PUNIM DIPLOME UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT DREJTIMI: PROGRAMI FILLOR

Transcription

1 UNIVERSITETI I GJAKOVËS FEHMI AGANI FAKULTETI I EDUKIMIT DREJTIMI: PROGRAMI FILLOR PUNIM DIPLOME Angazhimet e mësimdhënësve në procesin mësimor me nxënës me vështirësi në sjelljet deviante Udhëheqës shkencor: Prof. Ass. Dr. Shefqet MULLIQI Kandidatja: Shkëlqesa ALIMUSAJ Gjakovë, 2018

2 Ky punim diplome u mbrojt me / / para komisionit vlerësues në përbërje: Udhëheqësi shkencor Kryetar Anëtar Nënshkrimet e anëtarëve të Komisionit Vlerësues: Komisioni vlerësues e vlerësoj punimin me notën ( )

3 PËRMBAJTJA FALËNDERIME DHE MIRËNJOHJE....5 ABSTRAKT... 6 ABSTRACT...7 HYRJE...8 KAPITULLI I. VËSHTRIMI HISTORIK I PROBLEMIT TË HULUMTIMIT Sjellja Deviante Sjellja deviante ne klasë...9 KAPITULL II. METODOLOGJIA E HULUMTIMIT Objektivat e hulumtimit Qëllimi i hulumtimit Detyrat e hulumtimit Metoda dhe teknikat e hulumtimit Hipoteza e hulumtimit Variablat e hulumtimi Popullacioni dhe mostra e hulumtimit Rëndësia e hulumtimit Organizimi i hulumtimit Përpunimi statistikor i të dhënave...16 KAPITULLI III. DEFINIMI I NOCIONEVE THEMELORE DHE PËRKUFIZIMI I TYRE Përkufizimet dhe karakteristikat e sjelljeve devijante Shkaqet e sjelljes deviante Familja dhe roli i saj...31 KAPITULLI IV. PARTNERITETI FAMILJE, SHKOLLË, KOMUNITET LIDHUR ME PARANDALIMIN E SJELLJEVE DEVIJANTE Shkolla dhe komuniteti Fuqizimi i bashkëpunimit shkollë-komunitet Nevoja për bashkëpunim dhe partneret e mundshëm

4 4.4. Bashkëpunimi me prindër...24 KAPITULLI V. REZULTATET E PËRGJITHSHME TË HULUMTIMIT Analiza dhe interpretimi i rezultateve të hulumtimit Pyetësorët për mësimdhënësit Rezultatet e përgjithshme të hulumtimit...25 Përfundim...38 Rekomandime...39 Referencat...40 Literatura...41 Shtojca

5 FALËNDERIM DHE MIRËNJOHJE Falënderimi më i madh i takon Allahut! Gjëja më e mirë në jetë është arritja e synimeve dhe sukseseve. Unë sot bashkë me ju po arrij një nga sukseset më të rëndësishme dhe më të dëshiruar në jetën time. Ky sukses u arrit falë shumë përsonave të cilët më qëndruan afër dhe më mbështetën pa asnjë kusht. Prandaj, këtë gëzim do të doja ta kufizoj vetëm me falënderimin e disa prej shumë personave të cilët më ndihmuan në përmbushjen e studimeve të mia, të cilëve do të doja t u shpreh mirënjohjen time. Një falënderim i veçantë shkonë për të gjithë profesorët e Univesitetit Fehmi Agani të cilët na mësuan gjatë këtyre katër viteve, dhe në veçanti për udhëheqësin tim, Prof. Ass. Dr. Shefqet Mulliqin, për ndihmën dhe mbështetjen e çmuar që më ofroi përgjatë gjithë punës sime dhe për kontributin e tij në finalizimin e punimit tim të diplomës. Faleminderit Profesor! Kam kënaqësinë të shprehi një mirënjohje për shoqet e mia nga të cilat kisha mbështetjen gjatë gjithë kohës. Dëshiroj të shprehi një mirënjohje të thellë për familjet e mia të cilave asnjëherë nuk do të arrijë t ua shprehi falënderimin ashtu siç e ndiej. Familjeve të mia të cilave iu detyrohem shumë për finalizimin e këtyre studimeve! Në veçanti dua ta falënderoj bashkëshortin tim, për durimin, mirëkuptimin, përkrahjen në të gjitha fazat e ngritjes sime akademike. 5

6 ABSTRAKT Nxënësit më sjellje deviante janë një problem në rritje në klasë dhe një nga shqetësimet më serioze. Ky hulumtim eksploron se çfarë marrëdhëniesh ka në mes punës së mësimdhënësit dhe nxënëseve sjellje deviante. Popullata e këtij studimi janë nxënësit e arsimit fillor SHFMU në Deçan. Kampion do të jenë klasat nga I-V, në arsimin fillor të qytetit të Deçanit. Hulumtimi i këtij problemi, mendojmë se do ta plotësoj një boshllëk në fushën e edukimit të fëmijëve me sjellje deviante dhe do të mundësojë me lehtësi adaptimin dhe rehabilitimin e këtyre fëmijëve në SHFMU. Problemi i sipërshënuar u realizua përmes parametrave metodologjikë, si: është nxjerrë objekti i studimit, qëllimi i hulumtimit, detyrat e hulumtimit, metodat dhe teknikat e hulumtimit, popullacioni dhe grupi reprezantiv. Hipoteza e hulumtimit, organizimi i hulumtimit, përpunimi statistikor i të dhënave si dhe nxjerrja e përfundimeve dhe rekomandimeve. Si hipotezë e përgjithshme e përcaktuar është, sepse supozojmë se nxënësit me sjellje deviante pjesërisht janë integruar në kuadër të shkollimit të obligueshëm, prandaj kanë edhe më tej nevojë për një qasje sa më gjithëpërfshirëse në edukimin dhe rehabilitimin e tyre. Gjithashtu natyra e hulumtimit të këtij problemi e kërkoi domosdoshmërish përdorimin e metodave të hulumtimit si: metodën përshkruese, metodën e analizës teorike, metodën statistikore, të cilat na ofruan mundësinë për hulumtimin e problemit në aspektin teorik dhe praktik. Duke hulumtuar në aspektin teorik bëmë përpjekje të kuptojmë se cilat janë kushtet më të favorshme edukativearsimore të kësaj kategorie nxënësish me sjellje deviante për t i edukuar, adaptuar dhe inkorporuar, çfarë kushtesh duhet ofruar për t iu përshtatur të nxënit e tyre. Prandaj, institucionet tona duhet të bëjnë përpjekje për t i akomoduar dhe ofruar kushte sa më të favorshme që këta nxënës të edukohen dhe arsimohen me moshatarët e tyre, pa u anashkaluar, pa u diskriminuar dhe pa u apostrofuar nga rrethi shoqëror. Fjalët kyçe: Mësimdhënie, nxënës, sjellje deviante, shkollë, mësimdhënës. 6

7 ABSTRACT Students with devious behavior are an increasing problem in the classroom and on of the most serious concerns. This research exprores the relationship between teacher and student behavior. The population of this study is primary school pupils SHFMU in Deçan. Champions will be grades from I-V, Primary School of Deçan. Researching this problem, we think that it will fill a gap in the field of education of children with deviant behavior and will easily facilitate the adaptation and rehabilitation of these children in the WFDU. The above problem was realized through methodological parameters, such as: subject matter of study, research purpose, research tasks, methods and techniques of research, popilation and representative group. Research hypothesis, organization of research, statistical processing of data as well as issuing of conclusions and recommendations. As a general hypothesis, it is because we assume that pupils with devious behavior have been partially integrated into compulsory education, therefore there ist still a need for a more comprehensive approach to their education and rehabilitation. Also the nature of the research of this problem necessarily required the use of research methods such as: descriptive method, theoretical analysis method, ststistical method, which provided us with the problem in theoretical and practical terms. By researching in the theoretical aspect, we have tried to understand what are the most favorable educational and educational conditions of this category of puplis with devious behavior to educate, adapt and incorporate that conditions should be offered to suit their learning. Therefore, our institutions have to make efforts to accommodate and offer more favorable conditions for these students to be educated and educated with their peers, without being discriminated against and without being apostrophized from the social circle. Key words: Teaching, puplis, eviant behavior, school, teacher. 7

8 HYRJA Mësuesi ka qenë dhe mbetet figura qendrore në shkollë. Për mësuesin ideal është folur që nga koha e Sokratit, Aristotelit, Pestalocit. Po çfarë është një mësues ideal sipas këtyre autorëve? Ky mësues që konsiderohet si mësues ideal është vëzhgues, eksplorues, njohës i shpirtit, lexues i mirë, tregimtar i hollë një njeri me horizont të gjerë, është gjithmonë një hap para të tjerëve, është e nevojshme të përmbush imazhin dhe mbi të gjitha të jetë human. Puna e mësuesit është përcaktuar si njëra nga detyrat më të vështira më me përgjegjësi. Është një punë që, për të arritur rezultate maksimale, kërkon impenjim të madh nga mësuesi, nga prindërit dhe nga vetë nxënësit ku impenjimi i tyre duhet të jetë i më i madh, për faktin se ata që do të marrin njohuri dhe dituri të reja. Por, më i rëndësishëm është impenjimi i mësuesit përkundrejt nxënësit të tij. Mësuesi duhet të ketë role të shumta brenda dhe jashtë klasës. Përcaktimi i marrëdhënieve mësues-nxënës është një çështje themelore në të cilën ndërthuren koncepte, norma e parime kryesore të pedagogjisë, psikologjisë, dhe didaktikës. Mësuesi dhe nxënësi janë dy bashkëpunëtorë të lidhur ngushtë me njëri-tjetrin gjatë gjithë shkollimit, ku mësuesi është drejtues dhe nxënësi duke punuar nën drejtimin e mësuesit do të përvetësojë njohuri, shkathtësi dhe shprehi që do të përcaktojnë programet mësimore, përvetësim që varet nga puna e mësuesit dhe përkushtimi i nxënësit. Përmes punës së tij, mësuesi, duke krijuar një partneritet të suksesshëm ndërmjet shkollës, nxënësit dhe familjes bën të mundur përgatitjen e nxënësve për sukses gjatë procesit mësimor, pavarësisht diversitetit kulturor të nxënësve, në mënyrë që të përfundojnë me rezultate sa më të larta studimet e tyre dhe për të kontribuar sa më pozitivisht në jetë dhe në komunitet. Mësuesi duhet të dijë që nxënësit kanë nevojë për shumë zotësi dhe njohuri për të qenë të suksesshëm, por mbi të gjitha, për nxitje që të ndihen të motivuar e të zotët në botën që ndryshon me shpejtësi rreth dijes e vlerave qytetare. Mësuesi duhet të jetë ai që krijon qytetarë të ditur dhe të ndërgjegjshëm, të cilët janë të aftë të shohin botën në mënyrë kritike, të marrin vendime të zgjuara për jetën e tyre dhe të tjerëve. Edukimi është mënyra më e mirë për të mbajtur gjallë bazat e demokracisë në shkollë, në jetë, shoqëri dhe familje. 8

9 I. VËSHTRIMI HISTORIK I PROBLEMIT TË HULUMTIMIT 1.1. Sjellja Deviante Me sjellje deviante kuptojmë, çdo mënyrë, sjellje të një individi apo grupi shoqëror që dallon në mënyrë të dukshme nga normat, zakonet dhe ligjet që sundojnë në një shoqëri të caktuar. Në sociologji, devijimi përshkruan një veprim ose sjellje qe shkel normat shoqërore, duke përfshirë një rregull të miratuar formalisht (krimin), si dhe shkeljet informale të normave shoqërore. Megjithëse devijimi mund të ketë konotacion negativ, shkelja e normave shoqërore nuk është gjithmonë një veprim negativ, devijimi pozitiv ekziston në disa situata. Megjithëse shkelet një normë, një sjellje ende mund të klasifikohet si pozitive ose e pranueshme. Normat shoqërore ndryshojnë nga kultura në kulturë. P.sh, një veprim deviant mund të kryhet në një shoqëri, por mund të jetë normale për një shoqëri tjetër. Devijimi është relativ në vendin ku është kryer ose në kohën kur veprimi u krye. Devianca ka ekzistuar dhe ekziston në të gjitha shoqëritë që mbështet mbi norma ose ligje. Në shoqëri të tilla ka vetëm tri mundësi se si një individ mund të veproj në raport me këto norma: 1. T i respektojë dhe të veproj në përputhje me to. 2. T i respektoj dhe t i thyej ato; 3. T i respektojë disa norma dhe të veproj në kundërshtim me disa të tjera. Natyra e sjelljeve deviante ndryshon shumë në varësi të shkallës dhe te rrezikshmërisë shoqërore që ato paraqesin Sjellja deviante në klasë Sjellja deviante në klasë konsiderohet si një manifestim i akteve(sjelljeve) nga ana e nxënësit, që nuk janë të legjitimuara nga mësuesit në kontekstin e rregullave të praktikës pedagogjike dhe që shpien për pasojë, në prishjen e procesit normal të mësimdhënies dhe të nxënit. Në këtë kuptim çdo akt i nxënësit që është brenda rregullave të vendosura në klasë nga mësuesi, shihet si normal, ndërsa çdo akt që është jashtë këtyre rregullave shihet si deviant. Ato si të tilla mund të përkufizohen: alkoolizmi, zhveshja, vjedhjet, gënjeshtrat, fryrje etiketuese, ngacmimin e njerëzve, lënien e mësimit, zhurma në klasë etj. 1 1 Anton K. Berishaj, Ibrahim Berisha, Ismajl Hasani, Sociologjia 11, Prishtinë,

10 II. METODOLOGJIA E HULUMTIMIT Ky është një hulumtim i cili analizon marrëdhëniet mes punës së mësuesit dhe nxënësve me sjellje deviante 2. Kryhet në klasat e arsimit fillor. Mësimdhënia dominuese në klasat e arsimit fillor tek ne është drejtpërdrejtë. Sipas kësaj klase të mësimdhënies roli kryesor për përzgjedhjen e materialeve mësimore, për organizimin e klasës, për organizimin e aktiviteteve mësimore etj., nuk është në dorën e nxënësve. Mësimdhënia ndërvepruese në klasat e arsimit fillor tek ne është një prirje e re ende në zhvillim. Sipas kësaj klase të mësimdhënies nxënësit kanë një rol më të madh në procesin mësimor. Ata mund të mësojnë nga njëri-tjetri duke bashkëpunuar dhe duke qenë aktivë gjithë kohën. Këto dy klasa të mësimdhënies supozohet se mundësojnë nivele të ndryshme të nxënësve me sjellje deviante. Tema e studimit është se puna e mësimdhënësit me nxënësin në qendër, shoqërohet më me pak sjellje të vështirësuara nga që mendohet përgjithësisht nga mësuesit. Andaj studimi synon të zbulojë nëse mësimdhënia me në qendër mësuesin shoqërohet me një numër më të vogël sjelljesh antisociale sesa mësimdhënia me në qendër mësuesin. Nëse nxënësit manifestojnë sjellje deviante (jo) të njëjta në sjelljen disruptive, krahasuar me mësimdhënien e drejtpërdrejtë. Pika kritike e çdo hulumtimi është zbulimi i boshllëqeve, paqartësive e vështirësive që duhet të zgjidhet. Njohuritë e mëparshme dhe përvoja luajnë rol të madh në identifikimin dhe përcaktimin e problemit. Prandaj, prej hulumtuesit pritet që së pari, në mënyrë teorike të analizojë problemin dhe pastaj në mënyrë të qartë ta formulojë. Arsimi parauniversitar i Kosovës është prej dy dekadash në një proces ndryshimesh të thella dhe komplekse. Ndryshimet në mësimdhënie në të nxënë janë ndër më të rëndësishmet e këtij procesi. Gjithnjë e më shpesh mësimdhënia ndërvepruese është në qendër të zhvillimeve të sotme në arsim. Ajo i përgjigjet prirjes së sotme botërore për ta shndërruar klasën në një mjedis të gjallë, ku, në vend të dhënies së informacionit, kultivohen shprehitë për gjetjen, kërkimin e pavarur të tij, diskutohen çështje në këndvështrime të ndryshme, analizohen ato, identifikohen problemet dhe punohet 2 Metodologjia (rrjedh nga fjalët greke methodo rrugë dhe logos dije, shkencë) është studimi i metodave dhe mënyrave të fitimit të njohurive shkencore. Qëllimi i metodologjisë është që të kuptohet thelbi i njohurive shkencore dhe të vendosë parimet themelore në përvetësimin e saj dhe shqyrtimin kritik. Përveç kësaj, metodologjia na mëson se me cilat mjete duhet të shërbehemi që të arrijmë të njohim në mënyrë më të vërtetë (ojektive) botën. Fjalori i Fjalëve të Huaja, Rilindja, Prishtinë,

11 bashkërisht për zgjidhjen e tyre. Ajo është cilësuar si mësimdhënie me në qendër mësuesin 3. Në këtë mjedis ka një shqetësim në rritje të mësuesve për sjelljen e nxënësve në klasë. Nuk mbahen, janë të papërmbajtshme!, këto janë fjalët që dëgjon të thuhen gjithnjë e më shpesh nga mësuesit tanë. Më shumë se gjysma e mësuesve ankohen për sjelljen problematike të nxënësve. Është i dukshëm numri në rritje i fëmijëve më sjellje deviante përtej incidenteve të vogla të zakonshme tipike për shumicën e fëmijëve gjatë rrjedhës normale të zhvillimit. Sjellja deviante, shpeshherë e quajtur krim ose sjellje e keqe, ka qenë gjithmonë një nga shqetësimet më serioze të shkollave. Tek nxënësit me sjellje deviant gjatë viteve të shkollës fillore, është vënë re se ndikon negativisht të aftësitë e deshifrimit dhe arritje akademike. Kombinimet e këtyre faktorëve janë të lidhura me normat e braktisjes së shkollës Objektivat e hulumtimit Për të arritur qëllimin e hulumtimit kemi zgjedhur disa detyra: Të analizojmë dhe të studiojmë këtë problem; Të hartojmë anketën (pyetësorin), si mjet hulumtimi; Të informohemi nga udhëheqësit e shkollave; Të grumbullojmë të dhënat përmes pyetësorëve; Të bisedojmë me palët e interesit; 3 QTKA, (2005). Mësimdhënia me në qendër nxënësin (1), Geer, Tiranë, f.13 11

12 2.2. Qëllimi i hulumtimit Qëllimi i këtij hulumtimi është identifikimi i punës së mësuesve më nxënësit me sjellje deviante në SHFMU nga klasa e I-V; cilat janë metodat, strategjitë apo mënyrat që ata përdorin për të mbajtur sa më aktiv procesin e të mësuarit, të motivuarit të nxënësve në klasë dhe për qëndrimin e tyre gjatë orës mësimore. Problematika e gjerë e ka zanafillën në ndërveprimin mësues-nxënës, lidhjen e ndërsjellët shkollë-familje, detyrimet e përgjegjësitë që ka secila në skemën e edukimit dhe arsimit të fëmijëve me sjellje deviante. Dhënia e këshillave për mësuesit që të jenë sa më efektivë dhe motivues në punën e tyre për të çuar këta nxënës drejt arsimdashjës. Ky hulumtim ka për qëllim informimin se sa dhe si kanë ndikuar metodologjitë e reja të mësimdhënies dhe mësimnxënies në procesin mësimor të nxënësve me sjellje deviante dhe përmes rezultateve të tij, të nxjerrim rekomandimet drejtuese të shkollave, mësimdhënësve, nxënësve me sjellje deviante dhe të prindërve, në mënyrë që nevojat dhe kërkesat e tyre për ngritje të cilësisë së mësimdhënies dhe mësimnxënies të realizohen në praktikë. Qëllimi i hulumtimit është të analizojë marrëdhëniet mes punës së mësuesit dhe nxënësve me sjellje deviante. Sot flasim për lloje të ndryshme mësimdhënieje. Në fokus të studimit është puna e mësimdhënësit dhe metodat me të cilat ai punon. Studimi synon të analizojë ndikimin që ka mësimdhënia ndërvepruese krahasuar me mësimdhënien tradicionale me nxënësit me sjellje deviante në klasë. Nxënësit me sjellje deviante pengojnë mësuesin gjatë shpjegimit, por e rëndësishme është se ata pengojnë edhe nxënësit në të nxënë. Nëse në klasë nuk mund të mësohet, atëherë cili është qëllimi i mësimdhënies? 12

13 2.3. Detyra e hulumtimit Për të realizuar objektivat studimore për këtë problem në mënyrë precize fokusimi i domosdoshëm ishte përmbushja e detyrave kryesore: 1. Konsultimi i literaturës në koordinim me problemin hulumtues me sjelljet asociale; 2. Përpilimi i projektit ideor, i cili na ka shërbyer si një dokument orientues për studimin e problemit; 3. Hulumtimi empirik i problemit me mësimdhënës dhe prindër; 4. Përpunimi dhe nxjerrja e të dhënave për dukurinë që e studiojmë, duke i përdorur metodat dhe instrumentet e hulumtimit; 5. Hartimi i pyetësorit si mjet hulumtimi për realizimin e qëllimit; 6. Të njoftohen përgjegjësit e shkollave dhe nxënësit me qëllimin e hulumtimit; 7. Marrja e opinionit të mësueve lidhur me temën e studimit, dhe faktorët që ndikojnë në këto sjellje; 8. Grumbullimi i të dhënëve përmes pyetësorit; 9. Rekomandimet e rezultateve; 10. Interpretim sa më të saktë të rezultateve të hulumtimit lidhur me punën që bëjnë mësimdhënësit me këta nxënës Metodat dhe teknikat e hulumtimit Për studimin teorik të problemit na është e nevojshme edhe përdorimi i metodave të hulumtimit teorik dhe empirik të problemit. Këto metoda na ndihmuan që ne të kemi më shumë mundësi për shqyrtimin e burimeve që flasin për problemin të cilin e kemi objekt 13

14 studimi. Ndër metodat të cilat i përdorim për hulumtimin e problemit të sipërshënuar janë: Metodat Përshkruese, Metoda e Dokumentacionit, Metoda e Analizës dhe Metoda Statistikore, përmes së cilës i analizuam dhe i përpunuam të dhënat. Përpos metodave që i përdorem për të hulumtuar edhe në aspektin empirik, përpiluam edhe teknika dhe instrumente të hulumtimit, me të cilat i morëm opinionet e subjekteve të hulumtimit të mësimdhënësve, lidhur me atë se çfarë mendojnë ata për faktorët që ndikojnë në shfaqjen e sjelljeve të papërshtatshme. Ne për këtë qëllim përdorëm pyetësorin. Për ta realizuar ne kemi caktuar si mjet hulumtimi pyetësorin i cili na mundësoi mbledhjen e rezultateve në të cilat jemi fokusuar. Pyetësorin e kemi pasur në një lloj: Për mësimdhënës ku janë përfshirë pyetjet lidhur me nxënësit me sjellje deviante, faktorët që ndikojnë në sjelljen e tyre, suksesin shkollor, shërbimin profesional në shkolla, motivimin në mësim, metodat e tyre që ata përdorin, roli i tyre në adaptimin e fëmijëve, bashkëpunimi me familjen etj. 1. Metoda Përshkruese - me këtë metodë kemi përshkruar këtë dukuri që është objekt hulumtimi, faktorët të cilët ndikojnë në shfaqjen e sjelljes deviante, pasojat që mund të sjellin sjelljet e këtyre nxënësve. Gjithashtu edhe hulumtimi që e kemi realizuar me mësimdhënësit kemi përshkruar opinionet e tyre në raport me nxënësit me sjellje deviante, punën me ta dhe strategjitë e mundshme për adaptimin e tyre në klasë. 2. Metoda Analizës Teorike - përmes kësaj metode ne kemi hulumtuar literaturë hulumtimesh dhe punimesh shkencore të ndryshme për punimin tonë. Me anë të Analizës Teorike ne kemi konstatuar, analizuar, edhe opinionet e mësimdhënësve per sjelljet deviante të këtyre fëmijëve, punën me ta dhe bashkëpunimin e faktorëve të ndërsjellë. 3. Metoda Krahasuese - me anë të kësaj metode ne kemi nxjerrë të dhëna nga pyetësori i realizuar me mësimdhënës në SHFMU Deçan, duke bërë edhe krahasimin e të dhënave nga hulumtimi i realizuar si dhe analizë mbi hulumtimin e mësimdhënësve. 14

15 2.5. Hipoteza e hulumtimit Hipotezat 4 e ngritura në këtë studim janë: Procesi i hulumtimit fillon me përpunimin e idesë së problemit. Idetë operacionalizohen, sistemohen nëpërmjet hipotezës. Hipoteza është supozim, pikënisje për studimin e një problemi apo fenomeni. Kjo në fakt është qëndrim, pikëpamje që vazhdon të verifikohet nëpërmjet studimeve dhe kërkimeve të gjëra të praktikës konkrete. Kjo paraqet qasje hipotetike duke supozuar se: praktika e punës së mësimdhënies, roli i mësuesit, prindërve, rrethi shoqëror dhe një tërësi e pasur faktorësh dhe institucionesh sociale ndikojnë në mënyrë specifike direkt apo indirekt mbi krijimin e botëkuptimit dhe të sistemit të vlerave të personalitetit, në mënyrën e sjelljes dhe veprimeve, andaj supozojmë se: H.1. Nxënësit me sjellje deviante motivohen, stimulohen nga mësuesit, arrijnë rezultate të kënaqshme në mësimdhënie. Nga kjo hipotezë e përgjithshme dalin hipotezat e tjera: H.1.1. Familja, shkolla dhe rrethi social (shoqëria) po ndikojnë në sjelljet e papërshtatshme të nxënësve. H.1.2. Problemet familjare (komunikimi jo i mirë në mes prindërve dhe fëmijëve), kushtet e vështira ekonomike ndikojnë në sjelljen e këtyre nxënësve. H.1.3. Mosfunksionimi i shërbimit pedagogjike psikologjik në shkollë vjen deri në mos ofrimin e shërbimeve ku nxënësit me sjellje deviante do të ishin më të mbështetur duke diskutuar vështirësitë dhe pengesat e tyre. Roli i mësuesit të sotëm nuk është më vetëm ai i të dhënit mësim, por sot ai shihet si mbështetës kryesor i nxënësve të vetë. Mësuesit dhe aktorë të tjerë të arsimit mund të përfitojnë nga të kuptuarit e arsyeve që çojnë në sjellje asociale në shkollë. Studimi është i lidhur me mësuesit falë efektit që kanë llojet e ndryshme të mësimdhënies që ata përdorin 4 Hipotez/ë~ (gr. Hypothesis) mendim i pranuar përkohësisht e në mënyrë paraprake si i vërtetë; përfundim që nxirret në shkencë mbi bazën e disa të dhënave për të shpjeguar dukuri të ndryshme, por që ende nuk është vërtetuar plotësisht me anë të proves; Çdo hamendje a pandehje që bëhet për diqka. Fjalori i Fjalëve të Huaja, Rilindja, Prishtinë,

16 me nxënës me sjellje deviante në klasa. Studimi gjithashtu ka potencialin të rrisë ndërgjegjësimin e mësuesve rreth menaxhimit të mësimit. Vendimmarrësit e arsimit janë ata që mund të reflektojnë, që mbi bazën e përfundimeve të këtij studimi të bëjnë të mundur ofrimin e tematikave trajnuese reale për mjedisin tonë arsimor e që lidhen me sjelljen deviante të nxënësve në klasë, ndikimin që lloji i mësimdhënies mund të ketë mbi të. Gjithashtu studimi është i rëndësishëm për nxënësit e arsimit fillor për shkak të efekteve negative që sjellja deviante e nxënësve ka ndikim edhe në rezultatet e nxënësve të tjerë. Si përfundim, ky punim mund të ndihmojë për të informuar SHFMU rreth njohurive për strategji të larmishme mësimdhënëse, që duhet të zotërojnë mësuesit e rinj. Punimi është si pasojë domethënëse, sepse përzgjedhja dhe përdorimi me mjeshtëri i punës së mësimdhënësit të arsimit fillor, mundëson uljen e sjelljes së papërshtatshme dhe të nxënë të efektshëm. Shkollat kanë nevojë për mësimdhënie ndërvepruese Variablat e hulumtimit Nga nocionet e rëndësishme dhe elementet përbërës në kërkimin pedagogjik është përcaktimi i variablave. Variablat si madhësi të ndryshme në kërkimet pedagogjike janë dy llojesh: Të pavarura dhe të varura. Të pavarura quhen variablat që ndikojnë në variablat e varura. variabël e varur (pasojat) faktorët e shfaqjes së sjelljeve deviante të nxënësve; variabël e pavarur (shkaku) puna e mësuesit dhe lloj i mësimdhënies, manipulimi me përdorimin e metodave (ndërvepruese) me në qendër nxënësin dhe metodave të (drejtpërdrejta) me në qendër mësuesin. Në këtë studim kontrollohet manipulimi i variabilit 5 të pavarur, punës së mësuesit, duke u përpjekur të mbahet nën kontroll variablet e tjerë. Variablet e pavarura janë puna e mësuesit me metodën tradicionale të (drejtpërdrejtë) dhe puna e tij ndërvepruese. Manipulimi që i 5 Variabël ~i m. (fr. Variable) 1. Mat. Vlerë e ndryshueshme, e shënuar me shenjën që mund ë shënjojë secilin numër të një bashkësie. 2. Si mb. Që ndërron, që ndryshon shpejt, jo konstant, i ndryshueshëm, i paqëndrueshëm. Fjalori i Fjalëve të Huaja, Rilindja, Prishtinë,

17 bëhet llojit të mësimdhënies ka të bëjë me përdorimin në fillim të mësimdhënies së drejtpërdrejtë dhe më pas të mësimdhënies ndërvepruese. Më tej veçohen pasojat e manipulimit në variabëlin e varur, sjelljen disruptive. Në këtë studim pyetësorët u përgatitën jo mbi bazën e rastësisë. Grupet mendohet se janë të ngjashme në përbërjen e tyre, por grupet (klasat mësimore), megjithëse u zgjodhën sa më të ngjashëm, nuk janë aq përfaqësuese sa grupet që zgjidhen në mënyrë të rastësishme Popullacioni dhe mostra e hulumtimit Popullacioni i këtij studimi janë mësues dhe nxënës të shkollës së mesme të ultë nga klasa I-V të fshatërat e qytetit të Deçanit. Mostra e këtij hulumtimi është numërikisht e caktuar. Meqë numri i klasave të bashkëngjitura është në një numër të vogël, ne jemi përcaktuar që këtë problem ta zgjerojmë edhe në klasat e rregullta të arsimit fillor. Grupi reprezantiv përbëhet prej 30 mësuesve pjesëmarrës. Kampioni i përzgjedhur është bërë në mënyrë rastësore (mësues të shkollave të ndryshme të qytetit) ku përfshihen klasat e bashkangjitura në kuadër të shkollave të rregullta. Arsyeja e hulumtimit që është bërë në qytetin e Deçanit është sepse, të gjithë nxënësit që jetojnë në viset rurale vijojnë mësimin në klasat e bashkangjitura në shkollat fillore në Deçan Rëndësia e hulumtimit Rëndësia e hulumtimit ka të bëjë me faktin se nëpërmjet pyetësorëve të bërë nëpër shkolla me mësues arritëm të marrim informacion konkret dhe real në lidhje me punën e mësimdhënësve me nxënësit me sjellje deviante; po ashtu kuptuam sa të përqendruar dhe të motivuar ndjehen ata nga ana e mësuesit. Si ndjehen në ambientin shkollor, si është klima që mbizotëron brenda klasës së tyre? Sa të mbështetur e ndiejnë veten këta fëmijë nga mësuesit? 17

18 2.9. Organizimi i hulumtimit Organizimi i hulumtimit është zhvilluar nëpërmjet tre instrumenteve: rishikim, literaturë dhe pyetësor në një periudhë kohore prej pesë muaj, ku fillimisht u konsultua literatura dhe pjesa teorike, konsultimet në vazhdimësi me mentorin Prof. Ass. Dr. Shefqet Mulliqi, pastaj u plotësua pyetësori i mësuesve. Kurse koha e përpunimit të dhënave statistikore, analizës dhe konkluzionit zgjati rreth dy muaj Përpunimi statistikor i të dhënave Metoda Statistikore për të hulumtuar, studiuar e analizuar këtë dukuri ne e kemi përdorur edhe metodën Statistikore, e cila na mundësoi grumbullimin e të dhënave, gjetjen e përqindjeve, nxjerrjen e mesatares dhe paraqitjen në grafikone dhe forma tabelore. 18

19 III. DEFINIMI I NOCIONËVE THEMELORE DHE PËRKUFIZIMI I TYRE 3.1. Përkufizimet dhe karakteristikat e sjelljeve deviante Në Oxford poeket Dictionary of Current English Sjellje deviante përkufizohet si sjellje e vështirë ose problematike nga një person apo grup. Zakonisht i referohet sjelljes antisociale dhe jo çrregullimit emocional të sjelljes. Sipas Cambridge Dictionaries Online 6 Disruptoj do të thotë të ndalosh diçka, veçanërisht një sistem, proces apo ngjarje dhe të mos e lejosh të vazhdojë si zakonisht. Sjellja deviante është përkufizuar në mënyra të ndryshme nga studiuesit. Boehms-i, në studimin e tij, i përkufizon sjelljet deviante, si një sjellje që shpërqendron vëmendjen e mësuesit dhe të nxënësve në klasë nga procesi mësimor 7. Sipas De Martini-Scully dhe të tjerë sjellja deviante në klasë përkufizohet si një sjellje që ndalon ose pengon procesin e mësimdhënies dhe të të nxënit Theodore dhe të tjerë e përkufizojnë sjellje deviante si një pamundësi të nxënësve për të përmbushur kërkesat e mësuesit brenda 5 sekondave, emetim i fjalëve fyese, të prekurit ose të folurit ndaj nxënësve të tjerë, të cilët punojnë fjalë poshtëruese ndaj një personi, ose një situate e orientuar në një drejtim tjetër, të ndryshëm nga mësuesi ose detyra, dhe të dëgjuarit e muzikës me zë të lartë, për ta dëgjuar të tjerët. 8 Kërkuesit e edukimit tentojnë të theksojnë perceptimin dhe përkufizimin e mësuesve për nxënësit me sjellje deviante. Kounini 9 ka një zbulim interesant në studimin e tij, që është se në 92% të rasteve mësuesit nuk japin arsye se pse e quajtën të gabuar sjelljen e një nxënësi. Lawrence dhe të tjerë, për shembull duke ndjekur Lowenstein e përkufizojnë se nxënësit me sjellje deviante si: Sjellje e cila ndërhyn në procesin e mësimdhënies dhe çrregullon funksionimin e shkollës, është më shumë se 6 Fjalor i Fjalëve të Huaja, Rilindja, Prishtinë, Boehms, A. (1997). Reducig disruptive behavior in he classroom, Las Vegas. March 15-18, Theodore, L.A. Bray. M.A., Kehle, T.J., & DioGuardi, R.J. (2003). Contemporari review of grouporiented contingencies for disruptiv behavior, Journal of Applied School Psychology. 20(1), f Kounin, J. (1970). Discipline and group management in classrooms. New York: Holt, Rinehart. & Winston, Cituar nga Orlich, C.D., Harder, J., Callahan, C., Kravas, H., Kauchek, H., Pendegrass, R.A., Keogh, J. (1995). Strategjitë e të mësuarit, Eureka, Tiranë, f. 318,

20 sjellje e keqe e zakonshme në klasë, sheshet e lojërave, korridore etj. Ajo përfshinë sulme fizike dhe shkatërrim të qëllimshëm të pronës. Tattum- 10 i miraton një përkufizim më sociologjik të nxënësve me sjellje deviante, i cili thekson kontekstin, situatën dhe ndërlikimet ndërpersonale: Sjellja deviante është shkelja e rregullave në formën e veprimit ose mosveprimit të vetëdijshëm, që sjellë një ndërprerje ose shkurtim të aktivitetit në klasë ose shkollë dhe dëmton marrëdhëniet ndërpersonale Shkaqet e sjelljes devijante Cilësitë sociale e pedagogjike të familjes janë gjithashtu një faktor i rëndësishëm për edukim të suksesshëm familjar. Praktika pedagogjike, si dhe kërkimet e ndryshme pedagogjike dëshmojnë që ekziston një lidhje korrelative midis cilësive pozitive të familjes, pjekurisë pedagogjike të prindërve dhe kujdesit të tyre, për fëmijët nga njëra anë, dhe rezultateve pozitive të edukimit në familje nga ana tjetër. Dukuri të ndryshme negative në familje, si p.sh kriminaliteti, alkoolizmi, prostitucioni, asocialiteti, moskujdesi për fëmijët dhe papjekuria pedagogjike e prindërve, vënë në rrezik edukimin në familje. Shumë nga vështirësitë edukative dhe çrregullimet e zhvillimit të fëmijës, shkaktohen nga të metat e personalitetit, të vetë prindërve: papjekuria sociale, shkalla e ulët e kulturës, labiliteti psikik dhe sidomos emocional. Problemet e rënda të edukimit dhe pengesat në zhvillimin e fëmijëve e të rinjve, që rezultojnë nga papjekuria pedagogjike e prindërve janë rëndom pasoja të këtyre gabimeve: a) të dashurisë së verbër të prindërve, prej nga rrjedh rregullisht lazdrimi, varshmëria, arroganca, bile edhe paturpësia, mungesa e ndjenjës sociale për njerëzit të tjerë; b) të rreptësisë e të ashpërsisë së tepërt të prindërve, prej nga rrjedhin, konflikte të shpeshta, por edhe gjendje të ndryshme nevrastenike të fëmijëve: frika, gënjeshtra, mbyllja në vetvete, të metat në të folur; 10 Tattum, D.P. (1982). Disruptive Pupils in School and Units. Chichester: John Wiley and Sons. F.93 20

21 c) të ambicieve të prindërve, të cilët jetën e fëmijëve të tyre e konsiderojnë si vazhdim të personales dhe si mundësi për të sendërtuar idealet e veta të paarritshme, që të shumtën e rasteve tejkalojnë mundësitë e fuqive të fëmijës dhe shkaktojnë kompleksin e inferioritetit; ç) të mbështetjes së prindërve mbi pushtetin e tyre prindëror si autorizim shoqëror në vend se të veprojnë më anë të autoritetit të vërtetë që e krijojnë prindërit me shembullin vetjak, me besimin e fituar dhe me ndihmën që u japin fëmijëve. Kërkimet e dëshmojnë që familjet në kushte të vështira ekonomike veprojnë shumë shpesh në mënyrë kromogjene te të rinjtë. Po nuk duhet të lihet pa u vënë në dukje as dukuria interesante e shtimit intensiv të delikuencës së fëmijëve të familjeve në gjendje të mirë ekonomike. Kjo dukuri interpretohet kryesisht si rezultat i tolerancës së prindërve ndaj të rinjve që nuk punojnë dhe nuk mësojnë, pastaj nga shkaku se u japin shumë të holla për argëtim e zbavitje, etj Familja dhe roli i saj Tipari themelor i kolektivit familjar, pra tipari se familja është njësi sociale e natyrshme, intime e me lidhje gjaku e afrie, të cilën e bashkojnë jeta e përbashkët, interesat, gëzimet dhe vështirësitë e përbashkëta, familjes i jep forcë të pashtershme ndikimi. Vetë natyra e kolektivit familjar është, pra, ajo forca, ai autoriteti, prej nga rrezatojnë mundësi të ndikimeve shumë të forta edukative. Forca e edukimit familjar del edhe nga fakti se fëmijët gjenden nën ndikimin e tij në moshë të re, në kohën kur u shtrohen më së lehti ndikimeve edukative. Në këtë moshë jo vetëm arrihen lehtë përvoja dhe dukuritë e para, por vihen edhe themelet e cilësive më të rëndësishëm të personalitetit. Struktura e drejtë e familjes, që do të thotë familja e plotë dhe e harmonishme, është kushti themelor i rrethanave të volitshme familjare, sepse çdo anëtar i familjes e ka vendin e vet të caktuar. Kjo familje më tutje është kusht për marrëdhënie të shëndetshme sociale ndërmjet anëtareve të familjes, që paraqet gjithsesi burim të ndjenjës së sigurisë së fëmijës. Ndjenja e sigurisë është një ndjenjë e fuqishme sociale, e cila është jo vetëm kusht për shëndetin shpirtëror të fëmijës, por është njëkohësisht edhe bazë për formimin e tipareve më të rëndësishme të 21

22 personalitetit, si: besimi në forcat e veta, vetëdijesimi, guximi, optimizmi dhe karakteri i fortë, përkundër shpirtngushtësisë, zbrazjes apo agresivitetit si shprehje më të shpeshta të ndjenjës së pasigurisë. 11 Mungesa e atmosferës të familjes së plot pasqyrohet shume shpesh, negativisht në mundësitë edukative dhe në rezultate të edukimit familjar. Pozita e fëmijës në familje është faktor i rëndësishëm për edukim të suksesshëm në familje. Fëmija i dëshiruar dhe i pritur me padurim, që pranohet emocionalisht në gjirin familjar nga ana e prindërve. Gjendja e mirë ekonomike e familjes është një nga parakushtet për edukim të mirë në familje. Në rrethana të mira ekonomike ka mundësi që fëmijëve t u sigurohen kushtet themelore materiale për zhvillimin e tyre (kushtet e banimit, të ushqimit, të shëndetit, kushtet pedagogjike). Familja në gjendje ekonomike nuk i ofron fëmijës vetëm hapësirë për të luajtur e për t u argëtuar, nuk i siguron vetëm nevojat e tij biologjike, por ka mundësi për të shfrytëzuar edhe institucionet edukative, të cilat shërbejnë si plotësim i edukimit familjar, si dhe ka mundësi për të siguruar forma të tilla argëtimi të cilat janë pozitive dhe të frytshme në aspektin pedagogjik. Organizimi i jetës së familjes, do të thotë caktim i regjimit të caktuar, i rendit dhe i rregullit në shtëpi, pastaj organizim i detyrave të fëmijëve në familje janë pjesë e rëndësishme e punës pedagogjike të prindërve. Këto imtësitë në familje, si dhe marrëdhëniet reciproke të anëtareve të saj. Prindërit që kanë arritur të organizojnë mirë jetesën në familje, kanë krijuar një kusht themelor për punë edukuese në familje duke kuptuar që thelbi i kësaj pune edukuese në familje duke kuptuar që thelbi i kësaj pune qëndron në ndikimin e tërthortë edukativ të familjes Fjalori i fjalëve të huaja, Rilindja, Prishtinë, Dr. Pero, Shimllesha, (1978), Pedagogjia, Zagreb, f

23 IV. PARTNERITETI FAMILJE, SHKOLLË KOMUNITET LIDHUR ME PARANDALIMIN E SJELLJEVE DEVIANTE Të rinjtë që paraqesin çrregullime të sjelljes, dashje pa dashje tërheqin vëmendjen e mësuesve, të prindërve dhe pjesëtarëve të tjerë të komunitetit. Qëllimet e tyre karakterizohen nga shpërthimi i inatit, akte impulsive, rezultate të ulëta në mësime, etj. Në disa raste nga nxitimi, nga mosvlerësimi i veçantive të nxënëseve, vetë mësuesit me paaftësinë dhe mungesën e kompetencën bëhen shkaktarë të zbehjes së interesit të nxënësve për mësime. Përvoja tregon se nuk mjafton që fëmija vetëm të vijë në shkollë. Nëse ata janë të uritur, të keqtrajtuar, të abuzuar, të neglizhuar, të sëmurë, apo të frikësuar shanset për të pasur sukses janë të pakta. Nuk mund të themi se situata të tilla tek ne janë masive por, në të njëjtën kohë nuk mund të pohojmë se ato mungojnë. Po kështu rendja pas bizneseve të ndryshme ka bërë që shumë prindër të kenë kontakte të kufizuara me fëmijët e tyre, duke parë me ta rrallë dhe në periudha të shkurta kohore Shkolla dhe komuniteti Shkolla duhet të jetë e hapur ndaj mjedisit dhe punën e vet ta bëjë publike. Mbyllja e shkollës ndaj komunitetin zvogëlon në masë të madhe efikasitetin e shkollës. Funksionalizimi i fuqisë së bashkëpunimit, inkurajon, elementet përbërëse të shkollës dhe të komunitetit që të formojnë shkathtësi për të nxënë gjatë gjithë jetës. Për të mos ndodhur çorganizimi në shoqërinë tonë dhe në shkollat tona është tepër i nevojshëm partneriteti shkollë komunitet. Të gjitha palët janë përfituese të bashkëpunimit, shkolla do të ketë arritje më të larta, por edhe familja do të vetëdijesohet për përmirësimin e gjendjes, duke ndryshuar në kuptimin pozitiv, ndërsa komuniteti do të ketë kuadro cilësor që do të ndikojnë në përmirësimin e gjendjes ekonomike, do të ulët papunësia, etj. Përmasat 13 Manuela, V. MA. Iplementimi i Shërbimit Psikologjik Shollor, risa që kuntribuon në përplasjen e sistemit arsimor shqiptar me atë bashkëkohor, Tiranë,

24 reciproke të partneritetit shkollë-komunitet do të jenë shumë më të mëdha nëse palët kanë informacione për rëndësinë e kësaj çështje, pra shkolla, prindërit, komuniteti i brendshëm e poashtu edhe ai ndërkombëtar. Prandaj organizimi i të gjithë përfituesve do të sjellë të mira shumëdimensionale në çdo fushë të jetë. Shkolla është një sistem i krijuar nga shoqëria për interesant e vet shoqërisë. Shkollën e përbëjnë elemente, pa të cilat nuk do të ishte shkollë. Këto elemente janë: nxënësit, mësimdhënësit, udhëheqësit e shkollës, punëtorët e administrativë, shërbimi i konsulencës (psikologu, pedagogu, mjeku, punëtori social, bibliotekisti etj.) punëtorët ndihmës, rojtarët, etj. Komunitetin e përbëjnë bashkësia e prindërve, e nxënësve, e institucioneve, e asociacioneve të ndryshme arsimore, kulturore, shkencore e shëndetësore Fuqizimi i bashkëpunimit shkollë - komunitet Bashkëpunimi i shkollës me komunitetin ka rezultate të shumta në arsim si: rritet efektshmëria e shkollës, rritet standardi jetësor, inkurajohen vlerat humane për shkathtësi jetësore e sidomos për nxënie gjatë gjithë jetës. Në studime thuhet se shkolla duhet të bashkëpunojë me mjedisin sepse: idetë burojnë atje, politika dhe partnerët janë atje dhe në fund të fundit të gjithë ne jemi atje. Dalja jashtë kuadrit përtej traditave të zakonshme, është një burim i mrekullueshëm i të nxënit dhe i përmirësimit. Poashtu bashkëpunimi i shkollës me familjen ndikon reciprokisht që edhe fëmija të ndryshojë e të krijojë bindje të reja për shkollën dhe të merr atë pjesën bashkëpërgjegjësisë, me ç rast krijohet ndjenja e kënaqësisë. 24

25 4.3. Nevoja për bashkëpunim me partnerët e mundshëm Bashkëpunimi partneriteti i përbashkët, krijon bashkëpronësinë dhe bashkëpërgjegjësinë. Shkollat e ndara, të mbyllura, nuk mund të jenë qendër e ndryshimeve, sepse ato nuk posedojnë as forcë, as energji, as kredibilitetin, as autoritet e as përkrahjen e mjedisit të jashtëm, prandaj nuk janë shkolla lëvizëse, efektive, cilësore. Për të qenë shkollë efektive duhet t i identifikojnë partnerët në rrafshe dhe nivele të ndryshme, duke filluar nga vendi, komuna, shteti dhe deri te partnerët ndërkombëtar. Partneriteti është i mundshëm nëse kuptohet vlera e arsimit si vlerë e përbashkët e të gjithë qytetarëve Bashkëpunimi me prindër Në të gjitha studimet është vërtetuar se angazhimi i prindërve në shkollë kontribuon në cilësinë dhe në efikasitetin e punës mësimore. Në të kundërtën, bashkëpunimi i pamjaftueshëm ndërmjet shkollës dhe prindërve ka pasoja mjaft serioze në arritjen e rezultateve në të nxënë dhe në mësimdhënie. Shkolla nuk duhet të pushojë së ecuri duke kërkuar në vazhdimësi ide e praktika bashkëkohore dhe për të ndodhur kjo është shumë i nevojshëm partneriteti. Partneriteti iu ofron shkollave një proces përkatës të vetëshqyrtimit dhe të zhvillimit që del nga këndvështrimet e punëtorëve të arsimit, nxënësve, të prindërve apo kujdestarëve, si dhe të anëtarëve tjerë të bashkësive për rreth, zvogëlohen pengesat, çrregullimi. Mësimdhënia dhe mësimnxënia është aktive Alush. K. (2010). Qeverisja dhe udhëheqja në arsim, organizuar nga KEC- Prishtinë. 25

26 V. REZULTATET E PËRGJITHSHME TË HULUMTIMIT ME MËSIMDHËNËS NË MESIN URBAN 5.1. Analizat dhe interpretimi i rezultateve të hulumtimit Në këtë pjesë është diskutuar për rezultatet e hulumtimit, interpretimi i rezultateve të realizuar gjatë punës praktike në terren. Ndër qëllimet kryesore ka qenë të diskutohet për punën e mësimdhënësve me nxënës me sjellje deviante dhe shkaqet e këtyre sjelljeve në SHFMU. Në këtë pjesë është marrë opinioni i mësimdhënësve për nxënësit me sjellje deviante si dhe vërtetimi i hipotezave të cilat janë parashtruar në hulumtim dhe diskutimi i tyre Pyetësorët për mësues Ecuria e mëtejme e procesit të plotësimit të pyetësorëve është mundësuar nga kontakti i drejtpërdrejtë me subjektin pjesëmarrës në studim, të cilëve u është kërkuar leje paraprake dhe u është shpjeguar çdo detaj, por identifikimi i tyre do të mbetet konfidencial. Gjatë kryerjes së pyetësorëve janë respektuar me përpikëri parimet etike. Pyetësorët për mësues përmbajnë 10 pyetje me kërkesa alternative dhe me opinione të punës së tyre rreth përdorimit të metodave që rehabilitojnë më sjellje deviante. Ky pyetësor synon të masë shkallën e përdorimit të formave, teknikave, metodave të mësimit për të arritur vlerat motivuese dhe vlerësuese si dhe mjetet për arritjet dhe socializmin e këtyre fëmijëve. 26

27 Statistics 5.3. Rezultatet e përgjithshme të hulumtimit SHFMU Bajram Curri Strellc i Epërm SHFMU Lidhja e Prizrenit Deçan SHFMU Dëshmorët e Kombit Strellc i Poshtëm Si silleni ju si Si dhe sa Cilat nga këto Si e nxitni ju Në ç mënyrë ju E përdorni ju si mësues ndaj informoni ju cilësi të nxënësin tuaj e shpërbleni mësues lojën nxënësit tuaj? nga prindërit prindërve i për një mësim nxënësin tuaj në klasë në për sjelljet dhe karakterizoni ju më të mirë dhe për sjelljen e lidhje me veprimet e si mësues? adaptim me mirë e të mësimin? nxënësit tuaj? shokët? hijshme? Valid N Missing Mean Std. Error of Mean Median Mode Std. Deviation Variance Minimum Maximum Statistics E aktivizoni ju Për të ndaluar sjelljet jo të A kërkoni ndihmë nga prindi i A keni bashkëpunim nxënësin tuaj me mira ju si mësues e fëmijës suaj për ndonjë me prindërit dhe shokë dhe fëmijët ndëshkoni nxënësin tuaj metodë më efikase rreth shkollën? e tjerë përreth? duke? adaptimit dhe rehabilitimit të nxënësit tuaj? Valid N Missing Mean Std. Error of Mean Median Mode Std. Deviation Variance Minimum Maximum

28 Si silleni ju si mësues ndaj nxënësit tuaj? Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Serioz I rreptë Valid E lë të lirë E dëgjon Total Hulumtimi i realizuar tregon se sjelljet dhe raporti i mësimdhënësit ndikojnë shumë edhe tek nxënësit në motivimin e tij për mësim dhe adaptim në klasë e shoqëri. Sipas hulumtimit shihet se mësimdhënësi përpiqet ta kuptojë gjendjen e secilit fëmijë, aftësitë dhe kapacitetin e tyre intelektual. 28

29 Si dhe sa informoni ju nga prindërit për sjelljet dhe veprimet e nxënësit tuaj? Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Informohen për çdo problem nga ana e prindit Vet interesohem për sjelljen e nxënësit tim në klasë Total Hulumtimi vërteton se familja ka një rol shumë të rëndësishëm për suksesin e nxënësve në përgjithësi. Puna e mësuesit, angazhimi i tyre për të bashkëpunuar me prindërit sjellë rezultate pozitive si në sjelljen e tyre ashtu edhe në mësimnxënie më efikase. Fëmijët edukohen jo vetëm nëpërmjet shembullit të prindit kur punon, por edhe në punën që bën vet. Partneriteti shkollë-familje është një faktor i rëndësishëm në edukimin e fëmijëve, prandaj funksionimi i dobët i këtij bashkëpunimi përbën një ndër rreziqet potenciale të problemeve të sotme të shkollës në përgjithësi. 29

30 Cilat nga këto cilësi të prindërve i karakterizoni ju si mësues? Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Entuziazmim dhe ngrohësinë Ashpërsinë dhe këmbëngulësinë Total Sipas hulumtimit shihet se pjesa më e madhe e mësuesve pohojnë se meqë puna me nxënësit me sjellje deviante është e lodhshme, entuziazmi dhe ngrohësia reciproke mësuesnxënës e lehtëson atë dhe arrihet një sukses më efikas. Megjithatë disa të tjerë mendojnë se më e mirë është ashpërsia dhe këmbëngulësia. 30

31 Si e nxitni ju nxënësin tuaj për një mësim më të mirë dhe adaptim me shokët? Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Me lëvdata Valid Me shpërblime Me stimuj moral Total Më anë të kësaj pyetje u munduam të kuptojmë se si i motivojnë vet mësuesit nxënësin e tyre për një mësim më të madh dhe adaptim me shokët. Mendoj se ky hulumtim është i rëndësishëm duke parë se sa mësuesit shprehin interesim për fëmijët e tyre duke e ditur se nxënësit me sjellje deviante janë të parehatuar edhe në familjet e tyre. Për arritjen e suksesit të këtyre nxënësve dhe adaptimin e tyre me shoqëri, është obligim i mësuesve që të punojnë maksimalisht me nxënësit e tyre, duke stimuluar me metodën më të dashur që ata kanë. 31

32 Në ç mënyrë ju e shpërbleni nxënësin tuaj për sjelljen e mirë e të hijshme? Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid Pjesëmarrja në festa të ndryshme Pjesëmarrja në festat e shkollës Pjesëmarrja në aktivitetet e shkollës Pjesëmarrja në shëtitje, ekskursione Total Në bazë të kësaj pyetje kuptojmë se si stimulohen fëmijët nga ana e mësuesit të tyre, për të krijuar besimin dhe marrjen e përgjegjësive. Krijimi i besimit është i rëndësishme. Kjo arrihet duke e ditur ta përdorësh dhe zbatosh metodën që i përshtatet fëmijës si dhe duke bashkë me një rrjetë të gjerë faktorësh. 32

33 E përdorni ju si mësues lojën në klasë në lidhje me mësimin? Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Po Valid Jo Ndonjëherë Total Jo rastësisht ua parashtrova ketë pyetje mësuesve për të ditur se si i motivojnë ata nxënësit e tyre për mësim, duke ditur çdo reagim, levizje, fjalë e tyre merret dhe mbahet mend tek fëmija. Prandaj, edhe mësuesit shprehen pak skeptik në lidhje me këtë pyetje pasi që nuk kanë mundësi që çdo herë të jenë në humor dhe të lirë për të angazhuar fëmijën në mësim duke luajtur dhe realizuar dëshirat e tyre. 33

34 E aktivizoni ju nxënësin tuaj me shokë dhe fëmijët e tjerë përreth? Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Po Valid Jo Ndonjëherë Total Në bazë të kësaj pyetje vërtetohet se ndikimi i moshatarëve është një faktor po aq i rëndësishëm për fëmijën, ku fëmijët i japin gjithnjë e më tepër rëndësi grupit shoqëror të moshatarëve të tyre. Fëmija me lojë e në lojë ushtron dhe zhvillon fuqitë dhe aftësitë e veta fizike e psikike, arrinë dituri për jetën dhe për botën, pasuron dhe zhvillon jetën e vet emocionale, zhvillon dhe formon vullnetin dhe rregullon sjelljen e vet. 34

35 Për të ndaluar sjelljet jo të mira ju si mësues e ndëshkoni nxënësin tuaj duke? Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Duke e qortuar Valid Duke e këshilluar Total Më këtë pyetje në hulumtim arrita të kuptoj se çfarë mjetesh parandaluese përdorin mësuesit për të penguar sjelljen dhe veprimet jo të mira të nxënësve të tyre. Ndëshkimi nuk bënë të jetë mjet i përbuzjes, por duhet të jetë mjet i përmirësimit të fëmijës. 35

36 A kërkoni ndihmë nga prindi i fëmijës suaj për ndonjë metodë më efikase rreth adaptimit dhe rehabilitimit të nxënësit tuaj? Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Po Valid Ndonjëherë Total Ne të gjithë e dimë që edukimi familjar është aksion i rëndësishëm, rëndësi të posaçme kanë marrëdhëniet dhe bashkëpunimi i familjes dhe i shkollës. Shkolla si organ pedagogjik profesionist, duhet të jetë inciatore për një bashkëpunim të këtillë. Bashkëpunimin me prindër shkolla duhet ta shfrytëzojë për t u njohur me rrethanat ekonomike, sociale e kulturore të rrethit ku jeton nxënësi. 36

37 A keni bashkëpunim me prindërit dhe shkollën? Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Po Jo Valid Ndonjëherë Asnjëherë Total Kjo urë bashkëpunimi ndihmon që nxënësit me sjellje deviante vazhdimisht të jenë nën përkujdesje apo përcjellje. Funksionimi i dobët i këtij bashkëpunimi përbën një ndër rreziqet potenciale të problemeve të sotme të shkollës në përgjithësi. 37

38 PËRFUNDIM Nga studimi që u krye, u vu re se puna e mësuesit, metodat dhe strategjitë e tij, janë faktor i rëndësishëm i jetës shkollore. Mësuesi ka për detyrë të inkurajojë dhe të ruajë individualitetin e nxënësit. Faktor shumë i rëndësishëm për motivim është mësuesi, sjellja e tij në klasë, sepse figura e mësuesit për nxënësit, sidomos kur bëhet fjalë për nxënësit e ciklit të ulët, është shumë e rëndësishme pasi ata kalojnë një pjesë të konsiderueshme të kohës së tyre me mësuesit. Faktorë tjetër janë metodat, teknikat dhe strategjitë që përdorë mësuesi për të stimuluar nxënësit në mësim dhe adaptuar në klasë e shoqëri. Mjedisi fizik është i rëndësishëm në motivimin e nxënësve, sepse krijon kënaqësi dhe dëshirë për të kaluar një pjesë të konsideruar të ditës në shkollë. Mësuesit që punojnë me motivim ua transmetojnë edhe nxënësve të tyre duke i bërë të ndjehen të rëndësishëm e të vlefshëm, duke u bërë të mundur një adaptim më të lehtë në klasë nxënësve që kanë sjellje deviante. Mësuesit që zbatojnë metoda të ndryshme kanë për qëllim ngritjen e suksesit të nxënësit, ndjekjet dhe arritjet e mëdha të tij dhe shpërblejnë suksesin e tyre në arritjet e sjelljeve të mira. Mësuesit kreativë i udhëzojnë nxënësit që të marrin përgjegjësi për vendosjen e rregullave të ndryshme në klasë. Ata lavdërojnë çdo përgjegjësi të nxënësve dhe nuk nisen nga rezultati përfundimtar. Edhe pse në shkolla, presioni i sjelljes së mësuesit ndaj nxënësit është më i madh pasi vjen nga numri i madh i nxënësve në klasë, u vu re se trajtimi i tyre është i mirë dhe i trajtojnë nxënësit me butësi, i inkurajojnë për një sjellje më të mirë, kanë bashkëpunim të ndërsjellët, rritje të besimit, etj. Duhet pasur parasysh nga mësuesit së nxënësit nuk kanë faj dhe nuk meritojnë të marrin sjellje agresive, të ashpra e të ftohta nga mësuesi. Ka ardhur koha që mësimi interaktiv e bashkëpunues të jetë bazë e procesit të mësimdhënies në mënyrë që të nxënit të jetë proces i thjeshtë, i kuptueshëm dhe i pëlqyeshëm. 38

39 REKOMANDIME Rekomandime për DKA (drejtoria komunale e arsimit) -Të ofrojnë kushte më të përshtatëshme si dhe ndihmë për këta nxënës, në mënyrë që të kontribuojnë për përmirësimin, motivimin dhe ngritjen e tyre. Shpresa për sukses ka të bëjë me atë se çdo detyrë e nxënësit të jetë në përputhje me shkathtësitë psiko-fizike të tij. -Të kenë bashkëpunim me institutin pedagogjik për të paraqitur pengesat dhe sfidat që ndikojnë në edukimin e fëmijëve me sjellje deviante në mënyrë që të kenë mbështetje institucionale për tejkalimin e këtyre sfidave. Rekomandime pë mësues - T i ndihmojnë nxënësve që të qëndrojnë të motivuar gjatë orëve të mësimit. Motivimi është një nga sfidat më të mëdha me të cilat po përballet arsimi sot. - Të jetë i trajnuar, i përkushtuar, i përgjegjshëm të ketë një kujdes më të veçantë për këta nxënës, të tregojë entuziazëm gjatë procesit mësimor. - Mësuesit duhet të jenë ata që furnizojnë nxënësit duke iu dhënë detyra sfiduese, duke i ndihmuar këta nxënës që të zhvillojnë aftësi për të mësuar dhe vetëdrejtuar. Rekomandime për udhëheqësit e shkollës - Drejtorët e shkollave në bashkëpunim me mësuesit, prindërit dhe nxënësit duhet të hartojnë programe të përfshirjes dhe bashkëpunimit shkollë-familje-komunitet, t i zbatojnë, t i moniturojnë dhe t i rishikojnë ato se bashku në mënyrë të vazhdueshme. Nxënësve duhet t u kushtohet vëmendje e veçantë, pasi roli i tyre është kyç në suksesin e këtyre programeve. 39

40 REFERENCAT Anton K. Berishaj, Ibrahim Berisha, Ismajl Hasani, Sociologjia 11, Prishtinë, Fjalori i Fjalëve të Huaja, Rilindja, Prishtinë, QTKA, (2005). Mësimdhënia me në qendër nxënësin (1), Geer, Tiranë, f.13 Boehms, A. (1997). Reducig disruptive behavior in the classroom, Las Vegas. March 15-18, Tamo, A, Karaj, Th. (2007). Studim: Kënaqësia e mësuesve shqiptarë nga puna e tyre, f. 18. Theodore, L.A. Bray. M.A., Kehle, T.J., & DioGuardi, R.J. (2003). Contemporary review of grouporiented contingencies for disruptiv behavior, Journal of Applied School Psychology. 20(1), f Kounin, J. (1970). Dsicipline and group management in classrooms. New York: Holt, Rinehart & Winston, Cituar nga Orlich, C.D., Harder, J., Callahan, C., Kravas, H., Pendegrass, R.A., Keogh, J. (1995). Strategjitë e të mësuarit, Eureka, Tiranë, f. 318, 319. Tattum, D.P. (1982). Disruptive Piplis in School and Units. Chichester: John Wiley and Sons. F.93 Dr. Pero, Shimllesha, (1978), Pedagogjia, Zagreb, f Manuela, V. MA. Implementimi i Shërbimit Psikologjik Shkollor, risia që kontribuon në përplasjen e sistemit arsimor shqiptar me atë bashkëkohor, Tiranë, Alush. K. (2010). Qeverisja dhe udhëheqja në arsim, organizuar nga KEC-Prishtinë. 40

41 LITERATURA 01. QTKA, (2015). Mësimdhënia me në qendër nxënësin (1), Geer, Tiranë. 02. Tamo, A, Karaj, Th. (2007). Studim: Kënaqësia e mësuesve shqiptarë nga puna tyre Tiranë. 03. Kounin, J. & Grup Autorësh, Strategjitë e të mësuarit, Eureka, Tiranë. 04. Dr. Pero, Shimllesha, (1978), Pedagogjia, Zagreb. 05. Psikologji zhvillimi, efektiviteti i metodave psikoedukative në minimizimin e sjelljeve asociale. 06. Corno. L., Psikologjia, 1994, Tiranë. 07. Yigit, A.R. Disiplina në klasë dhe sjelljet e nxënësve, Ankara, Grillo, K., Fjalor edukimi (Psikologji Sociologji- Pedagogji), Dita, 2000, Tiranë. 09. Grup Autorësh. (1999). Metoda të mësimdhënies: Manual për mësuesit e rinj, AEDP, Toena, Shtypshkronja LAERT, Tiranë. 10. Grup autorësh (2005). Mësimdhënia me në qendër nxënësin, QTKA, Geer, Tiranë. 11. Zajazi, t. (2003). Metodologji të mësimdhënies dhe mësimnxënies (Didaktika). Shtëpia botuese dhe shtypshkronja Vinsent Graphic, Shkup. 12. Musai, B. (1999). Psikologji edukimi (Zhvillimi, të nxënit, mësimdhënia), Shtëpia botuese dhe shtypshkronja PEGI, Tiranë. 13. Woolfolk, A. (2011). Psikologji edukimi, CDE, Tiranë. 14. Manuela, V. MA. Implementimi i Shërbimit Psikologjik Shkollor, risia që kontribuon në përplasjen e sistemit arsimor shqiptar me atë bashkëkohor, Tiranë, Alush, K. (2010). Qeverisja dhe udhëheqja në arsim, organizuar nga KEC-Prishtinë. 16. Koliqi Hajrullah, Tendencat bashkëkohore në arsim, Prishtinë,

42 17. Mr. sc. Naser Zabeli, Nxënësit me nevoja të veçanta, Prishtinë, Prof. Dr. Naser Zabeli, Strategjitë psiko-pedagogjike për reduktimin e sjelljes së papërshtatshme në klasë, Prishtinë, Prof. Dr. Aferdita Deva Zuna & bashkautor Partneriteti shkollë familje komunitet Prishtine, Bonni Miller Si të Krijohet kontakti i suksesshëm me nxënësit QPEA, Fjalori i fjalëve të huaja, Rilindja, Prishtinë,

43 SHTOJCA 43