitdagings? Hier is n paar wenke. Le inisiatief aan die dag. Moenie op die probleme konsentreer nie waarvan die meeste waarskynlik buite jou beheer is konsentreer eerder op wat jy kan doen. As dit lyk of jou kind met n sekere vak sukkel of te veel huiswerk kry, kan julle saam aan n paar oplossings probeer dink. Byvoorbeeld, moet jy n beter studeerplekkie by die huis inrig? Het jou kind hulp nodig om n rooster op te stel sodat hy of sy die belangrikste take gedoen kan kry? Sal hy of sy baat vind by ekstra lesse? Vir verdere wenke kan jy moontlik met jou kind se onderwyser en voorligter gesels. Beskou hierdie persone as jou bondgenote, nie jou teenstanders nie. Help jou kind om gefokus te bly op die doel van opvoeding. Opvoeding moet jou kind help om n goed afgeronde, verantwoordelike volwassene te word. Die doel moenie wees om net te leer hoe om rykdom te verkry nie. Tog toon navorsing dat talle jongmense geleerdheid nastreef met hierdie einste doelwit in gedagte om ryk te word. Die Bybel bevorder n gebalanseerde beskouing van materiele dinge. Hoewel dit erken dat geld as n beskerming Opvoeding moet jou kind help om n goed afgeronde, verantwoordelike volwassene te word dien, waarsku dit ook dat di ewat...vasbesloteisomryktewees,niewaregeluksal vind nie. Prediker 7:12; 1 Timoteus 6:9. Laat jou kind uit teespoed leer. Baie onderwysers se dat leerders wel moeilik kan wees om te hanteer, maar dat ouers selfs moeiliker kan wees. Party ouers is gou om in te meng en te kla as hulle seun of dogter in die moeilikheid kom of swak vaar in n toets. n Verslag in die tydskrif Time haal byvoorbeeld n kollegeprofessor aan wat al studente gehad het wat hulle ouers in die klaskamer op hulle selfoon bel om te kla oor slegte punte en wat die selfoon dan, gedurende die klas, vir haar 8 Ontwaak! Oktober 2012

9 Beskou jou kind se onderwyser as jou bondgenoot, nie jou teenstander nie gee omdat die ouer iets omtrent die saak wil doen. En ouers het al vir haar gese dat hulle baie geld vir hulle kind se opvoeding betaal en het geımpliseer dat niks anders as n A vir hulle aanvaarbaar is as rente op hulle belegging nie. Baie onderwysers s e dat leerders wel moeilik kan wees om te hanteer, maar dat ouers selfs moeiliker kan wees Sulke ouers doen hulle kinders nie n guns nie. Trouens, pleks van hulle kinders te red, keer hulle dat hulle kinders die werklikheid daarvan ervaar om besluite te maak, te misluk en self die gevolge van slegte besluite te dra, skryf Polly Young-Eisendrath in haar boek The Self-Esteem Trap. Sy voeg by: As ouers te veel inmeng om probleme vir hulle kinders op te los terwyl die kinders agteroorsit en niks doen nie, sal die ouers sterker word, maar die kinders sal swakker word en nie op hulle eie bene kan staan nie. Wees redelik wanneer dit kom by hoeveel opvoeding jou kind moet ontvang. Soos vroeer genoem is, kan opvoeding jou kind help om n verantwoordelike volwassene te word (Genesis 2:24). Maar hoeveel opleiding het jou kind hiervoor nodig? Moenie aanneem dat jou kind universiteit toe moet gaan om eendag n goeie bestaan te kan maak nie. Daar is ander opsies wat nie so duur is nie. Trouens, in party gevalle kan persone met n ambag net so n goeie bestaan maak soos diegene met n universiteitsgraad. Die slotsom: Skole is nie volmaak nie, en kinders kom vandag voor uitdagings te staan wat net n paar dekades gelede ongehoord was. Maar met jou ondersteuning kan jou kind suksesvol wees op skool! Julle kan gerus die wenke op bladsye 3 tot 7 van hierdie tydskrif as n gesin bespreek. Ontwaak! Oktober

10 Die stryd teen vetsug onder jongmense VOLGENS die Amerikaanse Departement van Gesondheid en Menslike Dienste het die aantal adolessente wat oorgewig is, tussen 1980 en 2002 verdriedubbel en het die aantal kinders tussen nege en twaalf wat oorgewig is, meer as verdubbel. Vetsug onder kinders kan oor die langtermyn die risiko vergroot dat hulle onder meer hoe bloeddruk, suikersiekte, hartsiekte en verskeie soorte kanker sal opdoen. Vetsug onder kinders hou moontlik met n aantal faktore verband, insluitende n sittende lewenstyl, reklameveldtogte wat op jongmense gerig is en die beskikbaarheid en bekostigbaarheid van ongesonde kos. Die Amerikaanse Sentrums vir Siektebeheer se: Kinders ly aan vetsug omdat hulle te veel kilojoules inneem en nie genoeg oefening kry nie. Kinders, adolessente en volwassenes kan gerus hulle eetgewoontes ondersoek. n Paar eenvoudige maatreels kan n verskil maak, sonder dat n mens tot uiterstes hoef te gaan. Neem byvoorbeeld n jong man met die naam Mark, wat gevind het dat dit sy gesondheid en algemene welsyn grootliks bevoordeel het toe hy sy eetgewoontes verander het. Ek was vroeer verslaaf aan gemorskos, erken Mark. Ontwaak! het met Mark gepraat om uit te vind watter veranderinge hy aangebring het. Deskundiges s e dat daar n risiko van 70 persent bestaan dat jongmense wat oorgewig is, ook as volwassenes oorgewig sal wees. Wanneer het jou probleem met kos begin? Nadat ek my hoerskoolloop- baan voltooi het. Op daardie stadium het ek baie begin uiteet. Daar was twee kitskosrestaurante naby my werksplek, en daarom het ek byna elke dag middagete by een van die twee gaan eet. Dit was soveel makliker om na n kitskosrestaurant te gaan as om my eie middagete te maak. Wat het gebeur toe jy uit jou ouerhuis getrek het? My eetgewoontes het versleg. Ek kon nie kook nie, en ek het nie baie geld gehad nie; maar die kitskosrestaurant waarvan ek die meeste gehou het, was net twee blokke van my blyplek af. Vir my het dit gelyk na die maklikste en goedkoopsteopsie.ekhetnienet die verkeerde soort kos geeet 10 Ontwaak! Oktober 2012

11 nie, maar ek het ook hopeloos te veel geeet. Ek was nie tevrede met die gewone kitskosmaaltyd nie. Ek het meer skyfies, n groter koeldrank en n ekstra hamburger bestel wat ek ook al kon bekostig. Ek wou diegrootsteporsieh ewatbeskikbaar was. Wat was vir jou die keerpunt? Toe ek in my vroee 20 s was, het ek ernstig oor my gesondheid begin nadink. Ek was oorgewig. Ek het heeltyd moeg gevoel en het min selfvertroue gehad. Ek het geweet dat ek veranderinge moet aanbring. Hoe het jy jou eetgewoontes onder beheer gekry? Ek het dit stap vir stap gedoen. Ek het begin deur minder kos te eet. Ek het vir myself gese: Dis nie jou laaste ete nie; jy kan altyd weer eet. Soms moes ek my dwing om van die etenstafel af weg te stap. Maar agterna het ek goed gevoel, asof ek n oorwinning behaal het. Moes jy enige drastiese veranderinge maak? Ek het party dinge heeltemal uitgesny. Ek het byvoorbeeld opgehou om gaskoeldrank te drink en het net water begin drink. Dit was moeilik. Ek was lief vir koeldrank en het niks van water gehou nie. Nadat ek n glas water gedrink het, het ek net vir die smaak n paar slukkies sap gedrink. N a nruk het ek meer van water begin hou. Wat het jy nog gedoen? Ek het ongesonde kos met gesonde kos vervang. Ek het begin met vrugte appels, piesangs, aarbeie, bloubessies, frambose en spanspek. Ek het ook laevetprote ıene by my dieet gevoeg, soos hoender en tuna. Later het dit van my gunstelingkossoorte geword. Ek probeer meer groente eet, en minder van die res van die maaltyd. Ek vind dat ek minder geneig is om my te ooreet as ek gesonde peuselhappies tussen maaltye eet. Later was ek eintlik nie meer lus vir gemorskos nie. Eet jy glad nie meer uit nie? Nou en dan gaan eet ek nog uit. Maar dan let ek op hoeveel ek eet. As die porsie te groot is, vra ek n brakkiesakkie. Dan sit ek die helfte van die kos daarin voordat ek begin eet. Sodoende eet ek n redelike porsie en nie te veel net omdat ek skuldig voel om kos op my bord te los nie. Hoe het jy baat gevind by die veranderinge wat jy gemaak het? Ek het gewig verloor, en ek het meer energie. Ek het n beter selfbeeld. Bowenal voel ek gelukkig omdat ek weet dat ek God, wat my die gawe van die lewe gegee het, eer deur na my gesondheid om te sien (Psalm 36:9). Ek het gedink dat n gesonde lewenswyse vervelig sou wees. Maar nou sal ek dit vir niks in die wereld verruil nie! Ontwaak! staan nie enige spesifieke dieet voor nie. Elke persoon moet sy opsies noukeurig oorweeg en n dokter raadpleeg voordat hy persoonlike besluite in verband met sy dieet neem. Vermy gewilde maar potensieel gevaarlike diete.

12 n Besoek aan laaglandgorillas N A Planken-Kooij/YAY Micro/age fotostock AFRIKA 12 SENTRAAL-AFRIKAANSE REPUBLIEK Dzanga-Ndoki- Nasionale Park I N DIE hart van die ekwatoriale reen- woud van die Sentraal-Afrikaanse Republiek is daar n natuurskat wat min mense al gesien het. Ons het 12 uur lank oor rowwe terrein gery na die Dzanga-Ndoki- Nasionale Park, n ongerepte natuurreservaat in die suidwestelike uithoek van die land, tussen Kameroen en die Republiek van die Kongo. Ons doel was om Makumba, n westelike-laaglandgorilla, en Makumba se familie te ontmoet. Ons gids het vir ons geseombyme- kaar te bly en op die uitkyk te wees vir olifante, aangesien ons op paadjies sou stap wat hulle elke dag gebruik op soek na kos. Maar ons was nie net bekommerd oor olifante nie. As n gorilla julle storm, het ons gids ons gewaarsku, moet julle stilstaan en afkyk. Hy sal julle nie seermaak nie; hy sal net n groot geraas maak. Moenie oogkontak met hom maak nie. Om die waarheid te se, ek vind dat dit help om eenvoudig my oe toe te maak. Ons en ons gids is gelei deur n spoorsnyer van die BaAka-volk, wat as pigmee beskou word weens hulle fisiese kenmerke en klein gestalte. n Bekwame plaaslike spoorsnyer kan die

13 n Westelike-laaglandgorilla kan 1,8 meter hoog word en meer as 200 kilogram weeg Juan Carlos Mu noz/age fotostock Werklike grootte van n volwasse gorilla se hand. Hoe groot is jou hand in vergelyking daarmee? DIELEWEVANDIEGORILLA Ons gids het verduidelik dat gorillas hulle groot liggaam een spruit, takkie en blaar op n slag bou. Hulle eet ook insekte en vrugte en le soms tot vier kilometer per dag af op soek na kos. Die familie slaap soms op die grond of bou neste in bome. Die dominante mannetjie word n silwerrug genoem, aangesien die pels op sy rug grys word namate hy ouer word. Die silwerrug slaap gewoonlik op die grond om sy familie te beskerm. Om die gorillas aan mense gewoond te laat raak, besoek spoorsnyers hulle elke dag oor n tydperk van ten minste vyf jaar. Gorillas wat aan mense gewoond geraak het, kan dan besoek word deur toeriste, wie se parktoegangsgeld help om die koste van navorsing en van die bewaring van hierdie bedreigde spesie te dek. 13

14 FLPA/Terry Whittaker/age fotostock skuuste diere met behulp van die geringste tekens, reuke en geluide opspoor. Swerms irriterende mopaniebye het ons omring. Ons het gesukkel om by te hou terwyl ons spoorsnyer met gemak deur die digte plantegroei beweeg het. Kort voor lank het ons spoorsnyer ons deur ongerepte woud geneem waar min Westerlinge hulle al bevind het. Toe het hy skielik gestop en met sy arms beduie na n stuk woud naby ons paadjie. Daar kon ons platgedrukte bosse en gras sien waar jong gorillas gespeel het, asook geknakte en gestroopte takke die oorblyfsels van die oggend se peuselhappies. Ons opgewondenheid het toegeneem terwyl ons verder gestap het. N a omtrent drie kilometer het die spoorsnyer sy pas verslap. Omdat hy die gorillas nie wou laat skrik nie, het hy n klak-klakgeluid metsytonggemaak.onshet ndiepgegrom naby ons gehoor, asook die geluid van takke wat breek. Ons gids het vir ons beduie om stadig vorentoe te beweeg. Sy het haar vinger op haarlippegesitomtewysdatonsdoodstil moet bly. Toe het sy aangedui dat ons moet hurk en het sy deur die bome na iets gewys. Ongeveer agt meter voor ons, het ons hom gesien dit was Makumba! Die woud wat vroeer vol geluide was, was nou tjoepstil, en ons kon net ons hartklop hoor. Ons het natuurlik gewonder: Sal Makumba storm? Makumba het sy leeragtige gesig na ons toe gedraai, en nadat hy ons skynbaar ongeerg opgesom het, het hy ons met n gaap verwelkom. Ons was natuurlik baie verlig! Hoewel die naam Makumba in die Aka-taal Vinnig beteken, het Makumba gedurende ons besoek sy ontbyt luilekker gesit en eet. Naby hom het twee jong gorillas gestoei en mekaar gekielie. Sopo, n tien maande oue gorillatjie met pieringoe, het gespeel naby sy ma, Mopambi, wat hom saggies nader getrek het wanneer sy grenslose nuuskierigheid hom buite grypafstand laat beweeg het. Die res van die familie het blare en die sagte binnekant van takke geeet of in groepe gespeel. Soms het hulle vlugtig na ons gekyk, maar dan weer belangstelling verloor en verder gespeel. N a n uur was dit tyd om te vertrek. Dit het gelyk of Makumba dieselfde gevoel het, aangesien hy een keer gegrom het, hom met sy massiewe arms opgelig het en in die woud verdwyn het. Binne sekondes was die hele familie weg. Hoewel ons besoek aan hierdie pragtige diere maar kort was, sal die ondervinding ons jare lank bybly. 1. Leer in toneel Spinnerak in toneel C. ANTWOORDE OP VRAE OP BLADSYE 30 EN Ontwaak! Oktober 2012

15 IS DIT ONTWERP? Die sensors van die Melanophila-kewer Bosbrande skrik die meeste diere af, maar nie die Melanophila-kewer nie. Hy word daardeur aangetrek. Waarom? Omdat bome wat pas gebrand het, vir hierdie insektedieidealeplekisomhulleeierstel e. Wat meer is, brande verdryf roofdiere, wat dit vir die kewer moontlik maak om in veiligheid te eet, te paar en eiers te le. Maar hoe vind hierdie kewers bosbrande in die eerste plek? Dink hieraan: Op sy lyf, langs sy middelste pote het die kewer reseptororgane, oftewel sensors, wat gevoelig is vir die infrarooistraling van n bosbrand. Die straling verwek hitte in die reseptororgane en lei die kewer dan in die rigting van die vlamme. Maar hierdie kewers het ook ander sensors in hulle gereedskapskissie wat hulle help om brande op te spoor. Wanneer hulle gunstelingbome brand, bespeur die kewers se antennas klein hoeveelhede van sekere chemikaliee wat deur brande in die lug vrygestel word. Volgens party navorsers kan die kewers hulle rookverklikker -antennas gebruik om selfs net een smeulende boom meer as 0,8 kilometer van hulle af te vind. Danksy die kombinasie van hierdie vermoens kan die kewers bosbrande blykbaar oor n afstand van meer as 48 kilometer bespeur en vind! Navorsers bestudeer die Melanophilakewer se reseptororgane en antennas om Die kewer se infrarooireseptors toestelle te verbeter wat infrarooistraling en vuur opspoor. Konvensionele hoeresolusie- infrarooisensors moet koel gehou word, en die kewer sal wetenskaplikes moontlik help om beter sensors te ontwikkel wat teen kamertemperatuur kan funksioneer. Die kewer se antennas het ingenieurs geınspireer om sensitiewer brandverklikkerstelsels te ontwikkel wat kan onderskei tussen die byprodukte van bosbrande en ander chemiese samestellings. Navorsers is verstom deur die unieke manier waarop die Melanophila-kewer n plek vind om eiers te le. Hoe het die kewers hierdie vermoe ontwikkel? vra E. Richard Hoebeke, n kewerkenner aan die Cornelluniversiteit, in die Verenigde State. Eintlik weet ons maar min van insekte met uiters sensitiewe en ingewikkelde sensoriese meganismes. Wat dink jy? Het die Melanophila-kewer se vermoe om bosbrande te bespeur deur middel van evolusie ontstaan? Of is dit ontwerp? Foto van kewer: Stephen Luk; infrarooireseptors: Volker Steger/Photo Researchers, Inc.

16 JONGMENSE VRA Wat kan ek van die huwelik verwag? DEEL 2 IN ONS VORIGE NOMMER het ons van die voordele en uitdagings bespreek wat jy van die huwelik kan verwag. IN HIERDIE NOMMER sal ons bespreek waarom jy die onverwagtemoetverwag. Maak n O in die blokkies wat van toepassing is, en nommer dit dan in die volgorde van wat virjoudiebelangriksteis. My toekomstige huweliksmaat moet... O fisies aantreklik wees my goed oor myself laat voel dieselfde doelwitte as ek he van dieselfde ontspanning as ek hou 16 Ontwaak! Oktober 2012

17 As jy op soek is na n huweliksmaat, is daar niks verkeerd met die verwagtinge wat op die vorige bladsy genoem word nie. Dalk sal jy selfs iemand vind wat aan al hierdie verwagtinge voldoen. Maar dit is n feit dat mense met verloop van tyd verander en omstandighede ook. Die slotsom: Om n sukses van die huwelik te maak, moet jy die onverwagte verwag. Die goeie nuus. Party onverwagte aspekte van die huwelik kan n aangename verrassing wees. Noudat ons getroud is, het ek n dieper waardering vir Maria se sin vir humor as toe ons uitgegaan het. Omdat ons onsself nie te ernstig opneem nie, lyk die probleme waarvoor ons te staan kom, nie so groot nie. Mark. Die minder goeie nuus. Party onverwagte aspekte van die huwelik kan onaangenaam wees. Kyk na n voorbeeld. Van die name in hierdie artikel is verander. Gestel jy en jou toekomstige huweliksmaat wil graag sendingwerk in n ander land gaan doen, maar nadat julle getroud is, ontwikkel jou maat n ernstige gesondheidsprobleem wat julle doelwit onbereikbaar maak. So iets kan natuurlik gebeur, aangesien die Bybel se: Slegte dinge gebeur met almal! (Prediker 9: 11, Holy Bible Easy-to-Read Version). Jy sal ongetwyfeld bekommerd wees oor jou maat se gesondheidsprobleem en teleurgesteld omdat julle nie julle doelwit sal kan bereik nie. As so n onverwagte situasie egter ontstaan, sal jy die werklikheid eenvoudig moet aanvaar en jou daarby moet aanpas. Jy het immers met n persoon getrou, nie met n doelwit nie. Die slotsom: Die Bybel se tereg dat di ewat trou, n mate van verdrukking sal ervaar (1 Korintiers7:28).Somsisditonverwagteom- standighede wat tot hierdie verdrukking aanlei- ding gee. Hoe kan jy jou op die onverwagte voorberei? As jy trou, sal jy twee dinge nodig he. WAT JOU PORTUURS S E Sirvan Paartjies wat uitgaan, ignoreer soms die waarskuwingsliggies in hulle verhouding. Dit is gevaarlik. n Mens kan op die ou end ongelukkig getroud wees en voel dat jy slegs weer gelukkig kan wees as jy skei van die persoon waarsonder jy eens gedink het jy nie kan lewe nie. Danielle Baie mense trou net omdat hulle dink dat daar van hulle verwag word om teen n sekere ouderdom getroud te wees. Maar ek het al gehoor dat mense se dis verstandig om te wag, want jongmense verander in baie opsigte. Selfs gelukkige egpare het al gese hulle wens dat hulle n bietjie langer gewag het.

18 1. N REALISTIESE BESKOUING Ongeag hoe goed jy en jou toekomstige huweliksmaat by mekaar pas, julle moet verwag dat julle nie altyd oor alles sal saamstem nie. julle nie altyd dieselfde prioriteite sal he nie. julle nie altyd van dieselfde bedrywighede sal hou nie. julle nie altyd smoorverlief sal voel nie. Situasiessoosdi e wat hierbo genoem word, is algemeen. Maar dit sal nie julle huwelik verwoes tensy julle dit toelaat nie! Onthou, die Bybel se dat die liefde alles verduur en nooit faal nie. 1 Korintiers 13:4, 7, 8. Lewenswaarheid: Op die ou end is dit nie die probleme waarvoor julle te staan kom nie, maar die manier waarop julle dit hanteer wat sal bepaal of julle huwelik n sukses sal wees of nie. Kolossense 3: TOEGEWYDHEID As jy en jou maat vasbeslote is om by mekaar te bly, ongeag wat gebeur, sal julle beter in staat wees om onverwagte storms te deurstaan. Matteus 19:6. Party beweer dat toegewydheid n huwelik n las maak. Maar in werklikheid doen toegewydheid die teenoorgestelde! Dit verleen stabiliteit aan julle verhouding. Wanneer die onverwagte gebeur, sal jy en jou maat oplossings soek, nie die naaste uitgang nie. As julle toegewyd wil wees, moet julle n realistiese beskouing van die huwelik he, nie n idealistiese beskouing nie. Om die verskil toe te lig, kan jy die volgende oefening doen. VRA JOU OUERS Watter onverwagte se eninge het julle geniet en voor watter onverwagte uitdagings het julle te staan gekom toe julle pas getroud was? Hoe kan ek my voorberei op die onverwagte as ek eendag trou? 18 Ontwaak! Oktober Stel jou voor dat jy n gratis vliegkaartjie het waarmee jy na enige plek in die wereld kan reis. Watter bestemming sal jy kies, en waarom? Bestemming: Rede: natuurskoon kultuur klimaat ontspanning iets anders 2. Stel jou voor dat dit n enkelkaartjie is en dat die bestemming jou permanente blyplek gaan wees. Watter bestemming indien enige sal jy nou kies? Bestemming: of ek sal bly waar ek is. In die oefening hierbo het jy waarskynlik twee verskillende bestemmings gekies. En al het jy dieselfde bestemming gekies, moes jy waarskynlik ander dingeoorweegtoejyjou tweede keuse moes maak. Eerder as om jou voor te stel dat jy n vakansieganger is wat op n strand le of op n staptog in die berge is, moes jy jou voorstel dat jy iemand is wat daar woon en wat die voordele sowel as die uitdagings van die daaglikse lewe ondervind. Dit is hoe jy aan die huwelik moet dink. En onthou, met verloop van tyd kan omstandighede verander. Jy en jou huweliksmaat sal ongetwyfeld ook verander. Julle sukses sal grootliks afhang van julle vermoe om die onverwagte te verwag en sulke situasies die hoof te bied wanneer dit ontstaan. Iets om oor te dink: Hoe goed hanteer jy onverwagte situasies wat nou, terwyl jy nog ongetroud is, ontstaan? Vind meer hulp vir tieners op die webwerf

19 Ontstellende nuusberigte en jou kinders My 11-jarige dogter hou nie daarvan om na die nuus te kyk nie. Sy kry dikwels nagmerries oor wat sy gesien het. Sy het eenkeer na n berig gekyk van iemand wat een van sy familielede onthoof het. Daardie aand het sy gedroom dat sy ook onthoof word. Quinn. My swaer se sesjarige dogtertjie het berigte gesien van tornado s elders in die land. Sy was nog weke daarna doodbang. Sy het my n aantal kere gebel omdat sy oortuig was dat n tornado hulle sou tref en dat sy sou sterf. Paige. MAAK nuusberigte jou kind bang? In een opname het byna 40 persent van ouers gese dat hulle kinders al deur iets ontstel is wat hulle op die nuus gesien het en dat die kinders gevolglik bang was dat iets soortgelyks met hulle of hulle geliefdes sou gebeur. Waarom? Een faktor is dat kinders die nuusdikwelsandersvertolkasvolwassenes. Byvoorbeeld, klein kindertjies glo dalk dat n tragedie wat herhaaldelik uitgesaai word, werklik herhaaldelik gebeur. n Tweede faktor is dat daaglikse berigte van ontstellende gebeure n kind n verdraaide beskouing van die wereld kan gee. Ons leweweliswaarin kritieketye...watmoeilik is om deur te kom (2 Timoteus 3:1). Maar as kinders herhaaldelik blootgestel word aan ontstellende nuusberigte, kan hulle verlammende vrese ontwikkel. Kinders wat baie na die nuus op TV kyk, is geneig om die algemeenheid van misdaad te oorskat en beskou die wereld dalk as n gevaarliker plek as wat dit werklik is, se die Kaiser-gesinstigting. Ontwaak! Oktober

20 ONDERRIG BESKERM Wat kan jy doen as ontstellende nuusberigte n uitwerking op jou kinders het? Hier is n paar wenke. Beskerm hulle. Op grond van jou kinders se ouderdom, rypheid en emosionele samestelling kan jy dit oorweeg om te beperk hoeveel nuus hulle kyk. In ons inligtingseeu is kinders natuurlik nie onkundig omtrent huidige gebeure nie. Selfs klein kindertjies sien of hoor dalk meer as wat jy dink. Daarom moet jy let op enige tekens van vrees of angstigheid by jou kinders. Onderrig hulle. Wanneer jou kinders ouer word, kan jy dit oorweeg om die nuus saam met hulle te kyk. Sodoende kan jy die nuus gebruik om hulle te onderrig. Probeer enige positiewe aspekte van n berig beklemtoon byvoorbeeld, noodlenigingspogings om die slagoffers van n ramp te help. Stel hulle gerus. Wanneer daar n berig van n ontstellende gebeurtenis is, kan jy jou kinders vrae vra om uit te vind hoe hulle voel oor wat gebeur het. Ek en my vrou neem die tyd om aan ons seun, Nathaniel, te verduidelik wat hy op die nuus gesien het, asook watter maatreels ons getref het om dieselfde tragedie te vermy, se npametdie naam Michael. Eenkeer het Nathaniel beeldmateriaal op die nuus gesien van n huis wat afbrand, en hy was bang dat dieselfde met ons huis sou gebeur. Om hom gerus te stel, het ons hom al die rookalarms in ons huis gewys. Hy weet waar hulle is en waarom hulle daar is. Dit het hom gehelp om veilig te voel. Behou n gebalanseerde beskouing. Navorsers het gevind dat mense geneig is om die waarskynlikheid dat n gebeurtenis sal plaasvind, te meet aan 20 Ontwaak! Oktober 2012

21 Kinders tussen die ouderdom van 3-7 word die meeste ontstel deur stories van natuurrampe en ongelukke, terwyl ouer kinders tussen die ouderdom van 8-12 die meeste ontstel word deur stories van misdaad en geweld. Kaiser-gesinstigting STEL GERUS hoe maklik hulle voorbeelde van so n gebeurtenis kan herroep. As jy byvoorbeeld onlangs gehoor het dat n kind ontvoer is, sal jy waarskynlik aanneem dat jou kind in groter gevaar verkeer as wat werklik die geval is. Dit is natuurlik goed om bewus te wees van moontlike gevare. Nietemin se deskundiges dat mediaberigte kan maak dat ons gebeure vrees wat ons waarskynlik nooit sal tref nie. Spreuke 22:3, 13. As ouers nie n gebalanseerde beskouing van die nuus behou nie, kan hulle oordrewe vrese ontwikkel. En dieselfde geld vir hulle kinders. Byvoorbeeld, in 2005 het n 11-jarige seun verdwaalindiebergevanutahindie Verenigde State. Hy was so bang vir ontvoerders dat hy vier dae lank vir reddingswerkers weggekruip het. Toe die reddingswerkers die kind uiteindelik gevind het, was hy swak en ontwater. Hoewel die moontlikheid om deur n vreemdeling ontvoer te word omtrent1uit350000was,hetdieseunse vrees gemaak dat hy eerder verhongering in die gesig sou staar as om hulp te aanvaar. Die les? Maak seker dat jy en jou kinders n gebalanseerde beskouing van die nuus behou. Die feit is dat talle tragiese gebeure as nuuswaardig beskou word omdat dit betreklik seldsaam is nie omdat dit algemeen is nie. Misdaad, geweld en natuurrampe is tragiese werklikhede van ons tye. Soos ons egter gesien het, sal jou pogings om jou kinders te beskerm, te onderrig, gerus te stel en n gebalanseerde beskouing te help ontwikkel, hulle in staat stel om ontstellende berigte te verwerk. Ontwaak! Oktober

22 DIE BYBEL SE BESKOUING Be ınvloed die sterre jou lewe? Is hy lief vir my? Moet ek vandag reis? Sal ek die werk kry? O MVRAEsoosdi ehierbotebeantwoord, wend baie mense hulle tot astrologie. Maar het die sterre werklik n invloed op jou lewe? Kan hulle jou help om meer omtrent jou toekoms of jouself te leer? Wat sedieby- bel? Kan die sterre ons toekoms beınvloed? Party mense glo dat ons nie ons lotsbestemming kan vryspring nie. Volgens hulle is Astrologie is die studie van die son, maan, planete en sterre, met die oortuiging dat hierdie hemelliggame n invloed op ons het en ons kan help om onsself te verstaan. die toekoms reeds bepaal en kan die sterre dit openbaar. Maar dit is nie wat die Bybel leer nie. Dit se vir ons dat God mense n keuse gegee het, wat daarop dui dat hulle n mate van beheer het oor wat met hulle gebeur. Hy het byvoorbeeld vir die Israeliete gese: Ek [het] jou die lewe en die dood voorgehou..., die seen en die vloek; en jy moet die lewe kies sodat jy kan bly lewe, jy en jou nageslag. Deuteronomium 30:19. Met hierdie woorde het Jehovah God dit vir sy volk duidelik gemaak dat hulle n groot mate van beheer oor hulle toekoms het. As 22 Ontwaak! Oktober 2012

23 hulle sy gebooie sou gehoorsaam, sou hulle seeninge geniet. As hulle ongehoorsaam sou wees, sou hulle teespoed oor hulleself bring. Dink hieraan: As die toekoms van elke Israeliet reeds in die sterre geskryf was, sou God se aansporing om die lewe te kies, dan sin gemaak het? Sou dit regverdig gewees het van God om hulle aanspreeklik te hou vir dade waaroor hulle geen beheer gehad het nie? Die les uit die Bybel is duidelik: Hoe ons lewe verloop, hang af van die keuses wat ons maak nie van die sterre nie. Galasiers 6:7. Kan die sterre ons persoonlikheid beınvloed? Die meeste astroloe glo nie vas aan voorbestemming nie. Ons beheer self ons lotsbestemming, beweer een van hulle; hy voeg egter by: Maar ons geboortedatum het n invloed op die samestelling van ons persoonlikheid. Baie mense glo iets soortgelyks. Hulle redeneer: Aangesien die sterre en planete n natuurlike invloed op ons aarde het, kan dit dan nie ook n bonatuurlike uitwerking he nie? Wat toon die Bybel? Die Bybel is nie n wetenskaphandboek wat elke besonderheid van die menseliggaam en die heelal uiteensit nie. Maar dit verduidelik wel met watter doel Jehovah die hemelliggame geskep het. Genesis 1:14, 15 se: God het gese: Ek beveel dat daar ligte aan die hemel verskyn om die dag van die nag te skei en omdietydvirseisoeneaantedui...ekbeveel hulle om op die aarde te skyn. Contemporary English Version. Dink hieraan: Sou God nie vir ons gesehet as hy die sterre geskep het om ons persoonlikheid te beınvloed nie? Watter gevolgtrekking kan ons dus maak? DiesterreisdeelvanGodseskeppingswerke, maar hulle beınvloed nie ons persoonlikheid nie. n Beter benadering Dit is prysenswaardig as ons meer wil leer ooronstoekomsofasonsonsselfwilverstaan. Maar daar is n beter plek om te soek as die sterre. Die Bybel se dat Jehovah God van die begin af die uiteinde verkondig (Jesaja 46:10). Hy het n voorneme en hy sal dit verwesenlik (Jesaja 55:10, 11). Ons kan omtrent God se voorneme leer deur die Bybel te lees. Hierdie eeue oue heilige boek verduidelik ook waarom ons ly en hoe God n einde sal maak aan die probleme wat die mensdom teister. 2 Petrus 3:13; Openbaring 21:1-4. As ons meer omtrent onsself wil leer en wil verbeter, is die Bybel die beste bron van leiding. Waarom? Want as ons dit lees, help dit ons om n eerlike selfondersoek te doen. Die Bybel se byvoorbeeld dat Jehovah God barmhartig is, nie gou toornig word nie en vergewensgesind is (Eksodus 34:6; Psalm 86:5). Maar kan dit van ons geseword?diebybel kan ons verkeerde denke blootleenonshelp om te sien waar ons moet verbeter. Ons hoef dus nie die sterre te raadpleeg om meer omtrent ons toekoms of onsself te leer nie. n Beter benadering is om die Bybel te raadpleeg, want dit is deur God geınspireer en is nuttig om te onderrig, om tereg te wys, om dinge reg te stel. 2 Timoteus 3:16, 17. Vir meer inligting oor God se voorneme, sien hoofstuk 3 van die boek Wat leer die Bybel werklik?, uitgegee deur Jehovah se Getuies. HET JY AL GEWONDER? Waarom het God die hemelliggame geskep? Genesis 1:14, 15. Hoe kan jy n objektiewer beskouing van jou persoonlikheid kry? Hebreers 4:12. Hoe kan jy vir seker weet wat die toekoms inhou? Jesaja 46:10.

24 Hoeomjourolas ouer te vervul Onthou jy die oomblik toe jy jou pasgebore baba die eerste keer in jou arms gehou het? Kort voor lank het jy besef dat jou kind nog baie jare lank leiding sal nodig heen het jy moontlik oorweldig begin voel. Jy het gou besef watter groot verantwoordelikheid op jou rus. HOEWEL die rol van n ouer nog altyd veeleisend was, is dit veral vandag die geval. Waarom? Omdat die wereld komplekserisastoejy nkindwas.van die sedelike uitdagings waarvoor kinders te staan kom soos wanneer hulle die Internet gebruik het n paar dekades gelede nie eens bestaan nie. Hoe kan jy jou kind help om die sedelike slaggate van hierdie moderne wereld te vermy? Hier volg drie wenke. 1 Sit jou waardes duidelik uiteen. Terwyl kinders grootword, word hulle blootgestel aan n stortvloed verkeerde inligting oor sedes soms is hulle portuurs hiervoor verantwoordelik, en dikwels die media. Die uitwerking van sulke negatiewe invloede kan veral gesien word wanneer kinders hulle tienerjare bereik. Navorsing toon egter dat baie adolessente groter waarde heg aan hulle ouers se beskouing as aan di e van hulle portuurs wanneer dit kom by belangrike besluite in die lewe. Wat jy kan doen. Ouers in eertydse Israel is aangespoor om dikwels met hulle kinders te praat om heilsame waardes by hulle in te skerp (Deuteronomium 6:6, 7). Doen dieselfde met jou kind. As jy byvoorbeeld volgens die Bybel se sedelike standaarde lewe, moet jy vir jou kind verduidelik waarom hierdie standaarde volgens jou die sleutel is tot die beste lewenswyse. 24 Ontwaak! Oktober 2012

25 DEEL 1 DEEL 2 2 Help jou kind om te verstaan dat dade gevolge het. Die Bybel se: Wat n mens saai, dit sal hy ook maai (Galasiers 6:7). Die beginsel van oorsaak en gevolg kan in feitlik elke aspek van die lewe gesien word. Dink terug aan jou eie kinderjare. Jy het ongetwyfeld die onvergeetlikste lesse geleer toe jy die gevolge van jou dade moes dra. Wat jy kan doen. Gebruik werklike voorbeelde om aan jou kind te verduidelik hoe diegene wat n verkeerde weg ingeslaan het, gely het of hoe diegene wat die regte ding gedoen het, daarby baat gevind het (Lukas 17:31, 32; Hebreers 13:7). En moenie jou kind teen die gevolge van sy of haar foute beskerm nie. Gestel jou seun het n ongeergde houding en breek n ander seun se speelding. Jy kan vir jou seun seomvansyeiespeelgoedvir hom te gee. Jou kind sal hierdie les dat hy ander se besittings moet respekteer, nie gou vergeet nie. 3 Help jou kind om positiewe eienskappe aan te kweek. n Bybelspreuk se: Kinders toon deur hulle dade wat hulle is; jy kan sien of hulle eerlik en goed is (Spreuke 20:11, Good News Translation). Terwyl kinders grootword, ontwikkel hulle n gedragspatroon waardeur hulle gekenmerk word. Ongelukkig word party bekend vir hulle negatiewe eienskappe (Psalm 58:3). Maar ander bou n stewige, prysenswaardige reputasie op. In n brief aan n gemeente het die apostel Paulus byvoorbeeld van die jong man Timoteus gese: Ek het niemand anders met n gesindheid soos syne wat opreg na die dinge in verband met julle sal omsien nie. Filippense 2:20. Wat jy kan doen. Moenie net beklemtoon dat dade gevolge het nie, soos vroeer gemeld is, maar help jou kind ook om te dink aan die eienskappe waarvoor hy of sy bekend wil wees. Wanneer jongmense voor n uitdaging te staan kom, kan hulle leer om goeie besluite te maak deur hulle die volgende vrae af te vra: Watter soort persoon wil ek wees? Kolossense 3:10. Wat sou so n persoon in hierdie situasie doen? Spreuke 10:1. Die Bybel bevat talle werklike voorbeelde van manne en vroue wie se dade getoon het dat hulle of goed of sleg was (1 Korintiers 10:11; Jakobus 5:10, 11). Gebruik hierdie voorbeelde om jou seun of dogter te help om positiewe eienskappe aan te kweek. Die publikasies van Jehovah se Getuies kan jou help om te sien hoe jy Bybelbeginsels in jou gesin kan toepas en hoe jy jou kinders kan help om dieselfde te doen. Hulp vir jou gesin Vir klein kinders: My boek met Bybelverhale My boek met BYBEL- VERHALE Vir ouer kinders: Leer by die Groot Onderwyser LEER BY DIE GROOT ONDERWYSER Vir tieners: Vrae wat jongmense vra Antwoorde wat werk, Deel 1 en 2 Vrae wat jongmense vra antwoorde wat werk Vir volwassenes: Die geheim van gesinsgeluk Die geheim van GESINSGELUK Vrae wat jongmense vra antwoorde wat werk

26 DEEL DIE BYBEL N BOEK VAN AKKURATE PROFESIE In hierdie reeks van agt dele bespreek Ontwaak! n uitsonderlike kenmerk van die Bybel die profesiee, of voorspellings, daarin. Die artikels sal jou help om die volgende vrae te beantwoord: Is Bybelprofesiee bloot die werk van slim mense? Of is daar rede om te glo dat dit deur God geınspireer is? Ons nooi jou om die bewyse te ondersoek. Die laaste dae ONS lewe in moeilike tye. Ons ontvang voortdurend nuusberigte uit alle werelddele oor rampspoed en burgerlike onrus. Het die huidige wereldsituasie enige spesiale betekenis? Sowat jaar gelede het die Bybel voorspel dat die wereld se probleme n klimaks sou bereik in die voleinding van die stelsel van dinge (Matteus 24:3). Dit sal glad nie wees soos dieeindevandiew ereld wat mense hulle voorstel nie. Die Bybel beskryf gebeure en gesindhede, oftewel n teken, wat n sekere tydperk, die laaste dae, sou kenmerk (2 Timoteus 3:1). Jesus het vir sy volgelinge gesedat hulle moet weet dat verligting naby is wanneer hulle hierdie dinge sien gebeur (Lukas 21:31). Kyk na n paar van die profesieewatonstye uniek maak. Profesie 1: Nasie sal teen nasie opstaan. Matteus 24:7. Vervulling: In die vroee jare van die 20ste eeu het baie mense verwag dat vrede sou voortduur. Toe die Eerste Wereldoorlog uitgebreek het, was die wereld geskok en het n era van ongekende oorlogvoering begin. Soos die Bybelboek Openbaring voorspel het, is vrede van die aarde [weggeneem] sodat hulle [die mensdom] mekaar sou doodmaak. Openbaring 6:4. Wat die bewyse toon: Dit wil nog steeds voorkom of die uitbreek van die Eerste Wereldoorlog in 1914 die einde van een era en die begin van n nuwe era gekenmerk het. TheOriginsoftheFirstWorld War, uitgegee in Hoewel die verskriklike dodetal van die Eerste Wereldoorlog nie presies vasgestel kan word nie, skat een ensiklopedie dat net die aantal soldate wat gesneuwel het, beloop het. DieTweedeW ereldoorlog het baie meer lewens geeis, met sterftesyfers wat wissel tussen 26 Ontwaak! Oktober 2012

27 sowat 35 miljoen en 60 miljoen soldate en burgerlikes. Vanaf die einde van die Tweede Wereld- oorlog tot 2010 was daar 246 gewapende kon- flikte in 151 plekke regoor die wereld. Profesie 2: Daarsalvoedseltekorte...wees. Matteus 24:7. Vervulling: Hongersnood het in die 20ste eeu meer as 70 miljoen sterftes veroorsaak en is steeds n wereldwye probleem. Wat die bewyse toon: Volgens die Verenigde Nasies is verhongering die wereld se grootste gesondheidsrisiko, en 1 uit 7 mense regoor die wereld het tans nie genoeg om te eet nie. Vandag se voedseltekorte kan nie toegeskryf word aan eenmalige, weerverwante misoeste nie, maar eerder aan vier kritieke langtermyntendense: vinnige bevolkingsgroei, verlies van bogrond, al hoe meer waterskaarstes en stygende temperature. Scientific American. Profesie 3: Daar sal groot aardbewings wees. Lukas 21:11. Vervulling: Aangesien meer mense in aardbewingsones woon, was daar n skerp toename in die aantal mense wat gesterf het of wie se lewens ontwrig is weens aardbewings. Wat die bewyse toon: Die World Disasters Report 2010 se: Van al die groot rampe in onlangse jare het aardbewings die meeste lewens geeis. Vanaf 1970 tot 2001 is daar elke jaar gemiddeld 19 aardbewingsrampe aangemeld, met n gemiddelde dodetal van In die tien jaar voor 2012 het die gemiddelde gestyg tot 28 aardbewingsrampe per jaar, met n gemiddelde dodetal van Die Sentrum vir Navorsing oor die Epidemiologie van Rampe beskryf n aardbewingsramp as n seismiese gebeurtenis wat ten minste een van die volgende tot gevolg het: 10 of meer mense sterf, 100 of meer mense word daardeur geraak, n noodtoestand word afgekondig of internasionale hulp word ingeroep. Profesie 4: Op die een plek na die ander pessiektes. Lukas 21:11. Vervulling: Ten spyte van vooruitgang op mediese gebied, is daar steeds elke jaar miljoene mense wat as gevolg van besmetlike siektes sterf. Die feit dat dit makliker is om internasionaal te reis en dat die wereld se stedelike bevolking toeneem, het die waarskynlikheid vergroot dat siektes vinnig sal versprei. Wat die bewyse toon: In die 20ste eeu het pokke na raming 300 miljoen tot 500 miljoen lewens geeis. Oor die afgelope drie dekades het daar volgens die Worldwatch-instituut meer as dertig siektes wat vroeer onbekend was, soos Ebola, MIV, die Hantavirus en EARS, as nuwe bedreigings verskyn. Die Wereldgesondheidsorganisasie het gewaarsku teen die toename in kieme wat teen geneesmiddels bestand is en het gese: Die wereld gaan n era bereik waarin antibiotika ondoeltreffend sal wees en waarin daar vir talle algemene infeksies nie meer n geneesmiddel sal wees nie en [daardie infeksies] weer eens onbeheersd [sal] doodmaak. Profesie 5: Mense sal mekaar verraai en mekaar haat...dieliefdevandiemeeste[sal] verkoel. Matteus 24:10, 12. Vervulling: Volksmoorde wat deur haat aangeblaas is, het die lewe van miljoene geeis. In baie lande het gewapende konflikte en misdaad n kringloop van toenemende vrees en geweld tot gevolg gehad. Wat die bewyse toon: Die Nazi-regime het die dood van sesmiljoen Jode en miljoene ander veroorsaak. Die skrywer Zygmunt Bauman seinverbandmet die reaksie van gewone burgers: Massavernietiging het nie groot opspraak verwek nie, maar het gepaardgegaan met die doodse stilte van onverskilligheid. Volgens BBC News word daar geskat dat sowat Tutsi s en gematigde Hutu s in Ontwaak! Oktober

28 net n paar maande doodgemaak is. Een navorser skat dat sowat mense aan die massamoord deelgeneem het. Elke jaar sterf meer as mense as gevolg van misdaad en gewapende konflikte. Profesie 6: Mense sal liefhebbers van hulleself wees,liefhebbersvangeld,...sondernatuurlike geneentheid. 2 Timoteus 3:2, 3. Vervulling: Ons era word gekenmerk deur gierigheid en losbandigheid. Sulke gesindhede het tot talle maatskaplike probleme aanleiding gegee. Wat die bewyse toon: n Verslag oor kinderwelsyn deur UNI- CEF in die VK se dat ouers en kinders in die Verenigde Koninkryk blykbaar vasgevang is in n kompulsiewe verbruikerskringloop. Gesinne koop materiele dinge in n poging om vir probleme in hulle verhoudings en vir maatskaplike onsekerheid te vergoed. n Geraamde 275 miljoen kinders regoor die wereld word tuis aan gesinsgeweld blootgestel. In die Verenigde State alleen word daar na bewering elke jaar meer as ouer volwassenes mishandel of verwaarloos. Sentrums vir Siektebeheer en -voorkoming. Profesie 7: Hierdie goeie nuus van die koninkryk sal in die hele bewoonde aarde verkondig word. Matteus 24:14. Vervulling: Die Bybel leer dat God se Koninkryk n werklike regering is, wat vanuit die hemel regeer met Jesus as Koning. Hierdie hemelse Koninkryk sal alle menseregerings verbrysel en daar n einde aan maak, en self sal dit tot onbepaalde tye bly staan. Daniel 2:44. God se Koninkryk wat dit is en wat dit sal doen is die kernboodskap wat Jehovah se Getuies regoor die wereld verkondig. Wat die bewyse toon: Wereldwyd is daar oor die sewemiljoen Getuies van Jehovah, in meer as 230 lande, wat ander oor God se Koninkryk leer. Jehovah se Getuies het inligting wat op die Bybel gebaseer is, beskikbaar gestel in meer as 500 tale, in gedrukte vorm en op die Internet. Die teken en jou toekoms Nadat hulle die bewyse ondersoek het, het miljoene tot die slotsom gekom dat die Bybel se teken van die laaste dae nou vervul word. Soos die eerste ses artikels in hierdie reeks getoon het, bewys die geskiedenis dat die Bybel inderdaad nboekvanonfeilbareprofesieis. Jy kan ook vertroue heinwatdiebybelvir die toekoms voorspel. Hierdie profesieesaljou raak, want God belowe om n einde te maak aan hierdie traumatiese laaste dae. Die laaste twee artikels in hierdie reeks sal verduidelik hoe die laaste dae tot n einde sal kom, asook watter wonderlike toekoms vir die aarde en die mensdom voorle. Ter vervulling van Matteus 24:14 verkondig Jehovah se Getuies die goeie nuus van God se Koninkryk

29 ONS BESKOU DIE W ERELD Die stres van stadslewe Navorsing toon dat stadsbewoners hewiger reageer op stres as mense in dorpe, sediepoolsetyd- skrif Przekr oj. In stede word mense aan n groot aantal stimulusse blootgestel, verduidelik die psigoterapeut Mieczysław Jaskulski by Warskou se Psigoopvoedkundige Laboratorium. Vir stadsbewoners is die risiko van angsaanvalle 21 persent hoer as vir persone wat op die platteland woon, en die risiko van gemoedsversteurings is 39 persent hoer. Wat kan stadsbewoners doen? Moenie ontsteld raak oor dinge wat buite jou beheer is nie, los werk by die werk, gaan stap n entjie en moenie bang wees om met vakansie te gaan nie, se Przekr oj. Hoeveel data word deur Facebook geberg? n Oostenrykse regstudent wou weet hoeveel data oor hom deur die wereld se grootste sosiale netwerk geberg is gedurende sy drie jaar lange lidmaatskap; daarom het hy n kopie aangevra. Facebook het vir hom n CD met bladsye data gestuur. Soos berig is deur die Duitse koerant Der Tagesspiegel, het die student gese: Alles was daar elke boodskap, elke gesprek, asook sensitiewe inligting oor vriende. Dit het inligting ingesluit wat hy seker was hy uitgevee het! Byna die helfte van die kankergevalle wat elke jaar in die [Verenigde Koninkryk] gediagnoseer word meer as in totaal word deur vermybare keuses in die lewe veroorsaak, waaronder rokery, drinkery en n ongesonde dieet. BBC NEWS, BRITTANJE. Onwettige handel deur georganiseerde misdaad in wildprodukte [is] n ontsaglike en toenemend gesofistikeerdebedryf...wat die wereld se mees geliefde spesies... uitwis op n ongeewenaarde skaal. NATUUR- BEWARINGSVERENIGING, VSA. Mense wat elke dag gemiddeld ses uur TV kyk, kan verwag dat hulle lewe 4,8 jaar korter sal wees as die lewe van diegene wat glad nie TV kyk nie. Met ander woorde, elke uur se TV-kykery verkort die lewensverwagting van n onaktiewe volwassene met omtrent 22 minute. BRITISH JOURNAL OF SPORTS MEDICINE, BRITTANJE. In Duitsland besluit meer as 90 persent van vroue wie se ongebore kind met Downsindroom gediagnoseer word, om n aborsie te ondergaan. DER TAGESSPIEGEL, DUITSLAND. Ontwaak! Oktober

30 VIR GESINSBESPREKING WAT KAN ONS LEER BY... Noag? HET JY AL OOIT GEWONDER HOE BELANGRIK DIT IS OM GOD TE GEHOORSAAM? Kleur die prente in. Lees die Bybelverse, en som dit op terwyl jy die karakters se woorde invul. Vind die versteekte dinge: (1) n leer en (2) n spinnerak. VIR GESINSBESPREKING se antwoorde is op bladsy 14 GODHETVIRNOAGGES E: MAAK GENESIS 6:14 GOD HET SPESIFIEKE INSTRUKSIES GEGEE. Genesis 6:15, 16 GENESIS 6:19, 20 GENESIS 6:22 NOAG Waarom was Noag se gehoorsaamheid aan God belangrik? LEIDRAAD: Jeremia 7:23; 2 Petrus 2:5. Wat sal jou help om God te gehoorsaam? LEIDRAAD: 1 Kronieke 28:9; Jesaja 48:17, 18; 1 Johannes 5:3. Wat leer jy uit hierdie verslag? Wat dink jy? Aan wie anders moet jy gehoorsaam wees as jy aan God gehoorsaam wil wees? LEIDRAAD: Efesiers 6:1-3; Hebreers 13:7, 17. As jy nog afskrifte van Vir gesinsbespreking wil druk, kan jy gaan na GENESIS 7:17, 23

31 Versamel en leer Knip uit, vou in die helfte en bere Laaste Bybelboek geskryf Het omstreeks 450 VHJ gelewe Susan PERSIE Jerusalem N E H E M I A PROFIEL Hy het n belangrike werk gehad, maar het dit tydelik verlaat om Jehovah se werk te doen. Onder Nehemia se leiding as goewerneur van die Jode is Jerusalem se muur binne net 52 dae herbou (Nehemia 6:15). Sy voorbeeld van moed en gebed leer ons om in enige situasie op Jehovah te vertrou. Nehemia 2:3-8. ANT WOORDE A. skinker, Artasasta. Nehemia 1:11; 2:1. B. Jah vertroos. C.... ten goede. Nehemia 13:31. Adam geskep 22 VRAE A. Nehemia was die van die Persiese koning. B. Wat beteken Nehemia se naam? C. Hy het gebid: Dink tog aan my, o my God, VHJ BYBEL K AART NEHEMIA 1 HJ 98 HJ MEDIE Volke en lande 3. Ons name is Taonga, 6, en Mwelwa, 8. Ons woon in Zambie. Omtrent hoeveel Getuies van Jehovah is daar in Zambie? Is dit , of ? 4. Watter kolletjie wys waar ons woon? Trek n sirkel daarom, maak n kolletjie waar jy woon en kyk hoe ver jy van Zambie af is. Prentejag vir kinders Kan jy hierdie prente in die tydskrif vind? Beskryf in jou eie woorde wat in elke prent gebeur. A D B C Ontwaak! Oktober

32 Hulp om suksesvol te wees op skool Hoe kan ek stres in die klaskamer die hoof bied? Hoe kan ek beter punte kry? Hoe kan ek oor die weg kom met n moeilike onderwyser? Hoe kan ek my doelwitte bereik? Dit is net n paar van die onderwerpe wat bespreek word in Vrae wat jongmense vra Antwoorde wat werk, Deel 1 en 2. Hierdie boeke bevat ook Bybelse raad oor jou vriendskappe, jou emosies en jou verhouding met diegene van die teenoorgestelde geslag. Jy kan n boek aanvra deur die bygaande koepon in te vul en dit te pos na die gepaste adres op bladsy 5 van hierdie tydskrif. Q Lewer asseblief die boek Jongmense vra, Deel1, bymyaf, sonder enige verpligting. Q Lewer asseblief die boek Jongmense vra, Deel 2, by my af, sonder enige verpligting. Dui taalvoorkeur aan. Q Tree asseblief met my in verbinding in verband met n gratis tuisbybelstudie. Naam Straatadres Dorp/Stad Provinsie Telefoonnommer g12 10-AF