Gera slys og álagsmeiðsl unglinga - boð á undan sér! Veikir hlekkir í hreyfigrunni. Stefán Olafsson sjúkraþjálfari MTc

Transcription

1 Gera slys og álagsmeiðsl unglinga - boð á undan sér! Veikir hlekkir í hreyfigrunni Stefán Olafsson sjúkraþjálfari MTc Þróun í heiminum Börn og meiðsl: Þáttaka barna í íþróttum fer vaxandi. - byrja fyrr að æfa og keppa - sérhæfa sig fyrr. - æfa allt árið aldrei FRÍ - meiðast meir og fyrr Lakari líkamlegur grunnur en aukið einhæft álag. Dr. Frank Noyes : sífellt yngri börn með krossbandaáverka allt niður í 7 ára Sammy Margo BPTA: Fyrir um 25 árum var 1% sjúklingar minna börn en eru nú um 25% 1

2 Sérhæfing of snemma- Sport Canada Þú þarft fyrst að verða íþróttamaður, áður en þú verður meistari! Brian Grasso - 2

3 Vandinn er að hluta til heima við Mikið er skrifað um félagslega, siðferðilega og líkamlegu hlið íþrótta barna 3

4 Eru foreldrar of snemma að búa til stjörnur? Overuse or abuse : ofálag eða misþyrming pushy parent phenomenon - Foreldrar eiga það til að upplifa eigin drauma í gegnum íþróttaárangur barnsins. Common sense is not very common Koma má í veg fyrir um helming íþróttameiðsla unglinga beiti menn almennri skynsemi James R. Andrews - Any given Monday 2013: Bæklunarlæknasamtök US : STOP : Sports trauma and overuse prevention 4

5 Álagsmeiðsl barna ÍÞRÓTTIN : Of mikið Of oft Of lengi GRUNNÞJÁLFUN : Of lítð Of sjaldan Gæðin en ekki magnið skapa meistara! Vöðvaójafnvægi fær að þróast Jafnvægi milli líkamsþjálfunar og tíma í íþróttinni 1 klst / 2 klst (SIB) Álagsstýring Hafnarbolti USA AOSSM : 700 kastarar frá 9-18 ára 1/3 með kast tengd meiðsli. 7 af hverjum 10 með mikla þreytu í handlegg. 40 % með verulega verki í handlegg 40% köstuðu án talningar eða hámarka. 13% kepptu í meira en 8 mánuði + 5 x 57% köstuðu tvo daga í röð. 19% köstuðu > 1 leik á dag. > 80 köst + 4x aðgerð 27% þjálfara sögðust ekki fara eftir leiðbeiningum. 5

6 Samvinna er lykill að forvörn Þjálfari sjúkraþjálfari Íþróttamaður Foreldri/Stjórn Læknir Liðirnir eru þrælar vöðvanna! Engin keðja sterkari en veikasti hlekkurinn 6

7 Algengustu meiðslin Tognanir aftan í læri.(árnason A: Am J of Sports Med, 2004;32 Tognanir í nára Tognanir á ökkla. Tognanir í hnjám Álagsverkir : í hnjám, legg, fæti Bak Axlir Fyrri meiðsl mesti áhættuþáttur 4-7 x meiri líkur á alg. meiðslum (U. Of Limerick, Int. J Sports Med 2001 Apr, 22(3) : ) Íþróttagrein? Meiðsli í fimleikum unglinga Erfiðari lending en aðrar íþróttir Halda stíf Fimleikastúlkur með hvað hæsta meiðslatíðni. 52 / 10 þús í fimleikum á sjúkrahús en 75 /10 þús í rugby Meiðsli fyrr en í öðrum greinum (USA) Langar æfingar (Endurtekningar- allt að tímar á viku hjá þeim bestu. (5-10 tímar í fotbolta) Pressa að börn geri sífellt erfiðari æfingar 7

8 Fettu- og yfirréttuíþrótt Mjóbak, háls, hné, ökklar og olnbogar. Þarf mikið af antifettuæfingum Skert úthald fimleikastúlkna - fött staða (JMMT 2001) Liðleikaíþrótt liðleikinn verður á endanum vandamál Frumorsök er óstöðugleiki Alvarleg bakmeiðsl algengasta orsök þess að fimleikamaður þarf að hætta. Álagsbrot spondylolisis Framskrið listhesis Miðjan rangt þjálfuð og fætur gleymast Ofþjálfun Rectus abdomis - axlir að mitti SIT UPS Vanþjálfun mjaðmir að mitti - innri skávöðvar FJÖLDI ELUR A SVINDLI! Vinna frekar í tíma sek 8

9 Fáar og einfaldar æfingar f rass, miðju og hreyfistjórn Kastara- sundmanna öxlin Hreyfingar og los Algengustu munstur :» Aukin ER í 90» Skert IR í 90 Fremra los Stífni að aftan liðpoki/sinar Heildarhreyfing +180 (Wilk et al AJSM 02) Meiri styrkur að framan en aftan í axlargrind Laga : Toghlutfall 3/1 móti pressum (M Boyle) 9

10 Herðablöðin stýra öxlinni - Vanþjálfað Teygjum aftari liðpoka U T Y Styrkur milli herðablaða - önnur Skertur styrkur útsnúningsvöðva kstara (JOSPT 2000 Donatelli) Líkamsstöðumunstur Finna veiku hlekkina =leki Vöðvar sem stjórna stöðu mjaðmargindar : 10

11 Hliðlægt mjaðma ójafnvægi Rassinn er að hverfa. Alison Grimaldi : U of Queensland Skert dorsiflexion ökkla- DOMINO áhrif Valgus við lendingar : J Athl Train Valgus við hnébeygju : J Sport Rehabil Valgus við hnébeygju á 1 fæti og minni rassvirkni: J Strength Cond Res Valgus við niðurstigspróf : JOSPT,

12 Domino áhrif vöðvaójafnvægis Skert Dorsi flexion ökkla Röng tækni við hnébeygjur Verkir og sárt að beita hnjám Van þjálfaðir quadriceps Pronation á subtalar lið Innrotation á tibiu Valgus á hné Aukið álag á : Hnéskel Innra hné Innra hólf í legg Hæl Adduction innrotation á Femur Minni dempun vefur útsettur fyrir álagsmeiðslum Meiðsl: ökklakreppu skerðing kálfastyttingar Hopparahné í blaki (Malliaras 06), Alagsmeiðsl í fótum (Kaufman 99), Neðri útlims meiðsl (Grabbe 04) Krossband (Sigward 08), Ökklatognanir unglinga (Willems 05), Aftanlæris tognanir : Overstride þ.e styttri standfasi lengri bremsufasi sveiflu. 12

13 Líkami velur leið minnstu mótstöðu (S Sahrmann) Liða- liðbanda meiðsl : leita að orsök/veikleika fyrir ofan/neðan (Gray Cook) Hvenær sem vöðvi meiðist leitið að veikum samstarfsvöðva (S Sahrmann) Never add speed to a dysfunction (Gray Cook) Styttingar í lærum Meiðsli : Aftanlærisliðleiki : Activ SLR Aftanlæristognanir (AJSM 03), Hopparahné: > hnéflexion, (Wirouw 01), Áhrif á mjóbak Mjaðmar og læra liðleiki að framan : Aftanlæristognanir (Gabbe 06), Quadricepstognanir í, (AJSM 03), Hopparahné - vaxtarverkir (Wirouw 01), Fettutengd bakvandamál Teygjur minnka líkur á álagsmeiðslum (Sanderlin 2003) Teygjur minnka líkur á vöðvameiðslum (Amako 2003) 13

14 Stefán Ólafsson sjþj Styrktarþjálfun.is Röng beiting hreyfikeðju -álagstog 60% meiddra hlaupara m yfirpronation (Jones 88) Skertur styrkur rassvöðva; áhrif verk ofan við hnéskel og Hásin (Clin J SpMed, 2000) BJSM,okt 08) Kenna unglingum að reima skóna sína! Hagen M:. Effects of different shoe-lacing patterns on the biomechanics of running shoes. J Sports Sci Hlaupastíll? ARENDSE et al : Reduced Eccentric Loading of the Knee with the Pose Running Method. : Med. Sci. Sports Exerc.,

15 Kynjamunur ; meiðsl, styrkur, liðleiki Ofhreyfanleiki: 40.5 % hjá 12 ára -12,9% hjá strákum (H.Jonsson 99) Ofhreyfanlegar stúlkur: + meiðsl í ökklum, hnjám, fingrum (Br J of Sports med 05) 2/3 krossbandaáverka án snertingar 3-6 x algengari hjá stúlkum (Noyes JBJS 83) Vaxtarkippur á undan og ekki stjórn (Hewett) ára mesta tíðni ACL mv klst í íþrótt. Kynþroski vinnur gegn stúlkum - : Auka styrktar og þolþjálfun um 15 ára aldur Veik aftari keðja: seinkun og hlutföll H/Q Kynjamunur og hnémeiðsli - Byggingalegir þættir : Víðari mjaðmagrind : hné innar mv við mjaðmir Innsnúningur á mjöðm Útsnúningur á legg sparkfótur Aukin pronation (ilsig) Mýkri liðbönd kvenna - hormón Hærra fituhlutfall stúlkna 15

16 Munur á tækni við lendingar og hlaup Konur lenda : Meira uppréttar Beygja minna í mjöðmum og hnjám (10 ) Með hné inn Minnkað hnébil Hærri þrýstingsgildi á hné frá undirlagi (GRF) Hlaupa : Fattari í mjóbaki, Innsnúning á mjöðmum/lærbeinum, Hné valgus (kiðfætt) Isig (pronation) innlegg? 2 x oftar hnéskeljarverkir hjá konum Arangur af Sportmetrics (AJSM 1996) æfingaprógramm til varnar hnémeiðslum A einstaklinginn : Minni lendingarkraftar/högg 4,2 x líkamsþungi 3,4 x (22-30%) Ham/quad ójafnvægi batnað 51% til 60% - 9 af 11 bættu stökkkraft um 10% Valgus/hliðarálag minnkaði um helming 16

17 FORVÖRN VIRKAR: Hnémeiðsl án snertingar per 1000 klst í íþrótt (AJSM 1999) meiðsli/ 1000 stundir Í íþrótt 5 x minni meiðsl per klst í íþrótt p=.01 p=.01 Mæling á hnébili í lendingu eftir hopp Hné alveg saman = hnébil milli % Viljum yfir 80% hnébil miðað við bil milli mjaðma. % af bili mjaðma % % % % % 90 % í áhættuhóp Fjöldi Hlutfall 2 3,7% 4 7,4% 14 26% 33 61% 1 1,8% 17

18 Hreyfi og styrk grunnur Yngri en 10 ára: hreyfileiki, snerpa, fjölbreytni og skemmtun = HREYFIGRUNNUR OG LIÐLEIKI Læra hreyfimunstur styrktaræfinga sem leik. Nota létt rör og eigin þyngd ára Heilinn hugsar í hreyfimunstrum en ekki stökum vöðvum- Mikilvægt hafa góðan hreyfigrunn þegar kemur að kynþroska. Styrktarþjálfun barna og unglinga Álag á líkamann í mörgum íþróttum getur verið meira (300%) en við olympískar lyftingar (Mel Stiff : Facts & fallacies of fitness ) Marktæk styrktarauking vegna taugaaðlögunar á 14 vikum: 6-11 ára : 18-37% aukning án meiðsla (Weltman; Med Sci Sp & Ex 1986) Samtök barnalækna í USA : 2001 Rétt hönnuð styrktarþjálfun eykur styrk unglinga og barna fyrir kynþroska og hefur ekki nein neikvæð áhrif á vöxt eða heilsu 36 Stefán Ólafsson sjúkraþjálfari 18

19 Látið foreldra fylgjast með vexti Aldur eða þroski? 19

20 Algengustu vaxtarverkjasvæði A- Osgood-Sclatters ára B- Severs ára C Iselins D Sinding- Larsen Ischial apophysits Olnbogi : Radius haus & UCL Talus osteochondritis Hryggur seinni unglingsár Osgood Schlatters Apophysis : Þar sem sinar festast. Viðkvæmt fyrir togi því vöðvar vaxa/lengjast hægar en bein. Epiphysis : svæði þar sem beinvöxtur fer fram Viðkvæmt fyrir rennslisálagi brotsvæði. 20

21 Myndgreining Almennt ekki þörf : Rtg., Sonar, Segulómun Minni beinþéttni barna með vaxtarverki sonar O. Friedland, et al :Eur Congress of Rheumatology, EULAR 2002 Skoðun OS Aberandi stór og sár Tibial tuberosity Quadriceps ALLTAF stuttur Dorsiflexion ökkla OFT skert - kálfar (Sarcevic, Z 2008) Lífaflfræðilegir gallar : Pronation, Rassvirkjun stjórn á mjöðmum aukin internal rotation á Legg/læri. Táfetar ( ganga á tám bogin hné) 21

22 Álagsbrot í liðum unglinga Osteochondritis Dissecans OCD 65-75% í hnjám Endurtekið Micro-trauma - álagsbrot ((Schindler (2007), Ekki þörf á aðgerð (Kocher et al., 2006). 50% OCD gróa á mánuðum, sé hvíld næg Cahill (1995) Spelka eða gifs í 6-8 vikur Ekki fullur þungi og hækjur Endurhæfing þegar gróið Hlaup e 3-4 mánuði 22

23 Um börn vöxt og teygjur Styttingar: - Markviss LIÐLEIKAÞJÁLFUN ára. Vinna yfir mjöðm í teygjum Hvernig teygja börn/unglingar markmiðstengd - ekki TEYGJUTILFINNING. Liðleiki og styrkur eiga að haldast í hendur Meðferð vaxtarvandamála Hvíld Hreyfa sig á annan hátt! Hjól, Vatn Bólgumeðferð: bólgueyðandi krem, kælingar/ís, Vítamín (Andoxun) Verndun : teipingar/hlífar, hælar, þrýstingur Minnka tog : Djúpnudd og teygjur skila betri árangri en hvíldin ein: ( sjálfsnudd á stífa vöðva á undan æfingum Gæði í teygjum. -- teygja 4-5 x dag Innlegg? 46 23

24 Styrkja en hvíla. Styrktaræfingar andstæðs vöðva. Styrkja vöðva er bæta lífaflfræði fóta Rass, bol, leggur, il, kálfi á starfrænan hátt Stöðugleikaæfingar, kenna lendingar og stigtækni Varfærin styrking og örvun á vöðva er verka á vaxtarkjarnann byrja isometric Verkir frá hnéskel n útlims vandi Vöðvaójafnvægi : -- teygja stutta vöðva -- Djúpnudd á stutta hliðarvefi (rúlla) liðkun á hnéskel -- oft þörf á innleggjum og teipingum Vandamál hjá stúlkum sem yfirrétta hné 6 vikna þjálfun á rass og framanlærvöðva með marktækan árangur en ekki lærvöðvi einn sér (Clinical rehab:22,2008) 48 Stefán Ólafsson sjúkraþjálfari 24

25 Takk fyrir Uppskerum eins og við sáum Gera þarf unglinga meðvitaða um eigin líkama Að sem flestir haldi áfram í íþróttum og séu lausir við meiðsli er mikilvægara en sigrar í yngri flokkunum. /MrStefanol únsa af forvörn jafngildir pundi af meðferð (Ben Franklin) 25