Um jarðlög milli Skálavíkur og Álftafjarðar við Djúp

Transcription

1 Um jarðlög milli Skálavíkur og Álftafjarðar við Djúp Leó Kristjánsson, Jarðvísindastofnun Háskólans Ágúst Guðmundsson, Jarðfræðistofan ehf. Erindi á haustráðstefnu Jarðfræðafélags Íslands 1. nóv. 2013, með nokkrum minniháttar breytingum. Sjá grein L.K. í Jökli 64, 2014

2 Tvö samsett þversnið gegnum jarðlög Vestfjarða voru kortlögð á árunum , ásamt bergsegulmælingum og K-Ar aldursgreiningum (McDougall o.fl. 1984). Djúp Þversnið frá Álftafirði að Þorskafjarðarheiði var kortlagt og segulmælt Í grein 1996 var stungið upp á tengingum milli þess þversniðs og hins vestara frá McDougall o.fl L.Kr. og H. Jóh DO Ath.: hér vantar um 1 km neðan af hægri súlunni!

3 Á árunum var borað í mörg snið til bergsegulmælinga kringum elstu surtarbrandslög Vestfjarða sunnan Djúps (og einnig norðan við það). Grænt: Snið úr greinum 1984 & 1996, rautt: snið boruð , sjá síðar. O O O O O O O O

4 Upp úr kortlagningu sinni til undirbúnings jarðgangagerð á Vestfjörðum tók Á.G. (1989) saman þversnið hraunlagastaflans frá Tungudal í Bolungavík til Súðavíkur. Þar er honum skipt upp í nokkrar syrpur og undirsyrpur. 1b - þóleiít og dílabasalt, svo Breiðhillu-set 2b - megineldstöðvaþóleiít 2c - blandað plötuþóleiit 3a - dílabasalt 3b - þóleiít (óliv. í Ön.) 3c - ólivínbasalt 4 - megineldstöðvaþóleíit (oft þunn lög) 4b- dyngjubasalt 5 - dílabasalt 5b - ólivínbasalt, síðan ísúrar og súrar myndanir. Syrpurnar þykkna til suðausturs, og halli þeirra fer einnig vaxandi í þá átt. Þessar syrpur má rekja til Önundarfjarðar og Dýrafjarðar. Þar koma enn aðrar syrpur inn í staflann, m.a. frá Tjaldaness-megineldstöðinni eins og Á.G. hefur lýst í annarri skýrslu.

5 Dæmi úr kortlagningu Á.G.: Óshlíð frá norðri. Þarna sést vel eins og í lengra þversniðinu, hvernig syrpuþykktir aukast til suðausturs, og einnig jarðlagahallinn. Hnífsd. Bol.-vík

6 Eitt sniða Á.G., 50 lög í Skutulsfirði innan Ísafjarðarkaupstaðar. Hann hefur einnig mælt segulstefnur hraunanna með fluxgate-tæki. Syrpa 4 sem er þykk og með N segulstefnu, er ákjósanlegt leiðarlag. Ofan hennar er útbreitt setlag, og enn ofar eru þrídílótt dyngjuhraun. N 5b R 3-díl Set 4, N GG 3c, N 3b, N L.K. hefur staðfest segulmælingar Ágústs með borun í 14 neðstu lögin hér. 3a, N

7 L.K. hefur einnig borað 28 hraun af rúmlega 40 í sniði HT innan við þorpið í Hnífsdal HT Ljósm.: M.W. Lund Niðurstöður passa allvel við þversnið Á.G., en skilin milli syrpa 4 (þóleiít, N) og 5b (dílabasalt, R) virðast þó liggja þarna nokkru neðar en búast mátti við.

8 N R N R Lengst til hægri á þessu sniði Á.G sést að dyngjubasaltsyrpan 4b er neðarlega í Vatnshlíð í Álftafirði. Þar ofan á er mislægi í DO, elsta sniði L.Kr. & H.Jóh. (1996). Segulstefnur í syrpum 4 og 5 þarna eru eins og í sniðinu GG í Skutulsfirði. Syrpa 4b nær líklega upp í snið SB á Breiðadalsheiði, úr McDougall o.fl. (1984). DO Séð inn í Álftafjarðarbotn N R N R N

9 Með þessum upplýsingum má nú áætla hvernig neðsti 800-m kafli segulstefnu-súlunnar fyrir lögin sunnan Djúps lítur út. Æskilegt væri að bora meira t.d. austanmegin í Bolungarvík, í Hnífsdal, Skutulsfirði, Arnardal og/eða vestanmegin í Álftafirði. Vegna bratta og vatnsleysis víða er þó erfitt að finna góð snið.

10 Það sást á síðustu mynd, að neðstu m segulsúlanna eru að miklu leyti með öfuga segulstefnu. O Þessi mynd virðist benda til þess að upphleðsla laganna undir surtarbrandssetunum hafi ekki verið mjög hæg: þá mundu sjást fleiri segul-umsnúningar. Sjá nýja sniðið SY frá næst.

11 Séð yfir Skálavík norðan að, með sniði SK (18 lög boruð 1975) og sniði SY frá SY 1 SK Hér kemur vel fram, að jarðlagahallinn er alltaf til suðausturs, bæði undir surtarbrandssetlögunum og yfir þeim, en minnkar með hæð. Staðhæfingar sem birst hafa á prenti um að hallinn sé vest- eða norðvestlægur undir surtarbrandinum, eru út í hött. Mislægi við setlögin er ekki meiriháttar, eins og sést einnig á myndum næst.

12 Surtarbrands-setin eiga að vera hér um það bil í miðjum hlíðum Straumnes Ön.-fj. Stigahlíð Súgandafj.

13 Margt á eftir að kanna betur á þessu svæði, meðal annars varðandi surtarbrands-setlögin sem finnast frá Kögri til suðurstrandar Dýrafjarðar -Eru þau tengd flutningi gosbeltis? Eru jarðlög yfir og/eða undir þeim jafngömul? (Sjá nýjar Ar-Ar aldursgreiningar í erindi Mortens S. Riishuus á þessari ráðstefnu) -Hve stórt er mislægið við setin? Hafði rofist mikið af staflanum undir þeim? (Á.G. telur vera tvö mislægi sumstaðar) -Verður breyting á efnasamsetningu bergsins við surtarbrandslögin? (Björn S. Harðarson o.fl sáu verulega lækkun í Zr/Nb ofan þeirra) -Er ummyndun bergsins meiri undir en yfir setlögunum? (Já dálítið, skv. athugun M.S. Riishuus á 4 þunnsneiðum úr Skálavík fyrir L.K.) -Hraun með stórum feldspatdílum koma oft fyrir þarna og víðar á Vestfjörðum. Þrídílótt dyngja er neðst í Syrpu 5, með hápunkt nærri botni Syðridals í Bol.-vík. -Efstu hraunlögin í bergstaflanum milli Skutulsfjarðar og Súgandafjarðar mynda hákúpu þar (ofan á lögum með hina ríkjandi suðaustlægu hallastefnu) og lækka um m út til strandar við Stigahlíð. Ekki er þar þó sýnilegt mislægi.

14 Fleira áhugavert er í jarðfræði Vestfjarða, m.a. 8 megineldstöðvar sem þarf að kanna til að skilja uppbyggingu staflans. Fátt hefur birst um þær á prenti. Þökkum áheyrnina

15 Útdráttur í ráðstefnuheftinu: Samsett jarðlaga-þversnið frá Skálavík suður að Brjánslæk var kortlagt á áttunda áratugnum. Auk 42 K-Ar aldursgreininga var mæld segulstefna í flestöllum hraunlögunum í því þversniði (McDougall o.fl. 1984). Á níunda áratugnum var kortlagt og segulmælt samsett þversnið úr Álftafjarðarbotni austur til Þorskafjarðarheiðar (Leó Kristjánsson og Haukur Jóhannesson 1996), og stungið upp á tengingum milli þess og hins fyrra. Enn síðar voru segulmæld mörg snið við elstu surtarbrandslög Vestfjarða, frá Fljótavík suður fyrir Dýrafjörð (Leó Kristjánsson o.fl. 2003). Stratigrafiu jarðlaga sunnan Ísafjarðardjúps milli Bolungavíkur og Álftafjarðar hafa ekki verið gerð skil á prenti. Um hana hefur þó mikilla gagna verið aflað, einkum við rannsóknir vegna jarðgangagerðar (Ágúst Guðmundsson 1989, 2007). Verður hér sagt nokkuð frá þeim rannsóknum ásamt óbirtum bergsegulmælingum L.K. í Skálavík og við Skutulsfjörð. Margt á eftir að kanna frekar þarna, t.d. varðandi surtarbrands-tímabilið. Meðal niðurstaðna eru: - Skipta má hraunlögunum milli Bolungavíkur og Álftafjarðar upp í 5-7 syrpur út frá bergfræðilegum einkennum, og rekja þær suður til Önundarfjarðar og Dýrafjarðar. Bergsegulmælingar, bæði í mörkinni og rannsóknastofu, geta stutt vel við stratigrafiska vinnu á þessu svæði, en aðstæður til sýnasöfnunar eru þó víða allerfiðar þar. - Þykktir jarðlagasyrpanna aukast til suðausturs, sem og hinn suðaustlægi jarðlagahalli bæði undir og yfir surtarbrandslögunum. - Efstu hraunlögin í bergstaflanum milli Skutulsfjarðar og Súgandafjarðar mynda hákúpu þar og lækka um m út til strandar við Stigahlíð. Þau liggja ofan á eldri lögum með hina ríkjandi suðaustlægu hallastefnu. Ekki er þar þó sýnilegt mislægi. - Staðfestar eru fyrri niðurstöður um að hraunin undir surtarbrandslögunum (sem eru kringum 30 að tölu í elstu sniðum sunnan Djúps) séu að mestu með öfuga segulstefnu. Þetta gæti bent til þess að þau hafi hlaðist upp á styttra tímabili en hálfri milljón ára. Heimildir: Ágúst Guðmundsson Breiðadals- og Botnsheiði. Jarðfræði við áformaðar jarðgangaleiðir á norðanverðum Vestfjörðum. Orkustofnun, OS-89014/VOD-02B. Ensk þýðing: OS-91006/VOD-02. Ágúst Guðmundsson Óshlíðargöng. Aðstæður til jarðgangagerðar milli Hnífsdals og Bolungavíkur. Jarðfræðistofan ehf., skýrsla fyrir Vegagerðina. Leó Kristjánsson og Haukur Jóhannesson Stratigraphy and paleomagnetism of the lava pile south of Ísafjarðardjúp, NW-Iceland. Jökull 44, Leó Kristjánsson, Björn S. Harðarson og Haraldur Auðunsson A detailed palaeomagnetic study of the oldest (c. 15 Myr) lava sequences in Northwest Iceland. Geophys. J. Internat. 155, Ian McDougall, Leó Kristjánsson og Kristján Sæmundsson Magnetostratigraphy and geochronology of Northwest Iceland. J. Geophys. Res. 89,