Hvernig skulu Íslendingar stunda markvissar kynbætur í skógrækt?

Size: px

Start display at page:

Download "Hvernig skulu Íslendingar stunda markvissar kynbætur í skógrækt?"

Simon Hancock
5 years ago
Views:

1 Hvernig skulu Íslendingar stunda markvissar kynbætur í skógrækt? Aðalsteinn Sigurgeirsson Mynd: Einar Gunnarsson

2 Í skógræktarmálum er Ísland skóglaust þróunarríki Í þróunarríkjum skortir gjarnan bjargir, innviði, pólitískan stuðning, langtímasýn o.fl. Langtímaverkefni krefjast langtímastuðnings og langtímaskuldbindinga!

3 Hve margar tegundir hafa verið fluttar til landsins? Ekki vitað með vissu en u.þ.b. 1-2 þúsund Þekkt reynsla af ræktun 653 tegunda af 106 ættkvíslum trjáa og runna Af þessum fjölda eru 10 íslenskar tegundir af 6 ættkvíslum Innfluttar tegundir með skráðri ræktunarreynslu eru því 643 Gögn/heimild: Þorbergur Hjalti Jónsson

4 Hvernig hafa þær reynst? 1,0 0,8 Flestar illa! En 93 tegundir hafa þrifatölu á bilinu 8-10 Hlutfallslegur fjöldi 0,6 0,4 0,2 Evrópa M. Asía A. Asía N. Ameríka 19 innfluttar tegundir hafa þrifatölu yfir 9 0, Þrifatala (1-10)

5 Hvar kreppir skóinn, í aðlögun trjáa að Íslandi? Of lágur sumarhiti Hver trjátegund gerir einhverjar lágmarkskröfur til sumarhita. Sitkagreni virðist komast af með lítinn sumarhita en lágur sumarhiti bitnar á vaxtarhraða. Með kynbótum mætti bæta aðlögun að köldum svæðum. Frostskemmdir í vorhretum (eftir hlýindi) Meginlandsklónum af ösp or rússalerki er hætt við vorkali og laufskaða. Norðlægum og meginlandskvæmum af greni er hættara en suðlægum, en breytileiki innan kvæma er mikill. Frostskemmdir síðsumars og á haustin Suðlægum kvæmum og klónum er hætt.

6 Og þótt tegund sýni háa þrifatölu eru tré sömu tegundar (jafnan) eins misjöfn og þau eru mörg Misjafnlega aðlöguð Íslandi Misjafnlega aðlöguð einstökum landshlutum Misjafnlega aðlöguð svæðum eða stöðum innan landshluta Misjafnlega hraðvaxin og beinvaxin við sömu aðstæður Misjafnlega í stakk búin að takast á við sjúkdóma og skaðvalda Misjöfn milli kvæma og innan kvæma Mismunur í þrifum ræðst m.a. af erfðum N-Svíþjóð S-Svíþjóð Tré eru erfðafræðilega afar breytileg (á við um flestar trjátegundir)

7 Orsök svipfarsbreytileika: þroskastig / aldur Dæmi 1 Hér er orsökin aðallega þroskunarfræðileg (tengd aldri) Trén er öll sömu tegundar, á einsleitinni landgerð, en misgömul Mynd: A.M.J.Robbins and B. Ditlevsen 1988.

8 Orsök svipfarsbreytileika: umhverfi Dæmi 2 Vindur Grunnur jarðvegur Léleg framræsla Bælt tré (í skugga) Hér er orsökin aðallega umhverfisleg Skógurinn er jafnaldra (trén eru flest á svipuðum aldri), en landgerðin er breytileg Mynd: A.M.J.Robbins and B. Ditlevsen 1988.

9 Orsök svipfarsbreytileika: erfðabreytileiki sveigur tvístofna Plús-tré Vargur Hér er orsökin greinilega einkum af erfðafræðilegum toga Trén eru flest á sama aldri, en mis-beinvaxin, misjafn fjöldi stofna, misgróf, mis-greinasver o.fl. Mynd: A.M.J.Robbins and B. Ditlevsen 1988.

10 Sitkagrenikvæmi í Mosfelli Gróðursett sama dag árið 1996 (myndin tekin í sept. 2012) Norðlægt kvæmi Suðlægt kvæmi

11 Úrvalsprófanir Mat á erfðabreytileika Hefðbundin aðferðafræði við trjákynbætur: Úrval Prófun Mat Notað til að greina erfðabreytileika frá breytileika í þroskastigi og breytileika í umhverfi Við samanburðarmat á Tegundum Kvæmum Einstökum móðurtrjám (m. afkvæmaprófun)

Kynbætur eru: Val á réttri tegund Val á réttum erfðahópi, yrki, uppruna, kvæmi Val á arfgerðum, einstaklingum innan uppruna Víxlanir, geislameðferð, efnameðferð, erfðatilfærslur ofl.

12 Kynbætur eru: Val á réttri tegund Val á réttum erfðahópi, yrki, uppruna, kvæmi Val á arfgerðum, einstaklingum innan uppruna Víxlanir, geislameðferð, efnameðferð, erfðatilfærslur ofl...og úrval Samanburðartilraunir til að staðfesta ágæti hins nýja erfðaefnis, yrkis, en.. einnig að gæta að yrkisrétti, kynna og markaðfæra sáðvöru (yrki) samkvæmt samþykktum leikreglum Koma þekkingunni til nota! Höf.: Þorsteinn Tómasson)

13 Langtímatilraunir með erfðaauðlindir í íslenskri skógrækt Hagnýtar rannsóknir á vaxtar- og aðlögunargetu mismunandi trjátegunda og kvæma þeirra hafa verið þungamiðjan í starfi Rannsóknastöðvarinnar á Mógilsá undanfarna hálfa öld með virkri þátttöku starfsmanna annarra deilda Skógræktar ríkisins, skógræktarfélaga, landshlutaverkefna í skógrækt og landeigenda. Hér hafa verið settar á fót kvæmatilraunir fyrir flestar þær trjátegundir sem mikilvægar teljast í íslenskri skógrækt líka fyrir allmargar tegundir sem teljast síður mikilvægar en gætu reynst áhugaverðar í framtíðinni.

kynbótum mikilvægustu trjátegunda í íslenskri skógrækt Rík þörf er á auknu og markvissara trjákynbótastarfi sem miða að

14 Langtímatilraunir með erfðaauðlindir í íslenskri skógrækt Meginmarkmið: að finna rétt kvæmi. Hugsanlega lýkur senn leitinni að rétta kvæminu - vonandi taka við markvissar kynbætur Rannsóknir og þróun sem miðar að kynbótum mikilvægustu trjátegunda í íslenskri skógrækt Rík þörf er á auknu og markvissara trjákynbótastarfi sem miða að þvi að auka afköst (vöxt), auka hlutdeild hraðvaxinna, beinvaxinna og heilbrigðra trjáa sem eru vel lagaðar að landinu (í nútíð og framtíð)og gefa meiri arð.

fylgjast með og spá fyrir um aðlögun trjáa

15 Langtímatilraunir með erfðaauðlindir í íslenskri skógrækt Gildi eldri kvæmatilrauna verður engu að síður mikið, t.d. vegna varðveislu erfðaefnis eða við að fylgjast með og spá fyrir um aðlögun trjáa að loftslagsbreytingum vegna gróðurhúsaáhrifa. Mynd: Sveinn Þorgrímsson

16 ~ to 8 O C ~2100 < 11 O C

heimsvísu, 2 C hlýnun á Íslandi) Birkimörk 7,6 C

17 Möguleg útbreiðsla rauðgrenis árið 2095 miðað við 1,5 C hlýnun frá árinu 2008 (Sviðsmynd A1B: 2,8 C hlýnun á heimsvísu, 2 C hlýnun á Íslandi) Birkimörk 7,6 C Flatarmál: km 2 Þorbergur Hjalti Jónsson og Björn Traustason (2011)

18 Noltfox-gagnagrunnurinn Tilraunasería: samsett úr tilraunum með vönduðu tilraunaskipulagi sem staðsettar eru á tveimur eða fleiri stöðum. Margra staða tilraun (e. multi-site experiment) myndar saman eina heild sem hægt er að bregða á mælistiku tölfræðinnar. Vettvangstilraun (e. field experiment) er sett á fót til þess að prófa sértæka vísindalega tilgátu. Slík tilraun í skógrækt getur varað allt frá fáum árum yfir í heila lotu (eða a.m.k. verulegan hluta af lífaldri trjáa) allt eftir því hvert markmiðið er. Síðarnefndu tilraunirnar teljast langtímatilraunir.

19 Noltfox-gagnagrunnur, erfðabreytileiki og kynbætur ( Genetic diversity and breeding ) Kvæmaprófanir, klónasöfn og skógarteigar til varðveislu erfðaauðlinda, söfn plústrjáa, klónasöfn, afkvæmaprófanir, klónaprófanir

20 Á Íslandi: alls 190 langtímatilraunir (tilraunastaðir) skráðar í gagnagrunninn S.r./Mógilsá 188 staðir LbhÍ 2 staðir, Skálanes og Gunnarsholt

21 Staðsetning langtímatilrauna á sviði erfðaauðlinda, skráðar á NOLTFOXgagnagrunninn Finnland: 2757 tilraunir (eða tilraunastaðir) Svíþjóð: 1687 tilr.st. Lithaugaland: 243 Stóra-Bretland: 237 Noregur: 225 Danmörk: 192 Ísland: 104 Lettland: 103 Eistland: 52 Írland: 4 (?!)

22 Íslenskar langtímatilraunir með erfðaauðlindir í skógrækt Elri (A. viridis subsp. crispa, A. viridis subsp. sinuata, A. incana subsp. tenuifolia) Birki (B. pubescens, B. pendula, B. ermanni, B. platyphylla) Alaskaösp (Populus balsamifera ssp. trichocarpa) Víðir (Salix) til skjólbelta (Salix alaxensis, S. hookeriana, (S. caprea)) til landgræðslu (S. phylicifolia, S. lanata) Abies (A. lasiocarpa) Larix (L. sibirica, L. sukaczewii, L. decidua, o.fl.) Pseudotsuga menziesii Picea (P. abies, P. glauca, P. sitchensis, P. xlutzii, o.fl.) Pinus (P. contorta, P. sylvestris)

23 Þessar tilraunir skapa grunn að frekari trjákynbótum (úrvali, frægörðum, fræsöfnunarreitum)

24 Trjákynbætur = erfðafræði hagnýtt í þágu skógræktar Nýta sér náttúrlegan breytileika sem er fyrir hendi í þeim eiginleikum sem stýrast af erfðum (genum) og sem eru eftirsóknarverðir í skógrækt P = G + E (svipgerð = arfgerð + umhverfi) Breytileiki í tilteknum eiginleika (svo sem vaxtarhraði, beinleiki stofns, vaxtartaktur...) ræðst þó ekki aðeins af erfðum, einnig af aldri (þroska) trésins og fjölda annarra umhverfisþátta Nýting kynbætts efniviðar (ef hún á að skila ávinningi) krefst umhirðu. Afurðir kynbóta skila sér ekki í afurðum nema að umhirðu sé vel sinnt (m. t.d. áburðargjöf, jarðvinnslu, grisjun, o.fl.)

25 Erfðabreytileiki og kynbætur Erfðabreytileiki ræður miklu um mun milli trjátegunda, kvæma þeirra og einstaklinga, í mörgum eiginleikum sem teljast eftirsóknarverðir fyrir ræktandann Um leið og búið er að skýra að hve miklu leyti breytileiki í slíkum eiginleikum ræðst af erfðum, má bæta gæði plantna í skógrækt m.þ.a. takmarka fræsöfnun, kynbætur og (eða) græðlingasöfnun við þau tré eða erfðahópa trjáa sem hafa að bera framúrskarandi eiginleika

10 ára gömul, kynbætt blendingsösp (alaskaösp x

26 Trjákynbætur eru stundaðar víða um heim í því skyni að betrumbæta þann efnivið sem notaður er í skógrækt. 10 ára gömul, kynbætt blendingsösp (alaskaösp x sléttuösp) í B.C., Kanada Skógarfurufrægarður í Umeå, N-Svíþjóð

27 Sænska trjákynbótaverkefnið (skýrsla í jan. 2011) Með kynbættum efnivið úr núverandi frægörðum aukast afköst sænskrar skógræktar um 10%. Jafnvel við 10% ávöxtunarkröfu, er hægt að réttlæta verulega aukna fjárfestingu í frekari trjákynbótum M.v. 100 ára lotu, næðist enn frekari 2% framleiðsluaukning með árlegri framleiðslu 300 milljóna skógarplantna með græðlingum

28 Eiginleikar sem sóst er eftir að bæta í sænska kynbótaverkefninu þeir sem tengjast aðlögun og hafa efnahagslega þýðingu: vaxtarhraði, vaxtarlag, viðargæði og sjúkdómaþol. ekki endilega þeir viðareiginleikar sem sóst er eftir í iðnaðarframleiðslu til skamms tíma heldur þeir sem bæta frammistöðu og hæfni trjátegundarinnar um fyrirsjáanlega framtíð. Hár lífmassavöxtur Meiri viður í bol og minna í greinum Beinn stofn Allt eiginleikar sem skipta máli við skógarhögg, timburflutning og nýtingu hráefnisins Viðhalda sem mestum erfðabreytileika innan tegundar

29 Hver er staðan í trjákynbótum á Íslandi? Nokkur verkefni (tiltölulega smá í sniðum og ódýr) eru í gangi á birki, lerki og alaskaösp og sitkagreni Markmið kynbóta á birki eru að bæta vaxtarlag og vaxtarhraða auk þess að kalla fram hvítan börk (Embla o.fl.). Lerki: markmiðin að bæta aðlögun og vaxtarlag og í því skyni eru m.a. búnir til blendingar mismunandi tegunda Sýnt fram á að hægt er að ná fram blendingsþrótti hjá evrópulerki x rússalerki þannig að afkvæmin taki báðum foreldrum fram um ýmsa eiginleika. Hjá alaskaösp eru markmiðin að ná fram þoli gagnvart asparryði ásamt því að bæta aðlögun, vaxtarþrótt og vaxtarlag. M.a. Blendingar alaskaaspar og sléttuaspar. Hjá sitkagreni verða aðlögun, þol gagnvart sitkalús og vaxtarlag í fyrirrúmi. Fyrir var frægarður af sitkagreni og stafafuru á Taraldsöy í Vestur-Noregi, stofnaður með móðurtrjám völdum á Íslandi á 8. áratugnum.

30 Síberíulerki í Vífilsstaðahlíð Mynd: Þorsteinn Tómasson

31 Mis-lúsþolin sitkagrenitré

32 Vorkal hjá alaskaösp ( Salka í Biskupstungum)

33 Vorkal á Akureyri (klónn: C-6)

34 Skýrt og einfalt markmið íslenskra trjákynbóta: að bæta (tryggja) aðlögun Óháð skógræktarmarkmiði er keppikeflið að trén séu lífeðlisfræðilega hentug í ríkjandi loftslagi Lítil afföll Góður og beinn vöxtur Þol gagvart skaðvöldum, sjúkdómum og óblíðri veðráttu... alla ræktunarlotuna! Adaptation of populations, first and foremost, appears as a balance between selection for growth potential in mild climates and selection for cold tolerance in severe. (Rehfeldt et al Intraspecific responses to climate in Pinus sylvestris)

Aðlögun er lykilatriði: Erfðaefnið þarf að vera aðlagað íslensku umhverfi svo sem: jarðvegi, veðurfari, daglengd, plágum og óskum, kröfum og væntingum ræktenda um þrif, vaxtarhraða, og tiltekna

35 Aðlögun er lykilatriði: Erfðaefnið þarf að vera aðlagað íslensku umhverfi svo sem: jarðvegi, veðurfari, daglengd, plágum og óskum, kröfum og væntingum ræktenda um þrif, vaxtarhraða, og tiltekna eiginleika t.d vaxtarlag, timburgæði, sérkenni ofl. Erfðarannsóknir og kynbætur eru virkasta, öruggasta, arðbærasta, varanlegasta og besta aðgerðin til að mæta þessum væntingum! (Glæra frá Þorsteini Tómassyni)

36 Hver er staðan í fræöflunarmálum íslenskrar skógræktar í dag? Fræsala Skógræktar ríkisins á Vöglum Annast framboð á íslensku fræi Úr skóglendum S.r. og fræhúsinu á Vöglum Árlegt söluverðmæti <1 m kr á ári Fræsöfnun einstakra gróðrarstöðva Barri hf safnar til eigin þarfa birki, stafuru, sitkagreni Innflutt fræ Seljendur: Skogfröverket á Hamri, o.fl.

37 Markaðsbrestur? 15 ára gömul stafafura (P. contorta var. latifolia) frá Tutshi Lake, hlaðin könglum í Mosfelli haustið Ekkert íslenskt stafafurufræ er nú til í geymslum S.r. Fræþroski hjá íslenskri stafafuru er góður og árviss Enginn virðist samt sjá sér hag í að safna stafafurufræi, þrátt fyrir næga eftirspurn

38 Sjálfsáð stafafura, Skarfanesi í Landssveit

39 Ef Íslendingar vilja gera arðsemiskröfur á langtímafjárfestingar í skógrækt Verður ekki aðeins að nota heppilegustu ræktunarðferðir Verður ekki bara að velja rétta tegund og rétt kvæmi Það þarf líka að ráðast í fjárfestingar í trjákynbótum Og tryggja framboð á besta fræinu.

40 Hvernig á skipuleggja langtíma-trjákynbótastarf í þróunarlandi? Fyrirmynd frá Nepal: Sveigjanlegt og tekur mið af aðstæðum (fátækt, langvarandi borgarstyrjöld,...)

41 Kynbótaferlið, frá tegundavali til kynbætts efniviðar (sjá næstu mynd) A1-3: Tegundaprófun leiðir í ljós hentugasta tegundaval fyrir tiltekið ræktunarsvæði A4-6: Þegar þær upplýsingar liggja fyrir, er farið í prófanir á kvæmum fyrir sama svæði A7-9: Síðan eru valin plús-tré úr einu eða fleir heppilegum kvæmum, og þau erfðagæði þeirra trjáa prófuð í afkvæmatilraunum (eða klónatilraunum) A10: Síðan má fara í frekari úrval og kynbætur, með bestu trjám úr afkvæma- og klónatilraununum ( Önnur kynslóð kynbóta )

42 TRJÁKYNBÆTUR Tegund Kvæmi Stök tré Tími Prófanir á tegundum Prófanir á kvæmum Plús-trjáaval og afkvæmaprófanir Næsta kynsl kynbætts efniviðar

43 TRJÁKYNBÆTUR Tegund Kvæmi Stök tré Tími Prófanir á tegundum

44 Tegundaprófanir Val á tegund til prófunar Val á skilgreindum kvæmum Fræsöfnun Plöntuframleiðsla Samanburðartilraunir settar á stofn á mikilvægustu landgerðum og svæðum (e. site) Mat (söfnun gagna) úr tilraunum Upplýsingar um heppilegustu tegund fyrir tiltekin svæði og landgerðir

45 Evrópulerki, rússalerki o.fl. lerkitegundir, Holtsdal á Síðu

46 TRJÁKYNBÆTUR Tegund Kvæmi Stök tré Tími Prófanir á kvæmum

47 Kvæmaprófanir Könnun á útbreiðslu tegundar Afmörkun kvæma Fræsöfnun Plöntuframleiðsla Kvæmatilraunir settar á fót á fyrirhuguðum ræktunarsvæðum Mat (söfnun gagna) úr tilraunum Upplýsingar um heppilegasta kvæmi fyrir hvert svæði

48 Sitkagrenikvæmatilraun, Holtsdal á Síðu

49 TRJÁKYNBÆTUR Tegund Kvæmi Stök tré Tími Prófanir á einstökum trjám (kynbætur)

50 Afkvæmaprófun í greni Samanburður á afkvæmum 10 mismunandi fræmæðra af sama kvæmi sitkabastarðs Marktækur innbyrðis munur milli fræmæðra í hæðarvexti, þrátt fyrir fá stök meðalhæð (cm) Meðalhæð 10 fjölskyldna af sitkabastarði (kvæmi: Ninilchik) í Þrándaholti, Gnúpverjahreppi við 9 ára aldur a ab abc abc abc abcd abcd bcd cd d 50 n=7 n=6 n=6 n=4 n=7 n=4 n=6 n=6 n=2 n=4 0 fj. 3 fj. 6 fj. 4 fj. 8 fj. 1 fj. 5 fj. 7 fj. 9 fj. 2 fj. 10 fjölskylda

51 Framleiðsla á kynbættum efnivið Endanlegt markmið kynbótaverkefnis er að framleiða nóg fræ eða græðlinga, úr efni sem sýnt hefur yfirburði yfir annað í tilraunum Hægt er að bæta gæði efniviðarins með ýmsum mis-ódýrum og mis-skilvirkum hætt

52 TRJÁKYNBÆTUR Tegund Kvæmi Stök tré Tími C0-C7: Mismunandi flokkar í gæðum Kynbætts efniviðar

53 Afkvæmaprófanir fræplöntufrægarður Val á plústrjám í náttúrlegum skógum eða skógarteigum með bestu kvæmum Fræsöfnun Plöntuframleiðsla Afkvæmasamanburðartilraun komið á fót og (eða) fræplöntufrægarður Afkvæmamat Lélegar fjölskyldur eða léleg tré innan fjölskyldna fjarlægð. Eitt tré skilið eftir í hverjum reit. Erfðabættur fræplöntufrægarður Fræ til plöntuframleiðslu

54 Sitkagrenifrægarður á Tumastöðum (2012) Myndir: Halldór Sverrisson

55 Fræframleiðslusvæði Náttúrlegur eða gróðursettur skógarteigur (afmarkað svæði) Grisjun, í því augnamiði að fjarlægja undirmálstré og til þess að auka fræframleiðslu (aukið lífsými) Fræframleiðslusvæði Fræframleiðsla fyrir skógræktarverkefni

56 Fræsöfnunateigur (með kynbættu efni) Kvæmi (vel skilgreint, náttúrlegrar eða Innfluttrar tegundar) Fræi safnað af betri trjám Plöntuframleiðsla Nýr skógur ræktaður Undirmálstré höggvin Nýr fræsöfnunarteigur Trjáfræ til plöntuframleiðslu

58 Frægarður með völdum úrvalsklónum Val á plústrjám úr skógarteigum Söfnun kvista til ágræðslu eða rætingar Framleiðsla trjáplantna með ágræðslu eða rættum græðlingum Frægarður (eða klónasafn) settur á stofn Fræ eða græðlingar til plöntuframleiðslu Niðurstöður fengnar úr afkvæmatilraunum Lélegir klónar höggnir Endurbættur frægarður Fræ eða græðlingar til plöntuframleiðslu

60 Forgangsröðun í trjákynbótastarfi Alltaf er og verður skortur á fjármagni til langtímaverkefna, ekki síst til þeirra sem skila aðeins arði á mjög löngum tíma (s.s. trjákynbóta) Því verður að gæta þess að sníða sér stakk eftir vexti Forgangsröðun eftir: Mikilvægi tegundar í skógrækt Hentar tegundin til kynbóta? Hvað eiginleika á að kynbæta? Hvað ræður starfsemin við mikla vinnu, kostnað og langtímaskuldbindingar?

Forgangsröðun eftir mikilvægi tegundar í skógrækt Félagslegir og landfræðilegir þættir Hvar á landinu eru líkur á að eftirspurn verði eftir kynbættum efnivið?

61 Forgangsröðun eftir mikilvægi tegundar í skógrækt Félagslegir og landfræðilegir þættir Hvar á landinu eru líkur á að eftirspurn verði eftir kynbættum efnivið? Hve breytilegt er landið eftir svæðum? Í hvaða tilgangi? (t.d. til timburnytja? [Hvaða timburnytja?], landgræðslu?...) Hvaða tegund óskar notandinn eftir (byggt á t.d. aðgengi, hefðum, vana,...)...

62 Forgangsröðun eftir því hvað starfsemin ræður við mikla vinnu, kostnað og langtímaskuldbindingar Fer eftir því hve mikilvæg tegundin er í skógrækt (og verður fyrirsjáanlega í framtíðinni), kostnaði og tæknilegri getu starfseminnar til að leysa af hendi flókið langtímaskipulag og stjórnun Þar sem óvissa ríkir um eiginleika tegundarinnar (eða um framtíðina), getur verið skynsamlegt að leggja minni vinnu í fleiri tegundir, fremur en að leggja mikla vinnu í fáar tegundir

63 Good breeding is the result of good sense, some good nature, and a little self-denial for the sake of others. - Chesterfield lávarður ( Breeding hefur margræða merkingu á ensku; getur t.d. þýtt: siðfágun, eldi eða kynbætur)

64 Landslag og gróðurfar á Íslandi er ákaflega sérstakt og til þess að gera óraskað sé tekið mið af löndum þar sem lífsgæði eru svipuð og hér." (ónefndur ríkisforstjóri í grein í Mbl. 16/8 2004) Mbl., 5/

65 Ef þessi er bestur heima, hvernig eru þá hinir?

Möguleg útbreiðsla trjátegunda með hækkandi hitastigi á Íslandi

Möguleg útbreiðsla trjátegunda með hækkandi hitastigi á Íslandi Björn Traustason og Þorbergur Hjalti Jónsson, Mógilsá Fagráðstefna 25.mars 2010 Inngangur Landfræðileg greining til að meta útbreiðslu nokkurra