GALVOS SMEGENØ TRAUMOS DIAGNOSTIKOS IR GYDYMO METODINËS REKOMENDACIJOS

Transcription

1 GALVOS SMEGENØ TRAUMOS DIAGNOSTIKOS IR GYDYMO METODINËS REKOMENDACIJOS Parengë Lietuvos neurochirurgø draugijos darbo grupë: A. Gvazdaitis vadovas (Klaipëda) S. Roèka (Vilnius) R. Vilcinis (Kaunas) V. Grykðas (Klaipëda) G. Miliûnas (Panevëþys) V. Martusevièius (Ðiauliai)

2 GALVOS SMEGENØ TRAUMOS DIAGNOSTIKOS IR GYDYMO METODINËS REKOMENDACIJOS 1. BENDROJI DALIS (SANTRUMPOS, SÀVOKOS IR TERMINAI, TLK-10 KODAI, KLASIFIKACIJA) 1.1. Santrumpos: A, B, C árodymø lygiai AKS arterinis kraujo spaudimas ASPP asmeninë sveikatos prieþiûros paslauga DIK diseminuota intravaskulinë koaguliacija DPV dirbtinë plauèiø ventiliacija EEG elektroencefalografija GKS Glazgo komø skalë GMP greitoji medicinos pagalba GST galvos smegenø trauma ITS intensyvios terapijos skyrius i. v. á venà MMMH maþos molekulinës masës heparinas MRT magnetinio rezonanso tomografija mmhg gyvsidabrio stulpelio milimetrai mosm miliosmoliai KT kompiuterinë tomografija PaCO 2 parcialinis anglies dvideginio slëgis (mmhg) PaO 2 parcialinis deguonies slëgis (mmhg) PMP pirmoji medicinos pagalba SaO 2 arterinio kraujo ásotinimas de guo ni - mi (%) SMP skubioji medicinos pagalba SPS smegenø perfuzinis spaudimas SVL smegenø vidurinë linija TLK tarptautinë ligø klasifikacija VKS vidinis kaukolës slëgis VV veikimo vienetas 1.2. Gal vos sme ge nø trau ma (GST) (TLK: S06.0 S06.9) tai ki ne ti nës ener gi jos su - kel tas sme ge nø funk ci nius ir (ar) mor fo lo gi nius po ky èius su ke lian tis su þa lo ji mas, dël kurio ligo - nis ne ten ka sà mo nës ir (ar) at si ran da þi di ni niø neu ro lo gi niø ar me nin gi niø simp to mø ir (ar) sme ge nø mor fo lo gi niø po ky èiø gal vos KT Kla si fi ka ci ja: Pa gal trau mos sun ku mà ski ria ma: Leng va gal vos sme ge nø trau ma (S06.0) kai ligonio sàmonës bûklë apþiûros me - tu yra 14 ar ba 15 ba lø pa gal GKS (þr. Prie das 4.1) ir bu væs trum pa lai kis (< 5 10 min.) sà mo nës ne te - kimas arba sutrikæs þvalumas ar atmintis, potrauminë amnezija (< 30 min.), nëra þidininiø neurologiniø simptomø, nëra trauminiø pokyèiø galvos smegenø KT ir nëra jokiø traumos sàlygotø intrakranijiniø komplikacijø ir (ar) smegenø veiklos pokyèiø (pvz., traukulinio aktyvumo EEG) Vidutinio sunkumo galvos smegenø trauma (S06.1 S06.6) kai li go nio sà mo nës bûk - lë yra 9 13 ba lø pa gal GKS ar ba sà mo nës ne te ki - mas tæ së si > 5 min., bet ne dau giau kaip 6 val., ar ba potrauminë amnezija > 30 min., arba yra þidininiai neurologiniai simptomai, arba yra trauminiai smegenø pokyèiai KT ar kitos intrakranijinës kompli - kacijos (pvz., traukulinis aktyvumas EEG) Sun ki gal vos sme ge nø trau ma (S06.7) nustatoma ligoniui, kuris buvo 3 8 balø pa gal GKS ko mos bûk lës ne ma þiau kaip 6 val Pagal suþalojimo pobûdá skiriama: Di fu zi nis sme ge nø su þa lo ji mas: Po trau mi nis ap kvai ti mas (lot. con cus sio ce reb ri), (S06.0) kai li go nis trau mos me tu ne pra ran da sà mo nës, ta èiau po trau mos at - si ran da ben dras me ge ni në simp to ma ti ka, ga li - mas trum pa lai kis (mi nu èiø truk mës) at min ties su tri ki mas, dë me sio kon cen tra ci jos sto ka Gal vos sme ge nø su krë ti mas (lot. com mo tio ce reb ri), (S06.0) sà mo nës su tri ki - mas po gal vos sme ge nø trau mos ne sant struk tû - riniø smegenø pokyèiø KT Di fu zi nis ak so nø su þa lo ji mas (lot. laesio axonalis diffusa) (S06.2) pir mi nis struk - tû ri nis pa grei èio ir ro ta ci niø jë gø sà ly go tas gal - vos smegenø suþalojimas, kuris kliniðkai daþ - niau siai pa si reið kia il ga lai kiu (> 6 val.) sà mo nës sutrikimu, mikroskopiðkai aksonø paþeidimu 282

3 1. BENDROJI DALIS (SANTRUMPOS, SÀVOKOS IR TERMINAI, TLK-10 KODAI, KLASIFIKACIJA) ir de ge ne ra ci ja, o KT ga li pa si reikð ti smul kiais he mo ra gi niais þi di nu kais sme ge ny se (daþ niau - siai di dþio jo je sme ge nø jung ty je ir vir ðu ti në je ka mie no da ly je) ir sme ge nø ede ma. Ski ria mos to kios di fu zi nio ak so nø su þa lo ji mø rû ðys: Lengvas difuzinis aksonø suþalojimas ko ma (bûk lë pa gal GKS < 9 ba lai) trun ka 6 24 val. Mirðtama nedaþnai, bet galimi liekamieji atminties, psichologiniai ir neurologiniai sutrikimai Vi du ti nis di fu zi nis ak so nø su þa - lo ji mas ko ma trun ka il giau nei 24 val., në ra sme ge nø ka mie no pa þei di mo simp to mø. Iðgyve - nu sie ji pa sveiks ta ne vi sið kai Sunkus difuzinis aksonø suþaloji mas ko ma trun ka il giau nei 24 val., yra sme - ge nø ka mie no pa þei di mo simp to mø (de ce rebra - ci ja ar de kor ti ka ci ja). Daþ niau siai ðie pa cien tai mirð ta ar ba lie ka aki vaiz dþiai ne ága lûs Lo ka lus (þi di ni nis) gal vos sme ge nø su þa lo ji mas: Gal vos sme ge nø su mu ði mas (lot. con tu sio ce reb ri), (S06.3) dël trau mos at si ran - da struktûriniø smegenø parenchimos pokyèiø, kurie KT pasireiðkia padidëjusio tankio (hiper - densiniais) arba sumaþëjusio tankio (hipodensi - niais) po ky èiais (þi di niais). Kon tû zi niø þi di niø daþ niau siai at si ran da sme ge nø kak ti në se, smil ki - në se ir pa kau ði në se skil ty se, ku rios trau mos me tu atsitrenkia á kaukolës daubø pavirðius, bet jø gali at si ras ti ir ki to se vie to se dël tie sio gi nio sme ge nø su þa lo ji mo. Kon tû zi niai þi di niai, pa gal lo ka li za - ci jà ir dy dá, ga li pa si reikð ti þi di ni niais neu ro lo gi - niais simp to mais, sme ge nø ede ma, VKS pa di dë - ji mu ir sme ge nø dis lo ka ci jos bei stri gi mo simp - to mais ar ba ga li bû ti be kli ni ki niø simp to mø Intrakranijinës kraujosruvos ir hematomos (ribotos kraujosruvos), (S06.3 S06.6): trau mi në su ba rach noi di në krau - jos ru va po trau mi nis krau ja vi mas á su barach - noi di ná tar pà; trau mi në epi du ri në krau jos ruva ar he ma to ma po trau mi nis krau ja vi mas á epi du ri ná tar pà; trau mi në sub du ri në krau josruva ar he ma to ma po trau mi nis krau ja vi mas á sub du - ri ná tar pà; trau mi në in tra ce reb ri në kraujos - ru va ar he ma to ma po trau mi nis krau ja vi mas á sme ge nø pa ren chi mà; trauminë intraventrikulinë krau - jos ru va ar he ma to ma po trau mi nis krau ja vi mas á sme ge nø skil ve lius Pa gal su þa lo ji mo lai kà ir me cha niz mà ski ria mi: Pir mi nis gal vos sme ge nø pa þei di - mas tie sio gi nës trau mos sà ly go tas pa þei di mas: smegenø sukrëtimas, kontûzijos, difuzinis akso - nø su þa lo ji mas Ant ri nis gal vos sme ge nø pa þei di - mas pirminio smegenø paþeidimo ar kitø orga - nø funkcijos sutrikimø pasekmës ir komplikaci - jos, sukelianèios ligonio bûklës blogëjimà: intrakranijinës hematomos (epidu - ri në, sub du ri në, in tra ce reb ri në (in tra pa ren chi mi - në), in tra ven tri ku li në); smegenø edema; intrakranijinë hipertenzija; hipoksinis ar iðeminis smegenø su - þa lo ji mas; hidrocefalija; pneumocefalija; traukuliai; metabolizmo sutrikimai (hiponatremija ar hipernatremija, hipoksija, hepatinë encefalopatija, hipoglikemija ar hiperglikemija, antinksèiø nepakankamumas, intoksikacijos, abstinencija ir kt.); kraujotakos sutrikimai (veniniø sinusø trombozë, arterijø disekcija ir okliuzija, subarachnoidinë kraujosruva, miego arterijos akytojo anèio jungtis, arterijø embolizacija, pvz., riebalinë); meningitas ar encefalitas; arterinë hipotenzija ar hipertenzi - ja, sme ge nø ið emi ja ar hi pe re mi ja, sme ge nø krau jo ta kos au to re gu lia ci jos su tri ki mai, va zos - paz mas, ane mi ja, DIK Pagal suþalojimo ryðá su aplinka skiriama: at vi ra sis su þa lo ji mas kai trau mos me tu su þa lo ja mi ið ori niai gal vos au di niai, kau - ko lë ir kie ta sis sme ge nø dan ga las; uþ da ra sis su þa lo ji mas gal vos sme - ge nø su þa lo ji mas ne pa þei dþiant kie to jo sme ge nø dangalo Ko ma li go nio bûk lë pa gal GKS < 9 ba lai Ilgalaikë koma ko mos truk më il giau nei 6 va lan dos. 283

4 GALVOS SMEGENØ TRAUMOS DIAGNOSTIKOS IR GYDYMO METODINËS REKOMENDACIJOS 2. GALVOS SMEGENØ TRAUMOS DIAGNOSTIKA 2.1. Ben dras kli ni ki nis ið ty ri mas: Kvë pa vi mo ta kø pra ei na mu mo, kvëpa - vi mo ir krau jo ta kos áver ti ni mas; sku biø re a ni ma - ci jos prie mo niø tai ky mas esant rei ka lui (re a ni - ma ci ja abc ) Ben dro ji vi so kû no ap þiû ra ir apèiuopa dël trau mi niø su þa lo ji mø Gal vos ap þiû rë ji mas dël ið ori niø galvos trau mos po þy miø (þaiz dos, nu broz di ni mai, krau - jos ru vos ir kt.) ir kau ko lës pa ma to lû þi mo poþy - miø: aki niø ti po krau jos ru vos apie akis; më ly në uþ au sies ties spe ni ne atau - ga; ri no lik vo rë ja ar oto lik vo rë ja; ið ori nës klau sos lan dos pa þeidimas; gal vos ner vø pa þei di mai dël kaukolës pa ma to lû þi mø: I ir (ar) II ner vø dël prie ki nës kau ko lës dau bos lû þi mo; VII ir (ar) VI II dël smil kin kau lio lû þi mo, VI dël pa kauð kau lio nuo kal nës ( cli vus ) lû þi mo Mie go ar te ri jø kak le aus kul ta cija áta - riant mie go ar te ri jos di se ka ci jà (sis to li nis ûþe - sys) Akies obuo liø aus kul ta ci ja átariant trau mi næ mie go ar te ri jos aky to jo an èio jungtá (sis to li nis ûþe sys) Trau ku liø áver ti ni mas Al ko ho lio kon cen tra ci jos kraujyje nusta ty mas áta riant in tok si ka ci jà al ko ho liu Ben dra sis ir bio che mi nis (glikemija, ðla pa las, elek tro li tai) krau jo ty ri mai ir kt. ty ri - mai pa gal rei ka là Neu ro lo gi nis ið ty ri mas: Sà mo nës bûk lës ið ty ri mas: Sà mo nës áver ti ni mas pa gal GKS (þr. Prie das 4.1) Orien ta vi mo si lai ke ir vie to je áver ti - ni mas At min ties áver ti ni mas (ret rog ra di në, an te rog ra di në, ret ro an te rog ra di në am ne zi ja) Me nin gi niø simp to mø áver ti ni mas (ne - ga li ma tik rin ti kak lo ri gi dið ku mo, prieð tai ne - ekskliudavus kaklo lûþimo!) Gal vos ner vø ið ty ri mas: Regos nervø ávertinimas: sàmoningam ligoniui eilës tvarka: smul kiø de ta liø ar teks to ma ty mas, pirð tø ið 20 cm at stu mo skai èia vi mas, ran kos ju de siø prieð aká ma ty mas, ðvie sos ma ty mas; ne sà mo nin gam li go niui, nu krei - piant ðvie sà pa ei liui á abi akis, áver ti na ma tie sio - gi në ir drau gi në re ak ci ja á ðvie sà: jei gu akis ak la, ne ið gau na ma tie sio gi në, bet ið li ku si drau gi në vyz dþio re ak ci ja á ðvie sà; ak los akies vyz dys ne - bû ti nai pla tes nis uþ svei kos akies vyz dá; vyz dþiø dy dis ir re ak ci ja á ðvie sà Veidiniø nervø ávertinimas dël jø cen - tri nio ar pe ri fe ri nio pa þei di mo: vei do vir ðu ti nës ir apatinës raumenø grupiø silpnumo ar paraly - þiaus po þy miai Akies judesius valdanèiø nervø iðtyri - mas; ati trau kian èio jo ner vo akies at ve di mo á la - te ra li næ pu sæ áver ti ni mas (ga li mas su tri ki mas padidëjus VKS ar lûþus kaukolës pamatui) Ju de siø (mo to ri kos) ið ty ri mas (jë ga áver ti na ma ba lais þr. Prie das 4.2): vyk dan èiam nu ro dy mus li go niui áver tin ti at ski rai abie jø ran kø ir ko jø jë gà ba lais; nevykdanèiam nurodymø ávertinti galûniø judesius á skausminius dirgiklius Ju ti mø ið ty ri mas: vykdanèiam nurodymus ligoniui ne - smai lia (neu ro lo gi ne) ada ta áver tin ti skaus mo ju - ti mà ran ko se ir ko jo se bei stam biuo se der ma to - muose; nevykdanèiam nurodymø ávertinti gal vos sme ge nø (cen tri næ) re ak ci jà (gri ma sos, gar sai) ar spi na li næ re ak ci jà (len ki mas ar ati trau - ki mas) á skaus mà. 284

5 1. BENDROJI DALIS (SANTRUMPOS, SÀVOKOS IR TERMINAI, TLK-10 KODAI, KLASIFIKACIJA) Re flek sø ið ty ri mas: saus gys liø gi liø jø re flek sø bu vimas eks kliu duo ja ati tin ka mo stu bu ro sme ge nø seg - men to ar ner vø ðak ne liø pa þei di mà; pa to lo gi niø re flek sø (Ba bins kio ar kt.) bu vi mas nu ro do virð seg men ti ná pa þei dimà Pu siau svy ros ir ko or di na ci jos iðtyri - mas: ið ti ria ma abie jø ran kø ir ko jø koordi - na ci ja at lie kant pirð to-no sies, ke lio-kul no ar kt. më gi nius; ið ti ria ma pu siau svy ra sto vint Rom - ber go pa dë ty je ar kt. (jei gu pa cien tui ga li ma at si - sto ti) Kom piu te ri në to mog ra fi ja (KT) in - for ma ty viau sias ra dio lo gi nis ty ri mas gal vos sme ge nø trau mø at ve jais (A). KT ver ti na ma (þr. Prie das 4.3): Krau jos ru vos ir he ma to mos: epi du ri në he ma to ma daþ niau siai lo - ka li zuo ta kon vek si ta liai ir su kel ta ar te ri nio krau - ja vi mo; sub du ri në he ma to ma taip pat daþ - niau siai lo ka li zuo ta kon vek si ta liai ir daþ niau su - kel ta ve ni nio krau ja vi mo. Ið pra dþiø he matoma KT bû na hi per den si në (ûmi), o vë liau pereina á izo den si næ ir hi po den si næ (po ûmë, lë ti në); su ba rach noi di në krau jos ru va; jeigu áta ria ma ne trau mi në jos kil më, at lie ka ma an - giog ra fi ja jos prie þas èiai nu sta ty ti; in tra ce reb ri në krau jos ru va daþniau - siai pra si de da nuo þie vës kon tû zi niø þi di niø; jei - gu áta ria ma dis plas ti në jos kil më (aneu riz ma, ar - te rio ve ni në mal for ma ci ja), at lie ka ma an giog ra - fi ja; he mo ra gi në kon tû zi ja daþ niau siai bûna kak tos ar pa kau ðio skil èiø po liuo se ir sme ge - ny se prie pleið ta kau lio spar no; in tras kil ve li në krau jos ru va pa sitaiko ~10% pa cien tø po sun kios gal vos sme ge nø trau - mos Hid ro ce fa li ja, jos for ma (ok liu zi në, su - si sie kian èio ji) Sme ge nø ede ma: sme ge nø pa ma to cis - ter nø ob li te ra ci ja, skil ve liø ir sme ge nø va gø su - spau di mas Sme ge nø anok si jos po þy miai: ri bos tarp smegenø pilkosios ir baltosios medþiagø ne - ryð ku mas, sme ge nø ede ma Kaukolës lûþimai: kaukolës pamato lûþimai nustatomi KT at lie kant spe cia liu kau li niu re þi mu < 5 mm pjû viais; ne tie sio gi niai kau ko lës pa ma to lû þi mo po þy miai KT yra pneu mo ce fa li ja ar lik vo ras pri - dëtiniuose anèiuose; skliauto kaulø (linijiniai, impresiniai, per siû les) Smegenø iðemija (maþai ryðki per pir - mà sias 24 val.) Pneumocefalija Smegenø vidurinës linijos ir kitø struk - tû rø dis lo ka ci jos Indikacijos galvos smegenø KT tyri - mui at lik ti po GST: bu væs ar esa mas sà mo nës su tri ki mas; kaukolës lûþimas kraniogramose ar kli - ni ki niai pa ma to lû þio po þy miai (lik vo rë ja ir (ar) krau ja vi mas ið no sies ar au sies); esan tys ar pra ei nan tys neu ro lo gi niai simp to mai; traukuliai; vë mi mas > 1 kar tà; iðliekantis galvos skausmas KT at li ki mo ter mi nai: KT at lie ka ma ne del siant, kai (B): < 13 GKS ba lø tuo jau po trau mos; < 15 GKS ba lø po > 2 val. po trau mos; áta ria mas im pre si nis ar at vi ra sis (pe - net ruo ja ma sis) kau ko lës lû þi mas; yra kaukolës pamato lûþimo poþymiø; po traumos atsirado traukuliø; yra þidininiø neurologiniø simptomø; vë më > 1 kar tà; buvæs sàmonës netekimas esant koa - gu lo pa ti jai KT at lie ka ma per 8 val., kai yra: > 30 min. retrogradinë amnezija; bet ko kios truk mës am ne zi ja ar sà mo - nës su tri ki mas, jei gu yra: am þius > 65 me tai; koagulopatija ar vartojami vitami - no K antagonistai; 285

6 GALVOS SMEGENØ TRAUMOS DIAGNOSTIKOS IR GYDYMO METODINËS REKOMENDACIJOS pa vo jin gos trau mos me chanizmas: ið kri tæs ið au to mo bi lio; pa ty ræs au to ava ri jà va þiuo jant > 90 km/val. grei èiu; par trenk tas au to mo bi lio ar moto - cik lo; kri tæs nuo ar klio ar dvi ra èio; kri tæs gal va þe myn ið > 1 met ro aukð èio; kri tæs ant vir ðu gal vio (pvz., ner - da mas á van de ná) Pa kar to ti në (kon tro li në) KT atliekama ne del siant, kai: bûk lë pa blo gë ja 2 ar dau giau GKS balø; ið ryð kë ja pa re zë; ið ryð kë ja ani zo ko ri ja; at si ran da trau ku liø; pa di dë jæs VKS > 20 mmhg lai ko si il - giau nei 30 min Pa kar to ti në (kon tro li në) KT at lie ka ma vë liau, kai yra: sun ki gal vos sme ge nø trauma ir sta bi li li go nio bûk lë re ko men duo ja ma po 6 ir 24 va lan dø ir po 3 5 ir pa rø ar ba pa gal rei - ka là Ap þval gi nes kra niog ra mas po gal vos sme ge nø trau mos, kai ga li ma at lik ti kokybiðkà KT, daþ niau siai at lik ti ne tiks lin ga. Bet jos ga li su teik ti pa pil do mos in for ma ci jos esant pe net - ruo ja ma jam gal vos sme ge nø su þei di mui, áta riant im pre si nius ar li ni ji nius kau ko lës lû þius. Be to, kra niog ra mos ga li pa ro dy ti ap kal kë ju sios kan - ko rë þi nës liau kos dis lo ka ci jà, esant he ma to mai, pneu mo ce fa li jà ir si nu sø pa þei di mus. Ar tiks lin - ga at lik ti ap þval gi nes kra niog ra mas, sprendþia neu ro chi rur gas ir (ar) ra dio lo gas Ap þval gi nës kak lo spon di log ramos yra svar bus ty ri mas stu bu ro kak li nës da lies lû þi mui nu sta ty ti. Kak lo spon di log ra mos at lie kamos, jei - gu yra bent vie nas ið ðiø po þy miø (A): sà mo nës bûk lë < 15 GKS ba lø; ga lû niø pa res te zi ja; þi di ni niai neu ro lo gi niai simp tomai; li go nis pats ne ga li pa suk ti galvà á abi pu ses 45 kam pu (pa cien tui ga li ma leis ti pa èiam su kio ti gal và: jei gu áta ria ma kak lo hi pe reks ten zi - ja (pvz., automobilio keleiviui po smûgio á auto - mo bi lio ga li næ da lá), jei gu li go nis po trau mos së - di arba vaikðto, jeigu kaklo skausmai atsirado vë - liau, jei gu në ra kak lo átem pi mo; negalima ligoniui leisti sukioti galvà; kak las yra skaus min gas ir átemp tas; palpuojant skausminga kaklo slankste - liø pro jek ci jo je; pavojingas traumos mechanizmas (þr ) Kak lo KT at lie ka ma ne sant ga li my bës atlikti geros kokybës kaklo spondilogramas ar esant lû þio áta ri mui, bet jo ne ma tant spon di log ra - mo se MRT ga li bû ti at lie ka ma áta riant di fu zi ná aksonø paþeidimà ar trauminá nugaros smegenø ar kaklo kraujagysliø paþeidimà, jeigu KT tyri - mas nëra pakankamai informatyvus Neurofiziologiniai tyrimai elek tro - en ce fa log ra fi ja, elek tro neu ro miog ra fi ja, su kel ti po ten cia lai ir kt. ga li bû ti at lie ka mi áta riant epi - lepsijà, galvos, nugaros smegenø ar periferiniø nervø paþeidimus ir kt Ultragarsiniai tyrimai echo en ce fa - loskopija, transkranijinë doplerografija, krauja - gysliø dvigubas skenavimas ir kt. gali bûti at - lie ka mi SVL dis lo ka ci jai, skil ve liø dy dþiui, in - trak ra ni ji nei hi per ten zi jai, krau ja gys liø trom bo - zei ste no zei ar va zos paz mui nu sta ty ti Galvos smegenø angiografija po gal - vos sme ge nø trau mos ga li bû ti at lie ka ma áta riant stam biø kak lo ar gal vos sme ge nø ar te ri jø pa þei - di mà (di se ka ci ja, trom bo zë ar kt.), mie go ar te ri - jos aky to jo an èiø jung tá, aneu riz mà ar kt. Ne - sant ga li my bës at lik ti KT, an giog ra fi ja ga li pa dë - ti diag no zuo ti in trak ra ni ji nes he ma to mas (ga li - ma ste bë ti krau ja gys liø dis lo ka ci jas, be krau ja - gysles zonas). Visø smegenø arterijø angiografi - ja ga li bû ti at lie ka ma anks ty vam sme ge nø mir - ties nu sta ty mui (in trak ra ni ji niø ar te ri jø ne si pil - dy mas kon tras ti ne me dþia ga lai ko mas sme ge nø mir ties po þy miu). 286

7 3. GALVOS SMEGENØ TRAUMOS GYDYMAS 3. GALVOS SMEGENØ TRAUMOS GYDYMAS 3.1. IKIHOSPITALINË (PMP, SMP) PA- GALBA Ne del siant uþ tik ri na mas li go nio kvëpa - vi mo ta kø pra ei na mu mas (bur nos ið va ly mas, apa ti nio þan di kau lio pa kë li mas ir kt.) ir áver ti na - mi kvë pa vi mas ir krau jo ta ka; esant rei ka lui ne - del siant áve da mas oro fa rin gi nis ar na zo fa rin gi - nis vamz de lis ar tai ko mos rei kia mos re a ni ma ci - nës prie mo nës ( abc ) Áver ti na ma ir do ku men tuo ja ma li go nio neu ro lo gi në simp to ma ti ka: sà mo nës bûk lë pa gal GKS; vyz dþiø dy dis, si met ri ja ir re akcija á ðvie sà; ga lû niø ju de siai ir ju ti mai At lie ka ma en dot ra chë ji në in tu ba ci ja prieð trans por ta vi mà, jei gu yra: ko ma < 9 GKS ba lai; ger klø re flek so su tri ki mas; áta ria ma as pi ra ci ja á kvë pa vi mo takus ar di de lë jos ti ki my bë; krau ja vi mas á bur nà ar no sia ryklæ; kvë pa vi mo ta kø pra ei na mu mo sutri - ki mas; epi lep ti niø trau ku liø VKS di dë ji mo ga li my bei in tu buojant su ma þin ti prieð in tu ba ci jà ski ria mi vie ti niai anes te ti kai, bar bi tû ra tai ir mio re lek san tai Tai ko ma DPV, jei gu yra: kvë pa vi mo ne pa kan ka mu mas; kvë pa vi mo arit mi ja; spon ta ni në hi per ven ti lia ci ja; hi pok se mi ja, kai PaO 2 < 65 mmhg kvë puo jant oru ar PaO 2 < 95 mmhg kvë puo jant de guo ni mi; hi per kap ni ja, kai Pa CO 2 > 45 mmhg DPV pa ra met rai: k./min. su au gu sie siems ar 20 k./min. vai kams tie kiant de guo ná; SaO 2 pa lai ko ma > 90% (B), PaCO 2 > 35 mmhg; hiperventiliacija (~20 k./min. suau - gu sie siems; ~25 k./min. vai kams) tai ko ma tik esant ko mai (< 8 GKS ba lai) ir blo gë jant bûk lei dël sme ge nø pa þei di mo, esant trau ku liams ar ba vie nam ar dau giau smegenø strigimo poþymiø: pa to lo gi në ga lû niø flek si ja ar eks ten zi ja, fik suo ti ar asi met rið ki vyz dþiai, ar te ri në hi per ten zi ja ir bra di kar di ja, in ter mi tuo jan ti ap në ja, sà mo nës bûklës pablogëjimas 2 GKS balais (C). Hiper - ven ti lia ci jos me tu Pa CO 2 pa lai ko mas ne < mmhg ir hi per ven ti lia ci ja ne tæ sia ma il - gai, nes gali bûti pavojinga sukelti smegenø ið - emi jà ar al ka lo zæ ir trau ku lius Ávertinama kraujotakos bûklë, AKS pa - lai ko mas > 90 mmhg (AKS < 90 mmhg su si jæs su daug blogesne prognoze), kaip galima daþ - niau já ma tuo jant ar mo ni to ruo jant. AKS ko re - guo ti ir skys èiø ba lan sui at sta ty ti ski ria ma fi zio - lo gi nio tir pa lo ar Rin ge rio in fu zi ja (~20 ml/kg) Manitolio infuzinis tirpalas prehospitaliniame etape daþniausiai neskiriamas, bet jis skirtinas, jeigu ligonio sàmonës bûklë greitai blogëja ir yra vie nas ar dau giau smegenø strigimo poþymiø (þr ). Tuo atveju skiriamas manitolis 1 g/kg kû no ma sës; do zë i. v. su la ði na ma per 20 min Vais tais ko re guo ja mi trau ku liai; pro fi - lak ti kos tiks lu vais tai nuo trau ku liø ne ski ria mi Imo bi li zuo ja ma li go nio gal va ir kak - las kie ta apy kak le ar ki tu átai su, jei gu yra (A): bûk lë < 15 GKS ba lø; kak lo skaus mas ar átem pi mas; þidininiø neurologiniø simptomø; parestezijos galûnëse; ski ria mi anal ge ti kai, ra mi na mie ji vais tai, mio re lek san tai pa gal rei ka là (C) HOSPITALIZACIJA Po GST li go ná ga li ma ið leis ti ste bë ti á na mus, jei gu: aið ki sà mo në (15 GKS ba lø) ir ne in di - kuojama KT; 287

8 GALVOS SMEGENØ TRAUMOS DIAGNOSTIKOS IR GYDYMO METODINËS REKOMENDACIJOS bûk lë po trau mos bu vo 14 GKS ba lø ir pa ge rë jo iki 15 GKS ba lø; në ra neu ro lo gi niø ar kog ni ty viniø su - tri ki mø; në ra kau ko lës kau lø lû þiø (C); gal vos sme ge nø KT be po ky èiø; li go nis tu ri já pri þiû rin tá as me ná; pa blo gë jus bûk lei, li go nis gali nedel - siant at vyk ti á li go ni næ Ið lei dþia mo á na mus li go nio pa ly do - vas áspë ja mas pir mà pa rà li go niui ne duo ti ra mi - na mø jø vais tø, anal ge ti kø, as pi ri no ir jam átei - kia ma at min ti në apie simp to mus, ku riems at si ra - dus, tu ri ne dels da mas kreip tis á gy dy to jà: di dë jan tis mie guis tu mas; ryð kë jan tys gal vos skaus mai; su mi ði mas ar keis tas el ge sys; vë mi mas 1 ar dau giau kar tø; trau ku liai; vyz dþio ið si plë ti mas; ga lû nës nu sil pi mas ar kal bos sutriki - mas; pu siau svy ros su tri ki mas, svaigimas ar trau ku liai; re gë ji mo pa blo gë ji mas ar dvejinima - sis aky se; skys èio ar krau jo bë gi mas ið no sies ar au sies; kvë pa vi mo rit mo ir daþ nio pasikeiti - mas In di ka ci jos sku biai hos pi ta li za ci jai á gy dy mo ástai gà, tu rin èià kiek vie nà dienà visà parà funkcionuojanèius KT, neurochirurgi - jos ir (ar) neu ro lo gi jos tar ny bas ir ITS (ka dan - gi li go niø per ve þi mas ið vie nos gy dy mo ástaigos á ki tà uþ del sia gy dy mà ir blo gi na trau mos baigtá (C), to dël li go nis á rei kia mà ástai gà tu ri bû ti ve þa - mas tie siai ið ávy kio vie tos): Sun ki gal vos sme ge nø trau ma (< 9 GKS ba lai) (B) Vi du ti nio sun ku mo gal vos smegenø trau ma (9 13 GKS ba lø) (C) Di de lës ri zi kos leng va gal vos sme - ge nø trau ma (14 15 GKS ba lø esant bent vie nam to liau nu ro dy tam po þy miui): sà mo në < 15 GKS ba lø pra ëjus > 2 val. po trau mos; sutrikusi orientacija ir (ar) suvoki - mas; blogëja sàmonës bûklë; bû ta pra ei nan èiø neu ro lo gi niø simp to mø; átariamas kaukolës lûþimas (lokalus smû gis, di de lë skal puo ta þaiz da, áta ria ma lik vo - rë ja ir (ar) krau ja vi mas ið no sies ar au sies, yra kraujo uþ ausies bûgnelio, hemoragijos apie abi akis, pa ti ni mas ar më ly në spe ni nës atau gos sri - ty je); traukuliai; vë mi mas > 1 kar tà; þvalumo, elgesio ar kognityviniai su tri ki mai; laikosi galvos skausmas; am þius > 65 me tø; yra ar átariami kreðumo sutrikimai (var to ja vi ta mi no K an ta go nis tus, trom bo ci tø ag - regacijà slopinanèius vaistus, alkoholá); intoksikuotas alkoholiu ar vaistais ir su tri ku si pro ti në veik la; pavojingas traumos mechanizmas (þr ); pa ty ræs smû gá á gal và laz da ar ka - muo liu; yra politrauma (kaulø lûþiai, ne - sta bi li he mo di na mi ka); yra þinoma kita neurochirurginë ar neurologinë patologija (yra ðuntuota smegenø van de në, yra ar te ri në-ve ni në mal for ma ci ja, na - vikas ar kt.) ar ligonis yra po neurochirurginës galvos operacijos; nëra atsakingø asmenø, galinèiø namuose reikiamai stebëti ligonio bûklæ pagal áteik tà at min ti næ In di ka ci jos vë les nei hos pi ta li za ci jai á neu ro chi rur gi jos sky riø: potrauminë vandenë; potrauminë epilepsija; kaukolës kaulø defektai; vëlyva likvorëja; vëlyvos pûlingos komplikacijos po galvos traumos; miego arterijos-akytojo anèio jungtis ar kt Neu ro chi rur go kon sul ta ci ja rei ka lin - ga, jei gu: 288

9 3. GALVOS SMEGENØ TRAUMOS GYDYMAS li go nis yra ko mos bûk lës (< 9 GKS ba lai); pa blo gë jo li go nio bûk lë 2 GKS ba - lais; ið ryð kë jo þi di ni niai neu ro lo gi niai simp to mai ani zo ko ri ja, pa re zë, afa zi ja ar kt.; yra sme ge nø kom pre si jai bû din gø KT po ky èiø; epi lep si në bûk lë ar ba epi lep si jos prie - puo liai kar to ja si daþ niau nei kas 1 val.; yra im pre si nis kau ko lës lû þi mas; yra pe net ruo jan tis kau ko lës su þaloji - mas; yra lik vo rë ja Esant neu ro chi rur go pa gal bos porei - kiui, pir mø 5 in di ka ci jø ( ) atve - jais rei kia li go ná pri sta ty ti á neu ro chi rur gi jos ar ITS sky riø per 2 val., trans por ta vi mo me tu uþ tik - ri nant adek va tø kvë pa vi mà ir krau jo ta kà. Jeigu yra vie nas ar dau giau sme ge nø stri gi mo po þymiø (þr ), trans por tuo jant la ðin ti á ve nà srove 15% ma ni to lio tir pa lo (1 g/kg svo rio) ir skir ti mg fu ro ze mi do. Jei gu li go nio trans porta - vi mas ne ga li mas, sku biai ið kvie tus bu din tá neu - ro chi rur gà, ruoð tis ope ra ci jai vie to je HOSPITALINË PAGALBA KON SER VA TY VU SIS GAL VOS SMEGENØ TRAUMOS GYDYMAS: Tu ri funk cio nuo ti pa gal bos traumi - niams li go niams tei ki mo sis te ma (B). Trau mà pa ty ru siems li go niams pa slau gas tei kian èios ástai gos tu ri tu rë ti vi sà pa rà vei kian èias rei kia - mas tar ny bas: grei tai pa sie kia mà neu ro chi rur gà, kom piu te ri ná to mog ra fà, la bo ra to ri jà, ITS, ope - ra ci næ (C) Ûmi gal vos sme ge nø trau ma pri ski - ria ma bû ti na jai sku biai me di ci nos pa gal bai (SMP), ku rios tei ki mo ter mi nai ir ap im tys átei - sin ti LR SAM ása ky mais. Li go niui po gal vos sme ge nø trau mos pa te kus á gy dy mo (ASPP tei - kian èià) ástai gà, pa gal ba pra de da ma teik ti (pri - ëmi mo sky riu je) ne vë liau kaip [40]: ne del siant jei gu li go nio bûk lë < 9 GKS ba lai; per 10 min. jei gu li go nio bûk lë 9 10 GKS ba lø; per 30 min. jei gu li go nio bûk lë GKS ba lø; per 1 val. jei gu li go nis be sà mo nës su tri ki mo Ligoniø po galvos smegenø trau - mos bûk lës ste bë ji mas: bûk lë pa gal GKS; vyzdþiø dydis ir reaktyvumas; galûniø judesiai; kvëpavimo daþnis; ðirdies susitraukimø daþnis; AKS; temperatûra Ste bi mà li go ná rei kia kon sul tuo ti neurochirurgui ar neurologui, kai: ligonis tampa susijaudinæs ar pakin - ta jo el ge sys; bûk lë pa blo gë ja 1 GKS ba lu per 30 min. (jei tai ne su si jæ su þi no mo mis prie þas ti - mis, pvz., vais tais); bûk lë pa blo gë ja 2 GKS ba lais ar dau giau per ne apib rëþ tà lai kà (jei tai ne su si jæ su þi no mo mis prie þas ti mis, pvz.,vais tais); ryðkëja galvos skausmai ar atsiran - da / tæ sia si vë mi mas; atsiranda ar ryðkëja neurologiniø simptomø (kinta vyzdþiø dydis, galûniø jëga, veido judesiai) Konservatyvusis gydymas neurochi rur gi jos ar neu ro lo gi jos sky riu je: Esant intrakranijinei hipertenzijai, ski ria mas ma ni to lis ir (ar) fu ro se mi das, elek tro - li tø tir pa lai ar kt Esant epilepsiniam sindromui, ski - ria mi vais tai nuo epi lep si jos (dia ze pa mas, kar ba - ma ze pi nas, nat rio val pro a tas ar kt.) Esant kau ko lës pa ma to lû þiui ir lik - vo rë jai, pro fi lak ti nis an ti bio ti kø var to ji mas kon - tro ver sið kas [32] Átariant meningità (juo gali kompli - kuotis likvorëja, penetruojamasis smegenø suþa - lo ji mas ar neu ro chi rur gi në in ter ven ci ja), at lie ka - ma diagnostinë juosmeninë punkcija. Meningi - tui gy dy ti ski ria mi an ti bio ti kai pa gal mik ro bio - lo gi nio ty ri mo duo me nis ir an ti bio ti kog ra mà. Iki ðiø duo me nø ga vi mo ski ria mas em pi ri nis me nin - gito gydymas bent 2 antibiotikais: glikopeptidi - 289

10 GALVOS SMEGENØ TRAUMOS DIAGNOSTIKOS IR GYDYMO METODINËS REKOMENDACIJOS niu an ti bio ti ku (van ko mi ci nas ar kt.). ir tre èios kar tos ce fa los po ri nu (cef ta zi di mas ar kt.) [32] At sta to mo jo neu ro lo gi niø sutriki - mø gy dy mo at ve ju ga li ma skir ti sme genø krau - jo ta kà ir me ta bo liz mà ge ri nan èius vais tus (pi ra - ce ta mas, aman ta di no sul fa tas, bak lo fe nas ar kt.) Ve nø trom bo zës ir trom bemboliniø kom pli ka ci jø pro fi lak ti kai li go niams, ku rie po trau mos pa ra ly þiuo ti ar ne jud rûs ir jiems tai ko - mas gu li ma sis re þi mas, re ko men duo ja ma skir ti ma þos mo le ku li nës ma sës he pa ri nus (MMMH) ir (ar) me cha ni nes trom bem bo li niø kom pli ka ci jø pro fi lak ti kos prie mo nes (gra duo tos kompresijos ko ji nes ar kt.) [31] Li go niams tai ko ma anks ty voji neu - ro re a bi li ta ci ja: ki ne zi te ra pi ja, ma sa þas, fi zio te - ra pi nës pro ce dû ros, lo go pe do pra ty bos ar kt Te ra pi niø ir ki tø kom pli kacijø gy - dy mà re ko men duo ja ma de rin ti su te ra peu tais ir ki tais spe cia lis tais Gy dy mas in ten sy vio sios te ra pi jos sky riu je (ITS): ITS gy do mi ko mos bûk lës (< 9 GKS ba lai) po gal vos sme ge nø trau mos li - go niai ir li go niai po mið riø su þa lo ji mø esant ne - sta bi liai ir gy vy bei pa vo jin gai bûk lei Neu ro chi rur gas at sa ko uþ ligonio neu ro chi rur gi ná ið ty ri mà ir neu ro chi rur gi nio gy - dy mo tak ti kà bei neu ro chi rur gi næ prieþiûrà po ope ra ci jos In ten sy vio sios te ra pi jos gydytojas at sa ko uþ kon ser va ty vio jo gy dy mo tak tikà ir gy - dy mà vais tais, in for muo ja neu ro chi rur gà apie li - go nio bûk lës ki ti mà, or ga ni zuo ja ki tø specialistø kon sul ta ci jas Su dë tin gais at ve jais ar kai gydytojø nuo mo nës ski ria si, li go niø neu ro chi rurginio ir kon ser va ty vio jo gy dy mo tak ti ka spren dþia ma ben drø neu ro chi rur gø ir in ten sy vio sios terapijos gy dy to jø vi zi ta ci jø ir (ar) kon si liu mø me tu Leng vos gal vos sme ge nø traumos gy dy mas: gu li mas re þi mas; lo vos gal vû ga lio pa kë li mas kam pu; anal ge ti kai (pvz., vais tai, turintys pa ra ce ta mo lio ar kt.) pa gal rei ka là; antiemetikai (pvz., metokloprami - das ar kt.) pa gal rei ka là; veng ti ra mi na mø jø vais tø Vidutinio sunkumo galvos smegenø traumos gydymas: lengvos galvos smegenø traumos gydymo priemonës; antrinio smegenø paþeidimo pre - ven ci ja: pa lai ky ti PaO 2 > 60 mmhg; SaO 2 > 90%; Pa CO 2 = mmhg; sist. AKS > 90 mmhg; lo vos gal vû ga lá pa kel ti 30 kam pu; intubacija jeigu reikia adekvaèiai ven ti lia ci jai ir ok si ge na ci jai ar diag nos ti niams ty ri mams at lik ti; skubi neurochirurgo konsultacija, jeigu blogëja sàmonës bûklë arba ryðkëja pokyèiai KT Sunkios galvos smegenø traumos gydymas: skubi intubacija, reanimacinës prie - mo nës ( abc ); skubi hospitalizacija á ITS; skubi neurochirurgo konsultacija; antrinio smegenø paþeidimo pre - ven ci ja: pa lai ky ti PaO 2 > 60 mmhg; SaO 2 > 90%; Pa CO 2 = mmhg; sist. AKS > 90 mmhg; lo vos gal vû ga lá pa kel ti 30 kam pu; VKS monitoravimas ir (ar) intrak - ranijinës hipertenzijos gydymas pagal indika - ci jas (þr ); stresiniø skrandþio opø profilaktika (50 mg/2 ml in jek ci nis ra ni ti di no tir pa las ar kt.); stebëjimas dël galimo elektrolitø su tri ki mo; stebëjimas dël koagulopatijø (sme - genyse daug tromboplastino ir jo atsipalaidavi - mas po su þa lo ji mo ga li su kel ti DIK); jei gu li go - nis var to jo vi ta mi no K an ta go nis tus, já rei kia 1 2 sa vai tëms nu trauk ti ir, pa gal rei ka là, pa keis ti ma þos mo le ku li nës ma sës he pa ri nais; steroidiniai hormonai (gliukokorti - koi dai) VKS ma þin ti ar gy dy mo re zul ta tams ge - rin ti ne re ko men duo ja mi; profilaktinis gydymas nuo trauku - liø ûmiu galvos smegenø traumos periodu ne - skir ti nas. Kar tais trum pa lai kis gy dy mas vais tais 290

11 3. GALVOS SMEGENØ TRAUMOS GYDYMAS nuo epi lep si jos ga li bû ti ski ria mas esant di de lei trau ku liø ri zi kai, bet tai ne ma þi na vë ly vos epi - lep si jos ið si vys ty mo ga li my bës. Gy dy mas vais - tais nuo epi lep si jos skir ti nas ávy kus bent 2 epi - lep si jos prie puo liams Vi di nis kau ko lës slë gis (VKS), sme ge nø per fu zi jos slë gis (SPS) ir jø mo ni to - ra vi mas bei ko rek ci ja Kar tu su gal vos sme ge nø trau ma daþ nai bû na ir ki tø pa þei di mø bei su tri ki mø (þe - mas AKS, hi pok si ja, hi per kap ni ja, pa di dë jæs VKS ir kt.), ku rie ga li pa pil do mai su kel ti sme ge - nø ið emi jà ir pa blo gin ti trau mos baig tá. Apie sme ge nø krau jo ta kos bûk læ ga li ma ne tie siogiai spræs ti mo ni to ruo jant SPS, ku ris ap skai èiuoja - mas ið vi du ti nio AKS at ëmus VKS (SPS = vi du - ti nis AKS VKS). SPS tu ri bû ti pa lai ko mas > 70 (50) mm Hg, o VKS < 20 mmhg Indikacijos vidinio kaukolës slë - gio mo ni to ra vi mui: li go nis ko mos bû se nos (< 9 GKS ba lai) ir yra po ky èiø gal vos sme ge nø KT (he ma - to ma, kon tû zi ja, ede ma, ba za li niø cis ter nø su - spau di mas), bet ope ra ci ja ne in di kuo ja ma; li go nis ko mos bû se nos (< 9 GKS ba lai) ne sant po ky èiø gal vos sme ge nø KT ir esant bent 2 ið ðiø 3 po þy miø: am þius < 40 me tø; AKS < 90 mmhg; vien pu së ar abi pu së ekstenzi - në (de kor ti ka ci në ar de ce reb ra ci në) re ak ci ja á skaus mà; li go niui rei kia skir ti psi cholepti - kus; tiks lin gas po ope ra ci nis ligonio VKS ste bë ji mas jei gu li go nis ið lie ka ko mos bû - se nos pra ëjus 6 val. po ope ra ci jos VKS mo ni to ra vi mas kon train - dikuotinas (kaip ir bet ko kia ki ta neu ro chi rur gi - në in ter ven ci ja) esant krau jo kre ðu mo sis te mos su tri ki mams (þr ), áskai tant ir DIK sin - dro mà, ku ris ne re tas in trak ra ni ji niø ir mið riø su - þa lo ji mø at ve jais VKS mo ni to ra vi mo truk më ávai ri. Já tiks lin ga baig ti, jei gu nu trau kus VKS ma þi ni mo prie mo nes > 48 val. VKS ið lie ka < 20 mmhg. Jei gu VKS rei kia mo ni to ruo ti il giau nei 5 pa ras ir gre sia lo ka lios uþ de gi mi nës kom - pli ka ci jos, da vik lá ga li ma per dë ti á ki tà vie tà Implantavus VKS monitoravimo da vik lá, SPS ste bë ti tiks lin ga kar tu at lik ti ir ne - per trau kia mà in tra ar te ri ná AKS mo ni to ra vi mà VKS mo ni to ra vi mo bû dai ir technika: Intraventrikulinis VKS monito - ra vi mas auk si nis stan dar tas. Ðio mo ni to ra vi - mo me tu ga li ma at lik ti lik vo ro dre na þà kaip efek ty vià in trak ra ni ji nës hi per ten zi jos gy dy mo prie mo næ Intraparenchiminis VKS moni - toravimas yra tikslus ir saugus, o daviklis visada lengvai implantuojamas, nes nereikia punktuoti skil ve lio. Ðis me to das la biau siai pa pli tæs Kiti VKS monitoravimo bûdai (epidurinis, subdurinis ar subarachnoidinis) yra ma þiau tiks lûs ir re èiau nau do ja mi VKS koreguojamas konservaty - vio mis ar chi rur gi në mis prie mo në mis, kai: pa sie kia > 20 mmhg; smegenø perfuzinis slëgis suma - þë ja < 60 mmhg VKS mo ni to ra vi mo kom pli ka ci - jos: infekcinës komplikacijos (me - nin gi tas, ven tri ku li tas, en ce fa li tas) at si ran da 10 17% atvejø. Jø tikimybæ didina intrakraniji - nës hemoragijos, VKS padidëjimas, ilga monito - ra vi mo truk më, at lik tos ki tos neu ro chi rur gi nës ope ra ci jos, ki ti in fek ci jos þi di niai. Pro fi lak ti kai ga li bû ti ski ria mi an ti bio ti kai pir mos kar tos ce - fa los po ri nai (ce fa zo li nas kas 6 val.; ið vi so 3 4 dozës: pirmoji prieð operacijà, likusios po ope ra ci jos [32], ce fa lek si nas ar kt.); to les nis an ti bio ti kø var to ji mas VKS mo ni to ra vi mo me tu yra kon traver sið kas; gydant infekcines komplikaci - jas, pa ða li na mi in fe kuo ti ka te te riai ir ski ria mi an - tibiotikai pagal nustatytø sukëlëjø antibiotikog - ra mas VKS pa di dë ji mo ir kom pli ka ci - jø pro fi lak ti ka bei gy dy mas: gal vû ga lio pa kë li mas kam pu; 291

12 GALVOS SMEGENØ TRAUMOS DIAGNOSTIKOS IR GYDYMO METODINËS REKOMENDACIJOS ve ni nio krau jo nu te kë ji mo ið gal vos uþ tik ri ni mas (gal và lai ky ti tie siai, at lais - vin ti kak lo tvars èius); ar te ri nës hi po ten zi jos vengimas (ne leis ti bû ti AKS < 90 mmhg: at sta ty ti in tra - vas ku li ná tû rá izo to ni niais tir pa lais, kai to ne pa - kan ka nau do ti ðir dies veik là sti mu liuojanèius vais tus), esant ga li my bei tiks lin gas in tra ar te ri nis AKS mo ni to ra vi mas; ar te ri nës hi per ten zi jos kontrolë uþ tik ri nant pa kan ka mà sme ge nø per fu zijà (SPS pa lai ky mas > mmhg); tiks lin gas cen tri nio ve ni nio spau di mo mo ni to ra vi mas; hi pok si jos ven gi mas (ne leis ti bû ti PaO 2 < 60 mmhg, uþ tik rin ti ge rà kvëpavimo ta kø pra ei na mu mà, esant rei ka lui skir ti deguo - ná, pa lai ky ti SaO 2 > 90%); nor mo kap ni jos (PaCO 2 = mmhg) pa lai ky mas; kû no tem pe ra tû ros nor malizavi - mas; hi per gli ke mi jos ir hi poglikemi - jos ven gi mas ir ko rek ci ja; ra mi na mie ji vais tai ir analgeti - kai pa gal rei ka là VKS pa di dë jus > 20 mmhg, ne del siant pra de da mas gy dy mas (hie rar chi ne tvar ka): In trak ra ni ji niø he ma to mø ar di de liø kon tû zi niø þi di niø, su ke lian èiø smegenø kom pre si jà, ða li ni mas (þr ) Lik vo ro dre na vi mas (jeigu ka - te te ri zuo tas skil ve lis) Se da ci ja jei li go nis neramus, blað ko si (fen ta ni lis, mor fi no hid roch lo ri das ar kt.) ir (ar) mio re lak sa ci ja (ve ku ro nio bro mi das ar kt.) ir DPV Os mo te ra pi ja ski ria mas ma - ni to lio in fu zi nis tir pa las 0,25 1 g/kg kû no svorio per 20 min., po to tæ siant 0,25 0,5 g/kg kû no svo - rio per 20 min. kas 6 val. (B), jei gu ið lie ka po rei - kis (pa gal VKS dy dá). Prieð tai tu ri bû ti ko re guo - ta hi po vo le mi ja (ge riau sia eu vo le mi ja ar ba ne - ryð ki hi per vo le mi ja) ir hi po ten zi ja. Ne sant efek - to, ma ni to lio do zæ ga li ma di din ti iki 1 g/kg kûno svo rio ste bint, kad plaz mos os mo zë nevirðytø 320 mosm, ar ba pa pil do mai skir ti fu ro se mi do mg i. v. kas 6 val Hi per ven ti lia ci ja iki Pa CO mmhg; jos nenaudoti profilaktiðkai, ne - tæs ti il gai ir veng ti pir mø 24 val. po trau mos lai - ko tar piu (A) Barbitûrinë koma (C) ir hiper - ven ti lia ci ja iki Pa CO mmhg (veng ti PaCO 2 < 25 mmhg) ste bint krau jo du jø su dë tá, pa lai kant SPS > mmhg De kom pre si në kra nio to mi ja (smegenø dekompresija) (þr ) Ligoniø po galvos smegenø trau - mos mai ti ni mas: maitinimas turi bûti pradëtas pir - mø 72 val. po trau mos lai ko tar piu ir pir mà sa vai - tæ turi padengti 140% bazinio ligonio metaboliz - mo, jei gu li go nis ne slo pin tas, ir 100% jei gu li - gonis slopintas ir relaksuotas; baltymai turi sudaryti 15% energi - nës ver tës; vengti hiperglikemijos, kuri gali di din ti sme ge nø ið emi jà; anks ti (per 7 die nas) pra dë tas vi sa - ver tis pa ren te ri nis mai ti ni mas ge ri na prog no zæ (C) CHIRURGINIS GALVOS SMEGE - NØ TRAUMOS GYDYMAS Indikacijos chirurginiam galvos sme - genø traumos gydymui yra rekomendacinio po - bûdþio; sprendimà, ávertinæs ligonio neurologinæ ir so ma ti næ bûk les, KT duo me nis ir ki tus at lik tus ty ri mus, pri ima neu ro chi rur gas ar ba kon si liu - mas Prieð neurochirurginæ operacijà tiks - lin ga pro fi lak tið kai skir ti an ti bio ti kà re ko men - duo ja mi ce fa los po ri nai (pvz., ce fa zo li nas kas 6 val.; ið vi so 3 4 do zës: pir mo ji prieð ope ra - ci jà, li ku sios po ope ra ci jos [32], ar kt.) Neurochirurginës intervencijos kon - train di kuo ja mos esant krau jo kre ðu mo sis te mos su tri ki mams. Bû ti na ið si aið kin ti, ar li go nis ne ser - ga ko a gu lo pa ti jo mis, ir ið tir ti krau jo kre ðë ji mà. Prieð ope ra ci jà kre ðë ji mo sis te mos ko rek ci ja rei - kalinga, jeigu [32]: trom bo ci tø kie kis krau jy je < /l; to kiu at ve ju prieð ope ra ci jà at lie ka - ma 6 10 vie ne tø trom bo ci tø ma sës trans fu zi ja; 292

13 3. GALVOS SMEGENØ TRAUMOS GYDYMAS dël ne tie sio gi nio vei ki mo an tikoa - gu lian tø (var fa ri no ar kt.) var to ji mo pro trombi - no lai kas (angl. PT) pail gë jæs > 13 sek. (nor ma: sek.) ar tarp tau ti nis nor ma li zuo tas san ty - kis (angl. INR) pa di dë jæs > 1,4, ar pro trombino ak ty vu mas (angl. SPA) su ma þë jæs < 50% (nor - ma: %); to kiais at ve jais prieð sku bià ope - ra ci jà bei jos me tu ski ria ma ðvie þia ðal dy ta plaz - ma i. v. (2 4 vie ne tai, kar to jant pa gal rei ka là) ir vi ta mi nas K (10 20 mg i. v.); dël he pa ri no var to ji mo ar dël ki tø prie þas èiø da li nis ak ty vuo tas trom bop las ti no lai kas (angl. APTT) pail gë jæs > 55 sek. (nor ma: sek.) ar ak ty vin tas kre ðë ji mo lai kas (angl. ACT) pail gë jæs > 140 sek. (nor ma: sek.). Ope ruo jant sku bos tvar ka, ko rek ci jai skiriama ðvie þia ðal dy ta plaz ma (2 4 vie ne tai, kar to jant pa gal rei ka là). He pa ri no vei ki mà ga li ma inak ty - vuo ti ski riant pro ta mi no sul fa tà 1400 antihe - pa ri no TV/ml, ku rio 1 ml (10 mg pro ta mi no sul - fa to) neut ra li zuo ja apie 1400 TV he pa ri no. Jeigu li go niui rei kia var to ti an ti ko a gu lian tus trom - bem bo li jø pro fi lak ti kai, tiks lin ga stan dar ti ná he - pa ri nà nu trauk ti li kus bent 12 6 val. iki ope ra ci - jos ir at nau jin ti pra ëjus bent val. po ope ra - ci jos (ge riau po KT at li ki mo ir pa kar to ti nës ope ra ci jos po rei kio eks kliu da vi mo); li go nis, nau do jæs ma þos mo le ku li - nës ma sës he pa ri nus (MMMH) ápras ti kre ðu - mo sis te mos ty ri mai (APTT, ACT, PT, INR, SPA) su tri ki mø ne ro dys; po ky èius ro dys tik Xa an ti fak to riaus ty ri mas. Ope ruo jant sku bos tvar - ka, ko rek ci jai ski ria ma ðvie þia ðal dy ta plaz ma (2 4 vie ne tai, kar to jant pa gal rei ka là). Jei gu li - go niui rei kia var to ti MMMH trom bem bo li jø pro fi lak ti kai, tiks lin ga já nu trauk ti li kus bent 1 pa rai iki pla ni nës ope ra ci jos ir at nau jin ti pra - ëjus bent 1 2 pa roms po jos (ge riau po KT at li - ki mo ir pa kar to ti nës ope ra ci jos po rei kio eks kliu - da vi mo). Jei gu gy dy mo MMMH fo ne atlieka - mas epi du ri nis nu skaus mi ni mas ar ba juos me ni - në punk ci ja, pa di dë ja epi du ri nës krau josruvos for ma vi mo si ti ki my bë [32]; li go nis, nau do jæs trom bo ci tø agre - ga ci jos in hi bi to rius ace til sa li ci lo rûgð tá ar klo - pi dog re lá ápras ti kre ðu mo sis te mos ty ri mai (APTT, ACT, PT, INR, SPA), su tri ki mø taip pat ne ro dys; po ky èius ga li ro dy ti tik trom bo ci tø ag - re ga ci jos ir kie kio ty ri mas. Jei gu ope ra ci jos ne - galima atidëti bent 7 dienoms nuo antiagregantø vartojimo pabaigos, gali bûti indikuojama trom - bocitø masës transfuzija (6 10 vienetø) Jokios neurochirurginës intervenci - jos ne at lie ka mos diag no za vus sme ge nø mir tá (þr ) Diag nos ti nës fre zi nës an gos ne del - siant daromos, kai: greitai blogëja sàmonës bûklë ne - paisant visø konservatyvaus gydymo priemoniø (þr ) ir ryð kë ja sme - genø strigimo ir smegenø kamieno kompresijos poþymiai (þr ), o KT atlikimas uþdelstø gy dy mà ar ba në ra ga li my bës at lik ti KT; nestabilios bûklës ligonis skubiai ope ruo ja mas dël vi di nio krau ja vi mo ir kar tu áta - riama subdurinë ar epidurinë hematoma su gre - sian èiu sme ge nø stri gi mu ne sant ga li my bës at - lik ti gal vos KT Diagnostiniø freziniø angø operacija pradedama nuo pirmos frezinës angos smilkinio sri ty je (1 cm á prie ká nuo au sies ir 1 cm virð skruostikaulio) toje pusëje, kurioje: iðsiplëtæs vyzdys (tai ~85% atvejø nurodo hematomos pusæ); jei gu ið si plë tæ abu vyz dþiai pir - miau sia pra dë jo plës tis vyz dys; jei gu abu vyz dþiai ly gûs ryð kes ni ið ori niai trau mos po þy miai; jeigu nëra lokalizavimo poþymiø pradëti nuo kairës pusës Jeigu nerandama nei epidurinës, nei sub du ri nës he ma to mos, da ro ma fre zi në an ga smil ki nio sri ty je ki to je gal vos pu së je. Jei èia ne - randama hematomø, kitos frezinës angos daro - mos tik ta da, jei gu ne at si ran da ga li my bës at lik ti KT. Pjû viai fre zi nëms an goms at lie ka mi taip, kad, radus hematomà, galima bûtø atlikti kranio - tomijà sujungiant ðiuos pjûvius: antroji anga kaktos srityje; treèioji momens srityje; ketvirtoji smegenëliø srityje Áspaus ti nis (im pre si nis) kau ko lës lû þi mas: Atviras áspaustinis kaukolës lûþi - mas ope ruo ja mas, kai: 293

14 GALVOS SMEGENØ TRAUMOS DIAGNOSTIKOS IR GYDYMO METODINËS REKOMENDACIJOS tæ sia si krau ja vi mas ið lûþ ga liø (ne del siant); yra kli ni ki niø (lik vo rë ja, detritas) ar ra dio lo gi niø kie to jo sme ge nø dan ga lo paþei - di mo (pe net ra ci jos) po þy miø; yra gi les nis (di des nis) nei kau lo sto ris ar > 10 mm; yra im pre si jos sà ly go ta þidininë neu ro lo gi në simp to ma ti ka; pa þeis ta kak ti nio an èio vidinë sie - ne lë ir áta ria mas kie to jo dan ga lo su þa lo ji mas; yra pneu mo ce fa li ja; yra þaiz dos in fek ci ja ar ryð kus uþ - terð tu mas Uþ da ras áspaus ti nis kau kolës lûþi - mas ga li bû ti ope ruo ja mas, kai yra: gi les nis (di des nis) nei kaulo storis ar > 10 mm; im pre si jos sà ly go ta þi di ninë neu - ro lo gi në simp to ma ti ka Ûmi epi du ri në he ma to ma operuoja - ma at lie kant kra nio to mi jà, kai yra: simp to mi në (yra he ma to mos sàly - go ta neu ro lo gi në simp to ma ti ka) operuojama ne del siant; jei gu li go nis ko mos bûk lës ir yra ani - zo ko ri ja, ope ra ci ja at lie ka ma kaip ga li ma grei - èiau; asimp to më jei gu yra sto res në nei 15 mm ar ba SVL dis lo kuo ja > 5 mm Ûmi subdurinë hematoma ope ruo - ja ma at lie kant kra nio to mi jà, kai yra: simp to mi në (yra he ma to mos sàly - go ta neu ro lo gi në simp to ma ti ka) operuojama ne del siant; jei gu li go nis ko mos bûk lës ir yra ani - zo ko ri ja, ope ra ci ja at lie ka ma kaip ga li ma grei - èiau; in trak ra ni ji nës hi per ten zi jos poþy - miø; asimp to më jei gu yra sto res në nei 10 mm ar ba SVL dis lo kuo ja > 5 mm Lëtinë subdurinë hematoma ope - ruo ja ma at lie kant fre zi nes an gas ar ba kra nio to - mi jà, kai yra: simp to mi në (yra he ma tomos su - kel ta neu ro lo gi në simp to ma ti ka); in trak ra ni ji nës hi per ten zi jos poþy - miø; asimp to më jei gu yra sto res në nei 10 mm ar ba SVL dis lo kuo ja > 5 mm Trau mi në sub du ri në hig ro ma ope ruo ja ma at lie kant fre zi næ an gà, kai yra: simptominë (yra higromos sukelta neu ro lo gi në simp to ma ti ka); intrakranijinës hipertenzijos poþy - miø Ûmûs trau mi niai gal vos sme ge nø pusrutuliø parenchimos paþeidimai kon tûzi - ja, ede ma, in tra ce reb ri në he ma to ma (ma sës efek tà su ke lian tys pa þei di mai) ope ruo ja mi at lie - kant os te op las ti næ ar de kom pre si næ (re zek ci næ) kra nio to mi jà, kai: blogëja ligonio neurologinë bûklë ir lai ko si in trak ra ni ji në hi per ten zi ja dël sme ge nø kon tûzi jos ir (ar) ede mos esant ma sës efek to poþymiams KT ir neefektyviam koservatyviam gydymui (þr ); li go nis yra ko mos bûk lës (< 9 GKS) su kak ti niø ar smil ki ni niø skil èiø he - ma to mo mis ar kon tûzi jo mis, di des në mis nei 20 ml, ir vi du ri nës li ni jos dis lo ka ci ja > 5 mm ir (ar) cis ter nø su spau di mu KT; li go nio bûk lë > 8 GKS ba lai ir yra > 50 ml ap im ties bet ku rios lo ka li za ci jos in tra ce - reb ri në he ma to ma ar pa ren chi mos pa þei di mas; jeigu esant parenchimos paþeidi - mui në ra blo gë ji mo ir ryð kaus ma sës efek to KT bei VKS pa vyks ta kon tro liuo ti, tæ sia mas konservatyvus gydymas atidþiai stebint dël gali - mo bûklës pablogëjimo (per pirmas 3 paras po smegenø kontûzijø ~10% ligoniø bûna naujø in - tracerebriniø pakraujavimø, kuriuos tenka sku - biai ope ruo ti) Ûmûs trau mi niai uþ pa ka li nës kaukolës daubos (smegenëliø) parenchimos pa þei di mai ope ruo ja mi at lie kant uþ pa ka li nës kaukolës daubos kraniektomijà, kai: yra smegenëliø kontûzija ir (ar) ede ma ir (ar) he ma to ma su ma sës efek to po þy - miais KT (IV skil ve lio de for ma ci ja, dis lo ka ci ja ar ob li te ra ci ja, ba za li niø cis ter nø kom pre si ja ar okliuzinës vandenës poþymiai) arba yra neurolo - giniø masës efekto sukeltø simptomø (subok - ci pi ta li në kra niek to mi ja at lie ka ma kaip ga li ma grei èiau, nes ðiø li go niø bûk lë ir prog no zë ga li la - bai grei tai pa blo gë ti); 294

15 3. GALVOS SMEGENØ TRAUMOS GYDYMAS jei gu ma sës efek tas ne ryðkus ir në ra neu ro lo gi niø simp to mø, tæ sia mas kon serva - ty vus gy dy mas ir ati dus ste bë ji mas dël ga li mo blo gë ji mo bei kar to ja mi KT ty ri mai Ûmûs trau mi niai uþ pa ka li nës kau - ko lës dau bos (sme ge në liø) pa ren chi mos pa þei di - mai ga li kom pli kuo tis pro gre suo jan èia ok liuzine sme ge nø van de ne; to kiais at ve jais, jei gu ligonis sà mo nin gas ir në ra lo ka lios sme ge nø ka mie no kom pre si jos po þy miø, ga li bû ti at lie ka mas ið ori - nis sme ge nø skil ve liø dre na þas De kom pre si në kra nio to mi ja (kra - niek to mi ja, sme ge nø de kom pre si ja) at lie ka - ma, kai: ne pa vyks ta kon tro liuo ti VKS kon - ser va ty vio mis prie mo në mis (þr ) ir jis > 2 val. lai ko si > 25 mmhg; pa ða li nus he ma to mà ir (ar) kontû - zi ná þi di ná, ið lie ka sme ge nø pro la ba ci ja (ne áma - no ma su siû ti kie tà já dan ga là be tem pi mo) Sme ge nø de kom pre si jai re komen - duo ja ma abi pus su for muo ti kau lo de fek tus atlie - kant pla èias kra niek to mi jas (kar tais ga li pa kak ti pla èios vien pu sës ar bif ron ta li nës de kompresi - jos); pa gal rei ka là ða li na mi he mo ra gi niai kon tu - zi niai þi di niai ir (ar) ga li bû ti at lie ka mos prie ki - niø smil ki ni nës ir kak ti nës skil èiø da liø lo bek to - mi jos Ðau ti niai gal vos sme ge nø su þaloji - mai. Pa grin di niai pa gal bos, diag nos ti kos ir gy - dy mo prin ci pai to kie pa tys, kaip esant ki tiems sme ge nø su þa lo ji mams. Ka dan gi ðie su þa lo ji mai at vi ri (pe net ruo ja mie ji), bent 5 pa ras ski ria mi an - ti bio ti kai bei stab li gës pro fi lak ti ka. Sme ge nø an - giog ra fi ja in di kuo ja ma, jei gu su þa lo ji mai yra stam biø sme ge nø ar te ri jø, ve nø ar ve ni niø sinusø sri ty se. In di ka ci jos ðau ti niø gal vos sme ge nø su - þa lo ji mø ope ra ci joms kon tro ver sið kos. Neoperuo ti ni li go niai, esan tys gi lios ko mos bûk lës, su fik suo tais vyz dþiais ir de ce reb ra ci jos ar de kor ti - ka ci jos po þy miais, jei gu në ra di de lës (> 50 ml) he ma to mos. Kai li go nis yra GKS 6 8 ba lø ko - mos bûk lës, ope ruo ja ma tik esant sta bi liam AKS, ne sant vyz dþiø ið si plë ti mo. Ope ra ci jos tiks lai: pa ða lin ti ne gy vy bin gus au di - nius; paðalinti intrakranijines hemato - mas; paðalinti pavirðinius kaulø frag - men tus; gi liai esan tys sve tim kû niai ne ða lin ti ni; paðalinti kulkos fragmentus (pa - gal ga li my bæ) pa teik ti tei si nin kams; atlikti hemostazæ; sandariai uþsiûti kietàjá dangalà (daþ niau siai at lie kant jo plas ti kos ope ra ci jà); izoliuoti smegenis nuo paþeistø pridëtiniø sinusø; identifikuoti kulkos áëjimo ir ið - ëji mo þaiz das (rei kia tei si nin kams) Pe net ruo jan tys gal vos sme ge nø su þa lo ji mai ga li bû ti su kel ti á gal và ásmi gu siø sve tim kû niø (pei lis, strë lë, dis kas ar kt.). To kiø sve tim kû niø ne ga li ma ða lin ti tei kiant pir màjà pa gal bà, jie ða li na mi tik ope ra ci jos me tu. To kiø ligoniø gydymas ir operacijø tikslai kaip esant ðautiniams suþalojimams (þr ) Pû lin gos kom pli ka ci jos po GST epidurinis pûlinys, subdurinë empiema, smege - nø abscesas gydomos atliekant supûliavusio kau lo ir (ar) pû li nio ða li ni mà, dre na þà, iri ga ci jà ir ski riant an ti bio ti kus pa gal mik ro bio lo gi nio ty ri - mo duomenis Kau ko lës pa ma to lû þi mai ir jø su - kel tos kom pli ka ci jos ga li bû ti ope ruo ja mi, kai yra: Likvorëja, ku ri tæ sia si > 2 sav., nepaisant konservatyvaus gydymo (lovos reþi - mas, VKS pa di dë ji mo pro fi lak ti ka, diu re ti kai ar kt. priemonës likvoro produkcijai slopinti, pa - kar to ti nës juos me ni nës punk ci jos ar lium ba li nis lik vo ro dre na þas). At lie ka ma in tra du ri në ar ba ekstradurinë kaukolës plastikos operacija. Atvi - ra ar slap ta lik vo rë ja ga li kom pli kuo tis me nin gi - tu, kuris gydomas antibiotikais pagal antibioti - kogramø duomenis Pneu mo ce fa li ja, orui re zor buo - jan tis, re gre suo ja sa vai me, ta èiau kar tais di des në oro san kau pa ga li spaus ti sme ge nis ir su kel ti bûklës blogëjimà. Tokiu atveju atliekama skubi ope ra ci ja ið græ þia ma fre zi në an ga ir oras pa ða - li na mas. Jei gu pneu mo ce fa li ja ne si re zor buo ja, áta ria ma be si tæ sian ti lik vo rë ja Trau mi në mie go ar te ri jos-aky - to jo an èiø jung tis susiformuoja, kai lûþus sme - 295

16 GALVOS SMEGENØ TRAUMOS DIAGNOSTIKOS IR GYDYMO METODINËS REKOMENDACIJOS ge nø pa ma to kau lams pa þei dþia ma in tra ka ver - no zi në vi di nës mie go ar te ri jos da lis (ið ryð kë ja ið - vers ta ku mas, ve ni nës sta zës akies obuo ly je ir aki duo bë je po þy miai bei sis to li nis ûþesys, gali blo gë ti re gë ji mas ir su trik ti akies ju de siai). Ge - riau sias gy dy mo me to das en do vas ku linë tran - sar te ri në ar trans ve ni në aky to jo an èiø em bo li za - ci jos ope ra ci ja Trau mi në mie go ar te ri jos aneu - riz ma (pa si reið kia in trak ra ni ji ne he mo ra gi ja ar ma sy viais krau ja vi mais per no sá) ga li bû ti em bo - li zuo ja ma en do vas ku li niu bû du ar ba ið jungiama spy ruok li niu klip su Re gos ner vo pa þei di mas: jei gu dël ne tie sio gi nio op ti nio ner vo pa þei di mo blogë - ja re gë ji mas, at lie ka ma chi rur gi në op ti nio ner vo de kom pre si ja ir ski ria mos di de lës ste roi di niø hor mo nø do zës. Jei gu dël pa þei di mo ligonis ið kar to apan ka ar ba su ma þë jæs re gë ji mas dau giau ne blo gë ja, op ti nio ner vo de kom pre si ja neindi - kuo ja ma Vei di nio ner vo pa ra ly þius, sà ly - go tas smil kin kau lio lû þi mo, ið pra dþiø gydomas kon ser va ty viai, ski riant ste roi di nius hormonus; ne sant efek to vë liau ga li bû ti at lie ka mos ner vo de kom pre si jos ope ra ci jos Epi lep si ja po GST ga li bû ti gy do - ma at lie kant neu ro chi rur gi nes in ter ven ci jas ir ope ra ci jas, jei gu ne pa kan ka mai efek ty vus kon - ser va ty vus gy dy mas Smegenø vandenë po GST ga li bû ti gy do ma at lie kant lik vo ro sis te mà ðun tuojanèias ope ra ci jas Kaukolës kaulø defektai ga li bû ti gy do mi at lie kant plas ti nes re konst ruk cines ope - ra ci jas (kra niop las ti kos), esant trau mø pro fi lak - ti kos, po de kom pre si nio sin dro mo gy dy mo ir (ar) kos me ti nëms in di ka ci joms. Au to kra niop las ti - kos ope ra ci ja at lie ka ma po de kom pre si nës kra - niotomijos konservuotu (geriausiai uþðaldant) paties ligonio kauliniu lopu; alokranioplastikos ope ra ci ja at lie ka ma ávai rio mis ki to mis ap ro buo - to mis me dþia go mis Mið ri gal vos sme ge nø trau ma: Arterinë hipotenzija (AKS sist. < 90 mmhg) ir hi pok si ja (PaO 2 < 60 mmhg) la - bai blo gi na li gos baig tá ir tri gu bai di di na mirð ta - mu mà Miðri galvos smegenø trauma ar izo liuo ta sun ki sme ge nø trau ma ga li su kel ti DIK, to dël tiks lin ga ið tir ti kre ðu mo bûk læ ir jà ko re - guoti Esant ne sta bi liam AKS ir nu sta - èius ar áta riant vi di ná krau ja vi mà (kli ni ka, echos - kopija, rentgenografija ar KT), kuo skubiau kvie - èia mas kon sul tan tas spræs ti dël chi rur gi nës in ter - ven ci jos (la pa ras ko pi ja, la pa ra to mi ja, to ra ko to - mi ja ar kt.) Jei, esant vidiniam kraujavimui, yra þi di ni në neu ro lo gi në simp to ma ti ka ir áta ria - ma subduralinë ar epiduralinë hematoma, o KT at lik ti në ra ga li my biø: atliekama skubi chirurginë in - ter ven ci ja ir jos me tu ar ið kar to po jos sku biai da - romos diagnostinës frezinës angos (þr ); jeigu padarius diagnostines fre - zines angas hematomos nerasta, o ligonio bûklë < 9 GKS ir në ra aið kiø þi di ni niø (la te ra li zuo jan - èiø) simp to mø, áve da mas VKS da vik lis (þr ) Gal vos sme ge nø trau mø ið ei tys ver ti - na mos pa gal Glaz go ið ei èiø ska læ (þr. Prie - das 4.4) Gal vos sme ge nø mir ties diag nos ti ka reg la men tuo ta LR svei ka tos ap sau gos mi nist ro ásakymu [40]. 296

17 4. PRIEDAI 4. PRIEDAI 4.1. Glaz go ko mø ska lë [32] I. At si mer ki mas Balai Nëra 1 Á skaus mà 2 Á gar si ná dir gik lá 3 Spon ta nið kai 4 II. Kal ba Nëra 1 Ne su pran ta mi gar sai 2 Ne rið lûs þo dþiai 3 Dez orien tuo ta 4 Orien tuo ta 5 III. Galûniø judesiai Nëra 1 Eks ten zi ja á skaus mà 2 Flek si ja á skaus mà 3 Ati trau ki mas á skaus mà 4 Lo ka li zuo ja skaus mà 5 Vyk do nu ro dy mus Ju de siø ver ti ni mas ba lais [32] Ju de sio jë ga Balai Rau me nø su si trau ki mø në ra 0 Rau me nø truk èio ji mas ar ba su si trau ki mø pëdsakai 1 Ak ty vûs ga lû niø ju de siai ne nu ga lint gra vitacijos jëgos 2 Ak ty vûs ga lû niø ju de siai nu ga lint gra vi tacijos jëgà 3 Ak ty vûs ga lû niø ju de siai nu ga lint pa si prieðinimà 4 Nor ma lios jë gos ju de siai Po trau mi niø po ky èiø KT ver ti ni mas [25, 26]: KT ver ti ni mui stan dar ti zuo ti re ko - men duo ja ma ba za li nius pjû vius (nuo fo ra - men mag num iki tur kia bal nio) at lik ti 5 mm in - ter va lais, o aukð tes nius pjû vius (virð tur kia - bal nio) 10 mm in ter va lais, pjû viai tu ri bû ti ly gia gre tûs su or bi to me a ti ne li ni ja. Ver ti na - ma: Sme ge nø vi du ri nës li ni jos (SVL) dis - lokacija (1 pav.): foramen Monro ly gy je ið ma tuo ja - mas atstumas tarp kaukolës kaulø vidiniø plokð - te liø (mat muo A); 297

18 GALVOS SMEGENØ TRAUMOS DIAGNOSTIKOS IR GYDYMO METODINËS REKOMENDACIJOS 1 pav. 2 pav fo ra men Mon ro ly gy je ið ma tuo ja - mas at stu mas tarp kau ko lës kau lø vi di nës plokð - te lës ir sep tum pel lu ci dum (mat muo B); ap skai èiuo ja ma SVL dis lokacija = (A/2) B Sme ge nø pa ma ti nës cis ter nos (2 pav.) ver ti na mos vi du ri niø sme ge nø lygyje ið - ski riant 3 da lis (krað tus): vie nà uþ pa ka li næ ir dvi ðo ni nes. Kiek vie na da lis ver ti na ma at ski rai nu - sta tant, ar ji uþ spaus ta, ar at vi ra. Pa ma ti nës cis - ter nos ga li bû ti: at vi ros jei gu at vi ros vi sos 3 da lys; ið da lies uþ spaus tos jei gu uþ - spaus ta 1 ar ba 2 da lis; vi sið kai uþ spaus tos jei gu uþspaus - tos vi sos 3 da lys Po trau mi nio ma sës efek to (he ma - to mos, kon tû zi niai þi di niai) tû ris tiks liau siai ap - skai èiuo ja mas nau do jant spe cia lias KT pro gra - mas (tie sio gi nis vo lu met ri nis ma ta vi mas). Daþ - niau siai tai ko mas elip soi di nis ma sës efek to tû - rio ma ta vi mo KT me to das, ku ris re mia si kon cep - si ja, kad elip soi do tû ris yra apy tiks liai ly gus 1/2 tû rio sta èia kam pio gre ta sie nio, tu rin èio to - kius pat il gio-plo èio-aukð èio mat me nis, kaip elip soi das: V = ABC / 2. Pa gal ðià for mu læ in tra - ce reb ri nës he ma to mos ar kon tûzi jos tû ris (ml) ap skai èiuo ja mas at lie kant to kius ma ta vi mus: identifikuojamas KT pjûvis, kuria - me he ma to mos plo tas yra di dþiau sias, ir ja me ið - ma tuo ja mi A ir B dy dþiai: A di dþiau sias il gis cm; B di dþiau sias plo tis cm, ku ris yra stat me nas (90 ) A mat me niui; nustatomas KT pjûviø, kuriuose tæ - sia si he ma to ma, skai èius (C) Glazgo iðeièiø skalë [32] Apibûdinimas Balai Geras pasveikimas gráþimas á iki traumos buvusá áprastiná gyvenimà ir darbà; 5 galimas minimalus liekamasis neurologinis deficitas Vidutinis neágalumas (neágalus, bet nepriklausomas) gali gyventi 4 savarankiðkai su minimalia kitø pagalba; nepajëgus uþsiimti ankstesne veikla Sunkus neágalumas (neágalus, bet sàmoningas) priklausomas nuo kitø þmoniø 3 Vegetacinë bûklë nëra prasminio kontakto su savimi, kitais ar aplinka 2 Mirtis 1 298