IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA

Transcription

1 LL Saak No. 278/1982 IN DIE HOOGGEREGSHOF VAN SUID-AFRIKA APPèLAFDELING Insake die appèl van: JOHANNES ZACHARIAS LE ROUX Eerate Appellant ANDRIES STEPHANUS LE ROUX Tweede Appellant GABRIEL STEPHANUS PETRUS LE ROUX Derde Appellant teen WILHELM JOHANNES BASSON Respondent CORAM: WESSELS, VILJOEN, VAN HEERDEN, ARR et ELOFF, SMALBERGER, WARR VERHOORDATUM: 28 AUGUSTUS 1984 LEWERINGSDATUM: 21 SEPTEMBER 1984 UITSPRAAK /VAN HEERDEN, AR...

2 2. VAN HEERDEN, AR: Op 28 April 1978 het die partye 'n skriftelike koopkontrak aangegaan. Daarvolgens het die appellante aan die respondent verkoop teen 'n koopsom van R Ingevolge klousule 1 van die kontrak moes die respondent die som van R op 1 September 1978 aan die appellante betaal, terwyl 'n verdere R teen registrasie van transport van die verkoopte eiendom in naam van die respondent betaalbaar was. Wat die balans van R betref, sou 'n tweede verband ten gunste van die appellante geregistreer word. Op hierdie stadium hoef voorts slegs na paragraaf 11 van die koopkontrak verwys te word. Dit /lui...

3 3. lui soos volg: "Die Verkopers verskaf geen Waarborg omtrent die toestand van enige verbeterings op die verkoopte eiendom nie; sulke verbeterings word verkoop in die toestand waarin dit is ten tye van die voltooiing van hierdie verkoping en wel onderhewig aan enige defekte daarin of sulke defekte ook sigbaar of onsigbaar mag wees. Die Verkopers verskaf ook geen waarborg oor die hoeveelheid of toestand van enige aanplantings wat op die eiendom mag wees nie." Die respondent het begin Mei 1978 besit van die verkoopte eiendom geneem en dit omstreeks April 1979 ontruim. Op 1 Junie 1979 het die appellante toe die eiendom, bekend as Kanaan, aan ene Duvenhage verkoop vir R In dieselfde jaar het laasgenoemde die suidelike gedeelte van Kanaán (genaamd die Eiland) aan /ene...

4 4. ene Botha verkoop. In 1980 is die oorblywende deel van Kanaan aan ene De Swardt verkoop. Voor die verkoop van Kanaán aan die respondent was die appellante se plaas bekend as Groenvlei. In hierdie uitspraak sal na die gedeelte wat behou is, verwys word as Groenvlei restant (of bloot die restant) nieteenstaande die feit dat dit later in 1979 tussen die tweede en derde appellante verdeel is. In Februarie 1980 het die respondent 'n aksie teen die appellante in die Kaapse Provinsiale Afdeling aanhangig gemaak. In die besonderhede van die vordering, soos later gewysig, is beweer dat voor en ten tyde van die aangaan van die koopkontrak tussen die /partye...

5 5. partye die appellante teenoor die respondent gewaarborg het dat die wyndruif-oes van Kanaán gedurende gemiddeld minstens 700 ton per jaar was; dat die oes in 1979 minstens 700 ton sou wees en 'n bruto inkomste van minstens R sou lewer, en dat daar minstens wyndruifstokke op die plaas was. Voorts is beweer dat in stryd met die partye se bedoeling die waarborge as gevolg van 'n gemeenskaplike fout nie in die koopkontrak beliggaam is nie, en dat die appellante die waarborge verbreek het aangesien die oes gedurende aansienlik minder as 700 ton was, die oes in 1979 slegs 312 ton (met 'n bruto inkomste van R38 268,20) opgelewer het, en daar nie meer as wyndruifstokke /op...

6 was. kontrak deur kennis weeg dat beweer van is, daar die dat om van dat Hierdie koopkontrak, koopprys gekanselleer minstens appellante gemiddeld 'n respondent totale appellante, voorstellings, van 400 minstens bedrag was Kanaán het, 000 omstreeks wesentlik wyndruifstokke soos en van sluit. ten aan 700 het so R66 tyde die hy ton 9 diê is April en 728,30 geregtig appellante per beweer, van Ten /doen respondent vals die op slotte jaar 1979 ten tot... die was is aangaan die opsigte betaal gemaak plaas is be- om en koop- te 6 op Kanaän was nie. In die alternatief het die respondent gesteun op voorstellings dat die oes gedurende

7 7 doen, en dat as gevolg van die appellante se kontrakbreuk die respondent skade ten bedrae van R34 445,34 gely het. (Hierdie bedrag is saamgestel uit die som van R31 397,27 wat gevorder is ten opsigte van die beweerde verbreking van die waarborg dat die 1979 oes minstens 700 ton sou beloop en die som van R3 048,07 synde onkoste verbonde aan verhuising vanaf Kanaan en instandhouding van die plaas na kansellasie van die koopkontrak.) Die respondent het derhalwe teenoor die appellante aanspraak gemaak op rektifikasie van paragraaf 11 van die koopkontrak, betaling van die som van R ,64 (R66 728,30 plus R34 445,34) met rente, en gedingskoste. In die alternatief is betaling van die som van R69 776,37 /(saamgestel...

8 8 (saamgestel uit die genoemde bedrae van R66 728,30 en R3 048,07) met rente en koste gevorder. In hul verweerskrif het die appellante die aangaan van die koopkontrak en betaling van die som van R ten opsigte van die koopprys erken. Aangaande betaal is, is beweer dat betaling geskied het aan die appellante se prokureurs wat onderneem het om dit in trust te hou hangende die uitslag van die geskil tussen die partye. Al die ander bewerings in die besonderhede van die vordering is ontken. In besonder is die bewerings met betrekking tot die waarborge en wanvoorstellings in geskil geplaas en ontken dat die respondent /geregtig...

9 9 geregtig was om uit die koopkontrak terug te tree. Voorts het die appellante beweer dat hulle die kontrak in Mei 1979 gekansel.leer het vanweë die respondent se weiering of versuim om sy verpligtinge na te kom. In hul teeneis het die appellante skadevergoeding gevorder vanweë die respondent se kontrakbreuk en hul gevolglike kansellasie van die koopkontrak. Die kernbewering was dat die hoogste prys wat hulle na kansellasie vir Kanaán kon verkry veel minder was as die koopsom van R wat die respondent aan hulle moes betaal het. By die verhoor was dib gemene saak dat die appellante voor die aangaan van die koopkontrak vir /die...

10 10. die respondent meegedeel het dat die oes van Kanaán in 1978 ongeveer 700 ton beloop het en dat daar ongeveer druiwestokke op die plaas was. Die vernaamste geskilpunte was of enige waarborge gegee is, of die 1976 en 1977 oessyfers ooit ter sprake was, of die 1979 oes aanduidend van die ware potensiaal van Kanaán was, of die oeste in 1976, 1977 en 1978 gemiddeld nagenoeg 700 ton was, en welke getal stokke in Kanaán se wingerde was. Die verhoorhof (Van Heerden, R) het die getuienis wat deur en ten behoewe van die respondent gegee is, aanvaar en ten opsigte van al bogenoemde geskilpunte in die guns van die respondent bevind. In besonder is bevind dat die /beweerde...

11 11. beweerde waarborge inderdaad gegee is en verbreek is aangesien Kanaán nóg in die tydperk nóg in 1979 'n oes van naastenby 700 ton opgelewer het, en daar veel minder as druiwestokke op die plaas was. In die veronderstelling 'dat hierdie bevindings gemaak sou word, was dit blykens die uitspraak uiteindelik nie in geskil nie dat paragraaf 11 van die koopkontrak gerektifiseer moes word, en dat die respondent geregtig was op terugbetaling van die som van R66 728,30 en op skadevergoeding van R34 445,34, 'n totaal dus van R ,64. Gevolglik is die teeneis met koste afgewys, is vonnis vir laasgenoemde bedrag met rente en koste ten gunste van die eiser gegee, /en...

12 12. en is die inhoud van klousule 11 van die koopkontrak met die volgende vervang: "Die verkopers waarborg dat die wyndruif= oes op die eiendom gedurende die jare 1976 tot 1978 gemiddeld minstens 700 ton per jaar was en dat behalwe in die geval van rampspoed die wyndruif-oes van 1979 minstens 700 ton met 'n bruto inkomste van R84 000,00 sal wees. Die verkopers waarborg verder dat daar nagenoeg wyndruif-stokke op die datum van die verkoping op die gemelde eiendom is." Die onderhawige appèl is teen die heleuitspraak van die verhoorhof gerig. Namens die appellante is dan ook al bogenoemde bevindings aangeveg. Hoewel die getuienis rakende bepaalde geskilpunte nie in isolasie beoordeel kan word nie, is dit gerieflik om eers die onderskeie weergawes met betrekking tob /die...

13 1 3. die beweerde waarborge in oënskou te neem. In April 1978 het die appellante vir Kanaan geadverteer as 'n wyn- en veeplaas van 514 hektaar met ongeveer wyndruifstokke "waarvan meeste jonk is". Ook is genoem dat die plaas "tans" 700 ton gepars het, en dat 'n KWV kwota van ton daarop van toepassing was. Die respondent getuig dat nadat hy die advertensie gelees het, die tweede appellant (hierna Andries genoem) hom die plaas gewys het. Hy het gemerk dat die wingerde heelwat haasbek= gedeeltes gehad het maar Andries het bevestig dat daar ongeveer stokke op die plaas was. Andries het ook,genoem dat Kanaán die afgelope drie /seisoene...

14 in oor gevra derhandel. lante 1979 die hoeveel het koopprys minstens Daarna die Op stokke reedsgenoemde het dié van 200 die daar Kanaán geleentheid ton respondent, van op met getal Kanaan hulle al het van drie was. aldus gepars die /bevestig nagenoeg appellante respondent sy kon Die getuienis, word. appel- on siesoene (d w s in 1976 tot 1978) gemiddeld 700 ton druiwe opgelewer het. Toe Andries hom. die Eiland gewys het, het eersgenoemde gesê dat daar Raisin Blanc-stokke, 3 tot 4 jaar oud, in die betrokke wlngerde was wat in die pas afgelope parsseisoen (Februarie - Maart) 60 ton opgelewer het. Aangesien die wingerde nog jonk was, sou na Andries se verwagting

15 was op groter samespreking die beoogde besonderhede respondent getuig. verbande se as vermoë die Hy te sê betaal. respondent om dat die hy koopprys eers Van /inligting oor Wyk hierdie het volgende rente... in 15 bevestig en ook gesê dat hulle dit op skrif het dat die plaas die afgelope drie seisoene gemiddeld 700 ton per jaar geproduseer het. Omstreeks die middel van April het die respondent toe 'n skriftelike opsie verkry waarvolgens hy Kanaán op sekere voorwaardes teen R kon aankoop. Die respondent het daarop sy prokureur, Van Wyk, geraadpleeg en op 27 April het hulle met die appellante op Groenvlei onderhandel. Veral ter sprake

16 1 6. inligting wat hy reeds van die respondent verkry het aan die appellante gestel het, en dat hulle dit toe bevestig het: die koopprys sou R wees; die appellante was bereid om 'n tweede verband vir 5 jaar teen 'n rentekoers van 12% ter gedeeltelike betaling van die koopprys te neem; Groenvlei moes nog onderverdeel word sodat Kanaán 'n aparte entiteit sou wees; die appellante sou reël dat 'n KWV kwota van ton' op Kanaán van toepassing sou wees; die appellante het die versekering gegee dat daar produserende wingerdstokke, oorwegend jonk en meestal onder besproei- ' ing, op Kanaán was; hulle het oor 'n tydperk van 3 jaar sorgvuldig boekgehou van die blok vir blok produksie /van...

17 17. van Kanaan wat in totaal gemiddeld 700 ton per jaar beloop het, en die respondent kon op 1 Mei besit van die plaas neem. Van Wyk het toe verduidelik dat die respondent gehoop het om sy eie plaas vir R te verkoop en om 'n lening vir 'n verdere R op eerste verband by die Landbank te verkry, en dat die omvang van die tweede verband dus R sou moes beloop. Daarvoor was die appellante te vihde. Die volgende aspek wat bespreek is, was of die respondent uit die inkomste van die boerdery genoegsaam sou kon spaar om die rente op, en uiteindelik die kapitale bedrae van, die verbande te delg. Die appellante het gesê dat die Badsberg Kelder (hierna Badsberg genoem) die pas /afgelope...

18 18. afgelope seisoen R120 per ton wyndruiwe betaal het en nadat 'n maalsom gemaak is, het almal saamgestem dat die respondent 'n bruto inkomste van minstens R uit wyndruiwe kon verwag. Van Wyk het daarop gesê dat hy nie oortuig was dat diê inkomste voldoende sou wees nie. Die appellante se reaksie was dat die stokke op die plaas oorwegend jonk was, en hulle het veral klem gelê op die jong stokke op die Eiland wat uit die Breërivier besproei kon word. Hulle het dan ook die versekering gegee dat Kanaán uiteindelik ton druiwe sou kon oplewer. Na verdere bespreking oor moontlike addisionele inkomste uit groente en beesboerdery, "het ons teruggekom by die punt, met die /duidelike...

19 19. duidelike vraag aan Verweerders [d i die appellante] maar hoe kon ons dan nou seker wees van die 700 ton en die stokke." Van Wyk getulg voorts: "Oor die 700 ton, Edelagbare, het hulle by herhaling bevestig dat hulle het vir drie jaar sorgvuldig apart boekgehou, dat hulle daarvan - dat hulle die syfers tot hulle beskikking het en dat hulle dit kan waarborg. Dieselfde, Edelagbare, het ons gevra oor die stokke ook... Edelagbare, met hierdie bespreking soos dit nou gevoer was, het ons almal saamgestem, was ons almal tevrede dat die huidige gewaarborgde inkomste van R84 000, die gewaarborgde stokgetalle van , en die potensiaal wat die plaas het sonder verdere kapitale uitgawes, dat die Eiser [d i die respondent] wel die plaas sal kan bekostig..." In hoofverhoor het Van Wyk nie pertinent van 'n waarborg met betrekking tot die verwagte 1979 oes /melding...

20 20. melding gemaak nie. Gedurende krulsverhoor getuig hy egter dat die appellante uitdruklik gewaarborg het dat die respondent se oes in 1979 minstens 700 ton sou beloop. Nadat verdere aspekte bespreek is, aldus Van Wyk, is onder andere ooreengekom dát die som van R betaalbaar sou wees op 1 September 1978; dat wat die tweede verband betref helfte van dle som van R na 5 jaar en die ander helfte na 8 jaar gedelg moes word; en dat die koopkontrak onderhewig sou wees aan die verkryging van die beoogde Landbanklening. Daarna "het ek toe vir die voordeel van hoe ver ons gevorder het net weer mooi saamgevat waaroor ons almal nou ooreengekom /het...

21 21. het en weer benadruk dat die koper, die Eiser, sal nie in die eiendom belang stel as daardie 700 ton nie gewaarborg is nie, dat die getal stokke nie daar is nie Die respondent staaf in breé" trekke Van Wyk se weergawe. Hy sê dat op 27 April die appellante herhaal het dat hulle aantekeninge gemaak het van die produksiesyfers vir en dat Kanaan in diê tydperk gemiddeld 700 ton per jaar opgelewer het. Volgens sy getuienis het die appellante die produksie en die aantal stokke op die plaas (ongeveer ) gewáarborg. Aangaande die 1979 oes getuig hy in hoofverhoor dat die appellante gewaarborg het dat hy /niks...

22 22. niks minder as 700 ton behoort te pars nie.. Op sy weergawe gedurende kruisverhoor kom ek later terug. Alhoewel Van Wyk en die respondent konsekwent verwys het na mededelings wat die appellante gemaak het, is dit duidelik dat hulle nie wou voorgee nie dat wat een appellant gesê het deurgaans deur die ander twee beaam is. Volgens die respondent het die eerste appellant (hierna Johnnie genoem) die praatwerk gedoen maar het Andries ook aan die onderhandelinge deelgeneem. Die derde appellant (Gaffie) het egter maar min gesê. Dit is gemene saak dat die appellante die koopkontrak deur hulle prokureur, Krige, wou laat opstel en dat een van hulle net nadat finaliteit op 27 /April...

23 23. April bereik is vlr Krige getelefoneer het. Dit het meegebring dat Van Wyk en die partye vir Krige omstreeks 12 vm. langs die Cerespad ontmoet het. Volgens Van Wyk het Krige gesê dat hy klaar laat was vir 'n ete= afspraak in Ceres en dat daar vinnig gepraat moes word. Krige het toe 'n stuk papier uitgehaal en op die enjinkap van 'n motor aantekeninge gemaak van die essensiele punte waarop ooreengekom is en wat deur "almal" aan hom opgenoem is. Toe Krige sê dat die kontrak die volgende dag opgestel kon word, het Van Wyk gemeld dat hy nie beskikbaar sou wees nie. Hy het voorts genoem dat die inligting wat aan Krige verstrek was maar net die "buitelyne" was, dat daar serwltute geskep moes word, /en...

24 24. en dat Krige dus volledige instruksies van die partye moes neem. Hy het Krige ook versoek om na die respondent se belange om te sien. Ten slotte is afgespreek. dat, indien nodig, Krige vir hom sou skakel. Onder kruisverhoor noem Van Wyk vir die eerste keer dat hy ook teenoor Krige melding gemaak het van waarborge wat by die kontrak ingelyf moes word. Daaroor later meer. Die respondent het hom nie uitgelaat oor die inligting wat aan Krige verskaf is nie. Hy sê dat hy eenkant gestaan het en dat die appellante en Van Wyk die praatwerk gedoen het. Hy beaam dat Krige haastig was. /Die...

25 25. Die volgende middag het die respondent, aldus sy getuienis, saam met die appellante na Krige se kantoor in Worcester gery. Op pad het hy gevra, "manne, julle waarborg vir my dat die plaas 700 ton pars die afgelope drie jaar, dat ek dit vanjaar weer pars en julle het dit op wit en swart..." Al drie appellante het bevestlgend geantwoord. By Krige aangekom, was die koopkontrak reeds opgestel. Die respondent en elk van die appellante het 'n afskrif van die getikte oorspronklike gekry en Krige het hardop klousule na klousule voorgelees. Toe klousule 11 aan die beurt kom, het die respondent geskrik want hy het besef dat die inhoud daarvan lynreg in stryd was met die waar- /borge...

26 26. borge wat gegee en pas vantevore herhaal is. Hy het sy bedenkinge gelug maar Krige het hom gerusgestel. Daarop het die respondent vir die appellante gevra "met ander woorde, julle waarborg nog steeds dat my plaas wyndruifstokke het en dat my plaas vir die afgelope drie jaar 700 ton gepars het en dat hy vir die volgende jaar ten minste weer 700 ton sal pars". Toe die appellante bevestigend antwoord, was die respondent tevrede en was hy bereid om die koopkontrak te teken. Klousule 14 van die konsepkontrak het soos volg gelees: "Die Koper sal reëlings tref om binne 'n periode van 15 (vyftien) maande vanaf datum van die Koopbrief 'n Verbandlening te verkry /van...

27 27. van R (EEN HONDERD DUISEND RAND). Die Verkopers gee egter hier te kenne dat indien die Koper nie so 'n verband kan kry binne 'n periode van 15 (vyftien) maande nie, sal hulle toegeeflik wees om uitstel te verleen aan die Koper vir 'n redelike tydperk om genoemde bedrag op verband te verkry." Dit is gemene saak dat voor ondertekening van die koopkontrak Krige telefonies met Van Wyk gepraat het. Net daarna het die respondent ook met Van Wyk gepraat. Hy getuig dat Van Wyk hom bloot gevra het of hy tevrede was, waarop hy bevestigend geantwoord het. Krige het toe klousule 14 deurgehaal en die partye het die kontrak onderteken. Van Wyk getuig dat hy die oggend van 28 April 1978 in sy kantoor 'n lang konsultasie met kliënte oor /'n...

28 28. 'n bestrede saak gevoer het. Krige se sekretaresse het hom geskakel en gemeld dat Krige met hom wou praat. Hy het gesê dat hy besig was maar dat, indien dit 'n praat. Laasgenoemde het hom toe meegedeel dat die respondent gereed was om die kontrak te onderteken maar dat hy (Krige) net vir Van Wyk wou raadpleeg oor die bewoording van die klousule aangaande die verkryging van gelees. Van Wyk se reaksie was dat, soos voorheen ooreengekom,. die klousule pertinent op 'n Landbanklening betrekking moes hê en dat die bewoording van die klousule in elk geval te vaag was. Krige hét verduidelik /dat...

29 29. dat, indien nodig, die appellante moontlik self 'n addi- Van Wyk se antwoord was dat soos klousule 14 toe bewoord was dit die respondent se vooruitsig op 'n Landbanklening sou belemmer. In die haastigheid is toe ooreengekom dat die klousule geskrap sou word en dat Krige dadelik koopkontrak onderhewig was aan die verkryging van 'n Landbanklening "en moontlike alternatiewes sou dit misluk" volledig uiteengesit word. Die addendum moes dan saam met die koopkontrak onderteken word. Van Wyk getuig voorts dat die respondent se eggenote hierna 'n afskrif van die koopkontrak by sy /kantoor...

30 30. kantoor afgelewer het. Hy het toe gemerk dat die plan wat die verkoopte eiendom moes identifiseer nie by die afskrif aangeheg was nie. Hy het kloúsule 14 behoorlik met 'n swart pen deurgehaal maar nie die kontrak gelees nie en was dus nie bewus van die inhoud van klousule 11 waarvolgens geen waarborge aan die respondent gegee is nie. Eers teen Augustus het hy gemerk dat die addendum waaroor hy en Krige gepraat het ook nie by die kontrak aangeheg was nie. Daarna het hy op 4 Augustus 'n skrywe aan Krige gerig waarin 'n telefoniese gesprek van dieselfde dag bevestig is. Volgens die brief het die vraag of die addendum opgestel was tydens die gesprek ter sprake gekom en het Krige aangedui dat dit /ongelukkig...

31 31. ongelukkig vergete gebly het, maar dat die aangeleentheid later in die maand reggestel sou word. Dit is nie in geskil nie dat die respondent inmiddels 'n dokument by Johnnie gekry het waarin die stokgetalle op Kanaan per variëteit uiteengesit is. Daarvolgens was die totale getal stokke Dié dokument is deur die respondent aan Van Wyk besorg en laasgenoemde het van die informasie gebruik gemaak by die opstel van die respondent se aansoek om 'n Landbanklening. Die respondent getuig dat toe hy einde Augustus of begin September 1978 kunsmis op Kanaan wou toedien hy besonderhede van die oessyfers vir die tydperk /

32 benodig het. Daarom het hy vir Andries gevra vir die blok vir blok oessyfers (klaarblyklik verwysende na die skriftelike besonderhede waaroor die appellante volgens hul versekerings in April beskik het). Andries het gesê dat die dokumente by Gaffie was. Die volgende dag het die respondent by Gaffie navraag gedoen en laasgenoemde het geantwoord dat hy in April die besonderhede in die kantoor in Andries se huis gelaat het. Die respondent is terug na Andries wat toe 3 velle papier aan hom oorhandig het, Andries het gesê dat hy diê in sy lessenaar se boonste laai gevind het. Die drie velle het op die oog af besonderhede van oessyfers vir verskillende blokke wingerde op /Kanaan...

33 33. Kanaan bevat, en indien 'n optelfout buite rekening gelaat word, was die totale vir die betrokke drie seisoene soos volg: 716,774 ton (1976), 683,551 ton (1977) en 711,416 ton (1978), dus 'n gemiddelde opbrengs van nagenoeg 704 ton per jaar. In navolging van die uitspraak van die verhoorhof verwys ek na die dokumente as bewysstuk E en na dle inligting daarop as Gaffie se syfers. Ek keer terug na Van Wyk se weergawe. Hy sê dat selfs toe hy besef het dat die addendum nie aangeheg was nie by die afskrif van die koopkontrak in sy beslt hy nie die inhoud van die kontrak gelees het nie. Eers later in Augustus toe dit geblyk het dat /die...

34 34. die respondent probleme sou ondervind om te voldoen aan die bepaling waarvolgens die som van R op 1 September betaalbaar was, het hy die inhoud bestudeer. Hy het toe vir die eerste keer bewus geword van die bepalings van klousule 11 en van die feit dat sekere aspekte waarop op 27 April ooreengekom is nie in die kontrak bellggaam was nie, asook dat dle kontrak in sekere opsigte bedinge in stryd met die partye se mondelinge ooreenkoms bevat het. Om redes waarop nie ingegaan hoef te word nie, was meeste van die gebreke in die koopkontrak na sy oordeel egter nie meer aktueel nie. Wat die kwessie van die waarborge betref, was hy op daardie stadium in besit van die dokument /met...

35 35. met Johnnie se stokgetalle asook bewysstuk E. Die inligting daarin vervat het hom gerusgestel want dit het ooreengestem met die inhoud van die waarborge wat verstrek is. En toe die gee van die waarborge nie op ondergenoemde byeenkoms betwis is nie, het hy besluit om nie "krapperig" te wees nie. Dit sou verklaar waarom hy nooit teenoor óf die appellante of Krige te kenne gegee het dat klousule 11 nie in die koopkontrak vervat moes gewees het nie daar dit reëlreg in stryd was met wat mondeling ooreengekom is. Dle respondent se onvermoë om die som van R op 1 September te betaal, het gelei tot 'n samespreking op 25 September Teenwoordig was /Van Wyk...

36 36. Van Wyk, Krige en die partye. Eersgenoemde getuig dat hy ter aanvang gemeld het dat hy bekommerd was omdat die Landbank op daardie stadium nog nie uitsluitsel oor die respondent se aansoek gegee het nie. Hy het toe "maar weer die leiding geneem" en gesê dat hulle moes besluit of die aansoek suksesvol sou wees, en dat hy veral graag Krige se mening wou hoor. Hy het verduidelik dat hy Johnnie se stokgetalle by die Landbankaansoek ingesluit het en dat "ons die gewaarborgde 700 ton aan die Landbankwaardeerder bevestig het". Almal het toe saamgestem dat met so 'n beeld van Kanaan die aansoek sou slaag indien fondse beskikbaar was. Nadat Van Wyk gemeld het dat die respondent tussen /R

37 37. R en R aan die appellante sou kon betaal sodra transport van sy Wellington plaas geskied, is bespreek hoe die balans van die R betaal sou kon word. Van Wyk het daarop gewys "dat die gewaarborgde 700 ton produksie daar moet wees" en het voorgestel dat ter betaling van die balans die respondent twee sessies aan die appellante moes gee ten opsigte van die oesinkomste wat in 1979 en 1980 deur Badsberg aan hom (die respondent) betaalbaar sou word. Die voorstel is aanvaar en later is skriftelike sessies deur die respondent onderteken. Tydens die samesprekings het niemand, aldus Van Wyk, ontken dat waarborge gegee was nie. /Om...

38 38. Om redes wat nie duidelik is nie, is die respondent nóg in hoofverhoor nóg in kruisverhoor gevra na die inhoud van die onderhandellnge wat op 25 September gevoer is. Van Wyk se getuienis dat hy op dié geleentheld na 'n gewaarborgde oes verwys het, word dus nie deur die respondent gestaaf nie. Van Wyk getuig voorts dat die respondent hom na die aanvang van die parsseisoen in Februarie 1979 gespreek het. Die respondent het Van Wyk meegedeel dat hy feitlik klaar gepars het en dat volgehs sy beraming sy oes niks meer as 400 ton sou wees nie. Die getuie het onmiddelllk besef dat so 'n oes nie ooreenkomstig die appellante se waarborge sou wees nie, /en...

39 39. en het dit sy plig geag om "op daardie stadium volledlg uit te spel teenoor Verweerders [d i die appellante] se prokureurs wat die situasie is". Gevolglik het hy op 24 Februarie 'n skrywe aan Krige gerig. Daarin het hy na die respondent se oesskatting verwys en o a die volgende gesê: "3. Wat die aankoop van die betrokke eiendom deur my kliënt betref, maak hy die volgende beweringe, naamlik: 3.1 Sy aandag was op die plaas vir die heel eerste keer gevestig deur 'n advertensie wat u kliënte in Die Burger geplaas het. Volgens hierdie advertensie het u kliënte voornemende kopers uitgenooi op die grondslag dat die minimum druiwe-opbrengs van die nagenoeg wingerdstokke minstens 700 ton is. /3.2...

40 Toe qns onderskeie kliënte die koopprys en die koopvoorwaardes bespreek en bepaal het, het u kliënte nadruklik gewaarborg dat die eiendom niks minder as 700 ton sal oplewer nie, want dit is wat hulle in daardie jaar aldaar gepars het. 3.3 Teen hierdle waarborg en nadat my. kliënt gesê het dat hy absoluut daarop peil trek, het hy ingewillig om die bepaalde koopsom te betaal." Verder is in die brief genoem dat volgens die respondent hy alles moontlik gedoen het "om die gewaarborgde 700 ton te handhaaf". Van Wyk het ten slotte gemeld dat die respondent op daardie stadlum nie 'n finale standpunt wou inneem nie, en het die appellante versoek om kommentaar oor die inhoud van die brief te lewer. /Dit...

41 41. Dit is gemene saak dat Krige die skrywe ontvang het en dat die verdere korrespondensie wat hieronder vermeld word tussen die prokureurs gevoer is. Toe Krige nie gereageer het nie, het Van Wyk verdere skrywes aan hom gerig. In 'n brief van 9 Maart het Van Wyk gemeld dat volgens alle aanduidings die respondent se totale oes niks meer as 350 ton sou wees nie, en is Krige by herhaling versoek om te handel met die inhoud van en versoeke vervat in die skrywe van 22 Februarie. Op 10 Maart het laasgenoemde geantwoord. In die tersaaklike gedeelte van die brief is slegs gesê: "Die bewerings aangaande wanvoorstelle (sic!) word deur Mnre. le Roux broers ontken. As daar enige kleiner oes op die plaas verkry /word...

42 42. word is dit slegs veroorsaak deur die manier waarop Mnr. Basson die plaas geboer het vanaf hy besit geneem het. Ons kliënte het genoegsame informasie om die bewering te staaf." Op 12 Maart het Krige in 'n verdere brief weer net gesê dat die "bewerings van wanvoorstelle gemaak deur u kliënt is volgens ons kliënte se berekening heeltemal ongegrond", en voorts gemeld dat die appellante daarop aandring dat onmiddellik voortgegaan word met die oordrag van Kanaán aan die respondent. Op 15 Maart het Van Wyk geantwoord en o a geskryf: "My klient het beslis peil getrek op die advertensie waarvolgens dit aangedui was dat 700 ton gepars word. In die samesprekinge wat tot die siuiting van die koopkontrak gelei het, het u kliënte die /700...

43 ton by herhaling gewaarborg..." Op 22 Maart het die partye, Van Wyk en Krige in een van die appellante se huis op Groenvlei restant bymekaar gekom. Van Wyk getuig dat hy daarop gewys het dat van meet af die appellante die stokgetalle en oesproduksie gewaarborg het. Dié appellante het nie pertinent ontken dat hulle waarborge gegee het nie maar wel betwis dat hulle wanvoorstellings gemaak het. Hulle het gesê dat die voorstellings wat hulle gemaak het juis was, maar dat die respondent swak geboer het. Hulle het twee redes gegee, nl dat die respondent nie behoorlik die kweek in die wingerde bekamp het nie en dat hy nie genoegsaam besproei het nie. Krige het 'n /dokument...

44 44. dokument by hom gehad en gesê dat die appellante die syfers van elektriese kragverbruik deur die respondent vir die tydperk Desember 1978 tot Februarie 1979 en deur die appellante vir die ooreenstemmende tydperk in van Evkom verkry het. Van Wyk het daarna gekyk en, soos hy sê, hom boeglam geskrik, want volgens die syfers moes die respondent op die oog af nie behoorlik besproei het nie. Later het die respondent egter vir hom genoem dat hy (die respondent) reeds in November 1978 intensief begin besproei het en dat hy oortuig was dat indien daardie maand in aanmerking geneem sou word, sy kragverbruik nie ongunstig met dié van die appellante gedurende die tydperk November /

45 Februarie 1978 sou vergelyk nie. Hierna het die appellante vir Van Wyk genooi om saam met hulle die wingerde te inspekteer sodat hulle tekens van verdroging en die stand van die kweek aan hom kon uitwys. Van Wyk het na aanvanklike teenstribbeling teensinniglik ingestem en almal teenwoordig het toe met 'n bakkle op Kanaan rondgery. Van Wyk se oorheersende indruk was dat die wingerde baie haasbekgedeeltes gehad het en hy het tot die oortuiging gekom dat daar nie naastenby wingerdstokke op Kanaan was nie. Na afloop van die samespreking, waarop die geskille tussen die partye nie uit die weg geruim kon word nie, het Van Wyk vir die respondent gevra om /so...

46 46. so spoedig moontlik volledige syfers van Evkom te verkry. Hy het ook vir die respondent genoem dat na sy mening die appellant nie gedurende gemiddeld 700 ton per jaar op Kanaan gepars het nie en dat die syfers oor die stokgetalle uit die lug gegryp was. Daarop het hulle afgespreek om deskundige hulp in te roep. Op 3 April het Van Wyk vir Krige geskakel en toestemming gevra om die appellante se oessyfers vir bogenoemde drie seisoene van Badsberg te verkry. Krige was heeltemal gewillig om die gevraagde toestemming te gee maar wou weet waarna Van Wyk besig was om te mik. Laasgenoemde het geantwoord "ons is besig om te kontroleer daardie syfers oor die produksie /van...

47 47. van die afgelope drie jaar wat gewaarborg is en waarvoor die Verweerders aan Eiser skriftelike syfers gegee het". Krige se reaksie was dat hy nie kon verstaan hoe die appellante kon gesê het dat hullé oor 'n tydperk van drie jaar sorgvuldig boekgehou het nie aangesien hulle net in een seisoen aantekeninge van Kanaan se oesopbrengs gemaak het. Die respondent het ook oor die byeenkoms op 22 Maart getuig. Hy het egter nie in hoofverhoor gemeld dat enigiets oor waarborge gesê is nie, en is ook nie deur die kruisverhoorder uitgevra oor die tersaaklike gedeelte van Van Wyk se getuienis nie. Nadat ene Kotze, 'n deskundige aangaande Landbou= /ekonomie...

48 48. ekonomie, Kanaan besoek het, het die respondent volgens eersgenoemde se voorskrifte sekere opmetings in die wingerde gemaak en ook die aantal stokke in sekere rye getel of laat tel. Op grond daarvan het Kotze die aantal stokke op Kanaan bereken. Op 9 April 1979 het Van Wyk in 'n brief aan Krige geskryf "dat voor en tydens die sluiting van die ooreenkoms het u kliënte geadverteer, bevestig en herbevestig en gewaarborg dat metrieke ton wyndruiwe op die verkoopte gedeelte... gepars is... [en dat] daar sowat wingerdstokke op die gedeelte is." Hy het voorts gemeld: 1) dat toe die respondent die appellante /teen...

49 apart "716, weergegee 683 en 3) 722 dat is ton en die vir waarvolgens respondent die jare Krige die 1976 /appellante drie tot se bewering oeste 1978"... was. dat die 49 teen ongeveer Julie 1978 genader het om inligting vir die voltooiing van die verslag van die Landbankwaardeerder die appellante volgens hul waarborge herbevestig het dat daar sowat wingerdstokke op Kanaán was en dat die produksie in gemiddeld 700 ton per jaar was; 2) dat die appellante teen Oktober 1978 gespesifiseerde state aan die respondent verstrek het waarin die blok vir blok produksie van die wingerde

50 50. appellante slegs In 1978 van Kanaan se oessyfers apart; boekgehou het vreemd gevind het, en aan die hand van syfers verkry van Badsberg tot dle gevolgtrekking gekom het dat daar 'n groot skroef los was met die appellante se waarborge en syfers; en 4) dat dit vir die respondent duidelik was dat die waarborge aangaande 'n produksle van 700 ton en stokke op 'n bedriegllke wyse verskaf is. Ter motivering van die beweerde bedrog, kom die volgende in die brief van 9 April voor: "10.1 Daar is nie stokke nie, maar slegs sowat stokke. Dit alleen maak hom op kansellasie weens bedrieglike voorstellings geregtig In die alternatlef sê my kllent dat /die...

51 51. die produksievermoë in die jare 1976/ 1978 van die betrokke stokke nie 700 ton kon gewees het nie en dit ook nie was nie." Sover Krlge se antwoord van 20 April ter sake is, word slegs gesê dat die appellante alle bewerings teen hulle ontken. In 'n verdere skrywe, gedateer 26 April 1979, yerwys Van Wyk na die samespreklngs wat op 27 April 1978 gevoer is en beweer hy dat ten elnde die nodige berekeninge van diê respondent se verwagte inkomste te maak "het u kliënte by herhaling bevestig en gewaarborg dat daar minstens wingerdstokke is en dat minstens 700 ton gepars word". Van Wyk meld verder dat die respondent se bewering, uiteengesit in sy skrywe van /22...

52 Groenvlei restant dan tussen Andries en Gaffie te verdeel. voer die Groenvlei produksie is na Met te Badsberg van hierdie boek te het verskillende doeleindes stel. Gaffie agter Soos voor blokke vragte op /skaalkaartjies oë die is wingerde druiwe besluit kelder ver- op se om Februarie, "dat 700 ton gewaarborg was" nie in Krige se antwoord ontken is nie. Voorts noem hy dat die waarborg tydens die samesprekings op 22 Maart 1979 pertinent ter sprake gebring was en nie deur die appellante ontken is nie. Hierdie skrywe is nooit deur Krige beantwóord nie. Die appellante getuig dat hulle kort voor die 1978 parsseisoen besluit het om Kanaan te verkoop en

53 53. skaalkaartjies aangeteken vanaf welke blok 'n vrag of vragte afkomstig was. Hy het elke oggend die vorige dag se skaalkaartjies aan Johnnie gegee wat dan die gegewens in 'n boek neergeskryf het. Sodoende het die appellante vasgestel dat net meer as 700 ton druiwe in 1978 op Kanaan gepars is. Dit was die eerste keer dat aldus boekgehou is, want voorheen was daar geen rede om sulks te doen nie. Hulle ontken dan ook dat hulle ooit aan die respondent of Van Wyk te kenne gegee het dat hulle oor 'n tydperk van drie jaar van die oesopbrengs van Kanaan boekgehou het. Hulle erken egter dat hulle gemeld het dat daar ongeveer stokke op Kanaan was en dat die 1978 oes nagenoeg 700 ton beloop het. /Die...

54 54. Die appellante betwis dat hulle enige waarborge verstrek het. In hoofverhoor sê Johnnie weliswaar dat die 1978 oes gewaarborg is, maar in kruisverhoor verduidelik hy dat hy hom verspreek het en te kenne wou gee dat die appellante dlê oessyfer kon gewaarborg het aangesien hulle oor die nodige inligting beskik het. Dle appellante sê voorts dat hulle op 27 April aan die respondent genoem het hy in die komende seisoen 700 ton behoort te oes. Krige getuig dat hy op 28 April na Tulbagh op pad was maar nie so haastig was dat hy nie behoorlike instruksies oor die opstel van die koopkontrak kon neem nie. Hy het 'n afskrif van die reedsgenoemde /opsle...

55 55. opsie by hom gehad en het op die agterkant daarvan kort notas gemaak van wat aan hom meegedeel is. Van Wyk het die praatwerk gedoen en genoem waaroor mondelings ooreengekom is. Nadat Van Wyk klaar was, het hy (Krige) met behulp van sy notas punt vir punt die meegedeelde terme herhaal. Hoewel hy,nie in soveel woorde so sê nie, is dit duidelik dat volgens hom hy noolt vir Van Wyk onderbreek het deur te sê dat hy moes gaan nie. Krige sê ook dat as daar sprake van waarborge was hy in sy notas daarvan melding sou gemaak het. Op hierdie stadium dien gemeld te word dat die betrokke opsiedokument as bewysstuk by die verhoor /ingedien...

56 56. ingedien is en dat die notas in Krige se handskrif inderdaad niks van waarborge rep nie. Krige getuig voorts dat die partye die volgende dag die koopkontrak wou teken en dat hy gesê het dat hy sy bes sou doen om die kontrak gereed te hê vir ondertekening. Wat die inhoud van die koopkontrak betref, getuig hy dat hy dit opgestel het met behulp van sy notas en van sy geheue aangaande wat hom meegedeel is. Sommige van die bepalings wat in die kontrak voorkom, is egter nie te herlei na wat Van Wyk hom op 27 April meegedeel het nie. Twee bepalings het hy uit die opsiedokument oorgeneem terwyl hy ook 'n aantal sogenaamde standaardklousules- d i klousules /wat...

57 57. wat hy normaalweg by koopkontrakte van grond insluit - ingelyf het by die onderhawige koopkontrak. Klousule 11 waarvolgens die appellante geen waarborge verstrek het nie is 'n voorbeeld van 'n toepassing van 'n standaardklousule. Die koopkontrak was op 28 April gereed en dle partye het dit die middag in Krige se kantoor onderteken. Krlge ontken dat daar enige sprake van waarborgein sy kantoor was en sê dat die respondent nie beswaar gemaak het teen, of probleme gelug het in verband met, klousule 11 nie. Hy sou ook nie sy kliënte "toegelaat" het om "enige iemand wat 'n waarborg gaan uitreik omtrent 'n oes /wat...

58 58. wat iemand anderste moet inwin, hy moet sy verstand laat nagaan." Volgens Krige het die respondent aan hom 'n boodskap gegee dat hy vir Van Wyk moes skakel. (Dit is deur die respondent beaam.) Die telefoniese gesprek het gegaan oor die voorwaarde in verband met die verkryging van 'n verbandlening. Krige kon nie onthou of hy klousule 14 aan Van Wyk voorgelees het of slegs Wyk het hom egter versoek om die klousule deur te haal omdat dit die respondent se vooruitslgte om 'n Landbanklening te verkry in die wiele sou kon ry. Op daardle stadium was daar nie sprake van 'n addendum wat /opgestel...

59 59. opgestel moes word nie. Indien daar op 'n addendum ooreengekom was, sou hy nie die partye die kontrak laat onderteken het nie alvorens hy nie die addendum opgestel het nie. Later in die jaar het Van Wyk hom wel versoek om 'n addendum op te stel waarvolgens die koopkontrak onderhewig sou wees aan die verkryging van 'n Landbankverband. Hy het onderneem om sulks te doen maar dit het vergete gebly. In klousule 14 het hy nie spesifiek na 'n Landbanklening verwys nie want volgens sy notas en geheue is op 27 April bloot van 'n verband - in teenstelling tot 'n Landbankverband - vir R gepraat. Die appellante staaf in breë trekke Krige se /weergawe...

60 palings daar waarborge hy toor eers ontken Andries later 'n nie gesê beswaar Wat Krige van seker op het betref sê die waarborge daardie dat met dat koopkontrak Van hy die betrekking dit nie Wyk geleentheid respondent byeenkoms gepraat nie kan enige geopper gebeur onthou tot melding is geopper nie. enige 25 het dat in /gemaak September van nie. Krige die Hoewel is waarborge kwessie en nie, die... se dat be- 1978, Johnnie kan- was van 60 weergawe van die gebeure op 27 en 28 April. Gaffie sê dat hy nie juis notisie geneem het van wat by Krige se motor gesê is nie, maar Johnnie en Andries getuig dat die woord "waarborge" nie gebruik is nie. Gaffie

61 61. gemaak het. Hy word gestaaf deur Andries terwyl Gaffie sê dat hy nie seker is presies wat Van Wyk gesê het nie en nie die moontlikheid kan uitsluit dat laasgenoemde van 'n waarborg kon gepraat het nie. As Van Wyk dit wel gedoen het, sou hy net verstaan het dat eersgenoemde verwys na die 700 ton wat volgens die appellante se vorige mededelings in 1978 geoes is. Johnnie is glad nie gevra na die betrokke gedeelte van Van Wyk se getuienis nie. Weer eens om redes wat nie duidelik is nie, is nóg Krige nog die appellante in hoof- of kruisverhoor ondervra in verband met Van Wyk se weergawe dat hy tydens die byeenkoms van 22 Maart 1979 gemeld het dat /die...

62 62. die appellante van meet af die stokgetalle en produksie gewaarborg het. Soos blyk uit bostaande uiteensetting van die korrespondensie tussen die prokureurs, het Krige nooit Van Wyk se bewerings aangaande die gee van waarborge deur die appellante ontken nie, Sy verduideliking was dat vanweë die samehang waarin die bewerings gemaak is hy die indruk gekry het dat Van Wyk na voorstellings, in teenstelling tot kontraktuele waarborge, verwys. Aangesien sekere voorstellings wel deur die appellante gemaak is, het hy dus slegs ontken dat die voorstellings onwaar was. Die verhoorhof het bevind dat die respondent en /Van Wyk...

63 63. Van Wyk goeie en eerlike, en die appellante swak, getuies was. Wat geloofwaardigheid betref, is trouens gesê dat die appellante in 'n baie swak lig voorgekom het. Meer in besonder is daarop gewys dat die appellante oor 'n tydperk van jare in opgawes aan die KWV die getal stokke op Groenvlei opsetlik aangedik het ten einde 'n groter KWV-kwota te verkry, en dat in hul aansoeke om Landbanklenings - nadat Kanaan verkoop en Groenvlei restant tussen huile verdeel is - Gaffie en Andries hoer stokgetalle as die werklike getalle op elk se deel vermeld het ten einde 'n rooskleuriger skyn aan hul aansoeke te gee. Derhalwe is gekonkludeer dat die appellante nie geskroom het om te bedrieg /wanneer...

64 64. wanneer dit tot hul voordeel gestrek het nie. Die verhoorhof het nie pertinent bevind dat Krige 'n leuenagtige getuie was nie. Wel is gesê dat hy as getuie baie vaag en onseker oor 'n hele aan-, tal aspekte was. Insoverre sy getuienis in stryd met diê van die respondent en Van Wyk was, is dit dan ook verwerp. Gevolglik is bevind dat die appellante wel die beweerde waarborge verstrek het en dat die respondent geregtig was op rektifikasie van klousule 11 van die koopkontrak. Die verhoorhof se kritiek op die getuienis van die appellante het hoofsaaklik verband gehou met ander aspekte as die kwessie van die waarborge, en met enkele /uitsonderings...

65 65. uitsonderings is nóg die respondent nog Van Wyk se getuienis aangaande die waarborge in die lig van die waarskynlikhede beoordeel. Wat die kwaliteit van Van Wyk se getuienis betref, is slegs die volgende gesê: "Kritiek is geopper in verband met 'n paar aspekte van sy getuienis, byvoorbeeld waar hy nie onmiddellik verduidelikings kon gee vir wat hy gedoen het of nagelaat het om te doen nie op bloot teoretiese en spekulatiewe vrae of waar hy in teenstelling met eiser en verweerders getuig het van 'produserende' wyndruifstokke." Aangaande laasgenoemde punt was die hof van oordeel dat Van Wyk nie as 'n leuenaar bestempel kon word nie bloot omdat hy, reg of verkeerd,onder die indruk was dat die appellante se versekerings en waarborge op /"produserende"...

66 66. "produserende" stokke van toepassing was en die ander getuies van hom verskil het. Die appellante se advokaat het betoog dat die verhoorhof in 'n hele aantal opsigte misgetas het in sy beoordeling van die getuienis aangaande die beweerde waarborge, en ek meen dat hy gelyk gegee moet word. Dit blyk naamlik nie uit die uitspraak dat die volgende oorwegings enigsins in ag geneem is nie: 1) In die oorspronklike besonderhede van die vordering is geen melding van 'n waarborg oor die 1979 oes gemaak nie. Ook in hoofverhoor het Van Wyk nie na sodanige waarborg verwys nie, en het dit eers gedurende sy kruisverhoor ter sprake gekom. Daarna is die /besonderhede...

67 67. besonderhede van die vordering gewysig om by sy getuienis aan te pas. Geen verduideliking vir die leemte, indien dit een was, in die oorspronklike pleitstuk is ooit gegee nie. Voorts het Van Wyk ook slegs in sy skrywe van 22 Februarie 1979 sodanige waarborg vermeld. In sy latere skrywes waarin hy in groter besonderhede die onderhandelinge tussen die partye uiteengesit het, word, sover dit oeste aangaan, slegs verwys na 'n waarborg oor die aantal ton wat in gepars is. Spesifiek wat sy skrywe van 9 April 1979 betref, kon Van Wyk geen verduideliking gee waarom hy nie melding van die waarborg onder bespreking gemaak het nie. Dit is in elk geval inherent onwaarskynlik dat ' /die...

68 68. die appellante 'n waarborg oor 'n toekomstige oes sou gegee het. Afgesien van die moontlikheid van natuurrampe, waarna hieronder verwys word, sou die appellante immers nie beheer kon uitoefen oor die wyse waarop die respondent boer nie, en die omvang van sy 1979 oes sou klaarblyklik beïnvloed kon word deur 'n gebrek aan onkruidbestryding en besproeiing, 'n onvoldoende werknemerstal, ensomeer. Selfs geringe afwykings van die normale weerpatroon, soos ontydige ryp of reën, sou 2) Volgens Van Wyk het die appellante op 27 April 1978 aanvanklik gesê dat die respondent in ton behoort te kon oes. Maar omdat die respondent /'n...

69 69. 'n "versekerde" inkomste benodig het, is "die behoort... uiteindelik herlei tot 'n waarborg". Dié waarborg was dat "buiten rampspoede" die respondent 700 ton in 1979 sou pars. Gevra waarom hierdie kwalifikasie nie in sy brief van 22 Februarie genoem is nie, is Van Wyk se enigste verduideliking dat dit "deel van ons reg" is en dat hy nie in bedoelde skrywe finaal standpunt ingeneem het nie. 3) In hoofverhoor getuig die respondent dat die appellante gewaarborg het dat in die komende seisoen "behoort ek niks minder as 700 ton te pars nie". (My onderstreping.) Net daarna getuig hy dat die appellante gewaarborg het dat Kanaán in die volgende seisoen /"700...

70 70. "700 ton behoort op te lewer." (Weer eens my onderstreping.) Gedurende kruisverhoor sê die respondent egter dat hy hom verspreek het en dat die woord "behoort" nie gebruik is nie. Gevra vir 'n verduideliking waarom hy hom verspreek het, antwoord die respondent slegs "as iemand vir my sê jy behoort 700 ton te pars daar en hy sê vir my jy kan 700 ton pars daar, dit is vir my basies dieselfde." 4) Onder kruisverhoor meld die respondent vir die eerste keer dat hy op 28 April op pad na Krige se kantoor vir die appellante gevra het of hulle die stokgetalle en oessyfers waarborg. Waarom hy dit nodig geag het om dié vraag te stel nadat, volgens sy /en...

71 71 en Van Wyk se getuienis, die appellante die vorige dag in teenwoordigheid van Van Wyk by herhaling sodanige waarborge gegee het, val nie maklik om te begryp nie. 5) Onthou sal word dat volgens Van Wyk almal teenwoordig vir Krige besonderhede gegee het van die essensiële punte waarop ooreengekom is toe hulle hom op 27 April 1978 langs die pad ontmoet het, terwyl volgens Krige die praatwerk deur Van Wyk gedoen is. Laasgenoemde se weergawe kom vir my aanneemliker voor aangesien Van Wyk getuig dat hy op elke ander geleentheid die leiding geneem het. (In die verbygaan dien gemeld te word dat in die uitspraak van die verhoorhof /verkeerdelik...

72 word voorwaardes.) Op haastig meld wat enigsins van terme ing slegs daardie wel van die Van aan dat was die ooreenkoms aan dat na Wyk hom hy stadium, dat waarborge laasgenoemde Krige aan trouens meegedeel hy Krige Van gevolglik op was, aldus nie 'n Wyk verwys gemaak genoem stadium, is, dat gegee Van getuig gesê daar hy nie. volledige Wyk, het is gedurende ook het en serwitute dat slegs was nog In dat /die Inteendeel nog hoofverhoor instruksies voordat die Krige hy die inligting... geen geskep moes "buitélyne" gesprek so meld- alle sê gaan. moes hy van 71 verkeerdelik vermeld is dat volgens Krige hy vir Van Wyk ondervra het in verband met die ooreengekome

73 73. die partye moes neem. Eers toe hy onder kruisverhoor. gevra is waarom hy nie enige melding van so 'n belangrike kwessie as die waarborge gemaak het nie, sê hy dat hy ter afsluiting van dié gesprek aan Krige genoem het "dat hy moet voorsiening maak vir al die voorwaardés en waarborge", en ook dat "hy moet behoorlike instruksies kry oor al die waarborge wab ingebou moet word." Ek vind hierdie gedeelte van Van Wyk se getuienis onaanneemlik. In eerste instansie moes die koopkontrak slegs een serwituut beliggaam het, nl die respondent se reg om van 'n bestaande pad oor Groenvlei restant gebruik te maak. Krige se kriptiese notas bevat egter die volgende: "Bestaande pad. Serwituut wydte ten /minste...

74 74. minste bestaande oppervlakte". Daaronder verskyn nog notas ten aansien van vier verdere terme wat in die koopkontrak beliggaam is en wat op 27 April vermeld moes gewees het. Dit kan dus nie wees nie dat, soos Van Wyk dit het, Krige die ges.prek beëindig het alvorens van die serwituut melding gemaak is. Tweedens was die kwessie van die waarborge volgens Van Wyk, en ook die respondent, baie belangrik - inderdaad so belangrik dat die respondent glad nie sou gekoop het indien die waarborge nie verstrek was nie. Tog vind 'n mens dat volgens Krige se notas besonderhede aan hom verstrek is aangaande relatief onbelangrike terme soos dié wat betrekking het op die betaling van /transportkoste...