Jarðfræði Saga jarðar, innræn og útræn öfl. Fæðing jarðar. Reikistjörnurnar

Size: px

Start display at page:

Download "Jarðfræði Saga jarðar, innræn og útræn öfl. Fæðing jarðar. Reikistjörnurnar"

Chester Gilbert
5 years ago
Views:

16 35 Fæðing jarðar Sólin varð til fyrir

aðallega úr frumefnunum vetni og helíni.

Eldsneyti sólarinnar vetnið kemur til með

6 milljarða ára og jörðin brennur þá upp.

1 Jarðfræði Saga jarðar, innræn og útræn öfl Bls Fæðing jarðar Sólin varð til fyrir um 4,6 milljörðum ára Kjarni hennar er aðallega úr frumefnunum vetni og helíni. Gastegundirnar frásólinni urðu að bergisem þéttist og myndaði reikistjörnurnar. Eldsneyti sólarinnar vetnið kemur til með að klárast eftir ca. 6 milljarða ára og jörðin brennur þá upp. 2 Reikistjörnurnar Reikistjörnurnar í sólkerfinu okkar eru 8 Innri reikistjörnur: Merkúr, Venus, Tellus og Mars Ytri reikistjörnurnar eru: Júpíter, Satúrnus, Úranus og Neptúnus Vísindalega heiti jarðarinnar er TELLUS

2 Stóð frá því jörðin myndaðist og þar til fyrir um 570 milljónum ára. Hún stóð í 4 milljarða ára. Þá kviknaði líf á jörðinni. Frumlífsöld Frumlífsöld Til urðu stórar fjallakeðjur, en aðeins grunnur þeirra er til í dag (kallast frumbergsskyldir). Frumbergsskyldir eru stöðugasti berg grunnur jarðar og þar myndast ekki fellingafjöll, verða hvorki eldgos né jarðskjálftar

Stóð í um 400 milljónir ára. Þá tóku plöntur og dýr að færa sig upp á land úr sjónum. Gróður þakti láglendi. Skógar breyttust í jarðlög sem urðu að steinkolum.

3 Stóð í um 400 milljónir ára. Þá tóku plöntur og dýr að færa sig upp á land úr sjónum. Gróður þakti láglendi. Skógar breyttust í jarðlög sem urðu að steinkolum. Fornlífsöld Fornlífsöld Tvær fellingafjallakeðjur mynduðust: Kaledóníufellingin (t.d. Skandinavíuskaginn Harzfellingin (t.d. Úralfjöll og Appalachiafjöll) Stóð í 160 milljónir ára og skiptist í: Trías Júra Krít (flóð víða um jörð og myndun setlaga). Krít var tími stóru risaeðlanna þær hurfu fyrir um 65 milljónum ára. Miðlífsöld Hófst fyrir um 70 milljónum ára og stendur enn. Mennirnir hafa verið til í um 2 milljónir ára. Nýlífsöld Nýlífsöld er skipt í tvö tímabil: Tertíer (myndun Alpafellingarinnar Alpafjöll, Andesfjöll og Himalajafjöll). Kvarter (tími mannanna og síðustu ísaldar). Ísöld einkennist af síendurteknum jökulskeiðum og hlýskeiðum. Nýlífsöld Myndun og mótun lands Innrænu öflin valda því að landið er ekki slétt vinna stöðugt að því að byggja yfirborð jarðar upp. Þetta eru: eldgos jarðskjálftar myndun fellingafjalla

4 19 20 Wegener hélt því fram að upphaflega hefði aðeins verið til eitt meginland. Pangea sem síðan brotnaði upp, partana rak í sundur og urðu að þeim meginlandsflekum sem við þekkjum í dag. Landrek Storkuberg: þá hefur bráðin bergkvika storknað. Það getur gerst: Hægt og djúpt í jörðu (til verða stórkornóttar bergtegundir eins og granít) Bergtegundir Harðna í sprungum ofarlega í jarðskorpunni og kallast gangberg. Hratt á yfirborði jarðar og kallast gosberg (smákornóttar bergtegundir eins og basalt og líparít). Bergtegundir

Bergtegundir Setberg: er bergmylsna (möl, sandur og leir) sem sest fyrir,

Leirflögur 3. Kalksteinn (myndar frjósama jörð).

breyst/ummyndast. Þetta getur t.d. gerst: 1.

þegar bergkvika þrýstist upp jarðskorpuna og hitar upp bergið í kringum sig

25 26 Flekarnir hreyfast vegna strauma í iðrum jarðar.

Landrek Flekaskil þar sem tvær úthafsskorpur reka í sundur kallast

5 Bergtegundir Setberg: er bergmylsna (möl, sandur og leir) sem sest fyrir, þjappast og myndar fast berg. Þetta getur verið t.d. 1. Sandsteinn 2. Leirflögur 3. Kalksteinn (myndar frjósama jörð). Bergtegundir Myndbreytt berg: hefur orðið fyrir miklum þrýstingi og breyst/ummyndast. Þetta getur t.d. gerst: 1. þegar flekar eru að rekast saman 2. þegar bergkvika þrýstist upp jarðskorpuna og hitar upp bergið í kringum sig á leiðinni upp. 3. vegna jarðhita Flekarnir hreyfast vegna strauma í iðrum jarðar. Þessu fylgir eldvirkni og jarðskjálftavirkni. Landrek Flekaskil þar sem tvær úthafsskorpur reka í sundur kallast úthafshryggir Þar kemur upp bergkvika sem storknar og myndar nýja jarðskorpu. Landrek Landrek Fellingamyndanir Á flekamótum þar sem flekar rekast saman gengur annar flekinn undir hinn. Flekinn bráðnar og verður að bergkviku í möttlinum. Þá myndast djúpar gjár í sjónum og há fellingafjöll

Fellingamyndanir 37 38 Stílfærð mynd sem sýnir

úthafshryggja (a,b), djúpála (Andes), eyjaboga

39 40 Myndin sýnir myndun fellingafjalla þar sem

7 Fellingamyndanir Stílfærð mynd sem sýnir samspil úthafs og meginlandsfleka og afstöðu úthafshryggja (a,b), djúpála (Andes), eyjaboga (Japan), og fellingafjalla (Himalaja) Myndin sýnir myndun fellingafjalla þar sem úthafsfleki skríður undir meginlandsskorpu. Þetta þversnið sýnir dæmigerða hluta fellingafjallgarða. Myndbreyting fjarar út á báða vegu frá hryggmiðjunni. Hlutbráðnun veldur því að súr kvika stígur upp og myndar berghleifa og veldur jafnvel eldgosum

8 Þverskurðarmynd af ysta hluta jarðar. Flekana rekur frá flekaskilum að flekamótum. Virk fellingahreyfing við Súmötru

Þversnið sem sýnir hvernig Himalajafjöll mynduðust þegar meginlandskjarni Indlands gekk

Fyrir rúmum 20 milljón árum: Meginlandskjarna Indlands rekur norður í átt að Evrasíu um

Fyrir 20 milljón árum: Meginlandskjarninn fleygast undir Tíbet á aðal þrýstigenginu.

9 Þversnið sem sýnir hvernig Himalajafjöll mynduðust þegar meginlandskjarni Indlands gekk undir jaðar Evrasíu. A. Fyrir rúmum 20 milljón árum: Meginlandskjarna Indlands rekur norður í átt að Evrasíu um leið og úthafsflekinn sekkur undir Tíbet. B. Fyrir 20 milljón árum: Meginlandskjarninn fleygast undir Tíbet á aðal þrýstigenginu. Við það þykknar skorpan og fjallgarður myndast. Þrýstingur á samskeytunum kýtti saman setið sem skófst af hafsbotninum og ormgrýti myndaðist. C. Nú hafa hreyfingar flust á nýrra misgengi

10 Katla 1918 Hekla

11 Krafla 1975 Eldfell Eldfell 1973 Surtsey Helstu jarðskjálftasvæðin

12 The great earthquake of 1906 devastated San Francisco, killing Staðir sem hafa orðið fyrir flóðbylgjum á síðustu árum. Myndun og mótun lands Útrænu öflin vinna síðan stöðugt að því að slétta úr ójöfnunum. Þetta eru: vindur vatn jöklar hiti/frost En hvaða áhrif hafa mennirnir á yfirborð jarðar?

Jökulsárgljúfur, Hafragilsfoss, móðan frá Dettifossi í fjarska.

er táknaður með mismunandi löngum pílum.

rennsli fljótsins. 73 74 Langsnið af vatnsfalli.

Lengst til hægri sýna pílurnar hlutfallslegan straumhraða eftir dýpt

13 Jökulsárgljúfur, Hafragilsfoss, móðan frá Dettifossi í fjarska. Súlurnar tvær til vinstri sýna aukinn rofmátt með auknum straumhraða en hann er táknaður með mismunandi löngum pílum. Súlurnar til hægri sýna hvernig flutningsgetan er bæði háð straumhraða og rennsli fljótsins Langsnið af vatnsfalli. Sýnd er gróf skipting á milli gruggs og botnskriðs. Lengst til hægri sýna pílurnar hlutfallslegan straumhraða eftir dýpt Jökulruðningur við Steinholtsjökul. Jökulruðningurinn verður að jökulbergi með tímanum milljón ára gamalt jökulberg í Suður Afríku Frostsprungur norðan Tómasarhaga á Sprengisandsleið

14 Opin rúst Þúfuveri í Þjórsárverum Rústirnar eru um 1m á hæð og á einni hefur mónum, sem er um 50 cm þykkur, verið flett ofan af ískjarnanum. Melarendur og melatíglar Þegar eldfjöll gjósa ofanjarðar er bergkvikan glóandi og kll kallast hraun. Eldstöðvar

15 85 86 Helstu tegundir eldstöðva eru: 1. Dyngjur sem verða þegar þunnfljótandi hraunkvika breiðist rólega yfir stórt svæði. 2. Eldkeilur sem verða þegar seigfljótandi hraunkvika myndar strítulaga fjall. Eldstöðvar Veðrun = molnun og eyðing bergs Hitabrigðaveðrun Frostveðrun (vatnkemst í sprungur, frýs og sprengir steininn). Sólsprenging (berg hitnar á stuttum tíma t.d. eftir kalda nótt kemur brennheitt sólskin, spenna myndast í berginu og það getur sprungið). Veðrun og rof Efnaveðrun Verður vegna mengunar sem berst aðallega með vatni (bæði ám og regni). Rof = flutningur jarðefna (í átt til sjávar eða staða sem standa lægra). Vatnsrof: vatn mótar yfirborð jarðar mest og flytur gríðarlegt magn af jarðvegi með sér. Veðrun og rof

16 Jökulrof: jöklar skríða fram, sverfa fjallstinda, víkka dali og flytja grjót, möl og mold á nýja staði. Veðrun og rof Jökulgarðar Vindrof: vindurinn feykir aðeins léttu jarðefni á lítt eða ógrónum svæðum. Veðrun og rof

17 Mennirnir valda gróður og jarðvegseyðingu með: skógarhöggi stórfelldri akuryrkju skepnubeit Veðrun og rof

18 Rof af mannavöldum Súrt regn (sem er menguð rigning) veldur efnaveðrun, þ.e. skemmir ekki bara gróður og vötn heldur líka hús og listaverk

Part 66. Requirements for exercising privileges Highlights of New Part 66 rule

Part 66. Requirements for exercising privileges Highlights of New Part 66 rule Part 66 Requirements for exercising privileges Highlights of New Part 66 rule Part 66.A.20(b) privileges The holder og an aircraft maintenance licence may not exercise its privileges unless: 1. In compliance