Vöktun á lífríki og vatnsgæðum Þingvallavatns

Transcription

1 Vöktun á lífríki og vatnsgæðum Þingvallavatns Frumniðurstöður vöktunar Hilmar J. Malmquist, Finnur Ingimarsson, Haraldur Rafn Ingvason og Stefán Már Stefánsson

2 Gögn og gæði Arthur Feddersen, Bjarni Sæmundsson, Árni Friðriksson og Wesenberg-Lund Almennar rannsóknir en einkum á fiski Pétur M. Jónasson o.fl. Rannsóknir á vistkerfi vatnasviðsins 1989 AMSUM verkefni o.fl., Orkuveita Reykjavíkur Rannsóknir á þungmálmum í gróðri og dýrum Mælingar á 5 ára fresti síðast Líffræðistofnun H.Í, Hólaskóli, Náttúrufræðistofa Kópavogs Rannsóknir á bleikju og hornsíli þróunarfræði Líffræðistofnun HÍ, Náttúrufræðistofa Kópavogs Rannsókn á áhrifum affallsvatns frá Nesjavallavirkjun Jóhannes Sturlaugsson o.fl., Laxfiskar ehf. Rannsóknir á atferli og kvikasilfri í urriða Náttúrufræðistofa Kópavogs, Jarðvísindast. HÍ, Veiðimálastofnun Árleg vöktun á vatnsgæðum Þingvallavatns tekur til efnafræði, þörunga, dýrasvifs og murtu

3 Upphaf og bakgrunnur verkefnisins Samstarf Þjóðgarðsins á Þingvöllum Orkuveitu Reykjavíkur, Landsvirkjunar og Umhverfisstofnunar og Umhverfisráðuneytisins Verkefnið í umsjá Umhverfisstofnunar Sjónum beint að svifvist vatnsins og efnaþáttum í inn- og útfalli Verkefninu skipt í 3 vöktunarþætti: Eðlis og efnafræði Jarðvísindastofnun HÍ Fiskur (murta) Veiðimálastofnun og Náttúrufræðistofa Kópavogs Eðlisþættir og lífríki í vatnsbol Náttúrufræðistofa Kópavogs

4 Aðferðir Fjórar ferðir á ári, maí, júní/júlí, ágúst/september og október Eðlisþættir og lífríki í vatnsbol á 1 stöð, auk útfalls: Sýrustig, rafleiðni, hiti og súrefni mælt á dýptarsniði með fjölþáttamæli, YSI 6600 Sjóndýpi, mælt með Secci diski Þörungar, blaðgræna-a og svifdýr í vatnsbol, á dýptarsniði, sýni tekin með 10L vatnssýnataka. Svifdýrasýni, síuð í gegn um 45 µm sigti fixerað með Lugoli Þörungasýni, fixeruð með Lugoli og þörungar botnfalla Blaðgræna-a, sýni (um 1 L) síuð með Watman síupappír, mæld með ljósgleypni

5 Niðurstöður eðlisþættir

6

7 Vatnshiti C

8 Vatnshiti C 2013

9 2012

10 2013

11 Breytingar í frumframleiðslu vísbendingar um aukinn þörungavöxt Dæmigerður frumframleiðniferill(g C/m 3 ) í Þingvallavatni áður fyrr (1979). Sterkur vortoppur og mun minni haustblómi.

12 Blaðgræna-a

13 Fjöldi þörungategunda eða greiningarhópa í hverri ætt Alls DIATOMEA Kísilþörungar 16 CHRYSOPHYCEAE Gullþörungar 12 CHLOROPHYCEAE Grænþörungar 7 CRYPTOPHYCEAE Dulþörungar 7 DINOPHYCEAE Skoruþörungar 3 CYANOBACTERIA Blágrænar bakteríur 1 HAPTOPHYTA Haftþörungar 1 XANTHOPHYCEAE Gulþörungar

14 NO 3 µm/l Næringarefni í Þingvallavatni Vellankatla Silfra Steingrímsstöð Flosagjá Styrkur nítrats í innrennsli hærri nú ( ) en fyrir árum Vellankatla Miðfell 1981 (stöð 2) Heimildir: Eydís Salóme Eiríksdóttir og Sigurður Reynir Gíslason Efnasamsetning Þingvallavatns RH Jarðvísindastofnun Háskólans. 28 bls.

15 Fjöldi einstaklinga/10 l Log 10 (fjöldi einstaklinga/10 l) (+1)) Heildarþéttleiki krabbadýra í svifi (a) (b) Heildarþéttleiki allra krabbadýrategunda (fjöldi einstakl./10 l) á stöð 2 í vatnsbol Þingvallavatns á árunum Grafið sýnir m.a. miðgildi (þverstrik) innan kassa sem spannar 50% af miðsæknustu gildunum. Stjörnur og hringir merkja útlagagildi. (b) Heildarþéttleiki allra krabbadýrategunda (svört lína) á stöð 2 ásamt þéttleika árfætlna (rauð lína) og vatnaflóa (blá lína) á árunum Gögnin á grafi b hafa verið umbreytt með lygra (Log 10 ) og sýnd eru meðatöl og st.sk.

16 Klauflengd (cm) Votvigt (g) Meðallengd og þyngd murtu Möskvast. (mm) 12,5 15,5 19,5 24, Meðallengd murtu (klauflengd, ± st.sk.) og meðalþyngd (votvigt, ± st.sk.) á vöktunartímabilinu flokkuð eftir möskvastærð lagneta. Gögn fyrir 12,5 mm net árið 2011 eru ekki til þar eð 10 mm lagnet voru notuð það ár.

17 Heitt affallsvatn frá Nesjavallavirkjun Hitaáhrifa gætti niður á um 1,0 m dýpi en mest áhrif voru á 0,2 og 0,4 m dýpi. Inni í Varmagjá mældist 27,3 C og 23,2 12,0 C utan gjárinnar. Í Eldvík mældust 19,3 12,2 C. Fyrir virkjun á Nesjavöllum gætti áhrifa náttúrulegs jarðvarma í Varmagjá (7,5 10,7 C). Á árunum hækkaði meðalhiti í Varmagjá upp í 19,2 C í kjölfar virkjunar. Á árunum hækkaði meðalhitinn upp í 28,6 C.

18 Heitt affallsvatn frá Nesjavallavirkjun Þéttleiki vatnabobba á 0,4 og 1,0 m dýpi var marktækt meiri á stöðvunum tveimur þar sem hitaáhrifa gætti. Lægstur þéttleiki vatnabobba mældist innst í Varmagjá þar sem var heitast (allt að 28 C).

19 Heitt affallsvatn frá Nesjavallavirkjun Þéttleiki rykmýslirfa á 0,2 og 0,4 m dýpi var marktækt meiri á stöðvunum tveimur þar sem hitaáhrifa gætti. Einnig var þéttleiki rykmýslirfa marktækt minni inni í Varmagjá þar sem heitast var (allt að 28 C) heldur en fyrir utan á 0,2 m dýpi.

20 AMSUM, snefilefni Set: Hg, As, Se, Cr, Cu, Cd, Fe, Mn. Kolefni (C) og glæðirest. Síkjamari: Hg, As, Se, Cu, Cd, Pb, Mn. Þurrefni og glæðirest. Vatnabobbi: Hg, As, Se, Cu, Cd, Pb, Mn. Þurrefni og glæðirest. Dvergbleikja: Hg (vöðvi), As, Se, Cu, Cd, Pb, Mn. Þurrefni og glæðirest. Aukið magn á áhrifastað selens í seti kopar í lifur Aukið magni á viðmiðunarstað Mangan zink

21 Samantekt Mikil jarðfræðileg og líffræðileg fjölbreytni og sérstaða eldvirkni nútímahraun mosaþembur birki lindavatn Stærsta lindavatn landsins, Hreint, tært og blátt. Fágætt á hnattræna vísu Einkar gjöfult, fjölbreytt og áhugavert lífríki þróun bleikjuafbrigða, tilvist einlendra krabbadýr o.fl. Vatnið er viðkvæmur viðtaki. Nitur (N) takmarkandi og mikill áhrifavaldur um þróun vistkerfisins Sterkar vísbendingar um breytingar í vistkerfinu á undanförnum árum: þörungamagn aukist og rýni minnkað á haustin vatnshiti aukist (ísadögum fækkar og hitaskil eflast) Aukna grósku má mjög líklega rekja til aukinnar ákomu N Aukin ákoma N líklega vegna meiri umferðar, ferðamannaþunga, bústaðabyggðar og aukins vatnshita (aukið rof og ákoma) Þarf að sporna við, ella breytist eðli og gerð vatnsins Stöndum vörð um vatnsgæði Þingvallavatns!

22 Þakkir Myndataka norður af Sandey staðfestir að hitamengunar gætti þá frá Nesjavallavirkjun. Náttúrufræðistofa Kópavogs