Réttur klæ!na!ur, réttur líkami Áhrif tísku á líkamsímynd kvenna

Transcription

1 Réttur klænaur, réttur líkami Áhrif tísku á líkamsímynd kvenna Hera Gumundsdóttir

2

3 Listaháskóli Íslands Hönnunar- og arkitektúrdeild Fatahönnun Réttur klænaur, réttur líkami Áhrif tísku á líkamsímynd kvenna Hera Gumundsdóttir Leibeinandi: Gunnar Hersveinn Vorönn 201

4 "#$%&##'% "#$%& '( )*+,-&.)//0+ *122& &+1-2, 61$$&+&+ +,/(1+7&+8 9&+,7 1+ :-,+ $4(0 /#$%022&+-+).,7+,/0//0(0$/045;/,55'%&*122&+'(;+1(,20<<$%=+.:2;&-61,.>/5,/$51(0?+1:/,2(0. 1+ $2>& &7 $1. /#$%&2 *1-0+?'7&7 # (1(20. /#7,2&8 A1(,2$<0+2,2(+,/(1+7&+,22&+1+*@'+/)*+,-/#$%0)5#%&.$#.:2;'(5#%&.$.B/02%@122&*&-, &0%,$/ -+) )+020. # %+,2(0. CDEF /,5 ;&($,2$ # ;&(8 ",5 &7 $@&+& $<0+2,2(022, 1+ -&+,7 :-,+?+1://&+)*1+$50+#/#$%053B$.:2;02'(?,+/,2(&+.:2;,+%@122&#&0(5=$,2(0.)$1,22,*50/& /0//0(0$/0&5;&+,22&+8G&.?&2;).,55,+#%3&2;,/#$%0'($/470%@122&#$&.-H5&(,201+1,22,( $%'7&7 '( # 6@# $&.*12(, -&+,7 :-,+ -+&.(&2( -1.#2,$/&*+1:-,2(&+,22&+I.17 )*1+$50 ) &7+&?:5(30 *122&+ ) )//02;& )+&/0(20.8 J5#%&+ $/&7&5#.:2;,+ '(?+1:// %:2(1+@, %@122& ,// +,/(1+7&+,22&+8 K7-1+7.:2;51$/0+$ 1+?1,// $1. '( %122,2(0.%:23&-+L7,'(1+@,7-&2($1-2,72)5(&$/)6&22*)//&7/#$%&$H-H5&($51(/&-5$1..B/,1,2$/&%5,2(,228 M,70+$/&7& +,/(1+7&+,22&+ 1+ $> &7 )*+,-&.)//0+ /#$%0 *&-,?+1:$/ '( &7 $&.& $%&<, &0%,$/ -+) 6@# 0..,7?,% /0//0(0$/0 &5;&+,22&+8 N,+/,2(&+.:2; %@12#.:2;&+ # $&.-H5&(,20 *1-0+?+1:$/ 5#%&.51(/ >/5,/ 12 6B *&-& 2'%%+&+ $/&7&5#.:2;,+ %@122& *&5;,$/ B?+1://&+ (1(20. )+,28 O,22,( %1.0+ 6&7 -+&. &7 2= $=2 $&.-H5&($,2$ ) %'20+ '( 5#%&.& 61,++&?,+/,$/#2=30.)*1+$50.#/#$%053B$.:2;028 P,7 5'% +,/(1+7&+,22&+ 1+ *@&// /,5 '<,22&+ 0.+L ,%@L7 )*+,- *,2$ &0%2& )*+,-&.)//&+ /#$%0 $1. $%+,-&$/ &7.4+(0 51,/, ) 612$50 /#$%0,72&7&+,2$ $#7&$/ 5,72& )+&/0(,8 K0%,2@,/02;0.$,7-1+7,$51(&+$%:5;0+*42207&'((&(2+=2,22*0($02&+*)//0+21,/12;&1+0 >/(&2($<02%/&+#61$$&+,0.+L708

5 Efnisyfirlit Inngangur 4 Notagildi og skreyti"örf 5 Hinn viurkenndi líkami 6 Einhleypa stúlkan og kaldi raunveruleikinn 7 Húsfreyjan og hjákonan 11 Blómapils, breiar axlir og vald líkamans 15 Niurlag 18 Umræa 22 Heimildaskrá 23 Myndaskrá 24

6 Inngangur Líkaminn - hva vi borum, hvernig vi klæum okkur, "ær daglegu venjur sem snúa a líkamanum - milar menningu okkar 1 Susan R. Bordo Tíska er hluti af samfélaginu og snertir alla melimi "ess, hvort sem "eir taka eftir "ví eur ei. Tískustraumar móta ekki einungis fatnainn sem vi hyljum líkama okkar me heldur einnig hugmyndir okkar um líkamann. Hva er í tísku hverju sinni nær lengra en til fatnaar og fylgihluta, tískan segir til um hvaa líkamsform eru sam"ykkt og hvernig ákvenir líkamshlutar skulu líta út. Tískan sn#r bæi a körlum og konum en "ó er "a svo a líkamsmótunaráhrif tískunnar hafa í gegnum aldirnar miast meira vi tamningu kvenlíkamans en líkama karla. Aldrei fyrr hefur tískan veri jafn agengileg. Me tilkomu veftímarita og annarra vefmila er hægt a nálgast uppl#singar um n#justu tískustrauma í formi texta, mynda og myndbanda hvar og hvenær sem er. Agengi a n#justu tísku hefur a sama skapi aukist og endurspeglast í auknu úrvali í verslunum. Tíska hvers tíma hefur áhrif á og stjórnar klænai okkar. Fatnaur hefur áhrif á líkama okkar a "ví leiti a hann hylur nekt og gerir okkur "annig kleift a lifa og starfa í samfélagi sem sam"ykkir ekki nekt nema me vissum skilyrum. Me "etta í huga og í samhengi vi hinn mikla hraa tískunnar og tískuinaarins verur ekki hjá "ví komist a spyrja hvort áhrif tísku á líkamsímynd og -mótun kvenna hafi aukist í gegnum áratugina frá 1950 til dagsins í dag? Tískan birtist okkur í glans- og tískutímaritum, fjölmilum og augl#singum. $essar birtingarmyndir eru meira en heimildir um ríkjandi tísku hvers tíma "ar sem á síum tímaritanna og í augl#singum sjást einnig ríkjandi staalímyndir kynjanna sem endurspegla stöu "eirra í samfélaginu. Gengi verur út frá "ví í umfjölluninni hér á eftir a tímarit og fjölmilar séu greiningartæki "egar kemur a "ví a ráa í áhrif tísku á líkamsmótun kvenna. Hægt er í "ví samhengi a varpa fram "eirri spurningu hvort birtingarmynd kvenímyndarinnar sé breytileg milli áratuga og hver staalímynd vestrænnar konu af millistétt sé í dag samanbori vi fyrri tíma? Tengjast breyttar áherslur í tískuljósmyndun frá "ví um mija tuttugustu öldina og til loka hennar breyttri s#n samfélagsins á kvenlíkamann sem og s#n kvenna á eigin líkama? $ví verur ekki neita a staa kvenna, líkt og klænaur "eirra, hefur teki stakkaskiptum frá "ví um mibik tuttugustu aldar. Í "essu samhengi vaknar upp sú spurning hvort samband sé á milli ríkjandi tísku og stöu kvenna í samfélaginu og hvort s#n samfélagsins á konur og kvenlíkamann endurspeglist í klænai 1 Susan R Bordo, The body and the reproduction of femininity: a feminist appropriation of Foucault, í Gender/Body/Knowledge: Feminist Reconstruction of Being and Knowing, Alison M. Jaggar og Susan R. Bordo ritst#ru, Rutgers University Press, Bandaríkin, 1989, bls. 13. The body what we eat, how we dress, the daily rituals through which we attend to the body is a medium of culture. Q

7 "eirra? $essar hugmyndir eru allar liur í "ví a svara meginspurningunni um eiginleg áhrif tísku á líkamsímynd og líkamsmótun kvenna. Til "ess a svara "essum spurningum verur hér fari yfir sögu og framgang tískunnar frá miri tuttugustu öld og ljósi varpa á birtingarmynd kvenna í tískuljósmyndum og augl#singum. Upphaf kvenréttindabaráttu áttunda áratugarins verur skoa í tengslum vi "ær breytingar á stöu kvenna sem hreyfingin leiddi af sér og ennfremur verur fari yfir breyttar staalímyndir kvenna í gegnum árin og "ær settar í samhengi vi ríkjandi tísku. Afer myndlesturs verur beitt og stust vi kenningar kynjafræi. Myndlestur í kynjafræi felst í "ví a greina stöu kynjanna á ljósmyndum í fjölmilum og augl#singum út frá jafnrétti. Myndlestur á tískuljósmyndum af konum getur leitt í ljós hvort konan sé gerandi ea "olandi, hvort hún rái sér sjálf ea ekki, hvort hún sæki vald sitt í líkamann ea eigi ríkidæmi. Ennfremur verur gengi út frá "ví a tískan sé félagslegt afl sem mótar einstaklinginn fremur en a einstaklingurinn hafi áhrif á tískuna. Notagildi og skreyti"örf Tíska á rætur sínar a rekja allt aftur til 14. aldar, "egar fólk í hinum Vestræna heimi hætti a klæast snilausum víum kyrtlum sem "a reyri um sig, til a sk#la fyrir veri og vindum, og hóf a klæast sninum fatnai 2. Grunnurinn a "essum breytingum var lagur á miöldum me tilkomu skæra og hnappa, sem evrópskir krossfarar komu me frá Austurlöndum. Auveldara var a snía efni til, laga "a a líkamanum og hneppa í sta "ess a klæa yfir höfu ea vefja um líkamann 3. Klæskerain kom til sögunnar á "essum tíma. Franska ori tailleur, á ensku tailor, "#ir a skera til og snía, en ekki sauma sem vísar til "ess a sníagerin hefur "ótt mikilvægasta og ábyrgarmesta ferli innan fatagerarinnar 4. Fatnaur fólks hóf nú, líkt og hann gerir í dag, a endurspegla samfélagi, s#na stéttarstöu og láta í ljós skoanir og gildismat 5. Upphaflega átti ori tíska jafnt vi um fatna karla og kvenna. Lengi vel, ea allt fram á 18. öld var klænaur karlmanna oft skrautlegri en kvenfatnaur 6. Á okkar tímum miast tíska "ó meira vi konur og "á kröfu samfélagsins um a "ær skreyti sig og fegri. Um aldamótin 1900 uru miklar breytingar á stöu kvenna sem og klænai "eirra 7. Me aukinni "átttöku kvenna á vinnumarkanum tók fatnaur "eirra smám saman a vera "ægilegri og íburarminni. Buxnanotkun hélst í hendur vi sjálfstæisbaráttu kvenna á "essum tíma. Á árdögum 2 Elizabeth Ewing og Alice Mackrell, History of 20th century fashion, 4. útgáfa, B T Batsford, London, 2005, bls Ásdís Jóelsdóttir, Tíska aldanna: fatnaur og textíll, byggingar,húsgögn og myndlist, Mál og menning, Reykjavík. 2005, bls Sama rit, bls Sama rit, bls Elizabeth Ewing og Alice Mackrell, History of 20th century fashion, bls Ásdís Jóelsdóttir, Tíska aldanna, bls E

8 20. aldar voru konur "ó fyrstar a víkja í atvinnuleysissveiflum vinnumarkaarins en slíkt ástand hafi mikil áhrif á ríkjandi tískustrauma. $egar næga vinnu var a fá var klænaur kvenna einfaldur og léttur og hæfi "eim störfum sem "ær sinnu. Me auknu atvinnuleysi vék hins vegar einfaldleikinn fyrir íburi og skrauti sem minnti um margt á kvenímynd fyrri alda. $etta s#nir a tíska endurspeglar "róun og átök í samfélaginu og fyrirbæri eins og hagsveiflur hafa áhrif á ríkjandi útlit og tilgang tískunnar 8. Í dag er "a svo a hástéttin ea aallinn ráa ekki lengur straumum og stefnum tískunnar 9. Hönnuir, tímarit og dægurmenning hvers tíma hafa áhrif á hva er í tísku hverju sinni. Tíska er, í sinni einföldustu mynd, sá stíll sem er á n#justu og vinsælustu framleisluvörum hvers tíma, hvort sem er í fatnai, húsgagnager ea byggingarlist 10. Tíska er síbreytileg endurspeglun á "ví hver vi erum og á hvaa tímum vi lifum. Fatnaur s#nir forgangsröun okkar og áherslur, frjálslyndi ea íhaldssemi, uppfyllir a vissu marki einfaldar ea flóknar "arfir og sendir mevita ea ómevita skilabo um okkur út í samfélagi 11. Hinn viurkenndi líkami Innan hins Vestræna, invædda heims hafa ori miklar breytingar á áliti samfélagsins um hva telst fallegt, elilegt og heilbrigt "egar kemur a útliti. $essar breytingar snúa fremur a konum en körlum og eru mótunaráhrif samfélagsins meiri "egar kemur a kven"jóinni 12. Allt frá miöldum var "r#stinn kvenlíkaminn tilbeinn og var "a ekki fyrr en vi upphaf "rija áratugar 20. aldar, eftir fyrri heimsstyrjöldina, a grannur líkamsvöxtur komst í tísku meal kvenna 13. Á "essum tíma tóku a birtast ljósmyndir af fyrirsætum í tískublöum en áur höfu myndirnar af tískufatnai hvers tíma veri handteiknaar. Tískublöin uru leiandi afl innan tískuheimsins og drógu upp mynd af "ví hvernig konur áttu a líta út ea hvernig "ær átti a dreyma um a líta út. $essi glansmynd í tímaritum krafist oftar en ekki mikillar líkamsmótunar, "ar sem form hvers tíma voru hönnu út frá einni ákveinni líkamsbyggingu ea líkamsmynd og "ær konur sem ekki voru vaxnar samkvæmt henni uru a breyta líkömum sínum til a falla betur a tísku tíarandans 14. Allan "rija áratug 20. aldarinnar var sú líkamsbygging sem best féll a tísku tímabilsins, stráksleg og laus vi allar mjúkar línur. Mi- og yfirstéttar konur reyru niur brjóst sín me ahaldsflíkum, 8 Sama rit, bls Elizabeth Ewing og Alice Mackrell, History of 20th century fashion, bls Ásdís Jóelsdóttir, Tíska aldanna, bls Georgia O Hara Callan, The Tames and Hudson dictionary of fashion and fashion designers, 3. útgáfa, Thames and Hudson Ltd., London, 1998, bls Sarah Grogan, Body Image: understanding body dissatisfaction in men, women and children, 2. útgáfa, Routledge, East Sussex, 2008, bls Sama rit, bls Sama rit, bls. 17. R

9 stunduu stífar æfingar og boruu líti sem ekkert til a mæta "eim kröfum sem tíska áratugarins setti "eim 15. Líkamsímynd er sú mynd sem einstaklingur hefur af eigin líkama og "ær ályktanir sem tengjast "essari mynd eru dregnar af sjálfsskoun jafn sem almenningsáliti 16. Líkamsímynd er "ó ekki bara tengd útliti heldur einnig "ví hvar og hvernig einstaklingurinn stasetur sig innan samfélagsins. Hvaa hópum hann tilheyrir og hverjar skoanir hans eru, tengist "ví hvernig einstaklingurinn sér sjálfan sig og líkama sinn 17. Hin mikla áhersla á ytra útlit nær lengra aftur í tíma en oft er gert rá fyrir í umfjöllun um líkamsímynd. Í gegnum aldirnar hafa sérstaklega konur, láti margt yfir sig ganga til a móta líkama sína a skounum samfélagsins um hva telst fallegt hverju sinni, til dæmis me "ví a reyra fætur sína ea barm og mitti. $essi mótun og vilji kvenna til a breyta sér og líkömum sínum er nátengd hugmyndum Vestrænna samfélaga um hina jákvæu og góu eiginleika: sjálfstjórn, glæsileika, félagslega hæfni og æsku 18. Hvaa líkamlega útlit telst vera fallegt ea hva samfélagi sam"ykkir sem fallegt breytist ört og virist vera óagengilegra me hverju ári 19. Aferirnar sem konur nota til a móta líkama sinn a ákveinni líkamsímynd eru ornar mun stórtækari en áur, ahaldsfatnaur gerir sitt gagn aeins upp a ákvenu marki og eftir "a taka vi breytingar á matarræi, líkamsrækt og "jálfun og loks l#taagerir. Hugmyndir samfélagsins um líkamann tengjast nái viurkenndum formum fatnaar "ar sem a líkaminn sést nær aldrei nakinn, nema vi vissar astæur, og fatnaur er alltaf gerur fyrir líkamann. Manneskjan stendur alltaf frammi fyrir "eim hömlum sem samfélagi setur hverju sinni um hva má og hva má ekki og er hinn klæddi líkami engin undantekning. Tíska og tískuinaurinn eru ríkjandi öfl "egar kemur a "ví a ákvea hva er leyfilegt hverju sinni, bæi me tilliti til fatnaar og útlits 20.Tískuljósmyndun í fjölmilum "jónar "eim tilgangi a birta "essa viurkenndu mynd sem konum er sían gert a móta sig samkvæmt, vilji "ær tilheyra "eim heimi sem tískan skapar. Einhleypa stúlkan og kaldi raunveruleikinn Tískutímarit voru upphaflega fyrsti fjölmiillinn sem birti myndir af konum fyrir konur. Áur hafi "a frekar "ekkst a sambærilegar myndir birtust í karlablöum en til er kenning sem felur einmitt í 15 Sama rit, bls Merriam Webster: Dictionary and thesaurus, sótt 10. nóvember 2011, 17 Mary Lynn Damhorst, Kimberly A. Miller og Susan O. Michelman, The meanings of dress, 3. útgáfa, Fairchild Publications, Inc, New York, 2001, bls Sarah Grogan, Body Image, bls Mary Lynn Damhorst, Kimberly A. Miller og Susan O. Michelman, The meanings of dress, bls Joanne Entwistle og Elizabeth Wilson, Body dressing, Berg, Oxford, 2001, bls S

10 sér a karlar horfi en á konur sé horft. Afturhvarf til "essa karllæga sjónarhorns er ríkjandi í augl#singum í dag, hvort sem er í tímaritum ætluum konum ea körlum. Konur skilgreina sig út frá s#n karla á "ær 21. Á sjöunda áratugnum tók tíska kvenna miklum stakkaskiptum. Hin mjög svo kvenlegu form sjötta ártugarins véku fyrir barnslegri vexti. Líkaminn, sem á fyrri áratugi hafi veri taminn me fatnai var nú stjórna me líkamsrækt og matarræi. Tíarandinn einkenndist af tæknin#jungum, sem margar hverjar sneru a fatager og fjöldaframleiddur gæafatnaur tók vi af klæskerasaumuum fatnai sjötta áratugarins. Ritstjórar tískutímarita leituu a n#ju og öruvísi andliti til a s#na "essar breytingar og áherslan á hi stelpulega og barnslega útlit jarai næstum vi pervertisma 22. Breska fyrirsætan Twiggy var áberandi á síum tískutímarita á fyrri hluta sjöunda Mynd 1. Einhleypa stúlkan. Jean Shrimpton í bandaríska Vogue ári Ljósmynd Richard Avedon. áratugarins og var hún "ekkt fyrir sitt óvenju granna vaxtarlag og strákslegt útlit. Ferill Twiggy var "ó ekki jafn langlífur og annarrar breskrar fyrirsætu a nafni Jean Shrimpton. Útlit Shrimpton var á sínum tíma og er enn í dag tali s#na mjög greinilega "ær áherslur sem voru í tísku á sjöunda áratugnum. Shrimpton var holdgervingur æskunnar og útlit hennar var "ess elis a konur af öllum stéttum áttu auvelt me a líkja eftir "ví 23. Kona sjöunda áratugarins átti a vera frjáls og fjárhagslega sjálfstæ og birtingarmynd hennar var einhleypa stúlkan, á ensku The single girl. 21 Gunnar Hersveinn, Staa konunnar í augl#singum í Mæna: grafísk hönnun á Íslandi, Hönnunar- og arkitektúrdeild Listaháskóla Íslands, Reykjavík, 2011, bls Joanne Entwistle og Elizabeth Wilson. Body dressing, bls Sama rit, bls T

11 Me sinn grannvaxna og barnslega líkama og "a a markmii a vera glæsileg og dá af karlmönnum en jafnframt félags- og fjárhagslega sjálfstæ breytti einhleypa stúlkan skilningi samfélagsins á "ví hva var kvenlegt 24. Tískuljósmyndir sjöunda áratugarins s#ndu fyrirsæturnar á hreyfingu, a framkvæma eitthva og oftar en ekki var svi ljósmyndarinnar utan dyra 25. $etta var mikil breyting frá svisettri, innan dyra ljósmyndun fyrri áratuga og má segja a hin n#ja kvenímynd komi sk#rt fram í "essum visnúning. Staur konunnar á "essum tíma var ekki lengur innan veggja heimilisins heldur úti í samfélaginu og frelsi hennar til athafna var a aukast. Getnaarvarnarpillan kom í fyrsta skipti á marka ári 1960 en tilkoma hennar var skref í áttina a frelsi kvenna til a ráa yfir eigin líkama 26. Grunnurinn a háværri kvenréttindabaráttu áttunda áratugarins var lagur á "essum tíma 27. Nefna má Jean Shrimpton einnig í "essu samhengi en ferill hennar var a öllu leiti ólíkur ferli fyrirsæta á linum áratugum 20. aldarinnar. Nafn hennar var "ekkt meal almennings, ólíkt "ví sem tíkast hafi áur og fyrirsætustörfin skiluu henni miklum tekjum sem geru hana sjálfstæa og óháa fyrir viki 28. Einhleypa stúlkan, bæi í fjölmilum og í samfélaginu og hvort sem hún var gift ea ekki, var skilgreind út frá "ví hva hún geri ea starfai vi en ekki hverjum hún tilheyri 29. Granni líkami sjöunda áratugarins hélt velli í tískuljósmyndun og fjölmilum næstu tvo áratugi. Í kringum 1980 var "ó lög áhersla á a líkaminn væri ekki eingöngu grannur heldur líka vel mótaur. Upphandleggs- og lærvövar kvenna áttu a s#nast "jálfair, en "ó ekki of áberandi 30. Á síasta áratug 20. aldar hvarf "essi mynd hreystis af síum tískutímaritanna og hinn óhugnanlega granni líkami, sem líktist einna helst líkama langt leidds eiturlyfjanotanda, var allsráandi. Fyrirsæturnar á s#ningarpöllunum voru dökk málaar um augu, me bláleitar varir og matt hár sem jók enn frekar á líkindi "eirra vi notendur heróíns. Hefur tíska "essa áratugar, ea stíll, hefur gengi undir nafninu heroin chic á ensku 31. Sú fyrirsæta sem var hva mest áberandi á tíunda áratugnum var Kate Moss, en ferill hennar hófst á "essum tíma. Hi óelilega granna vaxtarlag Moss var "a sem greindi hana einna helst frá ofurfyrirsætum níunda áratugarins en a öllu öru leiti var hún fremur venjuleg í útliti Stella Bruzzi og Pamela Church Gibson, Fashion Cultures: theories, explorations and analysis, 2. útgáfa, Routledge, New York, 2005, bls Sama rit, bls David Allyn, Make love, not war: the sexual revolution, an unfetted history, Routledge, New York, 2001, bls Stella Bruzzi og Pamela Church Gibson, Fashion Cultures, bls Joanne Entwistle og Elizabeth Wilson, Body dressing, bls Stella Bruzzi og Pamela Church Gibson, Fashion Cultures, bls Sarah Grogan, Body Image, bls Sama rit, bls Sama rit, bls. 24. D

12 Eins og fram hefur komi "jónar tískuljósmyndun ekki einungis "eim tilgangi a s#na tísku hvers tímabils heldur túlkar hún einnig samfélagi og tíarandann. Tíska og tískuljósmyndun hefur "ó ævinlega leitast vi a mála glansmynd af raunveruleikanum ea skapa heim sem fram á tíunda áratuginn einkenndist af glæsileika og fegur 33. Um mijan tíunda áratuginn tók a örla á "örf fyrir a s#na heiminn eins og hann raunverulega var og glansmyndin vék fyrir kaldri og raunsærri mynd af samfélaginu. $etta vihorf birtist í tísku a "ví leiti a fatahönnuir hófu a sækja innblástur í götutísku samtímans og rifinn fatnaur ea flíkur sem litu oft út fyrir a vera illa gerar sáust á s#ningarpöllunum og í tímaritum. Áhrifa frá pönk hreyfingu áttunda áratugarins gætti í tísku sem Mynd 2. Heroin chic. Kate Moss í íbú sinni ári Ljósmynd Corinne Day og á örum svium lista og hönnunar, til var n# stefna sem gekk undir nafninu grunge á ensku og á rætur sínar a mörgu leiti a rekja til bandarísku hljómsveitarinnar Nirvana og söngvara hennar Kurt Cobain 34. Tíarandinn einkenndist af naumhyggju (mínímalisma) og mynd tískunnar var grá, "reytu- og "unglyndisleg. Raunsæi í tískuljósmyndun í kringum mijan tíunda áratuginn birtist í hráum myndum sem oftar en ekki voru örlíti hreyfar ea á einhvern hátt ófullkomnar 35. Líkt og me ljósmyndir sjöunda áratugarins var myndefni hversdagsleikinn; kona ea öllu heldur stelpa í umhverfi sem 33 Stella Bruzzi og Pamela Church Gibson, Fashion Cultures, bls Ásdís Jóelsdóttir, Tíska aldanna, bls Stella Bruzzi og Pamela Church Gibson, Fashion Cultures, bls CF

13 ekki var sérstaklega búi til fyrir myndatökuna. Munurinn á tískuljósmyndum "essara tveggja áratuga er "ó meiri "ar sem hin frjálsa, grannvaxna, einhleypa stúlka var nú orin fjötru í einhvers konar fíkn og vaxtarlag hennar var ekki lengur tali barnslegt heldur bera merki um vannæringu. Breski ljósmyndarinn Corinne Day, sem var meal annars fræg á tíunda áratugnum fyrir a ljósmynda Kate Moss, hefur haldi hlífiskyldi yfir "essum stíl ljósmyndunnar og sagt hann hreinskilinn og raunsæjan, tilraun til a brjótast undan hefbundinni birtingarmynd óraunsærrar fegurar á síum tískutímaritanna 36. Vi samanbur á tísku og tískuljósmyndum frá sjöunda og níunda áratugnum sjást nokkur sameiginleg atrii. Áhersla á barnslegan og grannan líkama, lausan vi ávalar og kvenlegar línur ríkti á báum tímum. Á sjöunda áratugnum var hinn tálgai líkami á vissan hátt afleiing af n#tilkominni táningamenningu og æskud#rkun og leiin til a nálgast hann var me hreyfingu og hollu matarræi. Hi sama var ekki uppi á teningnum tuttugu árum síar en "á virtist hinn granni líkami frekar vannærur en hraustur og formaur. Aukin eiturlyfjanotkun ungs fólks á "essum tíma hafi áhrif og leiin a rétta útlitinu var svelti frekar en heilbrig hreyfing. Fatnaur "essara tveggja áratuga var sniinn fyrir granna líkama, formin voru bein og minimalísk líkt og líkamarnir sem "au áttu a hylja. Áhrif tísku á líkamsmótun kvenna voru ótvíræ á "essum tíma "ar sem a fatnaurinn geri bara rá fyrir einni, ákveinni líkamsger. Tískuljósmyndir áratuganna tveggja einkennast af n#rri s#n á heiminn og samfélagi. Hreyfingin í ljósmyndum sjöunda áratugarins ber "ess merki a samfélagi hafi breyst og staa konunnar einnig. Tískuljósmyndir níunda áratugarins endurspegluu einnig samfélagslegar breytingar en "ó á kaldari og neikvæari hátt. Á árunum í kringum og upp úr 1960 styrktist staa konunnar innan samfélagsins og einkenndist hún, í fyrsta sinn, af sjálfstæi og krafti sem skilar sér inn í tískuljósmyndir tímabilsins. Tuttugu árum síar stóu konur enn jafnar karlmönnum á flestum svium "jófélagsins en birtingarmynd "eirra í tískuljósmyndum bar "ess "ó ekki merki. $essi veika, brothætta og vannæra mynd getur ekki talist anna en mótsögn vi "á sterku stöu sem konur höfu skapa sér á "essum tíma. Húsfreyjan og hjákonan Hugmyndir Vestrænna samfélaga um kyngervi og kynhlutverk kvenna hafa veri margar en ævinlega hafa "ær endurspeglast í ríkjandi tísku hvers tíma. Kyn vísar til líffræilegs kyns en kyngervi er nota um "á menningarbundnu merkingu sem samfélagi leggur í hi líffræilega kyn, hva er karlmannlegt og hva er kvenlegt 37. Hvert samfélag hefur ákvenar væntingar um hva "a 36 Rebecca Arnold, Fashion, Desire and Anxiety: Image and Morality in the 20th Century, I.B. Tauris and Co. Ltd., London, 2001, bls $orgerur $orvaldsdóttir, Er í alvöru til eitthva sem heitir eli, hjá mannfólki og sem munur á milli kynjanna?, CC

14 felur í sér a vera karl ea kona, um skyldur kynjanna, útlit "eirra og hegun. Sú hegun sem samfélagi hefur sam"ykkt fyrir kynin lærist me "ögulli félagsmótun og eiga fjölmilar stóran "átt í henni 38. Fjölmilar, og "á einkum augl#singar móta hugmyndir samfélagsins um hva "a er a vera karl ea kona. $ar sem augl#singar eru hannaar me "a a markmii a ná til fjöldans er hættan oft sú a almenningur taki a líta á "ær kynímyndir sem "ar birtast sem stalaar myndir karla og kvenna 39. Á "ennan hátt vera staalímyndir til en "ær eru sameiginleg félagsleg s#n á ákveinn hóp og melimi hans. $essi s#n felur í sér grófar stahæfingar sem oft eru ekki á rökum reistar. Mynd 3. Augl#sing fyrir Maidenform brjóstahaldara frá 6. áratugnum. Á áttunda áratug tuttugustu aldarinnar, í tengslum vi Kvenfrelsishreyfinguna, voru í fyrsta sinn gerar rannsóknir í "ví hvernig konur og hin kvenlega ímynd birtist í tímaritum. $essar fyrstu rannsóknir tóku á bandarískum tímaritum frá árunum 1958, 1970 og 1972 og s#ndu a "au hlutverk sem konur fengu "ar úthluta voru nær eingöngu hlutverk móurinnar, húsmóurinnar ea hjákonunnar 40. Í tímaritunum frá sjötta áratugnum voru konur einna helst s#ndar sem húsmæur og á vissan hátt sem nokkurs konar skraut. Kemur "etta kyngervi heim og saman vi ríkjandi tísku áratugarins og tíarandann en á "essum fyrsta áratug eftir seinni heimsstyrjöldina var staa Vísindavefurinn, 3. nóvember 2000, sótt 18. desember 2011, 38 Mary Lynn Damhorst, Kimberly A. Miller og Susan O. Michelman, The meanings of dress, bls Katharina Linder, Images of Women in General Interest and Fashion Magazines from 1955 to 2002, í Sex Roles, vol. 51, no. 7/8, október 2004, bls Sama rit, bls 410. CU

15 konunnar ófrávíkjanlega innan veggja heimilisins, a ala upp börnin sem seinna kæmu til me a erfa landi. Fatnaur kvenna á "essum tíma bar "ess merki a "átttaka "eirra úti á vinnumarkanum var í lágmarki en umfangsmikil pils, stífur ahaldsundirfatnaur og flóknar hárgreislur einkenndu tísku "essa tíma. Tískan og kvenímynd sjötta áratugarins var á margan hátt afturhvarf til gamalla Mynd 4. Peysustúlkan. Leikkonan Jane Russel. gilda og tíma "egar konur lifu vernduu lífi, fjarri öllum "eim átökum sem áttu sér sta utan heimilisins 41. $essi gömlu gildi fólu "a einnig í sér a klænaur konunnar átti a s#na velmegun eiginmannsins og sú stareynd a konan átti sér ekki starfsframa utan veggja heimilisins #tti enn frekar undir "etta ríkidæmi 42. Kvenlegar línur höfu í langan tíma ekki veri eins #ktar og "ær uru á sjötta áratugnum. Franski fatahönnuurinn Christian Dior hefur veri talinn upphafsmaur "essa n#ja útlits, á ensku new look, eins og "a var kalla á sínum tíma. Hin n#ja tíska einkenndist af grönnu mitti, mjúkum öxlum, breium mjömum og fylltum, oddlaga barmi 43. Sérstakir brjóstahaldarar komu til sögunnar sem mótuu "ennan n#ja barm, "eir voru stífir me hringlaga útsaumi sem bjó til hinn mjóa odd fremst á brjóstinu sem var "a sem konur sóttust eftir. $r#stnar leikkonur í Hollywood á "essum tíma voru holdgervingar "essarar tísku og voru "ær kallaar peysustúlkur, á ensku sweater girls, "ar sem a "ær klæddust alla jafna "röngum peysum sem juku enn frekar á m#kt og stær barmsins. Leikkonan Jane Russel var "ar fremst meal jafningja. Línurnar sem "essir brjóstahaldarar mótuu voru eins ónáttúrulegar og hinn reyri barmur "rija 41 Elizabeth Ewing og Alice Mackrell, History of 20th century fashion, bls Ásdís Jóelsdóttir, Tíska aldanna, bls Sama rit, bls CV

16 áratugarins hafi veri 44. Konur og ungar stúlkur hvarvetna tróu í brjóstahaldarana, ef "eim fannst a náttúran hefi ekki veri "eim nægilega gjöful og vírarnir og "röngu hl#rarnir lyftu barminum upp í n#jar hæir 45. $essi gífurlega brenglun á kvenlíkamanum var "ó sú síasta sem tískan sjálf og fatnaurinn bar ábyrg á á tuttugustu öldinni en frá upphafi sjöunda áratugarins einkenndist líkamsmótun kvenna meira af líkamsrækt og st#ru matarræi en fatnai. Mynd 5. Kyntákn. Madonna á tónleikum í júní Ári 1988 var önnur rannsókn framkvæmd sem bar saman birtingarmyndir kvenímyndar í tímaritum frá 1983 og sjötta og áttunda áratugnum 46. Sú rannsókn leiddi í ljós a kyngervi kvenna var nú s#nt á mun breiari máta en á fyrri áratugum og konur voru nú, í auknu mæli, s#ndar í athöfnum utan heimilisins. Staa kvenna á "essum tíma var breytt frá "ví sem áur var og gengdu margar "eirra "#ingarmiklum hlutverkum á vinnumarkai. $rátt fyrir auki jafnvægi í birtingarmyndum kynjanna á vissum svium var ójafnvægi "eirra "ó meira á örum en á sama tíma var mikil aukning á myndum sem s#ndu konur á sterkan, kynferislegan hátt. Kventíska níunda áratugarins einkenndist af n#jum vinnuklænai, sem líkti á margan hátt eftir fatnai karlmanna en á sama tíma komu fram n#jar tískufyrirmyndir á bor vi Madonnu sem var "ekkt sem kyntákn me áberandi, naki og #kt líkamsform. Megrun og líkamsrækt var leiin til a ölast hi n#ja útlit. Hin n#ja kven- og fegurarímynd var konan sem afneitar ekki sínum kvenlegu línum 44 Elizabeth Ewing og Alice Mackrell, History of 20th century fashion, bls Sama rit, bls Katharina Linder, Images of Women in General Interest and Fashion Magazines from 1955 to 2002, bls CQ

17 heldur notar "ær mevita sér til framdráttar í atvinnulífinu 47. Hjákonan ea kyntákni var á "essum tíma ein af mest áberandi birtingarmyndum kvenímyndar í tímaritum og örum fjölmilum. Ein af n#legri rannsóknum á birtingarmyndum kvenímyndarinnar í augl#singum var framkvæmd ári 2004 og nái hún yfir rúmlega fimmtíu ára tímabil í útgáfu tímaritanna Vogue og Time. Segja má a "essi rannsókn hafi dregi upp nokku raunsæja mynd af táknmynd kvenleika og kvenlegra gilda bæi á linum áratugum og hvernig hún birtist í fjölmilum í dag. Í niurstöum rannsóknarinnar er "a teki fram a "ær kvenímyndir sem birtast einna helst á síum tískutímarita hafa áhrif, og "á einkum neikvæ, á "a hvernig samfélagi lítur á konur a "a hvernig konur sjálfar skilgreina sig innan samfélagsins. Í "essum niurstöum kemur einnig fram a staalímyndir kvenna hafa líti sem ekkert breyst á rúmlega hálfri öld og konan í hlutverki móur, húsmóur ea hjákonu er enn mjög áberandi "rátt fyrir breytta stöu kvenna, til dæmis á vinnumarkanum, frá áttunda áratugnum 48. Sú kvenímynd sem birtist í augl#singum í dag virist "ví ekki vera í neinu samhengi vi árangur kvenna í baráttunni fyrir auknu jafnrétti og eykur "essi mynd í raun aftur á ójafnvægi kynjanna. Blómapils, breiar axlir og vald líkamans Femínismi er hugmyndafræi sem miast vi a hafa áhrif á og breyta "eim ójöfnu valdahlutföllum milli karla og kvenna sem fyrirfinnast nær alls staar í samfélaginu 49. Hugmyndafræin hefur veri og er túlku á mismundandi máta hjá ólíkum femínistahópum en í grunninn eru "ó markmi "eirra allra a jafna út launamun kynjanna, tryggja jafnt agengi a menntun og störfum sem og rétt kvenna til a ráa yfir eigin líkama, hvort heldur sem er í formi agengi a getnaarvörnum ea réttar til fóstureyinga. Um og upp úr 1850 var femínistahreyfingin a skipulögu afli í samfélaginu bæi í norur Ameríku og í Evrópu og hefur "essi tími tali marka upphaf fyrstu bylgju femínisma 50. Hin upphaflegu baráttumál voru kosningaréttur kvenna sem og réttur til menntunnar og starfsframa utan heimilisins 51. Önnur bylgja femínisma kom fram undir lok sjöunda áratugar tuttugustu aldarinnar og nái hámarki á áttunda áratugnum. $a sem einkenndi hreyfinguna og hugmyndafræina á "essum tíma var hugmyndin um a hi persónulega væri pólitískt, á ensku the personal is political 52. Gremja yfir "eirri einangrun sem konum fannst "ær "rífast í inni á heimilunum var kveikjan a "essari hugmynd og konurnar sem a henni stóu litu á skyldur 47 Ásdís Jóelsdóttir, Tíska aldanna, bls Katharina Linder, Images of Women in General Interest and Fashion Magazines from 1955 to 2002, bls Joanne Hollows, Feminism,femininity and popular culture, Manchester University Press, Manchester, 2000, bls Marlene LeGates, In their time: a history of feminism in Western society, Routledge, New York, 2001, bls Sama rit, bls Sama rit, bls. 4. CE

18 sínar inni á heimilinu og vi fjölskylduna sem einn helsta áhrifa"áttinn í kúgun "eirra innan samfélagsins. Önnur kveikja a "essari hreyfingu er talin vera bók Simone de Beauvoir Hitt kyni, Le deuxiéme sex á frummálinu, frá árinu Simone de Beauvoir var franskur rithöfundur, heimspekingur og femínisti og fjallar Hitt kyni um leit hennar a svarinu vi spurningunni: Hva er kona? 53. Leitin miast vi a skilgreina orsakir kúgunnar kvenna í gegnum aldirnar og finna á sama tíma leiina í átt a jafnrétti kynjanna. Kenningar de Beauvoir ganga út frá "ví a konur fæist ekki konur heldur veri "a me asto ea sökum samfélagsins og séu ævinlega skilgreindar sem andstæa karla og ímyndar karlmennsku. Hugmyndir de Beauvoir um hva "a er a vera kona kviknuu "egar hún sjálf tók a leia hugann a "ví hvernig hún upplifi sig sem konu og hvernig uppeldi hennar og barnæska hefu móta hana, skoanir hennar og s#n hennar á sjálfa sig og arar konur innan samfélagsins 54. Í gegnum tíina hafa margir femínistar liti á tísku og fegrunarikanir sem öfl sem #ta undir kúgun kvenna og hafa lagt áherslu á hversu skalegir "essir "ættir geta veri í mótun ungra stúlkna 55. Frelsun kvenna átti a felast í "ví a brjótast undan hinum stífa ramma tilbúins kvenleika sem tískuinaurinn var a mörgu leiti ábyrgur fyrir. Ennfremur héldu femínistar sjöunda og áttunda áratugarins "ví fram a samfélagi #tti undir "essa mótun me "ví a tengja gömul kvenleg gildi svo sem hlutleysi, undirgefni og hl#ni vi tamningu líkamans og ytra útlit 56. Kvenfrelsishreyfing áttunda áratugarins og hugmyndir femínista á "eim tíma snerust í grunninn um a brjótast undan "eim höftum sem legi höfu á konum á fyrri tímum. Fatnaur og ytra útlit voru "ar á engan hátt undanskilin. Tískan sem tengd hefur veri vi "ennan tíma og "á sérstaklega tíska "eirra kvenna sem tengdust femínistahreyfingunni var andsvar vi hinum stuttu míni-pilsum og stutta hári sjöunda áratugarins og "ví stífa og næstum vélræna útliti sem "á ríkti. Femínistar "ekktust á síum pilsum og síu hári og snyrtivörur voru snigengnar nær algörlega. $etta útlit sem konur hreyfingarinnar töldu gersneytt af hömlum tískuinaarins endai sem ríkjandi tíska vi lok áratugarins "egar konur af öllum stéttum tóku a klæast síum kjólum me blómamynstri, útvíum buxum og heimaprjónuum peysum 57. $a sem einna helst geri "a a verkum a femínistar áttunda áratugarins skáru sig úr fjöldanum hva klæabur varar er a líkt og á fyrri áratugum voru arir tískustraumar einnig áberandi. Áttundi áratugurinn hefur ekki bara veri kenndur vi blómapils og kvenréttindi heldur einnig vi diskó, skemmtistaamenningu og glamúr. Diskóklænaurinn var algjör andstæa andtískunnar, á ensku anti-fashion, sem 53 Tom Grimwood, Re-reading The Second Sex Simone de Beauvoir, í British Journal for the History of Philosophy, vol. 16, no. 1, Routledge, 2008, bls Mary Ann Caws, The Sense of a Life: Re-assessing Simone de Beauvoir, í Women: A cultural review, vol. 21, no. 2, Taylor and Francis, 2010, bls Sama rit, bls Sama rit, bls Elizabeth Wilson, Adorned in Dreams: Fashion and Modernity, I.B. Tauris and Co. Ltd., London, 2005, bls 240. CR

19 einkenndist af afturhvarfi til náttúrunnar og var undir sterkum "jólegum áhrifum. Stuttbuxur, samfestingar og stutt pils úr teygjanlegum, glansandi gerviefnum sem hentuu vel fyrir átökin á dansgólfinu einkenndu "essa tísku 58. Bert hold var áberandi hjá "eim sem fylgdu tísku skemmtistaanna en frjálsar ástir og tilkoma pillunnar á sjöunda áratugnum höfu enn mikil áhrif á breytt vihorf til kynlífs og nektar. Á áttunda áratugnum var í raun enginn einn stíll ea ein tíska Mynd 6. Valdaklænaur 9. áratugarins. Augl#sing frá Giorgio Armani. meira áberandi en önnur. Allt var leyfilegt og tískustraumarnir komu og fóru mun hraar en áur. Staa konunnar í samfélaginu var a breytast á "essum tíma og má a mörgu leiti segja a "a hafi veri ástæa "essa tveggja ólíku strauma í klænai "eirra á áratugnum. Diskótískan geri út á líkamann og kyn"okka en andtískan, ea hippatískan, snerist um einstaklinginn og persónulega nálgun hans á tísku og útlit sem a mörgu leiti kemur heim og saman vi tilraun femínista til a brjótast undan oki samfélagsins og hugmynda "ess um kvenleika. Barátta áttunda áratugarins skilai sér í mikilli útrás kvenna á vinnumarkainn vi upphaf "ess níunda. Á "essum tíma var til n# tegund af konu, framakonan og "essari n#ju kvenímynd fylgdi n#r klænaur. Breiar axlir voru eitt af einkennum "essa n#ja klænaar en axlarpúar breikkuu kvenformi og #ttu undir karllæg einkenni velgengni 59. Fatnaurinn sem einkenndi 58 Georgia O Hara Callan, The Tames and Hudson dictionary of fashion and fashion designers, bls Elizabeth Ewing og Alice Mackrell, History of 20th century fashion, bls CS

20 klæabur framakvenna níunda áratugarins dró á margan hátt úr kvenlegum einkennum og í tískuumfjöllun er tala um valdaklæna, á ensku power dressing. Valdaklænaurinn veitti hinni vinnandi konu lei til a s#na velgengni sína og á sama tíma lei til a móta n#tt kvenlegt sjálf. Hugmyndin um a klæa sig í átt a velgengni gekk út á "a a konur tækju a líta á klæabur sinn sem lei til a klífa metorastigann úti á vinnumarkanum 60. Konur unnu ekki lengur saman a jafnrétti heldur börust "ær innbyris fyrir völdum og frama, klæddar drögtum sem földu nær allar kvenlegar línur 61. Svo virist sem til "ess a geta stai jafnfætis karlmönnum hafi konur "urft a tileinka sér klæna "eirra og háttalag og hverfa frá fyrri hugmyndum um kvenleika og kvenleg gildi. Vi lok fyrri heimsstyrjaldarinnar tóku konur vísvegar um heim a fá kosningarétt. Fyrsta bylgja femínisma áorkai "ví og "a var svo hlutverk annarrar kynslóar baráttukvenna a koma konum áleiis a jöfnum rétti til menntunnar og atvinnu. Femínistahreyfingin hefur nú teki á sig n#tt form og er í dag skipt upp í ólíka áhersluhópa. $rija bylgja femínisma leggur áherslu á jafnrétti á forsendum mismunar 62. Hreyfingin, sem kom fram á tíunda áratug tuttugustu aldarinnar, byggir ofan á kenningar "eirra sem komu a annarri bylgju femínisma á áttunda áratugnum ólíkt póstmódernískri hreyfingu femínisma sem leggur áherslu á a hrekja "essar sömu kenningar 63. Ádeila femínista á tísku og tískuinainn er enn til staar og ef eitthva er enn háværari en fyrr. Gagnr#nin hugsun femínisma er nausynlegt mótvægi gegn sívaxandi ágangi tískunnar. Niurlag Samfélagi skapar tískuna, tískan skapar fötin og fötin skapa manninn. Maurinn "arfnast fatnaar til a geta talist virkur melimur í "ví vestræna samfélagi sem vi lifum í. Fatnaur hefur "ó ekki alltaf "ann tilgang a hylja eingöngu nekt okkar og sk#la fyrir veri og vindum. Fegurarmat hverrar kynslóar og tíarandi samfélagsins skapa tískuna sem stjórnar "ví svo á vissan hátt hverju vi klæumst. $ví er ekki svo hátta a vi ráum "ví algjörlega hvaa flíkur vi berum hverju sinni "ar sem a úrvali í verslununum er fyrirfram vali fyrir okkur. Tískan stjórnar úrvalinu. Kyngervin í samfélaginu hafa breyst í gengum tíina og oft jafnvel á milli áratuga. Kyngervi er í raun hugmynd samfélagsins um "a hvernig karlar og konur skuli haga sér og líta út. Karlar og konur hafa frá upphafi vega klætt sig frábrugi hvort öru og enn í dag tengjum vi ekki sömu 60 Joanne Hollows, Feminism, Femininity and popular culture, bls Ásdís Jóelsdóttir, Tíska aldanna, bls Gunnar Hararson, Hver var fyrsta konan sem var viurkenndur heimspekingur? Hverjar eru "ær helstu?, Vísindavefurinn, 19. mars 2007, sótt 7. janúar 2012, 63 Stéphanie Genz, Benjamin A. Brabon, Postfeminism: cultural texts and theories, Edinburgh University Press Ltd., Edinburgh, 2009, bls CT

21 flíkurnar vi bæi kynin. Ímynd okkar og samfélagsins af "ví hva er kvenlegt ea karlmannlegt er nátengd klænai. Má "ví segja a kyngervi kvenna hafi mótast samhlia og fyrir tilstilli fatnaar í gegnum aldirnar. Ímynd kvenleika á sjötta áratugnum var heimavinnandi húsmóir sem klæddist íburarmiklum pilsum, var me "r#stinn barm, mjótt mitti og breiar mjamir sem geru hana tilvalda til barneigna. $etta útlit kemur heim og saman vi stöu kvenna á "essum tíma "ar sem a á "essum fyrsta áratug eftir seinni heimsstyrjöldina hurfu konur aftur af vinnumarkanum og hlutverk "eirra var a ala upp hina n#ju kynsló sem erfa átti heiminn. Sjötti áratugurinn einkenndist af afturhvarfi til gamalla gilda, "egar konur voru stáss eiginmanna sinna og klæddu sig eftir "ví. Áhrif tískunnar á líkama kvenna á "essum tíma voru ekki #kja mikil "ar sem a fatnaur tímabilsins sá um a búa til línur og móta líkamann a tískunni. Ahaldsundirfatnaur og stífir brjóstahaldarar sköpuu stílinn og reyndist "a flestum konum auvelt a fylgja honum eftir. Um mijan sjöunda áratuginn tók tískan ara stefnu og brjóst, mjamir og allt "a sem áur hafi talist kvenlegt fékk a víkja fyrir beinum og tálguum líkama táningsstúlku. Kynslóin sem fæst hafi á árunum eftir stríi var a vaxa úr grasi og táningamenning var til í fyrsta skipti. Nú gátu konur ekki lengur reytt sig eingöngu á fatna til a tolla í tískunni og tískutímaritin lögu til breyttar matarvenjur og aukna hreyfingu sem lei a hinu n#ja útliti. Fleiri konur leituu nú frama utan heimilisins og samhlia "ví jókst buxnanotkun og hversdagsfatnaur var íburarminni og hentugri en tíkast hafi á áratugnum á undan. Konan fékk nú a víkja fyrir sjálfstæu stelpunni, sem á margan hátt líktist "ó táningsdreng. $essi breytta staa konunnar ea stelpunnar hélst í hendur vi breyttar áherslur í tísku. $a var ekki lengur nóg a fjárfesta í n#ju pilsi ea skyrtu til a taka "átt í "ví n#jasta sem var a gerast innan tískunnar, nú "urfti einnig a breyta líkamanum a hinni n#ju ímynd kvenleika. Sjöundi áratugurinn kom og fór og tískan sömuleiis. Vi tóku tímar mikilla breytinga sem sneru a stöu kvenna. Önnur bylgja femínisma og jafnréttisbarátta áttunda áratugarins ollu miklu róti í samfélaginu sem sést a vissu leiti á tísku tímabilsins en á "essum tíma voru mun fleiri straumar og stefnur innan tískunnar en áur hafi "ekkst. $etta var áratugur femínistanna og hippanna en einnig diskódívanna. Í samfélaginu á "essum tíma fundust tvær mjög ólíkar kvenímyndir, annars vegar baráttukonan sem snigekk a "ví er virtist tísku- og förunarvörur og hins vegar hi ögrandi glamúrkvendi sem berai oft á sama tíma bæi brjóstaskoru og læri. Baráttukonan klæddist "ví sem hendi var næst í tilraun til a losna undan oki og kúgun tískuinaarins en samkvæmt "eim kenningum sem femínistahreyfingin gekk út frá "á lá rótin a ójafnvægi kynjanna meal annars í "eirri brengluu mynd sem tískan og samfélagi málai af konum. Í mehöndlun fjölmila "essa tíma uru baráttukonurnar ókvenlegar og afstaa "eirra til CD

22 líkama sinna og tísku var í algjörri mótstöu vi hina "okkafullu diskódívu sem lagi miki upp úr ytra útliti og vakti adáun karlmanna, hvort teggja á síum tískutímarita ea á dansgólfinu. $essi neikvæa afstaa samfélagsins til klænaar og útlits "eirra kvenna sem tengdust kvenréttindabaráttunni kemur heim og saman vi mótspyrnuna sem hreyfingin mætti vi upphaf áttunda áratugarins. Hin viurkennda ímynd kvenleika innan samfélagsins nái hvorki til útlits "eirra né skoana og "ví hlutu "ær a vera ókvenlegar og voru stimplaar sem slíkar. Tilraun femínista á áttunda áratugnum til a breyta s#n samfélagsins á kyngervi kvenna hafi áhrif. $a er a segja, vi upphaf "ess níunda hófu konur í fyrsta skipti a gegna stjórnunarstöum í stærri fyrirtækjum og láta verulega til sín taka á vinnumarkanum. Hvort sem eingöngu var um a ræa áhrif baráttukvennanna ea einfaldlega uppsveifluna í hagkerfi heimsins á "essum tíma "á geri tíska áratugarins konum einnig auveldara a stíga "essi stóru skref í heimi karlmanna. Breiar axlir, grannar mjamir og ekkert mitti ríktu um mibik níunda áratugarins. $essi l#sing á fátt sameiginlegt me mynd sjötta áratugarins til dæmis, "egar hi náttúrulega, en "ó #kta, form kvenlíkamans var haft í hávegum. Á vissan hátt sjást líkindi vi grannan táningslíkama sjöunda áratugarins en nú var "a sem líkast "ví a unga stúlkan hefi vaxi úr grasi og ori a karlmanni. Tískan boai "ennan n#ja stíl og líkt og á sjöunda áratugnum var mikil áhersla lög á stæltan og vel mótaan líkama. Kvenímynd samfélagsins var sterk, líkt og staa kvenna innan "ess og fatnaurinn sem "ær klæddust á "essum tíma einkenndist af sterkum og beinum línum. Vi lok tuttugustu aldarinnar var niursveifla í efnahag heimsins og andrúmsloft tíunda áratugarins var "ungt og "rungi raunsærri kaldri mynd af samfélaginu. Bjarts#ni og heilbrigi níunda áratugarins var a mestu horfi. $etta hara raunsæi birtist sterk í tísku og tískuljósmyndum tímans og myndefni var ekki lengur hreysti og heilbrigi heldur vannærir og brothættir líkamar. Táningslíkaminn sem fyrst birtist á síum tískutímarita á sjöunda áratugnum var nú frekar tengdur svelti og óheilbrigum lífsstíl en hollri hreyfingu. Fatahönnuir og tískuljósmyndarar tíunda áratugarins lögu mikla áherslu á a s#na heiminn á réttan hátt og véku nær algjörlega frá "eirri glansmynd sem áur hafi veri tengd vi tísku og tískuinainn. Sú kvenímynd sem tískan boai á "essum tíma var mun neikvæari en sést hafi áur og "ó a mjúkar og ávalar líkamslínur hafi ekki veri uppi á pallborinu á sjöunda áratugnum heldur "á voru "ær jafnvel enn óæskilegri vi lok tuttugustu aldarinnar. Sú tilraun tískuinaarins til a hverfa frá "eirri óraunsæu mynd fegurar sem ríkt hafi fram a "essu leiddi hann í raun enn lengra frá raunveruleikanum. Eftir "etta yfirlit yfir tísku áranna eftir 1950 er spurningin enn sú hvort áhrif tísku á líkamsímynd og líkamsmótun kvenna hafi aukist? Svari er já, ef a gengi er út frá "ví a breytingar á áhrifamætti tískunnar megi túlka sem aukningu. Vi mibik tuttugustu aldarinnar sneru skilabo tískunnar til kvenna a hvaa flíkum "ær ættu a klæast sem og hvernig varalit ea UF

23 hárgreislu "ær skyldu bera. Líkamsmótun "essa tíma var ekki varanleg "ar sem a fatnaurinn sá í raun um a breyta líkamanum og færa hann nær tísku tímabilsins. Líkaminn fékk á "essum tíma enn a vera ósnertur. Fimmtíu árum síar hafi heimur tískunnar "anist út og áhrif tískuinaarins var ekki eingöngu a merkja í vöruúrvali fataverslana, á síum tískutímarita ea í augl#singum heldur á varanlegum breytingum líkama "eirra kvenna sem töldust tolla í tískunni. Brjóst kvenna, mitti og mjamir hafa stækka og minnka í beinu sambandi vi ríkjandi tísku og heilbrigar matarvenjur og hreyfing hafa ekki alltaf veri leiin a takmarkinu. Kyngervi kvenna, ea sú mynd sem samfélagi hefur af konum hefur breyst samhlia tískunni. Hugmyndin um "a hva er kvenlegt hverju sinni er nátengd klænai og ytra útliti og er tískan ábyrg fyrir "essum tveim "áttum. Sú ímynd sem konur hafa af eigin líkama tengist fatnai a "ví leitinu til a tíska hvers tíma miast ævinlega vi eitt ákvei líkamsform sem er "á staalímynd kvenlíkama "ess tíma. Áhrif tísku á líkamsmótun kvenna eru "ví ótvíræ og hafa aukist frá "ví um mija tuttugustu öld, "ar sem a ekki er lengur nóg a eiga flík í tískulit tímabilsins ea jakka me réttum herapúum, líkaminn "arf einnig a vera af réttri stær og í réttum hlutföllum sama hva "a kostar. UC

24 Umræa Vi lifum í hönnuu samfélagi og nær "essi hönnun oft út fyrir byggingarnar sem vi búum í og hlutina sem vi umkringjum okkur me. Skoanir okkar og heimsmynd mótast fyrir tilstilli samfélagsins og eru a mörgu leiti hannaar af "ví. S#n okkar á eigin líkama er "ar engin undantekning. Áhrifamáttur tískunnar og annarra afla í samfélaginu er mikill "egar kemur a mótun "essarar s#nar. Ábyrg fatahönnua og tískuinaarins er siferisleg og í raun ætti samfélagi a krefjast "ess a "au skilabo sem inaurinn sendir frá sér séu ekki úr tengslum vi raunveruleikann ea á einhvern hátt skaleg. Í samfélagi "ar sem miki er fjalla um brenglaa líkamsímynd ungra stúlkna og kvenna gleymist oft a beina sjónum a raunverulegri rót vandans en "a er hin undirliggjandi mynd af grannri, fallegri og áhrifamikilli konu sem virist líti sem ekkert "urfa a gera til a halda sér í formi. $essi mynd birtist ekki eingöngu á tískus#ningarpöllum og í tímaritum tileinkuum tísku, heldur einnig í fjölmilum sem snerta allt samfélagi líkt og fréttir og dagblö gera. Tískan hefur í dag ekki eingöngu áhrif á hvernig vi klæum okkur heldur einnig á lífsstíl okkar "ar sem a sú ímynd sem ori hefur til í kringum tísku sn#r nú einnig a matarræi og matarvenjum, réttri líkamsrækt og líkamsumhiru. $a er ori álíka mikilvægt a bora "ann mat sem er í tísku hverju sinni, lesa bækurnar sem helst eru í umfjöllun, hlusta á réttu tónlistina og stunda n#justu líkamsræktina og a klæast réttu fötunum. Tískan boar ekki lengur bara n#jan stíl heldur n#jan lífsmáta. Ábyrgin liggur "ó ekki eingöngu hjá inainum og samfélaginu heldur einnig hjá neitandanum og er "a skylda hans a vera gagnr#ninn á "ær uppl#singar sem a honum er beint. Me "ví a viurkenna "a vald sem tískan hefur innan samfélagsins og a fólk spyrji sig reglulega hvers vegna "a hafi "ær skoanir sem "a telur sig hafa í sambandi vi tísku og útlit má a einhverju leiti sporna vi "eirri "róun sem nú á sér sta. UU

25 Heimildir Allyn, David, Make Love, Not War: the sexual revolution, an unfetted history, Routledge, New York, 2001 Arnold, Rebecca, Fashion, Desire and Anxiety: Image and Morality in the 20th Century, I.B. Tauris and Co. Ltd, London, 2001 Ásdís Jóelsdóttir, Tíska aldanna: fatnaur og textíll, byggingar,húsgögn og myndlist, Mál og menning, Reykjavík, 2005 Bordo, Susan R, The body and the reproduction of femininity: a feminist appropriation of Foucault, í Gender/Body/Knowledge: Feminist Reconstruction of Being and Knowing, Alison M. Jaggar og Susan R. Bordo ritst#ru, Rutgers University Press, Bandaríkin, 1989, bls Bruzzi, Stella og Pamela Church Gibson, Fashion Cultures: theories, explorations and analysis, 2. Útgáfa, Routledge, New York, 2005 Caws, Mary Ann. The Sense of a Life: Re-assessing Simone de Beauvoir, í Women: A cultural review, vol. 21, no. 2, 2010, bls Damhorst, Mary Lynn, Kimberly A. Miller og Susan O. Michelman, The meanings of dress, 3. útgáfa, Fairchild Publications, Inc, New York, 2001 Entwistle, Joanne og Elizabeth Wilson, Body dressing, Berg, Oxford, 2001 Entwistle, Joanne, The fashioned body: fashion, dress and modern social theory, Polity Press, Cambridge, 2000 Ewing, Elizabeth og Alice Mackrell, History of 20th century fashion, 4. útgáfa, B T Batsford, London, 2005 Genz, Stéphanie og Benjamin A. Brabon, Postfeminism: cultural texts and theories, Edinburgh University Press Ltd., Edinburgh, 2009 Gunnar Hararson, Hver var fyrsta konan sem var viurkenndur heimspekingur? Hverjar eru "ær helstu?, Vísindavefurinn, 19. mars 2007, sótt 7. janúar 2012, Gunnar Hersveinn, Staa konunnar í augl#singum í Mæna: grafísk hönnun á Íslandi, Hönnunarog arkitektúrdeild Listaháskóla Íslands, Reykjavík, 2011, bls Grimwood, Tom, Re-reading The Second Sex Simone de Beauvoir, í British Journal for the History of Philosophy, vol. 16, no. 1, 2008, bls Grogan, Sarah, Body Image: understanding body dissatisfaction in men, women and children, 2. útgáfa, Routledge, East Sussex, 2008 Hollows, Joanne, Feminism,femininity and popular culture, Manchester University Press, Manchester, 2000 UV

26 LeGates, Marlene, In Their Time: a history of feminism in Western society, Routledge, New York, 2001 Linder, Katharina. Images of Women in General Interest and Fashion Magazines from 1955 to 2002, í Sex Roles, vol. 51, no. 7/8, október 2004, bls O Hara Callan, Georgia, The Tames and Hudson dictionary of fashion and fashion designers, 3. útgáfa, Thames and Hudson Ltd., London, 1998 Merriam Webster: Dictionary and thesaurus, sótt 10. nóvember 2011, $orgerur $orvaldsdóttir, Er í alvöru til eitthva sem heitir eli, hjá mannfólki og sem munur á milli kynjanna?, Vísindavefurinn, 3. nóvember 2000, sótt 18. Desember 2011, Wilson, Elizabeth, Adorned in Dreams: Fashion and Modernity, I.B. Tauris and Co. Ltd., London, 2005 Myndaskrá Mynd 1. Richard Avedon, 1967, ljósmynd fengin af They Roared Vintage, sótt 2. janúar 2012, Mynd 2. Corinne Day, 1993, ljósmynd fengin af Ambush Studio, sótt 2. janúar 2012, Mynd 3. Ljósmynd fengin af Tuppence Hapenny Vintage, sótt 19. desember 2011, Mynd 4. Ljósmynd fengin af Film Noir Photos, sótt 19. desember 2011, Mynd 5. Time Life Pictures, 1990, ljósmynd fengin af LifeCom, sótt 19. desember 2011, Mynd 6. Ljósmynd fengin af Gia Carangi Editorials, sótt 3. janúar 2012, UQ