Listaháskóli Íslands Tónlistardeild Hljó!færaleikur. Kóngur vill sigla... Benny Goodman og sígilda tónlistin

Transcription

1 Listaháskóli Íslands Tónlistardeild Hljó!færaleikur Kóngur vill sigla... Benny Goodman og sígilda tónlistin Baldvin Ingvar Tryggvason Lei!beinandi: Tryggvi M. Baldvinsson Vorönn 2014

2 Útdráttur Benny Goodman er án efa einn merkasti djassklarínettuleikari allra tíma. Hann var forsprakki sveiflunnar (en. swing) og fékk!ví vi"urnefni" Konungur sveiflunnar. Leikni hans á klarínettuna og gæ"i hljómsveitar hans vöktu ver"skulda"a athygli og hljómsveitin var" fljótt vinsælasta hljómsveit Bandaríkjanna á fyrri hluta 20. aldarinnar. Á fimmta áratugnum var" n# djasstónlistarstefna, Bebop, sífellt vinsælli á kostna" sveiflunnar. Tók Goodman!ví á!a" rá" a" leita á n# mi" eftir áheyrendum. Sígilda tónlistin var svari". $a" er hægara sagt en gert er a" fara úr!ví a" leika djass, yfir í sígilda tónlist. $ví hóf Goodman nám hjá klassískt menntu"um klarínettuleikurum til a" tileinka sér hina sígildu list. Útkoman fékk mjög misjafna dóma gagnr#nenda og flestir!eirra voru fremur slæmir. $rátt fyrir framúrskarandi tækni á klarínettuna,!á vanta"i alla tilfinningu fyrir hinum n#ja stíl. Svar Goodmans vi"!essu mótlæti var a" panta n# verk af mörgum!ekktustu tónskáldum samtímans. Vegna gífurlegra vinsælda hans sem tónlistarma"ur neita"i enginn!essum bónum hans og liggja eftir mörg verk, sem samin voru handa Goodman. Tónskáld á bor" vi" Béla Bartók, Darius Milhaud, Paul Hindemith, Morton Gould og Malcolm Arnold sömdu verk fyrir Goodman, svo einhverjir séu nefndir. $ótt tilraun Goodman til a" ver"a klassískur hljó"færaleikari hafi misheppnast,!á var hún engu a" sí"ur mikilvæg. Mörg af verkunum sem samin voru fyrir Goodman eru me"!ekktustu klarínettuverkum 20. aldarinnar. $ótt hann hafi ekki skili" miki" eftir sig sem flytjandi sígildrar tónlistar,!á er hann samt sem á"ur einn mikilvægasti klarínettuleikari 20. aldarinnar.!

3 Efnisyfirlit Inngangur... 4 Konungur sveiflunnar... 5 Sígildu árin... 6 Tími breytinga... 6 Árin hjá Reginald Kell... 7 Vi!tökur... 8 Tónverkin Contrasts Karinettukonsertar eftir Milhaud og Hindemith Klarinettukonsert eftir Aaron Copland Derivations for solo clarinet Benny s Gig Klarinettusónata eftir Francis Poulenc Klarinettukonsert eftir Malcolm Arnold Ni!urlag Heimildaskrá... 19!!

4 Inngangur Hausti! 1929 skall á ein mesta fjármálakreppa í manna minnum. Hún hófst í Bandaríkjunum en teyg!i sig fljótlega út fyrir landsteinana. Áhrifa hennar gætti á flestum svi!um og lét fáa ósnortna í hinum vestræna heimi. Depur! og "unglyndi setti mark sitt á mannlífi!. Margir kenndu ríkjandi stjórnvöldum um ástandi! og fræ öfgafullra stjórnmálasko!ana líkt og Nasismans í #$skalandi féllu í frjóan jar!veg hjá óánæg!um borgurunum. A!rir leitu!u sér huggunar í listum; myndlist, tónlist, leiklist og hinni sívaxandi ungu kvikmyndager!. Stundarhvíld frá beiskum raunveruleikanum og vonin um betra líf, var "a! sem fólki! leita!i eftir í listum. Á "essum tímum var djassinn a! ver!a sífellt vinsælli tónlistargeiri í Bandaríkjunum, en "a! var einmitt á "essum erfi!u kreppuárum a! n$ tónlistarstefna byrja!i a! skjóta rótum innan djassgeirans. Tónlist sem sannarlega átti eftir a! blómstra á komandi árum. #etta var sveiflan (en. Swing). Tónlistin var ólík öllu "ví sem fólk haf!i á!ur heyrt. Hún var hrö!, gla!leg og afar dansvæn. Fljótlega fóru allir helstu dans- og tónleikasalir Bandaríkjanna a! fyllast af sveifluhljómsveitum. #essar hljómsveitir voru stærri en fyrirrennarar "eirra, oft skipa!ar tíu til fimmtán manna blásarasveit, hrynsveitin samanstó! ekki lengur af túbu og banjói heldur kontrabassa og gítar. #a! var "ó einna helst hlutverk stjórnandans sem breyttist, frá hinu hef!bundna stjórnandahlutverki til stjörnuhlutverks lei!arans sem var mi!punktur sveitarinnar me! sitt einleikshljó!færi. Me!al "ekktra stjórnenda á blómatíma sveiflunnar má telja píanóleikarann Duke Ellington ( ), klarínettuleikarann Woody Herman ( ) og básúnuleikarann Glenn Miller ( ). 1 #a! var "ó einn hljómsveitarstjóri sem naut meiri hylli en a!rir og fékk m.a.s. vi!urnefni! Konungur sveiflunnar. Sá ma!ur hét Benny Goodman. Færni hans á klarínettuna og gæ!i hljómsveitar hans vöktu ver!skulda!a athygli og var! hljómsveitin fljótt vinsælasta hljómsveit Bandaríkjanna. 2 #ótt áhrif Bennys Goodmans hafi teygt sig ví!a innan djassheimsins, jafnt me!al samfer!amanna hans og sporgöngumanna, eru "a! óvænt áhrif hans á sígilda tónlistarsögu 20. aldarinnar sem ver!a helsta umfjöllunarefni "essarar ritger!ar. #egar Goodman var um fertugt tók hann "á sérstöku ákvör!un a! 1 Samir Hussain, The Birth, Life, Death and Revival of Swing, Any Swing goes, sótt 27. október 2013, 2 Biography, Benny Goodman: The Official Website of the King of Swing, sótt 27. október 2013, "!

5 einbeita sér a! sígildri tónlist, sem vekur óneitanlega upp spurninguna: Afhverju ákve!ur einn fremsti og dá!asti djasshljó!færaleikari allra tíma a! taka U-beygju og takast á vi! algjörlega n"ja tónlistarstefnu? Í #essari ritger! ver!ur fjalla! um hin sígildu ár Bennys Goodmans, hvort #essi ákvör!un sveiflukonungsins hafi veri! honum sjálfum til gó!s og hva!a áhrif hún haf!i á klarínettubókmenntir 20. aldarinnar. Einnig ver!a nokkur af verkum, sem Goodman panta!i, sko!u! nánar. Konungur sveiflunnar Til a! gera sér betur grein fyrir ákvör!un Goodmans um a! snúa sér a! sígildri tónlist, ver!ur a! #ekkja feril hans, #ó ekki sé nema lauslega. Tíu ára a! aldri fékk Goodman fyrstu klarínettuna sína. Fólk kom snemma auga á mikla hæfileika í #essum unga klarínettuleikara og fljótt var hann farinn a! spila me! hinum "msu hljómsveitum í heimaborg sinni, Chicago. 3 $egar Goodman var 15 ára lést fa!ir hans í bílslysi og í framhaldi af #ví lenti fjölskylda hans í miklum fjárhagsör!ugleikum #ar sem fa!ir hans var eina fyrirvinna fjölskyldunnar. Goodman lag!i #ví enn har!ar a! sér vi! hljó!færaleikinn út um alla Chicago borg, til a! afla tekna fyrir fjölskylduna. 4 $essi dugna!ur hans skila!i sér um sí!ir, en #egar Goodman var 25 ára var hann loks or!inn stjórnandi í sinni eigin sveifluhljómsveit, The Goodman band. $egar hljómsveitin fór a! koma reglulega fram í hinum grí!arvinsæla útvarps#ætti, Let s Dance var ekki til baka snúi!. 5 Hljómsveitin var! afar vinsæl í Bandaríkjunum og spila!i á tónleikum um gervöll Bandaríkin, en á gullaldarárum sveitarinnar lék hljómsveitin á hverju einasta kvöldi í 2 ár samfleytt. 6 Hápunkturinn á ferli sveitarinnar var án efa tímamótatónleikar hennar í Carnegie Hall, í janúarmánu!i 1938, en #etta var í fyrsta skipti sem önnur tónlist en sú sígilda fékk a! hljóma í salnum. Tónleikarnir innsiglu!u titil Goodmans sem konung sveiflunnar. Á endanum fór #ó a! halla undan fæti hjá sveitinni. Hljómsveitarme!limir voru or!nir #reyttir á stö!ugu tónleikahaldi, löngum fer!alögum og sí!ast en ekki síst á stjórnsemi og 3 Benny Goodman, Just the Swing, sótt 29. október 2013, 4 Samir Hussain, The Birth, Life, Death and Revival of Swing, Any Swing goes, sótt 27. október 2013, 5 Biography, Benny Goodman: The Official Website of the King of Swing, sótt 29. október 2013, 6 Oren Jacoby, Benny Goodman: The Adventures in the Kingdom of Swing, heimildarmynd, PBS, Bandaríkin, 1993.! "!

6 vinnuhörku Goodmans sjálfs.!etta var" til #ess a" margir hljómsveitarme"limir sög"u skili" vi" hljómsveitina. Djassstefnan Bebop var á sama tíma a" ry"ja sér til rúms og var" sífellt vinsælli á kostna" sveiflunnar, en bebop leggur meiri áherslu á spuna, óreglulega hrynjandi og óhef"bundnar laglínur, ólíkt #ví sem sveiflusveitirnar höf"u veri" a" leika. Goodman reyndi fyrir sér í bebop stílnum án mikils árangurs og hætti hann #eirri tilraunastarfsemi fljótt. 7 Af #essari upptalningu má lei"a a" #ví líkum a" Benny Goodman hafi vilja" leita á n$ mi" eftir áheyrendum. Hann treysti sér ekki inn á ókunnugar sló"ir bebopsins, svo a" sígilda tónlistin var svari". Sígildu árin Tími breytinga!a" var ári" 1935, #remur árum fyrir Carnegie Hall tónleikana, sem Goodman kynntist klassískri tónlist í fyrsta skipti. Tilvonandi mágur hans, John Hammond, bau" honum a" leika klarínettukvintettinn eftir Mozart me" strengjakvartettinum sínum, en Hammond #essi var víóluleikari í áhugamannakvartett. Eftir a" hafa íhuga" #etta bo" og sótt klassíska tónleika ákva" Goodman a" taka #essu bo"i. Hann leit á #etta tækifæri sem áskorun til a" kynnast n$rri tónlist. 8 Æfingar hófust fljótlega, en Goodman átti erfitt me" a" skilja tónlistina í fyrstu: Au"vita" átti ég erfitt me" a" tileinka mér #etta en tónlistin heilla"i me" samt sem á"ur. 9 Eftir nokkrar æfingar hélt hópurinn tónleika vi" ágætis undirtektir. Goodman langa"i a" ganga a"eins lengra me" Mozart ævint$ri" og hljó"rita kvintettinn. Sagan segir a" á upptökudag hafi Goodman komi" snemma dags í upptökuveri". Hann var #á n$kominn af sveiflutónleikum sem höf"u" sta"i" yfir alla nóttina. Fljótt eftir komu sína í hljó"veri" sá hann fram á a" hann hef"i ekki næga orku fyrir upptökurnar og gekk #ví samstundis út. 10 Sagan s$nir vel fullkomnunaráráttu Goodmans. Nú var hann komin me" n$ja áskorun, a" hljó"rita sígilda tónlist og hann vildi a" upptakan yr"i 7 Benny Goodman, Just the Swing, sótt 29. október 2013, 8 Marshall, Art, Benny Goodman and the Classical Clarinet Repertoire, Art Marshall, sótt 29. október 2013, %20Classical%20Clar%20rep.pdf. 9 Naturally, I had a tough time at first adapting myself to this sort of thing but the music did appeal to me, Collier, James Lincoln, Benny Goodman and the Swing Era, Oxford University Press, New York, 1989, bls James Lincoln Collier, Benny Goodman and the Swing Era, bls. 339.! "!

7 gjörsamlega fullkomin.!a" var ekki fyrr en #remur árum sí"ar sem honum fannst hann loks vera tilbúinn a" taka upp kvintettinn.!a" er #ó hægara sagt en gert a" fara úr #ví a" leika djass og sveiflu yfir í sígilda tónlist. Í fyrsta lagi eru stefnurnar gjörólíkar og áherslurnar allt a"rar. Munurinn er ekki eingöngu tónlistin sjálf, heldur einnig leikmátinn á klarínettuna. Djass klarínettuleikarar nota til a" mynda mun opnara munnstykki og #ar af lei"andi #ynnri og léttari blö".!a" gerir #eim kleyft a" sveigja tóninn meira, og au"veldar #eim a" gera glissando og vibrató, en #a" er eitt af einkennum klarínettuleiks í djassi. Klassískt mennta"ir klarínettuleikarar nota #rengri munnstykki og #ykkari blö". Vi" #a" ver"ur klarínettutónninn #rengri og stö"ugri, en einnig #ykir rétt a" halda vibratóinu í algjöru lágmarki, sem er algjör andstæ"a vi" djasstóninn. Goodman var" fljótt var vi" #ennan mun: Ég hellti mér í #etta. Ég var me" einhverskonar djass vibrató, en ég spila"i bara. Sí"ar rann upp fyrir mér a" mig langa"i a" vita hva" í andskotanum ég var a" gera. 11 Goodman tók #ví á #a" rá" a" hefja nám undir lei"sögn Simeon Bellison, klarínettuleikara Fílharmóníusveitar New York borgar, en í kjölfari" af #ví fór Goodman a" leika sígild verk oftar opinberlega. Eftir nokkurra ára nám hjá Bellison fær"i hann sig um set og lær"i hjá enska klarínettuleikaranum Reginald Kell. Kennaraskiptin áttu eftir a" reynast Goodman mjög vel, #ví Kell ger"i hann a" mun betri sígildum hljó"færaleikara. Árin hjá Reginald Kell Reginald Kell var #ekktur, en jafnframt umdeildur, fyrir nokku" áberandi vibrató, en eins og kom fram hér a" ofan er nánast banna" a" nota vibrató í sígildri klarínettutónlist.!etta vakti áhuga Goodmans og sóttist hann eftir #ví a" læra hjá Kell. Í fyrstu var Kell efins hvort hann ætti a" taka a" sér #etta verkefni, #ví hann vissi strax a" #a" var margt sem #yrfti a" laga hjá Goodman, og ótta"ist hann a" ver"a #ekktur í Bandaríkjunum sem Englendingurinn sem ey"ilag"i Benny Goodman. 12 Fáeinum árum sí"ar, e"a ári" 1952, féllst Kell loks á #a" a" kenna 11 I just plunged into it. I had a kind of jazz vibrato, but I just played, Later it struck me that I really would like to know what the hell I m doing, James Lincoln Collier, Benny Goodman and the Swing Era, bls Marshall, Art, Benny Goodman and the Classical Clarinet Repertoire, Art Marshall, sótt 3. nóvember 2013, %20Classical%20Clar%20rep.pdf.! "!

8 Goodman, en hann vissi a! hann ætti erfitt starf fyrir höndum. Kell byrja!i á "ví a! fylgjast me! Goodman spila sígilda tónlist til a! sjá nákvæmlega hva! "yrfti a! lagfæra. #a! sem Kell tók eftir var varabeiting Goodmans, óhef!bundin fingrasetning, beiting tungunnar "egar Goodman ger!i staccato og sí!ast en ekki síst: Túlkun tónlistarinnar. Fyrsta verkefni! var a! minnka vibrató Goodmans, en "a! ger!i hann me! "ví a! láta Goodman nota bá!ar varir vi! a! leika á klarínettuna. 13 Langflestir klarínettuleikarar setja ne!ri vörina yfir tennurnar og ofan á vörinni liggur klarínettan. Hljó!færaleikarinn bítur me! efri tönnunum ofan á munnstykki! (en. one lip embouchure). Kell vildi hinsvegar a! Goodman setti bá!ar varir yfir tennurnar og snertu "ví tennurnar aldrei munnstykki! (en. double lip embouchure). #a! er algerlega persónubundi! hvor a!fer!in hentar betur en fylgismenn sí!arnefndu a!fer!arinnar vilja meina a! me! "essu opnist hálsinn betur og notkun tungunnar ver!i léttari. Me! "essari a!fer! gat Kell "ví strika! út tvö atri!i á listanum sínum, vara- og tungubeiting Goodmans. #ar sem Goodman hætti ungur a! læra vegna tónleikafer!alaga "á lær!i hann ekki öll réttu gripin og fingrasetningarnar. Reginald Kell eyddi talsver!um tíma me! Goodman a! laga "essa og $msa a!ra slæma ávana. Sem djasshljó!færaleikari skipti ekki alltaf mestu máli a! spila réttu nóturnar. Í klassískum hljó!færaleik skiptir "a! höfu!máli og "urfti Goodman miki! a! vinna í "ví, a! hl$!a nótunum og "ví sem stó! í "eim. A! lokum tókst "a! me! mikilli vinnu og æfingum. Vi!tökur Talsver!an mun má heyra á hljó!færaleikaleik Goodmans fyrir og eftir námi! hjá Kell. Ekki voru allir sáttir vi! breytinguna líkt og djassklarínettuleikarinn Ernest Lumer sag!i: Biti! í tóninum hans haf!i minnka!i eftir námi!. Hljómurinn í leik hans haf!i minnka! og tónninn hans var "ynnri. 14 Umsögn Lumers er rétt a! $msu leiti. Tónn Goodmans var mun hreinni eftir námi! hjá Kell og tónninn var! bjartari. Hægt er a! heyra "ennan mun greinilega á upptökum á verkum fyrir og eftir 1950, bæ!i sígildum verkum og í djass lögum. Til a! gera betur grein fyrir muninum á 13 Marshall, Art, Benny Goodman and the Classical Clarinet Repertoire, Art Marshall, sótt 3. nóvember 2013, %20Classical%20Clar%20rep.pdf. 14 He didn t have as much bite afterwards. He lost some resonance, and had a thinner sound, Collier, James Lincoln, Benny Goodman and the Swing Era, bls 339.! "!

9 spilamennsku Goodmans fyrir og eftir námi! hjá Kell, ver!a hér taldir upp nokkrir dómar sem rita!ir voru eftir tónleika hans. Í upphafi sígilda tíma Bennys Goodmans, um 1938, lék hann strengjakvintett eftir Mozart, eins og minnst var á hér a! ofan. Tónlistargagnr"nandinn Patrick Spike Hughes var sá fyrsti til a! rita gagnr"ni um frumraun Goodmans á klassískri tónlist: Sem klasssískur hljó!færaleikari hefur hann ekki enn mynda! sinn eigin stíl. #a! er ekkert í spilamennsku hans sem fær fólk til a! hugsa, $egar $a! hlustar á upptöku me! honum:!etta er Benny, ekki spurning. Yfir heildina liti! var spilamennskan einfaldlega sviplaus. 15 Annar gagnr"nandi, Rudolph Dunbar, sem var vi!staddur tónleikana, fannst Benny Goodman einfaldlega ekki búinn a! finna sig í $essari n"ju tónlist. Tveimur árum sí!ar var Goodman sjálfur á sama máli og gagnr"nendurnir: #a! sem er a! $essum klassísku plötum er Goodman. Ég var enn$á einungis a! lesa nóturnar, en $a! er a!eins hluti af aganum. Ef ég myndi gera $etta aftur núna [tveimur árum sí!ar] $á myndi ég gera $etta tíu sinnum betur. Og ég meina tíu sinnum. 16 Gagnr"nendur voru $ó ekki alveg á sama máli og sveiflukóngurinn. #ótt framfarirnar hef!u veri! talsver!ar á $essum tveimur árum, haf!i hæfni hans ekki vaxi! tífalt. Ári! 1940 flutti Goodman, Mozart klarínettukonsertinn, í Carnegie Hall. Eftir a! hafa lesi! mismunandi gagnr"ni um tónleikana voru allir gagnr"nendur sammála: Túlkun Goodmans var einfaldlega ekki nógu gó!. Tæknin hafi $ó veri! framúrskarandi. Tímariti! Times or!a!i $etta einfaldlega: Rétt og fagmannlegt, en lei!inlegt. 17 #a! vir!ist vera sem svo a! Goodman hafi einfaldlega ekki skili! tónlistina nógu vel. Eins og klarínettuleikarinn, Ernest Lumer, sem minnst var á hér a! ofan, sag!i: Ég held 15 As a player of Mozart he has not yet developed a personality. There is nothing in his playing individual enough to make the listener say next time he hears a Goodman recording: That is Benny, of course Taking the performance as a whole Benny Goodman s share is frankly undistinguished, Collier, James Lincoln, Benny Goodman and the Swing Era, bls What s wrong with that set of records is Goodman. I was still reading notes, and that s only part of the discipline. If I were to do it over now [two years later] it would be ten times as good. And I mean ten. Collier, James Lincoln, Benny Goodman and the Swing Era, bls While correct and expert, was dull, Joe Mosbrook, Jazzed in Cleveland, Web News Cleveland, 1996, sótt 7. nóvember 2013, "!

10 a! Benny hafi skort skilning á tónlistinni. Hann spila!i allt rétt og vel, en "a! ná!i ekki til hjartans. 18 #ótt hæfni Benny hafi veri! til sta!ar, "á var klassíkin greinilega ekki hans tónlist. #a! má segja a! tilraun Benny Goodmans til a! hasla sér völl sem flytjandi sígildrar tónlistar hafi ekki tekist sem skildi. Til "ess var "ekking hans á klassískri tónlist of lítil og kom of seint. Tónverkin #ó ferill Goodmans sem flytjanda sígildrar tónlistar hafi ekki marka! djúp spor í tónlistarsögu 20. aldar, er ekki hægt a! kalla "essa tilraun hans sem misheppna!a. Tónverkin sem ur!u til vegna áhuga hans á n$rri tónlist hafa reynst mikill happafengur fyrir klarínettuleikara um alla framtí!. Eins og kom fram hér a! ofan, "á var Goodman einn vinsælasti tónlistarma!ur Bandaríkjanna á fyrri hluta 20. aldarinnar og ná!i fræg! hans langt út fyrir landsteina Bandaríkjanna. #a! er "ví engin fur!a a! tónskáld á "essum tíma voru til í a! semja verk handa Goodman, "rátt fyrir a! hann hafi e.t.v. aldrei sanna! sig sem flytjanda sígildrar tónlistar. Tónskáld á bor! vi! Darius Milhaud ( ), Paul Hindemith ( ), Aaron Copland ( ), og Malcolm Arnold ( ) sömdu n$ verk fyrir Benny Goodman. Verkin hafa vitaskuld ná! mismiklum vinsældum, en "ó eru nokkur "eirra sem standa upp úr sem ein af "ekktustu klarínettuverkum 20. aldar. Contrasts Fyrsta tónverki! sem Goodman panta!i var kammerverki! Contrasts eftir Béla Bartók. Verki! átti upphaflega a! vera a!eins 7 mínútna, tveggja kafla verk, fyrir klarínettu, fi!lu og píanó. Verki! var frumflutt í "eirri mynd, 9. janúar 1939, "ar sem Goodman lék á klarínettu, Joseph Szigeti ( ) á fi!lu og Endre Petri ( ) á píanó. Verki! kalla!ist "á Rhapsody. 19 Bartók var ekki sáttur me! útkomuna og ákva! a! bæta vi! "ri!ja kaflanum og breytti nafni verksins í Contrasts. Verki! var frumflutt í "eirri mynd í Carnegie Hall, "ann 21. apríl Goodman var enn á klarínettuna og Szigeti lék á fi!luna, en í "etta sinn ákva! Bartók a! leika sjálfur á píanói!. Verkinu var teki! vel og voru gagnr$nendur á sama máli og Bartók, 18 I don t think Benny got the essence of the music. He played it correctly and well, but it didn t get to the heart,collier, James Lincoln, Benny Goodman and the Swing Era, bls Malcolm Gillies, Bartók, Béla, Boosey & Hawkes, sótt 27. desember "#

11 Contrasts var betra en Rhapsody. 20 Einnig voru!eir sammála um a"!etta væri me" bestu tilraunum Goodman til a" leika sígilda tónlist: Goodman er mun nær!ví a" skilja!essa tónlist. 21 Tveimur árum sí"ar tóku!eir!rír upp verki" og má au"veldlega finna!á upptöku á internetinu. Nafni" Contrasts (ísl. andstæ"ur) l#sir mjög vel uppbyggingu verksins. Kaflarnir eru!rír, eins og minnst var á hér a" ofan. $eir kallast Verbunkos, Pihenö og Sebes. Nafni" á fyrsta kaflanum, Verbunkos, vísar til ungversks herdans frá fyrri hluta 19. aldar!egar ungverskir hermenn gengu á milli bæja og dönsu"u í herklæ"um, til a" heilla unga karlmenn og sannfæra!á a" skrá sig í herinn. 22 Í kaflanum má einstaka sinnum greina áhrif djassins í tónlistinni, til dæmis í byrjun kaflans, en fljótlega hverfa áhrifin og hverfur Bartók fljótt í sinn eigin hljó"heim sem er lita"ur sterkum litum ungverskra!jó"laga. Í lok kaflans er klarínettu kadensa sem spannar hér um bil allt tónsvi" hljó"færisins. Annar kafli verksins, sem er hægur og dularfullur, kallast Pihenö, en!a"!#"ir slökun. $etta er kaflinn sem Bartók bætti vi", ári eftir frumflutning Rhapsody. Vi" hlustun á verkinu er mjög skiljanlegt a" Bartók hafi bætt!essum kafla inn í verki". Kaflinn er nokku" myrkur,!ar sem klarínettan og fi"lan leika einhverskonar t#ndar verur og píanói" er sjálf náttúran. 23 Kaflinn er nokkurskonar slökun fyrir lokadansinn, sí"asta kaflann, Sebes. Kaflinn táknar lokadansinn, sem ungu mennirnir dansa á"ur en!eir skrá sig í herinn. $a" sem vekur einna mesta athygli í kaflanum er fi"luleikarinn, en hann!arf a" notast vi" tvær fi"lur, eina sem er rétt stillt (G-D-A-E) og a"ra sem er vanstillt (Gís-D-A-Es). Einnig er mjög krefjandi fi"lukadensa um mi"bik kaflans. Verki" í heild sinni er krefjandi fyrir alla hljó"færaleikarana. Miki" er um takt- og hra"abreytingar í verkinu, en einnig eru mjög virtúósísk hlaup í öllum hljó"færum, enda samdi Bartók verki" fyrir einn af færustu hljó"færaleikurum heims. $ótt Bartók hafi sami" verki" fyrir djasstónlistarmann, eru djass áhrifin nánast engin í verkinu. Sömu sögu er a" segja um næstu tvö stóru verk sem samin voru fyrir Goodman, klarínettukonsertar eftir Darius Milhaud og Paul Hindemith. Áhrif djassins eru nánast engin í konsertunum. 20 Orrin Howard, Contrasts for viola, clarinet and piano, sótt 27. desember 2013, 21 This is closer to the music he understands, James Lincoln, Benny Goodman and the Swing Era, bls Joseph Way, Béla Bartók, Sierra Chamber Society, sótt 27. desember 2013, 23 Orrin Howard, Contrasts for viola, clarinet and piano, sótt 27. desember 2013, ""

12 Karinettukonsertar eftir Milhaud og Hindemith Ári! 1942 skipulag!i Goodman tónleikafer! um Bandaríkin me! stórri strengjasveit. Í tilefni af "ví sendi Goodman bréf til Milhaud, "ar sem hann ba! hann um a! semja fyrir sig klarínettukonsert. Milhaud var ekki lengi a! taka a! sér "etta verkefni og hóf skrif á konsertinum samstundis. 24 Eins og áætla!, hófst tónleikafer!algi! 1942 og konsertinn var tilbúinn. Goodman flutti hinsvegar aldrei konsertinn Milhaud til mikilla vonbrig!a. #a! var ekki fyrr en ári! 1946 sem verki! var frumflutt, af klarínettuleikaranum Richard Joiner ( ). 25 Konsertinn hefur aldrei ná! vinsældum svo nokkru nemi og eru nánast engar upptökur af verkinu til. Ástæ!una fyrir "ví a! Goodman lék aldrei konsertinn er ekki kunn. Ef til vill fannst honum verki! ekki höf!a nægilega til sín, e!a a! "a! hafi einfaldlega reynst honum of erfitt en hann tjá!i sig aldrei opinberlega um konsertinn. Líkt og Contrasts, voru lítil sem engin áhrif frá djasstónlist í verkinu. Ári! 1947 samdi Hindemith klarínettukonsert, a! ósk Bennys Goodmans. Upphaflega óska!i Goodman eftir verkinu ári! 1941, en vi! innrás #jó!verja í Sovétríkin, snerist Goodman hugur. #a! var ekki fyrr en 6 árum sí!ar, "egar Hindemith haf!i flust til Bandaríkjanna, sem Goodman sendi Hindemith anna! bréf, "ar sem hann ba! hann um a! semja konsertinn. 26 Konsertinn er í fjórum köflum. Fyrsti kaflinn er hra!ur og í nokkurskonar sónötuformi. Annar kaflinn er stutt Scherzo ofan á undirliggjandi "rástef. #ri!ji kaflinn er hægur í tilbrig!aformi, "ar sem spennan vex me! hverju tilbrig!inu, en fjór!i og sí!asti kaflinn er kröftugt rondó. 27 Verki! einkennist af hinu sterka tónmáli Paul Hindemiths, me! nokku! ákve!num skírskotunum til djasstónlistar sem var "ó engin n$lunda í tónlist Hindemiths. Í "ri!ja kaflanum má heyra greinileg áhrif djasstónlistar, jafnt í laglínum sem hljómsveitarútsetningu. Í fjór!a kaflanum, sem er hra!ur og glettinn, eru áhrif sveiflunnar hverfandi. Annars vir!ist Hindemith halda fast í sinn eigin stíl og reynir ekki a! eltast vi! hljó!heim Goodmans. Vi!tökur voru ágætar, en gagnr$nendum fannst Goodman ekki skila sínu nógu vel. Líkt og á!ur var flutningurinn dæmdur sem tæknilega réttur en "urr. #a! vanta!i allar tilfinningar. Goodman hefur "ví eflaust 24 Ryan Stahl, Goodman Orals, sótt 30. desember 2013, 25 Paddock, Tracy Lynn, A Biography Dictionary of Twentieth-Century American Clarinetists, Florida State University, 2011, bls Barnett, Rob, Paul Hindemith, sótt. 2. janúar, 2014, 27 Stevenson, Joseph, Paul Hindemith, sótt 2. janúar 2014, "#

13 heldur ekki líka! sérlega vi! konsertinn. Konsertinn var ekki fluttur oft. Kemur "ar m.a. til a! raddskráin gerir kröfu um stóra hljómsveit svo hljómsveitarstjórar og tónleikaskipuleggjendur veigru!u sér vi! a! setja jafn ó"ekkt verk á dagskrá. 28 Klarinettukonsert eftir Aaron Copland A! mati gagnr#nenda vir!ist sem svo a! Benny Goodman hafi átt í nokkrum erfi!leikum me! a! tileinka sér hina n#ju tónlist evrópsku tónskáldanna. $au vandræ!i leystust a! nokkru eftir a! Benny snéri sér a! "ví a! panta tónverk af samlöndum sínum. Ári! 1947 hóf Aaron Copland skrif á klarínettukonserti, sem Goodman haf!i óska! eftir. Konsertinn er samin fyrir klarínettu, strengjasveit, hörpu og píanó. Verki! er ekki dæmigert í formbyggingu, en konsertinn hefst á hægum kafla sem ber yfirskriftina: Slowly and expressively (ísl. hægt og tjáningarríkt). Copland var "á búsettur í Rio De Janeiro í Brasilíu og má heyra nokkur einkenni brasilískrar "jó!lagatónlistar í fyrsta kaflanum. 29 Einleikskadensa tengir saman fyrri kaflann vi! "ann seinni. Í kadensunni kynnir klarínettan helstu stef og hrynjandi annars kaflans, sem ber yfirskriftina, rather fast (ísl. frekar hratt). Sá kafli hæfir bakgrunni Goodmans úr djassinum mun betur en á!ur haf!i heyrst, en í upphaflegu raddskránni má sjá breytingar á tónsmí!inni sem ger!ar voru, einungis til a! hæfa stíl Goodmans betur. $a! er "ví nokku! greinilegt a! Copland og Goodman hafi unni! nái! saman a! seinni kaflanum. Til a! gera einkenni djassins au!"ekkjanleg, lætur Copland m.a. kontrabassana leika slap string, sem mætti l#sa sem grófu strengjaplokki, sem gefur sterka tilfinningu fyrir danstónlist sveifluáranna, en konsertinum l#kur einnig á löngu glissando í klarínettu. Í upphafi fékk konsertinn ekki miklar undirtektir, en ári sí!ar var! hann mun vinsælli, eftir a! Jerome Robbins ( ), danshöfundur samdi ballettin, The Pied Piper, vi! konsertinn. 30 Gagnr#nendur voru sammála a! loks var Goodman kominn á heimavöll og Goodman var á sama máli: Ég var mjög ánæg!ur a! hafa panta! verki! af Copland og a! hafa leiki! konsertinn undir hans stjórn Ryan Stahl, Goodman Orals, sótt 30. desember 2013, 29 Baldini, Christian, Clarinet concerto, sótt 3. janúar, 30 Perlis, Vivian, Aaron Copland, sótt 3. janúar, 31 I always felt good about that commission and about playing the Concerto with Aaron conducting, Perlis, Vivian, Aaron Copland, sótt 3. janúar, "#

14 Derivations for solo clarinet!a" var ekki fyrr en níu árum sí"ar, 1956, sem næsta stóra verk var sami" fyrir Goodman, en #a" var Derivations for solo clarinet, eftir Morton Gould ( ). Verki" er fyrir klarínettu og stórsveit: fjórir saxófónar, #rír trompetar, #rjár básúnur, kontrabassa, píanó og tvo slagverksleikara, en annar #eirra leikur einungis á trommusett. Hljómsveitarsamsetningin segir strax vi" hvernig tónlist má búast. Tónlist Bennys Goodmans. Verki" er í fjórum köflum, en heiti kaflanna l$sa innihaldi #eirra mjög vel. Fyrsti kaflinn heitir Warm up (ísl. upphitun), en #ar leikur klarínettan höktandi skala og #ríhljóma, eins og má heyra úr æfingarherbergjum klarínettunemenda. Annar kaflinn kallast Contrapuntal Blues (ísl. kontrapúnktískur blús). Kaflinn er hægur, #ar sem klarínettan og hljómsveit skiptast á mismunandi blús laglínum. Rag er #ri"ji kaflinn, en eins og nafni" gefur til kynna er hann í ragtime stíl, en hann einkennist af synkópum í laglínu á móti reglulegum bassa. 32 Lokakaflinn heitir Rideout. Kaflinn hljómar eins og klarínettuspuni ofan á reglulegan bassagang. Miki" álag er á klarínettuleikaranum og mætti #ví túlka nafni" Rideout, sem tilraun tónskáldsins til a" gera einleikarann úrvinda. Verki" fékk gó"ar móttökur, enda mjög hef"bundi" sveifluverk fyrir Goodman. Allir voru sammála, #arna átti Goodman heima. Benny s Gig Gould og Goodman ur"u mjög nánir vinir eftir samstarfi" og áttu #eir eftir a" vinna #ó nokku" saman. Ári" 1962 samdi Gould anna" verk fyrir Goodman: Benny s Gig. Verki" samdi hann í tilefni af frægu tónleikafer"alagi Goodmans me" hljómsveit sinni um Sovétríkin, sama ár. Verki" var í svipu"um stíl og Derivations for solo clarinet, en #ó mun minna um sig, en verki" er fyrir klarínettu og kontrabassa. Verki" er í sjö köflum; Slow and Nostalgic (ísl. hægt og angurvært), Brisk with drive (ísl. líflegt, me" drifkrafti), Very slow and hesitant (ísl.mjög hægt og höktandi), Brisk (ísl. líflegt), Slowly (ísl. hægt), Calypso Serenade (kalypsó mansöngur) og Lazily moving (ísl. letilegt). 33 Á sjötugsafmæli Bennys Goodmans, 1979, samdi Gould aukakafla í Benny s Gig. Sá kafli fékk nafni" Jaunty (ísl. háskafullur). Efst í nóturnar skrifa"i 32 Marshall, Art, Benny Goodman and the Classical Clarinet Repertoire, Art Marshall, sótt 29. október 2013, %20Classical%20Clar%20rep.pdf. 33 Benny s gig, for clarinet & double bass, All Music, sótt 4. janúar 2014, "#

15 Gould: Til vinar míns og ofur samstarfsmann til a! s"na vináttu mína og a!dáun. Til hamingju, Benny, haltu áfram a! spila. 34 Gould og Goodman hafa greinilega or!i! mjög nánir og unni! vel saman. Verkin voru e.t.v. ekki #au frumlegustu, en vöktu talsver!a athygli. Hefur #ekking Goodmans og reynsla í túlkun á #essari tegund tónlistar eflaust rá!i! #ar miklu um. Klarinettusónata eftir Francis Poulenc Ári! 1963 samdi Francis Poulenc ( ) klarínettusónötu. Upphaflega var #a! djass-klarínettuleikarinn Woody Herman sem panta!i verki!, en verki! enda!i #ó á a! vera tileinka! Benny Goodman og frumflutti hann verki! me! Leonard Bernstein ( ) vi! píanói!, ári! Upphaflega ætla!i Poulenc sjálfur a! frumflytja sónötuna me! Goodman, en hann lést skyndilega skömmu fyrir frumflutninginn. Sónatan er í #remur köflum; Allegro tristamente, Romanza og Allegro con fuoco. Fyrsti kaflinn einkennist af stuttum, hrö!um frösum, milli klarínettunnar og píanósins. Undir lok kaflans breytast hlutverk hljó!færanna: klarínettan me! undirleik en píanói! me! laglínu. Annar kaflinn inniheldur nánast eitt hægt stef, sem hljó!færin tvö skiptast á a! leika í mismunandi tóntegundum. Flugeldas"ningin hefst svo í sí!asta #ættinum, #ar sem klarínettuleikarinn fær a! s"na tæknilegu hæfileika sína, me! hrö!um hlaupum sem spanna mest allt tónsvi! hljó!færisins. 35 Sónatan er án efa eitt merkasta klarínettuverk 20. aldarinnar og er fyrir löngu or!i! a! skylduverki allra klarínettuleikara. Athyglisvert er a! djasseinkennin eru ekki mikil í verkinu. Klarinettukonsert eftir Malcolm Arnold Sí!asta verki! sem tali! ver!ur upp er klarínettukonsert sem Malcolm Arnold samdi fyrir Goodman, ári! Ári! 1967 flutti Goodman fyrri klarínettukonsert Malcolm Arnold, sem var saminn fyrir enska klarínettuleikarann Frederick Thurston ( ). 36 Honum fannst verki! svo skemmtilegt a! hann hringdi í Arnold til a! bi!ja hann um annan konsert. Samband #eirra byrja!i ekki alltof vel, #ví #egar Goodman 34 To my special longtime friend and super calleague to signify my friendship and admiration. Congratulations, Benny, and keep playing, Lamoreaux, Andrea, Benny s Gig, Chicago chamber music, sótt 4. janúar 2014, 35 Henkel, Kathy, Sonata for Clarinet and Piano, LA Philharmonic, sótt 4. janúar 2014, 36 Morrison, Chris, Clarinet Concerto No.2, Op. 115, All Music, sótt 4. janúar 2014, "#

16 hringdi í Arnold og kynnti sig, taldi Arnold a! um símaat væri a! ræ!a, hreytti einhverjum ókvæ!isor!um í vi!mælandann og skellti á. "egar Goodman gat loks sannfært Arnold a! #etta væri ekki símaat, var hann ekki lengi a! taka a! sér verkefni! og hóf a! semja konsertinn fljótlega. "egar verkinu var loki!, á sí!ari hluta árs 1974, flaug Goodman til Dublin, #ar sem Arnold bjó, til a! sko!a nóturnar. Arnold haf!i skili! nóturnar eftir á hótelherbergi Goodman, en vi! hli!ina á nótunum lá blómvöndur og flaska af amerísku viskíi. Nokkrum tímum sí!ar hringdi Goodman í Arnold og sag!i: Malcolm, #etta er Benny. "a! gæti veri! útaf #ví a! ég er drukkinn, en mér finnst konsertinn #inn alveg frábær! 37 Konsertinn er í hef!bundnu konsertformi, en hann er í #remur köflum. Fyrsti kaflinn Allegro Vivace er undir ríkum áhrifum af djasstónlist. Arnold leikur sér me! tvö meginstef í kaflanum, en undir mi!bik kaflans er klarínettu kadensa. "ar er skrifa! í nótur klarínettuleikarans: Eins djassa! og #ú vilt, byggt á laglínum konsertsins. 38 Annar kaflinn, Lento, hefst á hægum fallegum djasstónum sem breytast snöggt í myrka og dularfulla tónlist. A! lokum kemst aftur ró á tónlistina me! upphafsstefi kaflans. Sí!asti kaflinn, Allegro non troppo, er einnig kalla!ur Pre-Goodman Rag. Kaflinn er mjög stuttur, um tvær mínútur og er dæmiger! ragtime tónlist. "essi fjörmikli lokakafli var ein helsta ástæ!a #ess a! konsertinn naut ekki mikillar hylli hjá ö!rum klarínettuleikurum. "eir treystu sér einfaldlega ekki í svona villta, tryllta og óvir!ulega tónlist. Hinsvegar hélt Goodman miki! upp á kaflann. 39 Sama ár frumflutti Goodman verki! á Red Rocks tónlistarhátí!inni, í Colorado me! Sinfóníuhljómsveit Denver. Konsertinn fékk fínar vi!tökur og stó! einleikarinn sig stórkostlega. Enn og aftur kom í ljós a! fáir stó!ust Goodman snúning #egar kom a! #essari tónlist. Ni!urlag "egar liti! er yfir #au tónverk sem samin voru fyrir Goodman má smí!a $msar kenningar um velgengni hans sem klassískur klarínettuleikari. Contrasts, eftir Béla Bartók, var fyrsta stóra verki! sem var sami! fyrir hann. Verki! var dæmigert fyrir Bartók og #ótti Goodman standa sig ágætlega í verkinu. Á eftir Bartók, komu 37 Malcolm, this is Benny. I may be a bit stoned, but I think your concerto is just great!, Morrison, Chris, All Music, sótt 5. janúar 2014, 38 As jazzy as you please, based on the concerto s themes, Davis, Carl, Malcolm Arnold, Faber Music, sótt 5. janúar, 39 Serotsky, Paul, Arnold (1921-), Music Web, sótt 5. janúar, "#

17 konsertarnir eftir Darius Milhaud og Paul Hindemith. Goodman lék reyndar aldrei Milhaud konsertinn opinberlega og fékk hann frekar neikvæ!a dóma fyrir túlkun sína á Hindemith konsertinum. Bæ!i verkin eru samin undir sterkum áhrifum af evrópskri tónlistarhef! og djassáhirf í verkunum eru frekar skyld ragtime tónlist en sveiflunni, líkt og algengt var hjá evrópsku tónskáldunum snemma á 20. öld. Eftir a! Benny sn"r sér a! samlöndum sínum fara gagnr"nendur a! taka vi! sér, enda #au tónskáld e.t.v. kunnugri n"justu straumum í djasstónlistinni. Í klarínettukonsertinum eftir Aaron Copland má í fyrsta sinn greina sterk áhrif úr djassinum, #rátt fyrir a! persónulegur stíll Coplands sé ætí! í forgrunni. Fyrri kafli verksins er hla!inn hinum au!#ekkta sér-bandaríska stíl tónskáldsins en nánast engin djass einkenni. Seinni kaflinn var saminn í samvinnu vi! Goodman. Í kaflanum má greinilega heyra sterk áhrif frá djasstónlist á nokkrum á stö!um. Morton Gould samdi næstu stóru verkin fyrir hann, Derivations for solo clarinet og Benny s Gig. Verkin eru í stórsveitarstíl me! miklum djasseinkennum. Sí!asta stóra verki! sem um var fjalla! er annar klarínettukonsert Malcolm Arnold. $rátt fyrir evrópskan uppruna tónskáldsins og nokku! groddaleg ragtime/djassáhrif n"tir verki! sér einna best jazzhæfileika Bennys, m.a. einleikskadensan, #ar sem Goodman átti einfaldlega a! leika eins djassa! og mögulegt var. $a! er athyglisvert a! sjá hvernig hinn klassíski ferill Goodman, sem hófst me! flutningi á klarínettukvintett Mozarts, fikrar sig stö!ugt til baka, nær uppruna Goodmans í djassinum. Eins og kemur fram í #eirri bla!agagnr"ni sem vitna! hefur veri! til hér a! framan, voru gagnr"nendur ekki allt of hrifnir af túlkun Goodmans á tónlist klassísku meistaranna. $essi neikvæ!a umfjöllun tónlistargagnr"nenda hefur eflaust "tt undir #á tilhneigingu hans a! panta fremur n" verk af samtímatónskáldum, en a! spreyta sig enn frekar á gömlu tónlistinni. Heimsfræg! Bennys Goodmans hefur eflaust gert #a! a! verkum a! öll #au tónskáld sem hann fala!ist eftir verkum frá, tóku óskum hans opnum örmum og virtust oft setja klarínettutónsmí!arnar í forgang, líkt og hinn seinheppni Milhaud, sem fékk aldrei a! heyra Benny flytja konsertinn sinn. Fyrsta verki! sem hann panta!i, Contrasts, eftir Béla Bartók kveikti vonir gagnr"nenda um a! Goodman gæti hasla! sér völl innan klassíska geirans. $ær vonir dofnu!u aftur me! hinum #éttofna og íbur!armikla konsert Hindemiths. $a! er ekki ósennilegt a! hin #unga #"ska tónlistarhef! sem fylgdi Hindemith hafi reynst! "#

18 Goodman meiri hindrun, en ungverski!jó"lagastíllinn hans Bartóks,!ó a" tónlist Bartóks sé a" mörgu leiti torræ"ari en Hindemiths. Sum hrynmynstur Bartóks hafa komi" Goodman kunnuglega fyrir sjónir og frelsi" í túlkun mun meira en í fastnegldum stíl Hindemiths. #a" er!ví ekki ósennilegt a" bæ"i Goodman sjálfur og tónskáldin sem hann haf"i sí"ar samband vi", hafi átta" sig á!ví a"!a" henta"i Goodman best a" flytja tónlist sem n$tti sér hina miklu reynslu og!ekkingu hans af djasstónlistinni. #a" var" líka raunin, a" eftir!ví sem áhrif úr djassi og annarri skemmtitónlist ur"u greinilegri í verkunum sem hann lék,!eim mun jákvæ"ari ur"u vi"tökurnar vi" flutningi Goodmans. #a" má einnig gera!ví skóna a" hlustendur og gagnr$nendur eru!á ekki undanskyldir, hafi haft ákve"nar væntingar til Konungs sveiflunnar og á me"an tónskáldin og verk!eirra gáfu Goodman ekki færi á a" s$na sín gamalkunnu til!rif hafi dómurinn aldrei geta or"i" Benny Goodman í hag. #egar upp er sta"i" vir"ist tilraun Bennys Goodmans, a" stækka áheyrendahóp sinn me" flutningi sígildrar tónlistar, hafa mistekist. Hin n$ja leiktækni sem hann tileinka"i sér, me" a"sto" Reginald Kell, ger"i hann a" mun betri hljó"færaleikara og sjóndeildarhringur hans víkka"i til muna. #a" haf"i!ó lítil áhrif á vinsældir hans. Í hugum allra var hann alltaf Konungur sveiflunnar og sígildu árin hans Bennys breyttu engu!ar um. #á er ekki!ar me" sagt a" tilraunin hafi veri" til einskis. Eftir liggur miki" magn af tónverkum sem ur"u til vegna áhuga og dugna"ar Goodmans. Mörg!eirra eru nú talin til!ekktustu tónverka klarínettubókmennta 20. aldar. #rátt fyrir a" vera seint talinn til bestu túlkenda sígildrar tónlistar ver"ur Bennys Goodmans ávallt minnst sem eins áhrifamesta klarínettuleikara 20. aldarinnar.! "#

19 Heimildaskrá Rita!ar heimildir Collier, James Lincoln, Benny Goodman and the Swing Era, Oxford University Press, New York, Paddock, Tracy Lynn, A Biography Dictionary of Twentieth-Century American Clarinetists, Florida State University, Vefsí!ur Baldini, Christian, Clarinet concerto, UC Davis, Barnett, Rob, Paul Hindemith, Music Web, Benny Goodman, Just the Swing, Benny s gig, for clarinet & double bass, All Music, sótt 4. janúar 2014, Biography, Benny Goodman: The Official Website of the King of Swing, Davis, Carl, Malcolm Arnold, Faber Music, Details.aspx?ID=724. Gillies, Malcolm, Bartók, Béla, Boosey & Hawkes, Henkel, Kathy, Sonata for Clarinet and Piano, LA Philharmonic, sótt 4. janúar 2014, Hussain, Samir, The Birth, Life, Death and Revival of Swing, Any Swing goes, Lamoreaux, Andrea, Benny s Gig, Chicago chamber music, Marshall, Art, Benny Goodman and the Classical Clarinet Repertoire, Art Marshall, %20the%20Classical%20Clar%20rep.pdf. Morrison, Chris, Clarinet Concerto No.2, Op. 115, All Music, sótt 4. janúar 2014, "#

20 Mosbrook, Joe, Jazzed in Cleveland, Web News Cleveland, 1996, Orrin Howard, Contrasts for viola, clarinet and piano, Perlis, Vivian, Aaron Copland, Serotsky, Paul, Arnold (1921-), Music Web, Stahl, Ryan, Goodman Orals, Ryan Stahl, Stevenson, Joseph, Paul Hindemith, All Music, Way, Joseph, Béla Bartók, Sierra Chamber Society, Myndefni Jacoby, Oren, Benny Goodman: The Adventures in the Kingdom of Swing, heimildarmynd, PBS, Bandaríkin, 1993.! "#