Þróun Primata og homo sapiens

Transcription

1 Þróun Primata og homo sapiens Gunnar Sverrir Ragnars Saga Prímata er talin hafi byrjað í byrjun Nýlífsaldar rétt tilgetið á Paleósen tímabilinu fyrir um það bil 65 milljónum ára. Ættartré prímata er afar flókið þar sem margar tegundir greinast í marga undirtættbálka og deilitegundir. Skyldleiki núlifandi og útdauðra prímata flokkast í sex ættkvíslir. Þetta eru hálfapar, vesturapar, austurapar, homonítar, en þeir skiptast svo í tvær undirtegundir, annarsvegar Pongidea ætt (mannapætt) og Hominidea ætt (mannætt) en þær skiptast svo í fleiri deilitegundir. Fyrstu eiginlegu prímatarnir eru taldir hafa komið fram á miðju Paleósen tímabilinu fyrir um 60 milljónum ára, rétt eftir að risaeðlurnar dóu út eða á mörkum krítar og tertíers. Elstu steingerðar leifar prímata, sem þekktar eru koma fyrir í lögum frá miðbiki Paleósentímans bæði í N- Ameríku og V-Evrópu. Tilvist af afar brotakenndri steingervingasögu prímatana á þessum tíma eru ekki annað en smábrot, ein eða tvær tennur, hugsanlega með brot úr kjálkanum, sem þær voru festar í. Á þessum tíma (Paleósen) voru til nokkrar frumstæðar gerðir af frumprímötum, en merkastar þeirra voru Plesiadapidae. Elsti prímatinn í þeim flokki er Púrgatorinn. Hann þróaðist út af dýri svipuðu trjálitlu á síðari hluta kritar. Um miðbik Palesen höfðu þrjár megingreinar þróast út af Púrgatornum. Steingerðar leifar af þessum spendýrum hafa fundist bæði í Bandaríkjunum og í Frakklandi og gerir Plesiadapidae einu prímatana aðra en menn til að hafa lifað bæði í gamla og í nýja heiminum. Plesiadapidae voru mjög sérhæfðir prímatar og litu öðruvísi út en nútima primatar. Þessi flokkur prímata voru ferfætt dýr er líktust á ýmsan hátt helst íkornum og snjáldrum í stærð og vexti. Tennur þeirra hafa ekki verið ólíkar tönnum nútíma nagdýra og höfðu þeir hendur og fætur sem voru hæfileikum búnir til að meðhöndla hluti og klifra í trjám. Fingur og tær voru með klær í stað nagla og sennilegt er að þau hafi þróað með sér tvísæi. Púrgatorinn, ein og hann gæti hafi lítið út Fornleifafræðingar telja að á þeim milljónum ára sem á eftir komu hafi svokölluð tegundaútgeislun orðið mikil meðal smávöxnu frumapanna. Þeir telja að þessar tegundir hafi breiðst hratt út og orðið betri í samkeppni við önnur spendýr. Hægt er að greina nokkrar breytingar á frumöpum í lok óligósenskeiðsins fyrir rúmum 35 milljónum árua. Breytingarnar fólu meðal annars í sér, að þeir fengu stærri heila og minna trýni og fóru því að minna meira á apa nútímans. Síðast en ekki síst urðu miklar breytingar á beinagrindinni. Gatið þar sem mænan gengur inn í (foreman magnum) hauskúpuna færðist frá aftanverðum hnakkanum inn að neðanverðu hauskúpunnar, eins og hjá mannöpum. Þetta bendir til að þeir hafi byrjað að ganga uppréttir og setið líkt og nútíma lemúrar, galagosar og társíar gera.

2 loftslagið á jörðinni umturnaðist og hefur það trúlega haft áhrif á þróun prímata. Í byrjun oligocene færðist N- Ameríka frá Evrasíuflekanum og urðu þeir síðan aðskildir hvor frá öðrum. Sigdældin mikla í A-Afríku myndaðist einnig á oligocene þar sem 1200 mílna langt misgengissvæði myndast á milli tektónsískar platna. Snemma á Mænugatið þróaðist frá aftanverðu til framan verðu hauskúpunnar. Á Eósen tímanum þ.e á sama tíma og fyrstu formin á flestum legkökuspendýrum fóru að birtast í þá mynd, sem við þekkjum enn í dag, greindist þessi stofn prímata í fimm eða sex ættkvíslir. Á meðal þeirra voru primatar sem voru að byrja að líkjast núlifandi primata s.s lemurar, lórur og tarsíar. Tvær þeirra Adapidae og Omomyidae eru áhugaverðar því talið er að lemúrar, apar og mannapar gamla heimsins séu af þeim stofni. Nær allar steingerðar leifar útlimsbeina þessara dýra frá eósentímanum benda til þess að þau hafi verið klifurdýr. Augu þeirra vísuðu fram og gátu þau hnitað þeim á sama blett. Það hefur gefið þeim fjarlægðarskyn, sem var þeim nauðsýnlegt, þegar þau stukku á milli greina. Elsti forfaðir cararrhine prímatsins, sem talið er að apar og apakettir hafi þróast út frá, var þekktur fyrir um milljónum ára síðan. Prímatinn er þekktur undir nafninu Propliopithecus (Aegyptopithecus) frá Fayum héraði í Egyptalandi. Sá fornfálegi prímati er talin vera forfaður allra prímata í gamla heiminum Mikil eyða er í jarðsögu frumapanna á oligocen skeiðinu (55-30 millj.), þar sem lítið finnast af þeim í jarðlögum. Aegyptopithecus gæti þar af leiðandi verið forfaðir eða náskyldur á annan hátt homo sapiens. Oligocene-skeiðið var tími mikilla jarðfræðilegra breytinga, þar sem Myndun Himalaya fjalla. Ein af mörgum tektóniskum atburðum sem hafði áhrif á loftslag á jörðina. Eocene skeiðinu fyrir um 55 milljónum ára rakst Indlandsplatan á Asíu plötuna. Við það lyftist Asíu flekinn upp og mynduðust Himalya fjallakeðjurnar. Þessir og eflaust aðrir jarðfræðilegir atburðir á oligocene hafa hrint af stað loftslagsbreytingum um heim allan. Aukin kólnun og þurrkar jukust á eosen tímanum sérstaklega á norðurhveli jarðar. Myndun póla á jörðinni jókst bæði á norður og suðurhveli og ollu því að sjávaryfirborð lækkaði. Þetta gerði það að verkum að strandlengjur og lönd er höfðu verið hulin sjó byrjuðu að koma í ljós. Afleiðingar þessara breytinga urðu til þess að það myndaðist landbrú milli Afríku og Asíu sem skapaði flutningsleiðir fyrir spendýr, þar á meðal prímata, á milli þessara heimsálfa. Stór hluti regnskóga í Afríku og suður Asíu byrjuðu að hnigna. Regnskógar sem áður höfðu þakið stóran hluta hitabeltisins drógust saman, en grassléttur og savannasteppur með trjám á stangli fóru sí stækkandi. Er þetta rakið til

3 breytinga í loftslagi. Þessar breytingar á umhverfi prímatanna ollu breytingum í þróun þeirra. Apategundir neyddust til að takast á við lífsbáráttu á savannasléttunum, þar sem hættur af rándýrum voru til staðar. Homonidea Sá flokkur í dýraríkinu sem menn teljast til kallast Homonidea. Homonidiea þróuðust á tímum Miocene skeiðsins (24-5 milljónir ára síðan). Stórar apategundir fóru að koma í ljós er áttu uppruna sinn í Afríku fyrir um milljónum árum. Sú elsta sem menn vita um er hópur apa er nefnist Procunsul. Tegundir apa af Procunsul höfðu alla þá eiginleika til að vera forfeður apa og mannsins. Það sem aðgreinir Procunsulin frá öðrum steingerðum leifum apa er að á þá vantaði rófu. Einnig höfðu þeir meiri hreifanleika í mjöðmum, öxlum, úlnliðum, höndum og fótum en aðrir ættingjar þeirra. Snemma á þróunarskeiði sínu fóru stórir apar í gegnum nokkra tegundaútgeislun þar sem uppruni tegunda varð æ fjölbreytilegri. Eftir Procunsulin, sem hafði þrifist á jörðinni í nokkrar milljónir ára kom hópur apa frá Afríku og Arabiu, þekktur undir ættarnafni afropithecus sem þróaðist fyrir um 18 milljónum ára og aðgreindist í nokkra tegundaflokka. Fyrir um það bil 15 milljónum ára fóru apar að flytjast til Asíu og Evrópu með landbrú er hafði myndast milli Afríku og Evrasíu. Á þessum tíma komu fram tveir aðrir hópar apa er höfðu þróast í A-Afríku og í Asíu og nefndust þeir kenyapithecus. Einnig höfðu apar þróast í Evrópu nokkrum milljónum ára seinna (12 milljónum árum) og nefndust þeir dryopithecus. Ekki er vitað með fullri vissu hvor þessara apahópa gat hafa verið forfaðir Afrísku apanna annarsvegar og homo sapiens hinsvegar. Þróun apa í Asíu Á miðjum og seinniparti míósen tímans komu fram fjórar tegundir apa, sem vitað er um, og hafa þær trúlega verið forfeður nútima órangutanna. Sivapithecus er sá api sem talinn er vera forfaðir órangutanna. Hann er talinn hafa verið uppi á jörðinni frá 17-8 milljónum árum síðan. Þetta var meðalstór api á við nútíma simpansa. Hann er náskyldur öðrum prímata, sem nefnist Ramapithecus, en steingerðar leifar þeirra hafa oft fundist í sömu jarðlögum í norðurhluta Pakistan. Þar sem Sivapithecus er talin vera forfaðir nútíma órangútanna, hefur hann skilist frá ættartré Afrísku apanna og mannanna. a) Sivaptihecus b) Gigantopithecus Þrjár aðrar tegundir apa hafa fundist á svipuðum tíma í jarðsögunni þ.á.m Otavipithecus, Ankarapithecus og Gigantopithecus, en sá síðast nefndi er talinn vera stærsti prímati sem uppi hefur verið. Vitað er til að Gigantopithecus hafi lifað í Kína, suðaustur Asíu og í Indlandi. Hann hefur verið allt að 3-4 metra á hæð, þegar hann reis upp á afturlappirnar. Gigantopithecus skiptist svo vitað er um í tvær tegundir, Gigantopithecus bilaspurensis sem lifði ca 6-9 milljónir í Indlandi og Gigantopithecus blacki sem lifði frá 5 milljónum til 300 þús- 200 þúsund árum síðan á miðri ísöld. Ekki er vitað nákvæmlega út af hverju Gigantopithecus varð útdauður, en

4 talið er að breytingar á veðurfari hafi orsakað það að þessir stóru prímatar hafa ekki getað aðlagað sig að breyttum aðstæðum. Sumir fræðimenn telja að hann hafi lifað miklu lengur eða til til árum síðan. Ekki hafa þó fundist steingerðar leifar, sem benda til þess. Austrolopithecus lærbeinsins Hryggurinn studdi líka hauskúpuna að neðan fremur en að aftan. Lítill vafi er á að Lucy gat látið allan líkamsþungann hvíla á fótunum. Þó höfðu sumir líkamshlutar sunnapans enn apaeinkenni t.d var ennið lágt, stórir garðar yfir augabrúnum og kjálkar framstæðir. Annað var líkara mönnum þar sem tennur voru litlar og kjálkinn bogmyndaður, en ekki U-laga eins og í öpum. Australopithecus Fyrir um það bil 4,4 milljónum árum komu fram apategundir er höfðu þróað með sér mikilvæg einkenni, sem aðgreindi þá frá öðrum öpum. Þetta er tegund apa er kölluðust Austrolopithecus eða sunnapar. Austrolopithecus er tiltölulega nýlega uppgötvuð tegund er lifði í norðaustur Afríku nánar tiltekið í Aramis héraði í Eþíópíu. Frá árinu 1995 var þessi tegund elsti þekkti meðlimur hominid fjöldskyldunnar. Ausrolopithecus lifði um það bil frá 4 til 2,7 milljónum ára síðan. Lítil brot af tönnum og beinum eða um 300 sýnishorn af sunnapanum hafa fundist hingað til meðal annars mjög heilleg höfuðkúpa af fullorðnum kvenkynsapa, sem hefur verið nefndur Lucy. Lucy er talinn merkasti fornleifafundur sögunnar og jafnframt heillegasta vitneskja um sunnapann, sem komið hefur í leitirnar. Hún var um 110cm á hæð og vó um 30 kg. Einnig er vert að nefna, að hjá Lucy kemur fram blendingseinkenni apa og manna. Sérstaklega ber mjaðmarbeinið meiri mannasvip en apa og það sama má segja um efsta hluta Höfuðkúpa af apanum Lucy Ausrolopithecus eða suðurapanum má skipta í tvo kynflokka og var annar stórvaxinn, sterkbyggður og með öflugri kjálka. Hin greinin var minni og grannvaxnari, léttbyggðari og með litlar tennur og kjálka. Sumir steingervingafræðingar telja að tegundirnar hafi verið fleiri og að að um jafnvel fjórar til sex undirtegundir af Australopithecus hafi verið að ræða. Þannig hafa smávöxnu sunnaparnir verið í hópi A.afarensis og A.afrianus, en sterkbyggðu og stórvöxnu sunnaparnir hafa verið flokkaðir í A.robustus og A.boisei. En þar sem vitneskja okkar er ekki mikil af þessum tegundum apa er eðlilegast að hugsa sér tvær aðalgreinar af Australopithecus. Allt bendir til þess að suðuraparnir hafi aðallega sótt í að éta jurtir líkt og forverar þeirra og aðrir sléttuapar. Hinir þrekvöxnu suðurapar hafa verið jurtaætur, þar sem rannsóknir á tönnum þeirra benda til þess. Hins vegar hafa þeir grannvöxnu haft fjölbreyttara mataræði. Fyrir utan jurtafæðu hafa þeir lagst í kjötát, og í

5 því sambandi hafa þeir sennilega lagst á hræ, sem stærri rándýr höfðu veitt sér til matar. Hvað varð um þessa tegund apa? Svo virðist sem þeir þrekvöxnu hafi verið of sérhæfðir til að vera forfeður okkar og hafi þar af leiðandi dáið út. Hins vegar virðast þeir grannvöxnu sigrað í keppninni um fæðu og landrými, þar sem þeir voru meiri tækifærisinnar og hafa þar af leiðandi orðið ofar í þróuninni. Homo habilis. Homo habilis Homo habilis er elsta þekkta tegund í flokki homo þ.e fyrsta tegund mannapa. Þessi tegund mannapa lifði um það bil frá 2,2-1,6 milljónum ára síðan í A-Afríku. Aðeins fáein steingervingabrot hafa fundist af þessum tegundum mannapa, en þessi sýni sýna glögglega að rúmtak heilabús homo habilis hefur verið stærra, sem nemur um 30%, en heilabú Austrolopithecus. Þegar steingervingafræðingar fundu leifar nýrrar tegundar af aldauðum mannapa kom upp deila, sem enn er óleyst. Í stað þess að halda fram nýrri tegund innan ættkvíslar manna (homo), var því haldið fram að leifar homo habilis (hugvitsmanninn) væru ekki sambærilegar við önnur þekkt bein mannaættar. Þess vegna væru þær utan þeirra marka og því væri hugvitsmaðurinn mun þróaðri en Austrolopithecus. Tennur og kjálkar eru frábrugðnir öðru því, sem áður hafðu fundist. Kjálki Homo habilis er bogadregnari en kjálki sunnapans og stærðarhlutföll tannanna eru ólík. Einnig eru útlimabein Homo habilis mun þróaðri að því leiti að höndin hefur að minnsta kosti getað tekið aflgrip og fætur og táin benda til þess að þessi tegund hafi getað gengið nokkuð vel upprétt. Fundist hafa steináhöld frá Olduvai gili í A-Afríku. Þessi steináhöld eru vísbending um frumstæða menningu og eru þau frekar einföld að gerð, en þó hefur fundist nægilega mikið af þeim til þess að álíta að hann hafi smíðað þau og notfært sér. Þó hefur fræðimenn greint á hvort Austrolopithecus eða Homo habilis hafi gert þessi áhöld.. Um tíma var haldið að sunnaparnir hefðu búið til þessi verkfæri. En nú er sú skoðun almenn að þau megi rekja til Homo habilis þar sem lítill heili sunnapans hefur heft hann til að geta gert slík verkfæri. Þessi oldóvisk verkfæri hafa þó fundist í Eþíópíu í jarðlögum sem eru 2,5 milljónir ára gömul. Þau eru því hálfri milljón ára eldri en elstu steingervingarnir af Homo habilis. Spurningin er hvort sunnaparnir hafi smíðað þessi verkfæri? Sennilegra er að Homo habilis hafi þá verið komnir fram á sjónarsviðið mun fyrr en vitað er. Þó á eftir að finna leifar þeirra. Hauskúpa af homo habilis

6 Homo erectus (Reismaðurinn) heldur eru leifar að viðarkolum, brenndum beinum og öskulag, sem benda til þess að reismaðurinn hafi getað nýtt sér eldinn. Einnig kom það í ljós að Pekingmaðurinn hafði haldið lengi til í hellinum sínum og hafði átt sér þar samastað, en áður höfðu menn flakkað fram og aftur og hvergi haft fasta búsetu en tekið sér náttstað hvar sem þeir voru. Þannig hefur Homo erectus fyrstur mannapa komi sér upp heimili. Homo erectus Apamenn eru leifar steingerðra manna, sem uppi voru er á leið ísöld, eða fyrir um það bil hálfri milljón ára. Þeir fyrstu sem áður eru taldir upp þ.e Austrolopithecus ( sunnapar) og Homo habilis áttu heima í Afríku, en þeir fyrstu er sögðu skilið við álfuna voru svokallaðir reismenn (Homo erectus). Steingerðar leifar þessara manna hafa fundist allt til Austur Asíu og ennfremur til Jövu, Kína og Afríku, en einnig er þær að finna í Evrópu. Engin vafi er á að telja ber þá til manna, því þeir uppfylla öll skilyrði til þess bæði í líkamsgerð og menningu. Homo erectus voru álíka hávaxnir og nútímamenn. Gerð hauskúpu og tanna er hinsvegar frábrugðin og heilinn var þriðjungi minni en í nútímamanni. Reismaðurinn lifði um það bil frá 2 milljónum til ára síðan. Elstu leifar af Homo erectus eru um það bil 1,5 milljónir ára gamlar og fundust í Afríku þannig að líklegt er að hann hafi þróast þar. Hins vegar er talið að reismaðurinn hafi flust frá Afríku fyrir um það bil 1 milljónum ára. Verkfæri og leifar þessarar tegundar hefur nefnilega fundist víðar, svo sem í Evrópu og í Asíu. Einn frægasti steingervingur reismanna er Pekingmaðurinn. Hann fannst í stórum kalksteinshelli í hæðum nærri Peking í Kína. Hann hefur ekki aðeins getað smíðað ágætt steinverkfæri, Homo sapiens sapiens Svo virðist sem Reismaðurinn sé með öllu horfinn úr jarðlögum fyrir um árum síðan, eftir að hafa lifað um 2,5 milljónir ára á jörðinni. Þeir sem eftir komu og jafnframt síðasta grein ættkvíslarinnar nefnast Homo sapiens, en við erum í þeim flokki tegunda. Að minnsta kosti tvær undirtegundir teljast til tegundarinnar Homo sapiens. Það er annarsvegar Homo sapiens sapiens og hinsvegar Homo sapiens neanderthalensin. Hugsanlega hafa verið til fleiri undirtegundir er voru tengdar bæði Nútímamanninum og Neanderdalsmanninum í sömu ættkvíslargrein, en ekki er vitað margt um þá tegunda í dag. Nútímamaðurinn að störfum Hinir svokölluðu nútímamenn vitmaður eða Homo sapiens sapiens virðist hafa fylgt í kjölfar reismannsins,

7 og eru fræðimenn nokkuð sammála um að bein tengsl séu milli Homo erectus og Homo sapiens sapiens. Nútímamaðurinn var talsvert líkur reismönnum fyrst framan af eða frá árum síðan. Fundist hafa heillegar leifar af hauskúpu í Þýskalandi, sem er um ára gömul og trúlega sé hún af fyrstu tegund Homo sapiens. En megineinkenni nútímamannsins eru að fara koma smám saman í ljós. Hauskúpan, sem fannst bendir til stækkandi og flatts ennis, minni brúngarða ( er höfðu verið útstæðari), augntóftirnar eru stærri og kassalegri og kjálkinn er aftar á höfuðkúpunni. Síðast en ekki síst kemur í ljós að sá hluti hauskúpunnar sem geymir heilann hafði stækkað, og hann var orðinn álíka stór og hjá nútímamanninum eða um 1300 millilítrar. Leifar manna frá árum síðan sýna að beinagrindin var orðin svipuð stór og hjá nútímamanninum. Með nútímamanninum hófst gífurleg fjölgun mannkynsins. Um leið og maðurinn fór að læra að ganga og nota hendurnar til að smíða sér vopn og áhöld og gera eld gat hann notfært sér allar aðstæður í nátturunni mun betur m.a elt og veitt hjarðir og búið til fatnað og þar af leiðandi gat hann sest niður á kaldari stöðum en áður. Nútímamennirnir sem bjuggu í Evrópu á seinni hluta ísaldar eru nefndir Krómagnonmenn (eftir stað í suðvestur Frakklandi þar sem leifar þeirra fundust árið 1868, þegar verkamenn voru að grafa járnbrautarskurð í Dordogne héraði í Frakklandi. Þar fundust fimm beinagrindur fullorðinna og nokkrar beinagrindur af börnum. Aðrar menjar hafa fundist í nágrenninu t.d á Spáni. Eftir það hafa sífellt fleiri fundarstaðir fundist s.s fyrir botni miðjarðarhafs, í Afríku og í Asíu. Á heillegustu Kromagnonhauskúpunni, sem fundist hefur má sjá glögglega hvað hún er orðin stærri og lengri. Andlitið er stutt og breitt, nasatóftir háar og augntóftir flatar og nokkuð ferningslagaðar. Aðrar líkamsleifar s.s leggbein benda til þess, að þessi manngerð hafi verið þó nokkuð hávaxinog sterkleg. Þessir fyrstu menn hafa sennilega verið í stórum hópum. Þeir voru mjög leiknir í að gera áhöld t.d smíðuðu þeir allskyns nytjahluti s.s öngla, spjótvörpur oen einnig saumuðu þeir föt og ábreiður úr skinnum. Kromagnonmenn gerðu ýmislegt fleira sem aldrei hafði áður þekkst fram að því, en þeir máluðu myndir á hellisveggi. Þetta voru fyrstu listamennirnir. Hellamálverk hafa fundist víða eftir kromagnonmenn í suður-evrópu Homo sapiens neanderthalensins Neanderdalsmaðurinn

8 Á meðal nútímannsins í Evrópu voru aðrir menn nánir ættingjar homo sapiens sapiens en þeir eru nú í hópi aldauðra manna. Þessir útdauðu menn voru sem sagt undirtegund af homo sapiens eða skilgreindir sem homo sapiens neanderthalensins. Neanterthalsmaðurinn heitir eftir dal, sem er nærri Dusseldorf í Þýskalandi en þar fannst beinagrind hans og var fyrst uppgötvuð árið Neandertalsmaðurinn var sterklega vaxinn er átti heimkynni sín í Evrópu og í Asíu fyrir um til árum síðan. Leifar þessara manna hafa einnig fundist í Frakklandi, Ítalíu, Kákasusfjöllum og í Norður-Afríku. Á að líta er Neandertalsmaðurinn frekar frumstæður og líkist jafnvel Reismanninum í útliti og er nokkuð frábrugin nútímanninum. Ef borin er saman hauskúpa nútímannsins virðist hauskúpa Neandertalsmanna nánast vera ofvaxin. Hann hafði slétt afturhallandi enni og þykka brúngarða, sem gerðu hann ögn gamaldags í útliti. Rannsóknir á steingervingum hans bendir einnig til að hann hafi verið nokkru lágvaxnari en við, en miklu kraftlegri og vöðvastæltari með sterk liðamót og gild bein. Líkamsbygging hans er líklega ein af ástæðunum fyrir því, að hann hélt svo lengi velli þrátt umhverfi og höfðu lífsviðurværis með því að elta og veiða stór og óhugnanleg dýr á borð við Mammúta, loðin nashyrninga og villta nautgripi. Þá hafa þeir þurft að kljást við rándýr s.s úlfa og sverketti.í erfiðum ísaldarumhverfi. Neandertalsmennirnr voru komnir nokkuð framalaga í menningu á síðustu skeið ísaldar. Þeir smíðuðu sér ágætis verkfæri (Moustier) sem er kennd við fundarstaðinn Le Moustier. Meðal þeirra voru littlar og fíngerðar hnífar, steinhamra, spjót og sköfur, auk þessa að nota eld og búa í hellum. Ekki er ljóst hvort Neandertalsmenn hafi verið búnir að þróa sér tungumál þó það sé ekki ólíklegt miðað við menningarlegrar framfara. Fundist hafa nefnilega vitneskju um dultrú og trúarsiði. Vitað er til þess að Neandertalmenn hafi grafið þá látnu. Á sumum fundarstöðum eftir Neantedalsmenn getur á að líta á greftrun þar sem persónulegar munir eins og hálsfestar úr tönnum, verkfæri og villt blóm voru látin fylgja þeim í gröfina. Stundum voru líkin mökuð í rauðum leir. Spurning hvort Neanterldalsmenn hafi eftirvill trúað á líf eftir dauðann? Eins og áður hefur komið fram hafa leifar þeirra fundist víða í Evrópu allt Heimkynni neaderdalsmanna og kro-magnonmanna í Evrópu á síðari hluta ísaldar. fyrir versnandi veðurfar er á ísöldina leið. Stuttur og digur líkami heldur betur hita en langur og mjór. Neandertalsmenn voru fyrstu mennirnir til að lifa við ísaldar Líffræðilegur munur á undirtegundunum tveimur, Homo sapiens sapiens og Homo sapiens neanderthalensis frá Rússlandi í austri til vesturstrnda Evrópu. Einnig hafa dvalarstaðir þeirra fundist sunnar m.a við botni miðjarðarhafs og til norðurstrandar Afríku. Neantedalsmenn bjuggu allt norður að rótum ísaldarjökulsins, sem

9 hefur ef til vill hrakið þá sunnar, eftir því sem hann stækkaði. Neanterdalsmenn höfðu verið uppi á ísöld í nærr ár þar til fyrir um það bil árum síðan hverfa þeir skindilega af sviðinu, skömmu fyrir þá tíma er nútímamenn fluttust norður til Evrópu. Hvers vegna þeir dóu út er enn óráðin gáta. Verið geetur að þeir hafi lotið í lægra haldi fyrir þróaðri menn og fjölgun nútímannsins um víða veröld hafi hreinlega gert út af við þá. Hugsanlega hafa þeir ekki þolað þegar loftslagið fór að hlýna í lok síðasta ísaldarskeið. Einnig má ýminda sér að nútímamenn hafi blandað blóði við Neanterdalsmenn og þannig smám saman eytt hreinum stofni þeirra. Líklegasta skýring er sú að Neanderdalsmaðurinn hafi verið of sérhæfður og orðið undir í þróuninni. Líklegt er að nútímamaðurinn hafi verið betri í að aðlagað sig í nátturunni þar sem þeir voru betri veiðimenn og meiri tækifærisinnar. Neanderdalsmaðurinn hafi þar af leiðandi smám saman hafi horfið af yfirborði jarðar. Heimildir: Steven M. Stanley: Earth system history, W.H Freeman and company, New York 1999 (Kennslubók). David john and Richard Moody, Þróun lífsins, Örn og örlygur,1982. John Stidworthy, Steve Parker, Chris Forsey og Óskar Ingimarsson þýðandi. Risaeðlur og fleiri furðudýr, Iðunn, Templar puplishing Ltd, 1987 Michael H. Day, Jón O. Edwald þýðandi. Uppruni mannkyns, Almenna Bókarfélagið, The Hamlyn Publishing Group Ltd., 1969 Vefslóðir skoðaðar apríl mangeneticevolution/earlymodern/earlymodern.htm ution/#early

10