Kolefnisbinding í jarðvegi

Size: px

Start display at page:

Download "Kolefnisbinding í jarðvegi"

Jason Henderson
5 years ago
Views:

Kolefnisbinding í jarðvegi Þorsteinn Guðmundsson Landbúnaðarháskóla Íslands Inngangur Magn lífrænna efna í jarðvegi og þar með kolefnis er mælikvarði á gæði jarðvegsins og segir til um marga af

1 Kolefnisbinding í jarðvegi Þorsteinn Guðmundsson Landbúnaðarháskóla Íslands Inngangur Magn lífrænna efna í jarðvegi og þar með kolefnis er mælikvarði á gæði jarðvegsins og segir til um marga af mikilvægustu eiginleikum hans. Lífræn efni geyma og miðla næringarefnum, hafa áhrif á byggingu, vatn og loft í jarðvegi og þar með á frjósemi landsins. Nú snýst umræðan hinsvegar um hvernig megi binda kolefni í jarðvegi eða draga úr losun þar sem hún á sér stað. Janzen (2007) bendir á að lífræn efni í jarðvegi komi að mestu gagni fyrir lífríkið þegar þau rotna, en þá losnar koltvísýringur. Hann bendir einnig á að magn kolefnis í jarðvegi sé óstöðugt og binding því oft tímabundin. Síðast en ekki síst að með kolefni bindast önnur næringarefni og þá fyrst og fremst nitur sem oft er takmarkandi þáttur í vistkerfum og í matvælaframleiðslu. Hann spyr því; eigum við að hamstra kolefni eða nota það? Í þessu yfirliti er áherslan á hversu mikið kolefni er bundið í jarðvegi, á ferli kolefnisins og á áhrif landnýtingar á kolefni í jarðvegi. Hringrás kolefnis Þegar litið er til hringrásar kolefnis á jörðinni er því gjarnan skipt í þrjá meginhópa, kolefni á landi (gróður og jarðvegur), kolefni í andrúmslofti og kolefni í hafi (Janzen 2004). Yfir hverjum hektara lands eru að meðaltali 15 t C bundin í koltvísýringi, í gróðri 40 tonn og í jarðvegi 100 tonn. Breytileiki er að sjálfsögðu mikill bæði í gróðri og í jarðvegi. Að meðaltali er talið að 4 t ha -1 séu tekin upp á ári, og ef kerfið er í jafnvægi þá losnar jafnmikið vegna öndunar gróðurs og rotnunar. 1. mynd. Hnattrænt flæði kolefnis, meðaltal t C ha -1 á ári á öllu þurrlendi. Kolefni í andrúmslofti bundið sem CO 2, í gróðri og jarðvegi bundið í lífrænum efnum. Ólífrænt kolefni í jarðvegi (bundið í karbónati) er ekki tekið með. Aðlagað eftir Janzen (2004). Nánari athugun á hringrásinni sýnir að hún er öllu flóknari og taka þarf tillit til þess þegar minni svæði eru athuguð. Á 2. mynd sést að auk ljóstillífunar og öndunar/rotnunar getur kolefni borist með áfoki, úrkomu og árennsli í jarðveginn og tapast með yfirborðsvatni og í upplausn í sigvatn, en oft skiptir vind- og vatnsrof mun meira máli. Heildarmagn kolefnis í jarðvegi Meðalmagn kolefnis í helstu jarðvegsgerðum hefur verið metið (Lal 2004). Í Histosol (mýrarjarðvegi) eru 1170 t ha -1 en 220 í Andosol. Þessar tölur eiga við efsta 1 m jarðvegsins (Janzen 2004), sem er ákveðin takmörkun. Dawson og Smith (2007) vitna í tölur nokkurra höfunda um mat á heildarkolefnisforða í Bretlandi og benda á að

2 munurinn á þeim er allt að þrefaldur vegna þess að mismunandi dýpt var notuð og óvissu í rúmþyngd og sýnatökudýptum. Þess vegna er hér stuðst við algengt bil, sem heildarmagnið er á, því á Íslandi mun óvissan einnig vera mikil. Hlynur Óskarsson o.fl. (2004) mátu heildarkolefnismagn í helstu jarðvegsgerðum á Íslandi, en hér er einnig stuðst við bæði birtar niðurstöður (Arnheiður þórðardóttir og Þorsteinn Guðmundsson, 1994) og óbirt gögn úr nokkrum prófritgerðum þar sem jarðvegssnið hafa verið greind (Þorsteinn Guðmundsson 1978, Uschi Scheibe 1990). Í mýrarjarðvegi (Histosols, Histic Andosol og að hluta Gleyic Andosol) er mest kolefni eða 1000 til 2000 t ha -1. Í þessum jarðvegi er nú þegar mjög mikið kolefni bundið, en einnig er mikið bundið í vel grónu þurrlendi með þykkum jarðvegi. Þetta er fjársjóður sem huga þarf að hvernig best sé að varðveita og nýta. Úrkoma Áfok Árennsli Gróður - ljóstillífun Öndun (CO 2) Rof Yfirborðsvatn Kolefni í jarðvegi t ha -1 Mýrar Mólendi Lítt gróið land 0-50 Niðurbrot lífrænna efna Kyrrsetning lífræns kolefnis Sig í grunnvatn 2. mynd. Hringrás og leiðir kolefnis í jarðvegi. Einfaldað eftir Dawson og Smith (2007). Heildarmagn kolefnis í jarðvegi sjá umfjöllun á síðunni Innstreymi kolefnis í jarðveg Kolefni berst fyrst og fremst í jarðveg með plöntuleifum. Umsetning CO 2 er mjög hröð vegna öndunar í gróðri og rotnunar auðmeltra lífrænna efna. Þegar jafnmikið kemur inn af C og losnar þá er kerfið í jafnvægi. Ef minna losnar við öndun og rotnun en er numið með ljóstillífum safnast kolefnið upp í gróðri eða jarðvegi en tapast ef öndun og rotnun er meiri en ljóstillífun. Kolefni berst að ákveðnu marki í upplausn með regni, sem mun vera mjög lítið, en aðallega með þurri ákomu (dry deposition) og með árennsli. Þessar stærðir munu ekki vera þekktar á Íslandi, en þar sem vindrof er mikið berst einnig eitthvað af kolefni með. Hlynur Óskarsson o.fl. (2004) töldu að af rofnum jarðvegi berist lífrænt jarðvegsryk lengst og að mestu leyti á haf út. Þetta kann að eiga við um rof af hálendi, en rof og ryk úr opnum flögum berst ekki alltaf langt. Engar mælingar munu vera til á Íslandi um þurra ákomu og er hún e.t.v. ekki afgerandi. Þó þyrfti þetta athugunar við, sérstaklega þar sem uppsöfnun er mæld á annars gróðurlitlum svæðum og fok úr nærliggjandi landi berst yfir og festist í gróðri.

3 Með því getur allnokkuð af kolefni borist. Ennfremur þarf að fylgjast með moldroki úr flögum, en það er þekkt að mikið af kolefni getur færst til með því. Vatnsrof og árennsli er víða mikið, og þar sem gróður er slitróttur og í halla er allmikil tilfærsla á jarðvegi í landinu. Þetta mun ekki hafa verið athugað á Íslandi, en það gæti þurft að taka tillit til þess þegar litið er til jafnaðar á kolefni í landinu. Það er líklegt að þessi flutningur á kolefni innan landslagsins séu tugir eða hundruð kg ha -1 á ári. Á bresku akurlendi hefur verið áætlað að árleg tilfærsla af þess tagi sé á milli 30 og 100 kg C ha -1 (Dawson og Smith 2007). Tap með rofi og í uppleystu formi Nokkuð af lífrænu efni er uppleyst og berst bæði með yfirborðsvatni og sigvatni af landinu í læki, ár og vötn. Sömuleiðis berast svifagnir og uppleyst ólífrænt kolefni í burt. Í athugun á stórum vatnasvæðum jökuláa á Norðausturlandi var árlegt tap á uppleystu lífrænu C 2,3 til 3 kg ha -1 og tap á lífrænu kolefni með svifögnunum 2,3 til 4,4 kg ha -1 (Kardijilov o.fl. 2005). Þetta eru lágar tölur og ekki afgerandi í kolefnisjöfnuði svæðanna, en gætu verið það þar sem mýrlendi er ríkjandi. Í yfirliti Dawson og Smith (2007) kemur fram að árlegt tap af uppleystu kolefni af litlum mýrlendum vatnasvæðum er oft á milli 100 og 200 kg ha -1. Tap á kolefni með svifögnum er minna, mælist yfirleitt í einingum eða tugum kílóa á ha. Það má áætla að íslenskt mýrlendi sé ekki ólíkt þessu og þá eru þetta stærðir sem skipta verulegu máli í kolefnisjöfnuði. Þættir sem stuðla að söfnun og bindingu kolefnis í jarðvegi Það er álitið að að varanleg binding kolefnis í jarðvegi, þar sem átt er við að kolefnið haldist í áratugi eða jafnvel aldir, verði einkum með þrennum hætti. Í fyrsta lagi í smáum samkornum ( µm) innan stærri samkorna, í öðru lagi binding við leirog mélukorn og í þriðja lagi lífefnafræðileg myndun mjög stöðugra lífrænna sambanda (Dawson og Smith 2007). Það er vel þekkt að allofanleir myndar mjög stöðug sambönd við lífræn efni (Óafur Arnalds 2004) og oxalatleysanlegt ál er oft notað til að meta magn allófans. Samanburður sýna úr Andosol jarðvegi víðsvegar úr Evrópu sýndi að C/Al p hlutfallið (Al p stendur fyrir ál sem leysist í pýrofosfatlausn og er oft notað til að meta hversu mikið ál er tengt lífrænum samböndun) er 10 til 30 á Íslandi sem er mjög hátt borið saman við gildi á bilinu 10 til 20 sem eru algeng í Evrópu og í Japan (Gracía-Rodeja o.fl. 2007). Þetta var sett í samband við kalt og rakt loftslag á Íslandi en má jafnframt túlka þannig að íslenskur jarðvegur geti bundið meira af kolefni á þennan hátt. Þar sem bleyta er mikil og súrefnisskortur ríkjandi er rotnunhæg og kolefni safnast upp frekar en að það bindist í jarðveginum. Þetta á við um mýrarnar og gerir þær mjög sérstakar. Hið kalda og raka loftslag leiðir jafnframt til þess að í íslenskum jarðvegi er mikið af lítið rotnu lífrænu efni sem mun geta rotnað auðveldlega ef aðstæður verða hagstæðari með hlýnandi loftslagi eða með næringarefnum sem berast í jarðveginn. Þetta á sérstaklega við um mýrarjarðveginn en einnig um rótarmottur á graslendi og lífræn yfirborðslög í skóglendi. Binding kolefnis í íslenskum jarðvegi Kolefni sem berst í jarðveg er ekki stöðugt til eilífðar. Sumt rotnar og umbreytist á næstu árum meðan annað helst öldum saman. Á Íslandi munu engar athuganir hafa

4 verið gerðar á aldri kolefnis í þurrlendisjarðvegi. Í mýrum má nálgast þetta með því að athuga hversu mikið hefur safnast upp á milli aldursgreindra öskulaga. Binding kolefnis í mýrum frá ísöld Ef þykkt jarðvegslaga milli öskulaga, rúmþyngd jarðvegsins og efnamagn eru þekkt er hægt að reikna út magn efnanna og ef aldur öskulaganna er þekktur þá er einnig hægt að reikna út hraða söfnunar. Heildarmagn kolefnis í mýri á Torfalæk reyndist 1134 t ha -1 og ef því er deilt á 9000 ár þá er meðalsöfnun á ári 126 kg ha -1, en hún er mjög breytileg, lægst 89 kg ha -1 milli öskulaganna H1 og H3 sem er tímabilið frá því fyrir um 2800 árum að Heklugosinu 1104 (1. tafla). Þetta er talið frekar kalt og rakt tímabil. Mest var árleg söfnun á milli H3 og H4 eða tæp 200 kg ha -1. Þetta snið og önnur þekkt snið (1. mynd) sýna að árleg söfnun í mýrum hefur verið á bilinu 100 til 200 kg ha -1. Það má etv. líta á þetta sem það kolefnismagn sem safnast getur í íslenskan jarðveg án áburðar eða annarra aðgerða. Með þessari söfnun hafa 5 til 10 kg N ha -1 bundist árlega í mýrunum. Eftir niðurstöðum á athugana á íslenskum mó (Óskar B. Bjarnason 1966) hefur verið áætlað að í íslenskar mómýrar hafi safnast kg N ha -1 á ári frá ísaldarlokum (Hólmgeir Björnsson 1975). 1. tafla. Söfnun kolefnis og niturs í mýrarsniði á Torfalæk (Þorsteinn Guðmundsson 1978; Þorsteinn Guðmundsson og E.A. FitzPatrick 2004). Dýpt cm Lög 1) Lífrænt kolefni Heild á ári t ha -1 kg ha -1 Heild t ha -1 Nitur á ári kg ha yfirborð að H , H1 til H , H3 til H , H4 að undirlagi Allt sniðið ) Aldur laga: H1 frá 1104, H ára og H ára. Gert er ráð fyrir að mýrarmyndun hafi hafist fyrir 9000 árum. 2. tafla. Þykkt mýrarlaga milli öskulaga í 26 sniðum teknum frá Torfalæk að Svínavatni og til samanburðar þykkt laga í sniði á Torfalæk. Lög 1) Þykkt laga cm Snið á Torfalæk mest minnst meðaltal þykkt cm yfirborð að H ,2 22 H1 til H ,5 32 H3 til H ,7 28 1) sjá neðanmáls í 1. töflu Í þessu eina sniði frá Torfalæk er mikill breytileiki í C % og einnig í rúmþyngd. Ofan H1 er C á bilinu 19 til 27% og rúmþyngdin milli 0,14 og 0,38 g cm -1. Mesta kolefnið og lægsta rúmþyngdin er neðan H4 en þar er C á bilinu 37 til 50% og rúmþyngdin 0,10 til 0,14 g cm -1. Þessi breytileiki gerir útreikninga á heildarmagni kolefnis óörugga nema með ítarlegri sýnatöku og greiningum. Þykkt mýrarlaga milli öskulaga er mjög breytileg (2. tafla). Heildarþykkt sniða sem voru meira en 2 m var ekki mæld og því ekki með. Þessar tölur sýna þó að það er nær ómögulegt að reikna út heildarkolefnisforða í landinu nema nákvæm kort og greiningar liggi fyrir.

5 Binding kolefnis í landgræðslu Rannsóknir á bindingu kolefnis á landgræðslusvæðum byggjast á samanburði á ógræddum svæðum í nágrenni við hin græddu svæði (Ólafur Arnalds 2000, Ása Aradóttir o.fl. 2000, Ása Aradóttir o.fl. 2006). Þetta hefur alltaf allmikla óvissu í för með sér þar sem hið upprunalega ástand landgræðslusvæðanna er ekki þekkt og breytileiki jarðvegs er iðulega mikill, einnig á illa förnum svæðum. Flest svæðanna eru með innan við 50 t C ha -1 og nokkur vel innan við 10 t svo að ekki þarf mikinn breytileika í landinu til að valda verulegri skekkju í mælingu á uppsöfnun. Kolefni safnast bæði í jarðveg og gróður og þau áætla að í jarðvegi geti árleg meðalaukning verið um 600 kg C ha -1, en breytileikinn er mjög mikill milli svæða. Höfundar benda á að þetta fari eftir aðferð við uppgræðslu, veðurfari, jarðvegi og öðrum staðháttum og að í sumum tilfellum sé aukningin e.t.v. ekki línuleg. Áhrif skógræktar á vel gróið land með djúpum jarðvegi Arnóri Snorrason o.fl. (2002) athuguðu söfnun á kolefni í gróður og jarðveg á mólendi. Söfnun á kolefni í gróður í gróðursettu skóglendi, aðallega í við, umfram graslendi mátti telja örugga. Langmest kolefni var hinsvegar bundið í jarðvegi og ákveðin hneigð var til uppsöfnunar í honum, en einungis marktæk í einu tilfelli þar sem forði í jarðvegi var lítill fyrir. Höfundar benda á að vegna hins mikla breytileika í jarðvegi þyrfti mun fleiri sýni til að geta gert grein fyrir áhrifum skógræktar á kolefni í jarðvegi. Brynhildur Bjarnadóttir og Bjarni D Sigurðsson (2007) báru saman kolefni í lerkirækt frá 1992 og samsvarandi mólendi á Fljótsdalshéraði. Bæði kolefnis- og niturprósentan var lægri í skógræktinni en í mólendinu. Ef þessi munur er marktækur bendir það til þess að gengið hafi á kolefni og nitur. Þetta er í góðu samræmi við þá almennu reynslu að fyrst eftir ræktun á frjósömu landi gangi á kolefnið. Eva Ritter (2007) bar saman mólendi og birki- og lerkirækt af mismunandi aldri. Niðurstöðurnar sýna að fyrstu árin virðist vera tap á C úr jarðvegi lerkiræktar, en að það fari síðan að aukast aftur eftir um 20 ár í 0-10 cm dýpt. Eftir að tapið hætti var árleg söfnun á C í jarðvegi um 230 kg ha -1. Enginn munur fannst á kolefnisforða í mólendi og birkiskógi í þessari athugun. Áhrif áburðar á kolefni í jarðvegi Bjarni Helgason (1975) gerði fyrstur athugun á áhrifum áburðar á kolefni í jarðvegi. Síðan hafa Guðni Þorvaldsson o.fl. (2003) og Þorsteinn Guðmundsson o.fl. (2004 og 2006) tekið upp þráðinn og þessari vinnu er haldið áfram. Á Skriðuklaustri sýndu þeir fram á söfnun á kolefni vegna áburðar á bilinu um 100 til 340 kg ha -1 á ári miðað við óáborið tún í kringum tilraunina. Athuganir á sambærilegum tilraunum á Akureyri og á Sámsstöðum bendir ekki til að aukningin sé jafnmikil þar.(3. tafla). Á Skriðuklaustri var kolefnisprósentan í efstu 5 cm jarðvegsins lægst af þessum þremur stöðum í upphafi athuganna en hæst í lok og jafnframt er þar hlutfall kolefnis lægst í neðri lögum. Þetta má e.t.v setja í samband við að á Skriðuklaustri er mestur raki í jarðvegi og væntanlega minna um stóra ánamaðka sem blanda jarðveginum saman. Þetta og fleira í sambandi við áhrif áburðar á kolefni í jarðvegi graslendis er í rannsókn.

6 3. tafla. Kolefni, % af loftþurrum jarðvegi, í þremur langtímatilraunum með mismunandi tegundum af nituráburði. Akureyri 5-45 Sámsstaðir Skriðuklaustur Áburður 1) Dýpt N ,6 12,9 11,5 8,8 10,2 9,8 8,2 10,2 12, ,7 8,4-7,5 7,9-5,4 5, ,3 6,3-6,8 6,5-4,4 3,8 Kjarni ,5 13,2 13,4 9,5 11,1 10,0 7,8 9,6 13, ,4 8,9-7,7 8,7-5,0 5, ,0 6,7-6,7 6,8-4,0 3,7 Stækja , ,2 12,8 23 8,5 11, ,0 9,8-7,9 11-6,5 7, ,3 6,7-6,9 7,5-4,8 4,9 1) Allir reitir fengu grunnáburð af P og K. Á Akureyri fengu Kjarnareitir 55 og 82 kg N/ha og stækjureitir 82 kg N/ha. Á Sámsstöðum fengu Kjarnareitir 120 og 180 kg N/ha og stækjureitir 120 N/ha. Á Skriðuklaustri fengu Kjarnareitir 75 og 120 N/ha og stækjureitir 120 N/ha. Umræður Það er ýmsum vandkvæðum bundið að mæla flæði kolefnis nákvæmlega (Rees o.fl. 2005). Plantan tekur mikið upp af koltvísýringi úr andrúmsloftinu en losar jafnframt hluta þess við öndun og ekki er auðvelt að aðskilja þá öndun og öndun í jarðvegi. Hlutfall CO 2 í andrúmslofti er um 0,03%, en oft um 100 sinnum hærri (1 til 10%) rétt neðan yfirborðsins þannig að mælingar á losun úr jarðvegi eru afar viðkvæmar gagnvart breytingum á hitastigi og þrýstingi. Það er því nærtækt að líta til kolefnisforða jarðvegsins, en einnig hér er vandi á ferðum. Forðinn er mjög mikill, 200 t ha -1 og þar yfir í góðum jarðvegi, og þá er vandasamt að mæla breytingar sem eru innan við tonn á hektara á ári. Mikill breytileiki í dýpt, kolefnisprósentu og rúmþyngd auka á þennan vanda, sérstaklega þar sem þessi breytileiki er ekki sýnilegur á yfirboði (Schöning o.fl. 2006). Athuga þarf hvort nota megi öskulög í íslenskum jarðvegi sem viðmið frekar en ákveðnar dýptir eða sniðin í heild sinni. Litið til okkar íslensku aðstæðna og hvernig við viljum byggja upp, nota og viðhalda kolefnisforða í jarðvegi þá má líta á þrjú áherslusvið: Landgræðslusvæði Þessi svæði eru að því leyti til einföld að landgræðsla leiðir til söfnunar á kolefni í jarðvegi, en afar mishratt eftir aðstæðum. Með kolefninu bindast önnur næringarefni, einkum nitur sem er mjög takmarkandi fyrir gróður. Því er spurning hversu mikið kostar að safna kolefni í jarðveg, t.d. hve mikill koltvísýringur hefur farið í að framleiða áburðinn, dreifa honum og í aðrar aðgerðir. Ef markmiðið er að binda

7 kolefni þá er nauðsynlegt að líta á þann jöfnuð (Janzen 2005). Þessi svæði ættu að henta mjög vel til kolefnislandbúnaðar (Farming carbon) sem Lal (2007) ræðir ítarlega. Vel gróið þurrlendi Athuganir á skógræktarsvæði (Ritter 2007) gáfu til kynna að kolefnisprósentan lækkaði tímabundið en hækkaði síðan að u.þ.b. tveimur áratugum liðnum. Hér hefur nýræktað skóglendi nýtt sér losun næringarefna úr jarðvegi eins og vel er þekkt þegar graslendi er brotið til akuryrkju og safnast að nýju er landinu er aftur breytt í graslendi (Janzen 2005). Þetta hafa ræktendur nýtt sér öldum saman og þá mun magn kolefnis í jarðvegi hafa sveiflast nokkuð eftir því hvað var ræktað. Þetta hefur ekki verið athugað á Íslandi, en fyrstu niðurstöður benda til að notkun áburðar og aukin uppskera leiði til aukningar á C í jarðveginum. Hvað gerist í akuryrkju þar sem land er plægt árlega hefur ekki verið athugað á Íslandi, en dæmið úr skógræktinni gæti bent til þess að eitthvað gangi þá á kolefnið líkt annars staðar þar sem akuryrkja er stunduð (Lal 2004, 2007, Janzen 2005). Mýrlendi Mýrar ber að skoða sérstaklega. Þær geyma langmest kolefni, oft á milli 100 og 200 t ha -1. Mikið af því er bundið í hálfrotnum jurtaleifum sem rotna auðveldlega ef súrefni kemst að. Úr votlendi losnar einnig metan sem er þekkt gróðurhúsalofttegund og þarf að hafa í huga við endurheimt votlendis. Flestar breytingar á landnýtingu leiða til losunar á CO 2 úr mýrum (Dawson and Smith 2007). Mýrarjarðvegur er með frjósamasta landi á Íslandi og við framræslu losnar um ýmis næringarefni sem auka frjósemina. Það er því spurning á hvern hátt hægt er að halda landi í rækt og jafnframt draga úr losun á koltvísýringi, t.d. með því að stjórna grunnvatnsstöðu. Mikið af mýrlendi er á láglendi og er ásókn í það til annarra nota, undir byggingar og samgöngumannvirki eða til frístundaiðkana. Þessi notkun leiðir til losunar á koltvísýringi ekki síður en landbúnaður og skógrækt. Það er því stór spurning hvernig þessi auðlind skuli nýtt og hver skylda okkar er til að varðveita hana til komandi kynslóða. Þakkir Umhverfis- og Orkusjóður Orkuveitu Reykjavíkur veitti styrk í verkefnið. Heimildir Arnheiður Þórðardóttir og Þorsteinn Guðmundsson, 1994: Jarðvegskort af Hvanneyri. Rit Búvísindadeildar 4, 44 bls. + 3 Kort. Arnór Snorrason, Bjarni Diðríksson, Grétar Guðbergsson, Kristín Svavarsdóttir og Þorbergur Hjalti Jónsson, Carbon sequestration in forest plantations in Iceland. Búvísindi 15, Ása Aradóttir, Kristín Svavarsdóttir, Þorbergur Hjalti Jónsson og Grétar Guðbergsson, Carbon accumulation in vegetation and soils by reclamation of degraded areas. Búvísindi 13, Ása Aradóttir, Kristín Svavarsdóttir og Jón Guðmundsson, Binding kolefnis á landgræðslusvæðum. Fræðaþing landbúnaðarins 2006, Bjarni Helgason, Breytingar á jarðvegi af völdum ólíkra tegunda köfnunarefnisáburðar. Samanburður þriggja tegunda köfnunarefnisáburðar. Ísl. landbún. 7 (1-2), Brynhildur Bjarnadóttir og Bjarni D. Sigurðsson, Kolefnisbinding með nýskógrækt. Nýjustu niðurstöður. Fræðaþing landbúnaðarins 2007,

8 Dawson, J.J.C and P. Smith, Carbon losses from soil and its consequences for land-use management. Science of the Ttal Environment 328, Eva Ritter, Carbon, nitrogen and phosphorus in volcanic soils following afforestation with native birch (Betula pubescens)and introduced lacch (Larix sibirica) in Iceland. Plant & Soil 295, Gracía-Rodeja, E., J.C. Nóvova, X. Pontevedra, A. Martínez-Cortizas and P. Buurman, Aluminium and iron fractionation of European volcanic soils by selective dissolution techniques. Í Ólafur Arnalds ofl. ed. Soils of Volcanic Regions in Europe. Springer. pp Guðni Þorvaldsson, Hólmgeir Björnsson og Þorsteinn Guðmundsson, Langtímaáhrif mismunandi nituráburðar á uppskeru og jarðveg. Tilraun á Skriðuklaustri. Fjölrit Rala nr. 212, 80 bls. Hlynur Óskarsson, Ólafur Arnalds, Jón Guðmundsson og Grétar Guðbergsson Organic carbon in Icelandic Andosols: geographical variation and impact of erosion. Catena 56, Hólmgeir Björnsson, Uppspretta og nýting köfnunarefnis. Freyr 71, Kardjilov, M.I., G. Gisladottir and S.R. Reynisson, Land Degrasation in Northeastern Iceland: Present and Past Carbon Fluxes. Land Degration Developement 17, Janzen H.H., Carbon cycling in earth systems a soil science perspective. Review. Agriculture, Ecosystems and Environment Janzen H.H., The soil Carbon dilemma: Shall we hoard it or use it? Soil Biology & Biochemistry Lal, R., Soil carbon sequestration to mitigate climate change. Review. Geoderma 123, Lal, R., Farming carbon. Editoral. Soil & Tillage Research Óskar B. Bjarnason, Íslenskur mór. Rit iðnaðardeildar, 88 bls. Rees, R.M., I.J. Binggham, J.A. Baddeley, C.A. Watson, The role of plants and land management in sequestring soil carbon in temperate arable and grassland ecosystems. Geoderma 128, Schöning, I., K.U. Totsche and I. Kögel-Knabner, Small scale variability of organic carbon stocks in litter solum of a forested Luvisol. Geoderma 136, Uschi Scheibe, Standorteigenschaften isländischer Andosols und Regosols unter Grünland. Diplomarbeit, Universität Hohenheim. 90 bls. Óbirt. Þorsteinn Guðmundsson, Pedolobical studies of Icelandic Peat Soils. PhD thesis. University of Aberdeen. Óbirt. Þorsteinn Guðmundsson og E.A FitaPatrick, Micromorphology of an Icelandic Histosol. Fjölrit Rala 214, Thorsteinn Gudmundsson, H. Björnsson and G. Thorvaldsson, Organic carbon accumulation and ph changes in an Andic Gleysol under a long-term fertiliser experiment in Iceland. Catena 56, bls Þorsteinn Guðmundsson, Hólmgeir Björnsson og Guðni Þorvaldsson, Áhrif N-áburðar á efnasamsetningu jarðvegs. Fræðaþing landbúnaðarins 2006,

Möguleg útbreiðsla trjátegunda með hækkandi hitastigi á Íslandi

Möguleg útbreiðsla trjátegunda með hækkandi hitastigi á Íslandi Björn Traustason og Þorbergur Hjalti Jónsson, Mógilsá Fagráðstefna 25.mars 2010 Inngangur Landfræðileg greining til að meta útbreiðslu nokkurra