GESINSBEDIENING AS BEDIENINGSVENNOOTSKAP TUSSEN GEMEENTES EN GESINNE JACOBUS MARTHINUS VAN STADEN PHILOSOPHIAE DOCTOR

Transcription

1 GESINSBEDIENING AS BEDIENINGSVENNOOTSKAP TUSSEN GEMEENTES EN GESINNE DEUR JACOBUS MARTHINUS VAN STADEN VOORGELÊ TER VERVULLING VAN DIE VEREISTE VIR DIE GRAAD PHILOSOPHIAE DOCTOR IN PRAKTIESE TEOLOGIE FAKULTEIT TEOLOGIE UNIVERSITEIT VAN PRETORIA 2013 PROMOTOR: PROF DR Y DREYER i

2 SUMMARY The aim of this study is to reflect on biblical-theological perspectives on the relationship between the church and families. The study is undertaken against the backdrop of the challenges facing mainline churches, of which the decline in numbers, the lack of the support for programmes and initiatives on behalf of families, and the apparent inability to minister effectively to young people, are the most pressing. At the same time modernisation and globalisation have a negative impact on the well-being of families. This study aims to contribute to interplay between the church ministry and the ministry of families. Two research questions guide this study. The first is whether Reformed churches, and for the purposes of this investigation the Dutch Reformed Church and the Netherdutch Reformed Church of Africa, do enough to support and strengthen families in a postmodern context. The second question examines the underlying theories and family ministry programmes of existing family ministry initiatives. Four sub-movements within practical theology form the methodological framework of this study. The first movement describes the crisis within the church and families today (descriptive theology). The second movement explores some normative texts of the Christian tradition (historical theology) with regard to families. At different stages of the Old and New Testament, different theological perspectives and strategies can be identified. In the post-biblical period the biological family was central to the process of the institutionalisation of the church and the spiritual aspect of family was underplayed. The challenge of the church in a postmodern world is to engage in responsible biblical theological reflection on marriage and family, and specifically the relationship between the church and families from the perspective of the kingdom of God. The third movement within practical theology brings the findings of the previous two movements into dialogue with each other (systematic theology). In the love ethic of equal regard following this dialogue, marriage is seen as a nonhierarchical, post-patriarchal, life-long bond between two people. The family is ii

3 described as the primary context for faith formation. Although several studies suggest that family form, and not only family function, plays an important role in the well-being of children and family members, the primary concern of the church should be to develop a spirituality of marriage and family. The fourth movement (strategic theology) within practical theology is made up of two separate, but related inquiries. Firstly, different models and methods for family ministry are investigated by means of a literature study. Secondly, a qualitative study done in five selected congregations is described in order to point out the underlying theories and resulting family ministry programmes. The findings suggest that only one of the five selected congregations has an integrated, coherent family ministry model. Although several different family ministry programmes were found in practice, a critical family ethic was lacking. This is the focus of the contribution of this study. iii

4 SLEUTELTERME Huwelik Gesin Familie Gemeentebou Gesinsbediening Gesinsbedieningsteorieë Gesinsbedieningsprogramme Geloofsvorming Liefdesetiek van gelyke agting Postmodern Modernisering en globalisering iv

5 INHOUDSOPGAWE Hoofstuk 1 Perspektiewe op ʼn praktiese teologie van gesinne: Probleemstelling en doel 1.1. Probleemstelling Gesinsbediening in Afrikaanse kerke Fokuspunt: Die God-mens dimensie van die huwelik Verheldering van konsepte Gemeentebou Gesinsbediening Gesin en familie Metodologie Praktiese teologie as handelingwetenskap Strominge in die praktiese teologie Program van ondersoek 21 Hoofstuk 2 Die krisis in gesinne en gemeentes 2.1. Die krisis in gesinne Inleiding Modernisering en globalisering Die negatiewe uitwerking van modernisering Gevolge van die krisis Agteruitgang in die welstand van kinders Fragmentasie en diversiteit Armoede Die misbruik van vroue Gender Verandering in wetgewing Isolasie van gesinne Veranderlikes en konstantes Die feodale tydperk 36 v

6 Koloniale Amerika Die Industriële Revolusie Die twintigste eeu Suid-Afrika Die groot depressie Die Tweede Wêreldoorlog en daarna, Die era van apartheid, Post-apartheid Suid-Afrika, Samevatting Die krisis in die kerk Verlies aan lidmate Kerklike stagnasie Hiërargiese en geïnstitusionaliseerde kerke ʼn Gebrek aan ondersteuning Moralistic Therapeutic Deism Die invloed op geloofsvorming Die isolasie van gesinne en jongmense Samevatting 58 Hoofstuk 3 Gesinne in historiese perspektief 3.1. Inleiding Interpretasie van tekste Die sosio-kulturele leefwêreld van die Bybel Die huwelik en familie in verskillende tydperke Die vroeë Jesus-beweging en Pauliniese gemeentes Die deutero-pauliniese briewe Die deutero-pauliniese pastorale briewe Die evangelies en Handelinge Klassieke huwelik- en familietekste Samevatting Die Rooms-Katolieke, Lutherse en Calvinistiese tradisies Die huwelik as sakrament binne die Rooms-Katolieke tradisie Die bydrae van Aquinas 91 vi

7 Die huwelik as sosiale instelling in die Lutherse tradisie Die huwelik as verbond in die Calvinistiese tradisie Samevatting 104 Hoofstuk 4 ʼn Liefdesetiek van gelyke agting 4.1. ʼn Postmoderne dialoog Die Christelike tradisie en patriargie Patriargie in ʼn postmoderne wêreld Patriargie en 'n essensialistiese skeppingsorde-teologie Gesinspluralisme Liefde, wederkerigheid en gelykheid Liefde as verhouding Die sentrale posisie van kinders Gehegtheid Gesinne in perspektief van die koninkryk van God Die kerk en wetgewing Samevatting 131 Hoofstuk 5 Gemeentebou en gesinsbediening 5.1. Gemeentebou Ontstaan en agtergrond van gemeentebou Die opbou van gemeentes Die boubeeld in die Ou Testament Die boubeeld in die Nuwe Testament God as Bouer Vernuwing Kommunikasie van die evangelie Diens aan God en medemens Missionale gerigtheid Samevatting Gesinsbediening Vertrekpunte van gesinsbediening 148 vii

8 Begripsverheldering Perspektiewe op gesinsbediening ʼn Vennootskap tussen gemeentes en gesinne Die ouerhuis as primêre geloofsruimte ʼn Inklusiewe benadering Die gemeente as geloofsgesin Intergeneratiewe bediening Fokus op gesinsverhoudings Fokus op geloof Christelike onderrig Missionale bediening Transformasie van kultuur Samevatting Modelle en metodes van gesinsbediening Verskillende modelle Die gemeente-as-gesin bedieningsmodel Die gesin-inklusiewe jeugbedieningsmodel Die gemeente-en-gesin-vennootskap bedieningsmodel Die gesinsgebaseerde bedieningsmodel Bevinding 183 Hoofstuk 6 Gesinsbediening in vyf gemeentes: ʼn empiriese ondersoek 6.1. Inleiding Seleksie van gemeentes en deelnemers Kwalitatiewe ondersoek Onderhoude met gemeente predikante Gemeente A Gemeente B Gemeente C Gemeente D Gemeente E Bespreking en evaluering Gemeente A 205 viii

9 ʼn Kritiese gesinsetiek as basisteorie ʼn Bedieningsvennootskap tussen die gemeente en huisgesinne Bystand aan en toerusting van gesinne Die opbou van die gemeente Samevatting Gemeente B ʼn Kritiese gesinsetiek as basisteorie ʼn Bedieningsvennootskap tussen die gemeente en huisgesinne Bystand aan en toerusting van gesinne Die opbou van die gemeente Samevatting Gemeente C ʼn Kritiese gesinsetiek as basisteorie ʼn Bedieningsvennootskap tussen die gemeente en huisgesinne Bystand aan en toerusting van gesinne Die opbou van die gemeente Samevatting Gemeente D ʼn Kritiese gesinsetiek as basisteorie ʼn Bedieningsvennootskap tussen die gemeente en huisgesinne Bystand aan en toerusting van gesinne Die opbou van die gemeente Samevatting Gemeente E ʼn Kritiese gesinsetiek as basisteorie ʼn Bedieningsvennootskap tussen die gemeente en huisgesinne Bystand aan en toerusting van gesinne Die opbou van die gemeente Samevatting Bevindings 220 Hoofstuk 7 Bevindings 7.1. Inleiding Die krisis in gesinne en gemeentes 223 ix

10 7.3. Huwelik en gesin in historiese perspektief ʼn Liefdesetiek van gelyke agting Gemeentebou en gesinsbediening Gesinsbediening in vyf gemeentes Finale bevindings 236 Literatuurverwysings 240 x

11 Opgedra aan my vrou Natasha en my dogter Kara xi

12 BEDANKINGS Prof. Yolanda Dreyer, vir die professionele wyse waarop u my promotor en mentor was. Teologies en taalkundig het ek geweldig baie by u geleer. In gesprekke en korrespondensie het ek seker ʼn honderd maal dankie gesê, maar dit is steeds ʼn honderd maal te min. My kosbare twee kollegas, di. Roelf Coertze en Danie van der Watt, vir julle aanmoediging en vriendskap. Gemeente Montana, my geloofsgesin, vir die studieverlof, die liefde, die tuiste wat julle vir my en my gesin bied. Mag hierdie ondersoek bydra tot die droom van ons gemeente, naamlik om die gelowiges toe te rus vir hulle diens en vir die opbou van die liggaam van Christus (Efesiërs 4:12). My vriende, Nandor, Heinrich en Leslie, dat julle altyd belang gestel en aangemoedig het. Pa en Ma, ek het julle verskriklik lief. Julle is in elke hartklop van ons lewens. Wat ek van julle geleer het, kan ʼn duisend boeke nie bevat nie. Van Pa het ek geleer dat elke dag ʼn gawe is. Van Ma het ek geleer wat genade is. Hendrik, Maritza, Henku, Annami en Andru, dat julle huis altyd ons huis is. Julle ondersteuning en hulp vanaf my studentedae sal my altyd bybly. Pa Harry en Ma Moira, vir julle liefde en die eindelose kere wat julle my teorieë en nuwe ontdekkings moes aanhoor. Dit kon nie altyd lekker gewees het nie, maar julle het dit nooit laat blyk nie. My vrou, dankie vir al jou ondersteuning, aanmoediging en geduld. Ons ken nie ʼn lewe saam sonder dat ek studeer nie. Jy het ongelooflik baie opgeoffer saam met my. Ek sien uit om saam met jou en Kara te gaan kamp, stap en die lewe te bewonder. Kara, jy is ʼn wonderwerk! Hemelse Vader, dankie dat ons deel kan wees van U gesin. xii

13 HOOFSTUK 1 PERSPEKTIEWE OP 'N PRAKTIESE TEOLOGIE VAN GESINNE: PROBLEEMSTELLING EN DOEL 1.1. Die probleemstelling Wêreldwyd verkeer die huwelik en gesin in ʼn krisis (vgl. Balswick & Balswick 2007:337; Browning 2007:53; Köstenberger 2004:25; Sell 1995:42). Dit is veral sigbaar in die gesinsveranderinge wat ingetree het sedert die 1960 s (vgl. Browning 2007:55). Histories gesien, is die huwelik en gesin konstant aan verandering onderworpe (vgl. Browning 2000:73; Malina 2001: ; Garland 1999:255; Goody 1983). Wat die gesinsveranderinge wat ingetree het sedert die helfte van die vorige eeu egter uniek maak, is die invloed van twee nuwe sosio-kulturele, ekonomies-politieke kragte, naamlik modernisering en globalisering. Verskeie studies bring die huidige gesinskrisis in verband met negatiewe gevolge 1 wat teweeggebring is deur modernisering en globalisering (vgl. Browning 2007, 2003:ix; Balswick & Balswick 2007:338; Grobbelaar & Hendriks 2006:1-32; Thatcher 1999:25-26). In hierdie tyd van die agteruitgang van die gesin, bevind die kerk sigself ook in ʼn krisis (vgl. Anderson 2011:11; Heitink 2007:19; Immink 2007:854; Buitendag 2002:2). Wêreldwyd beleef veral Protestantse kerke ʼn kommerwekkende verlies aan lidmate, terwyl die kerke se invloed op die samelewing ook kwyn. In die Nederduitsch Hervormde Kerk (voorts NHKA) is heelwat aandag hieraan gegee (Ungerer & Nel 2011:1; Van der Merwe 2011:1; Van Wyk 2002; Venter 2001:1218). Protestantse kerke in Suid-Afrika het die verlies aan lidmate sedert die 1980 s begin ervaar (vgl. Dreyer 2010: ; Buitendag 2002:2; Vos 2001:52;). Hierdie tendens neem toe, en hou verband met ʼn afname van die algemene godsdienstigheid van Suid-Afrikaners (kyk Times Live 2012). Die NHKA het in die tydperk met meer as sewentigduisend lidmate gekrimp (vgl. Die Almanak van die NHKA 2012:214). Dit kom neer op een derde van die totale lidmaattal. Die Nederduitse Gereformeerde Kerk (voorts NGK) se lidmaattal het in die tydperk van 1 1 Die negatiewe gevolge van modernisering en globalisering word in Hoofstuk 2 beskryf. 1

14 tot minder as gekrimp (vgl. De Villiers 2012). Dit is bykans 24%. Die verlies aan lidmate blyk egter simptome te wees van ʼn groter probleem, eerder as die krisis self (vgl. Heitink 2007 se studie oor die Europese konteks). Hierdie krisis het in die teologie en praktiese teologie reeds heelwat aandag gekry 2. Te midde van die sosiale, ekonomiese en politieke veranderinge, het kulturele verskuiwings ingetree waarvolgens die tradisionele huwelik en gesin negatief beoordeel word (Thatcher 1999:60-63). Hierdie kultuur is suspisieus oor ʼn noue band tussen godsdiens, die huwelik en gesin. Die vraag na die verhouding tussen die kerk en gesinne vereis verdere ondersoek 3. Verskeie ondersoekers stel dit onomwonde dat godsdiens organisasies wél ʼn belangrike bydrae lewer tot die welstand van gesinne (kyk Dean 2010:17-21; Browning 2007:57, 226; Smith & Denton 2005:264; Guerra 2002:xxi-xxviii; Post 1998:22-23; Sell 1995:13-14). Dit is egter ook duidelik dat kerke nie hierdie verantwoordelikheid 4 teenoor gesinne en die groter gemeenskap nagekom het nie (vgl. Dean 2010:17-21; Anderson 2009:7-8; Browning 2007:57, 226; Rainey 2001:13; Strommen & Hardel 2000:17; Lyon en Smith 1998:9): For thirty years mainline denominations have tended to see the problems of children and families as private issues. They have held that if the church could help society establish economic and racial justice, the welfare of families and children would automatically follow. It failed to anticipate the tremendous shifts in cultural values that have preoccupied adults and undermined the well-being of children and youth. Today, support for family programs, for developing family theory and family theology, and for local initiatives on behalf of families should be top denominational priorities. (Browning 2007:57) Kulturele verskuiwings het nie alleen ʼn agteruitgang van die lewenskwaliteit van gesinne en veral in dié van kinders meegebring nie. Verskeie ondersoeke het aan 2 Die krisis in gemeentes word in Hoofstuk 2 beskryf. 3 Die verhouding tussen die kerk en gesinne word bespreek in Hoofstuk 3, 4, 5 & 6. 4 Die kerk se verantwoordelikheid ten opsigte van gesinne word bespreek in Hoofstuk 7. 2

15 die lig gebring dat die huisgesin, en spesifiek ouers, ʼn belangriker invloed uitoefen op kinders se geloofsvorming as die kerk (vgl. Dean 2010:appendix B; Anderson 2009; Strommen & Hardel (2000:7); Smith & Denton 2005:261; DeVries 2004; Nel 2001: , 1988: ; Freudenburg & Lawrence 1998:84)5. Die krisis in gesinne word verswaar omdat ouers nie hulle verantwoordelikheid as primêre geloofsvormers na behore nakom nie. Die kerk behoort op ʼn kreatiewe en relevante wyse aandag te skenk aan die ondersteuning en versterking van huisgesinne in die lig van hierdie krisis. Verskeie ondersoeke toon aan dat waar gemeentes met huisgesinne saamwerk, beide daaruit voordeel trek (kyk Anderson 2009:41; Osmer 2007:202; Nel 1998:19-25, , 178). Die bedieningsvennootskap tussen gemeentes en huisgesinne staan bekend as gesinsbediening. Die vertrekpunt van hierdie studie is die konteks van veral die NHKA en NGK en hoe gesinsbediening in hierdie kerke funksioneer. Te midde van die krisis in gesinne en kerke, met die postmoderne kultuur se kritiese ingesteldheid teenoor die huwelik en gesin aan die een kant, en die kerk se kwynende invloed op die huwelik en gesin aan die ander kant, ondersoek hierdie studie hoe plaaslike gemeentes gesinne kan ondersteun en versterk. Twee vrae vloei hieruit voort. Die eerste is of Reformatoriese kerke in Suid-Afrika, onder wie die NHKA en die NGK, genoegsame aandag skenk aan die ondersteuning en toerusting van gesinne wat moet funksioneer binne die hedendaagse tydsgewrig. Die tweede is ʼn vraag na die onderliggende gesinsbedieningsteorieë van dié gemeentes waar daar wel inisiatiewe is in die belang van gesinne, asook die gesinsbedieningsprogramme wat daaruit voortvloei Gesinsbediening in Afrikaanse kerke Op die vraag of die NHKA en die NGK genoegsame aandag skenk aan die ondersteuning en toerusting van gesinne, blyk die antwoord negatief te wees. In die NHKA het onder andere Dreyer (2008), Botha (2007), Van Eck (2007) en Venter (2007) hieraan aandag gegee. Van Eck (2007:81) meen dat die huwelik as instelling in ʼn krisis is, en dat die leiding wat die kerk in hierdie verband gee, dalk in ʼn groter 5 Die location -nommer van die Kindle-weergawe word weergegee. 3

16 krisis verkeer. Dreyer (2008:486) is van mening dat...ons tradisionele antwoorde op vrae rakende seks en die huwelik, binne die huidige konteks, nie meer daarin slaag om die seksuele moraal waaraan ons gewoond was, in stand te hou nie (vgl. Van Wyk 2002:265). Venter (2007:1213) kritiseer die huweliksformuliere van die NHKA as verengend en selfs misplaas, en Botha & Dreyer (2007:1276, 1285, 1287, 1290) meen dat dit ʼn patriargale ideologie adem wat tot nadeel is van sowel mans as vroue, en so ook hulle gesinne. Hoewel daar in die Wisselformulier vir die bevestiging van die huwelik (Diensboek van die NHKA 2007:98-92) wegbeweeg is van ʼn patriargale ideologie, is die vorige huweliksformuliere nie herroep of vervang nie. Dit is waarskynlik daaraan toe te skryf dat hierdie formuliere ontstaan het in die vormingsjare van hierdie Reformatoriese kerke en daarom as deel van die kerk se geskiedenis bewaar wil word. Botha & Dreyer meen dat die NHKA voor die uitdaging staan om inhoud te gee aan ʼn postmoderne huweliksrelasie wat wel put uit die evangeliese waardes in die Bybel en wat as vertrekpunt kan dien vir ʼn ander huweliksbevestigingsformulier (Botha & Dreyer 2007:1295). In die Kerkorde van die NHKA (2011) word min oor die huwelik en gesin gesê. Waar daar oor die opdrag van die predikant gehandel word is slegs een direkte verwysing na die huwelik, naamlik om huwelike te bevestig (NHKA 2011:21-22). Onder die afdeling Huwelik, gesin en opvoeding (NHKA 2011:89-91) word gestel dat huwelike en gesinne deur die ampte toegerus en bygestaan moet word om in die huwelik en gesin in toewyding aan God, en aan mekaar, te leef, en die kinders wat hulle mag ontvang, met eerbied en liefde vir God op te voed (NHKA 2011:84). Hoe dit gedoen behoort te word, is nie duidelik nie. Verder hou predikante en ouderlinge opsig dat die huwelik en gesinslewe in ere gehou word. Wanneer die res van die Kerkorde in ag geneem word, word die afdelings Ampte en Vergaderings van die Ampte in onderskeidelik 29 en 27 bladsye beskryf, terwyl Huwelik, gesin en opvoeding slegs 3 bladsye beslaan. ʼn Verslag wat in die Agenda van die 69ste Algemene Kerkvergadering van die NHKA (kyk 2010:393) verskyn het, vra dat die Kerk opnuut oor die huwelik besin: ʼn Deeglike en verantwoordelike Bybelse, teologiese en akademiese besinning oor die huwelik en die krisis waarin die tradisionele huwelik verkeer, is noodsaaklik met ʼn sterk Bybelsgefundeerde verwysingsraamwerk (NHKA 2010:392). Die rede vir 4

17 hierdie besinning is die huidige krisis rondom die huwelik ; daarom behoort die Kerk te besin oor die rol van die Kerk in die huwelik en die rol van die huwelik in die Kerk, veranderende tendense, en dat die Kerk nooit ʼn volledige antwoord bied of ʼn volkome oplossing kan verskaf tot bevrediging tot almal nie (vgl. NHKA 2010:390). Samevattend lê die verslag ook klem op die moontlike leemte aan bedieningspraktyke binne die NHKA wat gesinne ondersteun en versterk: Die Kerk behoort waarskynlik aan die Kerk die vraag te vra of die Kerk genoeg doen om huwelikspare na behore op die huwelikspad by te staan. Die kompleksiteit van die huwelikslewe, geslagte se rolle binne die huwelik en dies meer word waarskynlik nie genoeg in gedagte gehou nie... Die Kerk behoort nie net te besin oor die wyse waarop agterna, wanneer die huwelik misluk het, met die huweliksgenote gewerk word nie, maar behoort meer proaktief oor die saak te besin... Bybelsgefundeerde studie en denke moet die Kerk steeds op koers hou, sodat lidmate ook met verantwoordelikheid deur die Kerk begelei kan word in die verstaan, bevestiging en uitlewing van die huwelik. (NHKA 2010:415) In die Kerkorde van die NGK (2011) word oor die huwelik besin onder die afdelings Ampte van die Kerk, Bedienaars van die Woord en Huwelik en saamwoon. By artikel 51, onder Herderlike sorg, word die verantwoordelikheid van kerkrade ten opsigte van die huwelik belig: Die Christelike huwelik as ʼn instelling van God moet heilig gehou word en kerkrade moet hieroor die nodige herderlike toesig hou (Kerkorde van die NGK 2011:15). Onder punt 9, Bedienaars van die Woord, beklemtoon die Sinode dat die Bybelse eise met betrekking tot die huwelik suiwer moet weerklink met die huweliksvoorbereiding, -bevestiging en begeleiding binne die dampkring van die kerk as gemeenskap van die gelowiges (NGK 2011:117). Onder Huwelik en saamwoon word die tydgebondenheid van die huwelik uitgespel: Die Algemene Sinode besef dat die huwelik soos ons dit vandag ken die produk van eeue se ontwikkeling is. Daarom kan sommige huweliksgebruike soos in die Bybel beskryf, byvoorbeeld leviraatshuwelike en die vrou as besitting, nie sonder meer dien as riglyne vir hoe die Christelike huwelike vandag behoort te wees nie (NGK 5

18 2011:148). Hoewel daar begrip is vir die verskynsel van saamwoon verhoudings, is die Algemene Sinode nogtans daarvan oortuig dat die historiese ontwikkeling van die huwelik in die Bybel en in die geskiedenis vir ons duidelike riglyne bied van wat ʼn Christelike huwelik is: ʼn vaste, formele ooreenkoms tussen twee persone van die teenoorgestelde geslag om hulle lewens in alle opsigte met mekaar te deel en in ʼn lewenslange verbintenis waarin seksualiteit ʼn eksklusiewe karakter dra, geseën of bevestig deur die kerk, gesluit in die teenwoordigheid van getuies, sover as moontlik in die gemeenskap van gelowiges en verkieslik erken deur die staat as ʼn wettige huwelik. In die lig hiervan noem die Sinode die huwelik ʼn gawe van God en dat seksuele gemeenskap buite so ʼn vaste, formele ooreenkoms nie aan Christelike riglyne voldoen nie. Gevolglik word leraars versoek om op pastorale gebied parein-verhouding... met deernis te begelei van onvolledige verbintenisse na die omvattende, Bybelse verbintenis van die Christelike huwelik, en hierdie ideaal nooit af te water nie (NGK 2011:149). Die rol en plek van die huwelik word samevattend in die volgende bewoording vervat: 1. Die Algemene sinode bevestig die plek en waarde van die Christelike huwelik in die kerk en die gemeenskap en motiveer leraars en lidmate om die duursaamheid daarvan te bevorder. 2. Die Algemene sinode versoek leraars en lidmate om gesonde huwelike aktief te bevorder en moeite te doen met huweliksvoorbereiding en huweliksverryking, omdat die idee en praktyk van huwelike verskraal het. 3. Die Algemene Sinode motiveer gemeentes om jaarliks op die tweede Sondag van Februarie wêreldhuweliksdag te vier. (NGK 2011:149) Steeds onder Huwelik en saamwoon, word die Algemene Sinode versoek om ʼn huwelikskursus te ontwikkel wat aan die jeug en ander vrywillig bedien word in die jaar na belydenis aflegging. Die oorsprong van huweliksprobleme word dan aangespreek en word die simptome (soos saamwoon) voorkom. Tans is die leiding vir die huwelik nie voldoende nie en word voorbeelde van ouers en die media slaafs nagevolg (NGK 2011:149). 6

19 Die Kerkorde van die NGK adem soortgelyke beginsels as wat in die NHKA aanwesig is. Beide kerke meen dat hulle siening Reformatoriese denke verteenwoordig. Hierdie studie toon egter aan dat die saak baie meer gekompliseerd is. Wat egter ook verwoord word in die NGK se dokument, is ambivalensie met betrekking tot die Bybelse eise wat suiwer moet weerklink in huweliksvoorbereiding, -bevestiging en -begeleiding; aan die ander kant die noodsaak om ʼn huwelikskursus te ontwikkel omdat leiding vir die huwelik nie voldoende (is) nie. Die woord gesin kom geensins in hierdie dokument voor nie, en derhalwe word geen riglyne aan kerkrade verskaf aangaande bedieningspraktyke wat gesinne kan begelei nie. In die laaste drie jaar, dus, het beide die NHKA en NGK op sinodale vergaderings erken dat daar nie voldoende ondersteuning en leiding aan gesinne gebied word nie Fokuspunt: Die God-mens dimensie van die huwelik Om reg te laat geskied aan gesinsbediening in 'n postmoderne kerk, vereis grondige teologiese refleksie. Hierdie nadenke behoort krities te reflekteer op die Reformatoriese de-sakramentalisering van die huwelik, op waar die Reformatoriese siening aansluit en waar dit verskil van die Rooms-Katolieke, op hoe hierdie aansluiting en verskil neerslag gevind het in kerkordelike denke in onderskeidelik die Lutherse en Calvinistiese tradisies. Kerkordelike formulering illustreer die standpunt van die kerk as geloofsgemeenskap ten opsigte van wat hulle meen die evangelie oor die huwelik sê. Teologiese verskille het aanleiding gegee tot verskillende kerkordelike bepalings in die onderskeie geloofstradisies (Witte 1997:6). In die Rooms-Katolieke tradisie is alle wetlike verantwoordelikhede ten opsigte van die huwelik eksklusief aan die kerk toegeken (Witte 1997:216). Die Lutherane het dié verantwoordelikheid grootliks aan die staat oorgelaat. Hoewel die huwelik steeds onderworpe gestel is aan die wil van God, moes die owerheid toesien dat dit gebeur. In die Calvinistiese tradisie word ʼn kombinasie van staatregtelike en kerkordelike reëlings gevind. Die staat moes die morele wet toepas, en die kerk die geestelike wet (Witte 1997:7-8; vgl. Everett 1998:13). Die invloed van Katolieke en Protestantse wetlike tradisies het gegeld tot in die 20ste eeu, maar aan die begin van die 21ste eeu het hierdie tradisies nie meer dieselfde prominensie geniet nie (Witte 1997:195; vgl. Browning 2007:55). Vanaf die 1960 s is 7

20 die huwelik toenemend begin ag as ʼn private bilaterale kontrak wat tussen twee individue gevorm, in stand gehou en opgesê kan word. Die rol van die kerk, staat en breë gemeenskap in die vorming, instandhouding en disintegrasie van die huwelik het stelselmatig afgeneem om ruimte te maak vir die grondwetlike regte van die individu. Hiermee saam het die kontraktuele huweliksmodel prominensie verkry (Witte 1997:196). Laasgenoemde model bepleit ʼn opskorting van alle kerklike inmenging in die huwelik, maar behou sekere regte voor vir die staat (Witte 1997:11-12). Die postmoderne kerk word uitgedaag om weer te besin oor die verhouding tussen kerk en huwelik. Ordereël 7 van die NHKA beskryf die huwelik as ʼn instelling en ʼn gawe van God en die enigste wyse waarop man en vrou in gehoorsaamheid aan die Woord van God saamlewe (vgl. PKN 2013:62). Dat die huwelik teenwoordig is in die kerkorde van die NHKA, kan teruggevoer word na die vroeë Calvinistiese kerkordes. Voor Dordt in 1619 is die huweliksformulier deur verskeie sinodes gewysig (Pont 1994:44). In 1541 is die eerste kerkorde in Genève, onder leiding van Calvyn, in die St. Pierre-kerk voorgelees (Pont 1981:21). Dié kerkorde het uit drie afdelings bestaan. In die tweede afdeling, wat handel oor die diens van die gemeente onder Woord en sakrament..., het die kerkordelike bepalings oor die huwelik gestalte gevind (Pont 1981:33). Hierdie huweliksordonnansie, wat in artikel vervat is, is ten spyte van Calvyn se afkeur daarvan, in die kerkorde opgeneem. Calvyn se afkeur behoort verstaan te word teen die agtergrond van Luther se twee ryke-leer (JCC, Institutes, ). Luther het ʼn onderskeid gemaak tussen ʼn geestelike en ʼn wêreldse koninkryk, en die huwelik gesien as deel van die aardse koninkryk (Buitendag 2007:452; vgl. Dreyer 2008:518). Witte (1987: ) stel dit soos volg: [I]n the context of Luther's two kingdoms theory, to place marriage in the natural order of creation was to deny it a place in the spiritual order of redemption. Marriage was seen as an institution of the earthly kingdom. Though divinely instituted, to serve a holy purpose, it 6 Aangesien gebruik gemaak word van die Kindle-weergawe van The John Calvin Collection (afgekort as JCC) en die publikasie-datum onbekend is, kan daar nie die jaar van uitgawe aangegee word by die teksverwysing nie. Die werk van Calvyn waaruit dit kom volg op die verwysing na die saamgestelde werk, asook die Kindle-nommer. 8

21 remains in Luther's words, "an outward, physical, and worldly station." The sacraments, by contrast, are part of the heavenly kingdom of faith and salvation. They are spiritual instruments of salvation and sanctification. By placing marriage within the earthly kingdom and sacraments within the heavenly kingdom, the reformers sought both (1) to contrast the functions or uses of marriage and sacraments; and (2) to remove marriage from the jurisdiction and law of the church. As part of the earthly kingdom, they argued, marriage is a gift of God for all persons, Christians and non-christians alike. It functions in the earthly kingdom much like law: it has a number of distinctive uses in the life of the person and of society as a whole. By Luther is daar geen ruimte vir die huwelik in die kerkorde nie. Die konteks van hierdie besluit by Luther het berus op die kerk-staat verhouding in 16de eeuse Duitsland. Ook die Calvinistiese kerkordes berus op die aanname dat die kerk en staat saam behoort te werk (Pont 1981:21). Die verhouding tussen die kerk en die staat was egter deurlopend in die Calvinistiese wêreld ʼn spanningsvolle aangeleentheid met grense wat voortdurend onderhandel is. So, byvoorbeeld, bevat die ou kerkordes uitvoerige bepalings ten opsigte van die huwelik aangesien duidelike owerheidsreëlings nog nie in plek was nie (Pont 1981:73). Soos wat die owerheid reëlings in verband met die huwelik vasgelê het, het die bepalings oor die huwelik uit die kerkordes verdwyn. Dit kan gesien word in die breedvoerige bepalings van 1541 wat in 55 artikels vervat is, teenoor die enkele artikel van die Kerkorde van Dordt in 1619, waarin die huwelik die laaste keer voorkom (Pont 1994:44, vgl. 1981:129). Witte (1987:21-22) is van mening dat daar in die ou Reformatoriese siening 'n vierledige funksie aan die huwelik toegeken is: In die prediking en teologie word die owerheid herinner aan hulle verantwoordelikheid ten opsigte van huwelik en gesin. In die uitleef van hulle priesterskap van gelowiges, word lidmate wat huweliksprobleme ervaar, deur gebed en leiding ondersteun "and to hold out 9

22 a model of spiritual freedom, love, care and equality in their own married lives" (Witte 1987:21). Kerke behoort 'n formele huweliksregister in stand te hou wat egpare moet teken ['n maatreël om ongewenste verwantskappe te voorkom in vroeëre tye en wat vanweë wetgewing in hedendaagse kulture onnodig geword het]. 'n Predikant en kerkraad het die verantwoordelikheid om deur leiding en dissipline lidmate te begelei deur in die eerste plek hulle huwelik in te seën en in die tweede plek hulle te beskerm teen wanpraktyke. ʼn Opmerklike verskil tussen die vroeë Calvinistiese kerkordelike bepalings en Ordereël 7 van die NHKA, is dat ʼn teologie basis van die huwelik nie aangebied word in die vroeë kerkordes nie. In laasgenoemde gevalle gaan dit om verskeie wetlike bepalings aangaande die voltrekking, sluiting en ontbinding van die huwelik (kyk Pont 1981:33-40, 53-54, 64-66). Die probleem met Ordereël 7 is dat dit ʼn bepaalde teologiese verstaan van die huwelik laat stol. In Witte (1997) se beskrywing van die verskillende huweliksmodelle van Rooms-Katolieke en Reformatoriese tradisies, bevestig hy dat daar in elke model as t ware ʼn ryke verskeidenheid van sub-modelle bestaan (kyk Witte 1997:3). Selfs wat Calvyn se huweliksteologie betref, kan verskuiwings aangedui word in verskillende tydperke van sy lewe (vgl. Witte 1997:79-80, 92-94). Die feit dat so ʼn ordereël hoegenaamd teenwoordig is in ʼn kerkorde van die NHKA, kom nie ooreen met die insigte van Luther of Calvyn nie. Ordinansie 5, Artikel 3 van die Kerkorde van die Protestantse Kerk in Nederland (2013:62-63) bevat geen ordereël waarin die huwelik teologies verwoord word nie. Ordinansie 5 handel in ieder geval oor die erediens, en Artikel 3 oor die kerkordelike bepalings aangaande die inseën van die huwelik. In sy hervorming van die huwelik slaag Martin Luther daarin om die sakramentele status van die huwelik te dekonstrueer, maar nie om patriargale dominansie om te keer nie. Die Reformatoriese huweliksformuliere van die kerke wat hierdie studie ondersoek, ontstaan te midde van dié paradigma van innerlike teenstrydigheid. Met die herskryf van die nuwe kerkorde van die NHKA behoort hierdie problematiek verreken te word. Ten opsigte van Ordereël 7, wat die huwelik as instelling van God beskryf, behoort die vraag gevra te word welke huwelik God ingestel het. In die 10

23 lig van die uiteenlopende huweliksteologieë wat teruggevind kan word in die geskiedenis van Israel en die vroeë kerk (kyk Malina 2001: ), hoort Ordereël 7 nie in die kerkorde van die NHKA nie. ʼn Kerk behoort huwelike en gesinne te ondersteun by wyse van herderlike sorg. Die uitdaging vir die kerk in die postmoderne wêreld is om Bybels-teologies vanuit die perspektief van die koninkryk van God op ʼn verantwoordbare wyse op die verhouding tussen kerk en huwelik, en gemeentes en gesinne, te reflekteer. Die studie wil hiertoe ʼn bydrae maak. Die vraag na die onderliggende teorieë waarop die gesinsbediening van gemeentes wat wél daaraan aandag gee, geskoei is, asook die gesinsbedieningsprogramme wat daaruit voortvloei, word geïdentifiseer as die navorsingsleemte wat hierdie studie wil vul deur dit vanuit ʼn gemeentebouperspektief te ondersoek Verheldering van konsepte Gemeentebou Dit gaan in gemeentebou, as onderafdeling van die praktiese teologie, om die koördinering en integrering van geloofshandelinge en ooreenstemmende bedieninge van ʼn gemeente (Nel 1994:83,96; vgl. Heitink 2007:332, ; Hendriks 1990). Gemeentebou wil alle bedieninge in diens van die kommunikasie van die evangelie van Jesus Christus koördineer en integreer (Nel 1994:96). In hierdie ondersoek vorm gemeentebou die basis van ʼn ondersoek na die plek van gesinne in die opbou van gemeentes, sowel as die plek van gemeentes in die ondersteuning en versterking van gesinne Gesinsbediening Gesinsbediening is ʼn benadering tot gemeentebou wat van die veronderstelling uitgaan dat daar ʼn onontbeerlike bedieningsvennootskap bestaan tussen gemeentes en gesinne (vgl. Anderson 2009:23). Hoewel daar verskillende klemtone is op wat gesinsbediening behels, gaan dit oor gesinne en gemeentes wat saamwerk sodat beide in die proses opgebou kan word. Gesinsbediening koördineer en integreer die kommunikatiewe handelinge van ʼn gemeente op só ʼn wyse dat lidmate toerusting en 11

24 ondersteuning ontvang vir ʼn gesonde huwelik- en gesinslewe, en ouers toegerus word as primêre geloofsmentors vir hul kinders. Tegelykertyd word gesinne toegerus en ondersteun vir ʼn lewe van dissipelskap en diensbaarheid in die kerk Gesin en familie In Afrikaans kan die begrippe gesin en familie as wisselterme voorkom. Die HAT (Odendal & Gouws 2005:292) verklaar gesin as: (1) ʼn groep nou verwante persone bestaande uit ouers (ook wel net een ouer) en kinders soms ook net uit die kinders ter onderskeiding van die ouers; huisgesin; (2) ʼn groep verwante persone wat in dieselfde huis woon; ʼn huishouding; (3) (fig.) ʼn groep nie-verwante mense tussen wie daar ʼn innige, vertroulike verhouding bestaan. Die woord familie word verklaar as ʼn (1) ʼn groep bloedverwante wat nou skakel; ook, geheel van bloedverwante met dieselfde van; geslag; (2) gesin, huisgesin; ouers en kinders (Odendal & Gouws 2005:229). Die HAT stel wel voor dat daar in die laasgenoemde betekenis eerder verwys moet word na gesin as familie. Gesin kan dus na groepe mense verwys wat nou verwant, verwant of nie-verwant is. Woorde wat hier toegevoeg word as deel van die beskrywing is huisgesin en huishouding. Die onderskeid tussen gesin en familie is baie vaag, maar dit blyk dat familie meer dikwels na bloedverwante verwys. ʼn Belangrike vraag vir hierdie ondersoek is hoe die woord family vanuit Engels na Afrikaanse vertaal word. Die Tweetalige Woordeboek (Bosman et al. 1984) vertaal family met (huis)gesin; familie; geslag; afkoms; groep; stel. Aangesien familie meer dikwels na bloedverwante verwys, word die keuse in hierdie ondersoek gemaak om family met gesin te vertaal waar dit betrekking het op die huisgesin, hetsy dit bloedfamilie insluit of nie. Waar daar sprake is van bloedfamilie of die uitgebreide familie, soos in die geval van die Ou en Nuwe Testament, word die woord familie by voorkeur gebruik. Wanneer die Hebreeuse en Griekse begrippe vir familie en gesin nagevors word, is die saak nog meer kompleks. Osiek & Balch (1997; vgl. Wood & Marshall 1996) stel die saak: 12

25 Neither ancient Greek nor Hebrew nor Latin had words that directly translate what modern Western English means by family or house. The Greek oikos, oikia, Hebrew bayit, and Latin domus can all refer to the physical building but can all just as well, and more often do, mean: household, including material goods and slaves; immediate blood family; or family lineage. Perhaps the more polyvalent English home is a more appropriate equivalent for some of the same realities. Nor does the Latin familia refer only or even usually to the nuclear family, but rather to all persons and objects under the legal power (patria potestas) of the male head of the family. (Osiek & Balch 1997:6) In die NAV kom die woord familie 205 keer voor, gesin 24 keer en huisgesin 30 keer. Dit is onduidelik wat die kriteria was vir die keuse vir hierdie drie begrippe aangesien die Hebreeuse woord bayit afwisselend met al drie hierdie woorde vertaal is. In die Nuwe Testament word die woord oikos, oikia en sungenés telkens vertaal met familie (16 keer) of huisgesin (22 keer). Die woord gesin kom slegs een keer voor. Daar is ʼn duidelike voorkeur vir die woord familie in die Ou Testament en ʼn effense voorkeur vir huisgesin in die Nuwe Testament. In tabelvorm kan die gebruik van die begrippe familie, gesin en huisgesin in die NAV soos volg voorgestel word: Ou Testament Nuwe Testament Familie Gesin 23 1 Huisgesin 8 22 Om misverstand te vermy en die betekenismoontlikhede af te grens, word die keuse gemaak om in hierdie ondersoek deurgaans die begrip gesin te gebruik wanneer daar verwys word na die kerngesin, konjugale gesin, huisgesin of huishouding. Die woord gesin kan verder ook verwys na gesinsvorme soos enkelouergesinne, poligame gesinne, kinderhuisgesinne en hersaamgestelde gesinne (vgl. Müller 2002:13). Müller (2002:13) se verklaring van gesin as die eerste kring van 13

26 nabyheid is hier ter sake. Die begrip familie verwys na die uitgebreide gesin of grootgesin wat gewoonlik betrekking het op bloedverwante. Die doel van hierdie studie is om te put uit Bybels-teologiese perspektiewe om gesinne in ʼn postmoderne kerk te verryk. In die Bybel het die vorm van die gesin egter verander. Daar het veral ʼn radikale verandering gekom van die voor-eksiliese tot die na-eksiliese periode. Die studie toon aan dat Jesus se verkondiging van die koninkryk van God aan die gesin ʼn teologiese betekenis gegee het. Dit is eintlik ʼn paradoks: Jesus gebruik wel die biologiese vorm van die gesin maar dan as analogie vir die geloofsgemeenskap se lewe in God se teenwoordigheid ʼn geestelike, nie biologiese saak nie. Paulus sluit hierby aan. Die na-pauliniese erfenis neig om die biologiese gesin weer meer sentraal te maak in die proses van die institusionalisering van die kerk, sodat die geestelike aspek onderspeel word. Nog later gee die kerkvader Augustinus aan die huwelik die status van ʼn sakrament. Die belangrikheid van God se teenwoordigheid in die gesin word wel hierdeur beklemtoon, maar die begrip prokreasie oorheers in sy siening van die huwelik. Hierdie sakramentele status van die huwelik (onaantasbaar dus), gepaardgaande met die onaantasbaarheid van patriargale dominansie, veroorsaak dat enige vernuwende denke oor die huwelik onmoontlik word Metodologie Hierdie ondersoek word gedoen vanuit die perspektief van praktiese teologie as krisiswetenskap. Die waarde van praktiese teologie as krisiswetenskap kom juis na vore in die huidige behoefte aan heroriëntasie en vernuwing met betrekking tot die krisis in die kerk en die gesin. Die insigte van Firet, Van der Ven, Heitink en Osmer is onontbeerlik vir die ontwikkeling van ʼn prakties-teologiese metodologie. Hiernaas word aansluiting gevind by Browning se prakties-teologiese metodologie, van waaruit die werkswyse vir die res van hierdie ondersoek ontwikkel word Praktiese teologie as handelingswetenskap Praktiese teologie het ʼn lang en uitgerekte stryd gestry om as studieveld in eie reg erkenning te verkry (vgl. Heitink 1993:1). Vroeër is dit beskou as ʼn mindere vak wat 14

27 die teologiese implikasies van ander teologiese vakgebiede in die praktyk moes gaan toepas, en het gevolglik bekend gestaan as theologia applicata (vgl. Heitink 1993:1; Osmer 2008:ix). Spore van praktiese teologie as aparte vakgebied kan teruggevoer word na Schleiermacher, maar moderne praktiese teologie het sedert die 1960 s as ʼn volwaardige, selfstandige vakgebied in Nederland ontwikkel (Heitink 1993:2, 104). Die ontwikkeling van praktiese teologie tot selfstandige vak het plaasgevind te midde van ʼn krisis waarvoor kerk en teologie in die moderne tyd te staan gekom het. Moderne denke het in Schleiermacher se tyd ʼn kritiese blik op godsdiens en kerk tot gevolg gehad. Later het die Europese gemeenskap toenemend krities geraak teenoor gesag, insluitend dié van ouers, onderwysers, politici en geestelike leiers. Europa was op weg na ʼn vaderlose gemeenskap. Wat die kerk betref, is die gesag van die Skrif en die ampte bevraagteken (kyk Heitink 1993:2-3). Kerkbywoning het dramaties gedaal en ʼn toenemende aantal mense het die kerk verlaat. In Nederland het die kerk vir die eerste keer in ʼn minderheidsposisie te staan gekom. Hierdie paradigmaskuif het gelei daartoe dat praktiese teologie as krisisdissipline ontstaan het. Gerben Heitink (1993:4-5) stel dit soos volg: This perspective of a theory of crisis, at the crossroads of restoration and renewal, is an important insight for a good understanding of the emergence of practical theology. Praktiese teologie is dus uitstekend geposisioneer om die krisis waarin die kerk tans verkeer, te ondersoek en moontlike oplossings voor te stel. Dit geld ook die gesinskrisis wat in die volgende hoofstukke beskryf word. Hiervoor het praktiese teologie ʼn hermeneutiese sowel as ʼn aksieteorie nodig. Die prakties-teologiese teorieë van Firet, Van der Ven, Heitink, Browning en Osmer vorm die teologiese raamwerk waarvolgens ʼn metode van ondersoek vir hierdie studie uitgewerk word. Firet (1968:175; vgl. Heitink 1993:120,124) beklemtoon die eenheid van die hermeneutiese en agogiese moment in praktiese teologie. Hy het die paradigma van praktiese teologie beskryf as die kommunikatiewe handelinge in diens van die evangelie (Firet 1987:260; vgl. Heitink 1993:120; Heyns & Pieterse 1990:7). Kommunikatiewe handelinge behoort wyer verstaan te word as bloot die aksies van gemeente en pastor aangesien God op ander weë as bloot die ekklesiastiese instituut werksaam is. Die handelinge ter sprake is gemik op die aktualisering en onderhouding van die verhouding tussen God en mens, en mens en God (vgl. 15

28 Heitink 1993:129). Nie alleen fokus die byvoeging in diens van die evangelie die handelinge nie, maar verwys dit na ʼn normatiewe dimensie in sy teorie (Heitink 1993:130). Die doel van hermeneutiese werk is om die betekenis van tradisionele tekste te openbaar sowel as hulle transformerende krag na vore te bring (Van der Ven 1990:49). Hierin opgesluit lê die teologiese vertrekpunt dat dinge nie dieselfde kan bly nie, maar behoort te verander. Die rede waarom verandering en nuwe moontlikhede in die vooruitsig gestel word, lê opgesluit in die eskatologiese vooruitsigte onderliggend aan hermeneutiese kommunikasie (Van der Ven 1990:60). Heitink (1993:149) verstaan teorie as ʼn samehangende hermeneuties-teologiese uiteensetting van hoe die Christelike tradisie betrek en verbind word met die ervaring, die lewe en handelinge van die moderne mens. Hierdie teorie is daarom altyd kontekstueel bepaald. Wat ʼn teorie hermeneuties-teologies maak, is dat die intensie en motivering wat ten grondslag van ʼn handeling lê, verstaan behoort te word. Daarvoor is ʼn grondige interpretasieteorie nodig. Hierdie teorie moet reg laat geskied aan die interpretasie van die Skrif. Die vraag wat beantwoord behoort te word, is hoe die woorde van die Skrif, wat heilsaam was in die konteks van toé, deur mense in die konteks van vandag as vertroostend en bevrydend ervaar word, en kan dien as inspirasiebron vir hulle handelinge. Hoe mense die Skrif verstaan en in hulle konkrete situasie toepas, het direk te doen met die historiese konteks, die Wirkungsgeschichte van die tradisievorming binne die groep waartoe hulle behoort, asook hulle eie persoon. Naas ʼn interpretasieteorie is ʼn veranderingsteorie nodig wat gerig is op die ontwikkeling van handelingsmodelle en strategieë vir die verskillende handelingsvelde binne die praktiese teologie. Die laaste gryp altyd weer terug na die eerste twee, en is dus ʼn voortdurende sirkulêre proses. Wat Heitink (1993:148) onder praxis verstaan, is die handelinge van individue en groepe in die samelewing, binne sowel as buite die kerk, wat hulle lewe en samelewing wil laat inspireer deur die Christelike tradisie en wil rig op die heil van die mens en wêreld (vgl. Nel 1994:23; Pieterse 2001:10; Swinton & Mowat 2006:7). Praxis kan tweeledig verstaan word. Praxis 1 het te doen met die oordrag en kontinuïteit van die Christelike geloof in die lewe van individue, gesinne en die kerk. 16

29 Oordrag van die evangelie vind onder andere plaas vanaf ouers na kinders, onderwysers na leerders, dosente na studente, asook predikers na gemeentes. Kommunikasie van die evangelie kan ook deur middel van media soos televisie, radio en boeke oorgedra word. Praktiese teologie ondersoek en bestudeer die wyse van oordrag en ondersoek moontlikhede vir meer effektiewe oordrag. Praxis 2 handel oor die oordrag van die evangelie binne die praxis van die moderne samelewing. Die gemeenskap kan beskou word as ʼn handelingsveld waar individue en groepe bepaalde keuses maak wat etiese implikasies het. Dit gebeur in die alledaagse ervarings van die huwelik en gesin, die werkplek, asook binne politieke, ekonomiese en sosiale kontekste. Beide praxis 1 en praxis 2 is belangrik vir die praktiese teologie. Heitink (1993:152) pleit dat die primaat van teorie bo praxis afgewys word sodat praktiese teologie nie voeling verloor met die werklikheid waarin mense leef nie. Ook moet die verhewenheid van praxis bo teorie afgewys word. Dít lei weer tot ʼn bevestiging van die status quo en is ʼn vorm van determinisme (vgl. Swinton & Mowat 2006:7). Wat behoort te geld, is ʼn bipolêre spanningsvolle verhouding tussen teorie en praktyk (vgl. Buitendag 2006:346; Küng 1968:5). Anders as die moderne klem wat gelê word op theoria (teoretiese kennis of denke) en techne (tegniese kennis en denke), wil Browning (2007:7) phronesis (praktiese wysheid) in die sentrum plaas van ʼn prakties-teologiese hermeneutiek. Sedert die Verligting is gepoog om lewe op aarde te verbeter deur te soek na objektiewe wetenskaplike kennis wat dan moes lei tot tegniese oplossings vir menslike probleme. Praktiese wysheid, volgens Browning (2007b:14), bevraagteken die voorkeur wat gegee word aan teoretiese kennis en tegniese oplossings:... [T]here is a near identity between historical understanding (verstehen) and practical reason (phronesis). This meant that in order to think practically (phronesis) about the future of the family, we need to describe the present and understand (verstehen) how the past (both its classics on family and the distortions of them) affects the present. In an analogous way, to understand (verstehen) how we have been shaped, we need to bring to the past our descriptions of present problems and issues. 17

30 Die rede waarom praktiese wysheid deel uitmaak van die hedendaagse gesprek oor die gesin, is om praktiese teologie ʼn staanplek te gee binne ʼn groter gespreksruimte wat filosofie, sosiologie, sielkunde en ekonomie insluit (vgl. Browning 2007b:11-13; Pope 2007:65). Daar behoort na analogieë gesoek te word tussen teologie en veelvoudige ander dissiplines, nie om sodanige perspektiewe af te forseer op die Christelike tradisie nie, maar om die Christelike geloof dialekties in gesprek te bring met dissiplines soos die psigologie, ekonomie, biologie, filosofie en die regswetenskap (Browning 2007b:5-6) Strominge in die praktiese teologie Heitink (1993:163) beskryf die metodologie van praktiese teologie aan die hand van drie sub-bewegings, wat gesamentlik ʼn hermeneutiese sirkel vorm. Die drie subbewegings sluit in: verstaan, verklaar en verander. Die perspektief van verstaan (hermeneutiese perspektief) het die teks as primêre bron, maar word ook toegepas op die interpretasie van menslike handelinge (vgl. Osmer 2008:21). Die perspektief van verklaar (empiriese perspektief) verwys na ʼn empiriese werkswyse wat ooreenstem met dié van die geesteswetenskappe (Heitink 1993:164). Die perspektief van verander (strategiese perspektief) lei tot die ontwikkeling van metodes en aksies om verandering teweeg te bring (kyk Heitink 1993: ). Browning (2007:12) se definisie van ʼn fundamentele praktiese teologie sluit ten nouste aan by Heitink: Practical theology is the mutually critical correlation of the interpreted theory and praxis of the Christian faith with the interpreted theory and praxis of the contemporary situation (Browning 2007:12). Praktiese teologie behoort minstens drie kenmerke te hê: From my perspective, it (practical theology) has the following three characteristics: (1) it begins with an analysis of issues or problems facing church and society in their full historical, social, and cultural context, (2) it has a concern with application and practical strategy from the beginning of the reflective theological task, and (3) it should be public, critical, and apologetic. This latter point means that in addition to being confessional and uplifting for the inner life of the church, it should attempt to give reasons for the practices that it recommends that can gain 18