Erfðabreytt matvæli. derived through recombinant DNA techniques Foods. derived through biotechnology Bioengineered

Size: px

Start display at page:

Download "Erfðabreytt matvæli. derived through recombinant DNA techniques Foods. derived through biotechnology Bioengineered"

Sara Russell
5 years ago
Views:

1 Erfðabreytt matvæli Food derived through recombinant DNA techniques Foods derived through biotechnology Bioengineered foods Genetically modified organism = GMO Genetically modified = GM, Genetically engineered =GE Modern biotechnology, Transgenic, Transformation Jónína Þrúður Stefánsdóttir 17. febrúar 2005

2 Erfðabreytt matvæli - uppfylla þau fæðuþörf íbúa jarðar eða eyðileggja náttúruna? Hvaða matvæli eru þetta? Hvað er erfðabreyting, hvernig erfðabreytt Til hvers Hve umfangsmikið Reglur, leyfi, áhættumat, rekjanleiki, merkingar, eftirlit Nýir möguleikar, kostir, gallar, áhyggjur neytenda

Nokkrir tímapunktar 1953 bygging DNA 1970 skerðiensím klippa DNA 1973 aðferð til að flytja gen/dna inní frumu 1982 fyrstu afurðir á markað, insulin ofl lyf 1994

3 Nokkrir tímapunktar 1953 bygging DNA 1970 skerðiensím klippa DNA 1973 aðferð til að flytja gen/dna inní frumu 1982 fyrstu afurðir á markað, insulin ofl lyf 1994 markaðssetning á fyrstu erfðabreyttu matvælunum þe tómötum í USA 1995 ræktun á erfðabreyttum maís og soja í USA 1996 EB samþ. erfðabreytt soja 1997 EB samþ. erfðabreyttan maís

4 Nytjaplöntur Repja Maís Baðmull Soja

5 Ísland er 10,3 milljónir hektara Flatarmál lands með erfðabreyttum jurtum,

6 Aðrar erfðabreyttar plöntutegundir? Hveiti - USA, Kanada Tómatar - USA, Kanada, Japan, Mexikó Kartöflur - USA, Kanada, Japan, Ástralía, Filippseyjar, Jólasalat -USA, EB og fleiri

9 Önnur erfðabreytt matvæli??? Afurðir dýra sem eta erfðabreytt fóður dæmi: mjólk, kjöt, egg utan EB reglna en kjöt t erfðabreyttrar kýr væri v innan þeirra Ensím, bragðefni, vítamín framleidd með erfðabreyttum örverum. Dæmi: rennín utan EB reglna um erfðabreytt matvæli en innan EB reglna ef örverur eru til staðar (í( skoðun)

10 EIGINLEIKAR

11 Flatarmál lands í heiminum ræktað með erfðabreyttum lífverum, skipt eftir eiginleikum = Þol gegn skordýrum = Þol gegn illgresiseyðum Ár

12 Maís með þol gegn illgresiseyði Roundup úðað vinstra megin, og maísinn lifir af!

13 European corn borer Maís erfðabreyttur maís

14 Hvernig virkar þol gegn illgresiseitrinu Roundup? Glyfosate (roundup) hindrar ensím (EPSPS) sem hindrar um leið myndun arómatískra amínósýra (phr,tyr,try) sem myndast í plöntum, en ekki dýrum. Erfðabreytt planta (soja, baðmull, maís, repja) hefur gen úr Agrobacterium tumefaciens og getur því myndað ónæmt EPSPS ensím, sem glyfosate getur ekki hindrað hún lifir, en illgresið drepst.

15 HVAÐA MATUR ER ERFÐABREYTTUR?

Dæmi um erfðabreytt innihald í Bandaríkjunum Matvæli Tómatssósa Brauð Morgunkorn Sælgæti Kex innihaldsefni tómatar, maíssíróp ger, maíssíróp, maíssterkja, sojaolía, sojamjöl, maís, maíssíróp,

16 Dæmi um erfðabreytt innihald í Bandaríkjunum Matvæli Tómatssósa Brauð Morgunkorn Sælgæti Kex innihaldsefni tómatar, maíssíróp ger, maíssíróp, maíssterkja, sojaolía, sojamjöl, maís, maíssíróp, sojaolía maíssíróp (glúkósasíróp), maíssterkja, sojamjöl, lesitín maíssterkja, maíssíróp, maísmjöl, repju-, soja-, baðmullarolía Tekið úr The impact of genetic modification of human foods in the 21st century: A review. Elsevier 2000.

17 Afurðir soja eru í fjölda matvæla, sem hráefni eða aukefni Sojaprótein, -olía, -mjöl, lesitín er í: sojasósu, sojamjólk, tofu, kexi, súkkulaði 60% matvæla inniheldur soja Létt og laggott

18 Maíssterkja, maísmjöl, glúkósasíróp, maísolía, poppkorn Afurðir maís

19 Repja: Repju (raps) eða Canola olía úr repjufræjum. Afurðir repju

20 Afurðir baðmullarfræja Baðmull: olía

21 Stundum veit maður ekki...

23 Hvar eru upplýsingar um leyfi? Leyfi f. erfðabreytt matvæli hjá EB EB Listi yfir leyfi í heiminum Listi (ekki bara erfðabreytt, líka hraðaðar stökkbreytingar og kynbætur í Kanada) Planta, eiginleikar, erfðabreyting, land

24 Leyfi f. erfðabr. matvælum í EB 18 leyfi hafa verið samþykkt soja og maís (skv. 90/220 áður en Novel food reg kom) unnar vörur: 7 leyfi f. afurðum úr olíufræjum repju, 7 leyfi f afurðum úr maís 2 leyfi f. olíu úr baðmullarfræjum 5 umsóknir eru í ferli allt afurðir úr maís

25 Genin

Litningur er úr mjög löngu DNA mólikúli, undið uppá lítil prótein (históna) og um

26 Hvað er gen? Lifandi vefur inniheldur örsmáar frumur. Í dýra og plöntufrumum er erfðaefnið DNA-ið-litningarnir í kjarna frumunnar Litningur er úr mjög löngu DNA mólikúli, undið uppá lítil prótein (históna) og um sjálft sig DNA er einsog snúinn stigi, þar sem leggirnir eru keðjur úr deoxiribósa og fosfötum, en á milli þeirra basapörin

27 Í hverju felst erfðabreyting? Gen = uppskrift?

28 Uppskriftin skiljanleg í mismunandi lífverum

29 Erfðabreyting 1 uppskrift flutt milli bóka = 1 gen flutt milli lífvera

30 Kynbætur uppskriftir blandast saman gen blandast saman

31 Erfðabreyting - Til hvers? Fólksfjöldi jarðar eykst sífellt aukin fæðuþörf OG/EÐA aukin kjöteftirspurn aukin fóðurþörf Græna byltingin uppúr 1960 Meira þarf til Uppgötvanir í erfðafræði seinni hluta 20.aldar Hægt er að ná í eiginleika annarra tegunda til að setja inn í nytjaplöntur! Gróðastarfsemi/Hagnaðarvon fyrirtækja

Erfðabreyting til hvers.. frh Helstu eiginleikar nú Plöntur þola árás skordýra Plöntur þola illgresiseyða (en illgresið drepst) nú mest til hagsbóta fyrir stórfyrirtæki og bændur?

32 Erfðabreyting til hvers.. frh Helstu eiginleikar nú Plöntur þola árás skordýra Plöntur þola illgresiseyða (en illgresið drepst) nú mest til hagsbóta fyrir stórfyrirtæki og bændur? Margir aðrir möguleikar fyrir: Þróunarlönd: plöntur þoli erfið ræktunarskilyrði, matvæli með bóluefni eða A-vítamín Neytendur: heilsusamlegri, fækka ofnæmisvöldum, markfæði, aukið geymsluþol Iðnaðinn: vinnslueiginleikar, framleiðsla ensíma

33 Reglur, merkingar, áhættumat

34 Nýlegar EB gerðir tóku gildi í apríl 2004 Ísland hefur ekki tekið upp þessar reglugerðir Reglugerð nr. 1829/2003 um erfðabreytt matvæli og fóður Reglugerð nr 1830/2003 um rekjanleika og merkingar erfðabreyttra lífvera og rekjanleika matvæla og fóðurs, sem framleidd eru úr erfðabreyttum lífverum.

35 Hvað á að merkja? Erfðabreytt Dæmi Var skylt GM plant Chicory 12 Yes Yes GM seed Maize seeds Yes Yes GM food Maize, Soybean sprouts, Tomato Yes Yes Food produced from GMOs Maize flour 13 Yes Yes Food from animals fed on GM feed Food produced with the help of a GM enzyme Food additive/ flavouring produced from GMOs Highly refined maize oil, soybean oil, rape seed oil 14 No Skylt að merkja frá okt 2003 Yes Glucose syrup produced from maize starch 14 No Yes Eggs, meat, milk No No bakery products produced with the help of amylase Highly filtered lecithin extracted from GM soybeans used in chocolate 14 GM Feed Maize 15 Yes Yes Feed produced from a GMO Corn gluten feed, Soybean meal No Yes No No No Yes Feed additive produced from a GMO Vitamin B2 (riboflavin) No Yes

36 Merkingar erfðabreyttra matvæla Bandaríkin: engar merkingar Evrópusambandið: skylt að merkja Ísland: engar reglur (ennþá)

37 Eru matvæli okkar erfðabreytt? 70-75% matvæla í hillum verslana í USA eru með erfðabreyttu innihaldi T.d. jarðhnetur (húðaðar með baðmullarfræsolíu) Mælingar á Norðurlöndum : mörg matvæli innihalda lítið magn af erfðabreyttu hráefni og sum innihalda mikið s.s. tofu frá Asíu Lítið á markaði í EB

38 Gagnrýni Umhverfisáhrif blöndun við skyldar tegundir illgresiseiturþolnar plöntur verða illviðráðanlegar skordýr verði eiturþolin, önnur skordýr verði vandamál Öryggi erfðabreyttra matvæla ótti við að innbyrða breytt DNA ótti við að sýklalyfjaþol geti borist í menn Siðferðileg atriði flutningur gena milli óskyldra tegunda matarvenjur tengdar trúarbrögðum Mun ekki hjálpa þróunarlöndum Einkaleyfi stórfyrirtækja á framleiðsluaðferðum og genum.

39 Er óhætt að borða erfðabreytt matvæli? Strangt áhættumat skv. reglum ESB hver afurð er metin EFSA (Matvælaöryggisstofnun Evrópu) er ábyrg fyrir áhættumati í EB Önnur lönd líka með áhættumat

40 Alþjóðaheilbrigðisstofnunin WHO: Öll matvæli sem nú eru á alþjóðamarkaði hafa farið gegnum áhættumat hjá viðkomandi yfirvöldum. Allir fylgja sömu grundvallaratriðum í áhættumati. Þar er metin áhætta fyrir umhverfið og heilsu manna. Áhættumatið er ítarlegt og hefur ekki gefið til kynna áhættu fyrir heilsu manna.

41 Áhyggjur neytenda Dæmi úr evrópskri athugun á afstöðu þeirra Vegna vankunnáttu: innihalda matvæli gen? Afstaða neytenda til GMO í matvælum byggist á Fólk lifi í samhljómi við náttúruna (mestu áhrifin) Tæknin á að vera hliðholl mannkyninu Nýjungafælni Vantrú á að markaðurinn þjóni hagsmunum neytenda könnun á afstöðu til erfðabreyttra hráefna í jógúrt Óþarft, ekki hægt að treysta vörunni, óhollara, framandi, gerviafurð, siðferðilega rangt, ábyrgð gagnvart náttúrunni, skaðar náttúruna,

42 Erfðabreytt hráefni ekki á innihaldslýsingum Samkvæmt könnun velja matvælaframleiðendur í Evrópu einkum óerfðabreytt hráefni í framleiðslu matvæla vegna áhyggjufullra neytenda. Foodnavigator 27/7/2004

43 Erfðabreyttur fiskur Næsta stóra erfðabreytta afurð? Fyrst 1980 Tilraunir í gangi í allmörgum löndum Aukinn vöxtur, framleiðsla lyfja, sjúkdómsþol, kuldaþol, meira prótein Laxfiskar ofl tegundir (allt að 35 teg) Lax með aukinn vaxtarhraða tilbúinn til markaðssetningar, en eftir er að tryggja líföryggi (biosafety)

44 Genetically modified food 24. júlí 2003 Far less scary than it used to be Jul 24th 2003 From The Economist print edition Alamy Erfðabreytt uppskera mun hvorki fæða heimsbyggðina né eyðileggja jörðina. Hvaða læti eru þetta þá? Genetically modified crops will neither feed the world nor wreck the planet. So what's all the fuss about?

Part 66. Requirements for exercising privileges Highlights of New Part 66 rule

Part 66. Requirements for exercising privileges Highlights of New Part 66 rule Part 66 Requirements for exercising privileges Highlights of New Part 66 rule Part 66.A.20(b) privileges The holder og an aircraft maintenance licence may not exercise its privileges unless: 1. In compliance