UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI I SHKENCAVE MATEMATIKE NATYRORE DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË

Transcription

1 UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI I SHKENCAVE MATEMATIKE NATYRORE DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË PUNIM I MASTERIT TEMA: KRIJIMI DHE ANALIZA E LAND COVER IT PËR KOMUNËN E FERIZAJT ME BAZË 2008/2009 SIPAS CORINE-s Mentor: Dr.sc. Florim ISUFI, prof. i asoc Kandidati-ja: Arjete ZEJNULLAHU Prishtinë, 2015

2 UNIVERSITY OF PRISHTINA FACULTY OF MATHEMATICAL SCIENCES NATURAL DEPARTMENT OF GEOGRAPHY MASTER THISIS TOPIC:CREATION AND ANALYSIS OF LAND COVER FOR THE MUNICIPALITY OF FERIZAJ WITH RATER BASE 2008/2009 ACCORDING TO CORINE Mentor: Dr.sc. Florim ISUFI, prof. i asoc Candidates: Arjete ZEJNULLAHU Pristina, 2015 Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 2

3 Përmbajtja: Përmbajtja...3 Hyrje... 4 I. Ideja dhe qëllimi i hulumtimit... 5 II. Metodologjia e punës... 5 III. Pozita gjeografike e Komunës së Ferizajt... 6 IV. Definicionet e land cover it... 8 V. Krijimi i land cover it...10 VI. Land cover i Ferizajt V. 1. Sipërfaqet socio ekonomike Fabrikat urbane Njësitë industriale, tregtare dhe transportuese Minierat, deponitë e mbeturinave dhe objektet e ndërtimit Hapësirat tjera artificiale V.2. Sipërfaqet agrare Arat Drithërat Kullotat Sipërfaqet tjera agrare V.3. Sipërfaqet drunore Pyjet Shkurret Sipërfaqet gjysmë të mbuluara V.4. Tokat moçalore V.5. Sipërfaqet nën ujëra Lumenjtë Kanalet ujore VI. Përfundimi VII. Literatura VIII. Shtojca...66 IX. Biografia...69 Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 3

4 Hyrje Në këtë punim është provuar që njohuritë dhe përvojat shkencore të fituar gjatë studimeve, t i vëmë në jetë me një punë konkrete, që do të jetë i përdorshëm dhe praktik për çdo kënd që e lexon me profesione të ndryshme. Ideja e këtij punimi është që të hedhim një hap para në fushën e studimit shkencore, duke i tejkaluar metodat tradicionale përshkruese në analizën e fenomeneve dhe zhvillimin e tyre hapësinor, duke përcjellë trendët bashkëkohore në mbledhjen e të dhënave, përpunimin, analizën dhe paraqitjen (publikimin) e rezultateve të studimit. Për të realizuar synimet në këtë projekt është provuar të shfrytëzohen një varg metodash shkencore, që sot janë në trend bashkëkohore në Evropën perëndimore e më gjerë. Përgatitja e projektit është realizuar duke adaptuar metodologjinë e CORINE-s, ku janë shfrytëzuar nomenklatura e klasave të ndarjes së sipërfaqes tokësore, gjithashtu edhe metodat e mbledhjes së të dhënave dhe përpunimi i tyre me softuer profesional të GIS-it. Punimi është ndarë në pesë kapituj, që në fillim jep informacione bazike për komunën e Ferizajt, pastaj një përmbledhje për CORINE - land cover-in si metodologji shkencore e punës, për t u futur pastaj konkretisht në thelbin e problemit, që është: Krijimi dhe analiza e mbulesës tokësore në komunën e Ferizajt me bazë aerofotografitë e vitit Hapat e punës dhe rezultatet e studimit janë përshkruar dhe paraqitur konkretisht në formë tekstuale, tabelore, grafike dhe hartografike. Jemi të vetëdijshëm se ky punim nuk është i përkryer dhe ka mangësitë e veta esenciale dhe teknike. Andaj jam mirënjohës për të gjitha ata që e lexojnë dhe japin komentet, vërejtjet dhe sugjerimet profesionale me qëllim të avancimit të tij dhe punës sonë në të ardhmen. Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 4

5 I. Ideja dhe qëllimi i hulumtimit Ndryshimet e vazhdueshme në peizazhin natyror, si rezultat i rritjes së numrit të popullsisë dhe zhvillimit ekonomik kudo në botë, ka nxitur nevojën e krijimit të bazave të dhënave dhe analizat mbi planifikimin dhe shfrytëzimin sa më racional të hapësirës, respektivisht sipërfaqes tokësore të vendit e më gjerë. Sot pothuaj të gjitha shtetet e Evropës kanë krijuar të ashtuquajturin land cover, i cili pasqyron mbulimin dhe shfrytëzimin e tokës me objekte natyrore dhe shoqërore gjeografike në hapësira të caktuara. Pasi që në gjithë Evropën kjo është metodologjia e pranuar zyrtare nga Agjencia Evropiane e Mjedisit dhe ndër metodat më të avancuar për klasifikimin, analizën dhe studimin e mbulesës tokësore, vendosem që ndryshimet në komunën e Ferizajt për periudhën 2006 / 2009 ti trajtojmë sipas kësaj metodologjie. Përmes këtij hulumtimi është krijuar një bazë reale e shtrirjes dhe shfrytëzimit të land cover-it, ku janë vërejtur qartë kahet e zhvillimit, ndryshimet në peizazh dhe strukturën e sipërfaqeve tokësore si pasojë e zhvillimeve socio ekonomike. II. Metodologjia e punës Metoda themelore në realizimin e këtij hulumtimi është sistemi gjeografik i informatave (GIS) dhe një mori metodash tjera përcjellëse, si: Remote Sensing në deshifrimin e sipërfaqeve nga aerofotografitë, analiza statistikore dhe matematikore e kalkulimit dhe përpunimit të rezultateve. Hulumtimi dhe kërkimet e rezultateve nga tereni (identifikim me GPS, foto shënime intervista etj.), si dhe metoda hartografike e paraqitjes vizuale dhe grafike të rezultateve. Për Krijimin e bazës vektoriale dhe analizat tjera hapësinore dhe paraqitjen hartografike, është përdorur programi GIS-i MapInfo Profesional me version 11.0 Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 5

6 III. Pozita gjeografike e Komunës së Ferizajt Komuna e Ferizajt shtrihet në jug të pjesës qendrore të Kosovës. Paraqet një udhëkryq të rëndësishëm, sepse nëpër Ferizaj kalojnë të gjitha rrugët e rëndësishme që e përshkojnë Kosovën nga veriu në jug dhe nga lindja në perëndim. Këto rrugë pastaj vazhdojnë edhe në shtetet fqinje dhe në rajon. 1 Komuna e Ferizajt ka 344 km katrorë, ka gjithsejtë 45 fshatra, në të cilat jetojnë gjysma e popullatës së kësaj komune.... Harta 1. Pozita gjeografike e Ferizajt... 1 Komuna e Ferizajit fq, 14; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 6

7 Dy fshatrat më të mëdha janë Grema dhe Komogllava, në të cilat jetojnë për afërsisht nga banorë. Komuna e Ferizajt ka rreth 110,000 banorë, prej tyre gjysma jetojnë në qytet dhe gjysma në fshatra. Nga komunitetet tjera jetojnë rreth 3700 banorë, kryesisht Ashkali, Romë, Goran, Serbë, në të cilat përbëjnë rreth 3,05 % të popullatës. Ferizaj kufizohet me shtatë komuna tjera. Distanca e Ferizajt nga Prishtina është 36 km, kurse nga Shkupi 48 km. Veçanti e komunës së Ferizajt është bifurkacioni i lumit Neodime, fenomen ky i rrallë hidrografi k në botë, ku ujërat e këtij lumi ndahen dhe derdhen në dy drejtime, njëri në detin Egje dhe tjetri në Detin e Zi. Ky fenomen është unik në Evropë. Relievin e komunës së Ferizajt e karakterizojnë tri tërësi natyrore: vargmalet e Sharrit në perëndim dhe veriperëndim, Rrafshi i Kosovës dhe disa zona kodrinore-malore në lindje.....harta 2. Komuna e Ferizajt Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 7

8 IV. Definicionet e land cover it Land cover është term ndërkombëtar që nënkupton mbulesën e dukshme (bio) fizike të sipërfaqes së tokës, andaj si i tillë përdoret në shumicën e shteteve të Evropës po ashtu edhe te ne. Mirëpo këtu nuk bëhet fjalë vetëm për një sferë të mbulesës tokësore si ato që kemi mësuar në shkollë (hidrosfera, biosfera etj.), por me land cover kemi të bëjmë me një bazë unike të dhënave hapësinore për mbulesën tokësore në nivel nacional, regjional, lokal apo edhe ndërkombëtar. Pra land cover-i është hartografim i mbulesës tokësore, me përshkrim të strukturës sipërfaqësore sipas një nomenklature unike, që njihet si nomenklatura e CORINE-s. Në fakt nëse i referohemi literaturës dhe publikimeve të ndryshme për mbulesën tokësore, hasim në definicione dhe përshkrime të ndryshme, por në Evrope më i njohuri dhe më i përhapuri është CORINE land cover. Por edhe këtu shpesh here mund të ngatërrohen land cover me land user. E vërteta është se të dy këto nocione, kanë sipërfaqen tokësore për objekt studimi, por nëse shikohen e studiohen me kujdes ato dallojnë nga njëra tjetra. Shumë prej nesh rregullisht lexojnë dhe dëgjojnë fjalët për përdorimin e tokës dhe mbulesën e tokës, por në të vërtetë nuk jemi në gjendje të kuptojmë se çfarë do të thonë këto fjalë? Këto terma janë përdorur shpesh në mënyrë të gabuar në mënyrë të këmbyeshme, megjithatë çdo term ka një kuptim shumë të veçantë. Land use ose thënë shqip përdorimi i tokës, zakonisht përkufizohet si një seri e operacioneve në tokë, të kryera nga njerëzit, me qëllim për të marrë produktet ose për krijuar përfitime nëpërmjet përdorimit të burimeve të tokës. Pra land use karakterizohet me aktivitetet e veprimtarisë njerëzore në klasa të caktuara të land cover-it. Kjo tregon se për krijimin e land use të një vendi, zakonisht si bazë themelore e të dhënave, shfrytëzohet projekti i land cover-it. 2 2 LAND COVER CLASSIFICATION SYSTEM (LCCS):CLASSIFICATION CONCEPTS AND USER MANUAL, Caracalla, Rome, Italy or by to copyright@fao.org FAO Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 8

9 Ndërsa land cover paraqet veçoritë fiziko gjeografike të sipërfaqes së tokës ashtu siç janë në dukje apo detektim nga imazhet satelitore. Pra, përshkruan strukturën sipërfaqësore të tokës, si tokat bujqësore, pyjet, vendbanimet, shkretëtirat, moçalet etj., strukturë kjo e organizuar në tre nivele hierarkike me 44 klasa. Shembujt e më poshtëm tregojnë edhe më tepër dallimin në mes të këtyre dy definicioneve: Hapësirat rekreative që i hasim në land use tregojnë për aktivitetin rekreativ të veprimtarisë njerëzore, e cila mund të shtrihet në klasa të ndryshme të land cover-it. Një teren sportiv mund të jetë një zonë barishtore, një mal i lartë për skajim dhe rekreacion dimëror, apo edhe një sipërfaqe e mbuluar me rërë. Nga kjo mund të themi se land cover paraqet mbulesën e sipërfaqes së tokës, me veçori natyrore (pyjet, bimësia, toka) dhe artificiale (vendbanimet, objekte industriale,) të një hapësire gjeografike, ndërsa land user tregon për veprimtarinë e aktiviteteve njerëzore në këto hapësira. Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 9

10 V. Krijimi i land cover it Për krijimin e land cover-it nacional apo edhe të një pjese të vendit lokal siç është rasti i komunën tonë Ferizaj-it, duhet të respektohen rregullat bazë të metodologjisë së CORINE-s. Tri parimet bazë sipas CORINE-s janë: 1. Shkalla e hartës punuese, 2. Njësia më e vogël e sipërfaqes hartuese dhe 3. Nomenklatura (Emërtimi) e land cover it. Por për të vënë në zbatim këto kritere, duhet ndjekur disa procedura të domosdoshme në krijimin e land cover-it sipas CORINE-s. 3 Fazat kryesore të metodologjisë janë: Puna paraprake Produkti nga imazhet satelitore fals kolor 1 : Foto interpretimi kompjuterik dhe kontrolli i kualitetit te foto interpretimit Kontrolli i cilësisë se foto interpretimit Digjitalizimi Validiteti i data bazës 3 CORINE land cover user guide, Part One Chapter 2: Basic principles, faqe 14; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 10

11 5 1. Shkalla e hartës punuese Gjatë përgatitjes së land cover-it në nivel nacional, është më se e domosdoshme të përfillet shkalla e hartës, si njëra prej tri parimeve kryesore për krijimin e të dhënave për land cover. Siç e dimë nga përvoja, harta me shkallë të madhe prej 1: deri 1: nuk japin detaje të mjaftueshme për mbulesën e tokës, sepse njësia më e vogël e sipërfaqes hartuese do të jetë e madhe dhe do të përfshinte vetëm disa klasa të mbulesës së tokës (rreth 15 klasa), prandaj është e arsyeshme të përdoren hartat me shkallë 1: , e nëse posedohen edhe më shkallë më të madhe. 4 Në ditët tona imazhet satelitore janë avancuar aq shumë, saqë japin mundësinë e krijimit të hartave me shkallë të ndryshme hartografike, por kualiteti i tyre varet prej rezolucionit hapësinor. Sa më e vogël të jetë shkalla e hartës, rezolucioni hapësinor i saj do të jetë më i madh, dhe do të jap më shumë detaje për hapësirën e caktuar dhe anasjelltas. Por gjithnjë duhet pasur parasysh qëllimi dhe nevoja nxjerrjes së të dhënave, të cilat do hyjnë në shfrytëzim. Në rastin tonë kemi pasur dy nivele me rezolucion të ndryshëm. Derisa hartat e vitit 2006 janë krijuar nga imazhet satelitore me rezolucion 20m / piksel, në vitin 2009 janë përdorë aerofotografitë me rezolucion shumë të lartë 0.2m / piksel. Kjo padyshim që imponon përdorim të hartave në shkallë më të vogël punues Njësia më e vogël e sipërfaqes hartuese Varësisht nga qëllimi dhe destinimi i krijimit të projektit të land cover-it, a do të jetë ai nacional, regjional apo parcial për nevoja të ndryshme, caktohet edhe madhësia e njësisë më të vogël të sipërfaqes hartuese. Kjo njësi paraqet pjesë të sipërfaqes së një klase të mbulesës së tokës, e cila nuk guxon të jetë më e vogël se kriteri i parapërcaktuar. Ajo duhet të paraqet njësi të veçantë të tokës, që është e dallueshme prej njësive tjera. 5 4 CORINE Land Cover User Guide, Part One Chapter 2: Basic principles, faqe 14; 5 CORINE Land Cover User Guide, Part One Chapter 2: Basic principles, faqe 17; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 11

12 Në projektet nacionale zakonisht njësia më e vogël e sipërfaqes punuese merret prej 25 ha. Mirëpo për të pasqyruar një bazë sa më reale të dhënave për mbulesën e tokës në nivel lokal siç është rasti në punimin tonë, është përdorur njësia më e vogël e sipërfaqes së hartuar prej 5 ha. Kështu çdo klasë e detektuar me sipërfaqe mbi 5 ha, është trajtuar apo i bashkëngjitet klasës së njëjtë vazhduese. Ndërkaq sipërfaqet më të vogla se 5 ha janë shkrirë në sipërfaqet e klasave dominuese. Figura 1. Shembull i shkrirjes së sipërfaqeve më të vogla se 25 ha në sipërfaqen dominuese Nomenklatura e land cover it Nëse ju referohemi studimeve dhe projekteve të ndryshme ndërkombëtare të mbulesës së tokës, shohim se klasat dhe nënklasat e projekteve të ndryshme, nuk përputhen dhe shpesh mund të kenë edhe emërtime të ndryshme. 7 Emërtimi i një klase të mbulesës së tokës është pjesë mjaft e vështirë, dhe mund të komplikohet edhe gjatë krijimit të nomenklaturës së përgjithshme të mbulesës së tokës. Për ti përmbledhur të gjitha klasat e mbulesës se tokës dhe me qëllim të studimit sa më të lehtë, CORINE ka krijuar një nomenklaturë me tre nivele me gjithsej 44 klasa. Kjo është bërë për t i përfshirë të gjitha vendet me kushte të ndryshme fiziko-gjeografike, ku si pasojë e kushteve të ndryshme natyrore hasim edhe në klasa të ndryshme të mbulesës tokësore. Në rastin e komunës tonë nuk kemi hasur në ndonjë sipërfaqe që nuk është në klasifikimin sipas nomenklaturës së CORINE-s, pra sipas nivelit të tretë dallojmë vetëm 14 klasa. 6 CORINE land cover nomenclature illustrated guide, fq, 7; 7 CORINE Land Cover User Guide, Part One Chapter 2: Basic principles, faqe 19; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 12

13 Niveli i parë Niveli i dytë Niveli i dytë Niveli i tretë Niveli i tretë Niveli i tretë Niveli i tretë Niveli i tretë Figura 2. Paraqitja skematike teorike e nomenklaturës së land cover -it 8 Mbulesa tokësore Sipërfaqet artificiale Sipërfaqet bujqësore Pyjet Tokat moçalore Ujerat Pëlhurë Urban Tokë i lërueshëm Pyje Ligatinat e brendshme Ujerat e brendshme Njësitë industriale, Kulturat e përhershme Shkurre dhe barishta Ligatinat bregdetare Lagunat bregdetare Deponi minerale dhe vend Zonat heterogjene Ujerat detare Kullota Figura 3. Paraqitja skematike e mbulesës tokësore në dy nivele 8 CORINE Land Cover User Guide, Part One Chapter 2: Basic principles, faqe 19; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 13

14 Pra sipas rregullave procedurale të CORINE-s, janë katër elemente themelore që qëndrojnë në varësi reciproke për paraqitjen hartografike të mbulesës së tokës: 9 o Shkalla e hartës, o Njësia më e vogël e sipërfaqes hartuese, o Burimi i informative bazë, në këtë rast janë imazhet satelitore dhe aerofotografitë o Struktura e nomenklaturës Nomenklatura e land cover-it, paraqet emërtimin numerik dhe tekstual për çdo lloj të mbulesës së tokës, e cila është e organizuar në tri nivele përkatësisht tri lloje emërtimesh, që inkorporohen me njëri tjetrin sipas hierarkisë. Niveli 1 - paraqet kategoritë kryesore të mbulesës së tokës në planet (5 kategori) Niveli 2 përfshinë 15 nënkategori të pesë kategorive kryesore, dhe përdoret me shkallë të hartës prej 1: deri 1: Niveli 3 përfshinë 44 klasë, të cilat janë detaji kryesor dhe janë pjesë e dy nivele të para. Ky nivel i nomenklaturës është përdorur edhe në rastin tonë me shkallë të hartës 1: Tabela e mëposhtme tregon emërtimin konkret të mbulesës së tokës sipas tri niveleve, por këtu janë paraqitur vetëm 14 klasë (Emërtimi 3) të cilat janë analizuar për hapësirën e marrë në studim. Për të qenë të dallueshme klasat e mbulesës së tokës, posedojnë kodin e veçantë identifikues, emërtimin sipas nivelit të lartpërmendur dhe RGB-në ngjyrën. 9 CORINE Land Cover User Guide, Part One Chapter 2: Basic principles, faqe 19; http;// 10 CORINE Land Cover User Guide, Part One Chapter 2: Basic principles, faqe 20; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 14

15 Tabela 1. Nomenklatura e land cover-it për hapësirën e marrë në analizë 11 Kodi Niveli_1 Niveli_2 Niveli_3 RGB 112 Sipërfaqet artificiale Pëlhurë Urban Pëlhurë i shkëputur urbane Sipërfaqet artificiale 131 Sipërfaqet artificiale Njësitë industriale, tregtare dhe të transportit Deponi minerale dhe vend ndërtime 211 Zonat bujqësore Tokë i lërueshëm Njësi industriale ose komerciale Faqet e nxjerrjes Mineral Toka bujqësore nën rotacion të kulturave Zonat bujqësore Kulturat e përhershme Vreshtat Zonat bujqësore Kulturat e përhershme Pemëve frutore dhe plantacione kokrra të kuqe Zonat bujqësore Kullota Kullosa Zonat bujqësore Zonat heterogjene bujqësore Modelet e kultivimit Kompleks Zonat bujqësore Zonat heterogjene bujqësore Pyjeve dhe zonave gjysmë natyrore Pyjeve dhe zonave gjysmë natyrore Pyjeve dhe zonave gjysmë natyrore Pyjeve dhe zonave gjysmë natyrore Pyjeve dhe zonave gjysmë natyrore Toka e zënë kryesisht nga bujqësia, me fushat e rëndësishme të bimësisë natyrore Pyje Pyje gjethe gjërë dushku Pyje Pyjeve halore Pyje Pyjeve të përziera Shkurre dhe lloje të bimëve barishtore Shkurre dhe lloje të bimëve barishtore Barishte natyrore Pyje kalimtare dhe shkurre CORINE land cover Nomenclature; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 15

16 VI. Land cover-i i Ferizajt Dinamika e zhvillimeve të pas luftës së fundit, karakterizohet me një intensitet të hovshëm dhe shpeshherë kaotik, që reflektohet dukshëm edhe në ndryshimin apo tjetërsimin e hapësirës territoriale të çdo komune të Kosovës. Për derisa në të kaluarën por edhe pas luftës së fundit, as një institucion vendor nuk ka arritur të krijoj bazë të mirëfilltë të shënimeve që kanë karakter hapësinor, pra gjeodatabazë të përafërt me CORINE land lover, e shohim të nevojshëm ta përdorim nomenklaturën e CORINE land cover-it Duke pas parasysh se CLC është projekt zyrtar i pranuar nga BE, morëm si model për të studiuar strukturën dhe ndryshimet hapësinore që kanë ndodhur në periudhën në komunën e Ferizajt. Për derisa baza vektoriale e vitit 2006 është marrë komplet nga EEA, ku dihet se njësia më e vogël e sipërfaqes ka qenë 25 ha, në korrigjimin dhe përmirësimin me bazë ortofotot e vitit 2009, është përdorur njësia 5 ha për sipërfaqet e reja të krijuara. Ndërkaq korrigjimet dhe ndryshimet në sipërfaqet tjera janë kryer edhe me hapësira më të vogla. 12 Tabela 2. Ra ngimi i klasave të nivelit 1 në vitin 2006 dhe 2009 Nr Emri i klasës % ha % ha 1 Hapësirë artificiale Pyje dhe zonat gjysmë natyrore Sipërfaqe bujqësore Gjithsej Nga analiza e CLC 2006 vërejmë se hapësira më e madhe e komunës së Ferizajt është me sipërfaqe bujqësore, që zë diku rreth ha ose 53.2 %, pastaj vazhdojnë sipërfaqet e pyjeve dhe zonave gjysmë natyrore me ha ose 42.4 %, për t u lënë vend rreth 4.5 % ose ha sipërfaqeve artificiale. Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 16

17 Grafikoni 1: Paraqitja grafike e sipërfaqeve sipas nivelit të parë në përqindje Mirëpo vetëm pas tre vitesh respektivisht në analizën e bazës raste rike të aerofotografive 2009 vërejmë një ndryshim të dukshëm. Sipërfaqet bujqësore që dominonin në vitin 2006 me , tani janë tkurrur në 42.6 % sa janë edhe pyjet me zonat gjysmë natyrore. Ndërkaq hapësirat artificiale janë rritur dukshëm pothuaj se për 60 %, siç mund të shihet edhe në paraqitjen grafike këto hapësira nga viti 2006 që zënin vetëm 4.4% të sipërfaqes së komunës, në vitin 2009 përfshijnë 10.4%. Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 17

18 Harta 3. Struktura e tokave sipas nivelit të parë të CLC-së në vitin 2006 Harta 4. Struktura e tokave sipas nivelit të parë të CLC-së 2009 Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 18

19 Tabela 3. Ra ngimi i mbulesës tokësore sipas nivelit të dytë Nr. Lloji % 2006 Viti 2006 Viti 2009 % Njësitë industriale, tregtare dhe të transportit Kulturat e përhershme Deponim minerale dhe vend ndërtime Kullota Pëlhurë Urban Shkurre dhe lloje te bimëve barishtore Tokë i lërueshëm Zonat heterogjene bujqësore Pyje Gjithsej Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 19

20 Grafikoni 2: Paraqitja grafike e nivelit të dytë sipas CLC 2006 dhe 2009 Sa i përket nivelit të dytë të ndarjes së mbulesës tokësore sipas nomenklaturës së CLC-së, komuna e Ferizajt në vitin 2006 dominohej prej sipërfaqeve me pyje me 35 %, të pasuara nga sipërfaqet heterogjene bujqësore me 32 %, pastaj vijnë tokat e lërueshme me 19% e kështu më radhë si në tabelë. Pjesëmarrjen më të vogël në nivel komune e zënë njësitë industriale, tregtare dhe të transportit me vetëm 0.47 %. Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 20

21 Harta 5. Struktura e tokave sipas nivelit të dytë të CLC-së në vitin 2006 Harta 6. Struktura e tokave sipas nivelit të dytë të CLC-së në vitin 2009 Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 21

22 Në nivelin e tretë të ndarjes së mbulesës tokësore sipas nomenklaturës së CLC-së 2006 ekzistojnë 14 klasa, prej të cilave dominojnë sipërfaqet me pyje të dushkut me 34%, të pasuara nga sipërfaqet e kultivimit kompleks me 27 %, tokat pjellore nën ujitje me 19 %. Ndërkaq pjesëmarrjen më të vogël e kanë sipërfaqet nën vreshta me vetëm 0.04 % dhe pyjet halore me 0.46 %. Tabela. 4. Ra ngimi i klasave të nivelit 3 sipas përqindjes së sipërfaqes në vitin 2006 CODE Lloji % 2006 ha 2006 ha 2009 % Pëlhurë i shkëputur urbane Njësi industriale ose komerciale Faqet e nxjerrjes Mineral Tokë jo-pjellore e ujitur Vreshtat Pemëve frutore dhe plantacione kokrra të kuqe Kullosa Modelet e kultivimit Kompleks Toka e zënë kryesisht nga bujqësia, me fushat e rëndësishme të bimësisë natyrore Pyje gjethe gjerë dushku Pyjeve halore Pyjeve të përziera Barishte natyrore Pyje kalimtare dhe shkurre Gjithsej Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 22

23 Grafikoni 3: Paraqitja grafike e nivelit të tretë sipas CLC 2006 dhe 2009 Harta 7. Struktura e tokave sipas nivelit të tretë të CLC-së 2006 Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 23

24 Harta 8. Struktura e tokave sipas nivelit të tretë të CLC-së 2009 Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 24

25 V. 1. Sipërfaqet socio ekonomike Duke u nisur nga fakti se bujqësia në Komunën e Ferizajt është dega e dytë ekonomike për kah rëndësia, dhe se prodhimi i ushqimit ka rëndësi strategjike për shoqërinë tonë, zhvillimit të bujqësisë duhet dhënë prioritet. Prandaj edhe ndarja sipërfaqësore e hapësirës brenda komunës ka një kuptim logjik, në të cilën diku rreth 42% e sipërfaqes janë bujqësore, ndërkaq sipërfaqet artificiale përfshijnë rreth 10.5% për t u lënë pjesën tjetër pyjeve dhe zonave tjera të ndërmjetme. Bujqësia është aktiviteti kryesor ekonomik dhe sektor që siguron dhe afron më së shumti të hyra në periudhën e pasluftës, sepse 2/3 e popullsisë në komunë jeton në zonat rurale. Prandaj edhe shtrirja e vendbanimeve ka ndjekur tokat bujqësore për të qenë më afër duke ulur shpenzimet e transportit. Ekonomia e Ferizajt deri në aplikimin e masave të dhunshme (vitet ) ishte mjaft e zhvilluar e sidomos industria metalike, industria e përpunimit të drurit, industria ushqimore dhe ndërtimtaria. Përveç kësaj, në Ferizaj janë të zhvilluara edhe degët e tjera të ekonomisë si: tregtia, komunikacioni (transporti), pylltaria, bujqësia etj. 13 Ekonomia e Ferizajt sot është e zhvilluar përmes sektorit privat, ku procesi i privatizimit të ndërmarrjeve shoqërore është kryer gati tërësisht. Në territorin e komunës së Ferizajt aktualisht e ushtrojnë aktivitetin e tyre biznese. Komuna e Ferizajt ka një pjesë malore dhe të mbuluar me drurë dhe kjo paraqet një pasuri natyrore të saj. Më herët kishte me qindra hektarë plantacion pemësh, por tash për shkak të rrethanave nëpër të cilat ka kaluar, janë lanë pas dore. Në fshatrat e Ferizajt kultivohet gruri, misri, luledielli, soja, patatja etj Fabrikat urbane Ky është një term i adaptuar për hapësirat e urbanizuara, në të cilat janë të përqendruara aktivitetet e banimit me shërbimet tjera përcjellëse, ku dallohet qartë ndërhyrja antropogjenë me objekte të dukshme qofshin ato me shtrirje lineare, si rrugë, hekurudha, kanale apo të përqendruara, si vendbanime, fabrika, depon, miniera dhe objekte të ngjashme. 13 Komuna e Ferizajit fq, 19; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 25

26 Në nivelin e parë të nomenklaturës së CORINE-s kjo hynë në kategorinë Artificial surfaces, e cila do të ndahet pastaj në njësitë e kategorisë së dytë që janë: hapësirat urbane, njësitë industriale, tregtare dhe transportuese, minierat, deponime të mbeturinave me objektet e ndërtimit dhe hapësirat tjera artificiale. Sipërfaqja e përgjithshme në vitin 2006 ishte rreth 1044 ha ose 3 % e sipërfaqes së përgjithshme të komunës së Ferizajt. Mirëpo dinamika e zhvillimit gjatë periudhës 3 vjeçare respektivisht deri në vitin 2009 bënë që kjo sipërfaqe të rritet në 3069 ha ose 8.9 %. 14 Grafikoni 4: Paraqitja grafike e hapësirave të shkëputura urbane Për krahasim me njësitë tjera sipërfaqësore, vërejmë se kjo klasë ka pësuar më së shumti ndryshime brenda periudhës 3 vjeçare. Gjatë studimit të kushteve që kanë ndikuar në këtë rritje dhe vete strukturës hapësinore, erdhëm në përfundim se CLC 2006 është krijuar mbi bazën e imazheve satelitore me kriterin e njësisë më të vogël të sipërfaqes prej 25 ha, ndërkaq në korrigjimin dhe përmirësimin e 2009-ës ne përdorëm bazën e aerofotografive me rezolucion shumë më të lartë dhe njësinë më të vogël të sipërfaqes 5 ha. Kështu dolën në pah shumica e vendbanimeve që më parë ishin fshehur brenda hapësirave tjera më të mëdha. Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 26

27 Gjithashtu edhe dinamika e zhvillimit dhe ndryshimi i përcaktimit të sipërfaqeve, ka ndryshuar me të madhe, sidomos pran vendbanimeve në dëm të tokave bujqësore. Kështu derisa në vitin 2006 kjo njësi përfshinte ose vetëm prekte 16 komuna kadastra le, në vitin 2009 zgjerohet në 42 njësi kadastra le. Foto 1. Pamje e pjesës urbane në Ferizaj Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 27

28 Harta 9. Shtrirja hapësinore e klasës 112 Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 28

29 1.2. Njësitë industriale, tregtare dhe transportuese Kjo klasë e sipërfaqes zakonisht është e lidhur me sipërfaqet urbane, dhe nganjëherë kufiri në mes tyre është shumë i vështirë për t u definuar. Grafikoni 5: Paraqitja grafike e klasës 121 Klasa e njësive industriale dhe komerciale zënë një sipërfaqe relativisht të vogël, që edhe mund të merret si tregues i shkallës së zhvillimit të një vendi. Në vitin 2006 hapësira e mbuluar me këtë njësi llogaritet të ishte ha ose 0.47 %, e cila në vitin 2009 rritet në ose 0.58 % të sipërfaqes së komunës. Me një fjalë kuptojmë se brenda tre viteve janë shtuar 36 ha sipërfaqe, kjo që edhe mund të jetë e diskutueshme për arsye se në mungesë të bazës raste rike të vitit 2006, jemi bazuar vetëm në bazën vektoriale me njësi minimale prej 25 ha. Siç mund të vërejmë edhe në hartën Nr. 7, këto sipërfaqe janë përqendruar kryesisht në periferi të qytetit dhe përgjatë aksit rrugore që lidhë Ferizajn me kryeqytetin dhe qendrat tjera urbane. Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 29

30 Harta 10. Shtrirja hapësinore e klasës 121 Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 30

31 1.3. Minierat, deponitë e mbeturinave dhe objektet e ndërtimit Harta 11. Lokalizimi hapësinor i klasës 131 Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 31

32 Në këtë kategori të mbulesës tokësore përpos zonave të mihjeve d.m.th. minierat hyjnë edhe gurthyesit, deponitë minerare dhe mihjet sipërfaqësore. Në rastin tonë të studimit këto sipërfaqe janë të përqendruara në një hapësirë të vogël në juglindje të komunës, në vendbanimin Sojeve. Mirëpo nëse i shohim me vëmendje aerofotot e vitit 2009 vërejmë qartë, se këtu është fjala për një bazë të organizuar ushtarake. Pra kjo është një sipërfaqe artificiale, e shndërruar nga ndikimi antropogjen që nuk ka të bëjë as me mihje apo prodhim, por shërben për qëllime tjera strategjike ushtarake. Foto 2. Seperacion i shkëmbinjve Foto 3. Kampi ushtarak në Bonstill Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 32

33 1.4. Hapësirat tjera artificiale Gjithashtu në territorin e komunës së Ferizajt ekzistojnë edhe shumë sipërfaqe tjera të mihjeve, depon ive dhe të ngjashme që si kalojnë limitin e 5 hektarëve. Andaj si të tilla janë shkrirë brenda hapësirave tjera më të mëdha që e dominojnë sipërfaqen përreth tyre. Foto 4. Pjesë e rrugës Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 33

34 V. 2. Sipërfaqet agrare Duke u nisur nga fakti se bujqësia në Komunën e Ferizajt është dega e dytë ekonomike për kah rëndësia dhe se prodhimi i ushqimit ka rëndësi strategjike për shoqërinë tonë, zhvillimit të bujqësisë duhet dhënë prioritet. 15 Prodhimi i ushqimit të mjaftueshëm dhe cilësor për mbarë njerëzimin, paraqet njërën prej detyrave më humanitare e shumë të rëndësishme për gjeneratat e tashme dhe të ardhshme. Lirisht mund të thuhet se shëndeti, në radhë të parë, varet prej bujqësisë dhe mënyrës së ushqimit e mandej edhe prej mjekësisë. Bujqësia është aktiviteti kryesor ekonomik dhe sektor që siguron dhe afron më së shumti të hyra në periudhën e pasluftës, sepse 2/3 e popullsisë në komunë jeton në zonat rurale. Harta 12. Struktura gjeologjike e komunës së Ferizajt Komuna e Ferizajit fq, 17; 16 Agjencioni për Mbrojtjen e Mjedisit të Kosovës; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 34

35 2.1. Arat Nga analiza hapësinore e hartave të krijuara nga Land Cover-i dhe hartave gjeologjike, pedologjike dhe të klasave të boni tetit, vërejmë një lidhje të ngushtë në mes sipërfaqeve me ara dhe kushteve tjera fiziko gjeografike të substratit. Këtu vlen të ceket se hapësira më e madhe në ara lidhet ngushtë me shkëmbinjtë neogjen, që zënë diku rreth ha ose rreth 48 % të sipërfaqes së përgjithshme të komunës, që lidhet me Tokat bujqësore nën rotacion të kulturave klasa 211. Kjo klasë përfshinë kryesisht sipërfaqet nën ara të ndërprera me vendbanime, rrugë dhe pjesë tjera të vogla të infrastrukturës rurale, po ashtu edhe pjesëmarrja prej 15% e shkëmbinjve të kuaternarit janë të lidhur me zonat bujqësore. Foto 5. Hapësirë agrare Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 35

36 Ndërkaq sa i përket aspektit të shtresave pedologjike, këtë pjesë e dominojnë tokat smonicë me 4817 ha ose 14 % të sipërfaqes së përgjithshme të komunës së Ferizajt. Këto janë kryesisht sipërfaqe me cilësi të lartë bujqësore që mund të vërehen edhe në hartën e klasave të boni tetit, që pjesa dërmuese e kësaj sipërfaqe i takon klasës së dytë të boni tetit. Foto 6. Sipërfaqe nën ara Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 36

37 Harta 13. Shtrirja hapësinore e kulturave bujqësore në rotacion Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 37

38 2.2. Drithërat Drithërat janë kultura bazë për ushqimin e popullatës, të blegtorisë dhe përpunimit industrial. Prodhimi i tyre ka karakter strategjik, aq më tepër kur këtë e lejojnë dhe e favorizojnë burimet natyrore. 17 Problemi konsiston në atë se si të gjenden rrugët dhe mundësitë që këto të shfrytëzohen në mënyrë natyrale dhe me efikasitet. Në periudhën e ardhshme në Komunën e Ferizajt duhet të ngrihet një sistem i ri i prodhimit bujqësor, i reformuar me tipare perëndimore në kushtet e shoqërisë së privatizuar e të modernizuar. Duhet të kultivohen kultivarë me potencial gjenetik më të lartë, dhe aplikim të teknologjisë më bashkëkohore në mënyrë që të rritet prodhimtaria për njësi të sipërfaqes. Nga sipërfaqet me kultura bujqësore, pjesëmarrje më të madhe ka kultura e grurit dhe e misrit. Harta 14. Struktura pedologjike e komunës së Ferizajt Komuna e Ferizajit fq, 17; 18 Agjencioni për Mbrojtjen e Mjedisit në Kosovë; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 38

39 Harta 15. Llojet e tokave sipas klasave të boni tetit 19 Për sa i përket klasës 211 respektivisht Toka bujqësore nën rotacion të kulturave, për dallim nga viti 2006 në vitin 2009 kemi tkurrje apo regres të këtyre sipërfaqeve. Derisa në vitin 2006 këto sipërfaqe shtriheshin në 6554 ha ose 19 %, në vitin 2009 kjo sipërfaqe ka rënë në ha ose 18 % e sipërfaqes së përgjithshme të komunës. Më lartë u cek se bujqësi është dega e dytë ekonomike për nga rëndësia dhe pjesëmarrja në të hyrat e komunës, andaj ky zvogëlim i sipërfaqeve bujqësore nuk është tregues i zhvillimit apo avancimit shoqërorë ekonomik të popullsisë, por më tepër mund të cilësohet si grabitje spontane e pa kontrolluar e tokës së bukës. 19 Agjencioni për Mbrojtjen e Mjedisit në Kosovë; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 39

40 2.3. Kullotat Sipërfaqet me kullota nuk kanë një shtrirje të gjerë brenda komunës, por ato janë të ndara në pjesë të vogla të shkëputura. Sipërfaqe më të mëdha me kullosa hasen pranë maleve të Jezercës. Në pjesën veriore kullosat shtrihen prej veriut të vendbanimit Bablak deri në Kosin. Edhe në pjesën jugore hasen sipërfaqe me kullosa pranë vendbanimit Burrni k. Gjatë periudhës kohore vërejmë se sipërfaqet nën kullosa kanë një rritje të dukshme, nga ha ose 3.26 % sa ishin në vitin 2006, në ha ose 3.58 % ne vitin Sipërfaqet me kullosa si zakonisht shtrihen rrëzë maleve dhe pjesërisht në brendi të tyre ndërkaq vërejmë një prani shumë më të madhe të tyre kryesisht në tokat e murrmë me shtresa kompakte, toka të kuqërremta dhe tokat livadhore. Grafikoni 6: Paraqitja grafike e sipërfaqeve të kullosave sipas viteve Foto 7. Kullotat Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 40

41 Harta 16. Shtrirja hapësinore e sipërfaqeve me kullosa Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 41

42 2.4. Sipërfaqet tjera agrare Pemëtaria si degë e bujqësisë ka rëndësi të madhe ekonomike dhe sociale për popullsinë tonë. Vetë fakti se frutat e pemëve qoftë në gjendje të freskët, qoftë të përpunuar janë një komponent i rëndësishëm për ushqimin e njeriut, kjo flet për rëndësinë e madhe të pemëtarisë. Prodhimtaria e pemëve ka ndikim të dukshëm në rritjen e të ardhurave. Në regjionin ku kultivohen pemët punësohet një numër i konsiderueshëm punëtorësh, të cilët në këtë mënyrë sigurojnë ekzistencën e tyre. 20 Te ne pemëtaria si degë e bujqësisë zë një vend të rëndësishëm, natyrisht këtë e përcaktojnë kushtet jashtëzakonisht të volitshme klimatike dhe tokësore për prodhimtarinë e pemëve. Përveç kushteve natyrore, ka edhe fuqi të mjaftueshme punëtore, kështu që pa ndonjë vështirësi mund të kultivohet shumica e llojeve të pemëve dhe të kryhen operacionet që kërkojnë numër të madh të fuqisë punëtore si krasitja e veçanërisht vjelja e frutave. Në saje të kushteve të volitshme klimatike dhe tokësore që ka Ferizaj-i, cilësia e frutave të pemëve nga kjo trevë dhe rendimentet e tyre, janë të njohura në vend e dikur edhe në botë. Në dy vitet e fundit në komunën e Ferizajt ka një rritje të interesimit të fermerëve për një përmirësim të sektorit të bujqësisë, e veçanërisht të sektorit të pemëtarisë. Fermerët në komunën tonë janë duke u organizuar në shoqata dhe kooperativa të fermerëve. Kjo mënyrë e organizimit krijon lehtësira duke filluar nga shfrytëzimi i makinerive dhe organizimi për gjetjen e tregut, në mënyrë që prodhimi bujqësor të mos mbetet vetëm në suazat e tregut vendor. Siç shihet në hartën numër 13, sipërfaqja me e madhe me pemishte është e koncentruar pranë vendbanimit Llosh kobarë me rreth ha në vitin Edhe në hartën e vitit 2009 vërejmë se në këtë lokacion kemi rritje në ha ose rreth 2 ha. 20 Komuna e Ferizajit fq, 18; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 42

43 Harta 17. Sipërfaqet me pemishte Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 43

44 Perimtaria është degë e rëndësishme e bujqësisë në komunën Ferizajt. Është njëra nga degët më të vjetra dhe më të rëndësishme të bujqësisë. Në vitet e fundit vërehet një orientim mjaft i madh i prodhuesve për prodhimtarinë e perimeve në sera, me ç rast ata orientohen kryesisht në forma më të lira të objekteve. 21 Prodhimtaria e perimeve në ambiente të mbrojtura, paraqet formën më intensive të prodhimtarisë së tyre. Intensifikimi i mëtejshëm i prodhimtarisë së perimeve në të gjitha llojet e ambienteve të mbrojtura tek ne, do ta eliminonte karakterin se zonal të prodhimtarisë së perimeve dhe do të mundësonte furnizimin e vazhdueshëm të tregut me perime të freskëta gjatë tërë vitit, me çmime të arritshme për çdo konsumatorë. Agrobiznesi tash zhvillohet pothuajse në tërësi në sektorin privat. Para luftës në shërbim të zhvillimit të bujqësisë, kanë vepruar dy ndërmarrje punuese bujqësore dhe shtatë kooperativa bujqësore. Plantacioni i pemëve tash i privatizuar, i cili gjendet i degraduar dhe NP,,Pasuria Bujqësore ku fermerët privat e marrin me qira tokën për mbjelljen e kulturave lavërtarë, kryesisht grurë. Për shkak të gjendjes së vështirë ekonomike në Kosovë, për shkak të pamundësisë së shfrytëzimit të kredive të volitshme, mekanizimi bujqësor në komunën e Ferizajt është mjaft i amortizuar. Shumica e makinave bujqësore janë nga vitet 80-ta. 21 Komuna e Ferizajit fq, 17; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 44

45 Harta 18. Modelet e kultivimit kompleks Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 45

46 Grafikoni 7: Paraqitja grafike e modeleve të kultivimit kompleks bujqësor Nga harta 14 e cila paraqet shtrirjen hapësinore të klasës 243 tokat e zëna kryesisht nga bujqësia me modele të kultivimit kompleks, vërejmë se këto sipërfaqe nuk dallojnë shumë nga kulturat bujqësore nën rotacion të kulturave klasa 211. Mirëpo dallimi në mes të këtyre dy sipërfaqeve është se klasa 211 janë toka të pa ujitura ku më së tepërmi kultivohen drithërat si gruri misri e elbi. Ndërkaq në klasën 243 kultivohen numër më i madh i kulturave bujqësore me mundësi të ujitjes dhe trajtimit me masa melorative. Edhe në paraqitjen grafike vërejmë se gjatë periudhës tre vjeçare të 2006/2009 këto sipërfaqe zvogëlohen për 5 %, nga ha ose 27% në ose 22 %. Kjo humbje e tokës bujqësore vjen si pasojë e fragmentimit të tokave dhe ndërrimit të de stinimit të sipërfaqeve, nga bujqësia në shërbime dhe banim. Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 46

47 Harta 19. Toka e zënë kryesisht nga bujqësia, me fushat e rëndësishme të bimësisë natyrore Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 47

48 Grafikoni 8: Paraqitja grafike e Tokat e zëna kryesisht nga bujqësia me fushë të rëndësishëm të bimësisë natyrore Tokat e zëna kryesisht nga bujqësia me fushë të rëndësishme të bimësisë natyrore, paraqesin një pejzash të shkëputur dhe të zëvendësuar nga kulturat tradicionale bujqësore dhe pyje të dushkut. Këto sipërfaqe sikur e prishin monotoninë e njëtrajtshme të peizazhit. Foto 8. Pamje e peizazhit me sipërfaqe mikse. Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 48

49 V. 3. Sipërfaqet drunore 3.1. Pyjet Grafikoni 9: Paraqitja grafike e sipërfaqeve pyjore Në komunën e Ferizajt pyjet zënë një sipërfaqe të konsiderueshme, të cilat shtrihen në të dy anët e territorit të komunës, në jug-perëndim dhe veri-lindje. Siç mund të vërehet në hartën nr. 16 dhe paraqitjen grafike, është për tu admiruar që përkundër faktit se çdo kund në Kosovë vërehen prerje dhe degradim i madh i pyjeve, në rastin tonë këto sipërfaqe për periudhën 2006/2009 nuk shënojnë humbje të ndjeshme. Nga ha në vitin 2006 kjo sipërfaqe edhe në vitin 2009 mbetet në ha. Foto 9. Pyjet gjetherënëse Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 49

50 Sipërfaqet me pyje në anën perëndimore fillojnë në veri-perëndim të fshatit Dra mjak, duke vazhduar kah jug-perëndimi pran fshatrave Nerodime, Mana stricë, Pleshinë, pastaj në perëndim të fshatit Greme për të përfunduar në afërsi të fshatrave Gaçkë e Burrnikë. Foto 10. Pyjet halore Ndërkaq në jug këto male kufizohen me komunën e Shtërpcës, në perëndim me Suharekën ndërkaq në veri me komunën e Shtimes. Gjithashtu edhe në pjesën lindore shtrihen sipërfaqe të mbuluara me pyje të dushkut që fillojnë në jug lindje të fshatit Cernillë duke vazhduar kah jugu në lindje të fshatit Mirash i Vjetër, Rahovicë, Pojatishtë duke vazhduar në pjesë të shkëputura nga jug-perëndimi deri në fshatrat Komogllavë e Gerlicë. Ndërsa në pjesën veriore malet kufizohen me komunën e Lipjanit dhe Gjilanit në lindje Pyjet halore në komunën e Ferizajt shtrihen në sipërfaqe relativisht të vogël rreth 150 ha ose 0.4 % të sipërfaqes së komunës. Siç mund të vërehet edhe në paraqitjen grafike edhe pyjet halore në periudhën 2006/2009 janë prerë dhe sipërfaqja e tyre nga 158 ha ka zbritur në 155 ha. Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 50

51 Grafikoni 10: Grafikoni i pyjeve halore Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 51

52 Harta 20. Pyjet e dushkut Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 52

53 Foto 11: Foto nga ajri e pyjeve halore Nëse e vërejmë me kujdes këtë aerofotografi të sipërfaqeve të klasës 312 pyjet halore, dallojmë qartë se në këtë sipërfaqe vërehet ndërhyrja njerëzore. Shtrirja e masës drunore është e organizuar sipas rendeve, që tregon se kjo zonë ose është e pyllëzuar ose janë bërë prerje selektive të drunjtëve të llojit tjetër. Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 53

54 3.2. Shkurret Edhe pyjet kalimtare dhe shkurret zënë një hapësirë të konsiderueshme në grupin e klasave të mbulesës tokësore, që në komunën e Ferizajt shtrihen në sipërfaqe prej ha ose 3.7 % të sipërfaqes së përgjithshme të komunës. Grafikoni 11: Paraqitja grafike e sipërfaqeve së shkurreve Siç mundë të vërehet edhe në hartën nr. 17, këto sipërfaqe në të shumtën e rasteve kufizohen me sipërfaqet e pyjeve. Pra paraqesin klasën kalimtare nga pyjet në sipërfaqe tjera të bimësisë natyrore, ose here pas here kalojnë drejte në hapësira bujqësore. Edhe në paraqitjen grafike shihet se sipërfaqja e shkurreve nuk ka ndryshuar shumë gjatë periudhës 2006/ Foto 12. Sipërfaqe me shkurre Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 54

55 Harta 21. Sipërfaqet me shkurre Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 55

56 3.3. Sipërfaqet gjysmë të mbuluara Me këtë klasë janë trajtuar pyjet e përziera, të cilat në komunën e Ferizajt marrin pjesë me një sipërfaqe shumë të vogël që nuk arrijnë as 1 % të sipërfaqes së gjithmbarshme të komunës. Pra më saktësisht këto sipërfaqe shtrihen në 246 ha në vitin 2006 dhe 262 ha në vitin Foto 13. Sipërfaqet gjysmë të mbuluara Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 56

57 Harta 22. Sipërfaqet gjysmë të mbuluara Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 57

58 Bimësia natyrore Siç mund të shihet edhe në hartën 19, shtrirja e barishteve natyrore kryesisht është e shpërndarë në pjesë të ndryshme të territorit të komunës pa një rregull të caktuar. Në pjesën veriore të komunës këto sipërfaqe janë përqendruar pranë vendbanimeve Mirash, Kosin dhe Talinoc. Ndërkaq në pjesën qendrore këto sipërfaqe kryesisht shtrihen në jug lindje të vendbanimeve Nerodime e Poshtme e Manastir. Foto 14. Barishtet natyrore Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 58

59 Harta 23. Barishtet natyrore Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 59

60 Sa i përket ndryshimeve në sipërfaqe gjatë periudhës tre vjeçare, barishtet kanë pësuar rënie të sipërfaqes. Sipërfaqja e përgjithshme në vitin 2006 ka qenë rreth ha ose 1.41 % ndërsa në vitin 2009 ky lloj i barishteve zënë një sipërfaqe prej rreth ha ose 1.30 %. Grafikoni 12: Grafi koni i barishteve natyrore Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 60

61 V. 4. Tokat moçalore Gjatë punës studimore në CLC-ën e Ferizajt, nuk janë hasur sipërfaqe të moçaleve. Për ekzistimin e këtij lloji të tokave duhet të plotësohen disa kushte fizike-gjeografike, ku rol dominant kanë reshjet, sipërfaqet e rrafshëta dhe aktiviteti pasiv i faktorit njerëzor. Pra kur dihet se në Ferizaj si në gjithë Kosovën, dendësia e popullsisë është relativisht e lartë me kërkesa enorme për shfrytëzim të sipërfaqeve tokësore, dhe sasia e reshjeve është e ulët për të mundësuar akumulimin e ujërave në hapësira të mëdha, nuk është çudi që mungojnë tokat moçalore. V. 5. Sipërfaqet nën ujëra Komuna e Ferizajt përpos lumenjve nuk posedon sipërfaqe tjera të mbuluara me ujë, si p.sh. liqeje, këneta apo moçale Lumenjtë Harta 24. Lumenjtë Agjensioni për Mbrojtjen e Mjedisit në Kosovë; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 61

62 Lumi Neodime paraqet një shembull të vetëm në Evropë të derdhjes së një lumi në dy detra, ku së bashku me lumin Orinoko në Amerikën Jugore, paraqesin dy raste të vetme në botë. Lumi buron në Bjeshkët e Jezercit dhe formohet prej dy degëve kryesore, të cilat bashkohen në fshatin Neodime dhe vazhdon rrugëtimin deri te penda, ku ndodh bifurkimi i parë. 23 Foto 15. Lumi Nerodime Bifurkacioni i Lumit Neodime ndahet pakthyeshëm në dy degë, të cilat kanë derdhje në dy dete të ndryshme. Dega veriore (dega e majtë) derdhët në lumin Sitnicë dhe vazhdon rrugëtimin në lumin Ibër, Moravë dhe përmes Danubit derdhet në Detin e Zi. Ndërsa dega jugore (dega e djathtë) së pari bashkohet me njërën degë të lumit Nerodime, e cila ndahet tek penda e betonit (një distancë 1300 m) dhe së bashku vazhdojnë rrugëtimin në lumin Lepenc, dhe përmes Vardarit derdhet në Detin Egje. Ky kuriozitet natyror është mjaft tërheqës për studiues dhe vizitorë, dhe ka rëndësi të madhe edukative shkencore dhe turistike. 23 Komuna e Ferizajit fq; 15; Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 62

63 5.2. Kanalet ujore Në shumicën e vendeve evropiane, përpos lumenjve të lundrueshëm ekzistojnë edhe kanale që shërbejnë për nevoja të ndryshme si ujitja, rregullimi i bilancit hidrik, lundrimi etj. Këto kanale mund të kenë dimensione të ndryshme që nëse e kalojnë gjerësinë mbi 30 m pashmangshëm që duhet të paraqiten në land cover. Në rastin tonë nuk ekzistojnë kanale të përmasave të tilla që do të mund të paraqiten në klasifikimin e land coverit, andaj edhe lumenjtë dhe kanalet e ndryshme të ujitjes janë shkrirë në klasat përkatëse që dominojnë në peizazhin ekzistues. Foto 16. Bifurkacioni i Nerodimes Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 63

64 VI. Përfundimi Krijimi i land coverit është një proces shumë kompleks dhe mjaftë i vështirë, andaj si i tillë përmban një mori rregullash dhe procedurash teknike, që duhet ndjekur gjatë punës së krijimit të tij. Në shikim të parë mund të duket edhe si një punë e thjeshtë, d.m.th. vektorizimi i mbulesës tokësore dhe përshkrimi i llojeve të sipërfaqeve. Mirëpo problemi thelbësor është te ndarja dhe klasifikimi i sipërfaqeve të mbulesës tokësore. Për t iu shmangur gabimeve dhe për të standardizuar të dhënat, shumica e shteteve të Evropës përdorin klasifikimin sipas nomenklaturës së CORINE land cover. Në rastin tonë ka qenë e pa mundur të ndiqen të gjitha procedurat dhe udhëzimet e CORINE-s, sepse qysh në start na është dashur të bëjmë modifikime. Në mungesë të imazheve satelitore na është dashur t i shmangemi procesimit automatik të krijimit të llajerave nga imazhi. Këtë handikap e kemi zëvendësuar me aerofotografitë të vitit Edhe pse aerofotografitë kanë rezolucion shumë më të lartë se imazhet satelitore prapë nuk janë zgjidhja më e mirë për procesin e CLC-së. Për të bërë përmirësimin dhe korrigjimin e gabimeve dhe ndryshimeve për periudhë të caktuar kohore, kërkohet baza e ngjashme raste rike, në mënyre që të përshtaten dhe harmonizohen rezolucioni, shkalla dhe njësia minimale e sipërfaqes. Gjithashtu sipas KORINE-s edhe aspekti kohore është i përcaktuar çdo 6 vjet për t u detektuar qartë ndryshimet hapësinore. Në rastin tonë prapë në mungesë të bazës rasterike, ky proces është bërë për një përudhë tre vjeçare 2006/2009. Përkundër të gjitha këtyre vështirësive është arritur të krijohet land cover i komunës së Ferizajt me bazë aerofotografitë e vitit 2009, dhe janë detektuar ndryshimet hapësinore për periudhën tre vjeçare. Rezultatet janë paraqitur në forme tekstuale, grafike, tabelore dhe hartografike. Nga se u tha me lartë, mund të konkludojm se për krijimin e CLC-së është me rëndësi t u përmbahemi këtyre rregullave: Është e domosdoshme të kemi një bazë të pranueshme të klasifikimit të sipërfaqeve, siç është në rastin tonë nomenklatura e CORINE-s. Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 64

65 Për të krijuar land cover të ri të një vendi, gjithashtu nevojitet baza rasterike siç janë imazhet satelitore, të cilat përdorën aktualisht në shumicën dërmuese të vendeve. Nuk është e domosdoshme të përdorën vetëm imazhet satelitore. Në rastin tonë kemi arritur të krijojmë dhe analizojmë tërë strukturën e land cover-it 2009 vetëm mbi bazën e aerofotografive. Gjithashtu mësojmë se ka shtete shumë të zhvilluara të Evropës, që për qëllim të identifikimit të ndryshimeve dhe korrigjimit të tyre nga gabimet e mundshme, përdorin të dhënat kadastra le nga rrjeti nacional i të dhënave hapësinore NSDI. Pra nëse vendi posedonte një infrastrukture nacionale të dhënave hapësinore të përparuar, ku ndryshimet hapësinore korrigjohen nga institucionet përkatëse, nuk kemi nevojë për imazhe satelitore. Krijimi dhe analiza e land cover-it për komunën e Ferizajt në mungesë të dhënash aktuale ishte një sfide, por jo pengesë e pa kalueshme. Sepse me kombinimin e aerofotografive, hartave topografike 1:25 000, identifikimit të drejtpërdrejt në teren, intervistave nga përgjegjës dhe pronarë të sipërfaqeve, të dhënat kadastrave dhe literatura e shtjelluar mundë të arrihet qëllimi final. Përgatiti: Arjete ZEJNULLAHU 65