Contractor Logo Doc. Title: Plani Rehabilitimit të Jetesës (Shqipëri) Page:

Transcription

1

2 2 of Tabela e Përmbajtjes 1 Hyrje Panoramë e Projektit Fushëveprimi i këtij Dokumenti Struktura e Dokumentit Përshkrimi i Projektit Qëllimi i Projektit Panoramë e TAP-it Karakteristikat Kyçe të Projektit Tubacioni Korridori i Ndërtimit të Gazsjellësit Kthimi i Korridorit në Gjendje Fillestare Instalimet mbi Tokë Rrugët Ndihmëse dhe Urat Ambientet e Përkohshme Gjurmëzimi dhe Procesi i Përcaktimit të Gjurmës Afatet e Projektit Kuadri Ligjor Legjislacioni Shqiptar Kyç Parimet Kyçe të Legjislacionit Shqiptar në Lidhje me Blerjen e Tokës Të Drejtat, Transaksionet dhe Regjistrimi Regjistrimi Të Drejtat e Uzufruktit Të Drejtat e Servitutit Mundësia për Blerje ( Marrëveshja e Kaparit ) Shpronësimi për Interes Publik në Përfitim të një Investitori Privat Parimet Kyçe Procesi i Shpronësimit në Rastin e Projektit TAP Vlerësimi Trualli Ndërtesat e Banimit Ndërtesa Industriale dhe Bujqësore Toka Bujqësore... 29

3 3 of Vlerësimi i Pronave të Paregjistruara Procesi i Legalizimit Pretendimet dhe Ankesat Standardet Ndërkombëtare të Zhvendosjes Kërkesat e Performancës së BERZH-it Hendeqet Kyçe midis Legjislacionit Kombëtar dhe Standardeve Ndërkombëtare të Rivendosjes Masat për Trajtimin e Hendeqeve të Identifikuara Panoramë e Popullatës së Ndikuar nga Projekti Hyrje Metodologjia e mbledhjes së të dhënave Profili demografik Popullata dhe gjinia Mosha & madhësia e familjes Etnia Besimi fetar Karakteristikat socio-ekonomike Arsimi Shëndetësia Aktivitetet ekonomike + të ardhurat Pronësia e tokës + përdorimi Cenueshmëria Ndikimet e Projektit E Përgjithshme Detyrat Përgatitore Përmbledhje Detyrat 1 dhe 2: Digjitalizimi i të Dhënave Kadastrale dhe Kufijtë e Pasurisë Detyra 3: Studim Vlerësues Identifikimi i Parcelës dhe Inventari i Aseteve Përmbledhje Banka e të dhënave Elementet e Projektit Mjedise të Përhershme Mjediset e Përkohshme... 53

4 4 of Korridori i Ndërtimit Zonat e kufizimit gjatë operacioneve Ndikimet në Tokë që Lidhen me Rrugët Ndihmëse Përcaktimi i Sasive të Ndikimeve në Tokë Ndikimet e Tokës që Lidhen me Stacionet e Kompresorëve Ndikimet e Tokës që Lidhen me DeK Ndikimet në të Mbjella & Struktura Ndikimet në Peshkim & Turizëm në Zonën Bregdetare Ndikimet e Përgjithshme të Projektit në Tokë Angazhimi i Palëve të Interesit Vështrim i përgjithshëm Kuadri ligjor dhe rregullator Strategjia e Përbashkët për Angazhimin e Palëve të Interesit Identifikimi i Palëve të Interesit Popullata e ndikuar drejtpërdrejt Njësitë kombëtare, të qarkut, bashkiake dhe të qeverisjes vendore Metodat e Angazhimit Zyrat e Projektit me bazë në komunitete Afishimi publik Materialet e printuara Media Planet e Angazhimit të Palëve të Interesit Fazat e Angazhimit & Çështjet e ngritura Angazhimi për Rrugët Ndihmëse Bërja publike e vlerave të kompensimit Aktivitetet e Angazhimit për Gazsjellësin Aktivitete e Angazhimit për Sigurimin e Aksesit në Tokë (SLA) Rregullime të veçanta për PAP-ët e cenueshëm Çështjet kryesore të Palëve të Interesit Ecja përpara e Angazhimit të Palëve të Interesit Të Drejtat e Kompensimit... 68

5 5 of 7.1 Parimet Kyçe Parimet e Kompensimit Toka e Blerë Përgjithmonë Toka e Zënë Përkohësisht Tokë tjetër e Zënë Përkohësisht (Sheshet e Ndërtimit, Sheshet e Magazinimit të Tubave, etj.) Toka Jetime Servitutet E Drejta e Kompensimit Kualifikimi Matrica e të Drejtave Parimet e Vlerësimit Metodologjia e Studimit të Vlerësimit Vlerësimi i Tokës Tatimet dhe Subvencionet Asistenca për Jetesë dhe Mbështetje Tranzitore Sigurimi i Aksesit në Tokë (SLA) Përgatitja e ofertave Oferta dhe Negocimi Marrëveshja për Daljen nga Toka dhe Dorëzimi Asistenca e Jetesës dhe Mbështetja Tranzitore Përmbledhje Objektivat e Asistencës për Jetesë & Mbështetje Tranzitore (LATS) Asistenca për Jetesë Kategorizimi i Kualifikimit Asistencë për Jetesat që bazohen në Bujqësi (Kategoria I + II) Asistencë për Jetesat që bazohen në Biznes (Kategoria I) Mekanizmi i Shpërndarjes Programi i Lidhjeve Mbështetje Tranzitore Kategorizimi i Kualifikimit Identifikimi + Analizimi Format e Mbështetjes Mekanizmi i Shpërndarjes... 87

6 6 of 9.6 Informimi i Publikut Monitorimi dhe Vlerësimi Menaxhimi i Ankesave dhe Kompensimi Parimet dhe Përmbledhje Kategoritë e Parashikuara të Ankesave Struktura për Mbështetjen e Ankesave Hapat Administrative dhe Afatet Kohore Monitorim dhe Vlerësim Përmbledhje Monitorimi i Inputeve dhe Rezultateve Monitorimi i Rezultateve & Vlerësimi Monitorimi i Përputhshmërisë dhe Auditi i Përfundimit Monitorimi i Përputhshmërisë Auditi i Përfundimit Plani i Detajuar i Monitorimit dhe Vlerësimit Masat e Zbatimit Organizimi i Përgjithshëm Afati i Zbatimit Buxheti Shtojcat Hyrje Detyra Detyra Shtojca 5: MO-OO68 Toka Jetime Shtojca 6: Vlerat dhe përllogaritjet e përditësuara të të mbjellave Shtojca 7: Shpërndarja e Buxhetit

7 7 of Tabela e Figurave Figura 1: Panoramë e Projektit Figura 2: Korridori i Gazsjellësit Zona e zakonshme e punës (~38 metra) Figura 3: Korridori i Gazsjellësit Zona e ngushtuar e punës (28 metra) Figura 4: Vendndodhja e Stacionit të Kompresorëve Fier Figura 5: Harta e Gjurmës - Shqipëri Figura 6: Shtrirja e Projektit + Kufijtë Administrativë Figura 7: Kalendari i Aktiviteteve për Angazhimin e Palëve të Interesit Figura 8 Përmbledhje e Mekanizmit të Ankesave Tabelat Tabela 1: Identifikimi i legjislacionit shqiptar për blerjen e tokës Tabela 2: Përmbledhje e Madhësisë së Kampionit të Anketimit sipas Elementit të Projektit Tabela 3: Qarqet, Bashkitë & Njësitë e Qeverisjes Vendore të ndikuara nga Projekti Tabela 4: Shpërndarja e Popullsisë & Gjinisë sipas Qarkut të ndikuar Tabela 5: Shpërndarja sipas Moshës (PAP-ët e ndikuar nga DeK) Tabela 6: Minoritetet Etnike në Qarqet ndikuara nga Projekti Tabela 7: Profili Ekonomik i PAP-ve të Anketuara (Rrugët Ndihmëse) Tabela 8: Netoja mesatare e kombinuar me të ardhurat familjare/muaj (DeK) Tabela 9: Mjetet Kryesore të Transportit Tabela 10: Sipërfaqja e Parcelës së Tokës Tabela 11: Praktikat e bujqësisë Tabela 12: Nivelet e Cenueshmërisë para-ekzistuese Tabela 13: Zonat e kufizuara Tabela14: Përmbledhje e parcelave të tokës së ndikuar nga Projekti (Rrugët Ndihmëse) Tabela 15: Ndikimet në parcelat e tokës private Rrugët Ndihmëse Tabela16: Ndikimet në tokë Stacionet e kompresorëve Tabela17: Parcelat e ndikuara nga Projekti sipas Elementit të Projektit Tabela 18: Përmbledhje e ndikimeve në tokë Tabela 19: Çështje të Palëve të Interesit Tabela 20: Matrica e të Drejtave Tabela21: Afati i Rëndësisë së Ankesës Tabela 22: Treguesit Kyç të për Inputet dhe Përfundimet Tabela 23: Treguesit kyç të rezultateve... 96

8 8 of Aktivitetet kryesore Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 1. Projekti + Menaxhimi i cilësisë Koordinimi i projektit Përgatitja e planeve Trajnimi 2. Angazhimi i palëve të interesit Prezantimi i kompensimit Prezantimi LRP + LATS 3. CAI +Anketim socioekonomi k 4. Sigurimi i aksesit të tokës Veprime përgatitore Përditësimi + përmirësimi i të dhënave kadastrave Vendim i Qeverisë për Shpronësimin Procesi i marrëveshjes vullnetare Regjistrimi i të drejtave 5. Asistenca e Jetesës + Mbështetja Tranzitore Përgatitja e Planit Operacional LATS Zbatimi LATS 6. Monitorim + Vlerësim Tabela 24: Plani i zbatimit LEA Tabela 25 Përshkrim i përgjithshëm i sipërfaqes për fidanishte mollësh Tabela 26 Të ardhurat nga fidanishtet e mollëve Tabela 27 Shpenzimet për fidanishtet e mollëve Tabela 28 Vlera e zëvendësimit për fidanishtet e mollëve Tabela 29 Përshkrim i përgjithshëm i sipërfaqes për vreshtat Tabela 30 Të ardhurat nga vreshtat

9 9 of Tabela 31 Shpenzimet për vreshtat Tabela 32 Përllogaritja ekonomike e serrave Tabela 33 Të mbjellat e reja vjetore Tabela 34 Të mbjellat e reja shumëvjeçare Shkurtimet ALUIZNI AR&B AKKP BVS CLO KM CS CS02 CS03 BERZH SMMS HGA KiB ZRPP LEA LRF LRP MEI PAH PAP PR PRT DeK TAP TEN-E Agjencia për Legalizimin, Urbanizimin dhe Integrimin e Zonave Informale Rrugët Ndihmëse & Urat Agjencia për Kthimin dhe Kompensimin e Pronave Stacioni i Valvulave të Bllokimit Oficeri i Përfaqësimit në Komunitet Këshilli i Ministrave Stacion Kompresorësh Stacion Kompresori 02 (në Shqipëri në afërsi të kufirit me Greqinë) Stacion Kompresori 03 (në Shqipëri në afërsi të qytetit të Fierit) Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim Sistemi i Menaxhimit Mjedisor dhe Social Marrëveshja me Qeverinë Pritëse Kryetar Bashkie Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme Blerja dhe Servituti i Tokës Kuadri i Rehabilitimit të Jetesës Plani i Rehabilitimit të Jetesës Ministria e Energjisë dhe Industrisë Familje e Ndikuar nga Projekti Person/Popullatë i/e Ndikuar nga Projekti Kërkesë Performance Terminali Pritës i Gazsjellësit E Drejta e Kalimit Gazsjellësit Trans Adriatik Rrjeti Energjetik Trans Evropian

10 10 of Parathënie Ky dokument përbën Planin e Rehabilitimit të Jetesës (LRP) për Projektin e Gazsjellësit Trans Adriatik (TAP) në Shqipëri. Dokumenti përshkruan rezultatet e një procesi të ngjeshur planifikimi për blerjen dhe servitutin e tokës, ndërmarrë nga TAP-i dhe konsulentët e tij për Projektin. Dokumenti përmban gjithashtu edhe një listë të angazhimeve, procedurave dhe veprimeve që janë ndërmarrë e po zbatohen për të kompensuar personat, familjet dhe komunitetet e ndikuara nga Projekti, në përputhje me legjislacionin shqiptar dhe Politikën Mjedisore dhe Sociale të Bankës Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim, datë 7 nëntor 2014 dhe përkatësisht Kërkesën e Performancës Nr. 5 Blerja e Tokës, Zhvendosja e Pavullnetshme dhe Zhvendosja Ekonomike. Ky dokument është gjithashtu i bazuar në Standardin e Performancës Nr. 5 Blerja e Tokës dhe Zhvendosja e Pavullnetshme e Korporatës Ndërkombëtare Financiare (IFC) dhe Standardet Mjedisore dhe Sociale të Bankës Evropiane të Investimeve (EIB) lidhur me shpërnguljen e paqëllimshme. Të dhënat e paraqitura në këtë Plan të Rehabilitimit të Jetesës janë aktuale deri për periudhën maj 2016 dhe pasqyrojnë njohuritë në lidhje me personat e ndikuar nga projekti dhe gjurmën e projektit deri në këtë periudhë.

11 11 of 1 Hyrje 1.1 Panoramë e Projektit 1. Qëllimi i përgjithshëm i Gazsjellësit Trans Adriatik ( TAP ose Projekti ) është të shërbejë si segmenti evropian i Korridorit Jugor të Gazit, duke lidhur fushat e gazit të Detit Kaspik, përfshirë fushën e stërmadhe të Shah Deniz-it në Azerbajxhan me tregjet evropiane. Korridori Jugor i Gazit është një nga zinxhirët më kompleks të vlerave të gazit të zhvilluar ndonjëherë në botë. Ai do të shtrihet përgjatë kilometrave, duke përshkuar shtatë vende dhe përfshin më shumë se dymbëdhjetë kompani energjetike. 2. TAP-i po zbatohet nga TAP AG, një kompani me zyra qendrore në Baar të Zvicrës. Aksionarët aktualë të TAP AG-së përfshijnë BP (20%), SOCAR (20%), Snam (20%), Fluxys (19%), ENAGAS (16%), dhe AXPO (5%) një kompani zvicerane, që janë disa nga kompanitë me më shumë përvojë në botë në sektorin e gazit natyror. 3. Projektimi i TAP-it ofron disa mundësi të ndryshme lidhjeje me një numër tubacionesh ekzistuese dhe të propozuara përgjatë gjurmës së tij. Kjo do të mundësonte furnizimin me gaz kaspik në destinacione në të gjithë Evropën: TAP-i do të lidhet me rrjetin italian të gazit natyror të administruar nga Snam Rete Gas, nga ku mund të arrihen të gjitha daljet italiane për në destinacionet evropiane. Austria dhe Evropa Qendrore: gazi natyror i transportuar përmes TAP-it mund të mbërrijë në nyjen e Evropës Qendrore të gazit në Baumgarten të Austrisë përmes gazsjellësit Trans Austria Gas (TAG), duke përdorur shkëmbimet dhe rrjedhën e kundërt. Mbretëria e Bashkuar: operatorët e rrjetit Snam Rete Gas dhe Fluxys kanë rënë dakord të zhvillojnë rrjedhën e kundërt fizike midis Italisë dhe Mbretërisë së Bashkuar duke ndërlidhur tregjet e gazit të Italisë, Zvicrës, Gjermanisë, Vendeve të Ulëta dhe Belgjikës, duke i mundësuar gazit kaspik të arrijë në Mbretërinë e Bashkuar. Bullgari: TAP-i mund të ofrojë një burim të ri gazi duke u lidhur me infrastrukturën gazsjellëse ekzistuese dhe të planifikuar, përfshirë rrjedhën e kundërt përmes një interkoneksioni me linjën Kula- Sidirokastro, apo një lidhjeje të propozuar me gazsjellësin e planifikuar të Interkonektorit Greqi Bullgari (IGB). Evropa Juglindore: gazi kaspik mund të rrjedhë në tregje në zhvillim në Ballkan dhe Evropën Juglindore që aktualisht varen nga një furnizues i vetëm gazi. TAP-i po bashkëpunon me zhvilluesit e Gazsjellësit Jonian Adriatik (IAP) të planifikuar, për të diskutuar mundësitë e lidhjes me tregje pa gaz në Kroacinë Jugore, Shqipëri, Malin e Zi dge Bosnje dhe Hercegovinë. 4. Korridori Jugor i Gazit është një përbërës kryesor i politikës energjetike të BE-së. Roli i TAP-it në realizimin e këtij vizioni nuk do të ofrojë vetëm përfitime ekonomike. Do të sigurojë gjithashtu që një nga rrugët jetike energjetike të Evropës të mbetet në përdorim në dhjetëvjeçarët e ardhshëm.

12 12 of 5. Gazsjellësi Trans Adriatik do të nisë në Greqi, do të përshkojë Shqipërinë, do të vazhdojë nën sipërfaqen e Detit Adriatik dhe do të përfundojë në brigjet e Italisë së Jugut. Qëllimi i përgjithshëm i Projektit është të lidhë fushat e gazit në Detin Kaspik, përfshirë fushën e stërmadhe të Shah Deniz-it në Azerbajxhan me tregjet evropiane. Gazsjellësi, me gjatësi prej rreth 870 km, 105 km të të cilave në Detin Adriatik, do të ketë kapacitet furnizimi prej 10 miliard metra kub (bcm) gazi të ri drejt Evropës duke nisur që prej vitit Kapaciteti mund të shtohet gjithashtu deri në 20 bcm në vit nëse kjo është e nevojshme. Error! Reference source not found. Figura 1: Panoramë e Projektit 6. Tubacioni hyn në Shqipëri në veri të Mirasit në kufirin me Greqinë dhe del përmes zonës së daljes në det në Plazhin e Semanit në afërsi të qytetit të Fierit në brigjet e Adriatikut. 7. Për më tepër, në Shqipëri do të ndërtohen dhe/ose do të përmirësohen rreth 130 km Rrugë Ndihmëse, së bashku me rehabilitimin e 54 urave, 2 prej të cilave do të jenë ndërtime të reja. 8. Ndërsa Projekti përshkon Shqipërinë si në pjesën tokësore dhe në ujërat territoriale të Shqipërisë, ai i nënshtrohet përcaktimeve të legjislacionit shqiptar. TAP AG ka ratifikuar një Marrëveshje me Vendin Pritës (HGA) me Qeverinë e Shqipërisë në prill të vitit 2013, që ndër të tjera trajton çështjet e blerjes së tokës dhe zhvendosjes.

13 13 of 1.2 Fushëveprimi i këtij Dokumenti 9. TAP AG ka marrë angazhime në lidhje me një numër detyrimesh mjedisore dhe sociale që janë të përmbledhura në faqen e internetit të TAP AG-së 1. TAP ka përzgjedhur Kërkesat e Performancës (PR) të Bankës Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH) për të shërbyer si standardet për t u siguruar se ndikimet negative mbi njerëzit, të drejtat e tyre, jetesën e tyre, kulturën dhe mjedisin të shmangen, ose kur shmangia nuk është e mundur, të minimizohen, lehtësohen, zëvendësohen dhe/ose të kompensohen. Një objektiv kyç të ndihmohen të gjithë personat e zhvendosur nga TAP-i të përmirësojnë, ose të paktën të kthejnë në gjendje fillestare jetesën dhe standardet e tyre të mëparshme të jetës. Kjo qasje do të sigurojë më tej përputhshmëri me Standardet e Performancës të Korporatës Ndërkombëtare të Financës (IFC) dhe Direktivat dhe Rregulloret e Bashkimit Evropian. Ndër të tjera, Kërkesat e Performancës 5 (PR5) të BERZH trajtojnë blerjen e tokës, zhvendosjen e pavullnetshme dhe zhvendosjen ekonomike. 10. Ky dokument përbën Planin e Rehabilitimit të Jetesës (LRP) për segmentin shqiptar të Projektit. Ai përditëson Kuadrin e Rehabilitimit të Jetesës (LRF) të tetorit 2014 duke përfshirë të dhënat e anketimeve të përfunduara mbi natyrën dhe shtrirjen e ndikimeve të Projektit në Shqipëri. Ky LRP trajton të gjithë përbërësit e Projektit TAP, përfshirë: Gazsjellësin si në lidhje me kërkesat për tokë të lidhura me ndërtimin e tij dhe kufizimet afatgjata gjatë funksionimit; Instalimet mbi tokë (stacioni kompresor CS03 në afërsi të Fierit, stacioni i matjeve CS02 në afërsi të kufirit shqiptaro-grek, valvulat e bllokimit) për të cilat TAP-it do t i nevojitet tokë e përhershme; Ambientet e përkohshme (sheshet e ndërtimit, sheshet e magazinimit, zonat e përgatitjes, rrugët ndihmëse, etj.), për të cilat TAP-it do t i nevojitet tokë vetëm për kohëzgjatjen e ndërtimit. 1.3 Struktura e Dokumentit 11. Ky dokument është i organizuar në 12 seksione: Seksioni 1: Hyrja që shkurtimisht përshkruan Projektin dhe jep një panoramë të qëllimit dhe strukturës së këtij dokumenti. Seksioni 2: Përshkrimi i Projektit jep një panoramë të përbërësve kyç të Projektit dhe përzgjedhjes së gjurmës, si dhe procesit të projektimit. Seksioni 3: Kuadri Ligjor ofron një panoramë të kuadrit ligjor dhe institucional kombëtar në lidhje me aksesin në tokë, blerjen e tokës dhe kompensimin, si dhe identifikon hendeqet midis legjislacionit kombëtar dhe Kërkesave të Performancës së BERZH-it dhe masat që po ndërmerren për ngushtimin e këtyre hendeqeve. Seksioni 4: Panoramë e Popullatës së Ndikuar nga Projekti ofron një profil demografik dhe socialekonomik të popullatës së ndikuar nga Projekti, përfshirë grupet e cenueshme të identifikuara. Seksioni 5: Ndikimet e Projektit jep detaje në lidhje me kategoritë e ndikimeve dhe masën në të cilën ndikon personat, komunitetet dhe institucionet/entitetet dhe asetet e tyre përkatëse. Seksioni 6: Angazhimi Palëve të Interesit përmbledh qasjen e Projektit për identifikimin dhe angazhimin e palëve të interesit në ndikimet e lidhura me tokën dhe masat e lehtësimit, dhe shpërndarjen e informacionit të lidhur me Projektin. Seksioni 7: Të Drejtat e Kompensimit përcakton të drejtat dhe kriteret e pranueshmërisë për kompensim dhe si janë përcaktuar ato. 1

14 14 of Seksioni 8: Sigurimi i Aksesit në Tokë jep detaje mbi hapat për sigurimin e aksesit në tokë, që nga mbledhja e informacionit kadastral dhe verifikimi i aseteve, deri tek pagesa e vlerës së kompensimit. Seksioni 9: Asistenca për Jetesën dhe Mbështetja Tranzitore përshkruan si Projekti do t i ofrojë asistencë të mëtejshme për jetesën dhe mbështetje tranzitore personave të ndikuar nga Projektit në përputhje me PR5 të BERZH-it. Kjo përfshin përpjekjet e Projektit për të identifikuar dhe marrë në konsideratë nevojat e segmenteve të cenueshme të popullatës së ndikuar nga Projekti. Seksioni 10: Administrimi i Ankesave ravijëzon mekanizmin për zgjidhjen e ankesave ndaj Projektit. Seksioni 11: Monitorimi dhe Vlerësimi përshkruan se si do të gjurmohet progresi, performanca dhe ndikimi i Projektit, se si këto elemente do të vlerësohen dhe si do të raportohen. Seksioni 12: Zbatimi jep detaje për organizimin, përfshirë organigramën, afatet kohore dhe buxhetin për zbatimin e LRP-së.

15 15 of 2 Përshkrimi i Projektit 2.1 Qëllimi i Projektit 12. Si u përmend edhe më lart qëllimi kryesor i Projektit është të përforcojë sigurinë energjetike të Evropës duke hapur një rrugë të re furnizimi me gaz nga Deti Kaspik. Gazi do të furnizohet nga pika daljeje në Greqi, Shqipëri dhe Itali duke lejuar kështu aksesin në tregjet e këtyre tre vendeve si edhe në Ballkanin Perëndimor dhe Lindor dhe në Evropën Qendrore dhe Perëndimore. Me kapacitet të plotë prej 20 bcm Projekti do të mund t i shërbente rreth 15 milion familjeve në këto rajone. 13. Gazsjellësit Trans Adriatik i është njohur statusi i Projektit të Interesit të Përbashkët nga Parlamenti Evropian dhe Këshilli i Evropës në kuadër të udhëzimeve të Rrjetit Energjetik Trans Evropian (TEN-E) të Bashkimit Evropian, duke qenë se do të japë kontribut për arritjen e objektivave dhe politikave të BE-së për diversifikimin dhe sigurinë e furnizimit me energji. 2.2 Panoramë e TAP-it 14. Projekti është një tubacion gazi i propozuar që nis në Greqi, përshkon Shqipërinë dhe Detin Adriatik dhe del përsëri në tokë në Italinë jugore, duke lejuar kështu rrjedhjen e gazit nga baseni Kaspik drejt tregjeve të Evropës Perëndimore dhe Juglindore. Gjurma e TAP-it do të jetë 878 km në gjatësi (550 km në Greqi, 215 km në Shqipëri, 105 km në pjesën detare në Adriatik, 8 km në Itali. Pika më e lartë e TAP-it do të jetë metra mbi nivelin e detit në malet shqiptare, ndërsa thellësia më e madhe në pjesën detare do të jetë 810 metra. 15. Përveç tubacionit, Projekti përfshin gjithashtu dy Stacione Kompresorësh, një në afërsi të Kipit në Greqi dhe një tjetër në bregdetin shqiptar në afërsi të Fierit. Terminali Pritës i Gazsjellësit (PRT), një stacion i kombinuar për uljen e trysnisë, për matje dhe për lëshimin dhe pritjen e sondave, do të vendoset në afërsi të Meledugno-s në Provincën e Leçes, ku tubacioni edhe do të lidhet me rrjetin italian në kufirin e fundmë të terminalit. Qendra Kryesore e Kontrollit për të gjithë sistemin e TAP-it do të vendoset në PRT në Itali, si dhe do të ketë edhe një qendër rezervë në Shqipëri. Dy stacione të tjera kompresorësh mund të instalohen më vonë (një në afërsi të Serres dhe tjetri në afërsi të kufirit greko-shqiptar, në anën shqiptare të kufirit) për të arritur në nivelin maksimal të transportit prej 20 bcm/vit. 16. Për të lehtësuar ndërtimin e tubacionit në Shqipëri, rreth segmente të veçanta rrugësh ndihmëse dhe 54 ura duhet të ndërtohen apo të rehabilitohen përgjatë gjithë korridorit në vendndodhje të ndryshme. 17. Projekti TAP po hulumton edhe mundësinë e zhvillimit të impianteve të magazinimit të gazit në zonën e Dumresë në Shqipërinë e Mesme, duke përdorur formacionet e nëndheshme kripore. Zona ndodhet rreth 50 km në jug të Tiranës dhe 20 km në veri të gjurmës së planifikuar të Gazsjellësit Trans Adriatik. 2.3 Karakteristikat Kyçe të Projektit Tubacioni 18. Fillimisht TAP-i do të ketë një kapacitet prej 10 miliard metra kub (bcm)/vit, duke siguruar energji të mjaftueshme për pothuajse 7 milion familje. Kapaciteti transportues i gazsjellësit mund të zgjerohet më tej deri në 20 bcm/vit. TAP-i mund të përdorë një tubacion me diametër të madh edhe për pjesën e tij që kalon në fundin e detit. Me zgjedhjen e këtyre dimensioneve për tubacionin, gjithçka nevojitet për rritjen e kapacitetit në 20 bcm/vit është të rritet kapaciteti i kompresorëve, përfshirë ndërtimin e një stacioni kompresorësh në Vishocicë të Korçës (në afërsi të kufirit me Greqinë) përveç stacionit të planifikuar në Fier (CS03), që do të ndërtohet për arritjen e kapacitetit prej 10 bcm/vit.

16 16 of 19. VNMS-ja për Shqipërinë është i mundësuar në gjuhën shqipe dhe angleze ne adresën e internetit të TAP-it për procesin e Vlerësimit të Ndikimit Mjedisor dhe Social në Shqipëri. 20. Tubacioni në pjesën tokësore nga kufiri i Shqipërisë deri në stacionin e kompresorëve CS03 (midis qytetit të Fierit dhe daljes në det) ka një gjatësi prej rreth 205 km dhe diametër prej 48 inç (1,2 m). Trysnia e projektuar për tubacionin kryesor është 95 barg. Nga CS03-shi deri në pikën e daljes në det në Detin Adriatik, tubacioni i gazit është rreth 6 km i gjatë me diametër prej 36 inç (0,9 m) dhe trysni të projektuar prej 145 barg. Mbulesa minimale mb i tubacionin e groposur është 1 m në segmentet normale, por kjo thellësi mund të rritet nëse është e nevojshme dhe kërkohet mbrojtje shtesë. Për shembull, në kryqëzimet me rrugët dhe hekurudhat, trashësia minimale e mbulesës është rritur në 1,2 m dhe 1,5 m përkatësisht. Kabllot me fibër optike do të shtrihen paralelisht me tubacionin, duke qenë se janë të nevojshme për komunikim Korridori i Ndërtimit të Gazsjellësit 21. Gjerësia normale e zonës së ndërtimit për Projektin TAP në Shqipëri është 38 m dhe mund të ngushtohet në 28m në ato rastet kur është e nevojshme për shkak të kufizimeve fizike. Në zonat e ndyshimit të mundshëm të kreshtave, gjerësia do të ngushtohet më tej deri në gjerësinë minimale të korridorit prej 16 m. Prerjet e zakonshme të korridorit të ndërtimit që tregojnë gjerësitë e zakonshme dhe të ngushtuara të punës janë paraqitur në figurat e mëposhtme. Figura 2: Korridori i Gazsjellësit Zona e zakonshme e punës (~38 metra)

17 17 of Figura 3: Korridori i Gazsjellësit Zona e ngushtuar e punës (28 metra) Kthimi i Korridorit në Gjendje Fillestare 22. Pas përfundimit të ndërtimit të tubacionit, korridori i ndërtimit do të kthehet në gjendje fillestare, që përfshin sa më poshtë: Rehabilitimin e kufijve fillestarë. Ri-vendosjen e shtresës së sipërme të tokës që ishte hequr dhe magazinuar veçmas. Heqjen e të gjitha kryqëzimeve të përkohshme. Kthimin në gjendjen e tyre të mëparshme të të gjithë infrastrukturës të kullimit, rrugëve ndihmëse, rrjeteve dhe ambienteve të tjera, si dhe bimësisë që u ndikuan apo zhvendosën gjatë ndërtimit. 23. Në rastet e nevojshme do të merret dokumentacion fotografik i gjurmës përpara dhe pas punimeve. Në rastet kur është e nevojshme të parandalohet aksesi dhe përdorimi i gjurmës së tubacionit si rrugë, mund të vendosen pengesa. Të gjithë shënjuesit do të vendosen në mënyrë të tillë që të ndërhyjnë sa më pak të jetë e mundur me veprimtarinë bujqësore Instalimet mbi Tokë Valvulat e Bllokimit 24. Në fazën aktuale të inxhinierisë në Shqipëri janë planifikuar rreth 9 Stacione Valvulash Bllokimi (BVS). Projektimi përfundimtar (numri dhe distanca midis BVS-ve) do të përcaktohet më vonë dhe do të varet nga një sërë faktorësh, përfshirë vlerësimin e rrezikut për gazsjellësin, aksesin, standardet kombëtare dhe ndërkombëtare dhe një koncept veprimtarie dhe mirëmbajtjeje të rënë dakord. Valvulat e bllokimit funksionojnë pa personel dhe përbëhen nga një kabinet i vogël i rrethuar me gardh për të parandaluar hyrjen e paautorizuar. Zona e rrethuar me gardh është rreth 18m me 35m. Zakonisht do të nevojitet një rrugë ndihmëse për të siguruar akses të përhershëm gjatë veprimtarisë. Të gjitha BVS-të do të instalohen nën tokë dhe aksesi do të kryhet përmes një tombinoje inspektimi. Energjia elektrike do të sigurohet me anë të paneleve diellore dhe gjeneratorëve rezervë me naftë, ose baterive. Aktualisht nuk planifikohet lidhje me rrjetin publik të energjisë elektrike.

18 18 of Stacioni i Kompresorëve 25. Stacionet e Kompresorëve janë të nevojshëm për të rritur trysninë e gazit në nivelin e kërkuar për ta shtyrë atë përmes tubacionit dhe për ta transportuar në tubacionin në pjesën detare. Në rastin specifik të TAP-it në Shqipëri, zvogëlimi i diametrit për pjesën detare nga 48 inç në 36 inç (pra nga 1,2 m në 0,9 m) kërkon një rritje shtesë të trysnisë. 26. Në Shqipëri do të instalohet një stacion kompresorësh përgjatë gjurmës së gazsjellësit, në afërsi të qytetit të Fierit (CS03) për të arritur këtë rritje në trysni. Sheshi i stacionit është pothuajse në nivelin e detit, në tokë bujqësore (fillimisht moçalishte dhe për rrjedhojë e përshkuar nga shumë kanale kullimi). Është identifikuar gjithashtu edhe një shesh për një stacion të dytë të mundshëm kompresorësh në Shqipëri. Ky vend është në afërsi të kufirit me Greqinë (CS02), dhe ky stacion do të nevojitej në rastin e rritjes së kapacitetit në 20 bcm. Vendndodhja e të dy stacioneve të kompresorëve është paraqitur në Figurat 4 dhe 5. Figura 4: Vendndodhja e Stacionit të Kompresorëve - Bilisht

19 19 of Figura 4: Vendndodhja e Stacionit të Kompresorëve Fier 27 Energjia për stacionet e kompresorëve do të prodhohet nga turbinat me gaz të instaluara në stacionet e kompresorëve Rrugët Ndihmëse dhe Urat 28 Do të ndërtohen/rehabilitohen rreth 105 km rrugë ndihmëse. Aktualisht është vlerësuar se vetëm rreth 36 km, ose 8 nga 21 rrugët ndihmëse, do të jenë tërësisht të reja. 29 Puna e përmendur më lart për rrugët përfshin gjithashtu edhe 54 ura, vetëm 2 prej të cilave do të jenë ndërtime të reja. 30 Gjerësia e zakonshme e korridorit të punimeve për ndërtimin/rehabilitimin e rrugëve ndihmëse dhe urave është përgjithësisht midis 20 dhe 25 metra në varësi të relievit. 31 Pas përfundimit të ndërtimit të Rrugëve Ndihmëse dhe Urave, toka e gjendur në brendësi të korridorit të ndërtimit që ishte e zënë përkohësisht (zonat e shtrimit, kampet, etj.) do të kthehen në gjendjen fillestare, që përfshin sa më poshtë: Rehabilitimin e kufijve fillestarë. Ri-vendosjen e shtresës së sipërme të tokës që ishte hequr dhe magazinuar veçmas.

20 20 of Heqjen e të gjitha kryqëzimeve të përkohshme. Kthimin në gjendjen e tyre të mëparshme të të gjithë infrastrukturës të kullimit, rrugëve ndihmëse, rrjeteve dhe ambienteve të tjera, si dhe bimësisë që u ndikuan apo zhvendosën gjatë ndërtimit. 32 Do të mbahet dokumentacion fotografik përgjatë gjurmëve të Rrugëve Hyrëse në të gjitha rastet e nevojshme, para dhe pas punimeve. Të gjithë hunjtë dhe shënjuesit do të vendosen në mënyrë të tillë që të ndikojnë sa më pak të jetë e mundur veprimtarinë bujqësore.

21 21 of Ambientet e Përkohshme Sheshet e Magazinimit dhe të Tubave 33 Do të ketë një shesh kryesor tubash në afërsi të portit kryesor në Durrës, që do të ketë kapacitet të mjaftueshëm magazinimi tubash për të ofruar aftësi të mjaftueshme magazinimi në rast vonesash në ndërtim. 34 Tubat do të shpërndahen nga sheshi kryesor i magazinimit në 8 sheshet e tubave të shpërndarë përgjatë gjurmës së tubacionit. 35 Vendndodhjet e shesheve të tubave për magazinimin e ndërmjetës të tubave për pjesën tokësore po zgjidhen në afërsi të rrugëve kryesore në afërsi të gjurmës së tubacionit, për të lehtësuar punën e kamionëve të gjatë. Numri dhe vendndodhja përfundimtare e shesheve të tubave do të përcaktohet nga kontraktori për këtë EPC Sheshet e Ndërtimit 36 Sheshe të përkohshme dhe të vetë qëndrueshme ndërtimi do të ngrihen dhe do të administrohen në gjashtë vendndodhje përgjatë gjurmës së tubacionit gjatë periudhës së ndërtimit. Ato do të vendosen në afërsi të gazsjellësit të ardhshëm, duke marrë në konsideratë infrastrukturën ekzistuese dhe aksesin. Vendndodhja do të varet nga shpejtësia dhe drejtimi i parashikuar i punës. Kontraktori Kryesor do të ndërmarrë logjistikën e tij për strehimin dhe mirëqenien e forcës së tij punëtore, megjithëse aksesi në tokë dhe kompensimi i lidhur me ambiente të tilla do të administrohet nga TAPi. 37 Të gjitha sheshet janë të përkohshme dhe do të hiqen plotësisht (përfshirë themelet) pas periudhës së ndërtimit. Toka do të kthehet në gjendje fillestare dhe hapësira e sheshit do të rimbillet pas çmontimit të infrastrukturës Gjurmëzimi dhe Procesi i Përcaktimit të Gjurmës Përcaktimi Optimal i Gjurmës 38 Gjurma përmes Shqipërisë është paraqitur në Figurën 6. Gjurma bazë në Shqipëri është përgatitur brenda një korridori prej 2 km gjerësi. Ky korridor ka ardhur si rezultat i një procesi për përzgjedhjen e gjurmës të ndërmarrë në periudhën e ideimit të Projektit. Gjatë fazave të realizueshmërisë dhe inxhinierisë bazë (2003 deri 2007), TAP-i identifikoi një gjurmë paraprake që hyn në Shqipëri në afërsi të Mirasit në juglindje të Korçës, drejtohet për në Përmet përmes Arrëzit, Mollasit, Kaltanjit, Frashërit dhe Piskovës, ndjek Lumin Vjosë deri në bregdet dhe del nga Shqipëria në perëndim të Fierit. Ndërkohë që teknikisht ishte gjurmë e realizueshme, ajo do të kalonte për një gjatësi prej 27 km përmes Parkut Kombëtar të Hotovës (përfshirë 7 km përmes zonës së tij thelbësore) dhe kërkonte ndërtimin e 10 km me rrugë të reja ndihmëse në Parkun Kombëtar. 39 Pas kushteve të përcaktuara nga qeveria shqiptare dhe në kuadrin e praktikës së mirë të industrisë, TAP-i rishikoi gjurmëzimin në vitin 2008 dhe ndërmori një Vlerësim Alternativash në vitin 2009, në përputhje me Ligjin shqiptar për Vlerësimin e Ndikimit Mjedisor. Qëllimi i këtij procesi ishte i trefishtë: a) të identifikonte gjurmën më të përshtatshme, b) të identifikonte masat për ndikimet mjedisore, sociale dhe kulturore dhe c) të angazhohej me autoritetet kombëtare, rajonale dhe vendore, si dhe me popullatën në përgjithësi. 40 Në total u hulumtuan 7 gjurmë të ndryshme (përveç gjurmës së marrë si rasti bazë). Pas një shqyrtimi paraprak, u përjashtuan 5 alternativa nga studimet e mëtejshme duke qenë se u pa që ato paraqisnin mangësi ekonomike, teknike, mjedisore apo sociale. Dy gjurmët e mundshme të mbetura janë si më poshtë vijon:

22 22 of Alternativa 3 ka një gjatësi tokësore prej 212 km. Ajo kryqëzohet me 5 autostrada, 10 rrugë kryesore, 10 rrugë dytësore, 249 rrugë rurale dhe shina, dhe 1 hekurudhë. Për më tepër janë të nevojshme 44 kalime lumenjsh, përfshirë edhe disa kalime të tilla në Lumin Vjosë. Kjo alternativë gjithashtu kërkon 7 stacione valvulash bllokimi, rrugë të reja ndihmëse me një gjatësi prej rreth 20 km dhe rikonstruktimin e rreth 120 km rrugë ekzistuese. Për sa i përket ndërtimit është arritur në përfundimin se kjo gjurmë ka një faktor vështirësie prej 2.3 (shifrat më të larta sugjerojnë vështirësi më të madhe. Faktori 1 është i barabartë me ndërtimin e gazsjellësit në sipërfaqe të sheshtë dhe të qëndrueshme). Alternativa 6 ka një gjatësi tokësore prej 179 km. Kjo alternativë kërkon një tunel prej 2.5 km me diametër prej 4 m në malet mbi Çorovodë (në 1,800 m mbi nivelin e detit). Alternativa kryqëzohet me 1 autostradë, 7 rrugë kryesore, 30 rrugë dytësore, 228 rrugë rurale dhe shina, dhe 1 hekurudhë. Për më tepër nevojiten edhe 26 kalime lumenjsh, duke përfshirë edhe disa kalime të Lumit Osum. Alternativa kërkon 6 stacione valvulash bllokimi, rrugë të reja ndihmëse me gjatësi prej rreth 40 km (20 km për tunelin) dhe rehabilitimin e rreth 90 km rrugë ekzistuese. Faktori i vështirësisë për gjurmën është vlerësuar të jetë Krahasimi sistematik tregoi se këto dy mundësi kanë performancë të ngjashme mjedisore dhe sociale, por ama Alternativa 3 do të kishte kosto të konsiderueshme më të lartë ndërtimi. Kështu u përzgjodh Alternativa Gjurma e Përzgjedhur 42 Tubacioni do të hyjë një Shqipëri në veri të Mirasit dhe do të vijojë në drejtim të Dardhës. Në afërsi të kufirit greko shqiptar do të ndërtohet një stacion matës, që do të zgjerohet në një fazë të ardhshme për t i bërë vend një stacioni të dytë kompresorësh që do ndihmojë në rritjen e kapacitetit vjetor në 20 bcm. Pas këtij stacioni tubacioni do të zbresë në rrafshnaltën në jug të Korçës dhe do të kryqëzohet me rrugën kombëtare midis Kamenicës dhe Floqit. Më pas tubacioni ngjitet deri në malësinë në jug të Vithkuqit dhe vazhdon rrugën e tij mbi tokë nëpër kreshta derisa të mbërrijë në seksionin ku do të nevojitet tuneli prej 2 km gjatësi (700 metra mbi Fshatin Backë në një lartësi prej 1,800 metrash mbi nivelin e detit). Më pas ai do të ndjekë kreshtat në veri të rrugës nga Çorovoda në Potom dhe Backë për 25 km përpara se të kryqëzohet me Lumin Osum në jug të Çorovodës. 43 Tubacioni më pas ndjek Lumin Osum për disa kilometra në bregun e tij perëndimor përpara se të ngjitet përsëri në kreshtat perëndimore të luginës së Osumit në afërsi të Fshatit Therepel. Rreth 5 km në veri të Poliçanit, tubacioni futet përsëri në pjesët e poshtme të luginës së Osumit dhe vijon rrugën e tij përmes tokave bujqësore. 5 km në jug të Beratit, tubacioni lë pas luginën dhe vijon drejt veriut për në Lapardha për të shmangur ndikimet pamore në qytetin e trashëgimisë kulturore botërore të Beratit. Më pas tubacioni vijon përmes ultësirës bujqësore në drejtim të Fierit. Në afërsi të Jagodhës tubacioni kryqëzohet me Lumin Seman dhe më pas merr drejtimin për në kodrat në veri të Fierit. Stacioni i kompresorëve CS03 do të ndërtohet në këto kodra, duke shmangur kështu ndikimet pamore në turizmin dhe pikat e trashëgimisë në këtë zonë. Më pas tubacioni kryqëzohet me tokën bujqësore me vaditje në afërsi të zonës së daljes për në det në Plazhin e Semanit. Më pas tubacioni vijon në pjesën e tij detare duke përshkuar një vijë thuajse të drejtë për në Itali. 44 Gjatë projektimit të detajuar, brenda korridorit me gjerësi të përgjithshme prej 2 km, është ndërmarrë përmirësimi i gjurmës vendore. Në mënyrë të ngjashme është ndërmarrë edhe përzgjedhja e vendndodhjes për stacionet e kompresorëve dhe të matjes në Shqipëri (CS02 dhe CS03): Stacioni i Kompresorëve CS03 do të ndërtohet në kodrat në veri të qytetit të Fierit, në një zonë ku ndikimet e tij mjedisore dhe pamore do të jenë minimale. Vendndodhja e CS02-shit do të jetë rreth 4 km në perëndim të kufirit me Greqinë, 1,5 km nga Tresteniku.

23 23 of 2.4 Afatet e Projektit 45 Ndërtimi i seksionit shqiptar të projektit, duke nisur me rrugët ndihmëse dhe urat, nisi në pranverën e vitit Ndërtimet do të zgjasin rreth tre vite e gjysmë. Këto afate janë në përputhje me afatet e përgjithshme të Projektit, që parashikojnë transportin e gazit natyror nga rajoni kaspik kur Faza e II-të e fushës së Shah Deniz-it në Azerbajxhan të nisë prodhimin në vitin Figura 5: Harta e Gjurmës - Shqipëri

24 24 of 3 Kuadri Ligjor 3.1 Legjislacioni Shqiptar Kyç 46 Tabela 1 më poshtë identifikon legjislacionin shqiptar kyç që është me rëndësi për blerjen e tokës dhe zhvendosjen. Një variant i detajuar i kësaj tabele, përfshirë të gjitha referencat e akteve ligjore dhe nënligjore paraqitet në Shtojcën 1. Tabela 1: Identifikimi i legjislacionit shqiptar për blerjen e tokës Emri në shqip Emri në anglisht Çështjet kyçe të trajtuara Kushtetuta e Parimet kushtetuese kryesore, të drejtat dhe liritë Constitution of the Republikës së themelore, organizimi i shtetit dhe pavarësia e organeve Republic of Albania Shqipërisë shtetërore, zgjedhjet, hierarkia e ligjeve, etj. Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë Për regjistrimin e pasurive të paluajtshme Për shpronësimet dhe marrjen në përdorim të përkohshëm të pasurisë pronë private për interes publik Për legalizimin, urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve pa leje Për verifikimin e titujve të pronësisë mbi tokën bujqësore, i ndryshuar Civil Code of the Republic of Albania Law On Registration of Immovable Properties Law "On expropriation and temporary use of private property for public interest" On the legalisation,urbanization and integration of the informal zones/const ructions On verification of agricultural land oënership titles, as amended Të drejtat ligjore lidhen me pasuritë e paluajtshme (si pronësia, marrja me qira-servituti dhe të drejtat e uzufruktit, dhënia me qira, etj.). Palët ndërvepruese dhe përfituese, të drejtat e tyre kontraktuale, modalitetet e blerjes së të drejtave të referuara më poshtë, dhe detyrimi për regjistrimin e tyre. Organizimi dhe funksionimi i Zyrës së Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme (ZRPP), kushtet dhe procedurat e regjistrimit të pasurive të paluajtshme dhe administrimi i regjistrit pasurive publike të paluajtshme. Rregullon të drejtën e shtetit për të shfuqizuar ose për të marrë në përdorim të përkohshëm, për interes publik pasuritë e subjekteve ligjore ose individëve dhe mbrojtjen e të drejtave dhe interesave të pronarëve të shfrytëzuar. Legjislacioni i ndërtimeve informale. Transferimi i të drejtave të pronësisë mbi tokën ku ndërtohet objekti që do të legalizohet. Urbanizimi i zonave, blloqeve të ndërtimeve informale dhe integrimi it tyre në zhvillimin urban të vendit. Procedurat për plotësimin e legjislacionit të ndërtimeve informale dhe krijimi i strukturave përkatëse për legjislacionin. Rishikimi i akordimeve për tokën bujqësore me kompetencën për të kthyer/konfirmuar vendimet për komisionin e tokës që, në shumë raste, janë regjistruar në mënyrë të paligjshme në ZRPP. Shqyrtimi i procedurave të sapo ndërmarra për shpërndarjen e tokës të rregulluara nga ligjet e mëparshme, Ligji Nr i vitit 1991 dhe Ligji Nr i vitit 1998, dhe vënia në dispozicion e një kohe më të gjatë për strukturat e qeverisjes vendore për të finalizuar dokumentin.

25 25 of Emri në shqip Emri në anglisht Çështjet kyçe të trajtuara Për përfundimin e procedurave ligjore të kalimit të tokës bujqësore të ishndërmarrjeve bujqësore në pronësi të përfituesve. On legal proceduresrequired for granting ownership of agricultural land of former agricultural enterprises to beneficiaries. specified in Law 8053 of Finalizimi i dokumenteve të procedurave të sapo ndërmarra për shpërndarjen e tokës të rregulluara nga Ligji Nr i vitit Parimet Kyçe të Legjislacionit Shqiptar në Lidhje me Blerjen e Tokës 47 Kushtetuta e Shqipërisë dhe Ligji për Shpronësimet janë përgjithësisht në përputhje me parimet e mbrojtjes së të Drejtave të Njeriut që renditen në Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut. Prona private garantohet nga Kushtetuta (Neni 41). 48 Të drejtat mbi pronën, pavarësisht natyrës së tyre (pronësi, uzufrukt), duhet të jenë të regjistruara në Regjistrin Publik (Kodi Civil). 49 Procesi i shpronësimit përcaktohet në Ligjin 8561, datë Ky ligj ka ngjashmëri me ligjet e shpronësimit të vendeve të tjera evropiane, është përgjithësisht në përputhje me standardet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhe të mbrojtjes së pronës, si dhe garanton një proces të drejtë dhe transparent që përgjithësisht është një përputhje me kërkesat e politikave të BERZH-it. Aspektet e tij kryesore janë si më poshtë: Shpronësimi është subjekt i interesit publik në përputhje me parimet e përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare ; Shpronësimi është objekt i kompensimit të drejtë ; Shpronësimi mund të vendoset vetëm nga Këshilli i Ministrave bazuar në aplikimin e agjencisë kërkuese apo entitetit privat aplikues; Ligji për shpronësimin përcakton hapat kryesorë të procesit, të cilët janë dhënë në më shumë detaje në pikën Ndërkohë që legjislacioni garanton përputhshmëri me kërkesat bazë për të Drejtat e Njeriut, zbatimi i tij nuk ka qenë gjithmonë në përputhje me këto parime dhe ka pasur raste shpronësimi ku individëve të ndikuar iu është dashur t i kthehen mekanizmave të ndryshëm të huaj të gjykimit (përfshirë ato të lidhur me Institucionin Financiar Ndërkombëtar) për të siguruar mbrojtjen e të drejtave të tyre. 3.3 Të Drejtat, Transaksionet dhe Regjistrimi Regjistrimi 51 Regjistri i Pasurive të Paluajtshme (pra, regjistri ku regjistrohen të gjitha pasuritë e paluajtshme dhe transaksionet përkatëse) administrohet nga ZRPP-ja, një subjekt publik dhe juridik në varësi të Ministrisë së Drejtësisë. (Ligji për Regjistrimin, Neni 5 dhe 9). Certifikatat e pronësisë dhe të drejtat e tjera mbi pronën (pra, të drejtat e uzufruktit, të drejtat e përdorimit, emfiteoza, servituti dhe të tjera të drejta reale) duhet të regjistrohen (Kodi Civil, Neni 193). Transaksionet duhet të regjistrohen me ZRPP-në brenda 30 ditëve nga ekzekutimi i tyre (Ligji për Regjistrimin, Neni 38). Me kërkesë të pronarit apo mbajtësit të së drejtës reale, ZRPP-ja lëshon certifikatën përkatëse (pra, çertifikatën e pronësisë, certifikatën e uzufruktit, certifikatën e servitutit, etj). Data e lëshimit të certifikatës pasqyrohet në dokumentacionin e regjistruar të pronësisë. (neni 32). 52 Kontratat e marrjes në përdorim për periudha më të gjata se nëntë vjet duhet të regjistrohen në ZRPP. Kontrata duhet të përpilohet nga një noter (Kodi Civil, Neni 197). Mund të regjistrohen

26 26 of gjithashtu edhe kontratat noteriale të marrjes në përdorim për periudha më të gjata se një vit. Kur vetëm një pjesë e pronës është objekt i qirasë financiare, prona duhet të ndahet në mënyrë të përshtatshme dhe të gjitha shënimet mbi qiranë për marrjen në përdorim duhet të regjistrohen në regjistrin e pronës për pjesën në fjalë (Ligji për Regjistrimin, Neni 51). 53 Regjistrimi i një certifikate pronësie të përfituar nga ekzekutimi i një marrëveshjeje shit-blerje bëhet në momentin e depozitimit të marrëveshjes së shit-blerjes (që duhet të jetë në formatin e një akti noterial). 54 Kur certifikata e pronësisë përfitohet me ligj, vendim gjykate të formës së prerë apo nga një akt administrativ, që përfshin edhe shpronësimin, regjistruesi pasqyron, bazuar në këto akte, shtetin ose individin që ka përfituar pronësinë e sendit të paluajtshëm si pronar (Ligji për Regjistrimin, Neni 42 dhe 45). 55 Në rastin kur procesi i regjistrimit bëhet për një objekt që është legalizuar, regjistruesi kryen regjistrimin e objektit të legalizuar menjëherë pas marrjes së lejes së legalizimit nga ALUIZNI dhe dokumenteve shoqëruese të përcaktuara në Ligjin 9482/ Në Shqipëri ka një sërë sfidash që lidhen me titujt dhe regjistrimin e tokës, përfshirë mospërputhjet midis asaj që është dokumentuar në regjistrin e tokave dhe realitetit në terren, si dhe pronave të paregjistruara. Detaje të mëtejshme për këto situata janë dhënë në Shtojcën Të Drejtat e Uzufruktit 57 Të drejtat e uzufruktit (Kodi Civil, Neni 232 deri 258) mund të krijohen me ligj ose nëpërmjet transaksioneve ligjore. Uzufrukti mund të krijohet për një periudhë kohe të përcaktuar ose të pa përcaktuar, por në të gjitha rastet nuk mund të zgjasë më shumë se jetëgjatësia e uzufruktarit. Në rastet kur uzufruktari është një subjekt juridik, uzufrukti nuk mund të jetë më i gjatë se 30 vjet. Uzufruktari gëzon të drejtat e servitutit të lidhura me pronën dhe të drejta të tjera reale që do të gëzonte pronari, përveç kufizimeve të përcaktuara në aktin e krijimit të uzufruktit ose nga ligji. Kur prona shpronësohet për interes publik, uzufruktari ka të drejtën e kompensimit përveç pronarit të pronës së paluajtshme që është objekt i të drejtave të uzufruktit Të Drejtat e Servitutit 58 Servituti (Kodi Civil, Neni 261 deri 295) mund të krijohet me ligj, akt të një autoriteti shtetëror, kontratë midis palëve, ose me vendim gjykate. Të drejtat e servitutit përfshijnë të gjithë të drejtat e nevojshme për gëzimin e lirshëm të servitutit. Përfituesi i servitutit ka detyrimin të kompensojë pronarin e pronës nën servitut për dëmet që rrjedhin nga servituti. Pronari nuk mund të krijojë një servitut në pronë pa pëlqimin e uzufruktarit, nëse servituti ndikon mbi të drejtat e uzufruktarit. E drejta e servitutit duhet të ushtrohet në mënyrë dhe në afate që krijojnë sa më pak vështirësi për pronarin e pronës nën servitut. Përfituesi i servitutit ka të drejtën të ngrejë çështje në gjykatë kundër të gjitha palëve që kundërshtojnë të drejtën e tij dhe të kërkojë sipas rastit të pushohet pengesën, të ketë rikthim të plotë të së drejtës dhe të paguhen dëme. Servituti mbi një pronë në bashkëpronësi mund të krijohet vetëm me miratimin e të gjithë bashkëpronarëve. 59 Pronari i pasurisë së paluajtshme mund të regjistrojë një të drejtë servituti pas aplikimit në ZRPP në lidhje me aktin e krijimit të servitutit duke siguruar (i) natyrën e servitutit, afatin, si dhe kushte apo kufizime të lidhura me të; (ii) pasurinë e paluajtshme, ose pjesën përkatëse që ndikohet nga servituti. Dokumenti i servitutit duhet të përmbajë gjithashtu edhe një plan që përcakton vendndodhjen dhe shtrirjen e servitutit. Servituti regjistrohet në seksionin përkatës të regjistrit të pronësisë. Ndryshimi dhe përfundimi i servitutit bëhen nëpërmjet një kërkese dhe dokumenteve përkatëse nga pala që po përfiton nga servituti (Ligji për Regjistrimin, Neni 57).

27 27 of Mundësia për Blerje ( Marrëveshja e Kaparit ) 60 Një palë, që ka qëllimin të bëjë një kontratë në të ardhmen mund t i paguajë palës tjetër një shumë të hollash (kapari) si paradhënie për t i siguruar asaj pale ekzekutimin e ardhshëm të kontratës (Kodi Civil, Neni ). Në rast se kontrata nuk ekzekutohet për faj të palës që ka paguar kaparin, kjo palë humb kaparin e paguar. Kur kontrata nuk ekzekutohet për faj të palës që ka marrë kaparin, kjo palë ka detyrimin të paguajë dy fish shumën e kaparit të marrë. Nëse nuk përcaktohet ndryshe në kontratë, pala në faj ka detyrimin e kompensimit të dëmeve palës tjetër. Në këtë rast shuma e kaparit mund të paguajë pjesë të dëmeve nëse nuk i mbulon të gjitha ato. 61 Kodi Civil (Neni 84-88) njeh gjithashtu konceptin e kontratave me kusht ku palëve u kërkohet të shuajnë ose të mos shuajnë detyrimet e tyre kontraktuale në varësi të vërtetimit të ngjarjeve të pasigurta sipas përcaktimit të palëve në kontratën mes tyre. Në raste se ngjarje të tilla nuk ndodhin, atëherë palët janë të çliruara nga detyrimet kontraktuale. 3.4 Shpronësimi për Interes Publik në Përfitim të një Investitori Privat Parimet Kyçe 62 E drejta për pronën private është e garantuar. Prona mund të përfitohet përmes dhurimit, trashëgimisë, blerjes, ose nëpërmjet mënyrave të tjera tradicionale të përcaktuara në Kodin Civil. Ligji ka dispozita për shpronësim apo për kufizime në gëzimin e një të drejte mbi pronën vetëm kur kjo është në interesin publik. Shpronësimet apo kufizimet e gëzimit të së drejtës mbi pronën që janë të barabarta me shpronësimin lejohen kur paguhet kompensim i drejtë. Në rast mosmarrëveshje mbi shumën e kompensimit, mund të ngrihet një ankesë në gjykatë (Kushtetuta, Neni 41). 63 Shpronësimi apo marrja në përdorim të përkohshëm e pronës private bëhet vetëm për interes publik kur ky nuk mund të arrihet apo të mbrohet në mënyrë tjetër, dhe gjithmonë paguhet kompensim i drejtë (Ligji për Shpronësimin, Neni 2). Shpronësimi për interes publik që përfitohet nga një subjekt privat kryhet në rastin e investimeve që paraqesin interes publik apo që kanë zgjerime territoriale ose në nivel kombëtar ose në atë vendor në sektorë si energjia, telekomunikacioni (Ligji për Shpronësimin, Neni 8). 64 Kërkesa për shpronësim dorëzohet nga investitori i interesuar në ministrinë që mbulon aktivitetin për të cilin po kërkohet shpronësimi. Aplikimi për shpronësim duhet të përfshijë identifikimin e pronave për të cilat kërkohet shpronësimi (duke identifikuar këto prona si dhe pronarët përkatës). Ministria ngre një komision të posaçëm për të ndjekur dhe zbatuar procesin e shpronësimit. Komisioni shqyrton dhe verifikon informacionin e identifikuar në aplikim dhe dokumentacionin përkatës të bashkëngjitur. Nëse aplikimi përmbush kriteret e vendosura, komisioni pranon aplikimin për shpronësim duke njoftuar investitorin. 65 Brenda dhjetë ditëve nga marrja e njoftimit, ministria dhe investitori arrijnë një marrëveshje që përcakton procesin dhe kushtet e shpronësimit. Marrëveshja lidhet përmes një deklarate noteriale ku bashkëngjiten të gjitha dokumentet shoqëruese të aplikimit për shpronësim. 66 Brenda dhjetë ditëve nga ekzekutimi i marrëveshjes ministria njofton në mënyrë të drejtpërdrejtë (me postë rekomande apo forma të tjera njoftimi që konfirmojnë marrjen e njoftimit nga i adresuari; në rastet kur i adresuar jeton jashtë vendit, njoftimi bëhet përmes afishimit publik në komunën apo bashkinë ku ndodhet subjekti tokë që do të shpronësohet) individët e ndikuar nga shpronësimi dhe boton aplikimin për shpronësim në Fletoren Zyrtare si edhe në shtypin vendor dhe kombëtar. 67 Ministria i propozon Këshillit të Ministrave (KM) të miratojë shpronësimin jo më herët se një muaj nga data e përfundimit të procedurave të përmendura më lart. Më tej komisioni përllogarit (duke marrë në konsideratë vlerën fillestare të pronës që propozohet për shpronësim, zhvlerësimin, vendndodhjen,

28 28 of indekset e ndryshimeve të çmimeve të tregut dhe të valutës) vlerën e kompensimit që i duhet paguar individëve të ndikuar nga shpronësimi. 68 Ministria përkatëse i dorëzon KM-së të gjithë dosjen e shpronësimit për miratim. Brenda 30 ditëve nga miratimi i shpronësimit me Vendim të KM, ministria transferon dhe regjistron në ZRPP-në përkatëse certifikatën e pronësisë së tokës të shpronësuar në emrin dhe pronësinë e Shtetit në rastin e shpronësimit të titullit, ose e regjistron atë në emër dhe titull të Shtetit. Certifikata e pronësisë e pronës së shpronësuar regjistrohet në emrin e investitorit (nëse kjo është kërkesa e tyre) kur investitori ka përfunduar ndërtimin e projektit. 69 Detajet mbi procesin e shpronësimit janë dhënë në Shtojcën Procesi i Shpronësimit në Rastin e Projektit TAP 70 Figura 7 tregon hapat kyç që do të ndërmerreshin për procesin e shpronësimit të rregulluar nga legjislacioni shqiptar në situatat kur nuk mund të arrihet një marrëveshje e negociuar. 71 Është e rëndësishme të theksohet që përpjekjet për arritjen e një marrëveshjeje të negociuar mund të vijojnë përgjatë procesit të shpronësimit deri në momentin e marrjes së vendimit nga Ministria. Figura 7: Procesi i Vullnetshëm dhe i Detyruar i Blerjes së Tokës dhe Servitutit

29 29 of 3.5 Vlerësimi Trualli 72 Vlera e tokës së ndikuar nga procedurat e shpronësimit përcaktohet (në Lek/m2) nga Vendimet e Këshillit të Ministrave (VKM) që miratojnë listën e vlerave të referencës të përcaktuara në përputhje me Ligjin e Kthimit dhe Kompensimit të Pronave. Në rastet kur nuk ka një çmim të përcaktuar për zona të veçanta, në zbatim të VKM-së nr. 138/2000 vlera e tokës duhet të përllogaritet bazuar në vlerën mesatare të çmimeve të shitjes gjatë tre muajve të fundit, siç tregohet nga Regjistri i ZRPP-së. Duhet të nxirret një deklaratë e veçantë nga ZRPP-ja (e nënshkruar nga drejtuesi vendor i ZRPP-së) për t u siguruar mbi kontratat e fundit të shitjes dhe çmimet e rëna dakord në to. Nëse ZRPP-ja e rajonit të ndikuar nga shpronësimi nuk ka të dhëna mbi vlerën e tokës, vlerësimi bëhet bazuar në një krahasim të vlerave të shitjeve dhe blerjeve në zona të tjera, sipas kritereve të mëposhtme: Karakteristikat e zonës (pra, turistike, urbane, sub-urbane, rurale); Aftësia inxhinierike e tokës për të mbështetur ndërtimet Ndërtesat e Banimit 73 Vlerësimi i ndërtesave të banimit përllogaritet bazuar në vlerat mesatare të çmimeve të shitjes të përcaktuara nga ZRPP-ja (si edhe për truallin). Kur treguesit e çmimeve të shitjeve nuk disponohen, vlerësimi bazohet në metodën e kostos së ndërtimit duke përdorur si referencë çmimet e përdorura nga Enti Kombëtar i Banesave Ndërtesa Industriale dhe Bujqësore 74 Vlerësimi i ndërtimeve industriale dhe bujqësore bazohet në metodën e kostos së ndërtimit, ku përdoret mesatarja e çmimeve të tregut dhe nga vlerësimi zbritet vlera e zhvlerësimit Toka Bujqësore 75 Vlera e tokës bujqësore, pyjeve, dhe kullotave është e përcaktuar (në Lek/m2) me Vendim të KM që miraton listën e çmimeve të referencës (në përputhje me Ligjin për Kthimin dhe Kompensimin e Pronave). Në rastet kur për zona të veçanta nuk ka një çmim të fiksuar, në zbatim të Vendimit të KM nr. 138/2000, vlera e tokës përllogaritet bazuar në vlerën mesatare të çmimit të shitjes së tokës në zonën përkatëse siç tregohet nga Regjistri i ZRPP-së. 76 Vlera e të mbjellave, pemëtoreve, pyjeve dhe fidanishteve të përhershme përcaktohet bazuar në vlerën e çmimit të tyre të shitjes në zonën përkatëse siç tregohet në regjistrin e ZRPP-së. Nëse ZRPP deklaron me shkrim se nuk është e aftë të ofrojë këta tregues çmimesh, palët e interesuara mund të kërkojnë që Ministria e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit të kryejë një vlerësim teknik specifik dhe të përllogarisë vlerën e pronës që është objekt shpronësimi. Në këto raste, kriteret e përdorura për kompensim do të ishin si më poshtë: Kategoria e tokës (shkalla e prodhueshmërisë); Situata mbi apo nën nivelin e detit; Largësia nga qendrat urbane. 77 Për sa i përket pemëve të pemëtoreve, vlerësimi bazohet në kosto (investim dhe shpenzime për rritje përfshirë amortizimin e bazuar në udhëzimet e Ministrisë së Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit). Vlerësimi bëhet për secilën pemë për pemëtoret, ullinjtë, portokallin, limonin, etj. dhe

30 30 of për sipërfaqe të matur në rastin e vreshtave, fidanishteve dhe luleshtrydheve. Për të mbjellat një vjeçare vlerësimi bëhet bazuar në prodhimin e pritshëm dhe në vlerën e tregut. 78 Kriteret e vlerësimit për tokat pyjore dhe kullosore janë si më poshtë vijon: cilësia e tokës dhe kapaciteti i tyre për qëndrueshmëri vlera mjedisore, ekologjike dhe funksioni i livadhit apo tokës pyjore (prodhimtare, turistike, etj.) vendndodhja gjeografike (malësi, bregdet, etj.) vlera e materialit drusor dhe jo drusor, bimët mjekësore, fauna e egër, etj. niveli i investimeve dhe infrastruktura Vlerësimi i Pronave të Paregjistruara 79 Në raste të jashtëzakonshme, përfshirë rastet e ndërtimit të rrugëve kombëtare, pronarët informalë të sendeve të paluajtshme që nuk janë të regjistruara në ZRPP, mund të shpronësohen (dhe si rrjedhojë këto sende vlerësohen) në rastet kur ato përmbushin kriteret e mëposhtme: Pronarët informalë të aseteve të paregjistruara janë duke kryer procesin administrativ me ALUIZNI-n në momentin që kërkohet shpronësimi; Ndërtimi informal është deklaruar nga pronari informal sipas procesit legjislativ të ALUIZNI-t dhe është deklaruar si i pranueshëm për legalizim nga ALUIZNI; Pronarët informalë janë në proces të marrjes së lejes së legalizimit bazuar ose në (i) një Vendim të Këshillit të Ministrave, botuar në Gazetën Zyrtare në zbatim të Ligjit për Legalizimet, që identifikon individin si pronar informal të sendit informal dhe në ngastrën e tokës përkatëse; ose (ii) në prova që pronari informal, që ka ndërtuar objektin në tokën e tij apo në tokën e Shtetit nuk është i papranueshëm për procesin e legalizimit. 3.6 Procesi i Legalizimit 80 Legalizimi i pronave të paregjistruara kryhet nga ALUIZNI (Ligji për Legalizimet, Neni 4). Objektet informale të ndërtuara përpara hyrjes në fuqi të ligjit, pavarësisht qëllimit të tyre të përdorimit, janë pjesë e fushëveprimit për legalizim të mundshëm. Pronarët informalë kanë detyrimin e vetë deklarimit të ndërtimeve të tyre të paligjshme në zyrën e planifikimit urban të zonës së tyre brenda gjashtë muajve nga hyrja në fuqi e ligjit (prill 2006 Ligji për Legalizimet, Neni 7). 81 Zyra vendore e ALUIZNI-t brenda 30 ditëve nga marrja e të gjitha dokumentacionit të kërkuar për legalizimin e ndërtesave informale lëshon një leje legalizimi për pronarin informal (Ligji për Legalizimet, Neni 28). Pas përfundimit të procesit të legalizimit, ALUIZNI përgatit dokumentet e nevojshme për regjistrim të pronave të legalizuara në ZRPP (Ligji për Legalizimet, Neni 29). Nëse është e nevojshme, Këshilli i Ministrave vendos për kompensimin e pronarëve të tokës, prona e të cilëve i transferohet pronarit informal pas përfundimit të procesit të legalizimit. Vlerësimi bëhet mbështetur në Ligjin për Kthimin dhe Kompensimin e Pronave (Ligji për Legalizimet, Neni 15). 82 Të gjitha mosmarrëveshjet që lindin nga pretendimet për pronësi të tokave të zëna nga ndërtimet informale i drejtohen gjykatës nga pala pretenduese. Gjatë ekzaminimit gjyqësor procesi i legalizimit pezullohet dhe rifillon pasi vendimi i gjykatës të jetë bërë i formës së prerë dhe i ekzekutueshëm (Ligji për Legalizimet, Neni 24). 3.7 Pretendimet dhe Ankesat 83 Palët e ndikuara nga shpronësimi mund t i drejtohen gjykatës në kundërshtim të procesit të shpronësimit. Megjithatë, mund të kërkohet hedhje poshtë vetëm për vlerat e kompensimit, por jo për procesin në vetvete (Ligji për Shpronësimet, Neni 24). Këto pretendime nuk shkaktojnë pezullimin e procesit të shpronësimit, por ato mund të sjellin pagesën e një vlere më të lartë kompensimi nëse ky është vendimi përfundimtar i nxjerrë nga procesi gjyqësor. Palët e ndikuara mund të ngrenë

31 31 of pretendime për shuma më të larta kompensimi sesa ato të përcaktuara nga Vendimi i Këshillit të Ministrave që autorizon shpronësimin, duke hapur çështje gjyqësore brenda 30 ditëve nga njoftimi për këtë VKM. 84 As çështjet e hapura nga palët që pretendojnë se kanë të drejtë pronësie mbi pronën e paluajtshme objekt shpronësimi nuk pezullojnë procesin e shpronësimit. Në varësi të vendimit, gjykata ose ministria me kompetencë duhet të shkëmbejë njoftimet përkatëse në këto raste. Pas përfundimit të procedurës së shpronësimit, ministria kompetente (pra ajo që ka nisur procedurën e shpronësimit) është e detyruar të hedhë në një llogari të hapur bankare shumën e shpronësimit, në mënyrë që kompensimi të paguhet në përputhje me vendimin (Ligji për Shpronësimet, Neni 16). 3.8 Standardet Ndërkombëtare të Zhvendosjes 85 Qëllimet kyçe të Standardeve Ndërkombëtare të Zhvendosjes, të përcaktuara nga IFC-ja si Standardi i Performancës 5, BERZH-i si Kërkesa e Performancës 5, Manualin Mjedisor dhe Social të EIB-së dhe Parimet e Ekuatorit janë të: - shmangin, ose të paktën të minimizojnë, zhvendosjen e pavullnetshme në të gjitha rastet e mundshme duke eksploruar alternativa të tjera projektimi; - lehtësojnë ndikimin negativ social dhe ekonomik shkaktuar nga blerja e tokës; - përmirësojnë, ose të paktën të rehabilitojnë jetesën dhe standardin e jetës së personave të zhvendosura në nivelin fillestar para se të niste projekti; - përmirësojnë kushtet e jetesës së personave të zhvendosur përmes ofrimit të strehimit të përshtatshëm me siguri banimi në zonat e rivendosjes Kërkesat e Performancës së BERZH-it 86 BERZH-i përditësoi Politikën e saj Mjedisore dhe Sociale në vitin Politika detajon zotimin e Bankës për promovimin e zhvillimit të fuqishëm dhe të qëndrueshëm mjedisor gjatë të gjithë veprimtarisë së saj. Banka ka hartuar Kërkesat e Performancës (PR) përkatëse për fushat kyçe të qëndrueshmërisë mjedisore dhe sociale, duke përfshirë veçanërisht: PR 5 Blerja e Tokës, Zhvendosja e Pavullnetshme dhe Zhvendosja Ekonomike PR10 Publikimi i Informacionit dhe Përfshirja e Palëve të Interesit 87 PR 10 kërkon që komunitetet e ndikuara të përfshihen në mënyrë të përshtatshme në çështjet që mund të kenë ndikim të mundshëm mbi ta. Kërkesat kyçe përfshijnë: Sigurimin e këshillimin falas, paraprak dhe me informacion, si dhe lehtësimin e pjesëmarrjes së informuar Përftimin e mbështetjes së gjerë në komunitet Përqendrimin në rreziqet dhe ndikimet negative dhe masat e veprimet e propozuara për trajtimin e tyre Zhvillimin e këshillimeve në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe të përshtatshme nga pikëpamja kulturore Përshtatjen e procesit për të trajtuar nevojat e grupeve të disavantazhuara dhe të cenueshme. 88 Kërkesa e Performancës 5 lidhet me administrimin e blerjen e pavullnetshme të tokës dhe zhvendosjen e pavullnetshme. Blerja e pavullnetshme e tokës lidhet me transaksionet gjatë të cilave blerësi mund t i kërkojë autoriteteve qeveritare të përftojnë akses në tokë ose të vendosin kufizime për përdorimin e tokës. 89 Kërkesa e Performancës përgjithësisht i përkufizon personat e zhvendosur si:

32 32 of Persona që kanë të drejta ligjore formale mbi tokën ku ata janë vendosur Persona që nuk kanë të drejta ligjore formale mbi tokën, por kanë një pretendim mbi tokën që është njohur ose është i pranueshëm sipas legjislacionit kombëtar. Persona që kanë të drejtë ose pretendim të pranueshëm ligjor mbi tokën ku janë vendosur, si tokë zënës për shkak të mundësisë dhe migrantë ekonomikë të porsaardhur që vendosen në tokë përpara afatit të fundit. 90 Qëllimet e Kërkesës së Performancës 5 përfshijnë: Shmangien, ose të paktën minimizimin e zhvendosjes së pavullnetshme në të gjitha rastet e mundshme duke eksploruar alternativa të tjera projektimi; Lehtësim i ndikimeve nga blerja e tokës ofruar kompensim për humbjen e aseteve me koston e plotë të zëvendësimit dhe duke siguruar që veprimtaritë e rivendosjes të zbatohen me përfshirjen e përshtatshme të palëve të interesit; Përmirësimin, ose të paktën, rehabilitimin e jetesës dhe standardeve të jetës në nivelin e para projektit për personat e zhvendosur; Përmirësimin e kushteve të jetesës të personave të zhvendosur përmes ofrimit të strehimit të përshtatshëm, me siguri banimi në zonat e rivendosjes. 91 Kërkesa e Performancës 5: Kërkon që propozuesi i projektit të identifikojë, përmes një censusi, të gjithë personat që do të zhvendosen dhe të përcaktojë një afat përfundimtar për përcaktimin e pranueshmërisë për kompensim Kërkon që propozuesi i projektit të ofrojë kompensim të bazuar në tokë, në rastet e realizueshme dhe në ato raste ku jetesa e personave të zhvendosur është e bazuar në tokë, ose kur toka është në pronësi kolektive. Paraqet konceptin e marrëveshjeve të negociuara për të shmangur largimin e njerëzve me detyrim Kërkon që shoqëritë e sektorit privat të plotësojnë mangësitë midis kritereve të legjislacionit vendas dhe kërkesave të Kërkesës së Performancës. 92 Për më tepër, Kërkesa e Performancës 5 kërkon që standardet e kompensimit të jenë transparente dhe të qëndrueshme brenda një projekti dhe që këto standarde të përcaktohen me pjesëmarrjen e personave të përfshirë. 93 Propozuesit e projektit duhet t i ofrojnë personave dhe komuniteteve të zhvendosura kompensim për humbjen e sendeve me vlerë të plotë kostoje zëvendësimi, si dhe asistencë shtesë për t i ndihmuar ata të përmirësojnë, ose të paktën të rehabilitojnë, standardet e tyre të jetës apo jetesën. 3.9 Hendeqet Kyçe midis Legjislacionit Kombëtar dhe Standardeve Ndërkombëtare të Rivendosjes 94 Tabela 2 paraqet një krahasim midis legjislacionit shqiptar dhe standardeve ndërkombëtare, duke identifikuar hendeqet kyçe.

33 33 of Tema / Çështja Zhvendosja e pavullnetshme zhvendosja fizike dhe ekonomike Standardet Ndërkombëtare të Rivendosjes Dispozitat e Legjislacionit Shqiptar Zhvendosja e pavullnetshme mbulon Legjislacioni shqiptar, përfshirë si zhvendosjen fizike (humbjen e Ligjin për Shpronësimet në strehimit) ashtu edhe zhvendosjen Republikën e Shqipërisë, nuk e ekonomike (humbjen e jetesës ose njeh zhvendosjen e aksesin në burime prodhuese). PR 5 e pavullnetshme, në të njëjtin BERZH mbulon si: kuptim si PR. Çështjet e lidhura 1. Blerjen e tokës që përfshin: (a) blerjen me blerjen e tokës për interes e pronës; (b) blerjen e të drejtave mbi publik rregullohen nga Ligji për pronën (pra servitutin; të drejtën e Shpronësimet. Ligji rregullon të kalimit) drejtën e shtetit për të 2. Ashtu edhe vendosjen e kufizimeve shpronësuar pronat e personave që sjellin humbjen e aksesit në asete fizikë ose juridikë për interes fizike apo burime natyrore për persona publik në këmbim të një të veçantë. kompensimi të drejtë. Për më tepër, kompensimi duhet të sigurohet edhe për zhvlerësimin e pronave që nuk janë objekt shpronësimi. Ligji rregullon zënien e përkohshme të tokës (për shembull, për punime ndërtimi, ngritjen e shesheve të ndërtimit, etj.) për një periudhë deri në 2 vjet, në këmbim të kompensimit. Komente Mangësia kyçe është se legjislacioni shqiptar nuk njeh humbjen e jetesës të lidhur me blerjen e tokës. Ligji njeh vetëm personat e ndikuar që kanë të drejta ligjore formale. Kufizimet që sjellin humbjen e aksesit në asete fizike apo në burime natyrore për njerëzit nuk trajtohen shprehimisht në legjislacionin shqiptar. Procesi i planifikimit Afati përfundimtar Klienti duhet të përgatisë një Plan Veprimi për Rivendosjen [RAP] (ose një Plan të Rehabilitimit të Jetesës nëse nuk parashikohet zhvendosje fizike). RAP/LRP përfshin një census dhe një bazë fillestare social-ekonomike të detajuar. Personat e ndikuar duhet të njoftohen dhe të këshillohen gjatë procesit të planifikimit. Duhet të zbatohen dispozita të veçanta në lidhje me këshillimin e grupeve të cenueshme. Në mungesë të procedurave të përcaktuara nga legjislacioni kombëtar, data e përfundimit të censusit dhe inventarit të aseteve përbën edhe afatin përfundimtar për pranueshmëri. Individët që zhvendosen në zonën e ndikuar nga projekti pas afatit përfundimtar nuk kanë më të drejtë për kompensim dhe asistencë të llojeve të tjera. Informacioni në lidhje me afatin përfundimtar duhet të jetë i mirë dokumentuar dhe duhet të shpërndahet në të gjithë zonën e projektit. Aplikimi për shpronësim në interesin publik duhet të përfshijë një listë të detajuar të pronave që do të shpronësohen, bazuar në regjistrin e ZRPP-së. Pronarët e ndikuar duhet të njoftohen mbi aplikimin për shpronësim. Është kuptuar që data e Vendimit të Këshillit të Ministrave për shpronësimin është afati përfundimtar. Legjislacioni shqiptar nuk përcakton kërkesa për përgatitjen e planeve të rivendosjes apo të rehabilitimit të jetesës. Për më tepër nuk ka kërkesa në lidhje me këshillimin me personat e ndikuar apo edhe në lidhje me kujdesin e veçantë për grupet e cenueshme. Nuk ka mangësi.

34 34 of Tema / Çështja Marrëveshjet e negociuara Vlera dhe Afatet e Kompensimit Grupet e Cenueshme Standardet Ndërkombëtare të Rivendosjes Marrëveshjet e negociuara inkurajohen për të arritur shmangien e shpronësimit dhe për të eliminuar nevojën e përdorimit të autoritetit qeveritar për largimin e detyruar të personave. Kompensimi për asetet e humbura sigurohet në vlerën e zëvendësimit, që zakonisht përllogaritet si vlera e tregut plus kostot e transaksionit të lidhura me rehabilitimin e këtyre aseteve (regjistrimi dhe tarifat e transferimit). Zhvlerësimi i strukturave dhe aseteve nuk duhet të merret parasysh. Kompensimi (strehimi alternativ dhe/ose kompensimi në të holla) duhet të sigurohet përpara shpërnguljes. Asistencë e veçantë për grupet e cenueshme. Dispozitat e Legjislacionit Shqiptar Komente Ligji për Shpronësimet inkurajon Nuk ka mangësi. marrëveshjet e negociuara. Neni 6 i Ligjit për Shpronësimet përcakton se kur pronari bie dakord të transferojnë pronën e tij në emër të shtetit, sipas kushteve (të kompensimit) të ofruar nga ministria kompetente, shpronësimi konsiderohet i përfunduar. Pronari duhet të njoftojë ministrinë kompetente nëse ai pranon ofertën (neni 16). Nëse nuk arrihet marrëveshje, pasi vendimi për shpronësim miratohet nga Këshilli i Ministrave, pronari i ndikuar ka të drejtën të apelojë në gjykatë në lidhje me vlerën e kompensimit (neni 24). Sipas Ligjit për Shpronësimet, vlera e kompensimit duhet të bazohet në vlerësimin e pronave të ndikuara nga Komisioni i Shpronësimit dhe të konfirmohet me VKM. Kjo dispozitë shprehimisht thotë se zhvlerësimi i strukturave dhe aseteve duhet të merret parasysh. Nëse arrihet marrëveshje për kompensimin, transferimi i pronës dhe pagesa e kompensimit bëhet brenda 15 ditëve nga njoftimi nga pronari i ndikuar se ai/ajo pranon ofertën (neni 16). Nëse jo, kompensimi bëhet bazuar në vendimin e shpronësimit të Këshillit të Ministrave brenda një periudhe prej tre muajsh, ose pasi është dhënë vendimi i gjykatës (neni 23). Sipas ligjit nr. 9355, datë Për ndihmën dhe shërbimet shoqërore, personat e cenueshëm kanë të drejtën e formave të ndryshme të pagesave të mirëqenies sociale apo edhe për një gamë shërbimesh të bazuara në komunitet. Legjislacioni shqiptar nuk merr në konsideratë kostot e transaksionit dhe përcakton se zhvlerësimi duhet të merret parasysh, çka nuk përmbush kërkesën për vlerën e zëvendësimit. Asistenca e veçantë për grupet e cenueshme nuk është pjesë e procesit të shpronësimit në Shqipëri. Megjithatë, ka mjete ligjore për të ofruar këtë asistencë që nuk përfshihen në procesin e shpronësimit.

35 35 of Tema / Çështja Pranueshmëria për kompensim / rivendosja dhe e drejta në rastet e zhvendosjes fizike Standardet Ndërkombëtare të Rivendosjes Standardet ndërkombëtare identifikojnë tre kategori kryesore të personave të ndikuar: 1- ata që kanë të drejta ligjore formale mbi asetet e ndikuara kanë të drejtën e kompensimit të plotë me koston e zëvendësimit për tokën dhe strukturat, në rastet e aplikueshme; 2- ata që nuk kanë të drejta formale mbi asetet e ndikuara në momentin e censusit, por që kanë një pretendim mbi tokën që njihet ose është i pranueshëm bazuar në ligjet kombëtare, kanë të drejtën për kompensime të ngjashme me personat e Kategorisë 1; 3- ata që nuk kanë të drejta të pranueshme apo pretendime mbi tokën që kanë zënë dhe nuk kanë detyrimisht të drejtën për kompensim për tokën, por duhet të marrin: (i) kompensim për strukturat që ata zotërojnë dhe përdorin si dhe për përmirësimet e tjera në tokë me kosto të plotë zëvendësimi; dhe (ii) në rastet e zhvendosjes fizike, një zgjedhje midis alternativave të përshtatshme të strehimit me siguri banimi dhe asistencë gjatë rivendosjes. Dispozitat e Legjislacionit Shqiptar Komente Ligji për Shpronësimet trajton Duhen hartuar masa personat e Kategorisë 1. Ligji specifike në LRP për për Legalizimet trajton personat personat e Kategorisë 3. e Kategorisë 2. Ligji nr. 9232, datë Për programet sociale për strehimin e banorëve në zonat urbane krijon një kuadër ligjor për zhvillimin e programeve të strehimit social në bashkitë shqiptare, që mund të aplikohet për personat e Kategorisë 3. Ligji përcakton rregulloret dhe procedurat administrative që do të sigurojnë planifikimin, administrimin dhe shpërndarjen e strehimit social për personat e cenueshëm, në përputhje me të ardhurat e tyre dhe nivelin e mbështetjes shtetërore.

36 36 of Tema / Çështja Standardet Ndërkombëtare të Rivendosjes Mekanizmi i Ankesave Duhet të krijohet një mekanizëm ankesash sa më shpejt që të jetë e mundur gjatë procesit, për të pritur dhe për të trajtuar brenda afateve të përshtatshme shqetësime specifike mbi kompensimin dhe zhvendosjen që ngrihen nga personat e zhvendosur dhe/ose pjesëtarët e komunitetit pritës, përfshirë një mekanizëm zgjidhjesh të krijuar për të zgjidhur mosmarrëveshjet në mënyrë të paanshme. Mekanizmi i ankesave, procesi apo edhe procedura duhet të trajtojnë shqetësimet sa më shpejt dhe në mënyrë efikase duke përdorur një proces të kuptueshëm dhe transparent që është i përshtatshëm nga pikëpamja kulturore dhe është i aksesueshëm nga të gjitha segmentet e komunitetit të ndikuar pa kosto dhe pa shpagim. Publikimi i informacionit dhe informacioni publik Klienti duhet të përmbledhë informacionin e përmbajtur në Planin e Veprimit të Rivendosjes apo në Kuadrin e Rehabilitimit të Jetesës për publikim që të sigurohet se personat e ndikuar të kuptojnë procedurat e kompensimit dhe të dinë çfarë të presin gjatë fazave të ndryshme të procesit (për shembull, kur do t i bëhet një ofertë, sa kohë kanë të përgjigjen, procedurat e animimit, procedurat ligjore që ndiqen në rast se negociatat dështojnë). Këshillimet do të vazhdojnë gjatë zbatimit, monitorimit dhe vlerësimit të pagesës së kompensimit dhe rivendosjes. Dispozitat e Legjislacionit Shqiptar Ligji për Shpronësimet përcakton të drejtën e personave të ndikuar për të ndërmarrë veprime në gjykatë për të kërkuar kompensim më të lartë nga ai i përcaktuar nga vendimi për shpronësim i nxjerrë nga Këshilli i Ministrave, por personat e ndikuar nuk mund të kundërshtojnë procesin e shpronësimit në vetvete. Pretendimet nuk shkaktojnë pezullim të procesit të shpronësimit, megjithëse mund të rezultojnë në kompensim më të lartë që duhet paguar nëse vendoset kështu nga gjykata përkatëse. Komente Ndërkohë që ligji shqiptar nuk ka kërkesa për krijimin e një mekanizmi ankesash jashtë atij gjyqësor, kjo nuk është në kundërshtim me procesin e përcaktuar në ligjin shqiptar për sa kohë personat e ndikuar mund të vazhdojnë të gëzojnë të drejtat e tyre kushtetuese për të ngritur pretendime me gjykatën përkatëse kur e shohin të arsyeshme. Ligji për Shpronësimet detyron Përveç njoftimeve për Ministrinë të njoftojë personat e personat ndikuar, nuk ka ndikuar në mënyrë të kërkesa të tjera në drejtpërdrejtë (ose me postë legjislacionin shqiptar rekomande ose mënyra të tjera për këshillim dhe për njoftimi që kanë mundësi bërjen publike të konfirmimi që njoftimi është marrë dokumentacionit. nga i adresuari; në rastet kur i Megjithatë këshillime të adresuari jeton jashtë vendit, tilla dhe bërje të tilla njoftimi bëhet përmes afishimit publike nuk janë të publik në bashkinë ku ndodhet ndaluara dhe mund të toka objekt shpronësimi) dhe të ndërmerren si masa të shpallë përgjatë një jave të plotë veçanta. aplikimin për shpronësim në Gazetën Zyrtare si edhe në shtypin vendor dhe kombëtar. Brenda 15 ditëve nga data e fundit e shpalljes, personat objekt shpronësimi duhet të informojnë ministrinë mbi pretendimet e tyre mbi pronat e ndikuara nga shpronësimi.

37 37 of Masat për Trajtimin e Hendeqeve të Identifikuara 95 Mangësitë lidhen kryesisht me çështjet në vazhdim: Vlerën e kompensimit (sipas legjislacionit shqiptar jo me koston e zëvendësimit); Këshillimin dhe bërjen publike (nuk ka kërkesa specifike në legjislacionin shqiptar); Procesin e planifikimit (legjislacioni shqiptar nuk ka kërkesa për proces planifikimi me pjesëmarrje); Pronësi informale ose e paregjistruar dhe të drejtat e uzufruktit; Mekanizmin e ankesave dhe zgjidhjen. 96 TAP ka tre rrugë të ndryshme ligjore për të trajtuar këto mangësi në bashkëpunim me qeverinë shqiptare: Marrëveshjen me Qeverinë Pritëse, të miratuar në prill të vitit 2013, që përfshin një sërë klauzolash sigurie që lidhen me aksesin në tokë dhe i referohen në mënyrë specifike përputhshmërisë me PR5 të BERZH, një angazhim që TAP tashmë e ka bërë të ditur publikisht; Marrëveshjen që do të lidhet midis TAP dhe Komisionit të Shpronësimeve të METE-s, dhe më pas të pasqyruar nga VKM-ja, që në mënyrë specifike mund t i referohet vlerësimit duke marrë parasysh vlerën e zëvendësimit; Marrëveshjet individuale që do të lidhen privatisht me mbajtësit e ndikuar të të drejtave. 97 TAP-i gjithashtu është angazhuar të krijojë një mekanizëm ankesash në përputhje me standardet ndërkombëtare të rivendosjes, si dhe të bëjë plotësisht publike të gjithë veprimtarinë dhe të drejtën për blerje dhe servitut toke. (shihni faqen e internetit të TAP-it

38 38 of 4 Panoramë e Popullatës së Ndikuar nga Projekti 4.1 Hyrje 98 Në këtë Kapitull përshkruhen karakteristikat demografike dhe socio-ekonomike të popullatës së ndikuar nga projekti bazuar në gjetjet e anketimit socio-ekonomik të vitit 2015, plotësuar me të dhëna që janë mbledhur më parë si pjesë e VNMS (2011) dhe statistika të disponueshme në nivel rajonal. 4.2 Metodologjia e mbledhjes së të dhënave 99 Një census për pronarët dhe/ose përdoruesit e zonave të ndikuara u krye për të verifikuar tokën, të mbjellat dhe instalimet brenda zonës së Projektit dhe për të përcaktuar afatin përfundimtar për të drejtat e kompensimit. Projekti do të ndikojë rreth 5000 familje, ose përafërsisht 20,000 individë. Rreth 15% e popullatës së ndikuar janë persona që përdorin, por jo domosdoshmërisht zotërojnë parcela toke. 100 Për kryerjen e anketimit socio-ekonomik u intervistuan të gjitha familjet e ndikuara nga projekti, toka e të cilëve do të merret në përdorim të përhershëm për ndërtimin e stacioneve të kompresorëve dhe rrugëve ndihmëse. Gjithashtu, u përfshi një kampion familjesh që do të ndikohen nga e drejta e kalimit (DeK) të gazsjellësit. 101 Anketimi socio-ekonomik dhe analiza e të dhënave u kryen në fazat ndërmjet muajit janar dhe dhjetor 2015, duke filluar me PAP-ët e ndikuar nga rrugët ndihmëse, të ndjekur nga stacionet e kompresorëve dhe stacionet e valvulave të bllokimit dhe më pas DeK e gazsjellësit. Konsolidimi i të dhënave socioekonomike dhe të censusit është aktualisht në proces. 102 Një numër total prej 916 intervistash u kryen me personat e ndikuar nga projekti. Tabela 3 paraqet një përmbledhje të numrit të personave të ndikuar nga projekti, të anketuar për secilin element të projektit. Tabela 2: Përmbledhje e Madhësisë së Kampionit të Anketimit sipas Elementit të Projektit Elementi i Projektit Nr. i PAP Rrugët Ndihmëse 206 Stacionet e Kompresorëve 197 DeK e Gazsjellësit Rezultatet e anketimit socio-ekonomik paraqiten në seksionet e mëposhtme, dhe kur ka qenë e mundur janë krahasuar të dhënat dytësore të nxjerra nga statistikat e disponueshme në nivel rajonal dhe kombëtar, dhe VNMS-ja e Projektit. 4.3 Profili demografik Popullata dhe gjinia 104 Shqipëria ndahet në 12 qarqe administrative, secili qark ndahet më tej në bashki dhe Njësi të Qeverisjes Vendore (NJQV). Projekti ndikon njerëzit dhe tokën e ndodhur brenda tre qarqeve, dhjetë (10) bashkive (Shihni Figurën 8) dhe njëzetegjashtë (26) NJQV-ve. PAP-ët banojnë në 112 fshatra brenda gjurmës së projektit.

39 39 of Figura 6: Shtrirja e Projektit + Kufijtë Administrativë 105 Zonat administrative të ndikuara paraqiten në Tabelën 4. Tabela 3: Qarqet, Bashkitë & Njësitë e Qeverisjes Vendore të ndikuara nga Projekti Qarku Bashkia Njësia e Qeverisjes Vendore (NJQV) Devoll Hoçisht Bilisht Proger Korçë Korçë Voskop Qendër Vithkuq Pojan Drenovë Mollaj Fier Fier Topojë Mbrostar Qendër Roskovec Roskovec Lushnje Bubullimë Ura Vajgurore Ura Vajgurore Berat Berat Berat Kutalli Otllak Vërtop Poshnje Sinjë Velabisht Skrapar Potom Çorovodë Vëndreshë Qendër 106 Sipas statistikave kombëtare, nga të tre qarqet e ndikuara, Fieri ka popullatën më të madhe me dendësinë më të madhe. Shpërndarja e popullatës dhe gjinisë për secilin qark jepet në Tabelën 5.

40 40 of Tabela 4: Shpërndarja e Popullsisë & Gjinisë sipas Qarkut të ndikuar Qarku Popullsia totale Dendësia Meshkuj % Femra % (banorë/km 2 ) Berat , % Fier , % Korçë , % 107 Ndërmjet kampionit të familjeve të ndikuara nga Projekti që do të ndikohen nga e drejta e kalimit të gazsjellësit, ndarja gjinore tregon një përqindje pak më të lartë të burrave në krahasim me gratë (52% dhe 48% përkatësisht) Mosha & madhësia e familjes 108 Sipas një perspektive kombëtare, struktura e moshës në Shqipëri tregon një skenar me rritje të ngadaltë, me një normë lindjeje në rënie dhe një popullatë të moshuar në rritje. Kjo dinamikë pasqyrohet në popullatën e ndikuar nga Projekti. 109 Ndërmjet kampionit të familjeve të ndikuara nga DeK, përqindja e të rinjve është dukshëm e ulët, dhe raporti i të moshuarve më i lartë krahasuar me popullatën e mbetur të vendit. Tabela 6 paraqet një shpërndarje më të hollësishme sipas moshës dhe qarkut, dhe e krahason atë me të dhënat kombëtare për vitin Kategoritë e moshës Tabela 5: Shpërndarja sipas Moshës (PAP-ët e ndikuar nga DeK) Shpërndarja sipas Moshës e PAP-ve sipas Qarkut (Përqindja) Berat Fier Korçë Shpërndarja totale sipas moshës për PAPët (DeK) Shpërndarja totale sipas moshës për Shqipërinë (2014) nën 14 9% 14% 14% 11% 19% % 16% 13% 14% 19% % 13% 13% % 12% 12% 38% 40% % 8% 13% % 14% 18% 18% 11% % 13% 10% + 6% 9% 6% 19% 11% 110 Ndërmjet familjeve të ndikuara nga marrja e tokës për stacionet e kompresorëve, më shumë se gjysma e personave që ofruan informacion socio-ekonomik në emër të familjes së tyre në përgjithësi pronari ose bashkëshorti ishin mbi 60 vjeç; vetëm 8% e ishin nën moshën dyzetë vjeçare. 111 Përsa i përket madhësisë së familjes, mesatarja për shtet si tërësi është 3.8 persona, ku familjet rurale janë më të mëdha se ato urbane (4.1 krahasuar me 3.5). Ndërmjet kampionit të popullatës së ndikuar nga Projekti, familjet ndryshonin në madhësi nga 1-11 me një mesatare prej 4 anëtarësh për familje.

41 41 of Etnia Në censusin e fundit kombëtar (2011), shumica e popullatës rezidente që jeton në vend raporton se janë me prejardhje shqiptare (82.59%), edhe pse 15% nuk e specifikuan etninë e tyre. Grupe të tjera etnike përfshijnë: Grekë (0.87%), Maqedonas (0.20%), Malazezë (0.01%), Rumunë (0.30%), Romë (0.30%) dhe Egjiptianë (0.12%). 112 Tabela 7 paraqet një përmbledhje të minoriteteve etnike që jetojnë brenda tre qarqeve të ndikuara nga Projekti, me një përqindje të vogël të ngjashme të personave që identifikohen si Romë dhe Egjiptianë. Gjatë Censusit dhe Inventarit të Aseteve për DeK të gazsjellësit, më shumë se 300 familje të ndikuara nga Projekti u identifikuan se i përkisnin grupeve etnike minoritare, në veçanti Romë dhe Arumunë. Tabela 6: Minoritetet Etnike në Qarqet ndikuara nga Projekti Besimi fetar Qarku Berat Fier Korçë Etnia Romë 0.14% 0.53% 0.46% Egjiptianë 0.08% 0.02% 0.38% 113 Përsa i përket besimit fetar, edhe pse të gjitha xhamitë dhe kishat janë mbyllur në vitin 1967 dhe ritet fetare janë ndaluar, në vitet 1990 Shqipëria filloi të lejojë praktikën fetare private. Statistikat nga censusi i vitit 2011 tregon shpërndarjen e mëposhtme sipas besimit fetar: Myslimanë 56.7%, Katolikë 10%, Ortodoksë 6.8%, ateistë 2.5%, Bektashinj (një urdhër fetar Sufi) 2.1%, të tjerë 5.7%, dhe të paspecifikuar 16.2%. 4.4 Karakteristikat socio-ekonomike Arsimi 114 Arsimi në Shqipëri përfshin si institucionet publike, edhe ato private. Gjatë viteve të fundit, sistemi arsimor shqiptar ka bërë progres të rëndësishëm drejt përputhshmërisë së përgjithshme me sistemet e tjera arsimore evropiane. Të dhëna nga censusi kombëtar i vitit 2011 tregojnë se norma e analfabetizmit për popullsinë 10-vjeçare apo më të madhe është 2.8 %, me norma analfabetizmi më të larta ndërmjet femrave krahasuar me meshkujt (3.7 dhe 1.7% përkatësisht). 115 Banka Botërore raporton se në vitin 2014, regjistrimi i përgjithshëm në arsimin e lartë në Shqipëri, pavarësisht moshës dhe e shprehur si një përqindje e grupit të pesë vjetarëve, e ndjekur nga braktisja e arsimit të mesëm ishte 59%, që është një përmirësim nga 44% që ishte në vitin 2010, por është ende dukshëm më i ulët se shumë shtete të tjera evropiane (p.sh. Austri 81%, Bullgari 66%, Greqi 117%). 116 Ndërmjet popullatës së ndikuar nga Projekti, shumica e kryefamiljarëve (68%), ose atyre që u intervistuan në emër të familjes së tyre, raportojnë se e kanë përfunduar shkollën e mesme apo gjimnazin, 24% kanë përfunduar vetëm shkollën e mesme, dhe 6% kanë ndjekur studimet e larta ose shkolla profesionale. Kur përfshihen nivelet arsimore të përfunduara nga të gjithë anëtarët e familjeve,

42 42 of përqindja e atyre që kanë përfunduar ose që janë aktualisht duke ndjekur studimet e larta ose shkolla profesionale rritet deri në 11% Shëndetësia 117 Pritshmëria e jetës në Shqipëri është rritur në mënyrë të njëtrajtshme gjatë njëzetë viteve të shkuara për të dyja gjinitë - 73 vjeç për burrat dhe 76 vjeç për gratë (2013). Megjithëse përqindja e PBB-së së shpenzuar në shëndetësi në vend është rritur nga 5.3% në vitin 2010 në 5.9% në vitin 2013, si sektor është e dukshme që ai nuk ka financimet e duhura. 2 Për shembull, në disa pjesë të Qarkut të Beratit familjet e ndikuara nga Projekti raportojnë se aksesi në kujdesin e duhur shëndetësor mjekë, ambulanca, spitale kërkon të paktën dy orë kohë Aktivitetet ekonomike + të ardhurat 118 Para krizës financiare globale të vitit 2008, Shqipëria ishte një nga ekonomitë me rritjen më të shpejtë në Evropë, duke gëzuar norma mesatare të rritjes vjetore prej 6%, të shoqëruara nga ulje e ndjeshme e varfërisë. Megjithatë, që prej vitit 2008 rritja mesatare është përgjysmuar. Ritmi i rritjes është pasqyruar në përqindjen e varfërisë dhe papunësisë: midis viteve 2002 dhe 2008, varfëria në vend u përgjysmua (deri në 12%), por në vitin 2012 ajo u rrit sërish deri në 14%. Papunësia u rrit nga 13% në vitin 2008 deri në 17% në vitin 2013, ku përqindja e papunësisë së të rinjve në Shqipëri arrinte deri në 27%. UNDP raporton se gjysma e të rinjve shqiptarë banojnë në zona rurale. 119 Statistikat kombëtare ofrojnë informacione për sektorët kryesorë ekonomikë ku punësohen qytetarët shqiptarë bazuar në statusin e tyre të punësimit. Shumë persona që identifikohen si të vetëpunësuar angazhohen në sektorin e bujqësisë. Përqindjet më të mëdha të personave të punësuar me pagesë janë angazhuar në industri, shërbime dhe sektorë ndërtimi. 120 Qeveria raporton se të ardhurat familjare në Shqipëri vijnë kryesisht nga punësimi në sektorin privat (30%), pensionet (30%) dhe vetëpunësimi (21%). Vetëm 14% e familjeve shqiptare deklarojnë se ato kanë burime të tjera të ardhurash, që janë remitanca parësore Tabela 8 më poshtë paraqet një profil të familjeve të ndikuara nga Projekti të intervistuara si pjesë e anketimit socio-ekonomik për rrugët ndihmëse. Tabela 7: Profili Ekonomik i PAP-ve të Anketuara (Rrugët Ndihmëse) Kriteret Korçë Fier Skrapar Aktivitetet kryesore që gjenerojnë të ardhura 65% bujqësi 56% pensione 66% bujqësi 49% pensione 71% bujqësi 50% pensione Nivelet e të ardhurave familjare 50% nën 40,000 LEK/muaj 49% nën 40,000 LEK/muaj 61% nën 40,000 LEK/muaj Madhësia e parcelës së tokës Mesatarisht 1.6 ha Mesatarisht 3.5 ha Mesatarisht 1.6 ha Sipërfaqja e parcelës së kultivuar Përqindja e familjeve që tregojnë se kushtet e tyre të jetesës janë më keq se të fqinjëve 77% tregojnë se e gjithë ose shumica e parcelës së tokës është kultivuar 90% tregojnë se e gjithë ose shumica e parcelës së tokës është kultivuar 7% 17% 25% 64% tregojnë se e gjithë ose shumica e parcelës së tokës është kultivuar 2 Organizata Botërore e Shëndetësisë (2015). Statistika Botërore për Shëndetësinë. Të disponueshme në: (Të aksesueshme më: 11 gusht 2015). 3 Programi Ekonomik dhe Fiskal (

43 43 of 122 Ndërmjet familjeve të ndikuara nga stacionet e kompresorëve, profesionet e raportuara sipas përqindjes më të lartë të personave janë fermerët (38%), të ndjekur nga pensionistët (33%). Ashtu siç ilustrohet në Figurën 9, vetëm 5% e atyre që janë intervistuar e quajnë veten si të papunë. 123 Për kampionin e familjeve të ndikuara nga DeK, shpërndarja është e ngjashme, por me një përqindje pak më të lartë të kryefamiljarëve që raportojnë se janë fermerë (45%) dhe një përqindje më të ulët (3%) që e përshkruajnë veten si të papunë (38%) 65 (33%) Sales % 3% 3% 6% 1% Figura 9: Profesioni i përfaqësuesit të familjes (Stacione Kompresori) 124 Kur profesionet e të gjithë anëtarëve të familjes që janë në moshë pune përfshihen brenda familjeve të ndikuara nga Projekti, siç tregohet në Figurën 10, 11% identifikohen si të papunë, me një përqindje të ngjashme të atyre që janë punësuar sektorin privat dhe 11% treguan se ato kryejnë punë të papaguar në shtëpi ( shtëpiake ), që pasqyron përfshirjen e grave dhe të të rinjve Figura 10: Profesioni i të gjithë anëtarëve të familjes

44 44 of 125 Përsa u përket burimeve të të ardhurave, shumica e familjeve (74%) bazohen në më shumë se sa një burim. Burimi i përmendur më shpesh lidhet me bujqësinë, pagesat e pensioneve dhe bagëtitë, siç tregohet në Figurën 11. Tjetër Qira Peshkim Gjueti Remitanca Zotërimi i një biznesi që ka lidhje me bujqësinë Zotërimi i një biznesi që nuk ka lidhje me Punësim në sektorin privat (me pagesë) Punësim në sektorin publik (me pagesë) Bagëti Asistencë sociale Pagesë pensioni Aktivitet bujqësor Totali CS AR Figura 11: Burimet e të ardhurave (PAP të ndikuara nga Rrugët Ndihmëse dhe Stacionet e Kompresorëve) 126 Figura 12 jep një tablo të shkallës që PAP-ët e ndikuar nga marrja e përhershme e tokës raportojnë se bazohen në burime të ndryshme të ardhurash. Kolonat e qarkuara tregojnë se 38% (154) e PAP-ve të intervistuar bazohen te bujqësia për më shumë se 50% të të ardhurave të tyre, dhe më shumë se një e treta varen plotësisht nga bujqësia. Kur ata që janë ndikuar nga marrja e përhershme e tokës e shoqëruar me stacionet e kompresorëve ekzaminohen veçmas, përqindja e familjeve që raportojnë se varen nga bujqësia për më shumë se 50% të të ardhurave të tyre është edhe më e madhe (89 45%).

45 45 of Aktivitet bujqësor Pagesë pensioni Bagëti Punësim në sektorin publik (me pagesë) Punësim në sektorin privat (me pagesë) Remitanca nën 49% 50 90% 100% Figura 12: Mbështetja te burimi i të ardhurave (PAP-ët e ndikuar nga Rrugët Ndihmëse & Stacionet e Kompresorëve) Aktivitet bujqësor Pagesë pensioni 18 9 Bagëti Punësim në sektorin publik (me pagesë) Punësim në sektorin privat (me pagesë) Remitanca nën 49% 50 90% 100% Figura 13: Mbështetja te burimi i të ardhurave (vetëm PAP-ët e Stacioneve të Kompresorëve) 127 Tabela 9 përmbledh të ardhurat familjare të kombinuara, të raportuara nga PAP-ët e ndikuara nga DeK. Krahasuar me pagën minimale zyrtare në Shqipëri që në vitin 2014 ishte 22,000 LEK për muaj, këto të dhëna sugjerojnë se një përqindje e konsiderueshme e PAP-ve raportojnë se kanë të ardhura familjare të kufizuara.

46 46 of Tabela 8: Netoja mesatare e kombinuar me të ardhurat familjare/muaj (DeK) LEK 100,001 LEK 200,000 (ndërmjet ) 11 (3%) LEK 70,001 LEK 100,000 (ndërmjet ) 23 (7%) LEK 40,001 LEK 70,000 ndërmjet LEK 15,001 LEK 40,000 (ndërmjet ) 105 (30%) 183 (53%) Up to 15,000 LEK (Deri në 100) 23 (7%) Kur krahasohen me nivelet e të ardhurave të raportuara nga PAP-ët e ndikuara nga marrja e përhershme e tokës, një përqindje pak e ulët (50%) raporton të ardhura familjare të kombinuara ndërmjet 15-40,000 LEK për muaj, dhe një përqindje e lartë (15%) raporton të ardhura mbi 70,000 LEK për muaj.

47 47 of 129 Figura 14 përmbledh shpenzimet familjare mujore të kampionit të PAP-ve të ndikuara nga DeK. Shpenzimet për ushqim dhe të tjera që lidhen me bujqësinë konsumojnë pjesën më të madhe të të ardhurave të personave Figura 14: Shpenzimet familjare mujore (LEK) 130 Duke krahasuar të ardhurat familjare mujore të raportuara me shpenzimet familjare ndërmjet kampionit të PAP-ve të ndikuar nga DeK, pjesa më e madhe e shpenzimeve lidhen me kategorinë e të ardhurave që ata raportojnë. Në vetëm 5% të rasteve shpenzimet ishin më të larta se të ardhurat mujore të raportuara. 131 Informacioni për mjetet kryesore të transportit paraqet një tablo më të qartë të mirëqenies financiare të personave të ndikuar nga Projekti. Ashtu siç ilustrohet në Tabelën 10, rreth 30-40% e të gjithë PAP-ve të anketuar mbështeten kryesisht te transporti me makinë, ku 40-50% përdorin autobusin/mikrobusin. Tabela 9: Mjetet Kryesore të Transportit Mjetet Kryesore të Transportit DeK CS AR Kafshë 5 (1%) 6 (3%) 28 (14%) Motoçikletë 13 (4%) 34 (17%) 13 (6%) Makina 199 (40%) 60 (30%) 61 (30%) Autobus/mikrobus 269 (52%) 91 (45%) 92 (40%) Tjetër (biçikletë) 27 (3%) 5 (3%) 2 (1%) 132 Si përgjigje ndaj pyetjes nëse PAP-ët e ndikuar nga DeK mendojnë se kushtet e tyre të jetesës do të përmirësohen, do të përkeqësohen apo do të mbeten të njëjta si pjesa tjetër e fshatit/komunitetit të tyre, rreth 11% e përshkruan situatën e tyre si të përkeqësuar. Përqindja më e lartë (79%) e konsideruan të njëjtë dhe 10% si të përmirësuar. 133 Kur familjet e ndikuara nga Projekti u pyetën lidhur me sfidat kryesore me të cilat përballen si familje, shumica iu referuan situatës së tyre të vështirë e ekonomike. Përsa u përket problemeve me të cilat përballet komuniteti në tërësi, shumica e PAP-ve identifikuan infrastrukturën dhe ekonominë si problemet kryesore.

48 48 of Pronësia e tokës + përdorimi 134 Në kontekstin shqiptar, qartësimi i pronësisë së tokës është një shqetësim i vazhdueshëm që ndikon në rritjen ekonomike të vendit, dhe që nxjerr sfida të dukshme për Projektin TAP. Bazuar në të dhënat e anketimit nga familjet e ndikuara nga rrugët ndihmëse, më shumë se gjysma e tyre tregojnë se kanë mungesë të dokumenteve ligjore për të verifikuar të drejtat e tyre të pronësisë për parcelën e ndikuar. 135 Nisur nga një perspektivë kombëtare, bujqësia është burimi kryesor i punësimit dhe të ardhurave në zonat rurale, duke kontribuar me 21% të PBB-së së vendit dhe përbën 43% të fuqisë punëtore (të dhëna për vitin 2014). Produktet bujqësore kontribuojnë ndjeshëm në identitetin rajonal të vendit. Të mbjellat kryesore me rëndësi kombëtare janë gruri, misri, thekra, elbi dhe tërshëra. Një pjesë e konsiderueshme e prodhimit të të mbjellave në fusha e përbëjnë perimet, patatet dhe fasulet. Grupet kryesore të të mbjellave shumëvjeçare të kultivuara në vend janë pemët frutore (mollë, dardhë, pjeshkë, kumbulla, qershi, arrë, etj.),ullinjtë, agrumet dhe rrushi. 136 Tre qarqet e ndikuara nga Projekti janë konsideruar zona shumë të rëndësishme për zhvillimin bujqësor. Të dhënat kombëtare tregojnë se niveli më i lartë i të mbjellave në Shqipëri mund të gjendet në zonat e ulëta dhe bregdetare në Qarkun e Fierit, ndërkohë që niveli më i lartë i prodhimit të pemëve frutore është në pjesën juglindore të Qarkut të Korçës ku do të ndërtohet edhe një nga stacionet e kompresorëve. Shqipëria ka kushte klimatike që favorizojnë kultivimin e ullinjve dhe Berati dhe Fieri janë dy qarqet që prodhojnë sasinë më të madhe të ullinjve në Shqipëri. 137 Të dhënat nga të anketuarit që u përfshinë në anketimin socio-ekonomik për rrugët ndihmëse tregojnë se përdorimi parësor i parcelave të tyre të tokës është për qëllime bujqësore. Në Qarkun e Korçës, 77% e personave të ndikuar kanë pohuar se toka e tyre është e kultivuar tashmë, në Qarkun e Fierit, përqindja është 85%, ku të mbjellat më të zakonshme janë gruri (36%) dhe jonxha (38%). Në Qarkun e Beratit, 74% e PAP-ve të anketuar kultivojnë grurë dhe/ose jonxhë. 138 Përsa i përket sipërfaqes së zakonshme të parcelave ndërmjet personave të ndikuar nga Projekti, ajo ndryshon nga 1 hektar në 7.5 hektarë, me një mesatare prej 4 hektarë për PAP-ët e kampionuara per DeK. 2 hektarë për ata që janë ndikuar nga stacionet e kompresorëve dhe 2 hektarë për ata që janë ndikuar nga rrugët ndihmëse. Tabela 11 paraqet një shpërndarje të sipërfaqes së parcelave të raportuara nga PAP-ët për secilin element të Projektit. Sipërfaqja mesatare e parcelës së tokës Tabela 10: Sipërfaqja e Parcelës së Tokës PAP-ët e ndikuar nga DeK PAP-ët e ndikuar nga CS ha 123 (24%) 16 (8%) 41 (20%) ha 264 (51%) 98 (50%) 76 (37%) ha 99 (19%) 55 (28%) 50 (24%) (4%) 14 (7%) 16 (8%) (1%) 6 (3%) 5 (2%) 5 dhe më shumë (maksimumi 7.5 ha) 3 (1%) 4 (2%) 10 (5%) PAP-ët e ndikuar nga AR 139 Të mbjellat e kultivuara zakonisht nga PAP-ët e ndikuar nga DeK përfshijnë grurin (26%), jonxhën (23%) dhe pemët frutore (26%). Pothuajse 40% e PAP-ve treguan se ata përdorin produkte bujqësore për të përmbushur nevojat e tyre familjare dhe për të gjeneruar të ardhura. 140 Tabela 12 paraqet informacione për tre elementet e Projektit, shkallën që të anketuarit raportojnë se parcelat e tyre të ndikuara janë të kultivuara, ujitura dhe/ose kanë sisteme kullimi. Më shumë se 90% raportojnë se ata përdorin traktor për bujqësinë.

49 49 of Tabela 11: Praktikat e bujqësisë PAP-ët e ndikuar nga AR E gjithë ose pjesa më e madhe e parcelës Një pjesë e parcelës Asnjë pjesë e parcelës Ujitje 45 (22%) 54 (26%) 99 (48%) Kullim 131 (64%) 27 (13%) 40 (19%) Kultivuar 136 (66%) 52 (25%) 10 (5%) PAP-ët e ndikuar nga CS Ujitje 94 (48%) 73 (37%) 29 (15%) Kullim 170 (85%) 24 (12%) 1 (0.5%) Kultivuar 166 (84%) 22 (11%) 7 (4%) PAP-ët e ndikuar nga DeK Ujitje 198 (39%) 122(24%) 193 (37%) Kullim 384 (75%) 68 (13%) 61 (12%) Kultivuar 467 (91%) 37 (7%) 9 (2%) 141 Bagëtitë vazhdojnë të luajnë një rol të rëndësishëm në zhvillimin ekonomik të Shqipërisë. Ato ofrojnë produkte ushqimore bazë, si mish, qumësht, vezë dhe mjaltë. Ndërmjet qarqeve të ndikuara nga Projekti, Fieri ka prodhimin më të lartë të mishit, kryesisht të gjedhit dhe shpendëve. Korça është e njohur për mbarështimin e deleve, si edhe ka përqendrimin më të madh të zgjojeve. Edhe pse vetëm një përqindje e vogël e familjeve të ndikuara nga Projekti raportojnë se mbështeten te bagëtitë për më shumë se 50% të të ardhurave të tyre, 40% e të anketuarve të ndikuar nga DeK raportojnë se kanë pula dhe 12% kanë dhi. 4.5 Cenueshmëria 142 Grupet e cenueshme përcaktohen si ato grupe që, për shkak të gjinisë, etnisë, moshës, aftësisë së kufizuar fizike dhe mendore, vështirësive ekonomike, ose statusit social, mund të ndikohen negativisht nga aksesi dhe blerja e tokës sesa të tjerët, dhe që mund të kufizohen në aftësinë e tyre për t u ankuar apo të përfitojnë asistencë nga Projekti dhe përfitime të tjera që lidhen me zhvillimin. 143 Provat për të drejtat e tokës/përdorimit lidhen me cenueshmërinë, duke ngritur shqetësime për aftësinë e familjes për të kërkuar të drejtat për kompensim dhe/ose përfitime për zhvillimin. Më shumë se 50% e familjeve që kanë marrë pjesë në anketimin socio-ekonomik treguan se gjatë periudhës së anketimit ata nuk kishin dokumentacionin e duhur që verifikonte të drejtat e tyre mbi tokën për parcelën e ndikuar. TAP dhe kontraktorët e tij vazhdojnë të bëjnë përpjekje të mëdha për të punuar me këto PAP dhe me qeverinë shqiptare për të mbledhur dokumentacionin e duhur që qartëson të drejtat legjitime të pronësisë për këto parcela të ndikuara. 144 Megjithëse PAP-ët që identifikohen se i përkasin një grupi minoritar etnik, përfshirë ata që e konsiderojnë veten Romë, banojnë brenda një zonë të gjerë studimi të krijuar gjatë VNMS së TAP, nuk ka familje Rome që janë apo që do të ndikohen nga blerja dhe servituti i tokës. 145 Tabela 13 paraqet numrin dhe përqindjen e familjeve të ndikuara nga Projekti, që, bazuar në të dhënat e censusit, përputhen me kategoritë e mëposhtme të cenueshmërisë para-ekzistuese, dhe mund të jenë në rrezik të madh për t u ndikuar negativisht nga blerja dhe servituti i tokës nga TAP. Këto familje do të vlerësohen më tej për t u konsideruar si prioritet, si pjesë e programit të Asistencës për Jetesën dhe Mbështetjes Tranzitore (të cenueshme) (LATS) të përshkruar në Kapitullin 9, dhe kur është e nevojshme akomodimet në procesin CAI dhe SLA janë ofruar dhe do të vazhdojnë të ofrohen, shihni Seksionin 6.7.

50 50 of Tabela 12: Nivelet e Cenueshmërisë para-ekzistuese Kriteret e cenueshmërisë Numri dhe % Familje me të ardhura të ulëta (që raportojnë më pak se 15,000 LEK/muaj të ardhura familjare, dhe për familjet më të mëdha ndërmjet 15,000 dhe 40,000 LEK/muaj) jetesa e të cilave varet nga bujqësia Familje me një prind Të ve (familje me një anëtar) 65 vjeç ose më shumë Familje të ardhurat e të cilave varen te asistenca sociale Familje me një anëtar që ka një aftësi të kufizuar fizike dhe/ose mendore Familje ku pjesa më e madhe e anëtarëve të rritur janë të papunë Familje me akses të kufizuar në shërbimet dhe infrastrukturën bazë (p.sh. rrugë, shërbime shëndetësore, arsim) 531 familje (14%) 297 familje (8%) 137 familje (4%) 455 familje (12%) 400 familje (11%) 107 familje (3%) 74 familje (2%)

51 51 of 5 Ndikimet e Projektit 5.1 E Përgjithshme 146 Ky kapitull përmbledh të dhënat e mbledhura për të vlerësuar ndikimet e projektit, dhe më pas përmbledh natyrën dhe shkallën e ndikimeve në zonën e tokës dhe parcelave sipas elementëve të Projektit. 5.2 Detyrat Përgatitore Përmbledhje 147 Nën drejtimin e TSP Lindje, janë ndërmarrë katër detyra nga firmat e specializuara për të dokumentuar dhe përcaktuar sasinë e sipërfaqes së tokës që kërkohet për Projektin, ato përfshijnë: Detyra 1: Digjitalizimin e të gjitha të dhënave kadastrale në zonat e ndikuara kadastrale; Detyra 2: Digjitalizimin e kufijve të pasurisë ashtu si ato shfaqen në ortofoto; Detyra 3: Studim vlerësues; Detyra 4: Përditësim kadastral. Detyrat 1 dhe 3 janë përfunduar në kohën e dorëzimit të kësaj LRP-je. Detyra 4 është në vazhdim Detyrat 1 dhe 2: Digjitalizimi i të Dhënave Kadastrale dhe Kufijtë e Pasurisë 149 Digjitalizimi i të dhënave kadastrale dhe kufijve të pasurive për tokën që kërkohet për Projektin, duke përfshirë sa më poshtë: Skanimin e RIM-ve (Regjistri i Hartës Treguese) Skanimin e kufijve administrativë; Referimin gjeografik të RIM-ve; Identifikimin e të gjitha të dhënave ekzistuese kadastrale (pronari, fermeri, përdorimi i tokës, madhësia e parcelës, etj.); Digjitalizimin e kufijve të pasurisë nga ortofotot (jo kontroll në terren); Klasifikimin e të dhënave të digjitalizuara; Digjitalizim e dallimeve ndërmjet ortofotove dhe imazheve satelitore; Renditjen e dallimeve ndërmjet ortofotove dhe imazheve satelitore Detyra 3: Studim Vlerësues 150 Puna studimore vlerësuese u ndërmor nga firma konsultuese Shqiptare Abkons dhe filloi në vitin Ajo ka përfshirë sa më poshtë: Detyra 1 Identifikimi i Vlerave Ekzistuese të Zbatueshme: Identifikimi dhe kontakti me agjencitë e qeverisë shqiptare të përfshira në aktivitetet e blerjes së tokës dhe kërkimi i informacionit në lidhje me vlerat e kompensimit; Identifikimi i parimeve për kategorizimin e tokës; Identifikimi i vlerave kompensuese ekzistuese në zonën e gazsjellësit; Rishikim i këtyre vlerave përkundrejt kërkesave vendore/evropiane dhe të BERZH-it; Identifikimi i informacionit në lidhje me shkallët zyrtare të inflacionit dhe raporti Lekë/Euro në pesë vitet e fundit; Identifikimi i statistikave zyrtare në lidhje me çmimet e produkteve bujqësore; Detyra 2 Zhvillimi i vlerës zëvendësuese për asetet e ndikuara; Kategorizimi i tokës së ndikuar bujqësore duke përdorur kritere të tilla si arë/kullotë, e ujitur/thatë, lehtësisht e aksesueshme ose jo, etj...

52 52 of Kategorizimi i tokës së ndikuar jobujqësore duke përdorur kategori përkatëse të planifikimit hapësinor (urbane rezidenciale, jourbane rezidenciale, industriale, etj...) Kategorizimi gjeografik i tokës përkatëse për vlerësim; Përgatitja e një matrice duke ndërthurur kategoritë; Përllogaritja e vlerës aktuale për zëvendësim për secilën nënkategori; Kërkesë nga agjencitë përkatëse qeveritare të transaksioneve referencë për secilën nga nënkategoritë dhe çmimet përkatëse për metër katror, si dhe krijimi i një vlere tregu për secilën nga nënkategoritë e tokës; Vlerësim i kostove të transaksionit (kostoja e regjistrimit dhe çdo taksë, tarifë, të drejta dhe të drejta mundshme për subvencione që mund të humbasin si rrjedhojë e ndryshimit të përdorimit të tokës, etj...të cilat do të duhet të shtohen mbi vlerën e tokës); Vlerësim i vlerës kompensuese jo vetëm për blerjen e plotë, por gjithashtu për servitutin që vjen si pasojë e operacioneve të gazsjellësit; Propozim dhe përditësim i formulës duke marrë parasysh inflacionin e fundit dhe atë që pritet të vijë; Vlerat kompensuese u përditësuan në vitin 2014, dhe do të vazhdojnë të përditësohen çdo vit, sipas nevojës. 5.3 Identifikimi i Parcelës dhe Inventari i Aseteve Përmbledhje 151 Ekipet LEA janë krijuar nga TAP-i për të identifikuar dhe kompensuar të gjitha pasuritë që kanë potencial të ndikohen nga Projekti. Ekipet LEA punojnë në bashkëpunim me autoritetet vendore të komuniteteve të ndikuara. Duke filluar nga pranvera e vitit 2013, Ekipet LEA filluan të kryejnë studime të aseteve të ndikuara dhe personave të ndikuar sipas hapave të njëpasnjëshëm të mëposhtëm: Para-censusi: qëllimi ishte të konfirmohej, përmes ndërveprimit me autoritetet bashkiake, identifikimi i të gjitha parcelave të ndikuara duke u bazuar mbi një studim identifikues që ishte kryer nga TSP East duke përdorur të dhënat kadastrale, dhe kontrollimin e të dhënave të disponueshme në lidhje me pronësinë, kategorinë e përdorimit të tokës, vlerën kadastrale. Bazuar mbi këtë informacion të disponueshëm, u tentua që në këtë fazë të identifikoheshin pronarët dhe përdoruesit e tokës. Në një bashki të dhënë, para-censusi solli si rezultat një listë të parcelave të ndikuara, pronarëve të ndikuar dhe përdoruesve të tokës të ndikuar. Në fazën e para-censusit, bashkia u vizitua nga ekipi LEA, dhe u dha informacion për këshillat bashkiakë në lidhje me proceset që kanë të bëjnë me rilevimin dhe identifikimin, blerjen dhe kompensimin e tokës, si dhe për mekanizmin e ankesës. Censusi i ngastrave të ndikuara: Për censusin, anëtarët e ekipit LEA inspektuan edhe më shumë të gjitha ngastrat me potencial për t u ndikuar në praninë e pronarëve dhe përdoruesve të identifikuar të tokës (ose përfaqësuesve të tyre). Ngastra dhe pjesa e ndikuar u mat dhe përshkrua, duke përfshirë mbulesën e saj në kohën e inspektimit (të mbjella një vjeçare dhe shumëvjeçare), dhe u mblodh i gjithë informacioni i nevojshëm për vlerësim. Detajet e mëposhtme u mblodhën për të gjitha ngastrat e mundshme për t u ndikuar: Të mbjellat njëvjeçare; pemët/bimët shumëvjeçare; zona e kullotës; Çdo zhvillim apo shtim (gardhe, ndërtesa, ujitje/kullim, burimet ujore, etj.) Nëse vihen re struktura në parcelë, detajet e madhësisë, moshës, llojit, materialeve ndërtimore, etj.; Potenciali për tokën jetime (vlerësim i formës së parcelës përkundrejt gjurmës së Projektit); Çdo strukturë rezidenciale që mund të jetë brenda Korridorit të Ndërtimit dhe/ose Zonës së Kufizimit B, 40 metra e gjerë, e cila mund të justifikojë një korrigjim të vogël të gjurmës së gazsjellësit në atë nivel.

53 53 of 152 Sapo të dhënat e mësipërme u mblodhën për parcelën e ndikuar, u përgatit një dokument parcele që përmbledh asetet e inventarizuara në vend dhe u dorëzua menjëherë te pronari i tokës dhe/ose përdoruesi i tokës për firmë Banka e të dhënave 153 Është hartuar një bankë të dhënash dhe është bërë operacionale për të marrë dhe regjistruar rezultatet e të gjithë punës që është bërë për hedhjen në hartë dhe rilevim, për të përllogaritur ofertat individuale të kompensimit. Përfshin një dokument për çdo ngastër të ndikuar, asetet përkatëse, duke i dhënë secilës ngastër një numër regjistrimi, i cili lidhet me dosjet e familjeve. 5.4 Elementet e Projektit Mjedise të Përhershme Stacionet e Kompresorëve dhe Matjes 154 Siç edhe tregohet në kapitullin për Përshkrimin e projektit, pjesa Shqiptare e Projektit TAP kërkon ndërtimin e stacioneve të kompresorëve, një në Bilisht dhe një tjetër në Fier. Toka e nevojshme për të ndërtuar dhe operuar këto mjedise do të blihet në mënyrë të përhershme nga TAP-i Stacionet e Valvulave të Bllokimit 155 Një stacion i një valvule bllokimi kërkon nga metra katro tokë. Vendndodhja e stacionit është një zonë e rrethuar përherë me kangjella ku është i mundur vetëm aksesi i autorizuar. Zona e zënë nga një stacion për valvulat e bllokimit zakonisht mbivendoset plotësisht me korridorin e ndërtimit të gazsjellësit. TAP-i do të përfshijë 16 stacione valvulash bllokimi (BVS) për këtë pjesë të Projektit. 156 Sipërfaqja e përllogaritur e tokës që kërkohet në mënyrë të përhershme për të gjitha stacionet e kompresorëve dhe valvulave bllokuese është 75 hektarë Mjediset e Përkohshme Sheshet e Tubacioneve + Kantierët e Ndërtimit 157 Mjediset e përkohshme përshijnë dhjetë (10) zonat që të shërbejnë si sheshe për ruajtjen e tubave dhe shtatë (7) kantierë ndërtimi. Këto zona zakonisht do të nevojiten për kohëzgjatjen e ndërtimit, p.sh. dy vjet. Toka që kërkohet për mjediset e përkohshme nuk do të blihet, por do të merret me qira nga pronarët aktualë Korridori i Ndërtimit 158 Siç edhe paraqitet në Kapitullin 2, gjerësia e zakonshme e Korridorit të Ndërtimit është 38 metra. Ndërsa vetë ndërtimi në një zonë të caktuar nuk duhet të zgjasë më shumë se pak muaj, ndikimet brenda Korridorit të Ndërtimit zakonisht do të zgjasin më shumë deri sa nevojat për kthimin në gjendjen fillestare për t u ndërmarrë pas ndërtimit të jenë plotësuar. Supozohet se Korridori i Ndërtimit zakonisht do të duhet të qëndrojë në kontrollin e Projektit për dy vjet. Në përputhje me praktikën e zakonshme për Projekte të ngjashme gazsjellësi, kompensimi që lidhet me Korridorin e Ndërtimit do të përllogaritet duke u bazuar mbi Korridorin e Ndërtimit 38 m që mbetet në kontrollin e Projektit për dy vjet. Korridori i Ndërtimit nuk do të blihet nga pronarët aktualë, por do të merret me qira nga TAP-i për kohëzgjatjen e ndërtimit dhe rikthimin në gjendjen fillestare. 159 Në total 1,131 hektarë tokë do të kërkohen për mjediset e përkohshme dhe korridorin e ndërtimit.

54 54 of Zonat e kufizimit gjatë operacioneve 160 Në lidhje me kufizimet afatgjata përreth gazsjellësit, gjatë operacioneve do të zbatohen standardet e mëposhtme. Tabela 13: Zonat e kufizuara Zona Zona A: 8 metra brez që ka në qendër tubacionin (4 metra nga qendra në secilën anë) Zona B: 40 metra brez që ka në qendër tubacionin (20 metra nga qendra në secilën anë) Zona C: 400 metra brez që ka në qendër tubacionin (200 metra nga qendra në secilën anë) Lloji i kufizimit Nuk ka ndërtesa të asnjë lloji, nuk ka plugim të thellë, nuk ka pemë me rrënjë të thella Nuk ka ndërtesa rezidenciale Për zhvillimin e Planeve Urbane (të reja apo modifikime të ekzistuesve), në Zonën C, duhet të merren parasysh të gjitha standardet e sigurisë së Sistemit të Gazit Natyror me Presion të Lartë që mund të kufizojnë numrin e ndërtesave në zonën e sigurisë. 5.5 Ndikimet në Tokë që Lidhen me Rrugët Ndihmëse 161 Nuk do të ketë asnjë zhvendosje fizike që vjen si rrjedhojë e ndonjë aspekti të Projektit, duke përfshirë ndërtimin dhe përmirësimin e rrugëve ndihmëse dhe urave. Gjurma e rrugëve ndihmëse është krijuar e tillë që të zvogëlojë zhvendosjen ekonomike, dhe nga 54 urat që kërkohen për Projektin, vetëm dy janë krejtësisht të reja, dhe një prej tyre do të zëvendësojë një urë ekzistuese që do të prishet. 162 Në shumicën e rasteve, rrugët ndihmëse ekzistojnë, kështu që do të kërkohet pak tokë shtesë, duke bërë që marrja e përhershme e tokës të jetë minimale. Toka do të kërkohet gjithashtu në mënyrë të përkohshme për të lehtësuar ndërtimin e rrugëve dhe urave. Kjo tokë do të rehabilitohet dhe do t i kthehet sërish pronarit pasi ndërtimi të ketë përfunduar. Nuk do të ketë kufizime afatgjata për përdorimin e tokës në lidhje me këto elemente të Projektit. 163 Mund të ketë raste, me kërkesën e autoriteteve vendore ose qeverisë qendrore, që TAP-i të kthejë tokën publike/të NJQV-ve pa e kthyer atë më parë në gjendjen e saj fillestare, si në rastin e rrugëve ndihmëse dhe urave. 164 Bazuar në të dhënat që janë aktualisht të disponueshme, disa agrobiznese do të ndikohen nga ndërtimi i Projektit Përcaktimi i Sasive të Ndikimeve në Tokë 165 Një sipërfaqe totale toke prej 48,819 m 2 (afërsisht 5 ha) do të merret përgjithmonë për ndërtimin dhe përmirësimin e rrugëve ndihmëse, dhe 1,829,564 m 2 (183 ha) do të merret me qira në mënyrë të përkohshme gjatë ndërtimit. 166 Marrja e aksesit në tokën që kërkohet për ndërtimin e urave, të cilat priten të jenë minimale dhe kryesisht që ndikojnë tokën në pronësi të shtetit, është përgjegjësi e kontraktorit. Kontraktorët janë të detyruar, si pjesë e kontratës së tyre, që të ndjekin politikat dhe procedurat e përcaktuara nga TAP-i për aksesin dhe blerjen e tokës, siç përshkruhet në këtë dokument. TAP-i do të monitorojë përputhshmërinë e kontraktorit për të siguruar që kjo të zbatohet.

55 55 of 167 Sipërfaqja e tokës që kërkohet për rrugët ndihmëse përbëhet nga 1157 parcela toke. Pothuajse 40 % e parcelave (425) janë në pronësi private, ku pjesa tjetër e mbetur është në pronësi qoftë të Shtetit ose Njësisë së Qeverisjes Vendore. 168 Tabela 15 ofron një ndarje të numrit të parcelave të tokës që do të ndikohen nga ndërtimi i rrugëve ndihmëse, sipas bashkisë dhe pronësisë së tokës. Tabela14: Përmbledhje e parcelave të tokës së ndikuar nga Projekti (Rrugët Ndihmëse) Bashkia/Komuna Lloji i tokës Numri i parcelave Toka private 54 Publike 59 Skrapar Komuna Vëndreshë Toka të NJQVsë 20 Totali 130 Skrapar Komuna Qendër Skrapar Komuna Potom Korçë Komuna Vithkuq Devoll Komuna Qendër Bilisht Fier Komuna Topojë Toka private 90 Publike 131 Toka të NJQVsë 25 Totali 246 Toka private 113 Publike 214 Toka të NJQVsë - Totali 327 Toka private 71 Publike 125 Toka të NJQVsë 1 Totali 197 Toka private 60 Publike 20 Toka të NJQVsë Totali 80 Toka private 36 Publike 133 Toka të NJQVsë 8 Totali 177 Totali parcelat e tokës në pronësi private të ndikuara nga rrugët ndihmëse janë në pronësi dhe/ose përdoren nga 332 familje, me një popullsi prej afërsisht persona. Njëzetë për qind e pronarëve/përdoruesve kanë më shumë se një parcelë toke që do të ndikohet, megjithatë në shumicën e rasteve kërkohet vetëm një pjesë e parcelës së tokës. Tabela 16 ilustron shkallën e ndikimit në secilën parcelë toke në pronë private që ndikohet nga rrugët ndihmëse.

56 56 of Tabela 15: Ndikimet në parcelat e tokës private Rrugët Ndihmëse Shkalla e ndikimit në parcelë Numri i parcelave të ndikuara 0-10% % % % % % % % % % 3 100% 2 Parcelat totale të ndikuara Ndikimet e Tokës që Lidhen me Stacionet e Kompresorëve 170 Do të ndërtohen dy stacione kompresorësh, siç përshkruhet në Tabelën 2: Përshkrim i Projektit. Toka do të blihet nga TAP-i në mënyrë të përhershme dhe do të ndikojë 365 parcela toke në pronësi private, që ndikojnë 278 pronarë dhe/ose përdorues dhe një popullsi të përafërt prej personash. Në më shumë se gjysmën e rasteve, do të blihet e gjithë parcela e tokës. Tabela16: Ndikimet në tokë Stacionet e kompresorëve Përqindja e parcelës së ndikuar Numri i parcelave 0-10% % % % % % % % % % % 192 Numri total i parcelave Ndikimet e Tokës që Lidhen me DeK 171 Më shumë se parcela toke, që ndikojnë afërsisht pronarë/përdorues toke, do të merren me qira përkohësisht nga pronarët e tokës për të mundësuar ndërtimin e gazsjellësit. Sipërfaqja totale e ndikuar është 11,314,291 m 2 ose 1,131 ha. Tabela 13 jep një ndarje të sasisë së tokës së lëshuar me qira e vlerësuar si bujqësore, truall, kullotë dhe tokë në pronësi të shtetit apo NJQV-së.

57 57 of 172 Kufizimet e servitutit do të zbatohen për 1,163,000 m 2 ose 163 ha tokë. 5.8 Ndikimet në të Mbjella & Struktura 173 Shumica e tokës bujqësore që do të ndikohet nga projekti është duke u kultivuar në mënyrë aktive, kryesisht me të mbjella njëvjeçare (grurë, misër, jonxhë dhe foragjere). Nuk ka të mbjella shumëvjeçare në tokën që është duke u blerë në mënyrë të përhershme për stacionet e kompresorit ose valvulave bllokuese. Megjithatë gazsjellësi DeK do të ndikojë afërsisht 400 pronarë tokash dhe/ose përdorues që kultivojnë të mbjella shumëvjeçare, nga të cilat më e zakonshmja është molla, ulliri, qershia dhe kumbulla. 174 Janë 26 persona të ndikuar nga Projekti me struktura të palëvizshme që lidhen me bujqësinë (d.m.th. sera me ngrohje) të cilët do të ndikohen nga DeK. 5.9 Ndikimet në Peshkim & Turizëm në Zonën Bregdetare 175 Nuk ka zona për ndalimin e anijeve ose komunitete bregdetare të ndikuara drejtpërdrejt në zonën tokës së bregdetit shqiptar. Peshkimi në shkallë të vogël dhe artizanal kryhet përgjatë bregdetit afër grykës së Lumit Seman nga një numër i kufizuar banorësh, të cilët kanë varka të vogla dhe jetojnë në vendbanimet afër zonës bregdetit (afërsisht 25 familje) 4. Peshkimi nuk është zanati i tyre kryesor, por më shumë një aktivitet plotësues për jetesën. Së fundmi, stafi i TAP-it për angazhimin e grupeve të interesit ka vendosur kontakte me një shoqatë vendore për gjueti, të cilët kanë anëtarë që peshkojnë në zonë. 176 Brenda Drejtorisë së Peshkimit dhe Shërbimeve Ujore, e cila është pjesë e Ministrisë së Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave (MBZHRAU), është një inspektorat i cili është krijuar në vitin 2015 dhe që është përgjegjës për monitorimin e peshkimit. Inspektorati raporton se janë vetëm katër persona me licenca peshkimi të vlefshme për vitin Kjo licencë u mundëson atyre të peshkojnë nëpër ujërat bregdetarë në Qarkun e Fierit. Këto varka të mëdha për peshkim zakonisht udhëtojnë nga 6 deri në 65 km larg bregdetit për të peshkuar. Aktivitetet e TAP-it për gërryerje dhe vendosjen e gazsjellësit do të jenë të përkohshme dhe afatshkurtra në natyrë, dhe kufizimet për peshkim në det do të zbatohen vetëm në zonën e sigurisë përreth anijes për vendosjen e tubave. Duke punuar me Inspektorin e Ministrisë për peshkimin, TAP-i do të mbajë të informuar pronarët e anijeve të regjistruara të peshkimit që janë në atë vend në lidhje me zonën e sigurisë dhe afatet për shtrimin e tubave në det. Masat zbutëse në VNMS-në e TAP-it (2013) përfshijnë një ftesë për një përfaqësues nga komuniteti vendor për peshkim për t iu bashkuar anijes për shtrimin e tubave dhe për të vepruar si një lidhje ndërmjet TAP-it dhe peshkatarëve vendas për të lehtësuar komunikimin dhe bashkëpunimin. 177 Ndërtimi afër bregut në zonën shqiptare pritet të përfundojë brenda 2-3 muajve dhe do të fillojë në vitin Krijimi i një zone përjashtimi prej 2 kilometrash nga bregdeti gjatë kësaj periudhe do të sjellë një ndërprerje afatshkurtër në strukturën e peshkimit artizanal. 178 Në lidhje me ndikimet në fondin e peshkimit, dhe ndaj faunës bentike me të cilën ata mund të ushqehen (komuniteti i organizmave që jetojnë në ose afër shtratit të detit), VNMS (2013) ka përcaktuar se turbullimet e projektit do të jenë të vogla, të kthyeshme dhe në shumicën e rasteve afatshkurtra Aktivitetet e TAP-it në bregdet dhe në det nuk priten që të kenë një ndikim të konsiderueshëm mbi strategjinë e përgjithshme të jetesës së banorëve vendas, të cilët peshkojnë në ose afër bregdetit; megjithatë kjo situatë do të monitorohet nga afër nga LEA, dhe çdo pretendim legjitim në lidhje me 4 VNMS 2013 Seksioni 6, faqja 86 5 VNMS 2013 Seksioni 8, faqja 59

58 58 of ndikime në jetesë do të trajtohet rast pas rastit përmes Programit të Asistencës për Jetesë dhe Mbështetjes Tranzitore i përshkruar me më shumë detaje në Kapitullin Aksesi i tokës në bregdet nuk do të ketë ndonjë ndikim të drejtpërdrejtë te ndonjë operator turistik; turizmi në afërsi të zonës së projektit është aktualisht i një shkalle të vogël dhe përfshin afërsisht tetë karavanë, pesë shtëpi pushimi dhe një kafene, të gjitha brenda 200 metrave nga zona e bregdetit dhe që funksionojnë në bazë të stinës. Ndikimet e mundshme jo të drejtpërdrejta gjatë periudhës së ndikimit do të zbuten duke shmangur ndërtimin gjatë pikut të sezonit turistik, në përputhje me masat zbutëse të VNMS-së (2013) 6. Në rast se kjo nuk është e mundshme, LEA do të koordinohet me ekipin ESMS për të vlerësuar natyrën dhe shkallën e ndikimeve nëse ka ndonjë, dhe se si mund të trajtohen ato në mënyrën më të mirë Ndikimet e Përgjithshme të Projektit në Tokë 181 Një përmbledhje e parcelave të tokës të ndikuara nga të gjithë elementët e Projektit jepet në Tabelën 18. Stacionet e kompresorëve dhe valvulave bllokuese do të kërkojnë marrjen e një totali prej 372 parcela toke. Më shumë se parcela toke do të kërkohen në mënyrë të përkohshme për ndërtimin e gazsjellësit (kjo përfshin edhe ridrejtimet). Shumë nga këto parcela kanë disa pjesë që do të jenë subjekt i masave afatgjata qiramarrëse përgjatë funksionimit të gazsjellësit. Gjatë ndërtimit të gazsjellësit, 242 parcela toke do të kërkohen përkohësisht për kampet e punës dhe zonat për vendosjen e tubave, dhe siç edhe është treguar më parë, në total parcela toke do të ndikohen nga ndërtimi i rrugëve ndihmëse, një pjesë e të cilave do të blihen në mënyrë të përhershme. 182 Projekti do të ndikojë afërsisht familje, ose afërsisht persona. Njerëzit të cilët përdorin por nuk kanë në pronësi parcelat e ndikuara të tokës përfaqësojnë afërsisht 15 % të popullsisë së ndikuar. Tabela17: Parcelat e ndikuara nga Projekti sipas Elementit të Projektit Parcelat e ndikuara: CDP 2: Stacion: CS002 Stacion Kompresori (Bilisht) 188 CDP 2: Stacion: CS003 Stacion Kompresori (Fier) 168 Stacione të Valvulave të Bllokimit 16 Parcelat totale të ndikuara përgjithmonë 372 Parcelat totale CDP 2: AGI e përkohshme: 7 Kantiere ndërtimi + 10 Sheshe magazinimi të tubave Sheshe magazinimi të tubave 151 Kantiere ndërtimi 91 Parcelat totale të ndikuara përkohësisht 242 CDP 2: Seksioni 4A Segmenti i Tubacionit nga kufiri grek në Vithkuq + 1 Stacion i Valvulave të Bllokimit CDP 2: Seksioni 5 Segmenti i Tubacionit nga Vithkuqi në Poliçan + 4 Stacione të Valvulave të Bllokimit CDP 2: Seksioni 4B Segmenti i Tubacionit nga Poliçani në Zonën e bregdetit + 4 Stacione të Valvulave të Bllokimit Numri total i parcelave nga rigjurmimi i tubacionit VNMS 2013 Seksioni 8, faqja 91

59 59 of Numri total i parcelave të ndikuara nga Tubacioni DeK 6543 Numri total i parcelave të ndikuara nga Rrugët Ndihmëse & Urat 1157 Numri total i parcelave të ndikuara nga projekti Tabela 19 përcakton sipërfaqen totale të tokës si në metra katror dhe në hektarë, dhe jep një ndarje të llojeve të ndryshme të tokës që do të ndikohen si përkohësisht, ashtu edhe në mënyrë të përhershme për elementët e ndryshëm të Projektit. Tabela 18: Përmbledhje e ndikimeve në tokë Lloji i ndikimit Tokë bujqësore Truall Kullotë Tokë publike/shtetërore Sipërfaqja totale Toka e dhënë me qira Korridori i ndërtimit (përfshirë zonën e ndërtimit të rrugës ndihmëse) Kantiere + Sheshe magazinimi të tubave 6,381,095 m 2 (638 ha) 3,940 m 2 (.4 ha) 9,840 m 2 (1 ha) 4,919,416 m 2 (492 ha) 11,314,291 m 2 (1,131 ha) Toka e marrë përkohësisht Rrugë Ndihmëse Kompresor + BVS 575,440 m 2 (58 ha) ,940 m 2 (17 ha) 748,380 m 2 (75 ha) Kufizime të servitutit Sipërfaqja totale e tokës 1,632,000 m 2 (163 ha)

60 60 of 6 Angazhimi i Palëve të Interesit 6.1 Vështrim i përgjithshëm 184 Ky seksion paraqet rregulloret kombëtare dhe ndërkombëtare që drejtojnë qasjen për angazhimin e palëve të interesit me Projektin në Shqipëri. Ai identifikon grupet kyçe të palëve të interesit dhe përshkruan metodat e përdorura për t u konsultuar me ta nëpërmjet procesit të blerjes dhe servitutit të tokës. Gjithashtu, ai përshkruan strategjinë e angazhimit që ecën përpara në fazën e Projektit të ndërtimit. 6.2 Kuadri ligjor dhe rregullator 185 TAP AG është angazhuar për të aplikuar Kërkesat e Performancës së BERZH për të menaxhuar ndikimet sociale dhe mjedisore të Projektit. Përveç PR5, Kërkesa e Performancës 10 (Bërja publike e Informacionit dhe Angazhimi i Palëve të Interesit) ka një rëndësi të veçantë në procesin e angazhimit. 186 PR 10 e BERZH kërkon identifikimin e palëve kyçe të interesit dhe bërjen publike të informacionit të Projektit në kohë dhe në mënyrë të kuptueshme. PR thekson rëndësinë e garantimit se informacioni është i aksesueshëm për këdo, përfshirë segmentet e popullsisë që mund të konsiderohen të cenueshme ose të marxhinalizuar. Ajo nxit propozuesit e Projektit për të përdorur metoda angazhimi që janë të përshtatshme në aspektin kulturor, dhe pa manipulime, ndërhyrje, detyrim dhe kanosje. 187 Shqipëria ka miratuar një sërë rregulloresh që lidhen me aksesin në informacion dhe pjesëmarrjen e komunitetit në vendimmarrje. Niveli dhe lloji i pjesëmarrjes nuk është përcaktuar qartë në legjislacion, por sugjeron që anëtarët e komuniteteve vendore duhet të punojnë në partneritet me autoritetet vendore për të arritur rezultate shumë të mira në vendimmarrjen dhe zhvillimin e politikës. 188 Marrëveshja me Qeverinë Pritëse (HGA) e miratuar me qeverinë shqiptare në vitin 2013 thekson rëndësinë e arritjes së angazhimit direkt me PAP-ët (pronarët dhe/ose përdoruesit) sesa shpronësimin. Synimi i TAP-it është të arrijë marrëveshje negocimi me PAP-ët në shkallën e mundshme. 6.3 Strategjia e Përbashkët për Angazhimin e Palëve të Interesit 189 TAP i përkufizon palët e interesit si individë, grupe komuniteti dhe njësi qeveritare, që janë ndikuar apo kanë gjasa të ndikohen drejtpërdrejt ose jodrejtpëdrejt nga Projekti. Kompania nënkupton se angazhimi me palët e saj të interesit gjatë fazës së parandërtimit do të vendosë bashkëpunimin me komunitetin, qeverinë dhe marrëdhënie të tjera për pjesën e mbetur të periudhës operacionale të Projektit. 190 Për pasojë, Zyrat e Vendit të TAP janë angazhuar për të siguruar se aktivitetet transparente dhe gjithëpërfshirëse të angazhimit të palëve të interesit janë në përputhje me strategjinë e përbashkët. Zyrat e Vendit priten të kryejnë monitorim dhe vlerësim të rregullt të zbatimit të strategjisë nëpërmjet Planeve të Angazhimit të Palëve të Interesit (SEP). Angazhimi i palëve të interesit të TAP pritet të jetë pjesëmarrës dhe këshillues, ku do të identifikohen sistematikisht palët e interesit dhe interesat e tyre. 191 Në Shqipëri, Planet e Angazhimit të Palëve të Interesit janë hartuar për secilën fazë të punës lidhur me lejimin e Projektit dhe procesin e blerjes dhe servitutit të tokës. Kjo përfshin punën në terren që lidhet me: Digjitalizimin e kufijve të pronës dhe të të dhënave të kadastrave ekzistuese; Studimin e vlerës së kompensimit; Censusin, verifikimin e aseteve dhe anketimin kampion socio-ekonomik; Bërjen publike të vlerave të kompensimit.

61 61 of 6.4 Identifikimi i Palëve të Interesit 192 Janë identifikuar pesë kategori kryesore të palëve të interesit Popullata e ndikuar drejtpërdrejt 193 Këtu përfshihen të gjithë pronarët dhe përdoruesit e tokave të pothuajse 8500 parcelave toke (nga të cilat rreth 5000 janë private) që do të ndikohen nga ndërtimi dhe funksionimi i gazsjellësit dhe infrastrukturës së tij përkatëse. Personat e cenueshëm brenda popullatës së ndikuar nga Projekti. 194 Brenda popullatës së ndikuar drejtpërdrejt ka grupe që përballen me sfida të veçanta. Kjo përfshin njerëzit që i përkasin grupeve minoritare etnike (p.sh. Romë), personat me aftësi të kufizuara fizike dhe/ose mendore, të moshuarit e dobët fizikisht me sëmundje kronike, femrat/familjet me prind të vetëm dhe ata që mund të konsiderohen si të privuar materialisht dhe/ose të përjashtuar në aspektin social. Një përshkrim më i hollësishëm i cenueshmërisë në kontekstin shqiptar jepet në Kapitullin Personat potencialisht të ndikuar jodrejtpërdrejt përfshijnë një numër të vogël operatorësh peshkimi dhe turistikë në zonën e daljes në det Njësitë kombëtare, të qarkut, bashkiake dhe të qeverisjes vendore 196 Palët e interesit kyçe qeveritare përfshijnë Ministrinë e Energjisë dhe Industrisë; Ministrinë e Transportit dhe Infrastrukturës; Ministrinë e Zhvillimit Urban dhe Turizmit; Ministrinë e Zhvillimit Ekonomik, Tregtisë dhe Sipërmarrjes; Ministrinë e Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave; Ministrinë e Mjedisit; Ministrinë e Financave dhe Ministrinë e Drejtësisë. 197 Tre qarqet e ndikuara nga Projekti TAP Berati, Fieri dhe Korça, brenda të cilëve ndodhen dhjetë (10) bashki dhe njëzetegjashtë (26) njësi administrative të ndikuara nga Projekti, ose Njësi të Qeverisjes Vendores (NJQV) që do të ndikohen. 198 Agjenci të tjera kombëtare të rëndësishme për procesin e blerjes dhe servitutit të tokës përfshijnë: Zyrat e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme (ZRPP) Komisionin Ndërinstitucional për TAP Agjencinë Kombëtare të Planifikimit të Territorit Agjencinë Kombëtare të Turizmit Agjencinë Kombëtare për Kthimin dhe Kompensimin e Pronave Agjencinë Kombëtare të Bregdetit 199 Autoritete në nivel rajonale dhe prefekture që kanë lidhje me Projektin përfshijnë: Zyrën Vendore të Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme Agjencinë Rajonale të Mjedisit Drejtorinë Rajonale të Bujqësisë Drejtorinë Rajonale të Pyjeve Bordet e Ujitjes dhe Kullimit Agjencinë Rurale të Zhvillimit të Bujqësisë Agjencinë e Zhvillimit të Zonave Malore Agjencinë Rajonale të Kthimit dhe Kompensimit të Pronave 6.5 Metodat e Angazhimit 200 TAP përdor një sërë metodash për t u angazhuar me palët e tij të interesit dhe për të shpërndarë informacione për Projektin. Këto metoda përfshijnë:

62 62 of Zyrat e Projektit me bazë në komunitet; Proceset Shtëpi të Hapura + Afishim Publik, në veçanti në lidhje me verifikimin dhe përditësimin e të dhënave kadastrale; Takime individuale dhe në grupe të vogla; Takime me komunitetin; Broshura, banderola dhe postera dhe Udhëzues për Blerjen dhe Kompensimin e Tokës (GLAC), shihni faqen e internetit të TAP; Deklarata për shtyp; Faqen e internetit të TAP; dhe median sociale (p.sh. SMS, blogje) Zyrat e Projektit me bazë në komunitete 201 Aktualisht ka tre zyra të TAP me bazë në komunitet, një në secilin nga tre qarqet e ndikuara, me plane për të hapur një të katërt në qytetin e Beratit në vitin Një Oficer i Përfaqësimit në Komunitet (CLO) punëson punonjës për secilën nga zyrat dhe përgjegjësitë e tyre përfshijnë: Veprimin si pikë lidhje ndërmjet komunitetit/palëve të interesit dhe Projektit. Ofrimin e informacionit për palët e interesit mbi Blerjen dhe Servitutin e Tokës (LEA) dhe procedura të tjera të TAP, përfshirë mënyrën se si të kenë akses në mekanizmin e ankesave. Kryerjen e aktivitete vendore për informimin publik nëpërmjet ndërveprimit me komunitetin e synuar. Ofrimin e informacionit për Zyrën e Vendit të TAP mbi probleme të mundshme dhe rreziqe sociale brenda komuniteteve të ndikuara nga Projekti dhe ndërmjet palëve kyçe të interesit. Kërkimin e informacionit mbi nevojat e komunitetit për të ndihmuar TAP në identifikimin e nismave për investime të mundshme në komunitet. Ofrimin e asistencës për ekipin LEA lidhur me procesin e sigurimit të aksesit në tokë (SLA). Harmonizimi me dhe monitorimi i aktiviteteve të angazhimit të palëve të interesit të kryera nga kontraktorë/nënkontraktorë të ndryshëm. 202 Gjithashtu ekzistojnë pesë Zyra Regjistrimi të Pasurive të Paluajtshme (ZRPP) që ndodhen në Devoll, Skrapar, Fier, Korçë, Berat, Lushnje me punonjës profesionistë shtesë të mbështetur nga TAP për të ndihmuar PAP-ët me përpilimin dhe verifikimin e dokumentacionit të pronës dhe regjistrimin e tokës, dhe për zhvendosjen publike të informacionit kadastral dhe hartën e gjurmës së Projektit Afishimi publik 203 Si pjesë e përditësimit të të dhënave kadastrale, rreth 50 procese të afishimit publik janë organizuar gjatë periudhës në 10 zyra të afishimit publik pranë zonave të rrugëve ndihmëse dhe në 31 zyra ZRPP gjatë gjithë gjurmës së gazsjellësit Materialet e printuara 204 Një sërë broshurash, posterash dhe fletëpalosjesh, përfshirë Udhëzuesin për Blerjen dhe Kompensimin e Tokës (GLAC) janë hartuar dhe shpërndarë për secilin PAP dhe për palët e tjera të interesit. I gjithë materiali i printuar gjendet në zyrat e TAP si në gjuhën shqipe edhe në atë angleze. Ato renditen më poshtë: Udhëzues për Blerjen dhe Kompensimin e Tokës, 8000 kopje nga të cilat janë shpërndarë dhe një kopje është publikuar në faqen e internetit të TAP Poster Njoftimi për fillimin e C&AI & afati përfundimtar Poster Njoftimi për verifikimin e pronës Poster Njoftimi për publikimin e vlerave të kompensimit (për versionin draft dhe atë përfundimtar) Poster Njoftimi për fillimin e punëve për ndërtimin e AR Fletëpalosje e ankesës e shpërndarë në secilin PAP.

63 63 of Media 205 Fushatat mediatike ishin planifikuar dhe u ndërmorën për të informuar palët e interesit për secilën fazë të Projektit, përfshirë përditësimin e të dhënave kadastrave, censusin dhe inventarin e aseteve dhe anketimin socio-ekonomik, dhe përpara procesit të Sigurimit të Aksesit në Tokë. 206 U organizua një fushatë e veçantë mediatike për të informuar PAP-ët për takimet me komunitetin që lidhen me procesin e publikimit të vlerave të kompensimit. Kjo përfshiu njoftime në shtatë gazeta dhe revista kombëtare, dy stacione radiofonike, dy rrjete televizive, si edhe njoftime në faqen e internetit të TAP dhe ZRPP-së Planet e Angazhimit të Palëve të Interesit 207 Në secilën fazë të Projektit u përgatitën Planet e Angazhimit të Palëve të Interesit për të orientuar aktivitetet e angazhimit. Një kalendar që tregon pikat e ndryshme në të cilat u planifikuan dhe u ndërmorën aktivitete për angazhimin ilustrohet në Figurën 15. Figura 7: Kalendari i Aktiviteteve për Angazhimin e Palëve të Interesit Procesi i angazhimit për Rrugët Ndihmëse: Përgatitja dhe Prezantimi i VNMS; Paracensusi; SE për C&AI dhe SSES; SE për afishimin publik; SE për SLA; Procesi i angazhimit për Gazsjellësin: SE për Kadastrën Ligjore; SE për C&AI, SSES & PPC; SE për SLA; SE për afishimin publik] 6.6 Fazat e Angazhimit & Çështjet e ngritura Angazhimi për Rrugët Ndihmëse 208 Angazhimi me personat e ndikuar nga ndërtimi dhe përmirësimi i rrugëve ndihmëse u ndërmor në faza dhe përfshiu takime me anëtarët e ndikuar të komunitetit dhe autoritetet vendore në secilën prej NJQV-ve.

64 64 of 209 Gjatë periudhës gusht-shtator 2013 u krye një paracensus për të mbledhur të dhëna për pronësinë aktuale dhe përdorimin e tokës brenda një sipërfaqeje prej 100m përgjatë korridorit të gazsjellësit për qëllime të planifikimit të projektit. Palët e interesit nga 31 komuna dhe bashki, përfshirë Kryetarin e komunës u kontaktuan dhe një letër nga Drejtori i Projektit të TAP u shpërnda gjatë vizitës së parë në zona, e cila shpjegonte qëllimin e paracensusit dhe i kërkonte mbështetjen e kryetarëve të komunave në detyrë dhe mbështetje nga agronomi i NJQV-së dhe kryeplaku. 210 Aktivitetet e angazhimit përpara censusit dhe inventarit të aseteve për Rrugët Ndihmëse përfshinë 15 takime ku u ftuan të merrnin pjesë PAP nga qytetit i Çorovodës dhe 21 fshatra.

65 65 of Bërja publike e vlerave të kompensimit 211 Midis periudhës maj dhe korrik 2014, TAP kreu 3 takime të nivelit të lartë duke përfshirë 30 përfaqësues nga autoritetet kombëtare (Ministria e Energjisë dhe Industrisë, Ministria e Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave, Ministria e Mjedisit) për të prezantuar dhe për të mbledhur komente për vlerat e kompensimit. Këto takime u ndoqën nga njëzetenjë takime me autoritetet vendore (Autoritetet në nivel rajonal dhe prefekture në Korçë, Berat dhe Fier) dhe PAP, duke përfshirë rreth 400 pjesëmarrës. 212 Në 106 fshatra të ndikuar përgjatë korridorit të gazsjellësit u vendosën dy postera dhe dy sete tabelash që paraqisnin vlerat e kompensimit, ku u nxitën edhe feedbacku dhe komentet me shkrim. 150 palë interesi në total paraqitën komente për vlerat, 70% e të cilëve ishin pro vlerave të publikuara. 213 Pas marrjes parasysh të opinioneve dhe komenteve të autoriteteve kombëtare, rajonale dhe vendore dhe PAP-ve, u bënë disa përshtatje të vogla në vlera. Vlerat përfundimtare u prezantuan më pas në komunitetet e ndikuara nëpërmjet posterave në secilin prej fshatrave si edhe në GLAC Aktivitetet e Angazhimit për Gazsjellësin 214 Përsa i përket gazsjellësit, dhe po njësoj si me qasjen e angazhimit me elemente të tjera të Projektit, u vendosën kontakte fillestare me PAP-ët nëpërmjet telefonatave dhe shpërndarjes së letrave zyrtare që shpjegonin Projektin dhe ndikimin e tij të mundshëm në tokë në zonë. U organizuan gjithashtu takime me komunitetet vendore me qëllim ofrimin e informacionit për aktivitetet LEA. Këto takime prezantuan LEA fazën e re të Projektit TAP, ndërtimin e gjurmës së gazsjellësit, metodat e kompensimit, dhe në veçanti, atë lloj informacioni që do të nevojitej nga PAP-ët Aktivitete e Angazhimit për Sigurimin e Aksesit në Tokë (SLA) 215 Procesi SLA i ndërmarrë për secilin element të Projektit përfshin një sërë hapash që paraqiten në mënyrë të detajuar në Kapitullin 8. Procesi filloi me PAP-ët që u kontaktuan zyrtarisht dhe u ftuan në një takim me komunitetin ku u shpjegua procesi SLA dhe u shpërndanë letrat e ofertës për secilin nga PAP-ët e ndikuar, dhe u prezantua një plan për takimin e parë të kompensimit. Të gjitha telefonatat, ftesat zyrtare dhe prosecverbalet e takimeve u dokumentuan. 6.7 Rregullime të veçanta për PAP-ët e cenueshëm 216 Nëpërmjet CAI dhe vazhdimit me procesin SLA, ekipet LEA kanë bërë çdo përpjekje për të rregulluar nevojat e të gjithë PAP-ve, veçanërisht të atyre që kërkojnë rregullime të veçanta për shkak të moshës, sëmundjeve, ose problemeve të aftësisë së kufizuar. Të gjithë PAP-ve iu vunë në dispozicion mjete transporti për të firmosur kontratat me noterët, dhe gjatë takimeve të para SLA një përfaqësues nga banka vendore shoqëroi ekipet për t i ndihmuar ata PAP pa llogari bankare që të hapnin një llogari. 217 Për rreth 6% të familjeve të ndikuara nga Projekti ku aftësia e kufizuar ishte një problem, takimet u kryen në shtëpitë e personave dhe në praninë e anëtarëve të familjes ose personave brenda rrjeteve të tyre të mbështetjes.

66 66 of 218 Në rastin e parcelave të tokave pothuajse 100% private, të ndodhura në komunitete veçanërisht të izoluara dhe të pafavorizuara brenda bashkisë Skrapar, ekipet krijuan rezidenca të përkohshme në zonë që ndihmuan në përfundimin e procesit të aksesit në tokë, dhe shërbyen për të krijuar një raport pozitiv ndërmjet popullatës së ndikuar nga Projekti dhe për të siguruar se informacioni për Projektin ishte kuptuar. 6.8 Çështjet kryesore të Palëve të Interesit 219 Gjatë takimeve informuese dhe prezantuese me komunitetin që lidhen me LEA të organizuara gjatë vitit 2015 përgjatë gjurmës së gazsjellësit, çështjet kryesore të ngritura nga PAP-ët, njësitë e qeverisjes qendrore dhe autoritetet vendore përmblidhen në Tabelën 20. Tabela 19: Çështje të Palëve të Interesit Grupi i Palëve të Interesit Njësi të qeverisjes qendrore Ministria e Energjisë dhe Industrisë Ministria e Bujqësisë, Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave Autoritete vendore Krerët e komunave/bashkive Personat e ndikuar nga projekti Çështjet kryesore të ngritura - Kategorizimi i tokës (tokë prodhuese dhe joprodhuese) - Kufizime që do të aplikohen përgjatë korridorit të gazsjellësit - Metodologjia e përdorur për kompensimin e individëve që kanë ose atyre që nuk kanë dokumente ligjore - Procedura e shpronësimit - Pagesa e kostove të transaksionit - Të dhëna të përbërjes së Familjes Bujqësore7 të pronarëve të tokës - Metodologjia e vlerave të kompensimit - Rikthimi i tokës së ndikuar në gjendjen e mëparshme pas ndërtimit - Procedura që do të ndiqet në rastet kur pronari i tokës nuk bie dakord me vlerat e kompensimit - Pyetje lidhur me investimin e TAP për komunitetin - Procesi i TAP-it për shqyrtimin e aktiviteteve bujqësore të tokës jetime për tokën e marrë me qira për ndërtim - Përcaktimi i çmimeve të qiramarrjes - Të drejtat e kompensimit për serrat - Përfitime për Shqipërinë nga Projekti dhe aksesi vendor në gazin natyror - Pyetje lidhur me vlerat e kompensimit për mollët, dhe nëse ato do të vlerësoheshin bazuar në sipërfaqen m2 ose për pemë - Kërkesa për marrjen e përhershme të tokës për stacione CS dhe BV 220 Gjatë takimeve me komunitetin, pjesëmarrësit janë pyetur për të vlerësuar angazhimin e tyre me Projektin, dhe në shumicën e rasteve (më shumë se 90%) të anketuarit që plotësuan anketimin treguan se ata ishin të kënaqur me strukturën e takimit dhe zbuluan se informacioni i ofruar ishte i qartë dhe i kuptueshëm. 6.9 Ecja përpara e Angazhimit të Palëve të Interesit 221 Ecja përpara e vendosjes së marrëdhënieve të përgjithshme dhe angazhimi i palëve të interesit për rreziqet dhe çështjet joteknike në fazën e ndërtimit të Projektit do të bëhet e mundur kryesisht nëpërmjet katër zyrave të TAP me bazë në komunitet. Mbikëqyrja e kontraktorëve të Projektit dhe aktivitetet e përditshme të ndërtimit janë kryer në përputhje me Planet e Kontrollit të Kontraktorit dhe 7 Sipas Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë, një familje bujqësore përbëhet nga personat që janë të lidhur me njëri-tjetrin nga gjaku, martesa, birësimi/pranimi si anëtar i saj dhe pronësia mbi pasurinë e anëtarëve të familjes bujqësore, u përket në tërësi anëtarëve të saj, të cilët nëpërmjet punës ose të drejtave të tjera të fituara, kanë kontribuar në krijimin dhe në mbajtjen e ekonomisë bujqësore.

67 67 of në përputhje me Strategjinë e përgjithshme të TAP për Angazhimin e Palëve të Interesit, e cila do të ofrohet nga monitoruesit socialë që janë pjesë e ekipit ESMS të TAP. 222 Ekipi LEA do të vazhdojë të ndërveprojnë rregullisht me stafin zyrës së vendit për angazhimin e palëve të interesit, personelin e Ankesave të TAP, kontraktorët ESMS dhe të Projektit për të ruajtur rrjedhën e informacionit lidhur me LEA, monitoruar protokollet hyrëse dhe dalëse për tokën, dhe për të siguruar se shqetësimet e palëve të interesit për çështjet e tokës do të kanalizohen si duhet dhe do të trajtohen në mënyrë efikase. 223 Një përmbledhje e LRP do të ngarkohet në faqen e internetit të TAP dhe do të shpërndahet te palët kyçe të interesit. Gjithashtu, do të përgatitet dhe do të shpërndahet një broshurë që përshkruan Programin e Asistencës së Jetesës dhe Mbështetjes Tranzitore (LATS).

68 68 of 7 Të Drejtat e Kompensimit 7.1 Parimet Kyçe 224 Parimet kyçe të strategjisë së TAP-it për blerjen dhe servitutin e tokës si dhe aksesin janë si më poshtë (detajet jepen në seksionet e mëtejshme të këtij kapitulli): Blerja dhe servituti i tokës dhe aksesi për TAP-in do të kryhen në përputhje me legjislacionin shqiptar dhe kërkesat ndërkombëtare (PR5 BERZH). TAP-i do të përpiqet të shmangë zhvendosjen fizike dhe të minimizojë zhvendosjen ekonomike. Ndikimet mbi pronësinë e tokës, përdorimin e tokës dhe jetesë do të kompensohen. Toka e kërkuar për përdorim të përhershëm për Instalimet Mbi Tokë do të blihet nga pronarët aktualë. Toka e kërkuar përkohësisht, përfshirë Korridorin e Ndërtimit të Gazsjellësit dhe toka që kërkohet për ndërtimin e ambienteve përkatëse të përkohshme si kampet e ndërtimit, apo sheshet e magazinimit të tubave, nuk do të blihet nga TAP-i, por do të merret me qira nga pronarët e saj aktualë dhe do t u kthehet këtyre pronarëve pas përfundimit të ndërtimit dhe rikthimit në gjendje fillestare. Në rastin kur toka ka kufizime ripërdorimi gjatë operacioneve, këto kufizime do t i kompensohen pronarëve të ndikuar. Kompensimi për tokën dhe të mbjellat do të bazohet mbi vlerën e plotë të zëvendësimit dhe do të paguhen përpara ndërtimit. Vlera e plotë e zëvendësimit do të përfshijë kostot përkatëse të transaksionit. Toka jetime, d.m.th. toka që ndahet apo pritet në mënyrë të tillë që një pjesë e pa blerë e tokës bëhet jo ekonomike dhe/ose e pa përdorshme, do të kompensohet. Procesi i aksesit në tokë, përfshirë identifikimi i ngastrave dhe pronarëve apo përdoruesve të ndikuar, blerja dhe servituti i tokës dhe marrja e tokës në përdorim, do të administrohet nga TAP-i dhe nga agjentët e përcaktuar të tokës. Këto ekipe të tokës të TAP-it do të kërkojnë të arrijnë marrëveshje të negociuara me pronarët dhe përdoruesit e ndikuar të tokës sa herë që të jetë e mundshme. Në rastet kur nuk mund të arrihet një marrëveshje, ekipet e tokës mund të kenë nevojë t i kthehen shpronësimit, në përputhje me procesin e përshkruar në Ligjin Shqiptar për Shpronësimet, nën kontrollin e autoriteteve dhe gjykatave kompetente. Ndër të tjera, kjo mund të zbatohet në situatat kur vendndodhja e pronarit apo përdoruesit të tokës nuk dihet (pronarë toke në mungesë) si dhe në situatat kur negociatat me mirëbesim nuk arrijnë një marrëveshje të pranuar nga palët. Personat e ndikuar do të kenë akses te një mekanizëm ankesash, që përfshin një nivel të parë të shqyrtimit të brendshëm të ankesave nga ana e TAP-it, me mundësinë që individët që ngrenë ankesën t i drejtohen një niveli të dytë shqyrtimi të pavarur të ankesës. Personat e ndikuar do të kenë akses te masat për mbështetje të jetesës që të sigurojnë qëstandardet e jetesës së atyre që janë ndikuar të kthehen në nivelet e para-projektit. Njerëzit e cenueshëm do të identifikohen dhe asistohen në mënyrë të veçantë sipas nevojës. 7.2 Parimet e Kompensimit Toka e Blerë Përgjithmonë 225 Toka e Blerë Përgjithmonë përfshin tokën që kërkohet për Stacionin e Kompresorëve, për stacionin e matjes dhe për gjashtë valvulat e bllokimit. Parimet e kompensimit janë si vijon: TAP-i do të blejë Tokën e Blerë Përgjithmonë nga pronarët e saj aktualë, duke marrë pronësi të plotë dhe të përhershme, duke i dhënë TAP-it të drejtën e plotë për të ndërtuar dhe vepruar në ambientet e parashikuara. TAP-i do të kërkojë të arrijë marrëveshje të negociuara shit-blerje me pronarët aktualë të tokës. Vetëm në rastet kur një marrëveshje e arsyeshme nuk mund të arrihet, do të përdoret shpronësimi si alternativë e fundit.

69 69 of Kompensimi për tokën e blerë përgjithmonë do të përfshijë katër elementet vijuese, në rastet e aplikueshme: Kompensimi i Tokës me Vlerën e Projektit për Blerjen e Tokës; Kompensim me Vlerën e Projektit për të Mbjellat për të mbjellat njëvjeçare ose shumëvjeçare që ekzistojnë; Kompensim me vlerën e kompensimit për çdo strukturë ose zhvillim në tokë për të cilën pronari ose përdoruesi i tokës mund të tregojë se ka pronësinë e saj; E drejta për të qenë i pranueshëm për programet e rehabilitimit të jetesës në nivelet e paraprojektit (detaje të mëtejshme mund të gjenden në Kapitullin 9) Toka e Zënë Përkohësisht Korridori i Ndërtimit të Gazsjellësit 226 Korridori i Ndërtimit të Gazsjellësit ka një gjerësi totale prej 38 metrash. Në mënyrë që të përmbushë kufizimet e ndërtimit, dhe sidomos grumbullimin e shtresës së sipërme të tokës në njërën anë të korridorit, tubacioni nuk ndodhet në qendër të korridorit prej 38 metrash, që normalisht do të ndahet në dy pjesë me gjerësi të ndryshme (shihni figurën më poshtë): 227 Korridori i Ndërtimit prej 38 m do të jetë i zënë gjatë ndërtimit për dy vjet. Një pjesë e këtij Korridori Ndërtimi do të jetë e kufizuar edhe pas ndërtimit (Zona e Kufizimit A prej 8 m është e gjitha e përfshirë në brendësi të Korridorit të Ndërtimit prej 38 m, dhe Zona e Kufizimit B prej 40 m gjerësi është e mbivendosur në një pjesë të saj me Korridorin e Ndërtimit, por jo plotësisht, si rrjedhojë e faktit se tubacioni nuk është në qendër të Korridorit të Ndërtimit). 228 Kompensimi për Korridorin e Ndërtimit do të përfshijë elementët e mëposhtëm, në rastet e aplikueshme: Marrjen e tokës me qira: Vlera e Projektit për Qiranë e Tokës përllogaritet 12.5% e vlerës së zëvendësimit të tokës në vit, për2 vitet e para të qirasë. Nëse periudha e qirasë duhet të zgjatet, Vlera e Qirasë së Tokës e Projektit do të jetë 10% e vlerës së zëvendësimit të tokës për çdo vit shtesë të marrjes me qira. Në rastet tipike kur toka nevojitet për dy vjet, Vlera e Qirasë së Tokës së Projektit do të jetë e barabartë me 25% të vlerës së zëvendësimit të tokës, ose 25% e Vlerës së Projektit për Blerjen e Tokës; Të mbjellat: Kompensimi për çdo kulturë një-vjeçare ose shumë vjeçare ekzistuese sipas Vlerës së Projektit për të Mbjellat. Kompensimi për kufizimet afatgjata: shiko më poshtë pjesën E drejta për të qenë i pranueshëm për programet e krijuara për të rehabilituar jetesën ne nivelet e para-projektit (detaje të mëtejshme mund të gjenden në Kapitullin 9). 229 Duke qenë se forma e zonave të kufizuara nuk është në përputhje të plotë me Korridorin e Ndërtimit, marrëveshjet për marrjen me qira për dy vite dhe marrëveshjet për servitutin afatgjatë do të jenë të veçanta, edhe nëse negociatat kryhen në një takim të vetëm me pronarin përkatës të tokës Tokë tjetër e Zënë Përkohësisht (Sheshet e Ndërtimit, Sheshet e Magazinimit të Tubave, etj.) 230 Ambiente të tilla përfshijnë sheshet e ndërtimit, sheshet e magazinimit të tubave, Rrugët Hyrëse, etj Tokat do të zihen për periudha të përkohshme gjatë kohëzgjatjes maksimale të ndërtimit, pra dy vjet, dhe më pas do të rikthehen në gjendjen përpara projektit dhe do t u kthehen përsëri pronarëve. 231 Parimet e kompensimit janë si vijon: TAP-i nuk do ta blejë tokën e kërkuar përkohësisht për ndërtimin e ambienteve përkatëse, por do të arrijë marrëveshje të negociuara qiramarrje me pronarët aktualë të tokës për një kohëzgjatje maksimale ndërtimi prej dy vjetësh

70 70 of Në fund të ndërtimit, TAP-i do të rikthejë në kushtet fillestare tokën e kërkuar përkohësisht për ndërtimin e ambienteve përkatëse. Kur kjo tokë është bujqësore, rikthimi në gjendjen fillestare do të kërkojë rikthimin e prodhimtarisë bujqësore në nivelet e para ndërtimit, brenda një periudhe tre vjeçare pas përfundimit të ndërtimit Kompensimi është në thelb i njëjtë me kompensimin që aplikohet për Korridorin e Ndërtimit të Gazsjellësit (përveç faktit që nuk ka kufizime afatgjata) dhe do të përfshijë elementet e mëposhtëm, aty ku ato mund të aplikohen: Marrjen e tokës me qira: Vlera e Qirasë së Tokës për Projektin përllogaritet në vlerën 12.5% të vlerës së zëvendësimit të tokës në vit, për2 vitet e para të qirasë. Nëse periudha e qirasë duhet të zgjatet, Vlera e Qirasë së Tokës për Projektin do të jetë 10% e vlerës së zëvendësimit të tokës për çdo vit shtesë të marrjes me qira. Në rastet tipike kur toka nevojitet për dy vjet, Vlera e Qirasë së Tokës për Projektin do të jetë e barabartë me 25% të vlerës së zëvendësimit të tokës, ose 25% e Vlerës të Blerjes së Tokës për Projektin. Të mbjellat: Kompensimi për çdo të mbjellë ose njëvjeçare ose shumëvjeçare me Vlerën e Kompensimit të Projektit. E drejta për të qenë i pranueshëm për programet e rehabilitimit të jetesës që janë krijuar për të rehabilituar jetesën në nivelet e para projektit Toka Jetime 233 Kur merret një ngastër, që është më e gjerë se Korridori i Ndërtimit të Gazsjellësit, zënia e përkohshme nga TAP-i e kësaj ngastre që gjendet në Korridorin e Ndërtimit, mund të lërë jashtë nga secila anë, pjesë toke që janë të panevojshme për Projektin dhe normalisht këto pjesë nuk do të kompensoheshin. Veprimtaritë bujqësore në këto pjesë toke mund të vijonin normalisht. Megjithatë, do të ketë raste kur pjesa e mbetur do të jetë shumë e vogël dhe mbjellja nuk do të ishte ekonomikisht me vlerë. Një situatë e tillë ( Tokë Jetime ) ilustrohet në Figurën 16. Vini re se figura përfaqëson një situatë ku ngastra ndikohet si rrjedhojë e zënies së tokës për ndërtimin e tubacionit, por e njëjta gjë mund të ndodhë në rastin e blerjes së tokës për një instalim mbi tokë. Në këtë rast pjesa e mbetur e tokës do të lihej jetime përgjithmonë, ndërsa në situatën e treguar toka mbetet jetime vetëm për periudhën e ndërtimit. 234 Në mënyrë të ngjashme, aksesi në pjesën e mbetur të tokës përtej korridorit të ndërtimit mund të kufizohet duke e bërë mbjelljen gjatë ndërtimit jo praktike ose jo ekonomike. Nëse pjesë të vogla ngastrash që kanë mbetur bëhen jo ekonomike si rrjedhojë e blerjes apo zënies, ato mund të kenë të drejtën të kompensohen si tokë jetime sipas kushteve përkatëse. 235 Nëse një parcelë kualifikohet si Tokë Jetime kjo do të vlerësohet nga TAP-it rast pas rasti bazuar mbi një kërkesë dorëzuar nga pronari dhe/ose përdoruesi i tokës. Për vlerësimin do të merren në konsideratë kriteret e mëposhtme: Madhësia, përmasat dhe forma e pjesës jetime të ngastrës; Kufizimet në akses dhe nëse këto do të zgjasin vetëm gjatë periudhës së ndërtimit apo mund të jenë të përhershme (çka nuk pritet të ndodhë me përjashtim të rasteve shumë të veçanta); Madhësia dhe natyra e pajisjeve mekanike të përdoruara zakonisht për kultivimin e ngastrës dhe nëse këto pajisje mund të përdoren në mënyrë të arsyeshme duke parë madhësinë, formën dhe përmasat e pjesës jetime të ngastrës. Kufizimet potenciale në ujitje dhe kullim gjatë periudhës së ndërtimit. 236 Detaje të mëtejshme se si është duke u përcaktuar toka jetime mund të gjenden në Shtojcën 5. 8 Shihni Kapitullin 8 dhe Shënimet Udhëzuese për Rikthimin e Tokës në Kushtet e Mëparshme për detaje shtesë në lidhje me procesin e rikthimit të tokës në kushtet e mëparshme.

71 71 of 237 Kompensimi për Tokën Jetime, pasi kjo të jetë njohur si e tillë, do të bazohet mbi të njëjta të drejta si dhe pjesa kryesore e tokës së ndikuar, që do të thotë: Të njëjtat të drejta si për tokën e blerë përgjithmonë nëse pjesa e tokës mbetet jetime përgjithmonë; Të njëjtat të drejta si për tokën e zënë përkohësisht nëse pjesa e tokës mbetet jetime përkohësisht vetëm për fazën e ndërtimit. Figura 16: Toka Jetime Pranë Korridorit të Gazsjellësit Figura 16 Pjesa jetime e parcelës së tokës (Shumë e vogël për të qenë ekonomike) Pjesa e ndikuar e parcelës së tokës Pjesa e pandikuar e parcelës së tokës Korridori i ndërtimit (38 m) Zona e Kufizimit A (8 Metra) Zona Kufizimit B (40 metra) Servitutet Zona e Kufizimit A 238 Zona e Kufizimit A nuk do të blihet nga TAP-i, por do të jetë objekt servituti afatgjatë, që do të regjistrohet nga TAP-i në titujt përkatës të pronësisë të tokës. Kufizimet që lidhen me këtë servitut (ose përdorim) do të kompensohen në përputhje me parimet në vijim: Në tokë urbane: ndalimi i ndërtimit të çdo strukture do të sjellë një humbje të rëndësishme të vlerës dhe do të kompensohet në masën 90% të vlerës së tokës; Në tokë bujqësore: ndalimi për të ndërtuar struktura nuk sjell humbje dhe kështu toka është konsideruar e pa ndërtueshme. Megjithatë, kufizimi për të mos mbjellë asnjë bimë me rrënjë të

72 72 of thella apo për të mos pluguar tokën në thellësi, sjellin humbje në vlerë dhe do të kompensohen në masën 50% të vlerës së tokës; Në toka kullotë, kufizimi do të kompensohet në masën 25% të Vlerës së Projektit për Blerjen e Tokës Në tokën pyjore, kufizimi për të mos rritur pemë në Zonën e Kufizimit A do të sjellë humbje të rëndësishme në vlere dhe do të kompensohet në masën 100% të Vlerës së Projektit për Blerjene Tokës Zona e Kufizimit B 239 Në mënyrë të ngjashme, Zona e Kufizimit B nuk do të blihet nga TAP-i, por do të jetë objekt servituti afatgjatë, që do të regjistrohet nga TAP-i në titujt përkatës të pronësisë të tokës. Kufizimet që lidhen me këtë servitut (ose përdorim) do të kompensohen në përputhje me parimet në vijim: Në tokë urbane: si edhe në Zonën A, ndalimi i ndërtimit të strukturave sjell një humbje të rëndësishme në vlerë dhe do të kompensohet në masën 90% të Vlerës së Tokës për Projektin; Në tokë bujqësore: ndalimi për ndërtimin e strukturave nuk sjell humbje dhe kështu kjo tokë konsiderohet si e pa ndërtueshme. Nuk ka kufizime në lidhje me veprimtaritë bujqësore në Zonën B, dhe si rrjedhojë servituti i lidhur me këtë zonë në tokën bujqësore nuk do të kompensohet. Në kullota nuk ka kufizime me rëndësi në lidhje me përdorimin e mëtejshëm të Zonës së Kufizimeve B, prandaj nuk do të bëhet kompensim; Në tokën pyjore, nuk ka kufizime përkatëse në lidhje me përdorimin e mëtejshëm të Zonës së Kufizimeve B dhe kështu që nuk do të paguhet asnjë kompensim Zona e Kufizimit C 240 Në varësi të densitetit aktual dhe të parashikueshëm të ndërtesave në korridorin prej 400 metra, dhe nevojës për të qenë sipas standardeve të sigurisë të Sistemit me Gaz Natyral me Presion të Lartë, Zona C mund të jetë, në një fazë më të vonë, objekt servituti afat gjatë që kufizon të drejtat e ndërtimit përtej densitetit të pranuar prej 45 shtëpish për 1 milje (rreth metra) lineare në korridorin prej 400 metra. Në rastet e aplikueshme, kufizimet e lidhura me këtë servitut mund të kompensohen në tokë urbane rast pas rasti, bazuar mbi ndryshimin e vlerës ndërmjet tokës truall dhe asaj të pa ndërtueshme. Ky kufizim nuk është i aplikueshëm në tokën bujqësore, që konsiderohet si e pa ndërtueshme dhe si rrjedhojë nuk do të kompensohet. 7.3 E Drejta e Kompensimit Kualifikimi Toka Private 241 Në rastet kur pronari dhe përdoruesi janë i njëjti individ, ky person do të marrë të gjithë elementet e kompensimit të përmendur më lart në paragrafët (blerja e përhershme),7.2.2 (Korridori i Ndërtimit të Gazsjellësit), dhe (ambientet e përkohshme). 242 Në rastet kur toka punohet nga një përdorues toke që nuk është pronari i saj, ndarja midis pronarit dhe përdoruesit të tokës do të jetë si më poshtë: Toka e blerë përgjithmonë: Kompensim pronarit për tokën; Kompensim përdoruesit për të mbjellat Toka e zënë përkohësisht: Pagesë qiraje pronarit; Kompensim përdoruesit të tokës për të mbjellat; Kompensim pronarit për kufizimet në tokë.

73 73 of 243 Kompensimi për çdo strukturë apo ndërtim në tokë (vaditje, kullim) do t i paguhet pronarit që mund të vërtetojë pronësinë mbi këto struktura dhe zhvillime. Ky person mund të jetë ose pronari ose përdoruesi i tokës sipas rastit Tokë e Bashkisë dhe Tokë tjetër Publike 244 Në rastet kur toka e bashkisë ose tokë tjetër publike përdoret nga një fermer privat, ky përdorues toke do të marrë elementët e mëposhtëm të kompensimit: Toka e blerë përgjithmonë: Kompensim për të mbjellat; Kompensim për çdo strukturë apo ndërtim në tokë për të cilën përdoruesi mund të vërtetojë pronësinë e tij mbi të. Toka e zënë përkohësisht: Kompensim për të mbjellat.

74 74 of Matrica e të Drejtave 245 Projekti do të përdorë matricën e të drejtave që shfaqet në Tabelën21. Tabela 20: Matrica e të Drejtave Lloji i ndikimit Blerje e përhershme e tokës private ambientet e përhershme (stacionet kompresorë, valvulat e bllokimit, rrugët ndihmëse & urat) E Drejta për Kompensim Për pronarin: Kompensim të tokës me Vlerën e Blerjes së Tokës për Projektin Për përdoruesin dhe vetëm për tokën bujqësore: Kompensim për të gjitha të mbjellat aktuale një vjeçare me Vlerën e të Mbjellave Një Vjeçare të Projektit x 2; Kompensim për të mbjellat shumë vjeçare me Vlerën e të Mbjellave Shumëvjeçare për Projektin Kompensim me kosto zëvendësimi pronarit të zhvillimeve për të gjitha zhvillimet dhe përmirësimet në tokë (vaditje dhe/ose kullim, struktura, depo, puse, etj...) Zënia e përkohshme e tokës private Për pronarin: Kompensim për marrjen me qira të tokës me Vlerën e në korridorin e ndërtimit të gazsjellësit Qira Marrjes për Projektin (12.5% e Vlerës të Blerjes së Tokës për dhe rrugëve ndihmëse Projektin për dy vitet e para të marrjes me qira; 10% e Vlerës së Qirasë së Tokës për Projektin për çdo vit vijues) Zënie e përkohshme e tokës private për ambientet e lidhura me ndërtimin (sheshet e ndërtimit, sheshet e magazinimit të tubave, etj...) Zënie e përkohshme e tokës së bashkisë apo të Shtetit gjatë ndërtimit (si për korridorin e gazsjellësit ose për ambientet e lidhura me ndërtimin) Për përdoruesin dhe vetëm për tokën bujqësore: Kompensim për të gjitha të mbjellat aktuale një vjeçare me Vlerën e të Mbjellave Një Vjeçare për Projektin x 2; për të mbjellat shumë vjeçare me Vlerën e të Mbjellave Shumë Vjeçare për Projektin. Për pronarin: Kompensim për marrjen me qira të tokës me Vlerën e Qira Marrjes për Projektin (12.5% e Vlerës të Blerjes së Tokës për Projektin për dy vitet e para të marrjes me qira; 10% e Vlerës së Qirasë së Tokës për Projektin për çdo vit vijues). Për përdoruesin dhe vetëm për tokën bujqësore: Kompensim për të gjitha të mbjellat një vjeçare aktuale me Vlerën e të Mbjellave Një Vjeçare për Projektin x 2; për të mbjellat shumë vjeçare me Vlerën për të Mbjellat Shumë Vjeçare për Projektin Për pronarin: Kompensim për marrjen me qira të tokës me Vlerën e Qira Marrjes për Projektin (12.5% e Vlerës të Blerjes së Tokës për Projektin për dy vitet e para të marrjes me qira; 10% e Vlerës së Qirasë së Tokës për Projektin për çdo vit vijues) ose vlera të tjera të tilla siç mund të bihet dakord me Shtetin dhe Bashkitë, të shumëzuara për dy vite Për pronarin (nëse aplikohet): Kompensim për blerjen e tëdrejtave të servitutit në lidhje me kufizimet afat gjatë të operimit në Zonat e Kufizimit 1 dhe 2 me Vlerën e Kufizimit në Tokë për Projektin (përllogaritur si një përqindje e Vlerës të Blerjes së Tokës për Projektin shihni më poshtë) Për përdoruesi dhe vetëm për tokën bujqësore: Kompensim për të gjitha të mbjellave një vjeçare aktuale me Vlerën e të Mbjellave Një Vjeçare për Projektin x 2; për të mbjellat shumë vjeçare me Vlerën e të Mbjellave Shumë Vjeçare për Projektin.

75 75 of Lloji i ndikimit Toka Jetime Servitut afatgjatë në zonën e kufizimit A Servitut afatgjatë në zonën e kufizimit B Servitut afatgjatë në zonën e kufizimit C Pagesa minimale E Drejta për Kompensim Objekt shqyrtimi rast pas rasti është toka që ndahet nga veprimtaritë e ndërtimit ose bëhet jo ekonomike për kultivim si rrjedhojë e ndërtimit dhe kjo tokë mund të deklarohet si jetime dhe të gëzojë të drejtën e kompensimit sipas të njëjtës metodologji të përmendur më lart (si për tokën jetime të përkohshme, ashtu edhe për atë të përhershme) Në tokë urbane: 90% e vlerës së tokës Në tokë bujqësore: 50% e vlerës së tokës Në kullotë: 25% e vlerës së tokës Në tokë pyjore:10 0% e vlerës së tokës. Në tokë urbane: 90% e vlerës së tokës Në tokë bujqësore: 0% e vlerës së tokës Në kullotë: 0% e vlerës së tokës Në tokë pyjore: 0% e vlerës së tokës. Shqyrtim rast pas rasti ku dhe kur të ketë nevojë. Totali minimal i kompensimit për secilën parcelë të ndikuar është i fiksuar në vlerën e 400 Eurove për parcelë. Kjo shumëdo të ndahet midis pronarëve dhe përdoruesve të tokës. Kompensimi për humbje subvencioni Çdo PAP me evidenca të dokumentuara se ata kanë humbur një subvencion qeveritar si pasojë e Projektit do të kompensohet. 7.4 Parimet e Vlerësimit Metodologjia e Studimit të Vlerësimit Përmbledhje 246 TAP-i ka porositur një studim të veçantë për përcaktimin e vlerave të përshtatshme të kompensimit për tokën dhe të mbjellat (Shiko Shtojcën 4). Ky studim është kryer nga një firmë e specializuar këshillimi shqiptare në vitin 2012 deri Studimi përfshiu aspektet që përshkruhen në seksionin Duke qenë se vlerat e kompensimit në përgjithësi janë të vlefshme për 12 muaj, TAP-i përditësoi vlerat në vitet 2014/15 9.Vlerat specifike vijojnë të përditësohen sipas kërkesës (Shiko Shtojcën 6 për një memorandum të fundit në lidhje me vlerat shtesë të të mbjellave) Identifikimi i Vlerave Ekzistuese të Zbatueshme 247 Fillimisht konsulenti kishte detyrën të identifikonte të gjitha vlerat e aplikueshme që përdoreshin nga agjencitë e Qeverisë Qendrore dhe njësitë e qeverisjes vendore që ishin të përfshira në veprimtari për blerjen e tokës me negocim apo detyrim. Praktikisht: U identifikuan të gjitha agjencitë e Qeverisë Shqiptare të përfshira në veprimtari për blerjen e tokës me negocim apo detyrim dhe të përfshira në taksën mbi tokë. Me to u zhvilluan takime dhe intervista dhe i gjithë informacioni mbi vlerat e kompensimit dhe metodologjitë e vlerësimit që ato përdornin u mblodh dhe sistemua; u identifikuan veçanërisht të gjithë Vendimet e Këshillit të Ministrave (VKM) që aplikoheshin për shpronësim për projekte të ndryshme të zbatuara në të njëjtët rrethe; U identifikuan dhe krahasuan të gjitha Metodologjitë e përdorura në Shqipëri për vlerësim; Vlerat e përcaktuara nga VKM-të dhe metodologjia e përdorur për përcaktimin e tyre u shqyrtuan më tej nga konsulentët përkundrejt kritereve të mëposhtme: Metodologjia e përllogaritjes dhe nëse kjo metodologji mund të pasqyrojë kushtet aktuale të tregut; 9 Shiko vlerat e renditura në GLAC

76 76 of Kategorizimi i tokës së përdorur; Vlera e monedhës (sa të vjetra janë vlerat e përdorura); Për më tepër, u mblodh informacion mbi normën zyrtare të inflacionit në Shqipëri për pesë vitet e fundit dhe mbi ecurinë e vlerës së shkëmbimit valutor midis Lekut dhe Euros, si dhe u hulumtuan vlerat e veçanta të përdorura për blerjen e të drejtave të servitutit Hartimi i Vlerës së Zëvendësimit për Asetet e Ndikuara nga Projekti 248 Në lidhje me tokën, Konsulenti ofroi ose hulumtoi sa vijon: Një kategorizim të tokës bujqësore dhe jo bujqësore të ndikuar duke përdorur kritere si gjeografia, tokë urbane/rurale, arë/kullotë, e ujitur/e thatë, pjerrësi e lartë/pjerrësi e ulët ose pa pjerrësi, e aksesueshme lehtë ose jo; Transaksionet referencë në zonat e ndryshme kadastrale (nga APRI) dhe koston e transaksionit (koston e regjistrimit si dhe tatime, tarifa, të drejta, etj.... që mund të duhet të paguhen përveç vlerës së tokës); Një vlerësim se si mund të nënvlerësohen transaksionet për qëllime tatimore kur blerësit bëjnë regjistrimin e tyre; Një përllogaritje të vlerave aktuale të zëvendësimit për secilën nën kategori bazuar mbi transaksionet referencë, faktorin e nënvlerësimit për shkak tatimesh, siç u përshkrua më lart, dhe kostot e transaksionit. 249 Për sa i përket të mbjellave një dhe shumë vjeçare, konsulenti i vlerësimit mundësoi një inventar të të mbjellave një dhe shumë vjeçare të kultivuara përgjatë gjurmës dhe zhvilloi një analizë të çmimeve aktuale në treg si dhe sasinë e mundshme të të korrave për secilën nga të mbjellat e identifikuara. Bazuar në rezultatet e kësaj analize, u hartuan vlerat e tregut për produktet për njësi peshe apo vëllimi dhe të korrat sipas peshës ose volumit për metër katror. Për të mbjellat shumë vjeçare, në mënyrë të veçantë, u mblodhën gjithashtu edhe informacione lidhur me periudhat tipike të rritjes dhe ecurisë së të korrave sipas moshë Vlerësimi i Tokës 250 Kërkesa e BERZH-it për të bazuar vlerësimin e aseteve mbi vlerën e zëvendësimit do të kërkonte zakonisht një vlerësim për përdorimin e qasjes krahasuese, me anë të së cilës transaksionet referencë grupohen për ato pjesë tokash që janë të ngjashme me tokat e ndikuara dhe nxirren vlera mesatare. Megjithatë, në zonat e përshkuara nga gazsjellësi TAP, gjatë pjesës së parë të studimit të vlerësimit të përmendur më lart,u vu re se qasja krahasuese përballet me problematikën më poshtë: Në shumicën e zonave përgjatë gjurmës së gazsjellësit, ka pak transaksione referencë që mund të përdoren në mënyrë të vlefshme për të hartuar vlera reference përmes një qasjeje krahasuese; Në shumë raste transaksionet mund të kenë deklarime të ulëta vlerash për arsye tatimore. 251 Si rrjedhojë u vendos të mos përdorej metoda krahasuese, por që toka bujqësore, përfshirë kullotat dhe livadhet, të vlerësohej bazuar mbi qasjen e të ardhurave (pra, vlera e tokës shihet nga fitimet që ajo mund të krijojë), në përputhje me Vendimin 183, datë 28 prill Fitimi llogaritet bazuar mbi të korrat normale që mund të priten nga një pjesë e caktuar toke, çmimi i tregut për prodhimin, dhe shpenzimet e nevojshme për kultivimin e të mbjellave. Të korrat (dhe si rrjedhojë fitimi) ndryshojnë në varësi të faktorëve më poshtë: Kategoria e tokës: sipas Vendimit 183 toka kategorizohet në pesë kategori: I: toka që kanë vetëm kufizime të vogla për përdorimin e tyre II: toka që kanë kufizime mesatare që kufizojnë zgjedhjen e bimëve ose që kërkojnë praktika të moderuara konservimi III:toka që kanë kufizime të forta që kufizojnë zgjedhjen e bimëve ose që kërkojnë praktika të specializuara konservimi, ose të dyja

77 77 of IV: toka që kanë kufizime të forta që kufizojnë zgjedhjen e bimëve ose që kërkojnë administrim shumë të kujdesshëm, ose të dyja V: toka që kanë kufizime shumë të forta që i bëjnë ato përgjithësisht të papërdorshme për kultivim dhe që kufizojnë përdorimin e tyre parësor në përdorim si kullotë, tokë për stan, tokë pyjore, ose për habitate të faunës së egër Prania apo mungesa e një sistemi funksional vaditjeje; Zonës agro-klimatike, duke qenë se gjurma e gazsjellësi do të ndahet në tre zona agro-klimatike Vlerësimi i të Mbjellave 252 Vlera e zëvendësimit të të mbjellave një vjeçare bazohet në prodhimet dhe çmimet normale të tregut, të cilat janë mbledhur për të gjitha të mbjellat kryesore në të gjitha rajonet që përshkohen nga Projekti TAP. Vlera e zëvendësimit të kulturave shumë-vjeçare bazohet në të ardhurat që janë humbur gjatë periudhës që kërkohet për të rivendosur pemën ose bimën shumëvjeçare. 7.5 Tatimet dhe Subvencionet 253 Çdo tatim, të cilin përfituesit e kompensimit mund t u duhet ta paguajnë dhe që ka lidhje të drejtpërdrejtë me marrjen e kompensimit të tyre, do të kompensohet nga TAP-i. Metodologjia specifike për zbatimin e kësaj mund të ndryshojë në varësi të llojit të pagesës së kompensimit (Blerja e Tokës; Marrja me Qira e Tokës; Servituti/Kufizimet; Të Mbjellat; Strukturat; etj.). 254 Në rast se të drejtat për subvencionet bujqësore që paguhen nga qeveria shqiptare humbasin si rrjedhojë e ndryshimit të përdorimit të tokës, kompensimi do të rritet për të mundësuar ekuilibrimin e humbjes së subvencioneve, pasi individi i ndikuar të ketë dorëzuar një justifikim të përshtatshëm. 7.6 Asistenca për Jetesë dhe Mbështetje Tranzitore 255 Të drejtat e kompensimit janë hartuar në mënyrë të atillë që të kompensojnë në mënyrë të drejtë ndikimet e blerjes dhe servitutit të tokës nga Projekti, duke përfshirë çdo humbje ose ndërprerje të përkohshme dhe/ose të përhershme të të ardhurave apo aksesit në asetet e prodhimit të lidhura me to që iu ndodh njerëzve të ndikuar nga Projekti. Megjithatë, vetëm kompensimi mund të mos garantojë rehabilitimin e standardeve të jetesës në nivelet e para-projektit si dhe mundësinë për përmirësimin e jetesës. 256 Asistenca për jetesë dhe masat për mbështetje tranzitore falas do t u ofrohen personave të ndikuar, veçanërisht për ata që ndodhen në një rrezik të lartë për t u zhvendosur, ata që vlerësohen si të cenueshëm dhe/ose të cilët përballen me sfida të jashtëzakonshme, për të fuqizuar përpjekjet e tyre për të rehabilituar jetesën e tyre. Programi Asistencë për Jetesë dhe Mbështetje Tranzitore (LATS) përshkruhet me më shumë detaje në Kapitullin 9.

78 78 of 8 Sigurimi i Aksesit në Tokë (SLA) 8.1 Përgatitja e ofertave 257 Bazuar në inventarin për të cilin është rënë dakord, kompensimi i propozuar do të përllogaritet për tokën si dhe të mbjellat një dhe shumë vjeçare, sipas matricës së të drejtave dhe vlerave të aplikueshme. Të gjitha kompensimet do të bazohen në matricën e të drejtave dhe vlerat e detajuara në Kapitullin Ndërtimet dhe përmirësimet në tokë, si dhe çdo strukturë, do të vlerësohen rast pas rasti. Do të hartohet një dokument i qartë i përllogaritjes së kompensimit i cili do të mund t u shpjegohet lehtësisht pronarëve dhe përdoruesve të tokës. Në funksion të përgatitjes së marrëveshjeve të ndryshme të kompensimit të përmendura më poshtë, ky dokument përllogaritjeje do të bëjë dallime të qarta midis natyrave të ndryshme, kohëzgjatjes së ndikimeve, d.m.th.: Kompensimi që vjen nga blerja e përhershme e tokës (instalime mbi tokë), i cili do të rregullohet më tej në një marrëveshje blerje-shitje. Kompensimi që vjen nga zënia e përkohshme e tokës (korridori i ndërtimit të gazsjellësit dhe mjediset e përkohshme), i cili do të rregullohet më tej në një marrëveshje qiraje; Kompensimi që vjen nga kufizimet në tokë (Zonat A dhe B të kufizimeve nga gazsjellësi), i cili do të rregullohet më tej në një marrëveshje servituti; Kompensimi që vjen nga shkatërrimi si i të Mbjellave Një ashtu edhe Shumë Vjeçare të cilat gjenden në tokë kur ajo zihet; Çdo kategori tjetër kompensimi për të cilën kualifikohet PAP-i. 8.2 Oferta dhe Negocimi 259 Pasi të jetë përllogaritur kompensimi që i duhet paguar një pronari ose përdoruesi të tokës, pronari ose përdoruesi do të njoftohet me shkrim në gjuhën shqipe në lidhje me ofertën e kompensimit. Oferta do të përfshijë të gjitha detajet përkatëse që janë në dokumentin e përllogaritjes së kompensimit të përmendur më sipër në paragrafin Procesi i negocimit fillon me vizitën e parë të një përfaqësuesi të ekipit së TAP-it te PAP-i për aksesin në tokë. Procedura për sigurimin e aksesit në tokë përpunohet dhe më pas oferta paraqitet dhe shpjegohet. Gjatë një periudhe prej afërsisht dy javëve, PAP-it i jepet kohë të marrë në konsideratë ofertën, të kërkojë shpjegime dhe informacion shtesë, ose këshillim ligjor. Oficerë të përkushtuar për Përfaqësimin në Komunitet do të jenë të disponueshëm, duke punuar në zyrat e përkohshme të TAP-it në terren, për t iu përgjigjur pyetjeve në lidhje me procedurat dhe zgjidhje të tjera ligjore. 261 Dy javë pas vizitës së parë, PAP-i vizitohet për herë të dytë. Një dëshmitar do të shoqërojë përfaqësuesin e ekipit të TAP-it për aksesin e tokës, që të jetë i pranishëm gjatë firmosjes së ofertës. Nëse PAP-i refuzon të firmosë ofertën gjatë vizitës së dytë, një Procesverbal Mosmarrëveshje firmoset nga përfaqësuesi i TAP-it dhe dëshmitari. PAP-it i kërkohet që të firmosë për konfirmim. Në varësi të madhësisë së rajonit, numrit të ekipeve për aksesin në tokë dhe disponueshmërisë së dëshmitarëve, procedura e firmosjes mund të zgjasë nga dy javë deri në një muaj, në varësi të rajonit. 262 Pavarësisht përpjekjeve të arsyeshme të TAP-it, nëse PAP-i nuk mund të bindet të firmosë ofertën, dhe si rrjedhojë hartohet Procesverbali i Mosmarrëveshjes, procedura e negocimit do të vlerësohet si e pa suksesshme. Në këtë rast, do të fillojë një procedurë shpronësimi për të fituar të drejtat mbi tokën që kërkohet nga TAP-i. Oferta qëndron e hapur deri pasi të ketë përfunduar shpronësimi (ose servituti i detyrueshëm), për t i mundësuar PAP-it që të ndryshojë mendim dhe të ketë mundësi të firmosë Ofertën. 263 Nëse PAP-i e firmos ofertën, zyrat vendore të TAP-it do të ndihmojnë PAP-in të përgatisë dokumentet dhe lejet e nevojshme dhe të përgatitet për firmosjen e kontratave për qira, servitut, ose kalim të

79 79 of pronësisë. Për shkak se PAP-i duhet të jetë i pranishëm kur akti firmoset nga noteri, atëherë do të përzgjidhen noterë vendorë. Nëse nuk ka noterë të disponueshëm në atë vend, mund të mundësohet transporti i PAP-it për vajtje dhe ardhje tek një noter tjetër. Në varësi të bashkëpunimit me qeverinë, kjo procedurë do të zgjasë një ose dy muaj. Në rast se PAP-i nuk është i aftë të përgatisë të gjitha dokumentet e nevojshme, procedura e shpronësimit vijon të q ndrojë si mundësi. 264 Shuma e kompensimit në ofertën e TAP-it do të bazohet në të dhënat e aseteve (procedurat e vlerësimit të TAP-it). Qeveria mund të përdorë një procedurë të veçantë vlerësimi për procedurat e shpronësimit. Në disa raste, mund të ndodhë që qeveria e vendit pritës të përcaktojë një vlerë më të lartë pagesash për kompensimin e shpronësimit e tokës. Nëse kjo gjë ndodh, TAP-i do të paguajë pjesë tjetër të mbetur në një këst të dytë për PAP-in. 265 Kërkesat e Performancës së BERZH-it përcaktojnë se kompensimi duhet të paguhet përpara hyrjes në tokë. 266 Figura 17: Procesi i Sigurimit te Aksesit në Tokë më poshtë jep një përmbledhje të procesit SLA

80 80 of Figura 17 Figura 17: Procesi i Sigurimit të Aksesit në Tokë Fillimi i Procedurës së Negocimit Vizita e Parë: Përfaqësuesi i TAP-it bën një ofertë duke u bazuar në inventar Përfaqësuesi i TAP-it lë një kupon për ofertën Vizita e dytë: Përfaqësuesi dhe dëshmitari i TAP-it vizitojnë PAP-në PAP-i vendos të pranojë ose të refuzojë ofertën REFUZIM PRANIM Një Procesverbal Mosmarrëveshje firmoset nga përfaqësuesi i TAP-it dhe PAP-it Verifikim i Pronësisë nga Noteri Fundi i Procedurës së Negocimit Përgatitja e kontratës nga Noteri Shpronësim/Servitut i Detyrueshëm Pronari i Tokës nënshkruan kontratën TAP-i bën pagesë për pronarin e tokës Pasuria regjistrohet në emrin e TAP-it Fundi i procedurës

81 81 of 267 Oferta e kompensimit do të jetë konfidenciale, por pronari/përdoruesi mund të marrë këshillues të jashtëm ose asistencë tjetër nëse ka dëshirë. Pagesa zakonisht do të bëhet brenda një muaji pasi të jetë arritur marrëveshja e kompensimit, dhe përpara hyrjes në tokë. 268 Pasi të jetë arritur një marrëveshje për kompensim, llojet e marrëveshjeve që do të firmosen do të jenë sipas situatës që është duke u marrë në konsideratë, si më poshtë: Marrëveshje Shit-Blerje për blerjen e përhershme të tokës (instalime mbi tokë); Marrëveshje Qiraje për zënien e përkohshme të tokës (korridori i ndërtimit të gazsjellësit dhe mjediset e përkohshme); Marrëveshje Servituti për kufizimet në tokë (Zonat e Kufizimit A dhe B të Gazsjellësit). Megjithëse Marrëveshja e Servitutit do të hyjë në fuqi pasi toka t i jetë kthyer pronarit në fund të ndërtimit, ajo gjithsesi do të firmoset përpara hyrjes në tokë dhe kompensimi përkatës do të paguhet në atë kohë. Përmbajtja e marrëveshjes do t i shpjegohet pronarit të tokës (veçanërisht në lidhje me kufizimet për ndërtesa dhe ndërtime në Zonat e Kufizimit A dhe B) në kohën kur Marrëveshja e Servitutit hyn në fuqi dhe toka i jepet pronarit përsëri pasi të ketë përfunduar ndërtimi dhe kthimi në gjendje fillestare. 269 Pas zbatimit të marrëveshjes nga të dyja palët, kompensimi do të paguhet në një këst të vetëm në Lekë në llogarinë bankare të caktuar nga pronari i tokës dhe/ose përdoruesi i tokës dhe të përcaktuar në marrëveshjet e kompensimit. Në rast se përfituesi i kompensimit nuk ka një llogari bankare, ai/ajo do të ndihmohet për të hapur një llogari të tillë në degën më të afërt bankare. TAP do të punojë me bankat shqiptare për të krijuar një mekanizëm pagesash pa kosto për përfituesit e kompensimit, dhe mund të miratojë një marrëveshje me një ose me disa banka për t ua kaluar këtyre bankave përgjegjësitë e logjistikës së pagesave. 270 Pronarit do t i kërkohet të lirojë tokën një javë pas pagesës. Pas kësaj periudhe, Projekti do të ketë të drejtën që të hyjë në tokë nëse është e nevojshme. Pas hyrjes në tokën që do të zihet përkohësisht (korridori i ndërtimit të gazsjellësit dhe mjediset e përkohshme), një Marrëveshje për Hyrje në Tokë do të firmoset midis pronarit të tokës, përdoruesit të tokës (nëse ka), TAP-it dhe kontraktorit përkatës për ndërtim. Kjo marrëveshje do të përshkruajë gjendjen e tokës para hyrjes së Kontraktorit dhe do të vendosë përgjegjësitë përkatëse të TAP-it dhe Kontraktorit ndaj pronarit të tokës dhe përdoruesit të tokës në lidhje me mirëmbajtjen e tokës gjatë kohës që ajo është e zënë dhe kthimit të saj të mëvonshëm në gjendje fillestare Marrëveshja për Daljen nga Toka dhe Dorëzimi 271 Pas përfundimit të ndërtimit dhe kthimit në gjendje fillestare në toka të zëna përkohësisht (korridori i ndërtimit të gazsjellësit dhe mjediset e përkohshme), TAP-i dhe kontraktorët e ndërtimit do të kryejnë një inspektim të daljes me pronarin/përdoruesin e mëparshëm për të gjithë tokën që u përdor gjatë periudhës së ndërtimit. Qëllimi i këtij inspektimi është të sigurojë se toka është lënë në një gjendje të përshtatshme dhe në të cilën mund të rifillojnë veprimtaritë bujqësore të cilat ishin objekt i kufizimeve të

82 82 of përmendura më parë. Në rast se inspektimi del në përfundimin se kthimi në gjendjen fillestare është i kënaqshëm, e drejta e përdorimit e ngastrës së ndikuar të tokës i kthehet përsëri pronarit të tokës dhe/ose përdoruesit të tokës për veprimtarinë bujqësore. Një marrëveshje për daljen nga toka, që përfshin këtë informacion, do të firmoset më pas nga kontraktori i ndërtimit dhe pronari i tokës ose përdoruesi i ndikuar i tokës, dhe nga TAP-i si dëshmitar. Kjo marrëveshje do të konfirmojë se pronari i tokës ose përdoruesi i tokës është i kënaqur me cilësinë e tokës së kthyer në gjendjen fillestare. Çdo ankesë që lind nga kthime të mundshme në gjendjen fillestare që shkaktojnë pakënaqësi do të administrohet nga mekanizmi i trajtimit të ankesave përshkruar në Kapitullin Gjatë inspektimit të largimit, pronari/përdoruesi i tokës do të pajiset me të gjithë informacionin e nevojshëm në lidhje me veprimtaritë e lejuara dhe kufizuara në ngastrën e tokës, si me shkrim ashtu me gojë, dhe do të pajiset me mënyrat e kontaktimit të ekipit përgjegjës për monitorimin e Projektit gjatë operacioneve. Përmbajtja e Marrëveshjes së Servitutit e firmosur përpara hyrjes në tokë do t i shpjegohet përsëri pronarit të tokës. 9 Asistenca e Jetesës dhe Mbështetja Tranzitore 9.1 Përmbledhje 273 Kërkesa për Performancë 5 e BERZH-it (PR5) përkufizon zhvendosjen ekonomike si një humbje të aseteve ose burimeve që çon në humbjen e burimeve të të ardhurave ose mjeteve të jetesës si rezultat i blerjes së tokës që lidhet me projektin dhe/ose kufizimeve në përdorimin e tokës. Një qëllim kyç i PR5 është të rehabilitojë ose, aty ku është e mundur, përmirësojë jetesën, dhe standardet e jetesës në nivelet e para zhvendosjes të personave të zhvendosur. 274 PR5 parashikon gjithashtu se kur një projekt shkakton një humbje të përkohshme ose të përhershme të të ardhurave ose jetesës përmes, për shembull, ndërprerjes ose eliminimit të aksesit të një personi në punësimin ose asetet e tij/saj, përveç kompensimit projekti do të mundësojë sa më poshtë: Asistencë për Jetesën (për shembull, lehtësi në kredi, mundësi për trajnime ose punësim) dhe mundësitë për të rehabilituar, dhe aty ku është e mundur, përmirësuar kapacitetet e tyre për nxjerrjen e të ardhurave, nivelet e prodhimit dhe standardet e jetesës, dhe; Mbështetje Tranzitore për personat e zhvendosur ekonomikisht, sipas nevojës, duke u bazuar në një përllogaritje të arsyeshme të kohës që kërkohet për të rehabilituar kapacitetet e tyre për të nxjerrë të ardhura, si dhe nivelet e prodhimit dhe standardet e jetesës. 275 Të drejtat e Kompensimit të përmbledhura në Kapitullin 7 janë hartuar për të kompensuar në mënyrë të drejtë ndikimet e blerjes dhe servitutit të Tokës, duke përfshirë çdo humbje ose ndërprerje të përkohshme dhe/ose të përhershme të të ardhurave dhe aksesit në asetet prodhuese të lidhura me to, me të cilat hasen personat e ndikuar nga Projekti. Këto të drejta jo domosdoshmërish do të sigurojnë rehabilitimin e standardeve të jetesës së të gjitha familjeve të ndikuara nga Projekti. Kështu që do të ofrohet asistencë shtesë për jetesë si dhe masa për mbështetje tranzitore për të siguruar që të gjithë personat e ndikuar, veçanërisht ata që përballen me sfida jo të zakonshme ose jo proporcionale si rrjedhojë e blerjes së tokës nga Projekti, të mund të rikthejnë nivelin e tyre të të ardhurave në nivelet e para-projektit dhe përmirësuar ato kur është e mundur. 276 Seksioni i mëposhtëm përmbledh planin e TAP-it për të përmbushur angazhimin e tij për t u siguruar që të gjithë personat e ndikuar nga Projekti të jenë të aftë të rehabilitojnë, dhe aty ku është e mundur, të fuqizojnë jetesën e tyre përmes një Programi për Asistencë për Jetesën dhe Mbështetje Tranzitore (LATS). 9.2 Objektivat e Asistencës për Jetesë & Mbështetje Tranzitore (LATS) 277 LATS ka pesë objektiva kryesore që kanë si qëllim të arrijnë rehabilitimin dhe përmirësimin e jetesës:

83 83 of Sigurimin e rehabilitimit dhe rikthimit të suksesshëm në gjendjen fillestare të tokës së lëshuar me qira te pronarët dhe përdoruesit e ndikuar në mënyrë që të kultivohet përsëri. Monitorim efikas të PAP-ve të ndikuar nga marrja e përhershme e tokës dhe mbështetje për përpjekjet për të siguruar një zëvendësim të përshtatshëm të tokës dhe rehabilituar jetesën. Asistencë për jetesë për personat e ndikuar, veçanërisht për familjet dhe komunitetet që ndikohen më shumë nga ndikimet që lidhen me blerjen e tokës. Sigurimi i lidhjeve të personave të ndikuar nga Projekti me përfitimet dhe mundësitë që lidhen me Projektin TAP, duke përfshirë punësimin që ka të bëjë me ndërtimin dhe mundësitë për trajnim, si dhe nismat për investime në komunitet. Dhënien e një mbështetje të përshtatshme tranzitore për PAP-ët që konsiderohen të cenueshëm dhe në rrezik të madh për t u hasur me vështirësi si rrjedhojë e blerjes dhe servitutit të tokës. 278 Objektivi i parë në lidhje me rehabilitimin dhe rikthimin e suksesshëm tokës së marrë me qira në gjendje fillestare do të arrihet përmes përpjekjeve të koordinuara të Ekipit LEA dhe stafit për Menaxhim Mjedisor dhe Social të TAP-it (ESM). Ekipi ESM është përgjegjës për vlerësimin e planeve të zbatimit mjedisor dhe social të kontraktorit (ESIP-et) dhe monitorimin e zbatimit të tyre nga Kontraktori. Kjo përfshin edhe sigurimin e zbatimit të protokolleve të hyrjes dhe të daljes. TAP/LEA do të dëshmojë në lidhje me efikasitetin e këtij procesi dhe suksesin që kanë personat e ndikuar nga Projekti në fillimin e kultivimit pas përfundimit të protokollit të daljes dhe dorëzimit, në mënyrë që të sigurohet: -Që prodhueshmëria fillestare e tokës para-projektit të mund të rehabilitohet për sa i përket prodhimit të të mbjellave -Se asnjë problem nuk është shfaqur pas rikthimit të tokës në gjendjen fillestare që mund të komprometojë sa më sipër në një periudhë afatgjatë. Kjo mund të përfshijë, por nuk kufizohet në, grumbullimin e ujit ose përmbytjet e tokës që nuk ndodhnin para-projektit, ose derdhje uji apo kullim nga toka e rehabilituar, që ndikojnë në mënyrë negative tokën fqinjë. -Të ketë funksionim të përshtatshëm të sistemeve dhe puseve të ujitjes/kullimit të kthyer në gjendje fillestare. 279 Në lidhje me personat e ndikuar nga Projekti toka e të cilëve është marrë në mënyrë të përhershme nga Projekti, si pjesë e përgjegjësisë së LEA-së për të monitoruar rezultatet, stafi i LEA-së do të zbatojë një program vijues që përfshin kontakte me PAP-ët në muajt në vijim pas pagimit të kompensimit, duke i dhënë përparësi kontakteve të personave të kategorizuar si shumë të ndikuar (d.m.th. është blerë 50 % ose më shumë e parcelës së tokës së një PAP-i). Suksesi i PAP-ve në marrjen e një toke zëvendësuese dhe/ose rehabilitimin e jetesës së tyre do të dokumentohet dhe do të bëhet një vlerësim nëse kërkohet përparësi më e madhe për një rast asistence për jetesë ose mbështetje tranzitore specifike. 280 Programi i Asistencës për Jetesë dhe Mbështetje Tranzitore (LATS) i përmbledhur në seksionet e mëposhtme do të trajtojë objektivat e asistencës së synuar për jetesë, mbështetje për grupet e cenueshme dhe lidhje me përfitimet dhe mundësitë e Projektit. 9.3 Asistenca për Jetesë Kategorizimi i Kualifikimit 281 Ndikimet që kanë lidhje me tokën përjetohen si në nivel individual familjar ashtu dhe kolektivisht në nivel komuniteti. Është e rëndësishme që të kuptohet se si Projekti pritet të ndikojë, në mënyrë që masat për asistencë për jetesë të jenë sa më të përqendruara për të arritur objektivat dhe qëllimet e Projektit. 282 Në Shqipëri është e zakonshme që familjet të kenë më shumë se një pronë në një zonë. Për shembull, më shumë se 90 % e PAP-ve që janë ndikuar nga stacioni i kompresorëve kanë dy ose më shumë parcela toke, dhe një pjesë e konsiderueshme kanë më shumë se 5 parcela. Dhjetë përqind të atyre që janë ndikuar nga stacionet e kompresorëve (31 PAP) do t u blihen nga TAP-i 20% ose më shumë e tokës në pronësi. Megjithëse në rastin e rrugëve ndihmëse, pjesa e një parcele toke të ndikuar është

84 84 of relativisht e vogël (në vetëm 6 % të rasteve do të ndikohet më shumë se gjysma e parcelës së tokës), 20 % (68) e PAP-ve do të kenë më shumë se një parcelë të ndikuar. 283 Duke ekzaminuar ndikimin në komunitete, pothuajse 60 hektarë tokë janë duke u blerë për dy stacionet e kompresorëve, më shumë se gjysma e të cilave do të blihen në Bashkinë Devoll, një zonë e njohur për tokën e saj të pasur dhe prodhimtari të lartë bujqësore. 284 Për të përcaktuar zonat dhe familjet me përparësi, dhe nivelet dhe llojet e asistencës që do të jepen si pjesë e programit për Asistencë për Jetesën, janë identifikuar dy kategori rreziku për zhvendosje. Kategoria I Zonat me Rrezik Të Lartë, janë zonat ku do të ndikohen më shumë se 25 % e pronave gjithsej të një numri të konsiderueshëm familjesh të ndikuara nga Projekti, ose zonat ku ka pesë ose më shumë familje që kanë humbje të përhershme si rrjedhojë e blerjes së tokës dhe/ose kufizimeve afatgjata të servitutit të Projektit (d.m.th. kultivuesit e pemëtoreve), ose zonat (fshatrat/njësitë administrative) ku do të ndikohet më shumë se 30 % e sipërfaqes së tokës së fshatit. Këto janë zonat ku asistenca për jetesë duhet orientuar në nivelin e familjeve, duhet të ketë një shkallë të lartë kontributesh të dhëna dhe PAP-ët duhet të monitorohen më nga afër për të siguruar që mjetet e jetesës të mund të rehabilitohen dhe siguria ushqimore të mos kërcënohet. Kategoria II Zonat me Rrezik Mesatar janë zona të ndikuara nga Projekti por në një shkallë më të ulët se sa ajo e përshkruar në Kategorinë 1. Asistenca në këto zona duhet bazuar në komunitet, kontributet mund të jenë më të pakta dhe PAP-ët do të kishin alternativë për të marrë pjesë. Monitorimi do të siguronte që PAP-ët janë të aftë të marrin pjesë në këto programe, nëse vendosin ta bëjnë këtë gjë. 285 Bazuar mbi këto kategori, do të përcaktohen zonat e ndikuara nga Projekti dhe do të identifikohen qartësisht zonat e Kategorisë I. Kjo do të ndihmonte drejtimin e programimit LATS drejt zonave me rrezik të lartë. 286 Format e asistencës do të synojnë si jetesat që bazohen në bujqësi ashtu edhe jetesat që bazohen në biznese për të siguruar që nevojat dhe kapacitetet e të rinjve dhe grave brenda familjeve të ndikuara nga Projekti të përfshihen për mbështetje për jetesë. 287 Në rast se shfaqen raste në zonën e projektit në tokë që kanë lidhje me aktivitetet ndërtimore të TAP-it në ujëra, dhe banorët mund të tregojnë se aksesi i kufizuar te burimet e tyre për jetesë (d.m.th. peshkimi) ka sjellë si rezultat të ardhura të ulëta, do të ofrohet asistenca e duhur për jetesë. 288 Seksionet e mëposhtme nënvijëzojnë llojet e asistencës që do të ofrohen përmes LATS Asistencë për Jetesat që bazohen në Bujqësi (Kategoria I + II) Iniciativat të cilat mbështesin dhe fuqizojnë prodhimtarinë bujqësore (Kategoria I): praktika të përmirësuara bujqësore, lëndë të përmirësuara, ujitje, tarracim, fidanishte, serra/serra me ngrohje. Iniciativa të cilat mbështesin zinxhirin e tregut bujqësor (Kategoria 1): aktivitetet për të hapur tregje te reja ose rritur vlerën nga tregjet ekzistuese: akreditim dhe certifikim të produkteve, përpunim me vlerë të shtuar. Iniciativa të cilat mbështesin infrastrukturën dhe shërbimet për jetesën e komunitetit (Kategoria I & II): magazinim i ftohtë/thatë dhe infrastrukturë transportuese Asistencë për Jetesat që bazohen në Biznes (Kategoria I) 289 Aftësi dhe Trajnim Profesional: aktivitete për të mbështetur rritjen e aftësive, veçanërisht për të rinjtë; 290 Menaxhim Financiar/Trajnim për Investime në Familje: aktivitete për të ndihmuar familjet që marrin shuma të konsiderueshme kompensimi që të menaxhojnë më mirë kursimet e tyre për të përmirësuar jetesën.

85 85 of 291 Mbështetje për Krijimin e të Ardhura Familjare dhe Zgjerimin e Bizneseve Mikro dhe të Vogla: aktivitete për të mbështetur rehabilitimin/zgjerimin e bizneseve mikro dhe të vola dhe/ose aktivitetet për krijimin e të ardhurave familjare Mekanizmi i Shpërndarjes 292 Aktualisht janë duke u marrë në konsideratë dy mekanizma të ndryshëm për shpërndarjen e asistencës për jetesë. I pari parashikon një program grantesh të krijuar nga TAP-i dhe menaxhuar qoftë në nivel të brendshëm përmes departamentit të LEA-s me përfshirjen e stafit për përfshirjen e komunitetit dhe stafit për investime në komunitet, ose i kontraktuar tenjë partner i jashtëm me mbikëqyrjen e TAP-it. 293 Opsioni i dytë parashikon një përqasje me partneritet ku TAP-i do të punojë me organizata të mirëfillta të cilat janë tashmë duke ofruar programe asistence cilësore me bazë në bujqësi dhe biznes në zonat kyçe të Projektit, për të zgjeruar kriteret e tyre të programit dhe kualifikimit dhe për t ia bërë të mundur këtë edhe PAP-ve të interesuara. 294 Një përcaktues kyç që do të përdoret për të identifikuar përqasjen më të përshtatshme është shkalla që përqasja nxit personat e ndikuar nga projekti që të shtojnë pagesat e tyre të kompensimit për të rehabilituar dhe fuqizuar jetesën e tyre. Faktorë të tjerë të cilët do të merren në konsideratë përfshijnë kohën dhe burimet që kërkohen për ta bërë përqasjen operacionale, dhe se si kjo harmonizohet me strategjinë për investime sociale të TAP-it në Shqipëri. 9.4 Programi i Lidhjeve 295 Duke iu përmbajtur PR5 të BERZH-it për të ofruar mundësi për personat e ndikuar nga Projekti për të nxjerrë përfitime zhvillimore nga Projekti, stafi i LEA-s do të rishikojë Planet e Punësimin të Kontraktorit dhe ofrojë komente për ekipin ESMS në lidhje me alternativat për lehtësimin e aksesit të personave të ndikuar nga Projekti te procedurat të cilat Kontraktorët janë duke zbatuar për të nxitur prokurim, punësim dhe trajnim vendor. Aksesi i PAP-ve te këto mundësi do të monitorohet siç edhe tregohet në Kapitullin Aksesi dhe pjesëmarrja e PAP-ve në programet dhe aktivitetet që vijnë nga Strategjia për Investime Sociale e TAP-it do të monitorohen gjithashtu. 9.5 Mbështetje Tranzitore 297 BERZH-i përkufizon njerëzit e cenueshëm si ata të cilët për shkak të gjinisë, etnisë, moshës, paaftësisë mendore ose fizike, disavantazheve ekonomike, ose statusit social, mund të përjetojnë një ndikim më të dëmshëm nga procesi i blerjes së tokës se sa të tjerët, dhe të cilët mund të jenë të kufizuar në aftësitë e tyre për të kërkuar ose përfituar nga kompensimi Kategorizimi i Kualifikimit 298 Personat e cenueshëm në përgjithësi përfshijnë grupet e mëposhtme: Personat e zhvendosur, qoftë mendërisht ose fizikisht, personat e sëmurë kronik dhe/ose të moshuar veçanërisht kur jetojnë vetëm, kanë të ardhura dhe/ose rrjete solidariteti të pakta që i mbështesin ata; Familjet me një prind, veçanërisht familjet me një prind femër; Familje që nuk kanë ose kanë burime apo asete prodhimi të kufizuara; Familje të mëdha me një numër të madh anëtarësh të varur; Të vetë dhe jetimët; Të rinjtë e papunë; Minoritetet etnike (d.m.th. Romët); Familjet me akses të kufizuar në shërbimet dhe infrastrukturën bazë;

86 86 of Familjet të cilat nuk kanë një pronësi ose të drejtat e uzufruktit të regjistruar/dokumentuar ndaj tokës ose të drejta të tjera që lidhen me tokën. 299 Për të kuptuar më mirë çështjet e cenueshmërisë dhe përfunduar kriteret e cenueshmërisë në kontekstin e Projektit, do të ndërmerren konsultime me personat e ndikuar nga Projekti dhe informuesit kyç, veçanërisht në Zonat me Rrezik të Lartë. 300 Do të mblidhet gjithashtu informacion për të kuptuar më mirë format e mbështetjes sociale për grupet e cenueshme që ekzistojnë aktualisht brenda Shqipërisë dhe që jepen nga qeveria vendore dhe/ose rajonale dhe grupet jo-fitimprurëse, si dhe kriteret e përdorura për kualifikim Identifikimi + Analizimi 301 Analizimi i njerëzve për cenueshmëri mund të jetë diçka sfiduese për arsyet e mëposhtme: Personat e cenueshëm jo domosdoshmërish marrin pjesë në takimet që lidhen me Projektin, apo vizitojnë zyrat e Projektit sepse ata janë të izoluar nga ana sociale dhe të margjinalizuar, dhe zakonisht nuk kanë akses në informacionin që do të ishte lehtësisht i disponueshëm për anëtarët e tjerë të komunitetit. Disa persona të cenueshëm nuk kanë kapacitetet për të kuptuar informacionin që lidhet me blerjen dhe kompensimin e tokës, ose nuk kanë besimin që të bëjnë pyetje. Analizimi i personave për cenueshmëri është një proces i ndjeshëm, ekziston rreziku se emërtimi i cenueshëm mund të stigmatizojë ose përjashtojë edhe më shumë dikë, dhe në raste të tjera mund të rrisë pakënaqësinë ndërmjet anëtarëve të tjerë të komunitetit ë cilët nuk konsiderohen si të pranueshëm. 302 Para-identifikimi do të ndërmerret nga Ekipi LEA e TAP-it dhe përmes referimeve nga departamentet e tjera të TAP-it (d.m.th. Nëpunësi i Ankesave, Nëpunësi i Koordinimit me Komunitetin). Një tjetër proces identifikues do të ndërmerret nga partneri OJQ-së, i kontraktuar për të zbatuar programin e mbështetjes tranzitore. 303 Procesi i analizimit do të përfshijë inspektim konfidencial për sa më poshtë: Rrethanat e familjes, dhe individët në familje që kanë potencial për të qenë të cenueshëm, duke përfshirë detajet për sfidat me të cilat ato përballen, si dhe ndikimet potenciale që vijnë si rrjedhojë e aktiviteteve të TAP-it për aksesin dhe blerjen e tokës, veçanërisht në lidhje me sigurinë ushqimore; Detajet për ndërlikimet që sjell cenueshmëria, duke përfshirë: Çështjet e lëvizshmërisë Kapacitetin për të kuptuar Çështjet e mbështetjes sociale Përfundime në lidhje me kategorizimin si të cenueshëm dhe rekomandime në lidhje me format e propozuara të mbështetjes Format e Mbështetjes 304 Duke punuar me autoritetet përkatëse vendore ose ente të tjera që ofrojnë shërbime mbështetëse për grupet e cenueshme, TAP-i, përmes punës së partnerit të tyre zbatues (shiko seksionin 9.5.4) do të kërkojë të sigurojë që asnjë person i cenueshëm të ndikohet në mënyrë jo proporcionale nga procesi i blerjes së tokës. 305 Planet mbështetëse të individualizuara do të marrin në konsideratë llojet e mëposhtme të asistencës:

87 87 of Mbështetje të specializuar në procesin SLA (d.m.th. mundësimin e transportit për në bankën që kryen kompensimin, sigurimin e përfaqësimit të autorizuar, ose mbështetje për ata që e kanë të pamundur të kuptojnë ose firmosin marrëveshjet e tyre të kompensimit). Monitorimi i aksesit, përfshirjes dhe prioriteteve në procesin e rikthimit të tokës, programi i asistencës së jetesës dhe mundësitë për lidhje. Aty ku mund të ekzistojë përfitime specifike të ofruara nga Qeveria dhe institucione të tjera për të cilat personat e ndikuar të cenueshëm nuk janë në dijeni ose nuk kanë qenë të aftë t i sigurojnë, kryerja e kualifikimit me organizatat përkatëse për këto përfitime sociale dhe dhënien e asistencës për dorëzimin e aplikimeve si dhe mbështetje për t u marrë në konsideratë. Asistencë të jashtëzakonshme për një periudhë të përcaktuar tranzitore aty ku ekziston një rrezik i lartë që një familje të përjetojë vështirësi të mëdha si rrjedhojë e Projektit TAP. Shkalla Familjare e Aksesit të Pasigurt në Ushqim (HFIAS)10do të përdoret si një metodë për të njohur nivelin e pasigurisë ushqimore brenda një familje të cenueshme Mekanizmi i Shpërndarjes 306 Një partner zbatues i përshtatshëm, me përvojë pune me grupet e cenueshme do të identifikohet dhe kontraktohet për të dhënë mbështetje tranzitore. TAP LEA Shqipëri do të ndërmarrë një vlerësim paraprak të organizatave që janë duke ofruar aktualisht shërbime/mbështetje për personat e cenueshëm brenda Shqipërisë, duke i kushtuar vëmendje të veçantë atyre që operojnë (ose me kapacitetet për të operuar) në komunitetet që ndodhen përgjatë gjurmës së gazsjellësit. 307 Një listë fillestare vëzhgimi për PAP-ët që mund të kualifikohen për Mbështetje Tranzitore bazuar mbi kriteret aktuale të cenueshmërisë, është duke u përgatitur nga TAP LEA Shqipëri. Stafi i TAP-it për angazhimin dhe ankesat e grupeve të interesit, përveç anëtarëve të tjerë të ekipit LEA sipas rastit, do të marrin orientim për programin mbështetje tranzitore dhe do të ndihmohen që të kuptojnë kriteret për t u marrë në shqyrtim në mënyrë që ata të bëjnë referimet e duhura. 9.6 Informimi i Publikut 308 LEA Shqipëri do të sigurojë që personat e ndikuar nga Projekti të informohen për të gjitha elementet dhe aktivitetet e LATS dhe se si këto mund të aksesohen. Informimi i publikut, duke përfshirë krijimin dhe shpërndarjen e një broshure, do të zbatohet në bashkëpunim me drejtoritë e TAP-it për Angazhimin e Grupeve të Interesit dhe Komunikimit. 9.7 Monitorimi dhe Vlerësimi 309 Monitorimi dhe vlerësimi do të ndodhë në dy nivele. Monitorimi i përgjithshëm i efikasitetit të zbatimit të LRP-së për rehabilitimin e jetesës së personave të ndikuar nga projekti detajohet në Kapitullin 11. Kjo do të lidhet me monitorimin e elementeve specifike të programit LATS për të siguruar arritjen e pesë objektivave dhe rezultateve të synuara accessed 30/11/2015

88 88 of 10 Menaxhimi i Ankesave dhe Kompensimi 10.1 Parimet dhe Përmbledhje 310 TAP është në procesin e zbatimit të një Mekanizmi Ankesash gjithëpërfshirës për të qenë në dijeni dhe t iu përgjigjur në kohë ankesave, shqetësimeve dhe ankesave të palëve të interesit, duke përfshirë ato që lidhen me LEA-në. Mekanizmi i Ankesave përputhet me parimet kyçe të mëposhtme: Trajtimi i ankesave, shqetësimeve dhe ankimeve në mënyrë të menjëhershme dhe efikase, në mënyrë transparente e cilat është e përshtatshme nga pikëpamja kulturore dhe menjëherë e aksesueshme për komunitetet e ndikuara, duke i dhënë rëndësinë e duhur konfidencialitetit dhe kërkesave ligjore; Trajtimi i ankesave, shqetësimeve dhe ankimeve në mënyrë të matur, objektive, të ndjeshme dhe duke iu përgjigjur nevojave dhe shqetësimeve të palëve të interesit; Mos ndalimin e aksesit për zhdëmtime gjyqësore ose administrative; Informimin e komunitetit të ndikuar në lidhje me Mekanizmin e Ankesave gjatë aktiviteteve të TAPit për angazhimin e komunitetit dhe raportimi i rregullt i zbatimit të saj për publikun; Publikimi i Mekanizmit të Ankesave duke përdorur rrugë të përshtatshme dhe që janë lehtësisht të aksesueshme; Zhvillimi i trajnimeve dhe zbatimi i procedurave të cilat do të sigurojnë që të gjithë punonjësit e TAP-it dhe kontraktorët e tij të pajtohen me Mekanizmin e Ankesave Kategoritë e Parashikuara të Ankesave 311 Në praktikë, ankesat dhe kundërshtimet që mund të parashikohen për programin e blerjes së tokës të TAP-it përfshijnë si më poshtë: Keq identifikimi i pronave (kalimi i një prone një pronari të gabuar për shkak të informacionit të gabuar kadastral dhe/ose deklarata qëllimisht të rreme); Mosmarrëveshje për kufijtë e ngastrave midis personave të ndikuar dhe Projektit ose midis dy fqinjëve; Mosmarrëveshje për pronësinë e një prone të caktuar (dy ose më shumë individë pretendojnë se janë pronari i pronës në fjalë); Mosmarrëveshje për vlerësimin (qoftë vlera e aplikuar për njësi ose numërimi i njësive) e një ngastre të mbjelle ose strukture; Ndërtimi pas afatit përfundimtar i një strukture apo aseti tjetër, qoftë me qëllim (zënie për të përfituar duke pritur kompensimin) ose jo; Pronarët e tokës në mungesë; Ngatërresë midis banorëve të ligjshëm dhe atyre informalë; Dokumente të falsifikuara (identifikimi, pronësie apo të tjera); Vdekje apo trashëgimi të pazgjidhura, divorce, dhe probleme të tjera familjare që rezultojnë në mosmarrëveshje midis trashëgimtarëve apo aksionarëve në pronën e vënë në diskutim, veçanërisht kur raste të tilla vihen re pas identifikimit dhe përpara pagesës; Dëmtimet që ndodhin gjatë ndërtimit; Kthim i pakënaqshëm në gjendje fillestare;

89 89 of 10.3 Struktura për Mbështetjen e Ankesave 312 Për të mbështetur zbatimin e menaxhimit të ankesave është duke u krijuar struktura e mëposhtme: Një ekip për Menaxhimin e Ankesave, i cili përfshin Koordinatorin e Ankesave Shqipëri, Koordinatorët për Lidhjen me Komunitetin, Menaxherin përkatës për Procesin e Punës, Specialistët ESMS dhe/ose specialistët e Lartë Social dhe Këshilltari i Ankesave në Baar; Një Grup Pune për Ankesat, dhe një ekip ad hoc (nëse kërkohet) e formuar për të vlerësuar vendimet dhe/ose masat zhdëmtuese të cilat janë refuzuar nga palët e interesit, të cilat mund të përfshijnë: Menaxherin e Projektit (sipas kërkesës), Menaxherin e Vendit (sipas kërkesës), Këshilltarin e Ankesave në Baar, Koordinatorin e Ankesave në Shqipëri, Koordinatorin për Lidhjen me Komunitetin, Menaxherin ESMS (nëse kërkohet), Këshilltarin për Angazhimin e Palëve të Interesit (nëse kërkohet) si dhe Nëpunësin Ligjor dhe Pajtueshmërinë (në vend ose në Baar: sipas kërkesës); dhe Një Task Forcë për Ankesat, një ekip ad hoc e krijuar për të menaxhuar procesin e zgjidhjes për ankesat me rëndësi të lartë ose ato për të cilat pala e interesit dëshiron të angazhojë një palë të tretë për t u përfshirë në procesin e zgjidhjes, e cila mund të përfshijë: Menaxherin e Projektit, Menaxherin e Vendit (sipas kërkesës); përfaqësuesin përkatës të Kontraktorit të ndërtimit, Koordinatorin për Lidhje me Komunitetin, Koordinatorin për Ankesat; Punonjësin Ligjor dhe për Pajtueshmërinë (në vend ose në Baar: sipas kërkesës) dhe Këshilltarin e Ankesave në Baar Hapat Administrative dhe Afatet Kohore 313 Palët e interesit do të kenë mundësi të dorëzojnë një ankesë nëpërmjet një prej linjave të ankesave të TAP-it (p.sh. duke folur me një punonjës të TAP-it ose Kontraktorit, duke dorëzuar një formular të plotësuar ankese në një prej kutive të ankesave në zyrat e TAP-it dhe/ose në sheshet e ndërtimit dhe/ose në zonat e punës së kontraktorëve, duke marrë në telefon linjën telefonike për ankesat të TAPit, apo duke dërguar një , letër dhe/ose faks te TAP-i). 314 Afatet kohore për të zgjidhur një ankesë, siç edhe raportohet në tabelën më poshtë, janë në proporcion me rëndësinë përkatëse, duke u bazuar mbi pasojat e saj (potenciale ose aktuale). Vlerësimi i rëndësisë do të vlerësohet nga Koordinatori i Ankesave. Tabela21: Afati i Rëndësisë së Ankesës Rëndësia e ankesës Afati Përgjegjësi E ulët 30 ditë Koordinatori i ankesave Mesatare 30 ditë Grupi i punës i ankesave E lartë 60 ditë (në varësi të ndërlikimit) Task Forca e ankesave 315 Menaxhimi i Ankesave zakonisht do të përfshijë hapat e mëposhtëm: Konfirmimin e marrjes: Për ankesat e marrë në terren, Koordinatori i TAP-it për Lidhjen me Komunitetin ose Monitoruesi Social në terren do të njoh shprehimisht marrjen e ankesës. Për ankesat e marra përmes it, postës dhe faksit, Koordinatori i Ankesave do të lëshojë një dokument që njeh marrjen e ankesës

90 90 of brenda 7 ditëve nga marrja e ankesës. Kur të jetë e mundur, Koordinatori i Ankesave do të bëj në vazhdim një telefonatë për palën e interesuar për të kuptuar procesin e ankesës që duhet të ndiqet. - Regjistrimi i ankesave në bankën e të dhënave për ankesa: Koordinatori i Ankesave do të regjistrojë të gjitha ankesat. Çdo rast do të marrë një numër të veçantë regjistrimi në bankën e të dhënave për ankesat për mundësuar ndjekjen e saj. - Verifikimi: Koordinatori i ankesave do të verifikojë nëse ankesa ka lidhje me Projektin. Nëse ankesa nuk ka lidhje me Projektin ose aktivitetet ndërtimore, Koordinatori i Ankesave do t i dërgojë një letër refuzimi palës së interesit duke ia treguar këtë pikë. Koordinatori i Ankesave Shqipëri do të verifikojë gjithashtu rëndësinë e ankesës ose ankimit dhe regjistrojë ankesën apo ankimin si duhet. - Kategorizimi: Koordinatori i Ankesave do të kategorizojë çdo ankesë sipas: o Llojit të Punës që është përgjegjëse për zgjidhjen e ankesës; o Llojit i palës së ankuar (individ, grup, Organizatë Jo-Qeveritare); o Llojit të ankesës dhe shpeshtësia e ankesës; o Rëndësisë dhe pasojës. - Caktimi i Rasteve për Llojet e duhura të Punës: Koordinatori i Ankesave do ta dërgojë ankesën te Menaxherët (ose kontraktorët) përkatës të Llojit të Punës për inspektim dhe zgjidhje. Menaxherët e Llojit të Punës do të informohen në lidhje me afatet e zbatueshme kohore për zgjidhjen e llojit të ankesës dhe formatin e përgjigjes zyrtare që kërkohet. - Masa për Zgjidhje ose Zhdëmtim: Kur të jetë arritur një masë për zgjidhjen ose zhdëmtimin e ankesës nga Lloji përkatës i Punës, menaxheri i Llojit të Punës do të dërgojë detajet e masës për zhdëmtim te Koordinatori i Ankesave Shqipëri për t u regjistruar në bankën e të dhënave. Koordinatori i Ankesave në mënyrë alternative do të (i) diskutojë menjëherë zgjidhjen/zhdëmtimin e propozuar me palën e interesuar dhe bjerë dakord me kohën dhe procesin e zhdëmtimit; (ii) dërgojë një letër refuzimi në rast se një ankese është vlerësuar si i pajustifikuar, që nuk ka lidhje me TAP-in ose kontraktorët e tij ose që është refuzuar për ndonjë arsye tjetër të qëndrueshme, duke shpjeguar bazat e refuzimit; (iii) nëse rasti është kompleks dhe zgjidhja do të dojë më shumë kohë se sa mund të pritej, do të informojë palën e interesit në lidhje me arsyet e vonesës dhe tregojë se kur pritet të bëhet zgjidhja. - Zbatimi i Masave Zhdëmtuese: Zbatimi i Masave Zhdëmtuese do të fillojë menjëherë pasi pala e interesit të jetë konsultuar në lidhje me masën e propozuar të zhdëmtimit dhe të ketë rënë dakord se ato janë të përshtatshme. - Mbyllja e Procesit për Zgjidhjen e Ankesës: Kur pala e interesit ka pranuar zgjidhjen e propozuar dhe është e kënaqur me masën zhdëmtuese të zbatuar, Koordinatori i Ankesave do të marrë firmën e palës së interesit në një formular për mbylljen e ankesës. Koordinatori i Ankesës do ta ngarkojë marrëveshjen e firmosur si një dokument të bashkangjitur në sistemin e ankesave dhe rasti do të shënohet si i zgjidhur/mbyllur. 316 Afatet kohore në Tabelën 23 do të ndiqen gjatë procesit për administrimin e ankesave. Veprimi Afati Përgjegjësi Pranim i ankesës Brenda 7 ditësh Koordinatori i ankesave Regjistrim i ankesës në bazën e të dhënave & 7 ditë Koordinatori i ankesave Acknoëledge Grievance Lëshimi i letrës për hedhjen poshtë të ankesës 10 ditë Koordinatori i ankesave Lëshimi i letrës për zgjidhjen e ankesës Me miratimin e veprimit të kompensimit të ankesës Koordinatori i ankesave

91 91 of Lëshimi i letrës për mbylljen e ankesës Me përfundimin e zbatimit të kompensimit të ankesës Koordinatori i ankesave Lëshimi i pagesave të kompensimit 30 ditë nga miratimi Menaxheri i Projektit 317 Figurat 18 dhe 19 ofrojnë një përmbledhje të procesit të ankesave të TAP-it dhe hapat administrative e përfshira Figura 8 Përmbledhje e Mekanizmit të Ankesave Figura 18 Procesi i Menaxhimit të Ankesave Ankesa/Ankim i Dorëzuar përmes Linjave të Ankesave të TAP-it Regjistrimi i Ankesave/Njohja e Marrjes së Ankesave Vlerësimi/identifikimi i rrjedhës përkatëse të punës/fillimi i inspektimit Propozim i masave zhdëmtuese Dokumentohen me të dhëna në GMS Zbatimi i zhdëmtimit & mbyllja e ankesës Mbyllja Përfundimtare e marrëveshjes me Palët e Interesit/zbatimi i zhdëmtimit Po Po Pala e interesit bie dakord me zhdëmtimin e propozuar Të dyja palët bien dakord me zhdëmtimin e propozuar Jo Jo Vlerësim të Zhdëmtimit (Grupi i Punës për Zhdëmtim) Taks Forca për Zhdëmtime Rekurs Ligjor

92 92 of FigFigura 20: Hapat Administrative për Mekanizmin e Ankesave Hapat Administrativë për Menaxhimin e Ankesave Task Forca për Ankesat Acknoledge Receipt to Stakeholder - Njohja e Marrjes për Palën e Interesuar Review Remedation Measure - Rishikim i Masës zhdëmtuese (Grupi i Punës për zhdëmtimet) Disagrees - Nuk bie dakord Grievance submission Lines TAP/ContractorStaff/ CLC s/letter/ /phone/text/internet Linjat e Dorëzimit të Ankesave Stafi i TAP-it/Kontraktorit/Stafi i CLC-ve/Letër/ /Telefon/mesazh/Internet Address in situ if possible Adresimi në zonë nëse është e mundur Receive enquiry kërkesa për Informacion Log/register/generate GRIEV IDS Hyni/regjistrohuni/merrni Numrin e Ankesës Yes Po Is it grievance A është ankesë? Log & Assess Hyni dhe Vlerësoni Is it CoC/bribery allegation/compliance issue? A është Kodi i Etikës/ pretendim për ryshfet/çështje pajtueshmërie Submit to TAP Compliance Officer for review Dorëzojeni te Oficeri i TAP-it për Pajtueshmërinë për vlerësim Relevant work stream investigation Inspektim i rrjedhës përkatëse së punës No Jo InformStakeholder/Nofurtheraction Informo Palën e Interesit / jo veprim të mëtejshëm Compliance investigation Inspektim përputhshmërie Porpose remediation measure propozim i masës zhdëmtuese Request grievance remediation budget from PM kërkesë për buxhet për zhdëmtimin e ankesës nga PM Disagrees nuk bie dakord Discuss remediation with stakeholder Diskutim i zhdëmtimit me palën e interesit Agrees bie dakord Implement remediation measure Zbatim i masës zhdëmtuese Record outcome/findings Dokumentim i rezultateve/gjetjeve

93 93 of Make paymnet (as required) Bërja e pagesave (sipas kërkesës) 11 Monitorim dhe Vlerësim 11.1 Përmbledhje 318 Monitorimi dhe vlerësimi janë përbërës kyç të procesit të blerjes së tokës. Procesi i Monitorimit dhe Vlerësimit ekzaminon çfarë funksionoi me procesin dhe përse, çfarë nuk funksionoi dhe përse, dhe çfarë rregullimesh apo ndryshimesh duhet të bëhen. 319 Monitorimi 11 është matja përmes kohës e progresit drejt një objektivi apo largimit nga ai. Monitorimi ofron të dhënat e papërpunuara për t iu dhënë pyetjeve përgjigje. Vlerësimi është përdorimi i këtyre të dhënave, duke i dhënë kështu atyre vlerë. Vlerësimi është momenti kur ndodh të nxënit, kur pyetjet marrin përgjigje, kur bëhen rekomandime dhe kur sugjerohen përmirësime. Megjithatë pa monitorimin, vlerësimi nuk do të kishte lëndë të parë me çfarë të punonte. 320 Monitorimi dhe Vlerësimi janë zakonisht të ndarë në tre përbërës, të përkufizuar më poshtë: Monitorimi i inputit, Monitorimi i përfundimeve, Vlerësimi i rezultateve. 321 Monitorimi i inputit (ose progresit): Mat nëse inputet zbatohen brenda afateve dhe siç përcaktohet në GLAC dhe/ose në Planin e Rehabilitimit të Jetesës. Inputet janë shërbimet, burimet ose të mirat që japin kontribut për arritjen e përfundimeve dhe në fund të fundit rezultate të dëshiruara. Monitorimi i inputeve bëhet brenda kompanisë në mënyrë të vazhdueshme, shpesh si pjesë e sistemit të drejtimit të përgjithshëm të projekti apo sistemit të sigurimit të cilësisë. 322 Monitorimi i përfundimit (ose performancës): Mat rezultatet e matshme të drejtpërdrejta të inputeve, për shembull numrin e personave që marrin kompensim apo përfundimin e kursit të trajnimit për rehabilitimin e jetesës. Monitorimi i inputeve dhe përfundimeve së bashku mbikëqyr efikasitetin e zbatimit të projektit dhe tregojnë nëse nevojiten ndryshime në mënyrë që programi të operojë me më shumë efikasitet. Monitorimi i përfundimeve bëhet brenda kompanisë. 323 Vlerësimi i Rezultateve (ose ndikimeve): Përcakton shkallën sipas së cilës inputet dhe përfundimet e projektit janë duke arritur ose kanë të ngjarë që të arrijnë objektivat e programit. Shembuj rezultatesh përfshijnë efikasitetin e rehabilitimit të jetesës ose të kthimit të saj në gjendjen fillestare. Vlerësimi i rezultateve i kombinuar me rezultatet e monitorimit të përfundimeve tregon nëse programi po funksionon me të vërtetë dhe nëse duhet të vijojë të zbatohet në këtë formë, ose nëse duhet të bëhen ndryshime thelbësore. Vlerësimi i rezultateve zakonisht kryhet nga një grup i jashtëm dhe i pavarur. 324 Vlerësimi i rezultateve shpesh përdor tregues të tërthortë (ose jo të drejtpërdrejtë). Shumë persona, për shembull, nuk e deklarojnë lehtë nivelin e të ardhurave të tyre. Treguesit e tërthortë mund të përdoren për të përcaktuar nëse personat e ndikuar janë duke ri-vendosur (apo përmirësuar) jetesën dhe standardet e tyre të jetesës. Këto lloje treguesish jo të drejtpërdrejtë mund të përfshijnë inventarin e aseteve familjare (duke përfshirë pajisjet bujqësore) ose përmirësime në strehim, ndryshimet në përqindje të PAP-ve që raportojnë se janë të aftë të marrin pushime, ose rritjet në përqindjet e PAP-ve që raportojnë një punësim të bazuar në rrogë. 11 Këto përkufizime përdoren nga Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Mbrojtjen e Mjedisit (US EPA):

94 94 of 11.2 Monitorimi i Inputeve dhe Rezultateve 325 TAP ka identifikuar treguesit e mëposhtëm që tregohen në Tabelën 24 për të kryer monitorimin e inputeve dhe rezultatave për aktivitetet e saj për blerjen dhe kompensimin e tokës. Të dyja këto, si dhe treguesit e rezultateve do të rishikohen dhe përfundohen nga ekipi LEA. Tabela 22: Treguesit Kyç të për Inputet dhe Përfundimet Treguesi Inputet Shpenzimet e përgjithshme Shpërndarja e shpenzimeve sipas: Kompensimit në të holla Asistencës për jetesën Konsultimit dhe angazhimit Mbështetjes tranzitore (për të cenueshmit) Shërbimeve të përgjithshme të zbatimit&shpenzime operacionale Numri i punonjësve me kohë të plotë që merren me blerjen & kompensimin e tokës, me shpërndarjen ekzistuese / të kontraktuara nëse aplikohet, dhe shpërndarja sipas llojit të aftësisë Numri mjeteve, kompjuterëve, GPS, dhe pajisje të tjera nëse janë të disponueshme në programin LEA Numri i PAP-ve sipas kategorive (në përputhje me kategoritë në matricën e të drejtave) Përfundimet Numri i Letrave të Qëllimit të nënshkruara Numri i Procesverbaleve të Mosmarrëveshjes të nënshkruara Numri i kontratave të nënshkruara Numri i individëve që kanë marrë kompensim në të holla gjatë periudhës sipas shpërndarjes së llojit të kompensimit dhe sipas kategorive të shumës Numri i PAP-ve të ndikuar nga blerja e përhershme e tokës që janë kontraktuar me sukses për ndjekje Numri i parcelave të marra me qira që janë rikthyer dhe dorëzuar sërish Numri i projekteve/iniciativave të Asistencës së Jetesës të mbështetura nga TAP Numri i PAP-ve që marrin pjesë në programet e Asistencës së Jetesës Burimi i Informacionit Të dhëna financiare Të dhëna financiare Departamenti i Burimeve Njerëzore Përllogaritja Censusi dhe menaxhimi i ankesave Sistemi i menaxhimit të të dhënave Sistemi i menaxhimit të të dhënave Sistemi i menaxhimit të të dhënave Sistemi i menaxhimit të të dhënave Sistemi i menaxhimit të të dhënave Sistemi i menaxhimit të të dhënave Sistemi i menaxhimit të të dhënave Sistemi i menaxhimit të të dhënave Shpeshtësia Tremujore Tremujore Tremujore Tremujore Tremujore Mujore Mujore Mujore Mujore Mujore Mujore Mujore Mujore

95 95 of Numri i personave/familjeve të cenueshëm të ndikuar nga projekti që janë identifikuar dhe ekzaminuar për mbështetje tranzitore Numri i PAP-ve që kanë akses në punësimin që lidhet me projektin, mundësi që lidhen me trajnimin ose prokurimin Numri i PAP-ve që merr pjesë në Projektet e Investimit për Komunitetin Sistemi i menaxhimit të të dhënave Sistemi i menaxhimit të të dhënave ESM Sistemi i të dhënave SEI Mujore Mujore Mujore

96 96 of 11.3 Monitorimi i Rezultateve & Vlerësimi 326 TAP do të përdorë treguesit e treguar në Tabelën 25 për të kryer monitorimin e aktiviteteve të tij për blerjen dhe kompensimin e tokës. Tabela 23: Treguesit kyç të rezultateve Treguesi / Çështja Matja Shpeshtësia Ankesa Matja e intervalit kohor ndërmjet regjistrimit të Koha mesatare për përpunimin e ankesës dhe mbylljes, dhe kohës ndërmjet ankesës lidhur me LEA regjistrimit të ankesës dhe njohjes së parë të Tremujore marrjes së ankesës Numri i ankesave të hapura LEA Sistemi i menaxhimit të të dhënave për mekanizmin e ankesave Tremujore Numri i ankesave LEA të hapura gjatë periudhës Përdorimi i të dhënave nga Sistemi i menaxhimit të të dhënave për mekanizmin e ankesave Tremujore Numri i ankesave LEA të mbyllura gjatë periudhës % e ankesave të mbyllura ku PAP-ët janë të kënaqur me zgjidhjen % e ankesave të mbyllura ku PAP-ët janë të kënaqur me procesin e ankesave Kompensimi % e PAP-ve që ofrojnë kompensime me aktivitete të jetesës së qëndrueshme % e PAP-ve që janë të kënaqur me procesin SLA Rehabilitimi i Jetesës % e PAP-ve të ndikuar nga marrja e përhershme e tokës që raportojnë se kanë siguruar zëvendësimin e tokës/restauruar jetesën e tyre % e PAP-ve që marrin pjesë në programet e asistencës së jetesës të mbështetura nëpërmjet LATS Numri i PAP-ve të identifikuar si të cenueshëm duke u ofruar mbështetje tranzitore % e PAP-ve të identifikuar si të cenueshëm që certifikohen nga programi Përdorimi i të dhënave nga Sistemi i menaxhimit të të dhënave për mekanizmin e ankesave Anketim i PAP-ve Anketim i PAP-ve Anketim i familjeve të kompensuara për të kuptuar se si përdoret kompensimi Anketim i familjeve të kompensuara për të vlerësuar nivelin e kënaqësisë me procesin LEA Të dhëna nga anketimi për ndjekjen e marrjes së përhershme të tokës Raporte të marra nga Komisionet e Monitorimit të Grantit & Projektit Të dhëna të programit të mbështetjes tranzitore që gjurmojnë PAP-ët e cenueshëm Të dhëna të programit të mbështetjes tranzitore që gjurmojnë PAP-ët e cenueshëm të përcaktuara si të vetë-mjaftueshme Tremujore Tremujore Tremujore Vjetore Post SLA Tremujore Tremujore Vjetore Vjetore

97 97 of % e parcelave të marra me qira që janë rikthyer në mënyrë efektive sipas kënaqësisë së PAP-ve % e parcelave të marra me qira që janë kultivuar përsëri me sukses % e PAP-ve që raportojnë një situatë ekonomike familjare të ngjashme ose të përmirësuar Numri i banorëve në zonën bregdetare që raportojnë ndikime të jetesës & i referohen LATS Të dhënat e monitorimit për pajtimin e kontraktorit,të dhënat për hyrjen dhe protokollin e daljes Anketim kampion pas dorëzimit i nivelit të kultivimit dhe të mbjellave krahasuar me të dhënat e inventarit të aseteve bazë Anketim i profesioneve, aseteve familjare dhe të ardhurave krahasuar me shpenzimet, mbi një kampion të shtresëzuar të PAP-ve krahasuar me të dhënat bazë Raporte të marra nga stafi i Angazhimit të Palëve të Interesit Lidhja me planin e ndërtimit të projektit Lidhja me planin e ndërtimit të projektit Vjetore dhe audit përfundimi Tremujore 11.4 Monitorimi i Përputhshmërisë dhe Auditi i Përfundimit Monitorimi i Përputhshmërisë 327 TAP-i do të prokurojë shërbimet e një audituesi të jashtëm përputhshmërie për të kontrolluar nëse kjo LRP është zbatuar plotësisht në përputhje dhe në përmbajtje të Kërkesave për Performancë të BERZH-it (PR5). Fushëveprimi i punës së audituesit të përputhshmërisë do të përfshijë detyrat e mëposhtme: Të përgjithshme: - Vlerësim i përputhshmërisë të përgjithshme me angazhimet e LRP-së dhe PS5; - Intervistim të një përfaqësuesi të marrë kampion nga familjet dhe sipërmarrjet e ndikuara: për të matur shkallën e rehabilitimit apo përmirësimit të standardeve të jetesës dhe jetesës të personave të ndikuar nga Projekti; për të mbledhur mendimet e tyre mbi dhënien e kompensimit, strehimit pas rivendosjes dhe administrimin e ankesave; Procesi i Kompensimit: - Shqyrtim nëse të drejtat janë plotësuar në kohë (siç parashtrohet në LRP) dhe nëse jo, nëse vonesat janë të justifikueshme; - Vlerësim nëse kompensimi është bërë me vlerën e zëvendësimit; Rehabilitimi i Jetesës: - Vlerësim i shkallës sipas së cilës është restauruar jetesa e familjeve të ndikuara, verifikim që masat për të rehabilituar ose përmirësuar cilësinë e jetës dhe jetesën e personave të ndikuar nga Projekti po zbatohen dhe vlerësim i efikasitetit të këtyre masave; Monitorimi dhe Vlerësimi: - Shqyrtim i monitorimit të brendshëm dhe procedurave të raportimit për t u siguruar nëse ato po ndërmerren në përputhje me LRP-në; - Shqyrtim i të dhënave të monitorimit të brendshëm si bazë për identifikimin e fushave të mundshme të mos përputhshmërisë, problemeve të përsëritura, apo grupeve ose familjeve të mundshme të disavantazhuara; Ankesat:

98 98 of - Shqyrtim i të dhënave të ankesave për prova të mospërputhshmërisë serioze ose të performancës të dobët të përsëritur gjatë kompensimit dhe procesit për rikthimin e tokës në gjendjen fillestare ose në menaxhimin e ankesave; Personat e cenueshëm: - Vlerësim i sistemeve të kontrollit, ndjekjes dhe ndihmesës për personat e cenueshëm, të dhënave që lidhen me ta, dhe performancës për të përcaktuar përputhshmërinë me këtë plan; Zbatimi: - Vlerësim nëse burimet janë të përshtatshme për zbatimin e angazhimeve në këtë kuadër dhe kërkesave për trajnime apo forcim kapacitetesh; - Vlerësim i sistemit të menaxhimit të të dhënave dhe rezultateve të tij; - Krahasim i progresit faktik me afatet fillestare; - Shqyrtim i situatave të mundshme të mashtrimit, korrupsionit apo zhvatjeve dhe mënyrave se si janë administruar ato. 328 Monitorimi i përputhshmërisë do të kryhet dy herë në vit gjatë fazës aktive të blerjes dhe kompensimit të tokës. Audituesi i jashtëm do të përkushtojë rreth 10 ditë për secilin nga këto misione, dhe shumica e kohës së tij do t i kushtohet vizitave në terren, përfshirë intervistat me informatorë kyç dhe personat e ndikuar. Secili nga misionet e audituesit do të sanksionohet nga një raport i përgatitur për TAP-in në mënyrë të pavarur. Audituesi do të zgjidhet ndërmjet individëve me reputacion dhe me përvojë të rëndësishme ndërkombëtare në fushën e aksesit dhe blerjes së tokës Auditi i Përfundimit 329 TAP-i do të organizojë kryerjen e një auditi të përfundimit nga një auditues i jashtëm (mundësisht i njëjtë me atë të përfshirë në monitorimin e përputhshmërisë). Qëllimi kryesor i auditit të përfundimit është verifikojë se ky Plan i Rehabilitimit të Jetesës siç është zbatuar, ka qenë efikas në rehabilitimin e standardeve të jetesës dhe jetesës së personave të ndikuar nga projekti. Në këtë kuadër, auditi i përfundimit ka objektivat e mëposhtëm: Vlerësimin e efikasitetit të masave për të shmangur dhe pakësuar ndikimet e zhvendosjes, duke krahasuar ndikimet faktike të projektit në tokë dhe te personat përkundrejt atyre që janë dokumentuar në LRP; Verifikimin se të gjitha të drejtat dhe angazhimet e përshkruara në LRP janë përmbushur; Përcaktimin nëse masat e LRP-së kanë qenë efikase për rehabilitimin apo përmirësimin e standardeve të jetesës dhe jetesës së personave të ndikuar; Kontrollin e ankesave sistematike që mund të jenë lënë të pazgjidhura; Identifikimin e veprimeve korrigjuese të nevojshme për të arritur plotësimin e angazhimeve të LRP-së. 330 Auditi i Përfundimit do të përqendrohet në rehabilitimin e jetesës. Metodat për të vlerësuar nëse jetesa është rehabilituar do të hartohen me kujdes. Ato do të përfshijnë kryesisht anketime sasiore që do të sjellin një krahasim me të dhënat bazë. Kjo do të bëhet duke përdorur një kampion familjesh të ndikuara të zgjedhura nga të gjithë përbërësit me interes të Projektit. Faktorët makro-ekonomikë do të merren në konsideratë për interpretimin e rezultateve që dalin nga krahasimi (për shembull, inflacioni, çmimet e pasurive të paluajtshme, rritja e përgjithshme ekonomike ose rënia ekonomike). 331 Për më tepër, Auditi i Përfundimit do të përdorë qasje cilësore për mbledhjen e të dhënave dhe vlerësimin e standardeve të jetesës së familjeve. Do të tregohet vëmendje e veçantë për vlerësimin e ndikimit të blerjes së tokës mbi rrethanat e familjeve të cenueshme.

99 99 of 332 Raporti i Auditit të Përfundimit do të paraqesë përfundime mbi efikasitetin e rehabilitimit të jetesës dhe do të identifikojë masat e mundshme korrigjuese që do të ishin të nevojshme për të përfunduar rehabilitimin e PAP-ëve. 333 Auditi i Përfundimit do të kryhet dy vjet pasi faza aktive e blerjes dhe kompensimit të tokës të ketë përfunduar (përfshirë rikthimin në gjendje fillestare dhe dorëzimin), ose në momentin që Audituesi i Përputhshmërisë mendon se është e përshtatshme Plani i Detajuar i Monitorimit dhe Vlerësimit 334 Një plan operacional monitorimi dhe vlerësimi do të zhvillohet së bashku me ekipin LEA të TAP-it, duke përfshirë një rishikim të treguesve të identifikuar më parë, për të siguruar që sistemi i nevojshëm i monitorimit është krijuar, dhe që ekzistojnë aftësitë dhe nevojat për ta bërë atë operacional. Plani do të kërkojë opsionet për përfshirjen e palëve të interesit të projektit për monitorimin dhe vlerësimin e Projektit, si dhe të bëjë rekomandime se si kjo mund të arrihet më së miri.

100 100 of 12 Masat e Zbatimit 12.1 Organizimi i Përgjithshëm 335 TAP ka strukturën e një korporate e cila përfshin ekipin drejtues në selinë e tij në Baar, Zvicër, dhe zyra Projekti në secilën prej tre shteteve pritëse. Menaxherë të përkushtuar LEA e kanë bazën e tyre në secilën nga zyrat që ndodhen në këto shtete. Ata janë përgjegjës për krijimin dhe mbikëqyrjen e ekipeve LEA, menaxhimin e përditshëm të aktiviteteve të LEA-së dhe kontraktorët përkatës, sigurimin dhe kontrollin e cilësisë dhe HSSE. 336 Mbikëqyrja për aktivitetet e LEA-së në të tre shtetet kryhet përmes LEA-së + Menaxherit për Mbështetjen e Lejeve i cili e ka bazën në Zvicër. Për më tepër, replan Inc. ofron mbështetje zbatimi dhe këshilla strategjike për ekipet LEA në të tre vendet. 337 Procesi i LEA-së në Shqipëri strukturohet në katër elemente kryesore, secili i drejtuar nga menaxherë detyrash për të garantuar zbatimin e tyre në vazhdim dhe të suksesshëm. Social (LRF dhe LRP) GIS dhe menaxhimi i të dhënave (LEAMS) Ligjore (HGA, negocim, kontrata) Teknike (mbledhja e të dhënave kadastrale dhe vendosja e tyre në hartë). 338 Stafi tjetër i TAP-it që jep shërbime mbështetëse për LEA-n përfshin Oficerin e Ankesave (GO) si dhe Oficerët për Përfaqësimin në Komunitet që bazohen në terren (CLO-të). 339 Përveç anëtarëve të ekipit LEA në vend, kontraktori i tyre vendor Abkons ka krijuar një forcë punëtore të konsiderueshme në nivel vendor për të ndërmarrë punë studimore në terren (CAI + studim socialekonomik), menaxhim të dhënash, dhe koordinuar procesin SLA. Figura 19 ilustron strukturën e ekipit LEA si dhe mbështetjen konsultuese dhe të kontraktorit, e cila është e nevojshme për zbatimin e LRPsë.

101 101 of LEA + Menaxheri për Mbështetjen e Lejeve Greqi/Itali/Shqipëri Këshilltarët e Zbatimit replan Menaxheri LEA Shqipëri Abkons CAI + kontraktori SLA Asistenti LEA Eksperti Ligjor QC i LEA-së Konsulenti Teknik QC i LEA-së Koordinatori Kadastral i LEA-së Këshilltari SLA i LEA-së Këshilltari SLA i LEA-së Këshilltari për GIS Këshilltari Social i LEA-së Eksperti Ligjor QC i LEA-së Figura 20: Organigrama e LEA-së Shqipëri 12.2 Afati i Zbatimit 340 Tabela 26 paraqet planin e zbatimit LEA.

102 102 of Aktivitetet kryesore Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 1. Projekti + Menaxhimi i cilësisë Koordinimi i projektit Përgatitja e planeve Trajnimi 2. Angazhimi i palëve të interesit Prezantimi i kompensimit Prezantimi LRP + LATS 3. CAI +Anketim socioekonomi k 4. Sigurimi i aksesit të tokës Veprime përgatitore Përditësimi + përmirësimi i të dhënave kadastrave Vendim i Qeverisë për Shpronësimin Procesi i marrëveshjes vullnetare Regjistrimi i të drejtave 5. Asistenca e Jetesës + Mbështetja Tranzitore Përgatitja e Planit Operacional LATS Zbatimi LATS 6. Monitorim + Vlerësim Tabela 24: Plani i zbatimit LEA

103 103 of 12.3 Buxheti 341 Shuma totale buxhetore e TAP-it për të zbatuar Planin e Rehabilitimit të Jetesës është 75,973,984 euro. Kjo përfshin kompensimin për të gjitha asetet e ndikuara nga Projekti (të mbjellat dhe strukturat), lëshimin e tokës me qira dhe kompensimin e servitutit, si dhe çdo kosto që lidhet me transaksionin, mbështetje për rehabilitimin e jetesës (p.sh. LATS), dhe kostot e menaxhimit (shihni Aneksin 7 për ndarjen në zëra të buxhetit).

104 104 of 13 Shtojcat Shtojca 1: Legjislacioni Shqiptar Kyç Emri në shqip Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë Për regjistrimin e pasurive të paluajtshme Emri në anglisht Constitution of the Republic of Albania Civil Code of the Republic of Albania Law On Registration of Immovable Properties Numri dhe referenca e miratimit Ligj Nr. 8417, datë , ndryshuar me Ligj nr. 9675, datë dhe Ligj Nr. 9904, datë Ligj Nr. 7850, datë , ndryshuar me Ligj Nr. 8536, datë , Ligj Nr dhe Ligj Nr. 17/2012, datë Ligji Nr. 33/2012 miratuar nga Kuvendi datë Botuar në Fletoren Zyrtare Nr. 34/2012 datë Akte nënligjore nëse ka N/A Nuk ka akoma akte nga Këshilli i Ministrave (KM) Çështjet kyçe të trajtuara Parimet kryesore kushtetuese, të drejtat dhe liritë themelore, organizimi i shtetit dhe pavarësia e organeve shtetërore, zgjedhjet, hierarkia e ligjeve, etj. Të drejtat ligjore të lidhura me pasuritë e paluajtshme (si të drejtat e pronësisë, servitutit, dhe uzufruktit, dhënia në përdorim, etj.) Palët ndërvepruese dhe përfituese, të drejtat e tyre kontraktuale, modelet e blerjes së të drejtave të përmendura më lart dhe detyrimi për regjistrimin e tyre. Organizimi dhe veprimtaria e Zyrës së Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme (ZRPP), termat dhe procedurat për regjistrimin e pasurive të paluajtshme dhe administrimi i regjistrit publik të pasurive të paluajtshme.

105 105 of Emri në shqip Emri në anglisht Numri dhe referenca e miratimit Për shpronësimet dhe marrjen në përdorim të përkohshëm të pasurisë pronë private për interes publik. Për shpronësimet dhe marrjen në përdorim të përkohshëm të pasurisë pronë private për interes publik. Law "On expropriation and temporary use of private property for public interest" Law "On expropriation and temporary use of private property for public interest" Ligj Nr. 8561, datë Botuar në Fletoren Zyrtare Nr. 37, datë Ligj Nr. 8561, datë Botuar në Fletoren Zyrtare Nr. 37, datë Akte nënligjore nëse ka VKM Nr. 127, datë Për përmbajtjen dhe procedurën e kërkesave për shpronësim dhe përdorim të përkohshëm të pronave për interes publik. VKM Nr. 138 datë Për kriteret teknike të vlerësimit dhe llogaritjes së kompensimit për pronat e shpronësuara dhe zhvlerësuara dhe të drejtat e palëve të treta, ndryshuar me Vendimin Nr. 662, datë , Vendimin Nr. 872, datë , Vendimin Nr. 136, datë , Vendimin Nr. 563, datë VKM Nr. 127, datë Për përmbajtjen dhe procedurat për kërkesën për shpronësim dhe përdorim të përkohshëm të pronave për interes publik. VKM Nr. 138 datë Për kriteret teknike të vlerësimit dhe llogaritjes së kompensimit për pronat e shpronësuara dhe zhvlerësuara dhe të drejtat e palëve të treta, ndryshuar me Vendimin Nr. 662, datë , Vendimin Nr. 872, datë , Vendimin Nr. 136, datë , Vendimin Nr. 563, datë Çështjet kyçe të trajtuara Rregullon të drejtën e shtetit për të shpronësuar ose për të marrë në përdorim të përkohshëm, në interes publik, pronat e entiteteve juridike apo ato të individëve dhe mbrojtjen e të drejtave dhe interesave të pronarëve të shpronësuar. Rregullon të drejtën e shtetit për të shpronësuar ose për të marrë në përdorim të përkohshëm, në interes publik, pronat e entiteteve juridike apo ato të individëve dhe mbrojtjen e të drejtave dhe interesave të pronarëve të shpronësuar.

106 106 of Emri në shqip Për legalizimin, urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve pa leje Emri në anglisht On the legalisation, urbanization and integration of the informal zones/constructions Numri dhe referenca e miratimit Ligj Nr. 9482, datë ndryshuar me Ligj Nr. 9786, datë , Ligj Nr. 9895, datë , Ligj Nr , datë , Ligj Nr , datë , Vendim Nr. 3, datë , i Gjykatës Kushtetuese dhe Ligj Nr , datë Akte nënligjore nëse ka VKM Nr. 438, datë Për përcaktimin e kritereve, procedurave dhe dokumentacionit të aplikueshëm për kualifikimin e objekteve të ndërtuara për legalizim ose jo, ndryshuar me VKM Nr. 994, datë VKM Nr. 258, datë Për regjistrimin e pronave të paluajtshme të legalizuara. VKM Nr. 259, datë Për miratimin e rregullores dhe standardeve minimale urbane për urbanizimin e zonave informale. VKM Nr. 411, datë Për kriteret procedura dhe llojin e formatit të lejes së legalizimit. VKM Nr. 289, datë Për organizimin dhe funksionimin e ALUIZNI-t, ndryshuar me VKM Nr. 678, datë dhe VKM Nr. 1147, datë VKM Nr. 397, datë Për miratimin e planit të veprimit për legalizimin, urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve informale. VKM nr. 437, datë Për përcaktimin e procedurave për mbledhjen, përpunimin dhe administrimin e të dhënave mbi ndërtimet informale, për plotësimin e bazës së të dhënave. Çështjet kyçe të trajtuara Legalizimi i ndërtimeve informale. Transferimi i të drejtave të pronësisë mbi ngastrën e tokës ku është ndërtuar objekti që do të legalizohet. Urbanizimi i zonave, blloqeve të ndërtimeve informale dhe integrimi i tyre në zhvillimin urban të vendit. Procedurat për kryerjen e legalizimit të ndërtimeve informale dhe krijimi i strukturave përkatëse për legalizimin.

107 107 of Emri në shqip Emri në anglisht Numri dhe referenca e miratimit Për legalizimin, urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve pa leje On the legalisation, urbanization and integration of the informal zones/constructions Ligj Nr. 9482, datë ndryshuar me Ligj Nr. 9786, datë , Ligj Nr. 9895, datë , Ligj Nr , datë , Ligj Nr , datë , Vendim Nr. 3, datë , i Gjykatës Kushtetuese dhe Ligj Nr , datë Akte nënligjore nëse ka VKM Nr. 870, datë Për koeficientin e shfrytëzimit të ndërtimit sipas legjislacionit dhe kur ka një qëllim social dhe ekonomik. VKM Nr. 1180, datë Për përcaktimin e tarifave për shërbimin e legalizimit dhe mbledhjen e të ardhurave gjatë procesit të legalizimit, ndryshuar me VKM Nr. 1587, datë , Nr. 246, datë dhe Nr. 368, datë VKM Nr. 1655, datë Për kompensimin e pronarëve të pasurive të paluajtshme që janë zënë nga ndërtimet informale. Çështjet kyçe të trajtuara Legalizimi i ndërtimeve informale. Transferimi i të drejtave të pronësisë mbi ngastrën e tokës ku është ndërtuar objekti që do të legalizohet. Urbanizimi i zonave, blloqeve të ndërtimeve informale dhe integrimi i tyre në zhvillimin urban të vendit. Procedurat për kryerjen e legalizimit të ndërtimeve informale dhe krijimi i strukturave përkatëse për legalizimin.

108 108 of Emri në shqip Emri në anglisht Numri dhe referenca e miratimit Për verifikimin e titujve të pronësisë mbi tokën bujqësore, i ndryshuar. On verification of cropland property titles Ligji Nr. 9948, datë , ndryshuar me Ligjin Nr. 172, datë Akte nënligjore nëse ka VKM Nr. 222, datë 06/03/2013 Për procedurat e përcaktimit të kryerjes së procesit të kalimit të tokës bujqësore të ishndërmarrjeve bujqësore në pronësi të përfituesve VKM Nr. 253, datë 06/03/2013, Për përcaktimin e procedurave të plotësimit të akteve të marrjes së tokës bujqësore në pronësi për familjet bujqësore në fshatrat e ishkooperativave bujqësore VKM Nr. 338, datë Për disa ndryshime dhe shtesa në Vendimin Nr. 253,datë , të Këshillit të Ministrave, për përcaktimin e procedurave të plotësimit të akteve të marrjes së tokës bujqësore në pronësi për familjet bujqësore në fshatra të ishkooperativave bujqësore Çështjet kyçe të trajtuara Rishikimi i ndarjes së tokës bujqësore me tagrin për të hedhur poshtë vendimet e komisionit të tokës, që në shumë raste janë tashmë të regjistruara në ZRPP. Trajtimi i procedurave tashmë të nisura për shpërndarjes e tokës të rregulluara nga ligjet e mëparshme Nr i vitit 1991 dhe Nr i vitit 1998 dhe dhënia më shumë kohë njësive të qeverisjes vendore për të përfunduar hartimin e dokumentacionit.

109 109 of Emri në shqip Emri në anglisht Numri dhe referenca e miratimit Për përfundimin e procedurave ligjore të kalimit të tokës bujqësore të ishndërmarrjeve bujqësore në pronësi të përfituesve. pronësisë On legal proceedings required for granting oënership of agricultural land of former agricultural enterprises to beneficiaries specified in Law 8053 of 1995 Ligji Nr. 171, datë Akte nënligjore nëse ka Vendim i Këshillit të Ministrave, Nr. 337, datë 22/04/2015. Për përcaktimin e procedurave të kryerjes së procesit të kalimit të tokës bujqësore të ishndërmarrjeve bujqësore në pronësi të përfituesve Çështjet kyçe të trajtuara Përmbyllja e dokumentacionit për procedurat e nisura tashmë të shpërndarjes së tokës të rregulluara nga Ligji Nr i vitit 1995.

110 110 of Shtojca 2: Detaje mbi Procesin e Shpronësimit Prona private mund të shpronësohet kur kërkohet për një qëllim (interes) publik të përcaktuar me ligj dhe kundrejt një kompensimi të drejtë. Shpronësimi ose marrja në përdorim të përkohshëm i pronës private bëhet vetëm për interes publik që nuk mund të arrihet apo të mbrohet në mënyrë tjetër dhe në të gjitha rastet Shteti duhet të kompensojë të gjitha ndikimet e shkaktuara pronave të ndikuara. Prona private mund të shpronësohet për qëllimet e mëposhtme: Përmbushjen e detyrimeve të Shtetit që lindin nga traktate dhe konventa ndërkombëtare shumë palëshe; Zbatimin e programeve, projekteve dhe investimeve në territoret shqiptare dhe jashtë tyre, të parashikuar në marrëveshjet ndërkombëtare të miratuara nga Shqipëria; Zhvillimin e projekteve të transportit, energjisë, telekomunikacionit, dhe infrastrukturës së ujësjellësit dhe kanalizimeve; Zbatimin e projekteve dhe investimeve me qëllim mbrojtjen e mjedisit, shëndetit, kulturës dhe arsimit publik; Zbatimin e programeve dhe investimeve të përqendruara në mbrojtjen kombëtare; Mbrojtjen e aseteve të trashëgimisë kulturore, përfshirë vendet dhe ndërtesat historike, monumentet, artefaktet, etj., që konsiderohen se meritojnë të ruhen për të ardhmen. Këto përfshijnë objekte me rëndësi për arkeologjinë, arkitekturën, shkencën apo teknologjinë e një kulture të veçantë. Shpronësimi për interes publik në favor të një subjekti privat kryhet në rastin e realizimit të investimeve që paraqesin interes ose që kanë përhapje territoriale në nivel kombëtar ose vendor, në sektorin e energjisë, telekomunikacionit, etj., në shërbim dhe në interes të publikut. Investitori i interesuar dorëzon i kërkesën për shpronësim ministrisë që mbulon veprimtarinë për të cilë nevojitet shpronësimi, që në rastin e TAP-it është MEI. MEI krijon një komision të veçantë për të ndjekur dhe zbatuar procesin e shpronësimit. Aplikimi i dorëzuar mbështetet në dokumentet e mëposhtme: Dokumente që vërtetojnë regjistrimin e aplikantit si person juridik Projektet e nevojshme dhe të miratuara dhe argumentin lidhur me interesin publik për realizimin e projektit; Dokumentacionin e lidhur me burimin dhe garantimin e fondeve financiare të nevojshme për përfundimin e projektit, përfshirë kostot e shpronësimit dhe zhvlerësimit Një vlerësim paraprak të aseteve objekt shpronësimi dhe vlerën e kompensimit që parashikohet për çdo pronar privat Licencat dhe miratimet përkatëse të lëshuara nga autoritetet kompetente në lidhje me projektin specifik Dokumentacionin që tregojnë mënyrën e zbatimit të projektit Një listë pronarësh të pronave private për të cilat kërkohet shpronësim; një listë e pronarëve të pronave private që zhvlerësohen si rrjedhojë e procesit të shpronësimit dhe një listë të palëve të treta pronat e të cilëve do të jenë objekt shpronësimi, të mbështetura nga shpjegimet dhe të dhënat e nevojshme për secilin grup, si dhe vlerat përkatëse të llogaritura për këto prona dhe të drejta, si dhe adresat më të përditësuara të banesave të pronarëve dhe palëve të treta përkatëse Dokumente që vërtetojnë arsyen e shpronësimit (pra, realizim investimesh që paraqesin interes apo kanë shtrirje territoriale në nivelin kombëtar apo vendor, në sektorin e energjisë, telekomunikacionit, etj., në shërbim dhe në interes të publikut). Komisioni shqyrton dhe verifikon informacionin e kërkuar në aplikim dhe dokumentet përkatëse të bashkëngjitura. Nëse aplikimi përmbush kriteret e përcaktuara, komisioni pranon aplikimin për shpronësim dhe njofton investitorin.

111 111 of Brenda dhjetë (10) ditëve nga dorëzimi i njoftimit të pranimit aplikantit (pra TAP-it), MEI dhe TAP nënshkruajnë një marrëveshje që rregullon procesin dhe kushtet për shpronësimin dhe pagesën e kompensimit për mbajtësit e shpronësuar të të drejtave mbi tokën. Marrëveshja lidhet në formën e një deklarate noteriale dhe ka bashkëngjitur të gjithë dokumentacionin që shoqëron aplikimin për shpronësim. Brenda dhjetë (10) ditëve pas nënshkrimit të kësaj marrëveshjeje, MEI njofton në mënyrë të drejtpërdrejtë (me postë rekomande, ose mënyra të tjera njoftimi që kthejnë informacion mbi marrjen e njoftimit nga i adresuari; në rastet kur i adresuari gjendet jashtë vendit, njoftimi do të bëhet përmes afishimit në komunën / bashkinë ku ndodhet toka objekt shpronësimi) personat e ndikuar nga shpronësimi dhe publikon për një javë të tërë aplikimin për shpronësim në Fletoren Zyrtare si edhe në shtypin kombëtar dhe vendor. Palët e treta duhet të paraqesin pretendimet e tyre dhe dokumentacionin përkatës në MEI brenda pesëmbëdhjetë (15) ditëve nga afati i fundit i publikimit. Komisioni përllogarit (duke marrë në konsideratë vlerën e tyre fillestare të pronës që propozohet për shpronësim, zhvlerësimin, drejtimin, vendndodhjen, treguesit e ndryshimeve të çmimeve dhe të shkëmbimit valutor në treg) vlerën e kompensimit që i duhet paguar personave të ndikuar nga shpronësimi. MEI i propozon KM-së të miratojë shpronësimin jo më herët se një muaj nga dita e përfundimit të procedurave të përshkruara këtu më lart. Këshilli i Ministrave mund të miratojë ose të hedhë poshtë aplikimin. Vendimi i KM që miraton shpronësimin përfshin sa më poshtë: Qëllimin dhe arsyet ligjore për shpronësim; Pronat private që shpronësohen dhe pronarët e tyre përkatës; Vlerën e kompensimit për pronarët që shpronësohen, për pronarët e pronave që janë zhvlerësuar dhe për ata të paragjykuar për çfarëdolloj arsyeje, si edhe afatin kohor dhe mënyrën e pagesës; Afatin e shpronësimit dhe përfituesin; Afatin për zhvillimin e projektit dhe investimit, sipas rastit; Shumën e shpenzimeve të hasura gjatë procedurës së shpronësimit, në ngarkim të aplikantit. Brenda tridhjetë ditëve nga miratimi i shpronësimit me VKM, MEI transferon dhe regjistron me ZRPP-në përkatëse titullin e pronësisë së tokës së shpronësuar në emrin dhe nën pronësinë e Shtetit në rastin e shpronësimit të titullit të pronësisë, ose e regjistron atë në emër të Shtetit. Transferimi i titullit të pronësisë të tokës së shpronësuar tek investitori regjistrohet në emrin e investitorit (nëse ky e kërkon këtë), nëse dhe kur investitori ka përfunduar ndërtimin e projektit. Shpronësimi konsiderohet si i pavlefshëm nëse (i) përfituesi nuk fillon ose nuk përfundon me sukses punimet për projektin dhe investimet që shkaktuan shpronësimin brenda tre muajve nga përfundimi i afatit të përcaktuar në VKM; ose (ii) kompensimi nuk paguhet brenda tre muajve pas përfundimit të afatit të përcaktuar në VKM. Nëse ndonjë nga këto ngjarje vërtetohet, pronarët e mëparshëm të pronave të shpronësuara: (i) rimarrin pronësi të plotë mbi pronat e shpronësuara, sipas kërkesës së tyre; (ii) kthejnë kompensimin e marrë; dhe (iii) kanë të drejtën të pretendojnë kompensim të mëtejshëm nga përfituesit.

112 112 of Shtojca 3: Shqyrtim i Rasteve Ligjore Specifike Mospërputhje midis Regjistrit dhe Realitetit Ligji për Regjistrimin e Pasurive të Paluajtshme rregullon rastet kur ka mospërputhje midis të dhënave të regjistruara në regjistrin kadastral dhe realitetit në terren. Ky ligj përcakton dy mundësi për zgjidhjen e këtyre situatave. Në rastin e parë, pronari i pronës së paluajtshme mund të nisë procesin duke i kërkuar ZRPP-së të ndërmarrë korrigjimet e nevojshme në regjistrin e pasurive dhe certifikatën e pronësisë së pronave të paluajtshme. Kjo është veçanërisht e mundur në rast gabimesh apo harresash që nuk ndikojnë të drejtat e pronarëve të tjerë. Në rastin e dytë, procesi i korrigjimit niset nga ZRPP-ja për përmirësimin e regjistrit të pasurive dhe hartave kadastrale. Kjo është veçanërisht e zbatueshme kur (i) regjistri nuk përputhet me dokumentacionin e përdorur për regjistrim, ose (ii) mungon lidhja midis të dhënave të pronës dhe hartës kadastrale, ose (iii) pozicioni gjeografik i pronës në hartën kadastrale nuk është në përputhje me pozicionin real. Procesi i përditësimit niset nga regjistruesi përkatës dhe është objekt miratimi nga Krye Regjistruesi. Urdhri i Krye Regjistruesit për përditësimin e regjistrit të pronave dhe hartave kadastrale bëhet publik. Të dhënat e përftuara pas procesit të përditësimit duhet të shpallen për një periudhë 45 ditore në ambientet e ZRPP vendore dhe në zyrat e njësisë së qeverisjes vendore (pra në bashki). Palët e interesuara duhet të dorëzojnë pretendimet e tyre në ZRPP përkatëse gjatë periudhës së shpalljes (pra dyzet e pesë ditë). Termat dhe kushtet për përditësimin e të dhënave kadastrale duhet të miratohen me Vendim të Këshillit të Ministrave. Në rastet kur dokumentacioni i dorëzuar nga një palë për regjistrimin e pronësisë bie ndesh me një regjistrim të mëparshëm (pra, është i regjistruar tashmë një pronar tjetër për atë pronë), normalisht regjistruesit do të hidhte poshtë kërkesën e re për regjistrim dhe do ta drejtonte palën e interesuar të ngrinte një pretendim për zgjidhje gjyqësore ose administrative të çështjes. Pas marrjes së vendimit të formës së prerë nga gjykata, regjistruesi vijon procedurën e regjistrimit. Në rastet kur sipërfaqja dhe kufijtë faktikë të pasurisë së paluajtshme ndryshojnë nga ato që janë regjistruar në ZRPP, duhet përgatitur një plan i tokës për të vënë në pah mospërputhjet. Nëse korrigjimet e të dhënave në ZRPP do të ndikonin pronën fqinje, kërkohet ndërmarrja e negociatave me pronarët fqinjë. Marrëveshja dhe plani i ri i pronave, i përgatitur nga një ekspert i licencuar, dorëzohen në ZRPP për regjistrimin e të dhënave të korrigjuara. Në mungesë të një marrëveshjeje miqësore midis pronarëve të ndikuar në lidhje me korrigjimin e të dhënave të tyre të pronës, gjykatat ofrojnë instancën e fundit të zgjidhjes për palët Pronat e Paregjistruara Ndërtimet e paregjistruara/informale janë objekt i Ligjit Nr. 9482/2006 Për legalizimin, urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve/zonave informale, që trajton procedurat për legalizimin e ndërtimeve informale, transferimin e të drejtave të pronësisë mbi ngastrën e tokës mbi të cilën është ndërtuar objekti informal, dhe integrimin nëse blloqet informale janë të ndërtuara në zona zhvillimi urban. Pronari informal i strukturës duhet të aplikojë për legalizim në ALUIZNI, që nxjerr një leje legalizimi nëse është e lejuar në ligj. Pas marrjes së lejes së legalizimit, pronari informal mund të aplikojë për regjistrimin e strukturës/ndërtesës në ZRPP. Nëse pronari i strukturës nuk është i njëjti person me pronarin e tokës, ALUIZNI ndërmerr gjithashtu transferimin e ngastrës së tokës nga pronari aktual tek pronari i sapo legalizuar i strukturës dhe kompenson pronarin e vjetër. Nëse struktura nuk përmbush kërkesat e përcaktuara në ligjin për legalizimet, pronari i tokës ka të drejtën të kërkojë shembjen e strukturës. Parcelat e paregjistruara bujqësore janë objekt i Ligjit Nr. 9948/2008 Për shqyrtimin e vlefshmërisë ligjore të krijimit të titujve të pronësisë mbi tokën bujqësore, dhe Ligjit Nr. 171/2014 Për procedurat ligjore të kërkuara për dhënien e pronësisë mbi tokën bujqësore të ish-kooperativave përfituesve të specifikuar në Ligjin 8053 të vitit Këto ligje relativisht të reja (2008 dhe 2013 përkatësisht) shqyrtojnë shpërndarjen e tokës bujqësore me tagrin për të ndryshuar/konfirmuar vendimet e komisionit të tokës, që në shumë raste janë tashmë të regjistruara në ZRPP. Këto ligje trajtojnë procedurat tashmë të nisura të shpërndarjes së tokës të rregulluara nga Ligjet e mëparshme Nr i vitit 1991 dhe Nr i vitit 1998 dhe u sigurojnë strukturave të qeverisjes vendore më shumë kohë për të përmbyllur dokumentacionin përkatës. Përmbyllja e

113 113 of dokumentacionit për procedurat tashmë të nisura të shpërndarjes së tokës rregullohen nga Ligji Nr i vitit Pretendimet e Lidhura me Pronësinë përpara Komunizmit Kjo lidhet me situata kur ka pretendime mbi tokën që lidhen me të drejta të hershme pronësie (të drejta ekzistuese përpara shtetëzimeve të ndërmarra nga regjimi komunist). Këto situata rregullohen nga Kodi Civil, Ligji Për kthimin dhe kompensimin e pronës, Ligjet për Shpronësimin dhe për Regjistrimin e Pronës. Në përputhje me Kushtetutën, Ligji për Kthimin dhe Kompensimin e Pronës synon të sigurojë një kompensim të drejtë për ish pronarët apo trashëgimtarët e tyre, pronat e të cilëve janë shpronësuar, shtetëzuar apo konfiskuar gjatë regjimit komunist. Kompensimi i parashikuar nga ky ligj lidhet me kthimin e të gjithë ose të një pjese të pronës së paluajtshme, ose ngastrave të ndryshme të tokës, atëherë kur është e mundur, ose pagesën e të hollave. Ligji përcakton procedurat për kthimin dhe kompensimin e pronave. Agjencia për Kthimin dhe Kompensimin e Pronave (AKKP) është autoriteti përgjegjës për procesin e kthimit dhe kompensimit të pronave ishpronarëve. Afat përfundimtar për ish-pronarët për të dorëzuar kërkesat e tyre për kthimin dhe kompensimin e pronave ishte dhjetori i vitit Kërkesat shqyrtohen nga AKKP-ja, që pas verifikimit të dokumentacionit të paraqitur merr vendim në lidhje me pranimin e kërkesës që sipas rastit mund të jetë kthimi ose kompensimi i pronës, ose merr vendim për refuzimin e kërkesës. Vendimi i AKKP-së mund të apelohet nga pala e interesuar përpara gjykatës Trashëgimitë dhe Pronat pa Pronarë Kodi Civil, Ligji për Shpronësimin dhe Ligji për Regjistrimin rregullojnë këto situata. Kodi Civil parashikon se, kur pronari që ka ndërruar jetë nuk ka përcaktuar pronësinë e pronës së tij me anë të testamentit, ose nëse testamenti përfshin vetëm një pjesë të pronës, ose rezulton si i pavlefshëm dhe i pa zbatueshëm, hapet përmes Gjykatës procesi i trashëgimisë ligjore. Trashëgimtarët ligjorë të mundshëm janë fëmijët, nipërit, bashkëshortët, prindërit, fëmijët e vëllezërve dhe motrave që kanë ndërruar jetë më parë, gjyshërit, personat me pa aftësi për të punuar që ishin nën kujdesin e personit që ka humbur jetën, farefis tjetër deri në shkallën e gjashtë, dhe përfundimisht Shteti. Sa më sipër thirren si trashëgimtarë në përputhje me renditjen e përcaktuar në Kodin Civil dhe në rast se nuk gjenden trashëgimtarë, prona i transferohet Shtetit. Gjykata lëshon vërtetimin e trashëgimisë pas shqyrtimit të dokumentacionit përkatës që provon lidhjen me pronarin që ka humbur jetën. Personat e renditur në vendimin e gjykatës si trashëgimtarë të personit që ka humbur jetën duhet të aplikojnë me vendimin e Gjykatës në ZRPP-në ku janë të regjistruara pronat e personit që ka humbur jetën, brenda 30 ditëve nga momenti që vendimi ka marrë formë të prerë dhe është bërë i ekzekutueshëm. ZRPP-ja pasqyron ndryshimet në regjistrin e pronave, duke regjistruar trashëgimtarët si pronarë të pronës, sipas pjesëve të përcaktuara në vendimin e gjykatës. Neni 172 i Kodit Civil përcakton se pronat pa pronarë (pra pronarët janë të paidentifikuar ose kanë hequr dorë nga të drejtat e tyre mbi pronësinë) i përkasin Shtetit. Transferimi i titullit të pronësisë në emër të Shtetit bëhet me vendim të gjykatës kompetente. Në rast shpronësimi, ministria përgjegjëse ka të drejtën të dorëzojë në gjykatë kërkesën për hapjen e procesit të trashëgimisë ligjore. Nëse pas përfundimit të procesit të shpronësimit, pronari i shpronësuar nuk gjendet, ministria vijon me kërkesën e shpronësimit dhe vlera e kompensimit për pronarin e shpronësuar përkatës depozitohet në një bankë në emrin e tij.

114 114 of Shtojca 4: Studimi i Vlerave të Kompensimit Raporti Përfundimtar TAP Trans Adriatic Pipeline Faqe 1 nga 13 Njësia Porositëse: Trans Adriatic Pipeline AG Pronari AbKons Emri i Projektit: Gazsjellësi Trans Adriatik - TAP AAL00-ABK-660-Y-TRS-0004 Rish.: 00. Titulli i Dokumentit: Studimi i Vlerave të Kompensimit Raporti Përfundimtar Rish. Qëllimi i nxjerrjes Komente/Përshkrimi Origj. Data Nxjerrë për Rishikim LEB Nxjerrë për Informacion LEB

115 115 of PËRMBAJTJA Tabela e Përmbajtjes... 2 Shkurtimet... 9 Parathënie Hyrje Panoramë e Projektit Fushëveprimi i këtij Dokumenti Struktura e Dokumentit Përshkrimi i Projektit Qëllimi i Projektit Panoramë e TAP-it Karakteristikat Kyçe të Projektit Tubacioni Korridori i Ndërtimit të Gazsjellësit Kthimi i Korridorit në Gjendje Fillestare Instalimet mbi Tokë Valvulat e Bllokimit Rrugët Ndihmëse dhe Urat Ambientet e Përkohshme Sheshet e Magazinimit dhe të Tubave Sheshet e Ndërtimit Gjurmëzimi dhe Procesi i Përcaktimit të Gjurmës Përcaktimi Optimal i Gjurmës Gjurma e Përzgjedhur Afatet e Projektit Kuadri Ligjor Legjislacioni Shqiptar Kyç Parimet Kyçe të Legjislacionit Shqiptar në Lidhje me Blerjen e Tokës... 25

116 116 of 3.3 Të Drejtat, Transaksionet dhe Regjistrimi Regjistrimi Të Drejtat e Uzufruktit Të Drejtat e Servitutit Mundësia për Blerje ( Marrëveshja e Kaparit ) Shpronësimi për Interes Publik në Përfitim të një Investitori Privat Parimet Kyçe Procesi i Shpronësimit në Rastin e Projektit TAP Vlerësimi Trualli Ndërtesat e Banimit Ndërtesa Industriale dhe Bujqësore Toka Bujqësore Vlerësimi i Pronave të Paregjistruara Procesi i Legalizimit Pretendimet dhe Ankesat Standardet Ndërkombëtare të Zhvendosjes Kërkesat e Performancës së BERZH-it Hendeqet Kyçe midis Legjislacionit Kombëtar dhe Standardeve Ndërkombëtare të Rivendosjes Masat për Trajtimin e Hendeqeve të Identifikuara Panoramë e Popullatës së Ndikuar nga Projekti Hyrje Metodologjia e mbledhjes së të dhënave Profili demografik Popullata dhe gjinia Mosha & madhësia e familjes Etnia Besimi fetar Karakteristikat socio-ekonomike Arsimi Shëndetësia Aktivitetet ekonomike + të ardhurat Pronësia e tokës + përdorimi Cenueshmëria... 49

117 117 of 5 Ndikimet e Projektit E Përgjithshme Detyrat Përgatitore Përmbledhje Detyrat 1 dhe 2: Digjitalizimi i të Dhënave Kadastrale dhe Kufijtë e Pasurisë Detyra 3: Studim Vlerësues Identifikimi i Parcelës dhe Inventari i Aseteve Përmbledhje Banka e të dhënave Elementet e Projektit Mjedise të Përhershme Stacionet e Kompresorëve dhe Matjes Stacionet e Valvulave të Bllokimit Mjediset e Përkohshme Sheshet e Tubacioneve + Kantierët e Ndërtimit Korridori i Ndërtimit Zonat e kufizimit gjatë operacioneve Ndikimet në Tokë që Lidhen me Rrugët Ndihmëse Përcaktimi i Sasive të Ndikimeve në Tokë Ndikimet e Tokës që Lidhen me Stacionet e Kompresorëve Ndikimet e Tokës që Lidhen me DeK Ndikimet në të Mbjella & Struktura Ndikimet në Peshkim & Turizëm në Zonën Bregdetare Ndikimet e Përgjithshme të Projektit në Tokë Angazhimi i Palëve të Interesit Vështrim i përgjithshëm Kuadri ligjor dhe rregullator Strategjia e Përbashkët për Angazhimin e Palëve të Interesit Identifikimi i Palëve të Interesit Popullata e ndikuar drejtpërdrejt Njësitë kombëtare, të qarkut, bashkiake dhe të qeverisjes vendore Metodat e Angazhimit Zyrat e Projektit me bazë në komunitete... 62

118 118 of Afishimi publik Materialet e printuara Media Planet e Angazhimit të Palëve të Interesit Fazat e Angazhimit & Çështjet e ngritura Angazhimi për Rrugët Ndihmëse Bërja publike e vlerave të kompensimit Aktivitetet e Angazhimit për Gazsjellësin Aktivitete e Angazhimit për Sigurimin e Aksesit në Tokë (SLA) Rregullime të veçanta për PAP-ët e cenueshëm Çështjet kryesore të Palëve të Interesit Ecja përpara e Angazhimit të Palëve të Interesit Të Drejtat e Kompensimit Parimet Kyçe Parimet e Kompensimit Toka e Blerë Përgjithmonë Toka e Zënë Përkohësisht Korridori i Ndërtimit të Gazsjellësit Tokë tjetër e Zënë Përkohësisht (Sheshet e Ndërtimit, Sheshet e Magazinimit të Tubave, etj.) Toka Jetime Servitutet Zona e Kufizimit A Zona e Kufizimit B Zona e Kufizimit C E Drejta e Kompensimit Kualifikimi Toka Private Tokë e Bashkisë dhe Tokë tjetër Publike Matrica e të Drejtave Parimet e Vlerësimit Metodologjia e Studimit të Vlerësimit Përmbledhje Identifikimi i Vlerave Ekzistuese të Zbatueshme Hartimi i Vlerës së Zëvendësimit për Asetet e Ndikuara nga Projekti Vlerësimi i Tokës Tatimet dhe Subvencionet Asistenca për Jetesë dhe Mbështetje Tranzitore... 77

119 119 of 8 Sigurimi i Aksesit në Tokë (SLA) Përgatitja e ofertave Oferta dhe Negocimi Marrëveshja për Daljen nga Toka dhe Dorëzimi Asistenca e Jetesës dhe Mbështetja Tranzitore Përmbledhje Objektivat e Asistencës për Jetesë & Mbështetje Tranzitore (LATS) Asistenca për Jetesë Kategorizimi i Kualifikimit Asistencë për Jetesat që bazohen në Bujqësi (Kategoria I + II) Asistencë për Jetesat që bazohen në Biznes (Kategoria I) Mekanizmi i Shpërndarjes Programi i Lidhjeve Mbështetje Tranzitore Kategorizimi i Kualifikimit Identifikimi + Analizimi Format e Mbështetjes Mekanizmi i Shpërndarjes Informimi i Publikut Monitorimi dhe Vlerësimi Menaxhimi i Ankesave dhe Kompensimi Parimet dhe Përmbledhje Kategoritë e Parashikuara të Ankesave Struktura për Mbështetjen e Ankesave Hapat Administrative dhe Afatet Kohore Monitorim dhe Vlerësim Përmbledhje Monitorimi i Inputeve dhe Rezultateve Monitorimi i Rezultateve & Vlerësimi... 96

120 120 of 11.4 Monitorimi i Përputhshmërisë dhe Auditi i Përfundimit Monitorimi i Përputhshmërisë Auditi i Përfundimit Plani i Detajuar i Monitorimit dhe Vlerësimit Masat e Zbatimit Organizimi i Përgjithshëm Afati i Zbatimit Buxheti Shtojcat Hyrje Detyra Detyra Toka Bujqësore Kategorizimi i tokës bujqësore Përllogaritja e vlerave të tokës bujqësore Toka e Blerë Përgjithmonë Shtojca 5: MO-OO68 Toka Jetime Shtojca 6: Vlerat dhe përllogaritjet e përditësuara të të mbjellave Tabela e Përmbajtjes Shtojca 7: Shpërndarja e Buxhetit

121 121 of Shkurtimet dhe Përkufizimet: AKKP Agjencia e Kthimit dhe Kompensimit të Pronave BBZH Banka Bujqësore e Zhvillimit Lek Leku shqiptar APRI Instituti Atlantik i Kërkimit të Politikave BOB - Beschrankte Personliche - Dienstbaikeiten BOT Ndërtim, Veprimtari, Transferim CORINE - (CLC) është një hartë e panoramës mjedisore evropiane bazuar në interpretimin e imazheve satelitore) VKM Vendim i Këshillit të Ministrave BERZH Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim ECA-të Agjencitë e Kreditimit të Eksportit EKDNJ Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut VNM(S) Vlerësimi i Ndikimit Mjedisor (dhe Social) QSH Qeveria e Shqipërisë GPS Sistemi i Pozicionimit Gjeografik HGA Marrëveshja me Qeverinë Pritëse LEA Blerja dhe Servituti i Tokës M.A.S.L Lartësia Metrike mbi Nivelin e Detit METE Ministria e Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjisë AKBN Agjencia Kombëtare e Burimeve Natyrore AKPT Agjencia Kombëtare e Planifikimit të Territorit KKT Këshilli Kombëtar i Territorit PAC Komunitetet e Ndikuara nga projekti MK Metra Katrorë OST Operatori i Sistemit të Transmetimit

122 122 of UNDP Programi për Zhvillim i Kombeve të Bashkuara UNCITRAL Komisioni i Kombeve të Bashkuara për të Drejtën Ndërkombëtare të Tregtisë UK Sh.A. Ndërmarrja Publike Rajonale e Ujësjellës Kanalizimeve (pra Tiranë, Korçë) PP- Pika Pozicioni (Pikat e Pozicionit janë koordinata që identifikojnë një pikë në hapësirën fizike) 1 Hyrje 1.1 Parathënie ABKons është caktuar nga ENT si konsulenti për kryerjen e Studimit të Vlerave të Kompensimit të Tokës në Shqipëri, që do të trajtojë pjesën tokësore të tubacionit në Shqipëri midis Daljes në Det (Fier) në Shqipërinë perëndimore dhe Trestenikut në kufirin me Greqinë në Shqipërinë lindore, me një gjatësi prej rreth 200 km. Si pjesë e punës përgatitore për gazsjellësin, është e nevojshme të përcaktohet servitut ose instrumente të ngjashme ligjore për përdorimin e tokës (e Drejta e Kalimit) dhe të kompensohen pronarët e tokës, përdoruesit ose ata që kanë zënë tokën për humbjet e tyre. Kjo duhet bërë në përputhje me standardet ndërkombëtare të BERZH-it. Për negociatat me palët e interesit, është e nevojshme një bazë e mirë të dhënash mbi tokën, strukturat dhe të mbjellat. Në zbatim të fushëveprimit të punës dhe detyrimeve kontraktuale, konsulentit i është kërkuar të dorëzojë një Raport Përfundimtar që përmbledh Raportet e Detyrës 1 dhe Detyrës 2. Ky Raport Përfundimtar është një përmbledhje e Raporteve të Detyrës 1 dhe Detyrës 2, sipas kërkesave të Kontratës. Gjatë Detyrës 1, Konsulenti ka identifikuar dhe kontaktuar agjencitë përkatëse të Qeverisë së Shqipërisë të përfshira në veprimtaritë e negocimit apo blerjes me detyrim të tokës, me qëllim mbledhjen e informacionit mbi pagesën e vlerave të kompensimit në të shkuarën e afërt (3 deri në 5 vjet) për tokën si dhe për të mbjellat një dhe shumë vjeçare. Të gjitha takimet e zhvilluara në kuadrin e Detyrës 1 janë të pasqyruara në Procesverbalet e Takimeve përkatëse të bashkëngjitura Raportit të Detyrës 1 si Shtojca 2. Gjatë Detyrës 2, konsulenti ndërmori një anketim në terren dhe ka kontaktuar të gjitha autoritetet rajonale përkatëse me qëllim mbledhjen e të gjithë informacionit të nevojshëm për përllogaritjen e vlerave të zëvendësimit. Si rezultat i këtyre anketimeve në terren dhe takimeve rajonale, konsulenti ka hartuar një kategorizim dhe nën kategorizim të tokës bujqësore dhe jo bujqësore. Për më tepër, konsulenti ka hartuar gjithashtu edhe një inventar të të mbjellave një dhe shumë vjeçare të kultivuara përgjatë gjurmës së gazsjellësit. Bazuar në rezultatet e këtyre veprimtarive, konsulenti ka përllogaritur vlerat e zëvendësimit në përputhje me Kërkesën e Performancës 5 të BERZH-it. 1.1 Qëllimi i Studimit Studimi trajton pjesën tokësore të tubacionit midis Daljes në Det Fier, Shqipëria perëndimore dhe kufirit me Greqinë Trestenik, Shqipëria lindore me gjatësi rreth 200 km. Si pjesë e punës përgatitore për tubacionin është e nevojshme të krijohet një servitut ose mekanizma të ngjashëm ligjorë për përdorimin e tokës (e Drejta e Kalimit) dhe të kompensohen pronarët, përdoruesit ose personat që kanë zënë tokën për humbjet e tyre. Kjo duhet të kryhet në një mënyrë që përmbush standardet ndërkombëtare. Në kuadrin e negociatave me palët e interesit është e nevojshme një bazë e plotë të dhënash në lidhje me vlerat e tokës, strukturat dhe të mbjellat.

123 123 of Qëllimi i studimit është të (1) identifikojë vlerat e kompensimit të përdorura aktualisht për blerjen e tokës nga Qeveria e Shqipërisë dhe agjencitë e saj në zonat e ndryshme kadastrale të ndikuara nga gazsjellësi, dhe (2) të hartojë një tabelë të detajuar vlerash zëvendësimi të aplikueshme për të gjitha veprimtaritë e lidhura me ndërtimin e gazsjellësit. Studimi trajton tokën dhe të mbjellat. Të dhënat ndihmojnë në kuadrin e hartimit të një Plani të Rehabilitimit të Jetesës në përputhje me Kërkesën e Performancës 5 të BERZHit dhe që përmbush me rigorozitet standardet e cilësisë që lindin nga këto kërkesa.

124 124 of Burimi Qendra e Botimeve Zyrtare Të Dhënat e Mbledhura Ligjet dhe VKM përkatëse për veprimtaritë e kompensimit/shpronësimit të ndërmarra nga QSH. Institucionet Qendrore në Tiranë Drejtoritë Rajonale dhe në Rrethe Vlerësimi në Terren Praktika më e mirë ndërkombëtare Konfirmim i metodologjisë së përdorur nga QSH për veprimtarinë e kompensimit. Vlerat e përdorura nga Ministri të ndryshme për qëllime kompensimi. Çmimet e produkteve bujqësore të kultivuara përgjatë gjurmës së gazsjellësit. Planet e ardhshme në sektorin mjedisor, ujitje, planifikim urban, etj. Produktet bujqësore të kultivuara në nivel fshati dhe çmimet e periudhës. Kostot e mbjelljes për fermerët për ha për çdo të mbjellë. Hartat e pyjeve. Zonat e mbrojtura mjedisore. Veprimet e shkuara nga ZRPP-të. Inventari i përdorimit të arave. Kategorizimi i tokës dhe nën kategorizimi. Zonat informale të ndryshuara nga bujqësore në jo bujqësore. Kuadri i Rehabilitimit të Jetesës nga Frederic Giovannetti. Valentine G., Vlerësimi i servitutit të gazsjellësit Qasje praktike. Një kuadër për vlerësimin e tokës FAO Soils Bulletin 2012 Manuali i Përdorimit Vlerës për Tokat Bujqësore, Pemëtore dhe Pyjore. Bordi Këshillues i përdorimitvlerës i Karolinës së Veriut, mars 2011, Institucion Mbretëror i Anketuesve të Licencuar (RICS) Shënime Udhëzuese për Bujqësinë dhe Servitutin dhe në Kabllo dhe Tela, Tubacione dhe Kanalizime. 1.2 Metodologjia dhe Burimet e të Dhënave Gjatë zbatimit të projektit Tabela 1 Burimi i të dhënave të mbledhura gjatë hartimit të Studimit konsulenti ka përdorur metodologjinë e mëposhtme. Detyra 1: identifikimi i vlerave të kompensimit aktualisht në përdorim nga Qeveria e Shqipërisë - Shqyrtimi i legjislacionit dhe VKM-ve në fuqi për veprimtaritë e kompensimit të QSH; - Identifikimi i palëve përkatëse të interesit; - Mbledhje të dhënash nga autoritetet në Tiranë; - Analizë e metodologjisë dhe vlerave të përdorura nga QSH.

125 125 of Detyra 2: Përllogaritja e vlerave të zëvendësimit - Mbledhje e informacionit mbi të dhënat nga Autoritetet Rajonale dhe të Rretheve; - Vlerësimi në terren; - Kategorizimi i tokës dhe përgatitja e matricës me 30 nën kategoritë e tokës; - Inventari i të mbjellave përgjatë korridorit të gazsjellësit; - Përllogaritja e vlerave të zëvendësimit përfshirë kostot e transaksioneve. Të dhënat e mëposhtme u mblodhën gjatë zbatimit të dy Detyrave të projektit:

126 126 of 2 Detyra 1 Fushëveprimi i Detyrës 1 lidhet me identifikimin e vlerave ekzistuese të aplikueshme dhe shqyrtimin e tyre lidhur me standardet e BERZH-it. Identifikimi i vlerave të aplikueshme ekzistuese është ndërmarrë a) duke kontaktuar agjencitë përkatëse në nivelin qendror dhe vendor të qeverisjes në Shqipëri, aktualisht të përfshira në veprimtaritë e blerjes së tokës me detyrim apo përmes negocimit (duke përdorur një gamë vlerash kompensimi të përcaktuara në legjislacion dhe nga praktika) dhe b) duke shqyrtuar kuadrin ligjor ekzistues në lidhje me ligjet e zbatueshme, aktet nënligjore dhe udhëzimet përkatëse për parimet e kompensimit ose vlerësimit për tokën dhe të mbjellat. Konsulenti ka identifikuar agjencitë përkatëse të Qeverisë së Shqipërisë të përfshira në veprimtaritë e blerjes së detyruar ose të negociuara të tokës. Konsulenti ka kontaktuar këto agjenci dhe ka mbledhur informacionin për vlerat e kompensimit të paguara në kohët e fundit (3 deri në 5 vite) për tokën si dhe për të mbjellat një ose shumë vjeçare. Konsulenti ka shqyrtuar vlerat e mbledhura të tokës për të gjitha zonat kadastrale të përfshira në korridorin me gjerësi prej 400 m, në përputhje me kriteret e përcaktuara si më poshtë: i) si janë përllogaritur dhe vlerësuar vlerat (identifikim i metodologjisë), ii) cilat janë vlerat aktuale, iii) nëse metodologjitë e përdorura pasqyrojnë kushtet e tregut, dhe iv) nëse ka praktika në Shqipëri për përllogaritjen e kompensimit për blerjen e të drejtës së kalimit dhe servitutit. Bazuar në analizën e mësipërme, konsulenti ka identifikuar disa mangësi dhe ka arritur në përfundimet e mëposhtme: Tabela 2 Mangësitë e identifikuara të vlerave të përdorura nga QSH për veprimtaritë e kompensimit dhe zgjidhjet e propozuara Mangësi në Përshkrimi Zgjidhja e propozuar Blerja e Servitutit Nuk ka praktikë të ngjashme në Do të përdoret praktika më e Shqipëri mirë ndërkombëtare Blerja e tokës Janë identifikuar mangësi në kohë dhe Vlerat e zëvendësimit do të përgjithmonë gjeografi. Vlerat e përdorura nga QSH përllogariten me të njëjtën nuk janë përditësuar që prej vitit 2008 metodologji, por me vlera të dhe nuk përdoret vetëm një vlerë për të përditësuara. Vlerat e gjithë zonën kadastrale që përkon me zëvendësimit do të përllogariten një fshat. sipas nën kategorisë bazuar në 1. Kategorinë e tokës 2. Zonat Kostot e Transaksionit Kompensimi i të mbjellave Kostot e transaksionit nuk kompensohen nga QSH. Njihet dhe pranohet metodologjia e përdorur nga QSH, përveç kompensimit të Kostove të Transaksionit agro klimatike dhe 3. Gjendjen e Përllogariten kostot e transaksionit për çdo Kostot e transaksionit do t i shtohen çdo transaksioni që kompenson humbjen e të mbjellave

127 127 of 3 Detyra 2 Më poshtë mund të gjeni informacion të detajuar për kategorizimin e tokës dhe metodologjinë e përdorur për përllogaritjen e vlerave të zëvendësimit në përputhje me nevojat e tokës së TAP-it. Vlerat dhe tabelat përkatëse janë paraqitur në Shtojcat e bashkëngjitura në këtë raport. 3.1 Toka Bujqësore Kategorizimi i tokës bujqësore Konsulentët kanë përgatitur një matricë të tokës bujqësore duke kryqëzuar kategoritë e tokës ose kategoritë e tokës bujqësore nga I deri V me zonat gjeografike ose agro-klimatike 1 deri 3, dhe praninë e sistemit të ujitjes Po ose Jo. Këta faktorë janë më të rëndësishmit për vlerësimin e tokës. Kjo matricë është paraqitur në Tabelën 3. Tabela 3 Matrica e tokës bujqësore dhe arave (Ha) sipas Kategorive të Tokës, Zonave Agro-Klimatike dhe Sistemeve të Ujitjes Kategoria Zona Agro-Klimatike(1.2.3) e Tokës Sistem Ujitje* (Po/Jo) 1. Mot mesdhetar (Berat, Fier, Lushnje) 2. Mot mesdhetar, sub 3. Mot mesdhetar kontinental (Berat, kontinental (Korçë, Devoll) Skrapar) I P J II P J 6,3 - - III P J IV P 3,6 19,08 6 J ,62 - V P - 28,8 - J "Konsulenti ka marrë në konsideratë arat në kuadrin e sistemit të ujitjes në rastin e pranisë së mundshme të sistemeve të ujitjes. Pyjet dhe kullotat janë të klasifikuara në Kategorinë V dhe e gjithë sipërfaqja pyjore dhe kullosore nuk kishte sistem ujitjeje Përllogaritja e vlerave të tokës bujqësore Toka e Blerë Përgjithmonë Toka e blerë përgjithmonë është e ndarë në tokë bujqësore dhe tokë jo bujqësore. Vlerat e tokës janë përllogaritur duke përdorur formulën e mëposhtme:

128 128 of Vlera e Tokës = [(100*Fitimit Neto) / % e interesit bankar] * [K. f. Gr.] * [K ujitje] * [K distancë] * [K zhvillim] * [K përdorimi i tokës]; ku Një mesatare e Fitimit Neto përllogaritet për kategorinë më aktuale të tokës, praktikat bujqësore duke marrë në konsideratë gjendjen e ujitjes dhe strukturat e të mbjellave në secilën nga zonat agro-klimatike. Të gjitha këto të dhëna u mblodhën dhe u mundësuan nga takimet me Autoritetet Qendrore dhe Rajonale (ju lutemi shihni Shtojcën 1) si dhe nga vlerësimet e ndërmarra gjatë punës faktike në terren. Fitimi Neto është përllogaritur si shuma e fitimit neto për secilën të mbjellë dhe shumëzuar me përqindjen e të mbjellave në një zonë të veçantë, sipas formulës më poshtë: Të gjitha këto vlera dhe koeficiente janë të bazuar në metodologjinë e vlerësimit të tokës të miratuar me Vendim të Kuvendit Nr. 183, datë Funksionimi i formulës është shpjeguar në detaje në Raportin e Detyrës 2. Në rastet kur vlerat e përllogaritura të tokës janë më të ulëta se vlerat e VKM-së, vlerat e VKM-së për qëllimet e blerjes së tokës Përllogaritja e servitutit të tokës bujqësore Kompensimi për kufizimet (Blerja e të drejtës së servitutit) Në rastet kur tubacioni përshkon një ngastër toke, vlera e ngastrave të ndikuara ulet në krahasim me ngastrat fqinjë të pandikuara nga tubacioni. Kjo vjen si pasojë e: (i) (ii) (iii) Ndryshimit të përdorimit më të shumtë dhe të mirë; Rritjes së kostos ose kufizimeve në lidhje me përdorimin ekzistues; dhe Kufizimet në lidhje me përdorimin apo zhvillimin e ardhshëm. Përllogaritjet e vlerës së tokës për servitutin bazohen në shitjen e ngastrave të ngjashme përreth aksit të tubacionit. Duke iu referuar metodologjisë së Valentinit, përqindja e tarifës që paguhet si servitut zakonisht luhatet midis 25 dhe 50% të vlerës së tokës. Pas diskutimeve me përfaqësues të TAP-it (F. Giovannetti. K. Schmidt), konsulenti sugjeroi të përdoret si vlerë 90% e vlerës së zbritur për tokën bujqësore të Zonës së Kufizimit a (gjerësi 8 m) për qëllime të përllogaritjes së servitutit, duke qenë se ky kufizim është për një periudhë 50 vjeçare. Në rast se TAP-i vendos (në kontrast me diskutimet e datës në Tiranë) të kompensojë korridorin 40 m në ngastrat e tokës bujqësore, konsulenti rekomandon të përdoret një vlerë më e ulët zbritjeje, pra 45%. Kështu, vlera, ose vlera e zbritur e tokës që do t i paguhet pronarit si servitut, është vlera e tokës e përllogaritur tashmë (çmimi i tregut ose i përllogaritur) shumëzuar me 90%.

129 129 of Zona Rrethi Komuna Bashkia Fshati, Qyteti Zona Kadastrale Nr. 9 Skrapar Qendër Skrapar Vërzhezh Berat Vërtop Vërtop Berat Vërtop Vodicë 380S 12 Berat Velabisht Bilçë Berat Olltak Ullinjas Berat Olltak Olltak Berat Ura Vajgurore Ura Vajgurore $ Berat Poshnje Çiflig Berat Poshnje Guri i Bardhe Berat Kutalli Pobrat 3003 Përdorimi i Tokës Banim Informal. Industri e lehtë Tregti Banim Informal. Industri e lehtë Tregti Banim Informal. Industri e lehtë Tregti Banim Informal. Industri e lehtë Tregti Banim Informal. Industri e lehtë Tregti Banim Informal. Industri e lehtë Tregti Banim Informal. Industri e lehtë Tregti Banim Informal. Industri e lehtë Tregti Banim Informal. Industri e lehtë Tregti Banim Informal. Industri e lehtë Tregti Banim Informal. Industri e lehtë 19 Berat Kutalli Rërëz Kumarak 3003 Tregti 20 Fier Mbrostar Petovë 2944 Banim Informal. Industri e lehtë Tregti Përllogaritja e Vlerave të Tokës Jo Bujqësore Toka e Blerë Përgjithmonë Bazuar në faktin se gjatë anketimeve tona në terren u identifikuan disa zona me tokë jo bujqësore dhe në faktin se ka patur disa transaksione që përbëjnë referencë, konsulenti i ka përdorur këto vlera për përllogaritjen e vlerave të zëvendësimit. Kjo është në përputhje të plotë me PR 5 të BERZH-it. Për sa i përket tokës jo bujqësore informale, vlera e tokës është konsideruar në nivelin e 75% të vlerës së tokës jo bujqësore formale. Ka dy faktorë kyçë që ndikojnë vlerën e tokës jo bujqësore informale: a) në të ka vendbanime informale, dhe b) nuk është e mundur të përdoret e gjithë ngastra për veprimtari ndërtimi, por një pjesë e konsiderueshme e ngastrave i janë kushtuar përdorimeve të tjera si kopshte private ose veprimtari bujqësore të vogla.

130 130 of Përllogaritja e servitutit të tokës jo bujqësore Kompensimi për kufizimet (blerja e të drejtës së servitutit) Për tokën jo bujqësore përdoret i njëjti parim si edhe për tokën bujqësore, por vlera është zbritur në 80% në vend të 90%. Për tokën urbane do të kompensohet korridori me gjerësi 40 m Metodologjia për përllogaritjen e Vlerave të Qirasë për Tokën Jo Bujqësore Toka e zënë përkohësisht Përllogaritja e vlerës vjetore të qirasë për tokën jo bujqësore është përftuar duke pjesëtuar vlerën kapitale me formulën Blerjes Vjetore Përgjithmonë, duke përdorur përftimin e kapitalizmit bruto prej 10% bazuar në: Normën e interesit pa rrezik (normën e interesit të bonos së thesarit) + primin e riskut + inflacionin Norma aktuale e interesit të Bonove të Thesarit është rreth 7%. Konsulenti ka marrë për bazë një prim risku për tregun e tokës jo bujqësore në këto zona prej 2% dhe inflacion prej 3%. 3.3 Të Mbjellat Përllogaritja e vlerave të zëvendësimit për të mbjellat një vjeçare Për të mbjellat një vjeçare, vlerat e zëvendësimit janë të barabarta me diferencën midis të ardhurave dhe shpenzimeve dhe të shumëzuar me numrin e viteve të kompensimit. Formula paraqitet si vijon: Vlera e zëvendësimit = Fitimet Vjetore * Numri i viteve Për më tepër, sipas kërkesave të PR 5 të BERZH-it, kostot e transaksionit duhet t i shtohen vlerave të përllogaritura si më lart. Në Shtojcën 5, vlerat e zëvendësimit janë përllogaritur për të mbjellat kryesore në secilën zonë agroekologjike dhe bazuar në kategorinë e tokës. Shpenzimet (kostot) janë bazuar në të dhënat mbi të mbjellat (kostot bazë, inputet bujqësore, krahu i punës, etj.) të përllogaritura nga specialistët e autoriteteve të qeverisjes vendore të ndihmuar nga specialistët e Drejtorive Rajonale të Bujqësisë Përllogaritja e vlerave të zëvendësimit për të mbjellat shumë vjeçare Formula e përdorur për përllogaritjen e vlerave të zëvendësimit për të mbjellat shumë vjeçare, është si vijon: Vlera e zëvendësimit = Fitimi vjetor + Kostot e ri-mbjelljes + Kostot e mirëmbajtjes gjatë periudhës së ri-aftësimit +Fitimet e humbura (humbjet e përllogaritura të prodhimit gjatë periudhës së riaftësimit)

131 131 of Për më tepër, sipas kërkesave të PR 5 të BERZH-it, kostot e transaksionit duhet t i shtohen vlerave të përllogaritura si më lart. Këto vlera kompensimi u përllogaritën për pemët frutore shumë vjeçare si mollë, si të thjeshta ashtu edhe intensive, (për Korçën), vreshtat (në tre zona ekologjiko-klimatike) dhe ullishtat (për Beratin dhe Fierin) në pesë kategori moshe. Vlerat e zëvendësimit për të mbjellat shumë vjeçare janë paraqitur në Shtojcën Përllogaritja e vlerave të zëvendësimit për pyjet dhe kullotat Prodhimtaria e pyjeve shprehet për sipërfaqe njësi prej 1 Ha, përfshirë lëndën drusore (dru zjarri dhe lëndë drusore industriale) dhe produktet jo drusore (fruta të ngrënshme, kërpudha dhe bimë medicinale). Lënda drusore ndryshon në varësi të species, moshës dhe klasit të prodhimit. Bazuar në tabelat kombëtare të prodhimit, konsulenti ka përllogaritur prodhimtarinë e mundshme të lëndës drusore dhe fitimet ekonomike të përllogaritura nga lënda drusore aktuale për speciet kryesore të hasura gjatë punës në terren dhe bazuar në VKM Nr. 1064, datë "Për tarifat shtetërore të lëndës drusore. Për më tepër, është përllogaritur vlera e transaksioneve për tokën pyjore dhe kullosore për 1 Ha. Në disa rajone ku nuk ka tarifa shtetërore për kullotat dhe livadhet, konsulenti ka përdorur çmimin e Kategorisë V të tokës bujqësore, siç është përshkruar në metodologji. Sipas Vendimit të Kuvendit të Shqipërisë Nr. 183, datë "Për miratimin e metodologjisë për vlerësimin e pasurive të paluajtshme që mund të kompensohen dhe të shërbejnë për kompensimin e pyjeve dhe kullotave, vlera e kullotave ose livadheve është e barabartë me çmimin e tokës bujqësore të kategorisë së pestë. Vlera e këtyre tokave është e barabartë me 28% të tokës bujqësore të kategorisë së parë. V= Vlera e Tokës e Kategorisë së Parë Vlerat e përllogaritura për prodhimin e mundshëm të pyjeve nga speciet përkatëse dhe vlerat e kompensimit janë paraqitur në Shtojcën 5. Në këtë kuadër, konsulenti ka përllogaritur edhe kostot e pyllëzimit dhe mirëmbajtjes për 1 Ha, që ndryshojnë në varësi të specieve dhe dendurisë së fidanëve (shihni Shtojcën 5) Rehabilitimi i Jetesës vetëm për tokën bujqësore Një pagesë shtesë për të kompensuar çdo humbje të prodhimtarisë bujqësore pas kthimit në gjendje fillestare, që do të përllogaritet si vijon: 20% e të ardhurave bujqësore të pritshme nga i gjithë sezoni në zonë për rotacionin bujqësor të zakonshëm për vitin e parë; 10% për po ato të ardhura për vitin e dytë; 5% për po ato të ardhura për vitin e tretë.

132 KONTRAKTORI KOMPANIA Iniciatori KONTRAKTORI Kontrolluesi Miratuesi KOMPANIA TAP AG Iniciatori KONTRAKTORI Kontrolluesi Miratuesi KOMPANIA Emri/Nënshkrimi Sulejman Iniciatori KONTRAKTORI Kontrolluesi Arta, Miratuesi Besnik, KOMPANIA Emri/Nënshkrimi Sulejman Sulce Gurabardhi Leskaj Iniciatori Kontrolluesi Arta, Miratuesi Besnik, Emri/Nënshkrimi 132 of Contractor Data Logo Doc Title: Sulejman Sulce Gurabardhi Arta, Plani Rehabilitimit Besnik, Leskaj të Jetesës (Shqipëri) Page: Emri/Nënshkrimi Sulejman Sulce Gurabardhi Arta, Besnik, Leskaj Data Sulce Gurabardhi Leskaj Data Statusi i Pranuar* Pranuar* Data Paraprak Kontrolluar Miratuar Statusi Dokumentit i Pranuar* (Tregtar) Pranuar* (Teknik) Paraprak Kontrolluar Miratuar Dokumentit Statusi i (Tregtar) (Teknik) Paraprak Kontrolluar Miratuar *Fshijeni nëse Pranuar* kërkohet Pranuar* Dokumentit Statusi i Pranuar* (Tregtar) Pranuar* (Teknik) Paraprak Kontrolluar Miratuar Dokumentit *Fshijeni nëse kërkohet (Tregtar) (Teknik) *Fshijeni nëse kërkohet *Fshijeni nëse kërkohet Shtojca 5: MO-OO68 Toka Jetime

133 Data Statusi i TAP AG Pranuar* Pranuar* Paraprak Kontrolluar Miratuar Dokumentit AAL00-PMT-660-X-TTA-0001 (Tregtar) Rev. (Teknik) No.: 1 *Fshijeni nëse kërkohet 133 of Kompania: Pronari: Titulli i Projektit: Trans Adriatic Pipeline AG ABKONS Trans Adriatic Pipeline Kodi i Zonës Kodi i Comp. Kodi i Sistemit Kodi Disc. Lloji i Dokume ntit AAL00-ABK-700-MO-0068 Rishikimi.: 0A Numri i Serisë Titulli i Dokumentit: Memo për Tokën Jetime Rishi kimi. Qëllimi i lëshimit Vërejtje/Përshkrimi Data 0A Lëshuar për Rishikim KONTRAKTORI Iniciatori Kontrolluesi Miratuesi KOMPANIA Emri/Nënshkrimi Sulejman Sulce Arta, Gurabardhi Besnik, Leskaj Data Statusi i Dokumentit Paraprak Kontrolluar Miratuar Pranuar* (Tregtar) Pranuar* (Teknik) *Fshijeni nëse kërkohet

134 Iniciatori Kontrolluesi Miratuesi Data Emri/Nënshkrimi Sulejman Arta, Besnik, Sulce Gurabardhi Leskaj Statusi i TAP AG Pranuar* Pranuar* Dokumentit Data Paraprak Kontrolluar AAL00-PMT-660-X-TTA Miratuar (Tregtar) Rev. (Teknik) No.: 1 *Fshijeni nëse kërkohet 134 of Contractor Statusi Logo i Doc. Title: Plani Rehabilitimit të Jetesës (Shqipëri) Pranuar* Pranuar* Paraprak Kontrolluar Miratuar Page: Dokumentit (Tregtar) (Teknik) *Fshijeni nëse kërkohet Qëllimi i kësaj memoje është të nxjerrë në pah për TAP çështjet e tokës jetime dhe të përcaktojë kriteret e nevojshme për të përcaktuar tokën jetime. Parimet drejtuese në klasifikimin e një parcele si tokë jetime janë ato që përshkruhen në LRF: - Sipërfaqja, përmasat dhe forma e pjesës jetime të tokës; - Kufizime në akses dhe nëse këto do të zgjasin vetëm për kohëzgjatjen e periudhës së ndërtimit apo mund të jenë të përhershme (gjë që nuk parashikohet të ndodhë, përveçse në raste të veçanta); - Madhësia dhe lloji i pajisjes mekanike që përdoret zakonisht për kultivimin e kësaj toke dhe nëse një pajisje e tillë mund të përdoret me arsye duke përcaktuar madhësinë, formën dhe përmasat e pjesës jetime të tokës; - Kufizime të mundshme lidhur me ujitjen dhe kullimin gjatë periudhës së ndërtimit. 1. Toka jetime për blerje të përhershme Pjesë të ngastrave të tokës bujqësore që mbeten nga përdorimi i përkohshëm ose i përhershëm i tokës nga Projekti TAP do të konsiderohen gjithmonë si jetime, ndërkohë që këto ngastra nuk janë në përdorim në kuadrin agroekonomik, ose nuk mund të përdoren për aktivitet bujqësor për shkak se kostoja e përdorimit është më e lartë se të ardhurat. Si pasojë, toka jetime do të përfshijë, por nuk do të kufizohet në, rastet e mëposhtme: kur gjerësia e ngastrës/parcelës së mbetur është më pak se 5 m, duke qenë se nuk mund të punohet me makineri. kur sipërfaqja e ngastrës së mbetur në formë katrore është më pak se 500 m 2 ; kur sipërfaqja e ngastrës së mbetur në formë drejtkëndore është më pak se 600 m 2 ; kur sipërfaqja e ngastrës së mbetur në formë trekëndore është më pak se 800 m 2 ; kur sipërfaqja e ngastrës së mbetur në formë të parregullt është më pak se 1000 m 2 ; kur sipërfaqja e ngastrës së mbetur është më pak se m 2, por ndërpritet nga kanalet e kullimit dhe ujitjes, ose rrugët ndihmëse që të çojnë te ngastra ndërpriten; në të gjitha rastet kur rrugët ndihmëse, kanalet e kullimit dhe ujitjes janë funksionalë por ndërpriten. Sipërfaqet e tokës jetime mund të ndryshojnë në varësi të terrenit; vlerat e përmendura më sipër janë treguese për terrenin e sheshtë, ndërkohë që në terrene kodrinore vlerat mund të jenë deri në 10-20% më të larta. Sipërfaqet e përmendura më sipër si tokë jetime do të blihen nëse ato mbeten të tilla në kufijtë/pranë sipërfaqeve të tokës që mund të blihen: stacione kompresorësh, valvulash bllokimi, rrugë ndihmëse ose çdo tokë tjetër që mund të blihet për nevojat e TAP. 2. Toka jetime për përdorim të përkohshëm (tokë e papërdorshme me pemë frutore dhe vreshta) Për parcelat e mbjella me pemë dhe vreshta (bimë shumëvjeçare) që përshkohen/ndërpriten gjatë ndërtimit të gazsjellësit duke mos lejuar kryerjen e shërbimeve (ujitje, punime, spërkatje). Parcelat me sipërfaqe më të vogël që mbeten të ndara madje për periudha të shkurtra kohore do të shpallen përkohësisht si "toka jetime". Këto sipërfaqe toke do të emërtohen në këtë mënyrë vetëm pas vlerësimit nga TAP, që do të kryhet pas pretendimit të pronarit gjatë vizitës së parë apo të dytë. Në këtë rast, kompensimi për këto toka të shpallura përkohësisht jetime përfshin të njëjtat elemente si në sipërfaqen e tokës së ndikuar nga TAP (gjatë ndërtimit, korridori 38 m), dy vite qiramarrje dhe përfitimet e munguara për dy vite.

135 135 of Sipërfaqet e tokës së përcaktuar përkohësisht si të papërdorshme që do të kompensohen siç është deklaruar më sipër do të konsiderohen të tilla: kur gjerësia e ngastrës/parcelës është më pak se 5 m, duke qenë se nuk mund të punohet me makineri; kur sipërfaqja e ngastrës së mbetur në formë katrore ose drejtkëndore është më pak se 1000 m 2 ; kur sipërfaqja e ngastrës së mbetur në formë drejtkëndore është më pak se 1500 m 2 ; kur sipërfaqja e ngastrës së mbetur në formë të parregullt është më pak se 1500 m 2 ; Në të gjitha rastet kur rrugët ndihmëse, kanalet e kullimit dhe ujitjes janë funksionalë por ndërpriten Në të gjitha rastet e mësipërme propozohet që pronarët dhe/ose përdoruesit të kenë të drejtën për vlera kompensimi jo më shumë se për 1000 m2, dhe vetëm për humbjet e përfitimeve për 1 vit. (Në të gjitha rastet gjatë ndërtimit të gazsjellësit, ndërprerja e parcelave nuk do të zgjasë më shumë se disa muaj, maksimumi 6 muaj, prandaj kompensimi për humbjet e përfitimit për një vit është mëse i mjaftueshëm). Nga ana tjetër, në rast të mungesës së spërkatjes, punimeve, ujitjes, plehrat organike nuk do të mungojnë plotësisht, në të kundërt vetëm pjesërisht; për pasojë pakësimi i prodhimit të mollëve, për shembull, do të jetë me 10-20, deri në 30% të fitimit vjetor, ndërkohë që 100% është shumë i lartë. Për të mbjellat vjetore, tokat e papërdorura përkohësisht do të jenë shumë të kufizuara. 1. Rekomandimi i ABKONS ABKONS rekomandon që për këto raste, TAP të udhëzojë Abkons për të krijuar një ekip ad-hoc që do të vlerësojë pretendimin e bërë nga PAP gjatë vizitës së parë dhe të dytë bazuar në kriteret e përmendura më sipër. Do të krijohen 2 ekipe ad-hoc, të përbëra nga 2 agronomë. Ekipi 1: do të mbulojë rajonin e Korçës dhe Devollit Ekipi 2: do të mbulojë rajonin e Skraparit, Beratit dhe Fierit. Për ekipet në terren që merren me pretendimet për tokë jetime kërkohet: (a) Një pyetësor i thjeshtë që përfshin: - Sipërfaqen e pretenduar jetime; - Gjerësinë dhe lartësinë e ngastrës - Pjerrësinë; - Situatën e kullimit; - Situatën e ujitjes; - Format gjeometrike të ngastrës; - Përputhshmërinë e ngastrës (kufijtë) me fotografitë ajrore/hartën; - Identifikimin e pronës dhe pronarit; - Arsyet për pretendimin e statusit jetime ose jo; - Të mbjellat në dy kategori: bimë vjetore dhe/ose shumëvjeçare. (b) Një fotografi të ngastrës (c) Nënshkrimin e pronarit/përdoruesit Para tregimit të ofertës përfundimtare të një PAP, rastet e sugjeruara të tokës jetime do të paraqiten për rishikim për procesin LEA të TAP nëpërmjet një Memoje të veçantë, që tregon nëse: (i) Ka një ankesë të regjistruar në lidhje me Tokën Jetime, dhe

136 136 of (ii) Një nga kushtet e përcaktuara në këtë memo është përmbushur (shoqëruar me Raportin dhe Evidencat përkatëse) TAP LEA do të marrë një vendim rast pas rasti.

137 137 of Shtojca 6: Vlerat dhe përllogaritjet e përditësuara të të mbjellave Kompania: Pronari: Titulli i Projektit: Trans Adriatic Pipeline AG Abkons Trans Adriatic Pipeline Kodi i Zonës Kodi Comp. Kodi i Sistemit Kodi Disc. Lloji i Dokume ntit Numri i Serisë AAL00-ABK-700-MO-0071 Rishikimi.: 0A Titulli i Dokumentit: Përllogaritjet për fidanishtet e Mollëve dhe Vreshtat dhe të mbjellat e tjera Rishik imi. Qëllimi i Lëshimit Vërejtje/Përshkrimi Data 0A Lëshuar për rishikim KONTRAKTORI Iniciator Kontrolluesi Miratuesi KOMPANIA Emri/Nënshkrimi Ago, Iris Gurabardhi, Arta Leskaj, Besnik Data Statusi i Dokumentit Paraprak Kontrolluar Miratuar Pranuar* (Tregtar) *Fshijeni nëse kërkohet Pranuar* (Teknik)

138 138 of Tabela e Përmbajtjes Tabela e Përmbajtjes... 2 Shkurtimet... 9 Parathënie Hyrje Panoramë e Projektit Fushëveprimi i këtij Dokumenti Struktura e Dokumentit Përshkrimi i Projektit Qëllimi i Projektit Panoramë e TAP-it Karakteristikat Kyçe të Projektit Tubacioni Korridori i Ndërtimit të Gazsjellësit Kthimi i Korridorit në Gjendje Fillestare Instalimet mbi Tokë Rrugët Ndihmëse dhe Urat Ambientet e Përkohshme Gjurmëzimi dhe Procesi i Përcaktimit të Gjurmës Afatet e Projektit Kuadri Ligjor Legjislacioni Shqiptar Kyç Parimet Kyçe të Legjislacionit Shqiptar në Lidhje me Blerjen e Tokës Të Drejtat, Transaksionet dhe Regjistrimi Regjistrimi Të Drejtat e Uzufruktit Të Drejtat e Servitutit Mundësia për Blerje ( Marrëveshja e Kaparit ) Shpronësimi për Interes Publik në Përfitim të një Investitori Privat... 27

139 139 of Parimet Kyçe Procesi i Shpronësimit në Rastin e Projektit TAP Vlerësimi Trualli Ndërtesat e Banimit Ndërtesa Industriale dhe Bujqësore Toka Bujqësore Vlerësimi i Pronave të Paregjistruara Procesi i Legalizimit Pretendimet dhe Ankesat Standardet Ndërkombëtare të Zhvendosjes Kërkesat e Performancës së BERZH-it Hendeqet Kyçe midis Legjislacionit Kombëtar dhe Standardeve Ndërkombëtare të Rivendosjes Masat për Trajtimin e Hendeqeve të Identifikuara Panoramë e Popullatës së Ndikuar nga Projekti Hyrje Metodologjia e mbledhjes së të dhënave Profili demografik Popullata dhe gjinia Mosha & madhësia e familjes Etnia Besimi fetar Karakteristikat socio-ekonomike Arsimi Shëndetësia Aktivitetet ekonomike + të ardhurat Pronësia e tokës + përdorimi Cenueshmëria Ndikimet e Projektit E Përgjithshme Detyrat Përgatitore Përmbledhje Detyrat 1 dhe 2: Digjitalizimi i të Dhënave Kadastrale dhe Kufijtë e Pasurisë Detyra 3: Studim Vlerësues... 51

140 140 of 5.3 Identifikimi i Parcelës dhe Inventari i Aseteve Përmbledhje Banka e të dhënave Elementet e Projektit Mjedise të Përhershme Mjediset e Përkohshme Korridori i Ndërtimit Zonat e kufizimit gjatë operacioneve Ndikimet në Tokë që Lidhen me Rrugët Ndihmëse Përcaktimi i Sasive të Ndikimeve në Tokë Ndikimet e Tokës që Lidhen me Stacionet e Kompresorëve Ndikimet e Tokës që Lidhen me DeK Ndikimet në të Mbjella & Struktura Ndikimet në Peshkim & Turizëm në Zonën Bregdetare Ndikimet e Përgjithshme të Projektit në Tokë Angazhimi i Palëve të Interesit Vështrim i përgjithshëm Kuadri ligjor dhe rregullator Strategjia e Përbashkët për Angazhimin e Palëve të Interesit Identifikimi i Palëve të Interesit Popullata e ndikuar drejtpërdrejt Njësitë kombëtare, të qarkut, bashkiake dhe të qeverisjes vendore Metodat e Angazhimit Zyrat e Projektit me bazë në komunitete Afishimi publik Materialet e printuara Media Planet e Angazhimit të Palëve të Interesit Fazat e Angazhimit & Çështjet e ngritura Angazhimi për Rrugët Ndihmëse Bërja publike e vlerave të kompensimit Aktivitetet e Angazhimit për Gazsjellësin Aktivitete e Angazhimit për Sigurimin e Aksesit në Tokë (SLA) Rregullime të veçanta për PAP-ët e cenueshëm... 65

141 141 of 6.8 Çështjet kryesore të Palëve të Interesit Ecja përpara e Angazhimit të Palëve të Interesit Të Drejtat e Kompensimit Parimet Kyçe Parimet e Kompensimit Toka e Blerë Përgjithmonë Toka e Zënë Përkohësisht Tokë tjetër e Zënë Përkohësisht (Sheshet e Ndërtimit, Sheshet e Magazinimit të Tubave, etj.) Toka Jetime Servitutet E Drejta e Kompensimit Kualifikimi Matrica e të Drejtave Parimet e Vlerësimit Metodologjia e Studimit të Vlerësimit Vlerësimi i Tokës Tatimet dhe Subvencionet Asistenca për Jetesë dhe Mbështetje Tranzitore Sigurimi i Aksesit në Tokë (SLA) Përgatitja e ofertave Oferta dhe Negocimi Marrëveshja për Daljen nga Toka dhe Dorëzimi Asistenca e Jetesës dhe Mbështetja Tranzitore Përmbledhje Objektivat e Asistencës për Jetesë & Mbështetje Tranzitore (LATS) Asistenca për Jetesë Kategorizimi i Kualifikimit Asistencë për Jetesat që bazohen në Bujqësi (Kategoria I + II) Asistencë për Jetesat që bazohen në Biznes (Kategoria I) Mekanizmi i Shpërndarjes Programi i Lidhjeve... 85

142 142 of 9.5 Mbështetje Tranzitore Kategorizimi i Kualifikimit Identifikimi + Analizimi Format e Mbështetjes Mekanizmi i Shpërndarjes Informimi i Publikut Monitorimi dhe Vlerësimi Menaxhimi i Ankesave dhe Kompensimi Parimet dhe Përmbledhje Kategoritë e Parashikuara të Ankesave Struktura për Mbështetjen e Ankesave Hapat Administrative dhe Afatet Kohore Monitorim dhe Vlerësim Përmbledhje Monitorimi i Inputeve dhe Rezultateve Monitorimi i Rezultateve & Vlerësimi Monitorimi i Përputhshmërisë dhe Auditi i Përfundimit Monitorimi i Përputhshmërisë Auditi i Përfundimit Plani i Detajuar i Monitorimit dhe Vlerësimit Masat e Zbatimit Organizimi i Përgjithshëm Afati i Zbatimit Buxheti Shtojcat Hyrje Detyra

143 143 of 3 Detyra Shtojca 5: MO-OO68 Toka Jetime Shtojca 6: Vlerat dhe përllogaritjet e përditësuara të të mbjellave Tabela e Përmbajtjes Shtojca 7: Shpërndarja e Buxhetit Tabela 1 Përshkrim i përgjithshëm i sipërfaqes së fidanishtes së mollëve Tabela 2 Të ardhurat nga fidanishtja e mollëve Tabela 3 Shpenzimet për fidanishten e mollëve Tabela 4 Vlera e zëvendësimit për fidanishten e mollëve Tabela 5 Përshkrim i përgjithshëm i sipërfaqes së fidanishtes së vreshtave... Tabela 6 Të ardhurat nga fidanishtja e vreshtave... Tabela 7 Shpenzimet për fidanishten e vreshtave... Tabela 8 Përllogaritja ekonomik e serrave me nivel dhe intensitet të ndryshëm teknologjik të prodhuesit Tabela 9 Të mbjellat e reja vjetore Tabela 10 Të mbjellat e reja shumëvjeçare

144 144 of

145 145 of 1 Hyrje 1.1 Qëllimi Qëllimi i kësaj memoje është të shpjegojë përllogaritjet për fidanishtet. Në fshatin Kuç i Zi, Komuna Pojan, Qarku i Korçës, ka dy raste të kësaj lloji fidanishteje, një me mollë dhe një me vreshta. 1.2 Metodologjia Bazuar në studimin e vlerave të kompensimit, më poshtë paraqiten supozimet për llogaritjen e të ardhurave dhe shpenzimeve me qëllim pasjen e vlerave të zëvendësimit për këto raste.

146 146 of 2 Fidanishtja e Mollëve 2.1 Përshkrim i përgjithshëm Sipërfaqja totale është rreth 1,200 metra katrorë, me një numër total prej 70,000 bimë. Çmimi për fidan është 35 LEK. Tabela 25 Përshkrim i përgjithshëm i sipërfaqes për fidanishte mollësh Përshkrimi Njësitë Sipërfaqja totale e parcelave 1,200 Metër katror Fidanë 70,000 Bimë Çmimi 35 Lekë/për fidan Në 1,200 metra katrorë gjenden 70,000 fidanë, kështu që në 10,000 metra katrorë ose në 1 ha do të jenë 583,333 fidanë. Të ardhurat: Tabela 26 Të ardhurat nga fidanishtet e mollëve Të ardhurat Njësitë Çmimi 35 Për një fidan Fidanë 583,333 Në 1 Ha Të ardhurat totale 20,416,655 LEK Shpenzimet: Tabela 27 Shpenzimet për fidanishtet e mollëve Shpenzimet Njësitë Plugim 15,000 Lek/Ha Shpim 10,000 Lek/Ha Linja kullimi 100,000 Lek/Ha Mbjellje 140,000 Lek/Ha Lesë 50,000 Lek/Ha Shartim (583,333 * 5) 2,916,665 Lek/Ha Plehërim/DAP 54,000 Lek/Ha Nitrate/Urea 54,000 Lek/Ha Ujitje 35,000 Lek/Ha Pesticide 15,000 Lek/Ha Shpenzime të tjera 338, Lek/Ha Shpenzimet totale 3,728,632 Lek/Ha Fitimi neto (Të ardhura Shpenzime) 16,688,024 Lek/Ha

147 147 of 1.1 Përllogaritjet e ofertës Në tabelën më poshtë përllogariten vlerat e zëvendësimit për fidanishtet e mollëve për metra katrorë dhe për pemë. Tabela 28 Vlera e zëvendësimit për fidanishtet e mollëve Të mbjellat Fidanishtet e mollëve Kategoria e moshës (viti) 0-3 Shpenzimet (Lek/Ha) 3,728, Të mbjellat* (Kv/Ha) 583, Çmimi (Lek/Kv) Të ardhurat (Lek/Ha) 20,416, Fitimi neto (Lek/Ha) 16,688, Vitet (nr.)** 3.00 Kostot e rimbjelljes** (Lek/Ha) 265, Kostot e mirëmbajtjes*** (Lek/Ha) 3,124, Prodhimi i humbur i grumbulluar (Lek/Ha) 50,064, Vlera e zëvendësimit (Lek/Ha) 53,453, Vlera e zëvendësimit (Lek/m2) 5, Vlera e zëvendësimit (Lek/pemë) Për parcelën e ndikuar nr. 18/19/2, sipërfaqja e ndikuar është m2 dhe në tabelën më poshtë është përllogaritur vlera e kompensimit të fidanishtes së mollëve për këtë parcelë. Parcela Nr. 18/19/2 Sipërfaqja e ndikuar m2 Vlerat e zëvendësimit 5, m2 Vlera totale e zëvendësimit 2,185, LEK

148 of 3 Fidanishtja e Vreshtave 3.1 Përshkrim i përgjithshëm Sipërfaqja total është rreth 9,300 metra katrorë, me një numër total prej 200,000 bimësh. Çmimi për fidan është 100 LEK. Tabela 29 Përshkrim i përgjithshëm i sipërfaqes për vreshtat Përshkrimi Njësitë Sipërfaqja totale e parcelave 9,300 Metë katror Fidanë 200,000 Bimë Çmimi 100 Për një fidan Në 9,300 metra katrorë gjenden 200,000 fidanë, kështu që në 10,000 metra katrorë ose në 1 ha do të jenë 215,054 fidanë. Të ardhurat: Tabela 30 Të ardhurat nga vreshtat Të ardhurat Njësitë Çmimi 100 Për një fidan Fidanë 215,054 Në 1 Ha Të ardhurat totale 21,505,376 LEK Shpenzimet: Tabela 31 Shpenzimet për vreshtat Shpenzimet Njësitë Plugim 15,000 Lek/Ha Shpim 10,000 Lek/Ha Hapje kanali 3,000 Lek/Ha Shpim 90,000 Lek/Ha Lesë 5,000 Lek/Ha Shartim (215,054*3) 645,161 Lek/Ha Plehërim/DAP 108,000 Lek/Ha Fidanë 1,505,376 Lek/Ha Ujitje 110,000 Lek/Ha Pesticide 150,000 Lek/Ha Shpenzime të tjera 264, Lek/Ha Shpenzimet totale 2,905,691 Lek/Ha Fitime neto (Të ardhura Shpenzime) 18,599,685 Lek/Ha

149 149 of 1.1 Përllogaritjet e ofertës Të mbjella Vreshta Kategoria e moshës (viti) 0-2 Shpenzimet (Lek/Ha) 2,905, Të mbjellat* (Kv/Ha) 215, Çmimi (Lek/Kv) Të ardhurat (Lek/Ha) 21,505, Fitimi neto (Lek/Ha) 18,599, Vitet (nr.)** 2.00 Kostot e rimbjelljes** (Lek/Ha) 118, Kostot e mirëmbajtjes*** (Lek/Ha) 2,523, Prodhimi i humbur i grumbulluar (Lek/Ha) 37,199, Vlera e zëvendësimit (Lek/Ha) 39,840, Vlera e zëvendësimit (Lek/m2) 3, Vlera e zëvendësimit (Lek/pemë) Për parcelën e ndikuar nr. 18/19/23, sipërfaqja e ndikuar është 2, m 2 dhe në tabelën më poshtë është përllogaritur vlera e kompensimit për këtë parcelë. Parcela Nr. 18/19/23 Sipërfaqja e ndikuar 2, m 2 Vlerat e zëvendësimit 3, m 2 Vlera totale e zëvendësimit 8,051, LEK

150 150 of 4 Fotografi