DISERTACION TEMA :BILANCI UJOR DHE VLERËSIMI I HUMBJEVE TE MUNDSHME NGA LIQENI I BADOVCIT,KOSOVË. (për marrjen e gradës Doktor i Shkencave)

Transcription

1 UNIVERSITETI POLITEKNIK TIRANË FAKULTETI I GJEOLOGJISË DHE I MINIERAVE DOKTORATA GJEOSHKENCAT, BURIMET NATYRORE DHE MJEDISI Rruga Elbasanit, Tiranë-Albania Tel/fax: /5 info@fgjm.edu.al DISERTACION TEMA :BILANCI UJOR DHE VLERËSIMI I HUMBJEVE TE MUNDSHME NGA LIQENI I BADOVCIT,KOSOVË (për marrjen e gradës Doktor i Shkencave) Disertant:SKENDER BUBLAKU UDHËHEQËS SHKENCOR: Prof.Dr.ARJAN BEQIRAJ Tiranë 2015

2 UNIVERSITETI POLITEKNIK TIRANË FAKULTETI I GJEOLOGJISË DHE I MINIERAVE DOKTORATA GJEOSHKENCAT, BURIMET NATYRORE DHE MJEDISI Rruga Elbasanit, Tiranë-Albania Tel/fax: /5 info@fgjm.edu.al Disertacion i përgatitur nga: Për marrjen e gradës Msc.Ing. Skënder BUBLAKU DOKTOR BILANCI UJOR DHE VLERËSIMI I HUMBJEVE TE MUNDSHME NGA LIQENI I BADOVCIT,KOSOVË Mbrojtur me 11/Shtator/2015 para Jurisë 1.Prof.dr.Përparim HOXHA 2.Prof.dr.Niko PANO 3.Prof.dr.Sabri ABDULLAHU 4.Prof.dr.Artan TASHKO 5.Prof.as.Shkëlqim DAJA Kryetar(Oponent) Anëtar(Oponent) Anëtar Anëtar Anëtar Tiranë 2015

3 TREGUESI I PËRMBAJTJES Parathënie...4 Abstrakt...5 Lista e Shkurtimeve...6 Lista e tabelave...7 Lista e figurave...8 Lista e fotografive...9 I HYRJE II KARAKTERISTIKAT E PËRGJITHESHME TË BASENIT UJËMBLEDHËS II.1 Vendndodhja dhe topografia II.2 Kushtet klimaterike II.2.1. Temperatura II.2.2. Lagështia e ajrit II.2.3. Shpejtësia e erës II.2.4. Shkëlqimi i diellit II.2.5. Avullimi nga sipërfaqja e ujit II.2.6. Reshjet II.3 Mbulueshmëria e tokës II.4 Hidrografia dhe Hidrometria II.5 Gjeologjia e Basenit II.6 Gjeologjia e zonës së digës II.7 Hidrogjeologjia III KARAKTERISTIKAT E LIQENIT III.1 Luhatja e nivelit te liqenit III.2 Batimetria e Liqenit III.3 Diga e liqenit te Badovcit IV METODOLOGJIA DHE MATERIALET IV.1 Studimet paraprake IV.2 Matja e parametrave hidro-meteorologjikë dhe hidrokimikë e izotopikë IV.2.1. Të dhënat meteorolgjike IV.2.2. Karakteristikat e basenit dhe liqenit IV.2.3. Inçizimi i batimetrisë IV.2.4. Monitorimi i ndryshimit të nivelit dhe vëllimit IV.2.5. Monitorimi i prurjeve (hyrjeve) të ujit nga lumenjtë IV.2.6. Marrja dhe analizimi i kampioneve për analiza hidrokimike dhe izotopike IV.3 Shpimi i puseve gjeologjike IV.4 Metodologjia e llogaritjes së vëllimit të ujit që hyn në liqen IV.5 Metoda e llogaritjes se vellimit te ujit qe del nga liqeni IV.6 Metoda e llogaritjes së bilancit ujor IV.7 Metoda e llogaritjes së humbjeve të ujit V REZULTATET

4 V.1 Batimetria e liqenit të Badovcit V.2. Reshjet V.3. Prurjet (hyrjet) e ujit ne liqen V.4. Luhatja e nivelit të ujit në liqen V.5. Monitorimi i marrjeve të ujit nga Liqeni V.6. Analizat kimiko-fizike V.7. Analizat izotopike VI LLOGARITJA E PARAMETRAVE HIDROLOGJIKE VI.1 Avullimi VI.2 Llogaritja e modulit te rrjedhjes VII VLERËSIMI I BILANCIT UJOR TË LIQENIT VII.1 Koha e monitorimit te bilancit ujor VII.2 Hyrjet nga lumenjtë (VL) VII.3 Hyrjet nga reshjet në liqen (Vp) VII.4 Hyrjet nga rrjedhjet sipërfaqësore (VR) VII.5 Hyrjet nga infiltrimi (VIN) VII.6 Daljet nga marrja e ujit për nevojat e popullatës (VM) VII.7 Daljet nga avullimi (VE) VII.8 Daljet nga infiltrimi (VIO) VII.9 Daljet nga kapërderdhja e liqenit (Vk) VII.10 Hyrjet dhe daljet nga liqeni per vitin VII.11 Hyrjet dhe daljet nga liqeni i Badovcit për periudhën Janar-Qershor, VII.12 Ndryshimi i vëllimit të liqenit VII.13 Bilanci ujor i liqenit te Badovcit per vitin VII.14 Bilanci ujor i liqenit të Badovcit për periudhën Janar-Qershor VIII ANALIZA E HUMBJEVE TE UJIT NGA LIQENI VIII.1 Hulumtimi fiziki i humbjeve të ujit VIII.2 Hulumtimi i humbjeve me analiza hidrokimike dhe izotopike të O dhe H VIII.2.1. Hulumtimi i humbjeve me anë të analizave hidrokimike VIII.2.2. Hulumtimi i humbjeve me anen e analizave izotopike te O-18 dhe H IX INTERPRETIMI I REZULTATETVE TË BILANCIT UJOR DHE HUMBJEVE X PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME X.1 Përfundime X.2 Rekomandime XI REFERENCAT

5 PARATHËNIE Ky disertacion vjen si një kontribut shumëvjeçar i autorit në fushën e vlerësimit dhe administrimit të resurseve ujore, por nuk do mund të kishte këtë përmbajtje dhe nivel shkencor pa ndihmën dhe kontributin e gjithë atyre që më kanë përcjellur gjatë gjithë fazave të punimit të disertacionit dhe në mënyrë të veçant: Prof. Dr.Arjan Beqiraj për sygjerimet, këshillat, konsultimet dhe punën e përbashkët në të gjitha fazat e punimit duke përfshirë edhe punën në terren. Prof. Dr. Përparim Hoxha, Dekan i Fakultetit te Gjeologjisë dhe Minierave në Tiranë qe ka kontribuar vazhdimisht me sygjerime dhe propozime për avancimin shkencor të punimit. Prof. Asoc. Dr. Shkelqim Daja dhe stafin e Departamenit të Gjeologjisë së Zbatuar, Mjedisit dhe Gjeoinformatikës, që me këshillat dhe konsultimet e tyre më ndihmuan që punimi te kap nivelet shkencore. Prof. Dr. Naser Kabashi, Dekan i Fakultetit të Ndërtimtarisë dhe Arkitekturës në Prishtinë, për ndihmen dhe këshillat në fazat e para dhe gjatë përgatitjes së disertacionit. Stafin e Institutit Hidrometeorologjik të Kosovës e në veçanti drejtoreshën Letafete Latifi dhe Msc. Agron Shala për ndihmën dhe punën profesionale për sigurimin e të dhënave historike meteorologjike dhe kryerjen e analizave hidrokimike; Enver Gashi udhëheqës i impiantit për trajtimin e ujit të pijshëm në Badovc i cili më ka ndihmuar me të dhënat për marrjen e ujit nga liqeni. Falenderim për profesorët nga Universiteti i Tiranës dhe Universiteti i Prishtinës, miq e kolegë që nuk hezituan të japin kontribut dhe propozime për çështje të caktuara. Falenderoj familjarë dhe të afërm për ndihmën e pakursyer në lehtësimin e përgatitjes së punimit. Një falenderim i posaçshëm shkon për njerëzit që punuan në terren dhe për të gjithë ata pronarë shtëpish, restorantesh, Shoqatën e peshkatarëve të Prishtinës, që ndihmuan në monitorimin dhe matjen e shumë parametrave dhe pranuan që në pronat e tyre të vendosen paisje monitoruese. 4

6 Abstrakt Ky disertacion bën vlerësimin e argumentuar të bilancit ujor dhe humbjeve te ujit nga liqeni i Badovcit nëpërmjet përdorimit të kombinuar të metodave shkencore të studimit (hidrologjike, hidrokimike e izotopike). Liqeni i Badovcit është njëri prej resurseve ujore kryesore të Prishtinës për furnizimin me ujë të pijshëm te qytetit dhe rrethinave. Në themel të këtij disertacioni qëndron hipoteza se rënia e nivelit të ujit në liqen është më e madhe se ulja e pritshme e shkaktuar nga marrja e ujit prej tij. Jane matur parametra te rëndësishëm të bilancit ujor si batimetria, reshjet, hyrjet nga lumenjtë dhe marrjet e ujit nga liqeni. Avullimi nga sipërfaqja e ujit është matur dhe llogaritur me metoda empirike. Rrjedhja sipërfaqësore që hyn drejtëpërdrejt në liqen është llogaritur përmes modulit të rrjedhjes i përcaktuar nga matja e hyrjeve të ujit nga lumenjtë. Rezultatet e batimetrisë përcaktojnë se vëllimi dhe sipërfaqja e liqenit në kuotën normale m mbi nivelin e detit janë respektivisht m 3, dhe 1.71 km 2. Batimetria gjithashtu konstaton një zvogëlim të vëllimit fizik të liqenit prej m 3 për shkak te depozitimit të sedimenteve të ardhura nga lumenjtë. Reshjet mesatare në Basenin e Badovcit të matura në katër pluviometra per vitin 2014 dhe për Janar- Qershor 2015, janë respektivisht 870,29 mm dhe mm. Avullimi nga sipërfaqja e liqenit i llogaritur me metodën Penman për vitin 2014 dhe Janar-Qershor (2015) është respektivisht 506.6mm dhe mm. Koeficienti Pan ose relacioni në mes avullimit të matur dhe avullimit te llogaritur është Moduli i llogaritur i rrjedhjes për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor 2015 është përkatësisht 5.86 l/s/km 2 dhe 6.8l/s/km 2. Prurjet e matura mesatare të ujit nga tre lumenjtë për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor (2015) janë respektivisht l/s dhe 1,229.0 l/s. Në vitin 2014 niveli i matur në fillim dhe mbarim te vitit ishte m dhe m mbi nivelin e detit që i përgjigjet ndryshimit të vellimit me 9, m 3. Niveli i matur i ujit në fund të Qershorit ishte m mbi nivelin e detit që i përgjigjet ndryshimit të vellimit prej 8,900,000m 3 për periudhën Janar-Qershor (2015). Vëllimi i llogaritur i ujit që hyn në liqen nga të gjitha komponentet për vitin 2014 është 22,334,517 m 3 ndërsa për periudhën Janar-Qershor 2015 është 22,645,002 m 3. Afërsisht 85% e vëllimit të ujit që hyn në liqen është nga lumenjtë.vëllimi i llogaritur i ujit që del nga liqeni për vitin 2014 është 11,295,420 m 3, ndërsa për periudhën Janar-Qershor 2015 është 11,864,405 m 3. Në vëllimin e ujit që del nga liqeni në vitin 2015 është përfshirë edhe vëllimi i kapërderdhur nga liqeni nga Marsi deri në Maj që arrin 4,698,188 m 3. Bilanci ujor i liqenit për vitin 2014 dhe për periudhën Janar-Qershor 2015 tregon se ndryshimi i vëllimit në liqen nuk përputhet me ndryshimin në mes hyrjeve të ujit në liqen dhe daljeve të ujit nga liqeni. Kjo diferencë për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor 2015 është respektivisht -3,698,097 m 3 dhe -1,885,716 m 3. Ky vëllim i ujit, që është i barabarte me 15% të vëllimit total të liqenit ose 35% të ujit që merret nga liqeni, vlerësohet si humbje e ujit për shkak të infiltrimit përmes formacioneve gjeologjike. Nga hulumtimet fizike të humbjeve rezulton të ketë prezencë te rrjedhjeve të ujit në anën e djathtë të digës dhe në pjesën e poshtme të saj. Dy shpimet në pjesën e poshtme të digës konstatojnë se formacionet janë të plasaritura dhe intensivisht te shkatërruara. Analizave hidrokimike te Klorit (Cl) dhe analizat izotopike te O-18 dhe D konfirmojnë humbjet e ujit nga liqeni. Për më tepër përmes bilancit të masës izotopike te O dhe H del që rreth 90% e ujit të minierës së Hajvalisë vjen nga liqeni dhe pjesa tjetër nga uji meteorik. Rezultatet e disertacionit për bilancin ujor dhe vlerësimin e humbjeve paraqesin jo vetëm përfundime shkencore të rëndësishme, por u vijne në ndihmë autoriteteve që menaxhojnë liqenin e Badovcit për një planifikim më të mirë të shfrytëzimit të ujit nga liqeni dhe marrjen e masave teknike për zvoglimin e humbjeve të ujit prej tij. 5

7 LISTA E SHKURTIMEVE KPMM=Komisioni i Pavarur per Miniera dhe Minerale IHKM=Instituti Hidrometeorologjik i Kosoves J=Janari SH=Shkurti M=Marsi P=Prilli M=Maji Q=Qershori K=Korriku G=Gushti SH=Shtatori T=Tetori N=Nëntori DH=Dhjetori Q=Prurja e ujit V=Shpejtesia S=Sipërfaqeja e seksionit të lagur Pi=Pluviometri VP=Veri Përendim Njësitë: mm=milimeter m=meter km=kilometetër km 2 =Kilometër katror m/s=metër për second km/h=kilometre për orë (mb)=milibar mmhg=milimetra e shtyllës se Merkurit JL=Jug-Lindje ph=perqenderimi i joneve te Hidrogjenit R=Perimetri i lagur S=Pjerrësia e kanalit n=koeficienti Manning u8=shpejtësia e erës në 8 m lartësi u2=shpejtësia e erës në 2 m latësi eo=presioni aktual i ajrit es=presioni i avujve të ngopur F=Lagështia relative q=moduli i rrjedhjes ΔV=Ndryshimi i vëllimit ne liqen VP=Vellimi i reshjeve ne liqen VR= Vellimi i rrjedhjes siperfaqesore nga baseni ne liqen VL= Vellimi i hyrjes se ujit nga lumenjtë VIN= Vellimi I inifilrimit të ujrave nentoksore VM= Vellimi i marrjes se ujit nga liqeni VE= Vellimi i ujit te avulluar nga liqeni VIO= Vellimi ujrave te larguar nga diga VK= Vellimi ujit të kaperderdhur nga diga =Permijë %=Përqindje m 3 =Metër kub mm/ditë=milimetra në ditë mm/muaj=milimetra në muaj l/s=liter për second m 3 /s=metër kubë për second l/s/km 2 =Litër për second në kilometër katrorë C=Gradë Celsius 6

8 Lista e tabelave Tabela II.1 Lartësia mbidetare e reliefit të Basenit Tabela. II.2 Pjerrësia e shpateve në basenit ujëmbledhës Tabela II.3. Vlerat mesatare të temperaturës (ºC) per periudhën Tabela II.4. Vlerat mesatare të temperaturës (ºC) per periudhen Tabela II.5 Vlerat mesatare të lagështisë (%) për periudhën Tabela II.6. Vlerat mesatare të lagështise (%) per periudhën Tabela II.7. Vlerat mesatare të shpejtësisë (m/s) së erës për periudhën Tabela II.8. Kohëzgjatja mesatare e shkëlqimit te diellit për periudhën (orë/ditë) Tabela II.9. Kohëzgjatja mesatare e shkëlqimit te diellit për vitin 2014 (orë/ditë) Tabela II.10.Vlerat mesatare te avullimit (mm) per vitin hidrologjik Tabela II.11. Reshjet mesatare vjetore për periudhën dhe për vitet hidrologjike 2012, 2013, 2014 (mm) Tabela II.12. Mbulueshmëria e pellgut në (km²) dhe (%) Tabela II.13. Gjatesitë e lumenjeve në Basenin e Badovcit Tabela II.14.Vlerat mesatare të prurjeve në profilin e digës për periudhën (m³/sec) Tabela III.1.Vlerat mesatare mujore të nivelit të liqenit të Badovcit për periudhën Tabela III.2.Vëllimi i liqenit në funksion të nivelit të ujit në liqen (viti 1965) Tabela IV.1. Emertimi dhe pozicioni i vendosjes se pluviometrave Tabela V.1. Vlerat e vëllimit dhe sipërfaqeve të liqenit në funksion të nivelit absolut për. 47 Tabela V.2. Reshjet mesatare mujore në katër pluviometrat për vitin Tabela V.3. Reshjet mesatare mujore për periudhën Janar-Qershor, Tabela V.4. Prurjet e matura të lumenjve (viti 2014) Tabela V.5. Sipërfaqja e nënpellgjeve, liqenit dhe basenit të Badovcit Tabela V.6. Prurjet mesatare mujore të lumenjve (viti 2014) Tabela V.7. Prurjet e matura në lumenjtë e basenit, Janar-Qershor Tabela V.8. Prurjet mesatare mujore të lumenjve te basenit (Janar-Qershor 2015) Tabela V.9. Niveli i ujit në liqen në vitin 2014 dhe Janar-Qershor Tabela V.10. Sasia mesatare e ujit (l/sec) e tërhequr nga liqeni per vitin 2014 dhe Jan-Qer Tabela V.11. Analizat hidrokimike te mostrave të ujit ( ) Tabela V.12. Analizat izotopike të O dhe H Tabela VI.1.Vlerat mesatare të avullimit nga liqeni i Bad. në vitin 2014, sipas metodës Penman Tabela VI.2. Vlerat mesatare të avullimit nga liqeni i Badovcit në periudhën Janar- Qershor 2015, sipas metodës Penman Tabela VI.3. Vlerat mesatare të avullimit nga liqeni i Bado. në vitin 2014 sipas metodës Meyers Tabela VI.4.Vlerat mesatare të avullimi nga liqeni i Badovcit për periudhën 2015 sipas metodës Meyers...63 Tabela VI.5. Vlerat mesatare mujore (mm) për avullimin Penman dhe Pan (Prill-Qershor, 2015) Tabela. VI.6. Vlerat mesatare mujore (mm) të reshjeve sipas metodës Thiessen, për vitin

9 Tabela. VI.7. Vlerat mesatare mujore (mm) të reshjeve sipas metodës Thiessen, për periudhën Janar-Qershor (2015) Tabela VI.8. Parametrat fizikë dhe hidrologjikë të basenit Tabela VII.1. Vëllimi hyrës i ujit në liqen nga lumenjtë për vitin Tabela VII.2. Vëllimi hyrës në liqen nga lumenjtë për periudhën Janar Qershor, Tabela VII.3. Vëllimi hyrës nga reshjet e drejtëpërdrejta në liqen për vitin Tabela VII.4. Vëllimi hyrës nga reshjet e drejtëpërdrejta në liqen për periudhën Jan-Qer, Tabela VII.5. Vëllimi hyrës nga rrjedhjet sipërfaqësore në liqen për vitin Tabela VII.6. Vëllimi hyrës nga rrjedhjet sipërfaqësore në liqen për periudhën Jan-Qers, Tabela VII.7. Vëllim i ujit të marrë nga liqeni i Badovcit për vitin 2014 dhe Janar-Qershor (2015) Tabela VII.8. Avullimi Penman (E0) dhe vëllimi i avullimit nga liqeni për vitin Tabela VII.9. Avullimi Penman (E0) dhe vëllimi i avullimit nga liqeni për vitin Tabela VII.10. Vëllimi i infiltrimit nëpër trupin e digës për vitin 2014 dhe periudhën Janar- Qershor, Tabela VII.11. Vëllim i ujit i hyrë në liqen në vitin Tabela VII.12. Vëllim i dalë i ujit nga liqeni i Badovcit për vitin Tabela VII.13. Vëllim hyrës i ujit në liqen në Janar-Qershor, Tabela VII.14. Vëllim i dalë i ujit nga liqeni në Janar-Qershor, Tabela VII.15. Variacioni mujor i nivelit, hyrjes dhe daljes se ujit per vitin 2014 dhe periudhen Janar-Qershor, Tabela VII.16. Ndryshimi i nivelit dhe vëllimit të ujit në liqenin e Badovcit për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor, Tabela VII.17. Bilanci ujor i liqenit të Badovcit për vitin Tabela VII.18. Bilanci ujor i liqenit të Badovcit për periudhën Janar-Qershor, Tabela VIII.1. Te dhënat për shpimet dhe piezometrin Tabela VIII.2. Niveli i ujit ne liqen, piezometrin (B-19) dhe shpimin (B-14) per periudhen 15Maj - 30Qershor Tabela. IX.1 Lartësia dhe prurja e ujit në lumin Androvina Tabela IX.2. Niveli i ujit në minierën e Hajvalisë Lista figurave Fig. II.1. Hartë skematike e Basenit ujëmbledhës të Liqenit të Badovcit Fig. II.2. Harta gjeomorfologjike e Basenit Fig. II.3. Variacioni vjetor i vlerave mesatare të temperaturës për periudhën Fig. II.4. Variacioni i vlerave mesatare vjetore të reshjeve ( ) dhe ( ) 19 Fig. II.5 Variacioni i vlerave mesatare vjetore të reshjeve ( ) Fig. II.6. Harta e stacioneve shimatëse me linjat e izioheteve Fig. II.7. Mbulushmeria e tokës në basenin ujëmbledhës të Badovcit Fig. II.8. Tipet kryesore te tokave ne basenin ujembledhes te Badovcit(KPMM, 2006) Fig. II.9. Harta hidrografike e Basenit të Badovcit Fig. II.10. Harta gjeologjike e Basenit (a) dhe lokacionit të Digës së Badovcit (b) (KPMM, 2006) Fig. II.11. Profili gjeologo-inxhinjerik i Digës së Badovcit Fig. III.1. Luhatja e nivelit të ujit në liqenin e Badovcit per periudhen Fig. III.2. Luhatja e nivelit të ujit në liqenin e Badovcit per periudhen

10 Fig. III.3. Prerje tërthore e digës së Badovcit Fig. IV.1. Vendmarrja e provave të ujit për analiza hidrokimike dhe izotopike Fig. IV.2. Lakorja e kalibrimit për atomin e Zn Fig. IV.3. Komponentet e ujit që hyjnë në liqen Fig. IV.4. Komponentët e ujit që dalin nga liqen Fig. V.1. Modeli i batimetrisë të liqenit të Badovcit Fig. V.2. Vëllimi dhe sipërfaqja e Lqenit te Badovcit në vitin Fig.V.3. Harta e basenit ujëmbledhës të Badovcit me nënpellgjet, vendndodhjën e pluviometrave, Evapometri (PA) dhe grafikët e reshjeve mesatare mujore dhe vjetore për vitin Fig. V.4. Grafikët e reshjeve mujore dhe komulative (Janar-Qershor, 2015) Fig. V.5. Nënpellgjet e Basenit dhe stacionet e matjeve të prurjeve nga lumenjtë Fig. V.6. Variacioni i prurjeve mesatare mujore të lumenjve (viti 2014) Fig. V.7. Prurjet mesatare vjetore të lumenjve për vitin Fig. V.8. Luhatja e nivelit të ujit në liqenin e Badovcit për vitin 2014 dhe Jan-Qe Fig. VI.1. Vlerat mujore dhe vjetore të avullimit nga liqeni i Badovcit për vitin 2014, sipas metodës Pennman dhe Meyers Fig. VI.2. Vlerat mesatare te avullimit për periudhën Janar-Qershor (2015) në liqenin e Badovcit, sipas metodës Pennman dhe Meyers Fig. VI.3. Relacioni në mes Penman dhe Pan avullimit Fig. VI.4. Llogaritja e reshjeve në basen sipas metodes Thiessen Fig. VII.1.Vëllimi hyrës nga lumenjtë per vitin Fig. VII.2.Vëllimi hyrës nga lumenjtë per vitin Fig. VII.3.Vëllimi hyrës nga reshjet në liqen për vitin 2014 dhe periudhën Jan-Qer Fig. VII.4. Vëllimi hyrës nga rrjdhjet sipërfaqësore në liqen për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor Fig. VII.5. Vëllimi i marrjes së ujit në liqen për vitin 2014 dhe periudhën Janr-Qer Fig. VII.6. Vëllimi i avullimit të liqenit për vitin 2014 dhe periudhën Jan-Qer Fig. VII.7. Vëllimi i infiltrimit në trupin e digës për 2014 dhe periudhën Jan-Qer, Fig. VII.8. Vëllimi i kapërderdhur nga diga për vitin Fig. VII.9. Vëllimi i hyrjes së ujit në liqenin e Badovcit per vitin Fig. VII.10. Vëllimi i dalë i ujit nga liqenii i Badovcit për vitin Fig. VII.11. Vëllimi hyrës i ujit në liqenin e Badovcit për periudhën Jan-Qer, Fig. VII.12. Vëllimi i dalë i ujit nga liqeni i Badovcit për periudhën Janar-Qer, Fig. VII.13. Vëllimi mujor i ujit qe hyrë dhe dalë dhe niveli i ujit në liqenin e Badovcit për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor, Fig. VII.14. Luhatja e nivelit dhe vëllimit të ujit në liqen për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor, Fig. VII.15. Bilanci ujor i liqenit të Badovcit për vitin Fig. VII.16. Bilanci ujor i liqenit të Badovcit për periudhën Janar-Qershor Fig. VIII.1 Kolonat litologjike të shpimeve nr.1 (B-12) dhe nr.2 (B-14) Fig. VIII.2. Variacioni i nivelit te ujit ne liqen, piezometrin (B-19) dhe shpimin (B-14) per periudhën 15 Maj - 30 Qershor Fig. VIII.3. Hartë skematike e vendosjes së minierës të Hajvalisë në raport me liqenin e Badovcit dhe gjeologjia e zonës Fig. VIII.4. Profili gjatësor Liqeni i Badovcit- Miniera e Hajvalisë (tregohet niveli i ujit në minierë, Prill 2015) Fig. VIII.5. Diagrama Sholler e përberjes Fig. VIII.6. Diagrama Piper e përberje

11 Fig. VIII.7. Variacioni i permbajtjes se klorit në ujrat e kampionuar Fig. VIII.8 Variacioni i permbajtjes se sulfateve në ujrat e kampionuar Fig. VIII.9 Variacioni i vlerave te fortësisë se pergjitheshme në ujrat e kampionuar Fig. VIII.10. Variacioni i permbajtjes se nitrateve në ujrat e kampionuar Fig. VIII.11 Përbërja izotopike e ujërave të kamapionuara në raport me ujërat meteorike globale Fig. VIII.12. Variacioni i përbërjes izotopike të O-18 dhe D Fig. IX.1. Lakorja Q-H për lumin Androvina Fig. IX.2. Variacioni i nivelit te ujit në minierën e Hajvalisë dhe liqenin e Badovcit ( ) Lista e Fotografive Foto II.1. Pamje e Liqenit dhe e digës së Badovcit (2015) Foto IV.1. Pamje nga matja e reshjeve (Pluviomeri 1) dhe matja e avullimit (Evapometri Pan) Foto IV.2. Inçizimi i batimetrisë ne fazat (i) dhe (ii) Foto IV.3. Monitorimi i nivelit të ujit në liqen me nivelmatës Foto IV.4. Kapërderdhesi në Lumin Androvinë Foto IV.5. Llogaritja e prurjes me kapërderdhës katërkëndor Foto IV.6. Matja e shpejtësisë në lumin Slivovë Foto IV.7. Pamje e profilit në lumin Mramor Foto IV.8. Marrja e mostrave të ujit nga liqeni Foto IV.9. Mostrat për analiza kimike dhe për analiza izotopike Foto IV.10. Konduktometrat WTW Foto IV.11. TS 1408 µs/cm në 200C Foto IV.12. Bufer standart te çertifikuar Foto IV.13. ph-metër Foto IV.14. SAA PERKIN ELMER Foto IV.15. Shpimi 1 (33.0m) Foto IV.16. Shpimi 2 (30.0m) Foto VIII.1.Shkembinjte serpentinike te tektonizuar dhe me çarshmeri te zhvilluar ne anen e djathte te liqenit ne afersi te diges Foto VIII.2. Piezometri ne krahun e djathtë të digës (16m) Foto VIII.3. Pamje e coprave shkembore mbi 10cm te gjate te karotes se shpimit per vlërsimin e RDQ për shpimin 1 (B-12) Foto VIII.4. Rrjedhja e poshtme e ujit në anën e djathtë të digës (Maj 2015) Foto VIII.5. Rrjedhja në pjesën e poshtme të digës (Qershor 2015)

12 I HYRJE Liqeni i Badovcit është njëri prej resurseve kryesore për furnizimin me ujë të pijshëm për qytetin e Prishtinës dhe zonave përreth. Pjesa qëndrore e Kosovës, ku bën pjesë Prishtina dhe baseni ujëmbledhës i Badovcit ka resurse ujore të pamjaftueshme sipërfaqësore dhe nëntokësore. Disa prej arsyjeve kryesore të ndërmarrjes së këtij studimi janë: - Liqeni i Badovcit do të jetë resurs shumë i vlefshëm për qytetarët e Prishtinës dhe rrethinës tani dhe në të ardhmen. - Rëndësia e liqenit të Badovcit rritet me rritjen e kërkesave për shfrytëzimin e ujit në rajonin e Prishtinës. - Studimet paraprake nuk japin një bilanc ujor të besueshëm dhe nuk argumentojnë faktorët që ndikojnë në bilanc. - Është evidentuar një mospërputhje midis uljes së nivelit të ujit në liqen dhe marrjes së ujit prej tij. Ky punim synon ti pergjigjet pyetjes: A ka humbje uji nga liqeni? Nëse po, sa janë dhe ku shkon ky ujë? Për të dhënë përgjigje shkencore të argumentuar, studimi tenton që nëpërmjet përdorimit të kombinuar të metodave shkencore të studimit (hidrologjike, hidrokimike e izotopike), të mundësoj një vlerësim të argumentuar të bilancit ujor të liqenit, të humbjeve të ujit nga liqeni dhe të shkaqeve të këtyre humbjeve. Qëllimi i këtij disertacioni është që ti jap përgjigje pytjes se shtruar mbi humbjet e ujit nga liqeni, të avancoj punën kërkimore e shkencore në fusha të ngjashme me këtë që trajton studimi, duke i dhënë atij një karakter aplikativ në fushën e resurseve ujore, ekonomisë dhe mjedisit. Realizimi i këtij disertacioni vjen edhe si një kontribut 15 vjeçar i autorit në administrimin e resurseve ujore të Kosovës dhe punës kërkimore në kete fushe. Autori përveç periudhës së kohës se doktoraturës është marrë me administrimin dhe përcjelljen e liqenit të Badovcit për një periudhë mbi 10 vjeçare. Ky punim kombinon njohuritë që autori ka për liqenin, të dhënat për liqenin nga matjet, monitorimet dy vjeçare në terren dhe aplikimet e fundit shkencore për bilancin ujor, identifikimin dhe gjurmimin e humbjeve përmes analizave kimiko-izotopike. Fazat e punimit nisin me studimin e materialeve ekzistuese dhe grumbullimin e të dhënave me rëndësi për liqenin dhe basenin e Badovcit, për të vazhduar me monitorimet, matjet, hulumtimet në terren, anlizat kimiko-izotopike, dhe duke përfunduar me përpunimin dhe nxjerrjen e rezultateve bashkë me rekomandimet. Punimi trajton edhe probleme që ende në Kosovë nuk janë trajtuar mjaftueshëm, siç janë bilancet ujore për liqene të ndërtuara, batimetrinë e liqenit dhe gjurmimin e humbjeve të ujit me anë të izotopeve të O-18 dhe H-2. Gjatë punimit për sigurimin e të dhënave të sakta janë përdorur paisje si Pluviometra, Evapometer, matës të shpejtësisë së ujit, makinë për shpime vertikale, kampion marrës uji nga liqeni, echo-sonder për matjen e batimetrisë, paisje gjeodezike dhe nivel-matës te ujit. Gjithashtu janë shfrytëzuar programe te ndryshme si ArcGIS, AutoCAD, Pipe Flow Advisor. Analizat fiziko-kimike janë kryer në Institutin hidrometeorologjik të Kosovës (IHKM), ndërsa analizat izotopike në Istituto di Geoscienze e Georisorse (CNR-IGG) -Laboratorio Chimico-Isotopico (Pisa),Itali. 11

13 Studimi është ndërtuar në dhjetë kapituj duke përfshirë hyrjen si kapitull i parë. Në kapitullin e dytë trajtohen të dhënat e përgjitheshme mbi Basenin që përfshijnë vendndodhjen, topografinë, të dhënat klimaterike, mbulueshmerinë dhe hidrografinë e basenit, gjeologjinë dhe hidrogjeologjinë e basenit ujëmbledhës. Në kapitullin e tretë përshkruhen të dhënat kryesore për karakterisitikat e liqenit si : luhatjet e nivelit të ujit ne liqen dhe batimetrinë, gjithashtu trajtohet diga e Badovcit në aspektin e karakteristikave teknike të ndërtimit. Në kapitullin e katërt trajtohen metodat dhe materialet e përdorura gjatë përgatitjes së punimit. Analizimi i studimeve paraprake për liqenin, grumbullimi i të dhënave meteoerologjike, metodologjia e punimit të batimetrisë, metodologjia e monitorimit dhe përpunimit të parametrave hidrologjikë, metodologjia e llogaritjes për prurjet dhe vëllimet hyrëse të ujit në liqen, si dhe vëllimet e ujit që dalin nga liqeni, metodologjinë e marrjes se kampioneve dhe analizimin e parametrave hidrokimike dhe izotopike, metodologjine e llogaritjes së bilanit ujor dhe humbjeve. Janë paraqitur gjithashtu materialet e përdorura duke specifikuar karakteristikat, metodën e matjes dhe llogaritjes. Në kapitullin e pestë trajtohen batimetria, parametrat pluviometrike dhe hidrometrike, si parametra të matur dhe krijimi i modelit të batimetrisë. Vëllimi i mbushjes nga erozioni në afërsi të digës është rreth m 3, ndërsa vëllimi i përgjithshëm i liqenit është m 3 (Bublaku, S, Beqiraj A. 2014). Sipërfaqja e liqenit është 1.71km 2 në kuotën normale të digës m mbi nivelin e detit. Reshjet e monitoruara në katër pluviometra për 2014 janë mm, ndërsa për periudhën Janar-Qershor (2015) janë mm. Prurjet mesatare të monitoruara të ujit nga tre lumenjtë për vitin 2014 janë l/sec dhe për periudhën Janar-Qershor 2015 janë 1,290.0 l/s. Niveli i ujit në liqen në Janar dhe Dhjetor të vitit 2014 ishte respektivisht m dhe m mbi nivelin e detit. Në Qershor të 2015 niveli ishte m mbi nivelin e detit. Është për tu theksuar se prurjet e shumta në vitin 2015 rezultuan me rritjen e nivelit të ujit në liqen, dhe nga mesi i Marsit deri në mesin e Majit liqeni kishte kuotën normale ose kuotën e kapërderdhjes m mbi nivelin e detit. Është trajtuar edhe marrja e ujit prej liqenit nga Ujësjellësi Rajonal ʺPrishtinaʺ dhe rezulton qe marrja mesatare për vitin 2014 është l/s ndersa për periudhën monitoruese Janar- Qershor 2015 është l/s.në kapitullin e gjashtë janë trajtuar analizat hidrokimike dhe izotopike. Janë marrë 18 kampione për analiza hidrokimike dhe 25 kampione për analiza izotopike nga lumenjtë, liqeni, rrjedhjet, galeritë e minerave, miniera e Hajvalisë dhe nga ujrat meteorikë. Në kapitullin e gjashtë janë llogaritur parametrat hidrologjikë si avullimi dhe moduli i rrjedhjes. Avullimi nga sipërfaqja e liqenit është llogaritur me tri metoda, (i) Pennman, (ii) Meyers dhe (iii) i matur me Evapometrin Pan standard. Ekuacioni Pennman është perdorur në llogaritjen e bilancit ujor, dhe në vitin 2014 avullimi është mm, ndërsa për periudhën Janar-Qershor 2015 është mm. Në këtë kapitull është llogaritur moduli rrjedhjes që mundëson llogaritjen më të saktë të vëllimit që hyn nga rrjedhja sipërfaqësore e nënpellgut (IV) direkt në liqen. Moduli i rrjedhjes për 2014 dhe periudhën Janar-Qershor 2015 është respektivisht 5.86 l/s/km 2 dhe 6.8 l/s/km 2. 12

14 Në kapitullin e shtatë është bërë vlerësimi i bilancit ujor për vitin 2014 dhe për periudhën Janar-Qershor Llogaritja e bilancit dhe e komponenteve të vëllimit që hyjnë dhe dalin nga liqeni është bërë sipas barazimit (11), i cili shpreh se ndryshimi i vëllimit në liqen brenda një kohe monitoruese duhet të jetë i barabartë me ndryshimin midis vëllimit që hyn në liqen dhe vëllimit që del nga liqeni. Vëllimi i ujit që hyn në liqen është shuma e vëllimit që hyn nga: (i) hyrja nga lumenjtë (VL), (ii) hyrja nga reshjet e drejtëpërdrejta ne liqen (VP) (iii), hyrja nga rrjedhja sipërfaqësore e nënpellgut IV (VR) dhe (iv) vëllimi që hyn nga infiltrimi (VIN), i cili është vlersuar i vogel dhe eshte marrë zero për Vëllimi që hyn në liqen për 2014 është 22,334,517 m 3, dhe për periudhën Janar-Qershor 2015 është m 3. Në të njejtën periudhë për 2014 dhe Janar Qershor 2015 vëllimi i dalur nga liqeni është shuma e: (i) marrjet nga liqeni (VM), (ii) avullimi prej liqenit (VE), (iii) infiltrimi në trupin e digës (VIO) dhe (iv) vëllimi i ujit që gjatë muajit Mars deri në Maj të vitit 2015 të dalë nga kapërderdhja (VK) e liqenit. Vëllimet e ujit që dalin nga liqeni janë 11,295,420m 3 për vitin 2014 dhe m 3 për periudhën Janar-Qershor Ndryshimi i vëllimit të liqenit për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor 2015 është respektivisht m 3 dhe m 3. Në të dy periudhat monitoruese si për vitin 2014 ashtu edhe për periudhën Janar-Qershor 2015 rezultati i bilancit ujor tregon qe ndryshimi i vëllimit nuk është i barabarte me diferencën në mes hyrjeve të vëllimit të ujit në liqen dhe daljeve të vëllimit të ujit nga liqeni. Kjo diferencë negative e shprehur në bilancin ujor për vitin 2014 dhe periudhën Janar- Qershor 2015 është respektivisht ( m 3 ) dhe (-1,,885,716m 3 ) dhe vlerësohet si humbje e ujit nga infiltrimi. Në kapitullin e tetë punimi trajton vlerësimin e humbjeve të ujit që dalin nga bilanci ujor. Hulumtimi i humbjeve trajtohet në dy mënyra: (i) Hulumtimi fizik i humbjeve, nga rrjedhjet e drejtëpërdejta në pjesën e djathtë dhe në pjesën e poshtme të digës. Kjo metodë analizon përbërjen dhe gjendjen e shkëmbinjeve drejtëpërdrejt në terren, dhe në dy kampionet e kolonave të shpimeve. (ii) Bazuar në rezultatet e analizave hidrokimike dhe izotopike rezulton se përberja kimike dhe sidomos izotopike (O-18 dhe D) e ujit nga rrjedhjet, shpimet, galeria e minerës, janë të njejta me ato të ujit te liqenit, çka konfirmon që infiltrimet e ujit nga liqeni përmes çarjeve të shkëmbinjve të bazamentit të tij janë prezente dhe të prekshme. Nga ana tjetër uji i minierës së Hajvalisë shfaq përbërje izotopike të O-18 dhe H-2 (D) të ndërmjetme midis përbërjes izotopike të lehtë të reshjeve të shiut dhe përbërjes izotopike më të rëndë të liqenit, kjo e fundit për shkak të fraksionimit izotopik fal avullimit. Sipas bilancit të masës izotopike për ujra që përzihen, u gjet që rreth 90% e ujit në minieren e Hajvalisë është me prejardhje nga liqeni i Badovcit dhe vetëm 10% nga ujrat meteorikë (Bublaku S, Beqiraj A, 2015). Në kapitullin e nëntë interpretohen rezultatet e studimit.rezultatet shkencore të studimit tregojnë në mënyrë të qartë dhe bindëse për një humbje të ujit në bilancin ujor të liqenit të Badovcit, me rreth 15% të vlerës së përgjithshme të vëllimit të liqenit ose 30% të vëllimit që merret nga liqeni. Kjo konstatohet si për vitin 2014 edhe për periudhën Janar-Qershor (2015). Gjithashtu analizat hidrokimike dhe izotopike konfirmojnë se uji që del nga rrjedhjet, shpimet, galeria dhe 90% e ujit që është në minierën e Hajvalisë është ujë i liqenit të Badovcit. Nga rezultatet hidrokimike dhe izotopike konstatohet se rrjedhjet e verifikuara të 13

15 ujit janë nga ana e djathtë e digës por nuk përjashtohet mundësia që një sasi të infiltrohet edhe nën bazamentin e saj. Në kapitullin e dhjetë studimi nxjerrë përfundimet dhe rekomandimet. II KARAKTERISTIKAT E PËRGJITHESHME TË BASENIT UJËMBLEDHËS II.1 Vendndodhja dhe topografia Baseni i Badovcit është pjese e basenit te Ibrit që është njeri prej pesë baseneve ujembledhëse në Kosovë, i cili gjendet në pjesën verilindore të Kosovës, në gjerësi dhe gjatësi gjeografike respektivisht 21º03-21º23 dhe 42º40-42º36, në një distancë prej 13 km nga kryeqyteti i Kosovës, Prishtina (Fig II.1). Për shfrytëzimin e ujt që mblidhet nga ky basen në vitin 1965 është ndërtuar diga e Badovcit në profilin e rrjedhjes së lumit Graqanka dhe është formuar liqeni i Badovcit. Pellgu i lumit Graqanka ka sipërfaqe km² dhe është pjesë e pellgut të lumit Sitnica, i cili i takon pellgut të lumit Ibër. Destinimi fillestar i shfrytëzimit të ujit te liqenit ishte për furnizim me ujë të pijshëm, ujitje dhe industri, ne raportet: 62% e vëllimit për ujitjen e 6000 ha tokë bujqesore, 29% për furnizimin me ujë të popullatës dhe 9% për nevojat e minierës se Pb-Zn të Kishnicës dhe Hajvalisë. Destinacioni i shfrytëzimit të ujit të liqenit është ndryshuar me kalimin e kohës për arsye të rritjes së kërkesave për ujë të pijshëm në qytetin e Prishtinës. Që prej vitit 1980, ky liqen pothuajse në tëresi është orientuar për furnizimin me ujë të pijshëm të qytetit të Prishtinës dhe rrethinave të saj, dhe një sasi e vogël e ujit shkon për minierat. Fig. II.1. Hartë skematike e Basenit ujëmbledhës të Liqenit të Badovcit 14

16 Modeli i krijuar i basenit me ndihmën e programit ArcMap-10.1 nxjerr rezultatet se baseni ujëmbledhës i Badovcit ka një sipërfaqe prej km² dhe karakterizohet me disnivele të theksuara që shtrihet në një lartësi nga 605 m deri në 1,200 m mbi nivelin e detit. Pjesa me e madhe e Basenit karakterizohet me pjerrësi nga 15% deri 35% (Tabela II.1, II.2; Fig II.2.). Tabela II.1 Lartësia mbidetare e reliefit të Basenit Lartesia (m.n.d) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Siperfaqja (%) Tabela. II.2 Pjerrësia e shpateve në basenit ujëmbledhës Pjerrësia (0-5) (5-15) (15-25) (25-35) >35 (%) Lartesia (m) Fig. II.2. Harta gjeomorfologjike e Basenit 15

17 Foto II.1. Pamje e Liqenit dhe e digës së Badovcit (2015) II.2 Kushtet klimaterike Klima në basenin ujëmbledhës të Badovcit është kontinentale (Pllana,1991) dhe ndikohet nga kushtet e relievit të terrenit. Ndikim në formimin e klimës kanë luginat e lumenjëve Sitnica, Llapi dhe Graqanka. Në stacionin më të afërt meteorologjik me basenin ujëmbledhës të Badovcit temperatura minimale e regjistruar është C, temperatura maksimale 39 C dhe temperatura mesatare 10.4 C (Elezaj dhe Kodra, 2007). Reshjet mesatare për periudhën në satcionet metorologjike më të afërta (Prishtinë, Janjevë e Bostane), janë respektivisht mm 632.0mm dhe mm (IH, Jerosllav Çerni,1983). Reshjet brenda basenit ujëmbledhës të Badovcit të regjistruara në Stacionin e Mramorit, për periudhën ishin mm (Ujësjellesi Rajonal Prishtina,1995). II.2.1. Temperatura Temperatura në zonën qëndrore të Kosovës, ku përfshihet edhe baseni ujëmbledhës i Badovcit, karakterizohet me lëkundje të temperatuarave gjatë muajve dhe stinëve të vitit. Temperaturat e ulëta i takojnë muajve Janar, Shkurt dhe Dhjetor, ndërsa ato më të larta regjistrohen në Korrik dhe Gusht. Në tabelen II.3 jepen të dhënat për temperaturen në stacionin meteorologjik Prishtinë ( ) (IH, Jerosllav Çerni,1983), dhe në tabelen II.4 jepën temperaturat mesatare mujore ( ) për Prishtinën (IHMK,2014).Variacioni vjetor i vlerave mesatare për periudhën është dhënë në figurën II.3. Tabela II.3. Vlerat mesatare të temperaturës (ºC) per periudhën Muaji Stacioni J SH M P M Q K G SH T N DH Mes Prishtina

18 Tabela II.4. Vlerat mesatare të temperaturës (ºC) per periudhen Muaji Prishtina J SH M P M Q K G SH T N DH Mes Temperatura (ºC Muaji J SH M P M Q K G SH T N DH Fig. II.3. Variacioni vjetor i vlerave mesatare të temperaturës për periudhën II.2.2. Lagështia e ajrit Lagështia e ajrit si faktor meteorologjik bashkë me temperaturën dhe presionin paraqesin faktorë të rëndësishëm që kanë ndikim në klimë. Faktorët ndikues në lagështinë e ajrit janë akumulimet ujore, rrjeti hidrografik, bimësia, format e relievit etj (Hrelaj,H,2007). Në tabelen II.5 dhe II.6 janë të paraqitura vlerat mesatare të lagështisë së ajrit për periudhën (IH, Jerosllav Çerni,1983). Tabela II.5 Vlerat mesatare të lagështisë (%) për periudhën Muaji Stacioni J SH M P M Q K G SH T N DH Mes Prishtina Tabela II.6. Vlerat mesatare të lagështise (%) per periudhën Prishtina Muaji J SH M P M Q K G SH T N DH Mes

19 II.2.3. Shpejtësia e erës Era në basenin e Kosovës Qëndrore, ku përfshihet edhe baseni ujëmbledhës i Badovcit, fryn në drejtime te ndryshme, sipas stinëve të vitit. Drejtimi më i shpeshtë i erës është Veri- Perendimor gjatë stinës së Dimrit dhe Vjeshtës dhe Jug-Lindor gjatë Verës. Fortësia më e madhe e erës është drejtimi Jug-Perendimor dhe Jug-Lindor. Ne tabelen II.7 janë të dhënat për intensitetin e erës për periudhën (IHMK,2015). Tabela II.7. Vlerat mesatare të shpejtësisë (m/s) së erës për periudhën Prishtina Muaji J SH M P M Q K G SH T N DH Mes II.2.4. Shkëlqimi i diellit Kohëzgjatja e shkëlqimit të diellit (Insolacionit) llogaritet si prezencë e shkëlqimit me interval kohor ditor, mujor ose vjetor. Faktorët klimatikë (gjerësia gjeografike, lartësia mbidetare, përhapja e masave tokësore dhe ujore etj.) përcaktojnë edhe nivelin e shkëlqimit të Diellit. Në tabelen II.8 jepën të dhënat për kohëzgjatjen mesatare të shkëlqimit të diellit (ore / ditë) për periudhën (IH, Jerosllav Çerni,1983) dhe tabela II.9 për vitin 2014 (IHMK,2015). Tabela II.8. Kohëzgjatja mesatare e shkëlqimit te diellit për periudhën (orë/ditë) Muaji Stacioni J SH M P M Q K G SH T N DH Mes Prishtina Tabela II.9. Kohëzgjatja mesatare e shkëlqimit te diellit për vitin 2014 (orë/ditë) Muaji Stacioni J SH M P M Q K G SH T N DH Mes Prishtina II.2.5. Avullimi nga sipërfaqja e ujit Avullimi është procesi i humbjeve të ujit në formë avujsh nga sipërfaqet e hapura të trupave ujorë, siç janë lumenjtë, liqenet dhe detet (Shaw,2005). Temperatura, era, lagështia e ajrit dhe rrezatimi diellor janë komponentet kryesore ndikuese në avullim. Evidentohet nje mungesë e të dhenave për avullimit nga siperfaqja e ujit ku te dhenat e vetme jane te paraqitura në Tabela II.10 qe prezanton avullimin e matur për stacionin meteorologjik të Prishtinës për vitin 1982 (IH, Jerosllav Çerni,1983).Vlera e avullimit (në mm) është më e madhe gjatë muajve me temperatura të larta (Maj Shtator). Tabela II.10.Vlerat mesatare te avullimit (mm) per vitin hidrologjik 1982 Muaji Stacioni J SH M P M Q K G SH T N DH E 0 ET Prishtina / / / /

20 II.2.6. Reshjet Reshjet janë mekanizmi dominues i depozitimit ciklik të lagështisë atmosferike nga atmosfera ne trupa ujorë dhe në kontinente (George dhe tj.,2014). Sasia e reshjeve ne basenin e Badovcit nuk dallon nga pjesa tjetër e pellgut të Ibrit. Reshjet maksimale shumëvjeçare shkojnë deri ne 1080 mm, ndërsa ato minimale janë 400 mm. Reshjet janë matur në katër stacione meteorologjike për periudhën 1947 deri në vitin Në stacionin meteorologjik të Prishtinës reshjet për vitet ( ) dhe ( ) janë respektivisht mm dhe mm (tabela II.11), (Fig.II.4) (IHMK,2008&Kastrati,2013). Reshjet e matura ne stacionin meteorologjik të Prishtinës për vitet 2012, 2013, 2014 janë respektivisht 541.2mm, 471.1mm dhe mm (tabela II.8.1), (Fig.II.5) (IHMK,2015). Stacioni shimatës i Mramorit është i vetmi brenda basenit të Badovcit. Në këtë stacion sasia mesatare e reshjeve te regjistruara per periudhen eshte 693.0mm. Për dy stacionet, Bostan dhe Janjevë, qe janë në kufi me basenin ujëmbledhës të Badovcit, reshjet për vitet janë respektivisht 737.0mm dhe mm (Fig. II.6). Reshjet mesatare të kalkuluara për periudhën në Basenin ujëmbledhës të Badovcit janë mm (Ujesjellesi Rajonal Prishtina,1995) Tabela II.11. Reshjet mesatare vjetore për periudhën dhe për vitet hidrologjike 2012, 2013, 2014 (mm) Viti Reshjet(mm) Reshjet(mm) Muaji 0 J SH M P M Q K G SH T N DH Fig. II.4. Variacioni i vlerave mesatare vjetore të reshjeve ( ) dhe ( ) 19

21 Reshjet(mm) Muaji J SH M P M Q K G SH T N DH Fig. II.5 Variacioni i vlerave mesatare vjetore të reshjeve ( ) Fig. II.6. Harta e stacioneve shimatëse me linjat e izioheteve 20

22 II.3 Mbulueshmëria e tokës Mbulueshmëria me vegjetacion e basenit ka një ndikim të theksuar në kushtet hidrologjike të pellgut dhe cilësinë e ujit. Baseni ujëmbledhës i Badovcit karakteriziohet me një mbulueshmëri të lartë që përfshin vegjetacionin e ulët dhe të lartë me rreth 90%, ku 35.8 % e sipërfaqes janë pyje të larta dhe 55.9 % e saj pyje me densitet të ulët (Fig.II.7; Tabela II.12). Brenda kufijve të basenit ka një popullsi të vogël që merret kryesisht me aktivitete bujqësore dhe blegtoriale. Aktiviti ekonomik dhe industrial brenda basenit është i kufizuar dhe nuk ka ndikim në bilancin ujor dhe kualitetin e ujit. Tipet më të përfaqësuara të tokave ne basenin e Badovcit janë smonicat e eroduara, tokat ngjyre kafe e ceket dhe e thellë mbi flish, tokat rankeri mbi shkembinjtë andezitikë. (KPMM, 2006). Ne zonen e diges kemi prerzencen e tokës rendezinë të zhvilluar mbi serpentinite, dhe tokën deluviale në anën e djathte të digës dhe liqenit ( (Fig.II.8). Tabela II.12. Mbulueshmëria e pellgut në (km²) dhe (%) Mbulushmeria e tokes Sipërfaqja Vendbanime dhe rrugë Zona bujqësore Pyje me densitet të lartë Pyje densitet të ulët Sipërfaqe ujore km² % Fig. II.7. Mbulushmeria e tokës në basenin ujëmbledhës të Badovcit 21

23 Fig. II.8. Tipet kryesore te tokave ne basenin ujembledhes te Badovcit(KPMM, 2006) II.4 Hidrografia dhe Hidrometria Baseni ujëmbledhës i Badovcit me sipërfaqe prej km² ka një strukturë hidrologjike të thjeshtë, të përbërë prej lumenjve, përrënjve dhe disa burimeve të vogla ujore. Mramor, Slivova (Klisyra) dhe Androvina janë tre lumenjtë kryesorë që bartin ujin deri te liqeni i Badovcit. Lumi Mramor dhe ai Slivovë me gjatësi 8.3 km dhe 9.8 km, ushqejnë rreth 70% të sasisë së ujit në liqen, ndërsa lumi Androvina me gjatësi prej 5 km ushqen rreth 13% ( Tabela II.13; Fig.II.9). Mramori dhe Slivova kanë rrjedhëshmëri gjatë gjithë vitit ndërsa Androvina në stinët e thata shteron. Burimet ujore janë të pakëta dhe me sasi të vogla të ujit. Prurjet e ujit nga lumenjtë, përrenjtë dhe burimet ujore janë matur në periudhën e ndërtimit të digës së liqenit në vitet Prurjet mesatare në profilin e digës së Badovcit për këto vite janë raportuar të nivelit 1.03 m 3 /s ( tabela II.14) (Bashkësia e ujrave të Kosovës,1962). Tabela II.13. Gjatesitë e lumenjeve në Basenin e Badovcit Lumenjet Emri Gjatesia[km] Slivova 9.8 Mramori 8.3 Androvina 5.0 (km)

24 Fig. II.9. Harta hidrografike e Basenit të Badovcit Tabela II.14.Vlerat mesatare të prurjeve në profilin e digës për periudhën (m³/sec) Muaji Viti J SH M P M Q K G SH T N DH Q(m³/s) Q m=1.03 (m³/s) II.5 Gjeologjia e Basenit Ne aspektin gjeologjik baseni i Badovcit i takon zonës së Vardarit e cila përfaqëson brezin kufitar ndërmjet rajonit të Drino-Ivanicës, si pjesë fundore e zonës së Dinarideve, dhe masivit Serbo-Maqedonas (Elezaj dhe Kodra, 2008). Në ndërtimin gjeologjik të tij marrin pjesë gëlqerorët, formacionet terrigjene (melanzhi ofiolitik, ranorë, alevrolite, argjilite), magmatikë (gabro-diabaze, andezite, peridotite) e metamorfikë (shiste kuar-mikorë, shiste kloritike, shiste sericitike, filite, gneise, mermere) (Fig.II.10). Formacionet e mësiperme kanë përgjithësisht shtrirje submeridionale, karakteristike për dinaridet. Shkëmbinjtë metamorfikë janë paleozoikë, ndërsa formacionet terrigjene janë të moshës kretasike e terciare. Melanzhi ofiolitik Jurasik, që i takon nënzonës së Vardarit, është pjesërisht i metamorfizuar dhe paraqitet në trajtë të një brezi të gjerë në pjesën e sipërme të përroit Slivovë dhe vazhdon në 23

25 drejtim të Gjilanit (juglindje). Baseni i Badovcit karakterizohet nga një përhapje e gjerë e depozitimeve sipërfaqesore të Kuaternarit të përfaqësuara nga eluvione, deluvione dhe proluvione (rëra, zhavorri, rëra-lymore). Deluvionet përhapen pothuajse në gjithë shpatet kodrinore të basenit, ndersa proluvionet përhapen përgjatë luginave të përrenjëve Mramor, Graçanka dhe Slivovë, në pjesën e mesme dhe të poshtme të pellgut ujëmbledhës të Badovcit. Katernari Formacionet e Kuaternarit janë të përfaqësuara me eluvione, deluvione, aluvione (al) dhe proluvione (pr). Deluvionet përhapen pothuajse në gjithë shpatet kodrinore të basenit. Proluvionet dhe aluvionet e Kuaternarit përhapen përgjatë luginave lumore në pjesën e sipërme dhe të poshtme të pellgut ujëmbledhës të Badovcit. Në pjesen e sipërme këto formacione takohen në të dy anët e lumit Mramor (pjesa verilindore) dhe lumit Klisura (pjesa juglindore). Sedimente të Kuaternarit shtrihen po ashtu edhe poshtë trupit të pendës/digës së liqenit të Badovcit, në të dy anët e lumit Graçanka. Aluvionet përbëhen nga rëra, zhavorri, rëra-lymore, ndërsa proluvionet paraqiten në formë të koneve të vogla dhe në përbërjen e tyre hyn material copëzor i pasortuar i rërave dhe zhavorreve. Terciari Terciari përfaqësohet me sedimentet e Pliocenit të Poshtëm (Pl1) të cilat ndërtojnë pjesën qëndrore në formë të dy thjerrëzave, ndërsa përhapje më të gjerë kanë në pjesën perendimore të zonës së liqenit të Badovcit. Përbëhen nga formacione me karakter molasik, shpesh te pakonsoliduara si zhavorri, rëra, rëra argjilore, argjila dhe lignite. Formimet e Terciarit Neogjen (N) përfaqësohen edhe me andezite (α) të cilat përhapen në pjesën juglindore të zonës. Kretaku Formacionet e Kretakut kanë përhapje të gjerë në zonën akumulimit sipërfaqësor të Badovcit. Përhapja më e madhe e tyre është në pjesen veripërendimore të liqenit, duke përvijuar në formë thjerrëzash në zonën qëndrore dhe jugore të akumulimit. Janë të përfaqësuara me ranore, mergele, alevrolite, (kati Senonian - Cr2 3 ), melanzhi ofiolitik i ricikluar i nënzonës së brendshme të Vardarit dhe ranore, alevrolite, mergele, konglomerate bazaltike (kati Turonian, Albian Cr2 2 -Cr1 5 ). Formimet e Kretakut janë të prekura nga tektonika dhe të ndara në zona të ngushta nga thyerjet gjatësore. 24

26 a) b) Fig. II.10. Harta gjeologjike e Basenit (a) dhe lokacionit të Digës së Badovcit (b) (KPMM, 2006) 25

27 Jurasiku Formacionet e moshës së Jurasikut kanë përhapje më të madhe në zonën e pendës të liqenit të Badovcit. Përfaqësohen me melanzhin ofiolitik një pjesë e të cilit është i mtamorfizuar. Melanzhi ofiolitik i takon nënzonës së Vardarit. Paraqitet në trajtë të një brezi të gjerë në pjesën e sipërme të lumit Klisura dhe vazhdon në drejtim të Gjilanit (juglindje). Në anën përendimore janë të kufizuara me formacionet e Kretakut, ndërsa në anën verilindore mbi to janë të mbihipura metamorfitet e Novo Bërdës dhe metamorfitet e skajit të Koznicës (juglindje). Diabazet - Kanë përhapje në pjesën qëndrore dhe juglindore dhe takohen në formë blloqesh, me strukturë primare të ruajtur mirë. Në to takohen plagjioklaze të epidotizuara dhe albitizuara, piroksene dhe minerale metalike të limonitizuara Gabrot - Kanë përhapje të vogël, paraqiten në formë të blloqeve. Janë mjaft të metamorfizuara, në përbërjen e tyre marrin pjesë plagjioklazi, pirokseni monoklin dhe rrallë enstatiti. Si produkte sekondare janë amfiboli, epidoti, coisiti, granatet, kloriti, sfeni, mineralet metalore etj. Serpentinitet - kanë përhapje mjaft të madhe, paraqiten në formë e trupave të parregullt thjerrëzorë me dimensione mertrike deri kilometrike përgjatë thyerjes dhe në brendësi të vetë melanzhit ofiolitik. Serpentinitet janë me pamje rreshpore dhe strukturë rrjetore. Plasaritjet dhe çarjet në serpentinit janë të mbushura me kalcedon, opal, karbonate dhe argjila. Vepra inxhinierike diga është e mbështetur në serpentinite si mjedisi më i përshtatshem gjeologo inxhinierik. Gnejset-Granitet- kanë përhapje të vogël në zonën e pendës dhe më gjerë në ujëmbledhësin e Badovcit, takohen në formë të një thjerrëze të vetme në pjesën jugore. Metamorfitet e Novo Bërdes dhe Zhegovcit shtrihen në formë thjerrëzash në pjesën përendimore me perhapje të kufizuar. II.6 Gjeologjia e zonës së digës Në zonën e digës përhapjen më të madhe e kanë serpentinitet. Më pak takohen rreshpet filitike, shkëmbinjtë terrigjene (ranore, mergele, argjila) dhe gabrot e diabazet. Serpentinitet paraqiten në formë të trupave të parregulltë thjerrëzorë me dimensione nga disa metra në disa kilometra, përgjatë thyerjes dhe në brendësi të vetë melanzhit ofiolitik. Serpentinitet janë me pamje rreshpore, dhe strukturë rrjetore. Plasaritjet dhe çarjet në serpentinit janë të mbushura me kalcedon, opal, karbonate dhe argjila. Shkalla e përajrimit dhe e çarshmërisë së serpentiniteve ka shume rëndësi sepse vepra inxhinierike diga është e mbështetur në këto shkëmbinjë. Prania e një zone tektonike me rënie gati vertikale (Instituti për Hidroekonomi Jarosllav Çerni, 1982) (Fig. II.11) në profilin e digës e komplikon situatën e kullimit të ujit nga liqeni drejt ujrave nëntokesore. Rreshpet filitike përhapen në krahun juglindor të digës dhe plani i foliacionit (S1) ka shtrirje Jl-VP. Diabazet kanë përhapje në pjesën qëndrore dhe juglindore dhe takohen në formë blloqesh kompakte dhe me strukturë primare të ruajtur mirë. Paraqiten të epidotizuara dhe albitizuara në shkallë të ndryshme. 26

28 Fig. II.11. Profili gjeologo-inxhinjerik i Digës së Badovcit II.7 Hidrogjeologjia Ndërtimi i larmishëm gjeologjik i ujëmbledhësit ka kushtëzuar formimin e disa akuifereve të ujërave nëntokësorë (KPMM, 2006), të cilët përshkruhen më hollësisht në paragrafët që vijojnë: Akuiferë me ujëmbajtje të dobët Lidhen kryesisht me shistet metamorfike të Paleozoikut, të cilët janë shkëmbinjë me përshkueshmëri shumë te ulët. Ushqimi i këtij akuiferi bëhet kryesisht nga reshjet atmosferike dhe shkarkohet përmes burimeve me kapacitet nën 1 l/s, të cilët dalin në zonat e dekompozuara dhe të prekura nga tektonika. Akuferë me çarje Takohen në serpentinitet, gabrot, bazaltet e diabazet dhe paraqesin terrene me ujëpërshkushmëri të dobët. Akumulimi i ujrave nëntokësore në këta shkëmbinjë kontrollohet nga shkalla e zhvillimit të sistemit të çarjeve që kushtëzon një variacion të ujëdhënies së burimeve nga 0.01 l/s deri 1.0 l/s. Akuferë karstikë Lidhen me shkëmbinjtë gëlqerorë të cilët paraqesin akuifere të rendësishëm. Burimet qe dalin nga këto shkëmbinjë kanë prurje mbi 1.0 l/s. Akuiferi intergaranular - i përket depozitimeve aluviale të cilat paraqesin akuifere me ujëdhënie më të madhe në këtë ujëmbledhës. Trashësia e tij luhatet nga 3 deri 7 m. Ky akuifer ka përhapje kryesisht përgjatë luginave lumore. Prurjet e ujit në puset e hapura në këto depozitime luhaten nga 2 deri 10 l/s. Referuar hartës hidrokimike të Kosovës 1: (KPMM, 2006) ujërat nëntokësore në basenin ujëmbledhës të akumulimit sipërfaqësor të Badovcit i takojnë kryesisht tipit bikarbonat (HCO3 > 50%), ndërsa ujërat në pjesën e poshtme te basenit ujëmbledhës i takojnë tipit hidokimik të përzier të ujit me përbërje 25 < % Ca < 50 %, 25 < % Mg < 50 %, 25 < % Na < 50 %). Mineralizimi i përgjithshem ka vlera nën 500 mg/l, ndërsa fortësia karbonate luhatet nga 12 deri 16 Gj. Vlera e ph luhaten nga 7.2 deri 7.6, ndërsa temperatura nga 12 deri 12.5 C (Instituti për Hidroekonomi,,Jarosllav Çerni,1982). 27

29 III KARAKTERISTIKAT E LIQENIT III.1 Luhatja e nivelit te liqenit Luhatja e nivelit të liqenit është në funksion të bilancit të reshjeve në liqen, humbjeve nga liqeni, avullimit, marrjes së ujit dhe ujrave infiltruese që dalin nga liqeni (Van der Kamp, 2008). Luhatja e nivelit mund të modelohet bazuar në njohuritë për reshjet, avullimin nga liqeni, hyrjet nga lumenjet, marrjet e ujit nga liqeni dhe baseni ujëmbledhës (Kebede etj., 2005). Të dhënat mbi luhatjet e nivelit në liqenin e Badovcit janë të dy periudhave kohore: (Fig III.1) dhe (Tabela III.1; Fig.III.2). Niveli(m.n.d) Niveli(m.n.d) Viti Niveli(m.n.d) Fig. III.1. Luhatja e nivelit të ujit në liqenin e Badovcit per periudhen Tabela III.1.Vlerat mesatare mujore të nivelit të liqenit të Badovcit për periudhën Niveli në vite (m.n.d) Muaji J SH M P M Q K G SH T N DH

30 Niveli(m.n.d) Viti Fig. III.2. Luhatja e nivelit të ujit në liqenin e Badovcit per periudhen III.2 Batimetria e Liqenit Batimetria ka për qellim përcaktimin e thellësise nënujore të dyshemesë së liqenit. Me fjalë të tjera është hipsometria nënujore (Hilldale and Raff,2007). Nëpërmjet inçizimit batimetrik regjistrohet thellësia dhe konfiguracioni i fundit të trupit ujor (Gebreslase etj, 2012). Inçizimi i liqenit është i nevojshëm për të marrë të dhëna sa më reale për vëllimin dhe sipërfaqen e ujit në liqen. Njohja e vëllimit aktual të liqenit ndihmon në vlerësimin më të saktë të humbjeve që mund të jenë në liqen. Që prej vitit 1965 kur u bë mbyllja e digës dhe filloi akumulimi i ujit, nuk ka patur ndonjë matje të vëllimit të ujit dhe vlerësimit të sedimentimeve në Liqenin e Badovcit. Vëllimi i liqenit që nga ndërtimi në vitin 1965 është llogaritur në funksion të nivelit të ujit në liqen sipas të dhënave të tabelës III.2. (JV/ Lahmeyer International GmbH & Hidroing DK,2010). Tabela III.2.Vëllimi i liqenit në funksion të nivelit të ujit në liqen (viti 1965) Niveli (m.n.d) Vëllimi (x 10⁶ m³)

31 III.3 Diga e liqenit te Badovcit Diga e Liqenit Badovc është ndërtuar në periudhën e viteve në profilin e Lumit Graçankë dhe trupi i digës ndërtohet nga materiali rrethanor (gurë të hedhur) dhe ka ekran prej argjile. Lartesia hidraulike e digës është 45 m dhe kuota e kurorës së digës dhe e fundit të saj janë respektivisht m.n.d. dhe m.n.d. Kuota më e ulët është pjesa e ekranit që ka kuotën m.n.d. Kuota e nivelit normal është m.n.d në të cilën liqenit ka vëllim prej m3 (Ujesjellesi Rajonal Prishtina,1995). Ndarja e vëllimit të shfrytëzimit të liqenit në fillimet e tij ishte: për furnizim me ujë të pijshëm 8,200,000 m 3 dhe për ujitje 14,000,000 (Ujesjellesi Rajonal Prishtina,1995). Trashësia e ekranit argjilor në kurorë (kota m.n.d) është 4.0 m dhe në koutën është 24.0 m. Trashësia e argjilës zvoglohet në 10 m në kuotën m.n.d ku është edhe pjesa fundore e digës. Pjerrësia e ekranit është 1:1.35 në biefin e sipërm dhe 1:1.07 në biefin e poshtëm. Koeficienti i filtrimit të ekranit sipas projektit është 1x10-6 deri 1x10-8 (cm/s). Pjerrësia e skarpateve në biefin e sipërm është 1:2, ndërsa në biefin e poshtëm 1:1,25 (Fig. III.3). Në të dy anët e ekranit argjilor janë të vendosura shtresat filtruese ku në biefin e poshtëm zgjatet deri në themele dhe shërben edhe si drenues i ujit. Fig. III.3. Prerje tërthore e digës së Badovcit 30

32 IV METODOLOGJIA DHE MATERIALET Sigurimi i të dhënave për realizimin e studimit është realizuar nëpërmjet dy rrugëve: 1) seritë e matjeve historike të parametrave hidro-meteorologjike dhe 2) gjenerimi i të dhënave nga monitorimi i parametrave hidro-meteorologjikë gjatë periudhës së realizimit të Temës së Doktoratures. IV.1 Studimet paraprake Nga hulumtimi i materialit të mëparshëm, janë referuar të dhëna nga tre studime të kryera në periudha të ndryshme të cilat janë marrë me çështje të liqenit të Badovcit. i. Projekti kryesor i ndërtimit (Ekonomia e ujrave te Kosoves,1960 ). Sipas rezultateve të matjeve hidrometrike ( ), prurjet mesatare në profilin e digës së Badovcit jepen të rendit 1.03 m³/sec. ii. Studimi ʺStudimi i shkaqeve hidrologjike dhe gjeologjike për mungesën e ujit në akumulimin ʺ Graçanka ʺ (Ujësjellesi regjional Prishtina,1995). Sipas këtij studimi humbjet e ujit janë vlerësuar të rendit 1,411,363 m³ për vitin 1988 dhe 9,184,200 m³ për vitin Studimi rekomondon që për përcaktimin e elemeteve të bilancit ujor duhet të kryhen matje të parametrave hidrologjike dhe të bëhet analiza e nivelit të ujrave nëntoksore në pjesën e poshtme të digës. Gjithashtu studimi rekomandon verifikimin e ujëpërshkushmërisë së masivit gjeologjik nën dhe perreth digës. iii. Studimi ʺZhvillimi i resurseve ujore për Ujësjellesin Prishtinaʺ (JV/ Lahmeyer International GmbH & Hidroing DK,2010). Studimi analizon bilancin ujor për liqenin e Badovcit duke krijuar edhe një model meteorologjik për basenin për vitet 2007 dhe Rezultatet e modelit tregojnë se hyrjet në liqen sipas modelit meteorologjik për vitin 2007 dhe 2008 duhet të ishin respektivisht m³ dhe 8,540,000 m³. Nga bilanci i liqenit për 2007 dhe 2008 hyrjet e ujit në liqen ishin respektivisht 5,070,000m³ dhe 6,080,000m³. IV.2 Matja e parametrave hidro-meteorologjikë dhe hidrokimikë e izotopikë IV.2.1. Të dhënat meteorolgjike Të dhënave meteorologjike aktuale dhe historike janë grumbulluar në dy rrugë. Të dhënat historike për reshjet, temepraturën, lagështinë e ajrit, erën, shkëlqimin e diellit janë marrë nga Instituti Hidrometeorologjik i Kosoves (IHMK,2014) dhe Stacioni Meteorologjik në Prishtinë( Të dhënat për reshjet dhe avullimin janë marrë nga matjet direkte në terren. Reshjet në basen janë monitoruar përmes vendosjes së katër pluviometrave në lokacione të ndryshme të basenit (Tabela.IV.1). Pluviometrat e vendosur mundësojnë matjen gjithëpërfshirëse të reshjeve në basen. Pluviometrat janë instaluar me lexim manual, me diametër Dn=250mm dhe lartësi H=100 cm. Leximi është në (ml) dhe konvertimi ka raportin (ml/mm)= (Foto.IV.1). Avullimi është monitoruar me evapometrin Pan standart i instaluar ne hyrje te liqenit në lartësi 8 m nga niveli i liqenit, me dimensione standarte Dn=120.7 cm H=25 cm.evapometri Pan mbushet me ujë deri në lartësinë 5-6 cm nën lartësinë maksimale të saj. Leximi është manual në (mm) dhe shkalla e konvertimit në (mm/m 3 ) është 1/0.001 (Foto.IV.1). 31

33 Tabela IV.1. Emertimi dhe pozicioni i vendosjes se pluviometrave Pluviometeri P1 P2 P3 P4 Emri Liqeni Slivovë Llabjan Mramor X Y Z (m.n.d) Foto IV.1. Pamje nga matja e reshjeve (Pluviomeri 1) dhe matja e avullimit (Evapometri Pan) IV.2.2. Karakteristikat e basenit dhe liqenit Për të përcaktuar madhësinë e basenit dhe karakteristikat si topografia, mbulueshmëria, hidrografia, pjerrësia e basenit janë krijuar harta të ndryshme dixhitale duke përdorur programin ArcMap Në përgatitjen e hartave janë përdorur dhe të dhënat e marra nga matjet me aparaturën gjeodezike Leica GPS,Viva GSNN. IV.2.3. Inçizimi i batimetrisë Ndërtimi i modeli të batimetrisë (hipsometria nënujore ) është bëre në dy faza: (i) krijimi i modelit nga kuota e nivelit të ujit (m.n.d) regjistruar me daten deri në fundin e liqenit m.n.d. (ii) krijimi i modelit nga kuota m.n.d deri në kuotën normale m.n.d. Hydrograhic Echo Sunder-HydroBox2010 (Foto.IV.2) është përdor në fazën e parë duke regjistruar pika në çdo 5 sekonda në seksionet e tërthorta të Liqenit. Instrumenti gjeodezik Leica GPS,Viva GSNN (Foto IV.2) është përdor për ndërtimin e batimetrisë në fazën e dytë. Nga databaza e dy matjeve është ndërtuar modeli përfundimtar i batimetrisë së liqenit të Badovcit mbi të cilën është ndërtuar lakorja vëllimore dhe lakorja e sipërfaqeve të ujit në funksion të nivelit absolut të ujit në liqen. 32

34 Foto IV.2. Inçizimi i batimetrisë ne fazat (i) dhe (ii) IV.2.4. Monitorimi i ndryshimit të nivelit dhe vëllimit Ne periudhen e pergatitjes se Doktoratures ( ) luhatjet e nivelit të ujit të liqenit në kuota absolute janë përcjellë me priodicitet javor (Ujësjellësi rajonal ʺPrishtinaʺ). Monitorimi është bërë duke përdorur sistemin e matjes së drejtëpërdrejt në teren me GPS. Matje e luhatjeve relative ditore e javore janë kryer përmes nivelmatësve manualë të vendosur në dy pika të liqenit (Foto.IV.3). Llogaritja e ndryshimit të vëllimit të liqenit gjatë periudhes monitoruese është kryer sipas dy mënyrave (Hornberger. M. G. etj, 2014), (Shaw.M.E,2005), (i) duke lexuar drejtepërsëdrejti ndryshimin mujor të vëllimit të liqenit në lakoren vëllimore të ndërtuar sipas batimetrisë në funksion të nivelit të ujit në liqen dhe (ii) duke kalkuluar vëllimin bazuar në sipërfaqet e ujit në liqen në mes dy periudhave matëse sipas ekuacionit (1) V L = H L ALm...(1) ΔVL=Ndryshimi i vëllimit në liqen për një periudhë monitoruese (m 3 ) ΔHL=Ndryshimi i nivelit në liqen për një periudhë monitoruese (m 3 ) ΔALm=Mesatarja e sipërfaqes në periudhën monitoruese (m 2 ) ku: A Lm = ( AF + AM ) / 2...(1.1) AF = Sipërfaqja e ujit në fillim të periudhes monitoruese (m 2 ) AM = Sipërfaqja e ujit në mbarim të periudhës monitoruese (m 2 ) Foto IV.3. Monitorimi i nivelit të ujit në liqen me nivelmatës 33

35 IV.2.5. Monitorimi i prurjeve (hyrjeve) të ujit nga lumenjtë Hyrjet e ujit të lumenjëve Mramor, Slivova, Androvinë janë llogaritur duke matur dy parametra të lumenjëve në hyrje të liqenit: shpejtësinë dhe lartësinë. Për të tre lumenjtë është aplikuar prerja tërthore katërkëndore (Foto IV.4). Në 2014 në lumenjtë Mramor dhe Slivova dhe në vitin 2015 në lumin Slivove është llogaritur hyrja sipas metodes ʺshpejtësia- metoda e sipërfaqeveʺ (Shaw.M.E,2005), (Hrelaj.H,2007). Profilet e dy lumenjëve në hyrje të liqenit janë ndarë në çdo 20 cm ku është llogaritur prurja për secilën sipërfaqe të seksionit (Foto.IV.6; IV.7). Shpejtësia e rrjedhjes së ujit në seksione është matur në lartësitë 0.2, 0.6 dhe 0.8 të lartësisë së rrjedhjes ujore (h>5.0m) (Shehu.B,2003). Për lartësi më të vogël se 0.5m, shpejtësia është matur në lartesinë 0.6 të lartësisë së ujit. Matja e shpejtësisë është bërë me aparturën Flowatch flow meter model fl-03 me diametër të fluturës (impeller) 60 mm dhe rangun e matjes >0.1m/s. Për llogaritjen e prurjes në kanalet e betonit janë përdorur ekuacionet e Chezy dhe Manning (2) (Hornberger. M. G. etj, 2014). Aplikimi i programit software (Pipe flow advisor) është përdorur për llogaritjen e prurjeve (Foto IV.5). Eshtë ndërtuar edhe lakorja e prurjeve për të tre lumenjtë sipas metodës (Q-H) të Thorverton (Shaw.M.E,2005) ku sasia e prurjeve Q (m³/s) është në raport me lartesinë H (m). Intervali kohor i matjeve të shpejtësisë dhe lartësisë është bërë në vartësi të reshjeve të shiut, borës dhe shkrirjes së borës. Q = A V = A/ n R 2 / 3 S 1/ 2...(2) Ku Q=Prurja (m³/s) V=Shpejtësia (m/s) A=Sipërfaqja e seksionit të lagur (m²) R=Perimetri i lagur(m) S=(Pjerrësia e kanalit (m/m) n=koeficienti Manning Foto IV.4. Kapërderdhesi në Lumin Androvinë Foto IV.5. Llogaritja e prurjes me kapërderdhës katërkëndor 34

36 Foto IV.6. Matja e shpejtësisë në lumin Slivovë Foto IV.7. Pamje e profilit në lumin Mramor IV.2.6. Marrja dhe analizimi i kampioneve për analiza hidrokimike dhe izotopike IV.2.6.a. Marrja e kampioneve për analiza hidrokimike dhe izotopike Kampionet për analizat hidrokimike dhe izotopike të ujit janë marrë nga komponente të ndryshëm hidrologjike të basenit si në liqen, lumenjtë, inflitrimet e ujit, puset etj. Fig (IV.1). Gjithsej janë marrë 25 mostra uji për analiza izotopike të oksigjenit dhe hidrogjenit dhe 18 mostra për analiza kimike. Dy nga mostrat për analiza izotopike janë marrë nga reshjet e shiut në pluviometrin P1 dhe P3, tre mostra uji janë marrë në tre lumenjtë, pesë në liqen (prej të cilave tre në sipërfaqe të liqenit dhe 2 në thellësinë 15 m). Mostrat uji për analiza kimike dhe izotopike janë marrë në rrjedhjet në afërsi të digës, shpimet e hapura nën digë, një në galerinë e minieres së Hajvalisë dhe një në vetë minierën e Hajvalisë dhe Kishnicës. Marrja e mostrave të ujit nga liqeni është bërë me marrësin e provave SEBA Liquid Sampler KLL-S për thellësi deri në 100 m dhe mundësi marrje 1.0 litra (Foto IV.8) Foto IV.8. Marrja e mostrave të ujit nga liqeni Në lumenjtë, rrjedhat e ujit, shpimet, galerinë e minierës së Hajvalisë dhe minierën e Hajvalisë e Kishnicës mostrat e ujit janë marrë drejtëpërdrejt në vendmarrje. Mostrat e ujit për analizat izotopike të oksigjenit dhe hidrogjenit janë marrë në shishe polietileni, me vëllim 100 ml, të mbyllura me tapë presioni dhe kapak me fileto. Shishet u mbushën duke lënë një hapësire boshe nën tapën e ngjeshur, gati 1 mm, për të eleminuar mundësine e ndotjes izotopike të ujit te kampionuar (Foto IV.8). 35

37 Fig. IV.1. Vendmarrja e provave të ujit për analiza hidrokimike dhe izotopike 36

38 Foto IV.9. Mostrat për analiza kimike dhe për analiza izotopike IV.2.6.b. Kryerja e analizave hidrokimike dhe izotopike Disa parametra fiziko-kimikë si temperatura, ph, përçueshmëria, O2 i tretur ne ujë, janë matur direkt në vendmarrje e provave. Analizat hidrokimike janë kryer në Institutin Hidrometeorologjik të Kosovës (IHKM,2015) (Foto IV.9). Përcaktimi i PE dhe MTT Matja e përçueshmërisë elektrike është bërë më konduktivimertin tip WTW, model 340i (Foto IV.10), duke përdorur manualin përkatës. Në çdo rast para matjeve është bërë kalibrimi i tij me anë të tretësires standarde të çertifikuara (Foto IV.11). Rezultatet zakonisht lexohen në mënyrë të drejtpërdrejtë në aparaturë dhe shprehen në µs/cm, ose në ms/cm. Foto IV.10. Konduktometrat WTW Foto IV.11. TS 1408 µs/cm në 20 0 C Përcaktimi i vlerës së ph-it Metoda elektrokimike e matjes së ph-së është metoda më e saktë dhe relativisht pa pengesa. Përqëndrimi i jonit hidrogjen (vlera e ph-it) përcaktohet me matje të forcës elektromotore në celulë e cila përmban elektrodën e kombinuar që zhytet në tretësirën e hulumtuar. Përcaktimi i vlerës së ph-së është bërë me instrumentin CONSORT C830 multi metër duke bërë së pari kalibrimin e aparatit me tretësirat buferike (Foto IV.12), bufer acidik (ph=4), bufer neutral (ph=7) dhe bufer bazik (ph=9.0) (Foto IV.13). Elektroda zhytet në mostër dhe në ekran lexohet vlera e ph-it. 37

39 Foto IV.12. Bufer standart te certifikuar Foto IV.13. ph-metër Alkaliniteti Total (AT) Alkaliniteti përcaktohet si mundësia e një tretësire të neutralizojë acidin në pikën e ekuivalencës 1 të karbonatit ose bikarbonatit. Për përcaktimin e këtij parametri është përdorur tretësira standarde e HCl mol/dm 3. Proçedura për përcaktimin dhe kalkulimin e karbonatit dhe bikarbonatit si dhe metoda për analizim të këtyre përbërësve është përdorur metodologjia e Sherbimit Gjeologjik te SHBA. Fortësia e përgjithshme (FP) Si metodë sot më e preferuar për përcaktimin e fortësisë së përgjithshme të ujit është metoda me titrim kompleksometrik me EDTA (K III),ekuacioni (3) Titrimi kryhet sipas reaksionit 2+ Ca + Na 2H 2Y + = Na2CaY + 2H...(3) 2+ Mg Nga reaksioni shihet se 1 mol EDTA reagon me 1 mol CaO (56gr CaO), kështu që llogaritja bëhet sipas ekuacionit (3.1) mg CEDTA VEDTA CaO =...(3.1) 3 dm V mostrës Rezultatin e llogaritur si mg CaO pastaj për ta shndërruar në shkallë gjermane e pjesëtojmë me 10 dhe fitojmë barazimin i cili rezultatin e konverton drejtpërsëdrejti në ºdH (deutsche Härte), ekuacioni (3.2) FP 0 = V (3.2) d H EDTA Përcaktimi i Kalçiumit (Ca 2+ ) Kalciumi është përcaktuar me titrim të mostrës me tretësirë standarde të EDTA në prani të indikatorit MUREXID. Meqenëse sasia e Ca shprehet si CaO përdorim formulën e njëjtë për caktimin e fortësisë së përgjithshme të ujit. Prandaj kemi ekuacionin (4) d 0 H Ca = C EDTA V V EDTA mostrës (4) M CaO=56. C EDTA= 0.05mol/dm³ 38

40 Kur dimë se 10dH përmban 7.15 mg Ca, atëherë mund të llogaritet sasia totale e mg të Ca2+ sipas ekuacionit (4.1) mg dm 2+ 0 Ca = dh 3 Ca (4.1) Përcaktimi i Magnezit (Mg2+) Për caktimin e magnezit merren 100 cm 3 ujë për analizë në erlenmajer, shtohen 5cm 3 bufer amonjakal dhe pak indikator Eeriokrom të Zi dhe e tëra titrohet derisa të ndryshoj ngjyra nga e kuqja në të kaltër të çelur pa nuancën e ngjyrës së kuqe. Zakonisht caktimi i Mg bëhet me llogaritjen nëse nga fortësia e përgjithshme që është e shprehur në shkallë gjermane zbritet sasia e kalciumit e shprehur në shkallë gjermane dhe diferenca shumëzohet me 10MgO/CaO=7.19. P.sh, Fortësia e përgjithshme ka qenë 13.6ºdH ndërsa sasia e CaO 96mg/dm³ sasia e magnezit do të jetë sipas ekuacionit (5) Mg MgO (mg/dm³)=( /10) x 7.19=4.0 x 7.19= (5) Përcaktimi i Fosfateve (PO43-) Jonet ortofosfate në tretrjen e acidit sulfurik me jonet Molibdat formojn acidin fosforikmolibdat. Kjo me acidin askorbik reduktohet deri në Fosfatmolibdat të kaltër e cila përcaktohet me fotometri. Është analoge me standardet e EPA , metodat standarde të US 4500-P E dhe ISO Përcaktimi i Nitriteve (NO2-) Kjo metodë është analoge me metodën standarde EPA 354.1, US standard Methods NO2-B dhe me metodën DIN D10. Përcaktimi i Nitrateve (NO3-) Jonet nitrat në mesin e H2SO4 dhe H3PO4 me 2,6-Dimetilfenol (DMF) dhe me 4,6- dimetilfenol formojnë një përzierje e cila bën të përcaktueshme me fotometri. Kjo metodë është analoge me metodën standarde ISO 7890/1 dhe DIN D9. Përcaktimi i jonit Amonium (NH4+) Kjo metodë është analoge me metodat standarde EPA 350-1, US-Standard Methods NH3 D, ISO 7150/1 dhe DIN E5. Përcaktimi i Cl- Jonet klorure reagojnë me tiocianatin e merkurit (II) deri në klorurin e merkurit (II) të disociuar, tiocianati i liruar me hekurin(iii) formon jone të kuqe të cianatit të hekurit të cilat mund të përcaktohen me metodën fotometrike. Kjo metodë është analoge me metodat standarde si EPA dhe US-Standard Methods Cl-E. Përcaktimi i SO4 2- Jonet Sulfate reagojnë me Jodatin e bariumit duke liruar jonet Jodate të cilat oksidojnë Taninin dhe japin ngjyrë kafe në të kuqe e cila është e mundur të përcaktohet me matje fotometrie. 39

41 Përcaktimi i disa Metaleve të rënda SAA i përdorur gjatë këtij punimi ka qenë i tipit PERKIN ELMER (Foto IV.14), në të cilin gjendet dy teknika matëse : teknika me flakë 400 AANALYST dhe 900 AA teknika me furrë Grafiti. Foto IV.14. SAA PERKIN ELMER Reagjentët - Ujë i dejonizuar i cili nuk duhet të përmbajë metalet e analizuara - HNO3 c.c. - Tretje standarde për metalet e përcaktuara Trajtimi i mostrave Çdo herë pas mostrimit të ujrave të puseve menjëherë janë ndarë nga 100 cm3 mostër dhe iu janë shtuar nga 2 cm3 HNO3 c.c. me qëllim të ruajtjes së joneve të metaleve. Kalibrimi Kjo arrihet duke zbatuar të gjitha ecuritë e dhëna në udhëzues për përdorimin e programit soufwerik WinLab32 AA Flame të instaluar në PC e SAA-ës. Kalibrimi është bërë me tre standarde me përqendrime të ndryshme (0.5, 1.0 dhe 1.5 mg/l). Është e rëndësishme të permëndet se në çdo mostër për çdo atom SAA është matur nga tri herë dhe në mënyrë automatike e llogaritë vlerën mesatare, devijimin standard dhe devijimin standard relativ. Pastaj pas leximit të standardeve për kontroll të cilësisë analitike matim edhe një herë standardin me përqendrim 1.0 mg/dm3 tani më jo si standard por si mostër me përqendrim të panjohur. Një shembull kalibrimi është paraqit përmes fig.iv.2 në këtë rast për atomin e Zn. Pas përfundimit të kalibrimit dhe pas verifikimit se çdo gjë është në rregull atëherë vazhdojmë me leximin e përqendrimit të sasisë së panjohur të metaleve të tretura në mostrat e marra për hulumtim. Rezultatet e fituara mund ti ruajmë në një Folder, apo mund që edhe ti shtypim menjëherë. Në rreshtat e radhës shihen rezultatet origjinale nga SAA, Shembull i rezultateve të matura dhe të llogaritura nga SAA për atomin e Zn. 40

42 Fig. IV.2. Lakorja e kalibrimit për atomin e Zn Analizat izotopike jane kryer ne Institutitin e Gjeoshkencave, seksioni i analizave izotopike ne Pisa (Itali), Analizat izotopike te oksigjenit 18 ne ujë Bëhet ekuilibrimi izotopik i ujit me CO2 në 25 C dhe analiza izotopike e CO2 në spektometrin e masës. Mass Spektrometri i përdorur është MAT 252 i prodhuar nga Finningan. Standartet e referencës: SMOW (Standart Mean Ocean Water) (Craig, 1961) Shkalla e normalizimit: SMOW / SLAP Standarti mesatar: GISP Gabimi i matjes: 0.10 Referencë bibliografike: Epstein, S., and Mayeda, T., Variation of 18O content of waters from natural sources. Geochimica et Cosmochimica Acta, v. 4, n. 5, Craig H., Standards for reporting concentrations of deuterium and oxygen-18 in natural waters - Science, 133,

43 Analizat izotopike të deuteriumit në ujë Matje direkte në fazën e avulluar të deuteriumit të molekulës së ujit. Instrumenti i përdorur është Liquid Water Isotope Analyzer (LWIA) i prodhuar nga Los Gatos Research (LGR) që bazohet në teknikën e spektroskpopisë e kaviteteve ringdown (CRDS). Standarti i referencës: SMOW (Standart Mean Ocean Water) (Craig, 1961) Shkalla e normalizimit: SMOW / SLAP Standarti mesatar: GISP Gabimi i matjes: 1.0 Referencat bibliografike: Penna D. et al., On the reproducibility and repeatability of laser absorption spectroscopy measurements for 2H and 18O isotopic analysis - Hydrol. Earth Syst. Sci., 14, (confronto con tecniche tradizinali) Penna D. et al., Technical Note: Evaluation of between-sample memory effects in the analysis of _2H and _18O of water samples measured by laser spectroscopes - Hydrol. Earth Syst. Sci., 16, (confronto con tecniche tradizinali) (Craig H., 1961). Standards for reporting concentrations of deuterium and oxygen-18 in natural waters - Science, 133,

44 IV.3 Shpimi i puseve gjeologjike. Për sqarimin e strukturës së shkëmbinjvë nën digën e liqenit dhe për qëllime të vlerësimit të sasisë dhe cilësisë të ujrave nëntokësore, u shpuan dy puse. Shpimet janë kryer nga kuota 614.4m mbi nivelin e detit deri në një thellësi 33m dhe 30 m nën sipërfaqen e tokës. Shpimet u kryen me metoden e rrotullim, me diameter 110mm, me dopio karotier duke realizuar dalje kampioni me strukturë të paprishur në masën gati 100% (Foto.IV.15; Foto.IV.16). Foto IV.15. Shpimi 1 (33.0m) Foto IV.16. Shpimi 2 (30.0m) IV.4 Metodologjia e llogaritjes së vëllimit të ujit që hyn në liqen Vëllimi i ujit që hyn në liqen është llogaritur për dy raste: (a) Vëllimi i ujit që ka hyr nga lumenjtë (VL) (m 3 ) është llogaritur si prodhim i prurjeve mesatare të dy matjeve vijuse me kohën e kaluar (ekuacioni 6). (Hornberger. M. G. etj, 2014) (Shaw.M.E,2005), V Q t...(6) L = m VL=Vëllimi i lumit i hyre per nje periudhe te caktuar (m 3 ) Qm=Prurja mesatare ne periudhen ne mes dy matjeve (m 3 /s) t=koha e kalur ne mes dy matjeve (s) Q m = ( Q 1 + Q2) / 2...(6.1) Q1=Prurja e llogaritur ne matjen 1 (m 3 /s) Q2=Prurja e llogaritur ne matjen 2 (m 3 /s) (b) Vëllimi i ujit që hyn nga rrjedhja sipërfaqësore (VR) për nënpellgun IV është llogaritur bazuar në përcaktimin e modulit dhe koeficientit të rrjedhjes (Neff and Killian, 2003). Reshjet në basen janë llogaritur bazuar në metoden e poligoneve ose metoden Thiessen (Raghunath.M.H,2006; Shaw.M.E,2005). Koeficienti i rrjedhjes dhe moduli i rrjedhjes (l/s/km 2 ) për tre nënpellgjet e basenit (I,II,III) janë përcaktuar bazuar në vëllimin e matur të ujit që hyn në liqen nga këto tre nënpellgje. Koeficienti i rrjedhjes jepet si raport i vëllimit të matur vjetor (m 3 ) të ujit të tre nëpellgjeve që hyn në liqen me vëllimin vjetor (m 3 ) të ujit nga reshjet. Moduli i rrjedhjes (l/s/km 2 ) parqet raportin e prurjeve vjetore (l/s) nga tre nënpellgjet me sipërfaqen (km 2 ) e tyre. Vëllimi i reshjeve që hyjnë në liqen (VP) nga reshjet është llogaritur si prodhim i reshjeve (VP1) që bien në sipërfaqen e liqenit (S) (te matura ne Pluviometrin e liqenit (P-1)) për një periudhë monitoruese, sipas ekuacionit (7): 43

45 VP = VP 1 S...(7) VP=Vëllimi i reshjeve që bien direkt mbi sipërfaqen e liqenit (m 3 ) VP1=Sasia e reshjeve në Pluvimetrin P1(m) S=Sipërfaqja e liqenit në periudhën monitoruese (m 2 ) IV.5 Metoda e llogaritjes se vellimit te ujit qe del nga liqeni Vëllimi mujor i ujit të marrë (VM) nga liqeni për furnizim publik me ujë të pijshëm është llogaritur me të dhënat e marra nga Kompania e Ujesjellesit Rajonal Prishtina. Vëllimi që del nga liqeni përmes avullimit (VE) është llogaritur bazuar në praktikat e njohura në botë për llogaritjen e tij. Avullimi është llogaritur me dy metoda: i) Metoda empirike e Pennman (1948) e cila përdor ekuacionet për bilancin e energjisë në liqen ( Selenica, A., 2009; Wossenu, A., 2013) dhe Herbec dhe Meyers (1970) (Hrelaj, H., 2007; Shaw, M.E., 2005). ii) Metoda e matjes direkte përmes Pan avulluesit të vendosur te liqeni. Vëllimi i llogaritur i avullimit në bilancin ujor është marrur sipas metodës Pennman dhe është përcaktuar edhe koeficienti i Pan avullimit (ekuacioni 8): E0 = E Pan KPan...(8) E0=Avullimi Penman (mm) Epan=Avullim Pan (mm) KPan=Pan koeficienti Vëllimi i infiltrimeve që largohen nga trupi i digës (VIO) është llogaritur nga të dhënat e projektit kryesor (Bashkësia e ujrave të Kosovës,1962; Ujësjellësi rajonal Prishtina,1995). Sasia e ujit që kapërderdhet nga liqeni nga kapërderdhësit me profil të rregullt është llogaritur sipas formulës (9) (Reqi, I., 2007; Stratobardha, P., 2001): Q = m b 2g H 3/ 2...(9) Ku: Q=Sasia e ujit që largohet nga kapërderdhësi (m³/sec) H=Lartësia e ujit mbi kapërderdhësin (m) dhe matet në gjatësinë (3H) m=koeficienti prurjes së kapërderdhësit b=0.49 b=gjerësia e kapërderdhësit (m) Llogaritja e vëllimit që ka dalë nga kapërderdhja (Vk ) (m 3 ) jepet nga prodhimi i prurjes mesatare të dy matjeve vijuse me kohën e kaluar sipas ekuacionit (10): V = L Qmt...(10) VL=Vëllimi hyrës i lumit për një periudhë të caktuar (m 3 ) Qm=Prurja mesatare në periudhën në mes dy matjeve (m 3 /s) t=koha e kalur në mes dy matjeve (s) Q ( ) / m = Q 1 + Q2 2...(10.1) Q1=Prurja e llogaritur në matjen 1, (m 3 /s) Q2=Prurja e llogaritur në matjen 2, (m 3 /s) 44

46 IV.6 Metoda e llogaritjes së bilancit ujor Ekuacioni i bilancit ujor te liqenit bazohet në parakushtin që diferenca në mes hyrjeve dhe daljeve të ujit për një periudhë të caktuar kohore për sistemin hidrologjik të liqenit duhet të jetë e barabartë me ndryshimin e vëllimit në liqen (Radwan, 2009). Të gjitha hyrjet (Fig IV.2) dhe daljet (Fig.IV.4) e ujit në një liqen duhet të korrespondojnë me ndryshimin e vëllimit të nivelit të matur për një periudhë të monitorimit (Gebreslase dhe tj., 2012): Formulimi i bilancit përmes barazimit (11) është: ndryshimi i vëllimit të nivelit të matur=hyrjet-daljet ΔV=(VP+VR+VL+VIN)-(VM+VE+VIO+VK)...(11) ku: ΔV=Ndryshimi i vëllimit te ujit në liqen (m³) VP=Reshjet në liqen (m³) VR=Rrjedhjet sipërfaqësore nga baseni në liqen (m³) VL=Hyrja nga lumenjtë (m³) VIN=Infilrimi i ujrave nëntoksore (m³) VM=Marrja e ujit nga liqeni (m³) VE= Avullimi nga liqeni (m³) VIO=Largimi i ujrave nga diga (m³) VK=Kapërderdhja nga diga (m³) Komponentet e vëllimit hyrës dhe dalës janë Hyrjet=(VP+VR+VL+VIN)...(11.1) Daljet=(VM+VE+VIO+VK)...(11.2) V P =Reshjet në liqen (m³) V L =Hyrja e ujit nga lumenjët (m³) vp 2 VIN 2 VR VR VR VR vp 3 VIN 1 1 V R =Rrjedhjet siperfaqësore nga baseni në liqen (m³) V IN =Iifiltrimi ujërave nëntokësore (m³) 3 Fig. IV.3. Komponentet e ujit që hyjnë në liqen 45

47 V IO =Largimi i ujit nga diga (m³) VIO V E = Avullimi nga liqeni (m³) VIO ve VIO =? VIO ve VM VK VM VK V M =Marrja e ujit nga liqeni (m³) V K =Kapërderdhja nga diga (m³) Fig. IV.4. Komponentët e ujit që dalin nga liqen IV.7 Metoda e llogaritjes së humbjeve të ujit Ndryshimi i vëllimit të paraqitur në bilancin e liqenit si diferencë në mes hyrjeve të ujit në liqen dhe daljeve të tij nga liqeni dhe ndryshimit të vëllimit të nivelit të matur është konsideruar si humbje e ujit nga liqeni për një periudhë monitoruese. Humbjet =Hyrjet-(Daljet+Ndryshimi i vëllimit të nivelit të matur) 46

48 V REZULTATET V.1 Batimetria e liqenit të Badovcit Matjet gjeodezike të batimetrisë së liqenit të Badovcit tregojnë se niveli në kuotën normale nuk është m mbi nivelin e detit (Ujësjellesi Rajonal Prishtina,1995), por m mbi nivelin e detit. Në këtë kuotë vëllimi i përgjithshëm i llogaritur pas krijimit të modelit të batimetrisë (Fig V.1) është 26,590,00 m 3, që i përgjigjet sipërfaqes 1.71 km 2 (Tabela V.1). Krahasuar me të dhënat për vëllimin para matjeve batimetrike (2013) rezulton se në pjesën e poshtme të liqenit vëllimi është zvogluar me rreth 1,000,000 m 3, për shkak të sedimentimit të produkteve të erozionit nga lumenjtë. Për llogaritje më të lehtë të vëllimit dhe ndryshimit të vëllimit është ndërtuar kurba vëllimore dhe e sipërfaqeve për liqenin e Badovcit që i korrespondon vitit 2014 (Fig V.2). Fig. V.1. Modeli i batimetrisë të liqenit të Badovcit Tabela V.1. Vlerat e vëllimit dhe sipërfaqeve të liqenit në funksion të nivelit absolut për vitin 2014 Niveli (m.n.d) Vëllimi (x 10⁶ m³) Sipërfaqja (km 2 )

49 Lartesia -niveli (m.n.d) Vëllimi I liqenit 2014 Sipërfaqja e ujit Sipërfaqja (Km²) Vëllimi (x 10 ⁶m) Fig. V.2. Vëllimi dhe sipërfaqja e Lqenit te Badovcit në vitin V.2. Reshjet Reshjet e monitoruara në basenin ujëmbledhës të Badovcit për vitin 2014 në pluviometrat P1, P2, P3 dhe P4 rezultojnë të jenë respektivisht 775.3mm, 820.2mm, 897.7mm dhe 949.6mm (Tabela.V.2; Fig.V.3). Reshjet më të mëdha janë në rrethinën e Pluvimetrit P4 (nënpellgu III), ndërsa ato më të pakta në pluviometrin P1 (nënpellgu IV). Muaji me më shumë reshje ishte Prilli me mm në Pluviometrin P4, ndërsa me reshje më të pakta është muaji Shkurt në pluviometrin P1, me vetëm 1.4mm. Tabela V.2. Reshjet mesatare mujore në katër pluviometrat për vitin 2014 P1 P2 P3 P4 Muaji (mm) (mm) (mm) (mm) Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nentor Dhjetor Reshjet e monitoruara në basenin ujëmbledhës të Badovcit për periudhën monitoruese (Janar-Qershor, 2015) të matura në pluviometrat P1, P2, P3 dhe P4 ishin respektivisht 369.9mm, 368.2mm, 383.5mm dhe 405.8mm (Tabela V.3.; Fig.V.4). Reshjet më të mëdha 48

50 ishin në rrethinën e Pluvimetrit P4 (nënpellgu III) dhe më të pakta në pluviometrin P1 (nënpellgu IV). Muaji me reshje më të mëdha ishte Marsi me 106.0mm në Pluviometrin P4, ndërsa me reshje më të pakta ishte Qershori, të matura në pluviometrin P1 me 35.9mm P4-Mramori , P2-Sivova 1, (mm/muaj) mm/muaj (mm/muaj) mm/muaj J SH M P M Q K G SH T N DH J SH M P M Q K G SH T N DH II I I I (mm/muaj) P1-Liqeni , mm/muaj (mm/muaj) P3-Llabjani , mm/muaj 0 J SH M P M Q K G SH T N DH J SH M P M Q K G SH T N DH Fig. V.3. Harta e basenit ujëmbledhës të Badovcit me nënpellgjet, vendndodhjën e pluviometrave, Evapometri (PA) dhe grafikët e reshjeve mesatare mujore dhe vjetore për vitin

51 Tabela V.3. Reshjet mesatare mujore për periudhën Janar-Qershor, 2015 Muaji P1 P2 P3 P4 (mm) (mm) (mm) (mm) Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Janar-Qershor P1-Liqeni P2-Sivova (mm/muaj) mm/muaj (mm/muaj) mm/muaj 0 J SH M P M Q K G SH T N DH J SH M P M Q K G SH T N DH (mm/muaj) P3-Llabjani mm/muaj (mm/muaj) P4-Mramori mm/muaj J SH M P M Q K G SH T N DH J SH M P M Q K G SH T N DH Fig. V.4. Grafikët e reshjeve mujore dhe komulative (Janar-Qershor, 2015) V.3. Prurjet (hyrjet) e ujit ne liqen Baseni ujëmbledhës i Badovcit ka një sipërfaqe prej km 2 i ndarë në katër nënpellgje ujore (Tabela V.5). Prurjet e ujit nga tre nënpellgjet (I,II,III) përmes lumenjve Slivovë, Androvinë dhe Mramor që përcjellin ujin në liqen janë monitoruar respektivisht në pikat (1), (2) dhe (3) (Fig. V.5). Pellgu IV që shtrihet në të dy anët e liqenit me rrjedhje sipërfaqësore përcjell ujin direkt në liqen (Fig. V.5). Analiza e 73 matjeve të prurjeve në të tre lumenjtë gjatë vitit 2014 (Tabela V.4) tregojnë se prurjet mesatare mujore të lumenjve Slivovë, Mramor dhe Androvinë ishin përkatësisht l/s, l/s dhe 68.2l/s, ndërsa prurja mesatare e të tre lumenjve në liqen për vitin 2014 ishte l/s. Prurjet maksimale të tre lumenjve janë regjistruar në muajin Maj (925.3 l/s, l/s dhe 267.7l/s, respektivisht për lumin Slivovë, Mramor dhe Androvinë), ndërsa prurjet minimale janë regjistruar në muajin Janar (respektivisht 56.4 l/s, 61.1 l/s dhe 4.9l/s) (Tabela V.6. Fig.V.6). Prurjet nga lumi Slivovë jane rreth 5% më të vogla në krahasim me lumin Mramor pavarësisht se baseni ujëmbledhës i tij ka sipërfaqe më të madhe me rreth 9%. 50

52 Tabela V.4. Prurjet e matura të lumenjve (viti 2014) Prurjet e matura (l/s), Viti 2014 Prurjet e matura (l/s), Viti 2014 Lumenjtë Lumenjtë NR Data e matjes Mramori (2) Slivova (1) Androvina (3) NR Data e matjes Mramori (2) Slivova (1) Androvina (3)

53 Tabela V.5. Sipërfaqja e nënpellgjeve, liqenit dhe basenit të Badovcit Sipërfaqja Nënpellgu (km²) I 39.5 II 35.7 III 13.6 IV 13.7 Liqeni 1.7 Gjithësej II IV I Shpjegues: III Slivova Mramor Androvine Fig. V.5. Nënpellgjet e Basenit dhe stacionet e matjeve të prurjeve nga lumenjtë 52

54 Tabela V.6. Prurjet mesatare mujore të lumenjve (viti 2014) Muaji Slivovë Mramor Androvinë 2014 Janar Shkurt Mars Prill , Maj , Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nentor Dhjetor Mes (l/s) 1,200.0 Hyrja(l/s) 1, Mramur Slivovë Androvinë J SH M P M Q K G SH T N DH Viti 2014 Fig. V.6. Variacioni i prurjeve mesatare mujore të lumenjve (viti 2014) Analizat e 55 matjeve të prurjeve të ujit në të tre lumenjtë në periudhën monitoruese Janar- Qershor 2015 (Tabela V.7) tregojnë se prurjet mesatare mujore të ujit të lumenjve Slivovë, Mramor dhe Androvinë ishin 528 l/s, l/s dhe 159.1/s, ndërsa prurjet mesatare të ujit për Janar-Qershor (2015) janë 1,229.0 l/s. Prurjet maksimale (1,051.3 l/s, 1,084.9 l/s dhe 332.7/s) dhe minimale (127.1 l/s, l/s dhe 17.5l/s) në të tre lumenjtë ishin respektivisht në muajin Maj dhe Janar (Tabela V.8; Fig.V.7). Prurjet nga lumi Slivovë janë edhe për këtë periudhë rreth 5% më të vogla në krahasim me lumin Mramor pavarësisht sipërfaqes që është më e madhe për 9%. 53

55 Tabela V.7. Prurjet e matura në lumenjtë e basenit, Janar-Qershor 2015 Prurjet e matura (l/s), Janar-Qershor (2015) Prurjet e matura (l/s), Janar-Qershor(2015) Lumenjtë Lumenjtë Nr Data e matjes Mramori (2) Slivova (1) Androvina (3) Nr Data e matjes Mramori (2) Slivova (1) Androvina (3) Tabela V.8. Prurjet mesatare mujore të lumenjve te basenit (Janar-Qershor 2015) Muaji Slivova Mramori Androvinë Janar-Qershor 2015 Janar ,179.5 Shkurt ,786.7 Mars 1, , ,469.0 Prill ,128.0 Maj Qershor Mesatarja ,229.0 Janar-Qershor ( 2015) 1,229.0 (l/s) 54

56 Hyrja (l/s) Slivove Mramur Androvinë J SH M P M Q K G SH T N DH Viti 2015 Fig. V.7. Prurjet mesatare vjetore të lumenjve për vitin 2015 V.4. Luhatja e nivelit të ujit në liqen Liqeni i Badovcit në periudhën monitoruese ka patur luhatje të mëdha të nivelit të ujit. Rënia e vazhdueshme e nivelit të ujit nga 2013 është përcjellur edhe në pjesën e parë të vitit 2014 (Fig V.8) Niveli i ujit në liqen me 1 Janar 2014 ishte ( m.n.d),dhe në Mars të këtij viti kuota arrin në ( m.n.d ). Në këtë muaj autoritetet detyrohen të sjellin një sasi uji shtesë në liqen që të mos ketë rënie të mëtejme të nivelit. Reshjet e mëdha të shiut në këtë periudhë shtojnë sasinë e ujit në liqen dhe niveli fillon të ngritet shpejt, ku në fund të muajit Maj 2014 niveli i ujit në liqen arrin në kuotën ( m.n.d) (Tab.V.9). Rënie e nivelit të ujit është regjistruar në periudhën nga Qershor deri në fund të vitit ku niveli në 31 Dhjetor ishte (643.6 m.n.d). Në 2015 reshjet e shiut dhe shkrirja e borës shtuan nivelin e ujit në liqen dhe me arrin kuotën normale të kapërdërdhjes prej m.n.d. Në fund të muajit Maj fillon rënia e lehtë e nivelit të liqenit dhe me 30 Qershor 2015 kuota është ( m.n.d). 55

57 Tabela V.9. Niveli i ujit në liqen në vitin 2014 dhe Janar-Qershor Data e matjes Niveli (m.n.d) Data Niveli (m.n.d) Niveli Data e matjes (m.n.d) Niveli (m.n.d) J SH M P M Q K G SH T N DH J SH M P M Q Viti 2014 Janar-Qeshor (2015) Fig. V.8. Luhatja e nivelit të ujit në liqenin e Badovcit për vitin 2014 dhe Janar-Qershor

58 V.5. Monitorimi i marrjeve të ujit nga Liqeni Uji nga liqeni i Badovcit përdoret vetëm për furnizimin me ujë të pijshëm të banorëve të qytetit të Prishtinës dhe rrethinave të saj. Marrja e ujit është në funksion të nivelit të liqenit dhe sasitë e marra janë më të mëdha kur niveli është i lartë dhe e kundërta kur niveli është i ulët. Sasia mesatare mujore e tërhequr e ujit në vitin 2014 dhe në periudhën Janar-Qershor (2015) ishin respektivisht 334.3l/s dhe l/s (Tabela V.10). Sasia më e madhe e ujit e marrë në vitin 2014 ishte në Shtator me l/s ndërkohë që niveli i ujit ishte m.n.d, ndërsa për periudhën Janar-Qershor 2015 me nivel të ujit ne kuotën normale 649,75 m.n.d u morrën 500 l/sec. Tabela V.10. Sasia mesatare e ujit (l/sec) e tërhequr nga liqeni per vitin 2014 dhe Janar- Qershor 2015 VITI MUAJI Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nentor Dhjetor Mes (l/s) V.6. Analizat kimiko-fizike 18 mostrat e ujit u analizuan për parametrat bazë fiziko-kimike (Tabela V.11). Përgjithësisht vlerat e parametrave kimikë të ujit të marra nga liqeni, rrjedhjet e ujit në krahun e djathtë të digës, puset e ujit dhe rrjedhjet nën digë paraqesin parametra kimikë të përafërt si vërehet nga vlerat e mesatares dhe devijimit standart. Në të kundërt, vlerat e tyre janë të ndryshme me ato të mostrave të marra nga minierat. Kështu vlerat e ph variojnë përgjithësisht nga 7.5 në 8.5, ndërsa për ujrat e minierave ato bien në gati 2.7. E njejta gjë mund të thuhet për fortësinë e përgjithshme të ujit. Në veçanti, klori, si një element konservativ shfaq vlera konsistente për mostrat e ujit të liqenit dhe komponentet hidrologjike që kanë lidhje me të. 57

59 Tabela V.11. Analizat hidrokimike te mostrave të ujit ( ) Emertimi i mostres B-1 / B-2 / B-3 / B-4 / B-5 / B-6 / B-7 / B-9 / B-10 / Mramori Slivova Androvine Mes- Liqeni Liqeni Liqeni(- 15m) Liqeni- Diga Rjedhja -1 poshte Rjedhja -2 lart Parametrat Ora 14:42 14:30 14:54 12:55 13:33 13:38 13:46 15:51 15:53 Temperatura-0C Oksigjeni i Tretur Vlera e ph Përçueshmëria Elektrike (µs/cm) Materiet Totale të Tretshme Mbetja Pas Avullimit Materit Torale të Suspenduara < 0.1 < 0.1 < 0.1 < 0.1 < FP-d0H Ca Mg Na K NH nld nld nld nld nld Kationeve meq/l) NO NO HCO SO Cl PO < 0.01 < 0.01 < 0.01 < 0.01 < 0.01 < 0.01 < 0.01 Anioneve (meq/l) NT nld nld nld nld nld nld Fe-total nld nld nld nld NTU nld nld H2SiO nld nld ID e Mostres

60 r r Tabela V.11. (Vazhdim) o n i i - a r i ID e Mostres Parametrat PB-11/ B-12/ B-13/ B-14/ B-16/ B-19/ B-20/ B-21/ B-22/ Ora e /05-20/05- mostrimit 16:01 16:14 16:21 16:37 17:30 16:00 16:00 11:00 11:30 Temperatura Vlera e ph Oksigjeni i Tretur Përçueshmëria Elektrike Materiet Totale te Tretshme Mbetja Pas Avullimit Materit Torale te Suspenduara < 0.1 < 0.1 < < < FP-d0H Ca Mg Na K NH4+ nld nld nld nld Kationeve (meq/l) NO NO HCO nld SO Cl nld < i - 2 a l i t r i e r a i q e n i 2 5 < < 0.01 < 0.01 PO43- < 0.01 Anioneve (meq/l) NT nld nld Fe-total nld nld NTU H2SiO ID e Mostrës V.7. Analizat izotopike Përbërja izotopike e hidrogjenit 2 (deuteriumit) dhe e oksigjenit 18, duke përjashtuar vlerat e dy mostrave të shiut, paraqiten të qëndrueshme. Kjo duket nga fakti që vlerat e deuteriumit dhe Oksigjenit-16 variojnë përkatësisht nga vlerat minimum (-73.3 dhe

61 deri ne vlerat maksimum (-8.17 dhe -60.2) duke treguar një devijim standart të ulët (2.99 dhe 0.53) kundrejt mesatareve të tyre ( dhe -9.12) (tabela.v.12). Tabela V.12. Analizat izotopike të O dhe H Oss.18 Deut. Emertimi Nr ID-Mostres Data (V-SMOW) (V-SMOW) L. Mramor 1 B /04/ L. Slivovë 2 B /04/ L. Androvinë 3 B /04/ Liqeni 4 B /04/ Liqeni 5 B /04/ Liqeni 6 B /04/ Liqeni 7 B /04/ Liqeni 8 B /04/ Rrjedh. posht. 9 B /04/ Rrjedh. sip. 10 B /04/ Rreke/prroi 11 B /04/ Pusi 1 12 B /04/ Galeria Hajv. 13 B /04/ Pusi 2 14 B /04/ Pellg nën dige 15 B /04/ Pusi Hajvali 16 B /04/ shiu 17 B /04/ shiu 18 B /04/ Piezometer 19 B /04/ Min. Kishnice 20 B /04/ Rrjedh. posht. 21 B /05/ Piezometer 22 B /05/ Burim Lugine 23 B /05/ Burim Lugine 24 B /05/ Gyp lugine 25 B /05/

62 VI LLOGARITJA E PARAMETRAVE HIDROLOGJIKE VI.1 Avullimi Avullimi nga sipërfaqja e ujit të liqenit të Badovcit është llogaritur sipas tri metodave: a) Avullimi sipas metodës Penman Metoda Penman është metodë e kombinuar që zgjidh njëkohësisht ekuacionet aerodinamike dhe ato të bilancit të energjisë (Penman HL, 1948) Penman për një shtresë të ujit të hollë dhe të lirë jep avullimin sipas ekuacionit (12): Q + 0 = n γe E a...(12) γ + ku: E0=Avullimi prej sipërfaqes ujore të hapur (mm/dite) Qn=Sasia e rrezatimit neto që mbetet në siperfaqe (gr.kal/cm²/ditë) Δ=Gradienti i presionit të avujve të ngopur në temperaturën e ajrit (mm/ditë) γ=konstantja psikometrike (mm/ºc ose 0.49 mmhg/ºc) Ea=Avullimi për shkak të transportimit te masës (mm/dite) Vlerat Qn dhe Ea percaktohen me anen e ekuacioneve Q R = R RB = RC (1 r) R...(12.1) ( n / N)...(12.2) N 1 B C = RA + R B = δ T ( e0 )( n / N)...(12.3) Ea = 0.35( es eo )( U 2)...(12.4) Ku: T=Temperatura e ajrit ºK=(tº C+273) U2=Shpejtësia e erës në 2 m lartësi mbi sipërfaqen e ujit (m/s) eo=presioni aktual i ajrit (mm Hg) es=presioni i avujve të ngopur r=albedo e sipërfaqes(0.05) n=orët me diell brenda ditës N=Orët e mundshme të diellëzimit në HV δ=konstantja e Lumer&Pringsheim=117.74x10-9 R1-Sasia e energjisë neto e përthithur nga sipërfaqja RB-Rezatimi neto valëgjatë RC-Rrezatimi aktual valëshkurtër prej qiellit RA-Vlera e Angot për fluksin e rrezatimit valëshkurtër (gr.kal/cm²/dite) F=Lagështia relative (%) Avullimi i llogarituar sipas metodës Penman (1948) për vitin 2014 dhe Janar- Qershor (2015) është respektivisht mm dhe mm. Avullimi më i madh i ujit nga sipërfaqja e liqenit për vitin 2014 është në muajin Gusht me 89.3mm, ndërsa për periudhën Janar Qershor (2015) është në muajin Qershor me 99.3 mm. Në muajin Dhjetor avullimi është pothuajse zero (Tabela.VI.1; Tabela.VI..2; Fig VI.1). 61

63 Tabela VI.1. Vlerat mesatare të avullimit nga liqeni i Badovcit në vitin 2014, sipas metodës Penman Muaji J SH M P M Q K G SH T N DH T (ºC) L (%) e s (mmhg) e o (mmhg) e s-e u (mmhg) u (m/s) n (ore/dite) N (ore/dite) Ra (mm/dite) Ri(1-r) (mm/dite) Rb (mm/dite) Q (mm/dite) Ea (mm/dite) Δ (ºC) ΔQ (mm/dite) γea γea γ+δ (ºC) E o (mm/dite) Eo (mm/muaj) mm Tabela VI.2. Vlerat mesatare të avullimit nga liqeni i Badovcit në periudhën Janar-Qershor 2015, sipas metodës Penman Muaji J SH M P M Q T (ºC) L (%) es (mmhg) eo (mmhg) es-eu (mmhg) u (m/s) n (ore/dite) N (ore/dite) Ra (mm/dite) Ri(1-r) (mm/dite) Rb (mm/dite) Q (mm/dite) Ea (mm/dite) Δ (ºC) ΔQ (mm/dite) γea γea γ+δ (ºC) Eo (mm/dite) Eo (mm/muaj) mm

64 b) Avullimi sipas metodes Meyers Sipas metodës Meyers (1970) (Hrelaj, H., 2007; Shaw, M.E., 2005) avullimi i ujit nga liqeni është në funksion të parametrave meteorologjike si presioni i avujve të ngopur (es), presioni aktual i ajrit në një lartësi të caktuar (e0) dhe shpejtësisë së erës (u8). Formula empirike (13) për llogaritjen e avullimit (E) shprehet: E =.0269 u ( 1 8 )( e e )...(13) 0 s 0 16 e...(13.1) 0 = F es ku: E= Avullimi (cm/dite) u8=shpejtësia e erës në 2 m lartësi (km/h) eo=presioni aktual i ajrit (mb) es=presioni i avujve të ngopur (mb) F=Lagështia relative (%) Sipas metodës Meyers avullimi nga liqeni i Badovcit për vitin 2014 është mm (Tabela VI.3), ndërsa për periudhën Janar-Qershor (2015) është mm (Tabela VI.4). Avullimi më i madh i ujit nga sipërfaqja e liqenit në vitin 2014 ishte në muajin Gusht me 93.3mm dhe më i ulëti në dhjetor me 12.4 mm. Vlerat mujore dhe vjetore të avullimit nga liqeni i Badovcit për vitin 2014 dhe periudhën monitoruese Janar-Qershor 2015 sipas metodës Pennman dhe Meyers janë paraqitur ne Fig.VI.1 dhe Fig.VI.2 Tabela VI.3. Vlerat mesatare të avullimit nga liqeni i Badovcit në vitin 2014 sipas metodës Meyers Muaji J SH M P M Q K G SH T N DH T (ºC) L (%) es (mb) eo (mb) es-eu (mb) u (km/h) u/ Eo (mm/ditë) Eo (mm/muaj) mm Tabela VI.4. Vlerat mesatare të avullimi nga liqeni i Badovcit për periudhën 2015 sipas metodës Meyers Muaji J SH M P M Q K G SH T N DH T (ºC) L (%) es (mb) eo (mb) es-eu (mb) u (km/h) u/ Eo (mm/dite) Eo (mm/muaj) Viti 2015 mm

65 (mm/muaj) Muaji 0.0 J SH M P M Q K G SH T N DH 2014 Avullimi-Penman Avullimi -Mayer Penman Mayer (mm/muaj) Fig. VI.1. Vlerat mujore dhe vjetore të avullimit nga liqeni i Badovcit për vitin 2014, sipas metodës Pennman dhe Meyers mm/muaj J SH M P M Q K G SH T N DH 2015 Avullimi-Penman Avullimi-Mayer Penman Mayer mm/muaj Fig. VI.2. Vlerat mesatare te avullimit për periudhën Janar-Qershor (2015) në liqenin e Badovcit, sipas metodës Pennman dhe Meyers c) Avullimi i matur Pan avullimi Metoda direkte e matjes së avullimit përmes Pan avulluesit standart, e matur për muajt Prill, Maj dhe Qershor rezulton të jetë respektivisht 83.3 mm, 114.0mm dhe mm (Tabela VI.5). Koeficienti i avullimiti i llogaritur si korelacion midis avullimit Penman (E0) dhe avullimit Pan (Epan) për tre muajt e monitoruar të avullimit, e shprehur me ekuacionin (4) (Fig VI.3), rezulton se është 0.77 dhe është brenda kufijve të praktikave të matura në botë ( ) (Abtew,2011) (Wossenu,A,2013). 64

66 Tabela VI.5. Vlerat mesatare mujore (mm) për avullimin Penman dhe Pan (Prill-Qershor, 2015) Penman avullimi Pan avullimi Muaji (mm) (mm) Prill Maj Qershor Prill -Qershor(2015) Avullimi(mm/muaj) Penman avullimi Prill Maj Qershor Fig. VI.3. Relacioni në mes Penman dhe Pan avullimit VI.2 Llogaritja e modulit te rrjedhjes. Një sasi e ujit nga rrjedhja sipërfaqesore shkon direkt në liqen dhe disa prej faktorëve me ndikim në rrjedhjen sipërfaqësore janë: intensiteti i reshjeve, përbërja e tokës, pjerrësia e relievit, mbulueshmëria me vegjetacionë dhe ndikimi njerzor (Amerikan Water Work Association, 1985). Nepellgu IV i basenit ujëmbledhës, me një sipërfaqe prej 13.7 km 2, përmes rrjedhjes sipërfaqesore drenon ujin në liqenin e Badovcit. Llogaritja e vëllimit të ujit që hyn nga ky nënpellg është përcaktuar duke llogaritur modulin e rrjedhjes. Reshjet e rëna në basen janë kalkuluar sipas ekuacionit (14) të metodës Thiessen (1911) (Shaw.M.E,2005; Fetter.C.W, 2000) (Fig.VI.4). Kjo metodë ndërtohet bazuar në influencën e pluviometrave në basen dhe në rrethinën e basenit. Poligonat e ndërtuar shprehin influencën e secilit pluviometër në këtë sipërfaqe të poligonit. Nga pesë pluviometra të instaluar katër (P1, P2, P3, P4) janë brenda basenit dhe një jashtë tij (P5). Llogaritjet e kryera tregojnë se në vitin 2014 reshjet në basen ishin mm dhe për periudhën Janar-Qershor (2015) ishin mm (Tabela VI.6; VI.7). Statistikat e reshjeve tregojnë se viti 2014 rezulton të jetë viti me më shumë reshje në 60 vitet e fundit (IHKM,2014) 65

67 II IV III I Fig. VI.4. Llogaritja e reshjeve në basen sipas metodes Thiessen Tabela. VI.6. Vlerat mesatare mujore (mm) të reshjeve sipas metodës Thiessen, për vitin 2014 Raporti siperfaqe Nr. i poligoneve Sipërfaqja (km 2 ) e poligonit / siperfaqe e basenit Reshjet në Pluviometra (mm) Reshjet Në Poligon (mm) (i) Ai A i/a P i P mes

68 Tabela. VI.7. Vlerat mesatare mujore (mm) të reshjeve sipas metodës Thiessen, për periudhën Janar-Qershor (2015) Raporti siperfaqe Nr, i poligoneve Sipërfaqja (km 2 ) e poligonit / siperfaqe e basenit Reshjet në Pluviometra (mm) Reshjet në Poligon (mm) (i) Ai A i/a P i P mes Janar- Qershor P mes = Σ( A P) / A...(14) i i Pmes=Reshjet vjetore në basen (mm) A=Sipërfaqja e basenit (km 2 ) Ai=Sipërfaqja e poligonit (km 2 ) Pi=Reshjet në pluviometra (mm) Tabela VI.8. Parametrat fizikë dhe hidrologjikë të basenit Simboli Njësia Viti 2014 Janar-Qershor (2015) A (I-III) km A IV km P mes mm VP t m³ 77,280,864 35,392,353 V L m³ 18,143,411 18,493,705 n q (I-III) l/sec/km P 5 mm c=p 5/P mes q IV=c x q (I-III) l/sec/km V R m³ 2,531,614 2,874,913 n = V L / VP t...(14.1) n=koeficienti i rrjedhjes VL=Vëllimi vjetor i hyrjes së ujit nga lumenjtë Mramor, Slivovë dhe Androvinë ose nga nëpellgjet (I, II, III) (m 3 ) VPt =Vëllimi vjetor i reshjeve në nëpellgjet (I, II, III) VP = P / A...(14.2) ) t mes ( I III A(I-III)=Sipërfaqja e nënpellgjeve (I, II, III) (km 2 ) q Q / A )...(14.3) ( I III ) = L ( I III ku: q(i-iii) =Moduli i prurjes për nënpellgjet (I, II, III) (l/s/km 2 ) QL=Prurja mesatare vjetore nga lumenjtë Mramor, Slivovë dhe Androvinë ose nga nëpellgjet (I,II,III) (l/s) 67

69 c = P / P 5 mes...(14.4) ku: c=raporti në mes reshjeve në poligonin (5) dhe reshjeve vjetore në basen P5=Reshjet ne stacionin meteorologjik (Velani), Prishtinë q...(14.5) ( IV ) = c q( I III ) ku qiv=moduli i prurjes për nënpellgun (IV) (l/s/km2) V...(14.6) R = qiv AIV ku: VR=Vëllimi vjetor i rrjedhjes sipërfaqësore për pellgun IV (m 3 ) AIV=Sipërfaqja e nënpellgut (IV) (km 2 ) qiv=moduli i prurjes per nënpellgun (IV) (m 3 /s/km2) 68

70 VII. VLERËSIMI I BILANCIT UJOR TË LIQENIT Llogaritja e bilancit ujor për liqenin e Badovcit është bazuar në Ekuacionin (11) (Gebreslase dhe tj., 2012) ΔV=(VP+VR+VL+VIN)-(VM+VE+VIO+VK)...(11) Komponentët hyrës të bilancit ujor janë (VP+VR+VL+VIN) ku: VP=Reshjet në liqen (m³) VR=Rrjedhjet sipërfaqësore nga baseni në liqen (m³) VL=Hyrja nga lumenjtë (m³) VIN=Inifilrimi i ujrave nëntokësorë (m³) Komponentët dalëse të bilancit ujor janë (VM+VE+VIO+VK) ku: VM=Marrja e ujit nga liqeni (m³) VE= Avullimi nga liqeni (m³) VIO=Largimi i ujërave nga diga (m³) VK=Kapërderdhja nga diga (m³) VII.1 Koha e monitorimit te bilancit ujor Koha në të cilën janë përcjell komponentët e bilancit ujor për liqenin e Badovcit ka qenë periudha prej 1 Janarit 2014 deri më 30 qershor Parametrat hyrës të matur gjatë kësaj kohe kanë qenë hyrjet nga lumenjtë dhe reshjet në liqen, ndërsa parametrat dalës marrja e ujit dhe avullimi. VII.2. Hyrjet nga lumenjtë (VL) Vëllimi i hyrjes së ujit nga lumenjtë (VL) në liqenin e Badovcit paraqet komponentin më të rëndesishëm në vëllimin hyrës të bilancit ujor. Tre lumenjtë kryesorë (Slivova, Mramori dhe Androvina) janë furnizuesit kryesorë me ujë te liqenit duke kontribuar me rreth 85% të sasisë të ujit që hyn në liqen. Rreth 88.8 km² e sipërfaqes të basenit ujëmbledhës të Badovcit drenojnë ujin në keta lumenjë. Gjatë periudhës monitoruese të prurjeve në liqen, në keta lumenjë janë bërë 128 matje. Niveli i ujit në profil dhe shpejtësia janë parametrat e matur. Sipas ekuacionit (1) e (2) është bërë llogaritja e prurjeve dhe e vëllimit të ujit që hyn në liqen gjatë periudhës monitoruese. Vëllimi hyrës i ujit nga tre lumenjtë, për vitin 2014 është 18,143,076m 3. Vëllimet hyrëse nga lumenjtë Slivova(1), Mramori(2) dhe Androvina(3) janë përkatësisht 7,795,647m 3, 8,193,450 m 3 dhe 2,153,978m 3 (Tabela VII.1; Fig VII.1). Hyrja më e madhe e ujit është regjistruar nga lumi Mramor, në muajin Maj me 2,557,336 m 3, ndërsa vëllimi më i vogël nga Androvina në muajin Janar me 13,124 m 3. Në periudhën Janar-Qershor (2015) vëllim hyrës rezulton të jetë mjaft i lartë si rezulltat i reshjeve në fund të vitit 2014 dhe muajve të parë të vitit Hyrjet e përgjithshme të ujit nga tre lumenjtë në periudhën Janar Qershor janë 19,166,086 m 3, nga të cilat lumenjëve Slivova (1), Mramori (2) dhe Androvinë (3) janë përkatësisht 8,233,989 m3, 8,452,685m 3 dhe 2,479,412 m 3 (Tabela VII.2; Fig VII.2). Vëllimi më i madh mujor i regjistruar ishte në muajin Mars nga lumi Mramor me 2,905,796 m³, ndërsa hyrja më e ulët e ujit ishte në muajin Qershor nga Lumi Androvina me 45,360 m 3. 69

71 Tabela VII.1. Vëllimi hyrës i ujit në liqen nga lumenjtë për vitin 2014 Muaji Lumenjtë Slivova (1) Mramori (2) Androvinë (3) 2014 Janar 151, ,650 13, ,836 Shkurt 129, ,491 30, ,158 Mars 306, ,676 36, ,243 Prill 2,346,019 2,447, ,781 5,427,907 Maj 2,478,324 2,557, ,936 5,751,596 Qershor 475, , ,490 1,082,419 Korrik 279, ,375 80, ,887 Gusht 142, ,901 36, ,551 Shtator 217, ,021 67, ,400 Tetor 247, ,501 78, ,462 Nentor 525, , ,958 1,300,925 Dhjetor 496, , ,597 1,207,691 Σ 7,795,647 8,193,450 2,153,978 18,143, ,143, VL -Vëllimi hyrës nga lumenjët Vëllimi(m³) Slivova Mramori Androvina Fig. VII.1. Vëllimi hyrës nga lumenjtë per vitin 2014 Tabela VII.2. Vëllimi hyrës në liqen nga lumenjtë për periudhën Janar Qershor, 2015 Muaji Janar-Qershor Slivova Mramori Androvinë 2015 Janar 1,376,162 1,405, ,119 3,159,173 Shkurt 1,858,913 1,879, ,511 4,322,385 Mars 2,815,802 2,905, ,104 6,612,702 Prill 1,238,976 1,276, ,758 2,923,776 Maj 614, , ,560 1,424,105 Qershor 329, ,142 45, ,946 Σ 8,233,989 8,452,685 2,479,412 19,166,086 Janar-Qershor ( 2015) 19,166,086 70

72 Vëllimi(m³) 3,500,000 3,000,000 2,500,000 2,000,000 1,500,000 1,000, ,000 0 VL -Vëllimi hyrës nga lumenjët Janar-Qershor 2015 Slivova Mramori Androvina Fig. VII.2. Vëllimi hyrës nga lumenjtë per vitin 2014 VII.3 Hyrjet nga reshjet në liqen (Vp) Llogaritja e vëllimit të ujit që hyn nga reshjet drejtëpërdrejt në liqen është bërë duke llogaritur sipërfaqen mesatare të ujit në liqen në mes dy periudhave monitoruese dhe lartësinë e reshjeve në (m). Vëllimi është llogaritur në bazë të reshjeve në pluviometrin P1 që është pranë Liqenit. Për vitin 2014 vëllimi i përgjithshëm i ujit që ka rënë në liqen nga reshjet është 959,756 m 3 (Tabela VII.3; Fig VII.3). Muaji me vëllim më të madh të ujit nga reshjet ishte muaji Prill dhe kjo për faktin se reshjet ishin në vlerë të lartë (186.5 mm). Për periudhën monitoruese Janar-Qershor 2015 vëllimi i reshjeve në liqen është 604,003m³ (Tabela VII.4) dhe vëllimi më i madh i ujit nga reshjet ishte në muajin Mars, kur edhe niveli i liqenit arrin kuotën normale prej m..n.d. dhe ndodhi kaperderdhja. Tabela VII.3. Vëllimi hyrës nga reshjet e drejtëpërdrejta në liqen për vitin 2014 Vp (m3) Muaji Reshjet (mm) Sipërfaqeja e ujit (km²) Vëllimi (m³) Janar ,040 Shkurt ,134 Mars ,040 Prill ,500 Maj ,565 Qershor ,676 Korrik ,148 Gusht ,790 Shtator ,033 Tetor ,771 Nentor ,927 Dhjetor , ,756 71

73 Tabela VII.4. Vëllimi hyrës nga reshjet e drejtëpërdrejta në liqen për periudhën Janar- Qershor, 2015 Vp (m 3 ) Muaji Reshjet (mm) Sipërfaqeja e ujit (km²) Vëllimi (m³) Janar ,639 shkurt ,600 Mars ,801 Prill ,493 Maj ,440 Qershor ,030 Janar-Qershor (2015) , ,000 Vp-Vëllimi nga reshjet në liqen Vëllimi(m³) 150, ,000 50, Fig. VII.3. Vëllimi hyrës nga reshjet në liqen për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor 2015 VII.4 Hyrjet nga rrjedhjet sipërfaqësore (VR) Vëllimi i hyrës nga rrjedhja sipërfaqësore është llogaritur nga drenimi i ujit që bie në liqen nga nënpellgu (IV). Sipërfaqja e pellgut (IV) është 13.7km 2 ndërsa moduli i rrjedhjes i llogaritur sipas ekuacionit (11.5) është 5.86l/s/km 2 për vitin 2014 dhe 6.41(l/s/km 2 ) për periudhën Janar-Qershor Vëllimi hyrës nga rrjedha sipërfaqësore për vitin 2014 dhe Janar-Qershor 2015 është përkatësisht 3,231,685 m 3 (Tabel VII.5) dhe 2,874,913 m 3 (Tabela VII.6; Fig.VII.4). Vëllimi prej 700,000 m 3 që figuron në muajin Prill si hyrje nga rrjedhjet sipërfaqësore është vëllimi i ujit të marrë nga baseni tjetër i Ibrit pasi niveli dhe vëllimi i ujit në liqenin e Badovcit ishin në vlera shumë të ulëta. 72

74 Tabela VII.5. Vëllimi hyrës nga rrjedhjet sipërfaqësore në liqen për vitin 2014 V R(m 3 ) Muaji V L V 1-Vëllimi i llogaritur V S-Vëllimi shtesë 2014 Janar 327,836 45,746 45,746 Shkurt 302,158 42,163 42,163 Mars 664,243 92,688 92,688 Prill 5,427, , ,000 1,457,410 Maj 5,751, , ,578 Qershor 1,082, , ,041 Korrik 643,887 89,848 89,848 Gusht 323,551 45,148 45,148 Shtator 518,400 72,338 72,338 Tetor 592,462 82,672 82,672 Nentor 1,300, , ,531 Dhjetor 1,207, , , ,143,076 2,531,685 3,231,685 Tabela VII.6. Vëllimi hyrës nga rrjedhjet sipërfaqësore në liqen për periudhën Janar-Qershor, 2015 V R(m 3 ) Muaji V L 2015 Janar 3,159, ,876 Shkurt 4,322, ,358 Mars 6,612, ,905 Prill 2,923, ,566 Maj 1,424, ,616 Qershor 723, ,592 Janar-Qershor ,166,087 2,874,913 Vëllimi(m³) 1,600,000 1,400,000 1,200,000 1,000, , , , ,000 0 VR-Vellimi rrjedhes siperfaqesore Fig. VII.4. Vëllimi hyrës nga rrjdhjet sipërfaqësore në liqen për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor

75 VII.5 Hyrjet nga infiltrimi (VIN) Hyrja nga rrjedhja e ujrave nëntokësorë është një komponent i rëndësishëm i bilancit ujor. Për arsye se është e pamundur të matet drejtëpërdrejt është edhe e vështirë të përcaktohet vëllimi që kontribon në bilancin ujor të liqenit. Njëra prej metodave llogaritëse është vetë ekuacioni i bilancit ujor nëse komponentet e tjera janë të përcaktuara. Janë vlerësuar se kontributet në vëllimin hyrës nga infiltrimi i ujit ne liqenin e Badovcit janë të vogla dhe nuk janë marrë parasysh në barazimin e bilancit ujor (11). VII.6 Daljet nga marrja e ujit për nevojat e popullatës (VM) Eshtë komponenti kryesorë i vëllimit dalës të liqenit të Badovcit. Marrja e ujit bëhet vetëm nga një operator dhe vetëm për një destinim. Uji merret për funizim më ujë të pijshëm për popullsinë në Prishtinë dhe rrethinat e saj. Vëllimi i përgjithshëm i marrë nga liqeni për vitin 2014 është 10,550,641 m 3, ndërsa për periudhën Janar-Qershor 2015 është 6,577,155m 3 (Tabela.VII.7; Fig.VII.5). Marrja e ujit nga liqeni bëhet në varësi të gjendjes vëllimore dhe kërkesave për ujë. Marrja më e madhe e ujit gjatë vitit 2014 ishte në muajin Gusht me 991,008 m 3, ndërsa vëllimi më i vogël i marrë në këtë vit ishte ne muajin Prill me 717,984 m 3. Në vitin 2015 vëllimi më i madh është marrë në muajin Maj me 1,339,200 m 3 dhe marrja më e ulët është regjistruar në muajin Shkurt me 808,013 m 3. Dallimi mujor i shprehur në marrjen e ujit për vitin 2014 me 2015 arsyetohet me nivelin e ulët të ujit në liqen në periudhën e parë të vitit 2014 dhe me nivelin e lartë në Maj, Tabela VII.7. Vëllim i ujit të marrë nga liqeni i Badovcit për vitin 2014 dhe Janar-Qershor (2015) Muaji l/s m³ l/s m³ Janar , ,031,184 Shkurt , ,013 Mars , ,007,078 Prill , ,088,640 Maj , ,339,200 Qershor , ,283,040 Korrik ,616 Gusht ,008 Shtator ,000 Tetor ,651 Nëntor ,040 Dhjetor ,008 Σ 10,550,641 6,557,155 74

76 Vëllimi(m³) 1,400,000 1,200,000 1,000, , , , ,000 0 VM-Marrja e ujit Fig. VII.5. Vëllimi i marrjes së ujit në liqen për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor 2015 VII.7 Daljet nga avullimi (VE) Avullimi i ujit nga liqeni është llogaritur duke shfrytëzuar formulën Penman (12) për avullimin nga sipërfaqet e liqenit (Abtew,2001) VE= E0 Ai..(15) Ku: VE=Vëllimi i avullimit nga liqeni (m 3 ) E0=Avullimi Penman nga sipërfaqja e ujit të liqenit (m) A=Sipërfaqja e ujit në liqen në periudhën monitoruese (m 2 ) Vëllimi i përgjithshëm i avullimit gjatë vitit 2014 është 650,171 m 3, ndërsa avullimi gjatë periudhës Janar-Qershor 2015 është 539,783 m 3 (Tabela VII.8; VII.9; Fig.VII.6). Për vitin 2014, Korriku ishte muaji që kishte normën më të lartë të avullimit me 89,29 mm ose 131,259 m 3, ndërsa për vitin 2015 ishte Qershori me 99.3mm ose 168,512m 3. Vëllim i avullimit në periudhën Janar Qershor 2015 është shumë më i lartë krahasuar për të njejtën periudhë të vitit 2014 dhe kjo arsyetohet me nivelin e liqenit. Niveli i lartë i ujit në liqen ndikon që sipërfaqja dhe vëllimi avullues të jenë më të larta krahasur me vitin

77 Tabela VII.8. Avullimi Penman (E0) dhe vëllimi i avullimit nga liqeni për vitin 2014 Muaji (E 0 ) Avullimi (mm) (A) Sipërfaqja (Km²) (V E )Vëllimi (m³) Janar ,294 Shkurt ,828 Mars ,023 Prill ,589 Maj ,812 Qershor ,443 Korrik ,259 Gusht ,387 Shtator ,804 Tetor ,285 Nëntor ,447 Dhjetor ,171 Tabela VII.9. Avullimi Penman (E0) dhe vëllimi i avullimit nga liqeni për vitin 2015 Muaji (E 0 ) Avullimi (mm) (A)Sipërfaqja (Km²) (V E )Vëllimi (m³) Janar ,815 Shkurt ,121 Mars ,236 Prill ,920 Maj ,180 Qershor ,512 Janar-Maj (2015) ,783 Vëllimi(m³) 180, , , , ,000 80,000 60,000 40,000 20,000 0 (VE) Vëllimi avullimit Fig. VII.6. Vëllimi i avullimit të liqenit për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor

78 VII.8 Daljet nga infiltrimi (VIO) Infiltrimi i ujrave nëntokësore nën trupin e digës, dyshemesë së liqenit dhe infiltrimi nëpër trupin e digës përbën një komponent të rëndesishëm në bilancin ujor të liqenit. Nga pamundësia e matjes drejtpërdrejt, vëllimi i infiltrimit është llogaritur si (i) ndryshimi i paraqitur i vëllimit ndërmjet hyrjeve dhe daljeve, në ekuacionin e bilancit ujor në barazimin (11) dhe (ii) si vëllim i dalur nga trupi i digës. Sasia e llogaritur e vëllimit që kalon nëpër trupin e digës është marrë nga projekti kryesor i ndërtimit të digës që jep një koeficient filtrimi të ekranit që varion nga 1x10-6 deri 1x10-8 cm/s, të cilit i përgjigjet sasia e ujit prej 1,55 (l/s) (Ujësjellesi rajonal Prishtina,1995). Në këtë mënyrë, vëllimi i daljes së ujit nga infiltrimi nëpër trupin e digës për 2014 është 94,608 m 2 dhe për periudhën monitories Janar Qershor (2015) kjo vlerë është 69,279m 3 (TabelaVII.10; Fig.VII.7.) Tabela VII.10. Vëllimi i infiltrimit nëpër trupin e digës për vitin 2014 dhe periudhën Janar- Qershor, 2015 V I0 (m 3 ) Muaji Janar 4,730 10,714 Shkurt 4,730 9,677 Mars 4,730 10,714 Prill 6,623 12,053 Maj 8,515 12,053 Qershor 10,407 12,053 Korrik 10,407 Gusht 9,461 Shtator 9,461 Tetor 8,515 Nëntor 8,515 Dhjetor 8,515 Totali 94,608 67,264 Vëllimi(m³) 14,000 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 2,000 0 (VIO) Infiltrimi në trupin e diges Fig. VII.7. Vëllimi i infiltrimit në trupin e digës për 2014 dhe periudhën Janar-Qershor,

79 VII.9 Daljet nga kapërderdhja e liqenit (Vk) Si komponent i bilancit është llogaritur për periudhen monitoruese Janar-Qershor 2015, pasi nga data 15 Mars 2015 deri 16 Maj 2015 ka patur dalje të ujit nga kapërderdhësi anësor i digës së Badovcit. Vëllimi i llogaritur i ujit është bërë sipas barazimit (9) për kapërderdhësit me profil praktik (Stratobardha, 2001),dhe koeficienti i kapërderdhjes është marrur m=0.49. Vëllimi i llogaritur i ujit për këtë periudhë është 4,698,188 m 3 (Fig.VII.8). ( ) p j g g p 3,000,000 2,500,000 Vëllimi(m³) 2,000,000 1,500,000 1,000, ,000 0 Janar Shkurt Mars Prill Maj Kperderdhja 2,800,000 1,806,588 91,600 Fig. VII.8. Vëllimi i kapërderdhur nga diga për vitin 2015 VII.10 Hyrjet dhe daljet nga liqeni per vitin 2014 Vëllimet e llogarituara të hyrjeve të ujit në liqenin e Badovcit për 2014 rezultojnë të jenë 22,334,517 m 3. Hyrja kryesore e ujit është vëllimi nga lumenjtë (VL),e cila është 18,143,076 m 3, ndërsa hyrjet nga reshjet e drejtëpërdrejta (VP) në liqen dhe rrjedhjet sipërfaqësore (VR) janë respektivisht m 3 dhe 3,231,685 m 3 (Tabela VII.11; Fig.VII.9). Në vëllimin hyrës nga rrjedhja sipërfaqesore (VR) është përfshirë edhe vëllimi prej 700,000 m 3 që autoritetet u detyruan të sillnin nga baseni i Ibrit që të ruhej niveli i ujit në liqenin e Badovcit. Tabela VII.11. Vëllim i ujit i hyrë në liqen në vitin 2014 Rjedhja Lumenjtë Reshjet siperfaqësore Muaji V L V E V R Σ(m³) Janar 327,836 19,040 45, ,622 Shkurt 302,158 1,134 42, ,455 Mars 664,243 35,040 92, ,971 Prill 5,427, ,500 1,457,410 7,071,817 Maj 5,751, , ,578 6,691,739 Qershor 1,082,419 74, ,041 1,308,136 Korrik 643,888 55,148 89, ,884 Gusht 323,551 52,790 45, ,489 Shtator 518, ,033 72, ,771 Tetor 592,462 83,771 82, ,906 Nëntor 1,300, , ,531 1,587,383 Dhjetor 1,207,691 75, ,521 1,451,344 Σ(m³) 18,143, ,756 3,231,685 22,334, ,334,517 78

80 24,000,000 Hyrjet ,000,000 Vëllimi(m³) 16,000,000 12,000,000 8,000,000 4,000,000 0 VR-Rjedhja VL-Lumenjet VP-Reshjet 2014 siperfaqesore HYRJET 18,143, ,756 3,231,685 22,334,517 Fig. VII.9. Vëllimi i hyrjes së ujit në liqenin e Badovcit per vitin 2014 Vëllimet e llogaritura të komponenteve dalëse të ujit në liqenin e Badovcit për vitin 2014 rezultojnë të jenë 11,295,420 m 3. Dalja kryesore e ujit është vëllimi i marrë (VM=10,550,641 m 3 ) për furnizim me ujë të pijshëm të Prishtinës, ndërsa avullimi nga sipërfaqja e liqenit (VE) dhe infiltrimi në trupin e digës (VIO) janë respektivisht 650,171 m 3 dhe 94,608 m 3 (Tabela VII.12; Fig.VII.10). Muaji Tabela VII.12. Vëllim i dalë i ujit nga liqeni i Badovcit për vitin 2014 Infiltrimi në Marrja Avullimi trupin e digës V M V E V IO Σ(m³) Janar 740,578 9,294 4, ,602 Shkurt 688,988 21,828 4, ,546 Mars 736,560 30,023 4, ,313 Prill 717,984 53,589 6, ,195 Maj 857,088 95,812 8, ,415 Qershor 933, ,443 10,407 1,069,970 Korrik 977, ,259 10,407 1,119,282 Gusht 991, ,387 9,461 1,101,856 Shtator 972,000 49,804 9,461 1,031,265 Tetor 985,651 25,285 8,515 1,019,451 Nëntor 959,040 5,447 8, ,002 Dhjetor 991, , ,523 Σ(m³) 10,550, ,171 94,608 11,295, ,295,420 79

81 12,000,000 Daljet 2014 Vëllimi(m³) 8,000,000 4,000,000 0 VIO-Infiltrimi VM-Marrja VA-Avullimi 2014 prej diges DALJET 10,550, ,171 94,608 11,295,420 Fig. VII.10. Vëllimi i dalë i ujit nga liqenii i Badovcit për vitin 2014 VII.11 Hyrjet dhe daljet nga liqeni i Badovcit për periudhën Janar-Qershor, 2015 Vëllimet e llogaritura të hyrjeve të ujit në liqenin e Badovcit për periudhën Janar-Qershor 2015 rezultojnë të jenë 22,645,002 m 3. Hyrja kryesore e ujit është vëllimi nga lumenjtë (VL=19,166,086 m 3 ), ndërsa nga reshjet e drejtëpërdrejta (VP) në liqen dhe rrjedhjet sipërfaqësore (VR), vëllimet hyrëse janë respektivisht 604,003 m 3 dhe 2,874,913 m 3 (Tabela VII.13; Fig.VII.11). Vëllimet e larta të hyrjës së ujit në vitin 2015 u detyrohen reshjeve të vitit 2014 dhe fillimit të vitit 2015 Muaji Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Tabela VII.13. Vëllim hyrës i ujit në liqen në Janar-Qershor, 2015 Lumenjtë Reshjet Rjedhja V L V E V R 3,159,173 4,322,385 6,612,702 2,923,775 1,424, ,946 93, , ,801 65, ,440 61,030 Σ(m³) 19,166, ,003 2,874, ,645,002 Σ(m³) 473,876 3,726, ,358 5,096, ,905 7,755, ,566 3,427, ,616 1,745, , ,568 22,645,002 80

82 24,000,000 Hyrjet 2015 Vëllimi(m³) 20,000,000 16,000,000 12,000,000 8,000,000 4,000,000 0 VR-Rjedhja VL-Lumenjet VP-Reshjet 2015 siperfaqesore HYRJET 19,166, ,003 2,874,913 22,645,002 Fig. VII.11. Vëllimi hyrës i ujit në liqenin e Badovcit për periudhën Janar-Qershor, 2015 Vëllimet e llogaritura te kompnenteve dalëse të ujit në liqenin e Badovcit për 2015 rezultojnë të jenë 11,864,405 m 3. Dalja kryesore e ujit është vëllimi i marrë (VM=6,577,155 m 3 ) për furnizimin me ujë të Prishtinës, ndërsa avullimi nga sipërfaqja e liqenit (VE) dhe infiltrimi në trupin e digës (VIO) janë respektivisht 539,783 m 3 dhe 94,608 m 3 (Tabela VII.14; Fig.VII.12). Ndër komponentet e vëllimit dalës nga liqeni është llogaritur edhe vëllimi i kapërderdhjes (VK=4,698,188 m 3 ) nga liqeni gjatë muajve Mars-Maj Muaji Tabela VII.14. Vëllim i dalë i ujit nga liqeni në Janar-Qershor, 2015 Infiltrimi në Marrja Avullimi trupin e digës Kapërderdhja V M V E V IO V K Σ(m³) Janar 1,031,184 10,815 10,714 1,052,713 Shkurt 808,013 32,121 9, ,811 Mars 1,007,078 59,236 10,714 2,800,000 3,877,028 Prill 1,088, ,920 12,053 1,806,588 3,027,201 Maj 1,339, ,180 12,053 91,600 1,592,033 Qershor 1,283, ,512 12,053 1,463,605 Σ(m³) 6,557, ,784 67,264 4,698,188 11,862, ,862,390 81

83 16,000,000 Daljet ,000,000 Vëllimi(m³) 8,000,000 4,000,000 0 VM-Marrja VA-Avullimi VIO- Infiltrimi prej diges VK- Kaperderdhja 2015 DALJET 6,557, ,783 67,264 4,698,188 11,862,390 Fig. VII.12. Vëllimi i dalë i ujit nga liqeni i Badovcit për periudhën Janar-Qershor, 2015 VII.12 Ndryshimi i vëllimit të liqenit Vëlllimi i ujit që hyn në liqen dhe vëllimi i ujit që del nga liqeni, për një periudhën monitoruese reflektohet me ndryshimin e vëllimit ne liqen. Hyrjet e ujit në liqenin e Badovcit për periudhen monitoruese 2014 dhe Janar-Qershor (2015), ishin në funksion të reshjeve te shiut dhe bores ku hyrjet më të mëdha janë në gjashtëmujorin e parë te vitit. Daljet e vëllimit te ujit nga liqeni dominohen nga, marrjet e ujit për furnizim me uje të pijshëm. Vëllimi më i madh i daljes se ujit, ështe regjistruar gjate muajve te verës per vitin 2014, pasi kerkesat per ujë ishin me te larta dhe gjithashtu avullimi ishte më i madh. Në periudhën monitoruese Janar-Qershor (2015), daljet e ujit ishin më të larta në muajin Mars dhe Prill për shkak te kapërderdhjes se ujit nga liqeni. Luhatjet e nivelit te ujit ne liqen, gjatë periudhes monitoruese ishin funksion i ritmeve te hyrjes dhe daljes se ujit nga liqeni. Në Mars te viti 2014 niveli i ujit ishte në kotën më të ulet, ndërsa ne Mars te vitit 2015 niveli i ujit ishte në koten maksimale ose koten normale te digës (Tabela VII.15, Fig.VII.13). Niveli i ujit në liqenin e Badovcit më 01 Janar të 2014 ishte m.n.d që i përgjigjet vëllimit të ujit në liqen prej 9, m 3. Në fund të vitit, më 31 Dhjetor 2014, niveli i ujit në liqen ishte m.n.d, të cilit i përgjigjet vëllimi i ujit të liqenit prej 16,850,000 m 3. Ndryshimi i nivelit në vitin 2014 ishte 6.45m të cilit i korrespondon ndryshimi i vëllimit të ujit në liqen prej 7,340,000 m 3. Në periudhën e Janar-Qershor (2015) niveli i ujit më 30 Qershor 2015 ishte 649,26 m.n.d që i përgjigjej vëllimit të liqenit me 25,750,000 m 3. Ndyshimi i nivelit të ujit për periudhën Janar-Qershor (2015) (Tabela VII.15; Fig VII.13) është 5.66m të cilit i korrespondon ndryshimi i vëllimit prej 8,900,000 m 3. Ndryshimi i vëllimit të liqenit në 2014 dhe 2015 tregon se hyrjet e ujit në liqen ishin më të larta se daljet e ujit nga liqeni dhe vëllimi është në rritje pozitive. 82

84 Tabela VII.15. Variacioni mujor i nivelit, hyrjes dhe daljes se ujit per vitin 2014 dhe periudhen Janar-Qershor, 2015 Niveli Hyrja Dalja Kapërderdhja Muaji m.n.d m³ m³ m³ Janar , ,602 0 Shkurt , ,546 0 Mars , ,313 0 Prill ,071, ,195 0 Maj ,691, ,415 0 Qershor ,308,136 1,069,970 0 Korrrik ,884 1,119,282 0 Gusht ,489 1,101,856 0 Shtator ,771 1,031,265 0 Tetor ,906 1,019,451 0 Nentor ,587, ,002 0 Dhjetor ,451, ,523 0 Janar ,726,688 1,052,713 0 Shkurt ,096, ,811 0 Mars ,755,408 1,077,028 2,800,000 Prill ,427,834 1,220,613 1,806,588 Maj ,745,161 1,500,433 91,600 Qershor ,568 1,463,605 0 Vëllimi (m³) 9,000,000 8,000,000 7,000,000 6,000,000 5,000,000 4,000,000 3,000,000 2,000,000 1,000,000 0 Hyrja Dalja Niveli I liqenit Kapërderdhja Niveli (m.n.d) Jan.-14 Shk.-14 Mar.-14 Pri.-14 Maj.-14 Qer.-14 Kor.-14 Gus.-14 Sht.-14 Tet.-14 Nen.-14 Dhj.-14 Muaji ( ) Jan.-15 Shk.-15 Mar.-15 Pri.-15 Maj.-15 Qer.-15 Fig. VII.13. Vëllimi mujor i ujit qe hyrë dhe dalë dhe niveli i ujit në liqenin e Badovcit për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor,

85 Tabela VII.16. Ndryshimi i nivelit dhe vëllimit të ujit në liqenin e Badovcit për vitin 2014 dhe periudhën Janar-Qershor, Data Niveli (m.n.d) Vëllimi (x10 6 ) Data Niveli (m.n.d) Vëllimi (x10 6 ) Niveli(m.n.d) Janar Shkurt Mars Prill Maj Viti 2014 Qershor Korrik Gusht Shtator Tetor Nentor Niveli i ujit në liqen Vëllimi I ujit në liqen Dhjetor Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Janar-Qershor(2015) Fig. VII.14. Luhatja e nivelit dhe vëllimit të ujit në liqen për vitin 2014 dhe periudhën Janar- Qershor,

86 VII.13 Bilanci ujor i liqenit të Badovcit për vitin 2014 Bilanci ujor i liqenit të Badovcit është llogaritur sipas barazimit (11),(Gebreslase dhe tj., 2012). Llogaritja e vëllimeve të komponeteve hyrëse që janë: hyrja nga lumenjtë (VL), reshjet në liqen (VP) dhe rrjedhja sipërfaqësore (VR) tregojnë se për vitin 2014 vëllimi i ujit hyrës në liqenin e Badovcit është 22,334,517 m 3. Llogaritjet e vëllimit të komponentëve dalëse si: marrja e ujit (VM), avullimi nga sipërfaqja e liqenit (VE) dhe infiltrimi në trupin e digës (VIO) tregojnë se për vitin 2014 vëllimi i ujit të dalë nga liqeni i Badovcit është 11,295,420 m 3. Niveli dhe vëllimi i ujit në liqen janë në funksion të kohës dhe kanë ndryshuar gjatë vitit. Më 1 Janar 2014 niveli dhe vëllimi i ujit në liqen ishin përkatësisht m.nd dhe 9,512,000 m 3, ndërsa më ishin respektivisht m.n.d dhe 16,853,000 m 3. Diferenca në nivel dhe vëllim të ujit në liqen për 2014 ishte respektivisht 6.95 m dhe 7,341,000m 3. Vlerat në barazimin (11) tregojnë se diferenca në vëllimin e liqenit të Badovcit (ΔV) për 2014 prej 7,341,000m 3 nuk është e barabartë me ndryshimin e vëllimit në mes hyrjeve dhe daljeve prej 11,039,097 m 3. Diferenca në mes ndryshimit në vëllim dhe ndryshimit në mes hyrjeve dhe daljeve të ujit nga liqeni që është 3,698,097 m 3 konsiderohet si humbje e ujit nga liqeni per shkak te infiltrimit (Tabela VII.17; Fig VII.15) permes formacioneve gjeologjike te bazamentit te liqenit. Tabela VII.17. Bilanci ujor i liqenit të Badovcit për vitin 2014 Niveli Hyrja Dalja Vëllimi në Liqen Ndryshimi i vëllimit në liqen Hyrja-Dalja Humbjet nga infiltrimi (m.n.d) (m 3 ) (m 3 ) (m 3 ) (m 3 ) (m 3 ) (m 3 ) Muaji =(1)-(2) (4)-(5) Janar , ,602 9,512, , ,980-50,020 Shkurt , ,546 9,100, , ,091-51,909 Mars , ,313 8,680, ,000 20, ,658 Prill ,071, ,195 14,299,000 5,834,000 6,293, ,622 Maj ,691, ,415 19,386,000 5,087,000 5,730, ,324 Qershor ,308,136 1,069,970 19,026, , , ,166 Korrik ,884 1,119,282 18,459, , , ,602 Gusht ,489 1,101,856 17,375,000-1,084, , ,633 Shtator ,771 1,031,265 16,725, , , ,506 Tetor ,906 1,019,451 16,047, , , ,455 Nëntor ,587, ,002 16,534, , , ,381 Dhjetor ,451, ,523 16,853, , , , ,334,517 11,295,420 7,341,000 11,039,097-3,698,097 85

87 Vellimi(m³) 25,000,000 20,000,000 15,000,000 10,000,000 5,000, ,000,000 Viti 2014 Hyrja Dalja Ndryshimi i vellimit ne liqen Hyrje-Dalje Humbjet nga infiltrimi Bilanci ujor I liqenit 22,334,517 11,295,420 7,341,000 11,039,097-3,698,097 Fig. VII.15. Bilanci ujor i liqenit të Badovcit për vitin 2014 VII.14 Bilanci ujor i liqenit të Badovcit për periudhën Janar-Qershor 2015 Bilanci ujor i liqenit të Badovcit për periudhën Janar-Qershor (2015) është llogaritur sipas barazimit (11) (Gebreslase dhe tj., 2012).Llogaritja e vëllimeve të komponeteve hyrëse që janë: hyrja nga lumenjtë (VL), reshjet në liqen (VP) dhe rrjedhja sipërfaqësore (VR) tregojnë se për këtë periudhë vëllimi i ujit që hyn në liqenin e Badovcit është 22,645,002 m 3. Llogaritjet e vëllimit të komponenteve dalëse si: marrja e ujit (VM), avullimi nga sipërfaqja e liqenit (VE) dhe infiltrimi në trupin e digës (VIO) tregojnë se për periudhën Janar-Qershor (2015) vëllimi i ujit që ka dalë nga liqeni i Badovcit është 7,164,203 m 3. Në vitin 2015 ka edhe një komponent shtesë në daljet nga liqeni që është kapërderdhja e ujit nga diga në periudhën Mars-Maj (2015). Vëllimi i ujit të dalë nga kapëderdhja është 4,698,188 m 3. Niveli dhe vëllimi i ujit në liqen janë në funksion të kohës dhe kanë ndryshuar gjatë kësaj periudhe monitoruese. Më 1 Janar 2015 niveli dhe vëllimi i ujit në liqen ishin përkatësisht m.nd dhe19,131,000 m 3, ndersa më ishin respektivisht m.n.d dhe 25,750,000 m 3. Diferenca në nivel dhe vëllim të ujit në liqen për periudhën Janar-Qershor (2015) ishin respektivisht 5.66 m dhe 8,896,895 m 3. Vlerat në barazimin (11) tregojnë se diferenca midis vëllimit të ujit të liqenit të Badovcit (ΔV) dhe vëllimit të kapërderdhjes për Janar-Qershor 2015, të cilat janë përkatësisht 8,896,895 m 3 dhe 4,698,188 m 3, nuk është e barabartë me ndryshimin e vëllimit në mes hyrjeve dhe daljeve për të njejtën periudhë që janë 15,480,799m 3. Kjo diferencë prej 1,885,716 m 3 konsiderohet si humbje e ujit të liqenit per shkak te infiltrimit (Tabela VII.18; Fig VII.16) përmes formacioneve gjeologjike te bazamentit te liqenit. 86

88 Tabela VII.18. Bilanci ujor i liqenit të Badovcit për periudhën Janar-Qershor, 2015 Muaji Niveli Hyrja Dalja Vëllimi në Liqen Ndryshimi i vëllimit në liqen (m.n.d) (m 3 ) (m 3 ) (m 3 ) (m 3 ) (m 3 ) (m 3 ) (m 3 ) Kapërderdhja Hyrja-Dalja Humbjet nga infiltrimi =(1)-(2) 7=(4)+(5)-(6) Janar ,726,688 1,052,713 19,131,000 2,278, ,673, ,975 Shkurt ,096, ,811 22,991,000 3,860, ,246, ,532 Mars ,755,408 1,077,028 26,590,000 3,599,000 2,800,000 6,678, ,380 Prill ,427,834 1,220,613 26,590, ,806,588 2,207, ,633 Maj ,745,161 1,500,433 26,539,000-51,000 91, , ,128 Qershor ,568 1,463,605 25,750, , , ,068 Ja-Qe ,645,002 7,164,203 8,896,895 4,698,188 15,480,799-1,885,716 Fig. VII.16. Bilanci ujor i liqenit të Badovcit për periudhën Janar-Qershor

89 VIII ANALIZA E HUMBJEVE TE UJIT NGA LIQENI Rezutatet e bilancit ujor tregojnë qartësisht për ekzistencën e humbjeve të ujit nga liqeni. Identifikimi i humbjeve në formacionet gjeologjike është një proces kompleks dhe i vështirë. Tri metoda janë përdorur për identifikimin dhe vlerësimin sasior dhe cilësor të humbjeve të ujit nga liqeni: (i)hulumtimi fizik i humbjeve të ujit dhe (ii) hulumtimi përmes rezultateve të anlizave kimike dhe (iii) hulumtimi përmes rezultateve të anlizave izotopike. VIII.1 Hulumtimi fiziki i humbjeve të ujit Formacionet gjeologjike të dyshemesë së liqenit të Badovcit kanë përberje dhe strukturë komplekse shpesh të prekur nga proceset tektonike. Në zonën e bazamentit të digës dhe në afërsi të saj takohen serpentinite që janë të përajruara dhe të shkatërruara për shkak të sistemit të zhvilluar të çarjeve dhe tektonikës shkëputëse të cilat kanë krijuar parakushte për inflitrimin e ujit nga liqeni (Foto VIII.1). (a) (b) (b) Foto VIII.1. Shkembinjte serpentinike te tektonizuar dhe me çarshmeri te zhvilluar ne anen e djathte te liqenit ne afersi te diges (d) 88

90 Prezenca e minierës së Hajvalisë që tani është e braktisur në afërsi të liqenit krijon mundësi infiltrimi të ujit drejt minierës. Dy shpime janë kryer në pjesën e poshtme të diges, 100 metra larg saj, me thellësi 30 m nën sipërfaqen e tokës, ose 20 m nën nivelin e fundit të digës. Gjatë hulumtimeve në terren në shkëmbinjtë mbështetës të krahut të djathtë të digës është gjetur edhe një piezometër me thellësi 16 m (Tabela VIII.1; Foto.VIII.2). Kampionet nga kolonat e shpimeve tregojnë se ndërtimi gjeologjik përbehet kryesisht nga serpentinite, ndërsa në pjesën e sipërme të tyre takohen argjila dhe zhavore të fraksonuara kryesisht të serpentiniteve (Fig.VII.1). Vërehet edhe prezenca e damarëve të kuarciteve në shkëmbinjtë masivë të serpentiniteve. Konstatohet se shkëmbinjtë serpentinike janë me plasaritje dhe në shumë segmente ato janë tërësisht të shkatërruar duke krijuar kushte të favorshme për depërtimin e ujrave nga liqeni drejt minierës. Është konstatuar prezenca e ujit në nivelin m nga sipërfaqja e tokës, i cili më pas është stabilizuar në thellësitë 3.5m dhe 5.4m nga siperfaqja e tokes, përkatësisht për shpimin 1 dhe 2. Tabela VIII.1. Te dhënat për shpimet dhe piezometrin Emërtimi i mostrës B-12 B-14 B-19 Emërtimi shpimit Shpimi -1 Shpimi- 2 Piezometri Koordinatat x y Kuota e fillit të shpimit (m) Thellësia e shpimit (m) Kuota e fundit të shpimit (m.n.d)

91 Fig. VIII.1 Kolonat litologjike të shpimeve nr.1 (B-12) dhe nr.2 (B-14) Foto VIII.2. Piezometri ne krahun e djathtë të digës (16m) Me qellim te percaktimit te kualitetit (gjendjes) së shkëmbinjve per te dy kolononat e shpimeve eshte percaktuar Rock Quality Designation (RQD) sipas ʺGeotechnical Engineering Manualʺ GEM-23 (New york state department of transportation,2007), (Deere and Deere, 1988). Kolonat efektive për llogaritje janë marrë per shpimin 1 (B-12) nga metri i 6-të, ndersa per shpimin 2(B-14) nga metri i 10-të, duke perjashtuar depozitimet aluvionale. Nga gjatesia e kolonës shkembore te shpimit nr. 1 (B-12) prej 27 m, vetem 4.3 m perbehet nga copa me 90

92 gjatësi mbi 100 mm (0.1m) (FotoVIII.3). Për rrjedhim, vlera e RQD për shpimin 1 (B-12) është: RQD1=4.3/27=16% Vlera 16% e RQD1 hyn në kategorinë e vlerësimit (0-25)% që percakton se gjendja e qendrueshmërisë të shkëmbinjve është shumë e dobët. Foto VIII.3. Pamje e coprave shkembore mbi 10cm te gjate te karotes se shpimit per vlërsimin e RQD për shpimin 1 (B-12) Nga gjatësia e kolonës shkembore prej 22 m e shpimit nr. 2 (B-14), vetem 2.1 m perbehet nga copa me gjatesi mbi 100 mm (0.1m) (FotoVIII.3). Per rrjedhim, vlera e RQD per shpimin 2 (B-14) është: RQD2=2.1/22=10% Vlera 10% e (RQD2) hyn në kategorinë e vlerësimit (0-25)% që përcakton se gjendja e qendrueshmerise te shkembinjve është shumë e dobët. Çarjet, distanca në mes tyre dhe thellësia e tyre jane parametrat bazë për përcaktimin e rrjedhjes se ujrave nentokesore neper shkembinjë (Kesic and Stevanovic,2010). Rezultatet e (RQD) si për shpimin 1 dhe 2 ne afersi të diges tregojne se percaktimi i shkëmbinjve në klasën shumë te dobët krijon parakushte për infiltrimin e ujit nga liqeni.monitorimi i luhatjes se nivelit të ujit në liqen dhe ne ujrat nentokesore, për periudhen 15 Maj - 30 Qershor 2015 tregon qe luhatja e nivelit të ujit në liqen shoqerohet me luhatje të njejta edhe në shpimin 2 (B-14) dhe piezometrin (B-19) i vendosur në anën e djathtë të shkembinjve mbeshtetes të digës (Tabela VIII.2; Fig VIII.2). Të dhënat per luhatjet e nivelit te ujit ne liqen dhe në ujërat nëntokesore konfirmojnë për komunikim hidraulik të liqenit me anën e djathtë të shkëmbijve mbështetes dhe pjesën e poshtme të diges. 91

93 Tabela VIII.2. Niveli i ujit ne liqen, piezometrin (B-19) dhe shpimin (B-14) per periudhen15maj - 30 Qershor Liqeni Piezometri (B-19) Shpimi (B-19) Data e matjes m.n.d m.n.d m.n.d 15.Maj Maj Qershor Qershor Liqeni Piezometri(B-19) Shpimi(B-14) Niveli(m.n.d) Maj 30.Maj 15.Qershor 30.Qershor Fig. VIII.2. Variacioni i nivelit te ujit ne liqen, piezometrin (B-19) dhe shpimin (B-14) per periudhën 15Maj - 30 Qershor Prezenca e minierës se Hajvalise që tani është e braktisur në afërsi të liqenit dhe digës, dhe përbërja gjeologjike e rrethinës së digës krijon parakushte që uji të mund të depërtoj në hapesirat e minierës. Miniera shtrihet në anën e djathtë të digës dhe liqenit ku hyrja në minierën e Hajvalisë është në largësi 100 m nga diga e liqenit. Hapësirat e minierës shtrihen nga 195 m deri në m mbi nivelin e detit (hyrja ne galeri). Miniera shtrihet në një largësi nga 100 m deri në 1500 m nga liqeni (Fig.VIII.3; Fig.VIII.4). Të dhënat për nivelin. (Libri i matjes se nivelit te ujit në Minierën e Hajvalisë, 2014) dhe të dhënat e matura në 2015 konstatojnë së niveli i ujit në minerë ka një rritje të vazhdueshme lineare. Në vitin 2004 niveli i ujit në minieren e Hajvalisë ishte në kuotën m mbi nivelin e detit, ndërsa niveli i matur në Prill të vitit 2015 është m mbi nivelin e detit. Rritja e nivelit gjatë këtyre viteve është 120 m (Tabela IX.2). Kjo ngritje e nivelit të ujit në hapësirat e abandonuara të minierës është një rezultante e hyrjeve (reshjet dhe infiltrimet nga liqeni) dhe daljeve (drejt ujrave nëntokesorë). 92

94 Fig. VIII.3. Hartë skematike e vendosjes së minierës të Hajvalisë në raport me liqenin e Badovcit dhe gjeologjia e zonës Fig. VIII.4. Profili gjatësor Liqeni i Badovcit- Miniera e Hajvalisë (tregohet niveli i ujit në minierë, Prill 2015) Nga hulumtimet fizike në terren konstatohen dy rrjedhje të ujit në anën e djathtë të digës në afërsi të saj. Rrjedhja e poshtme del në një lartësi m mbi nivelin e detit dhe në largësi 8 m nga trupi i digës, ndërsa rrjedhja e sipërme në një lartësi m mbi nivelin e detit dhe 15m larg nga trupi i digës. Rrjedhjet gjenden rreth 15 m larg njëra tjetrës (Foto VIII.3). Sasia e ujit që del nga rrjedhjet është 2-3 l/s. Uji nga rrjedhjet nuk vazhdon të rrjedh në sipërfaqen e shkëmbinjve, por humbet disa metra poshtë vendit të daljës po në shkëmbinjtë serpentinikë. 93

95 Në mes të dy rrjedhjeve është piezometri i cili tregon një nivel të ujit prej 3 m nën sipërfaqen e tokës. Fakti që nuk ka vetëderdhje uji nga piezometri tregon që nuk ka komunikim hidraulik midis daljeve të inflitrimeve dhe piezometrit, pra kemi të bejmë me ujë çarjesh. Nje sasi uji prej l/s del nga gryka e galerisë së minierës që ndodhet rreth 50m larg biefit të poshtëm të digës. Gjithë daljet e ujrave nëntokësorë në pjesën e poshtme të digës grumbullohen në luginën poshtëe saj dhe formojnë një rrjedhje ujore prej l/s (Foto VIII.4; VIII.5). Foto VIII.4. Rrjedhja e poshtme e ujit në anën e djathtë të digës (Maj 2015) Foto VIII.5. Rrjedhja në pjesën e poshtme të digës (Qershor 2015) VIII.2 Hulumtimi i humbjeve me analiza hidrokimike dhe izotopike të O dhe H VIII.2.1. Hulumtimi i humbjeve me anë të analizave hidrokimike Ujrat e rrjedhjeve në periferi të liqenit të Badovcit, të cilat janë konsideruar si humbje nga liqeni, ishin konsideruar të drenonin kryesisht në hapësirat boshe të minierës së abandonuar të Hajvalisë (Bublaku dhe tj.,2014, 2015). Me qëllim që të konfirmohet ky opinion, u krahasuan midis tyre të dhënat e analizave kimike të ujrave të kampionuara nga komponentë të 94