PLANI LOKAL I MENAXHIMIT TË MBETJEVE TË NGURTA BASHKIAKE TË QYTETIT TË FIERIT

Transcription

1 PLANI LOKAL I MENAXHIMIT TË MBETJEVE TË NGURTA BASHKIAKE TË QYTETIT TË FIERIT Dhjetor 2010

2 Bashkia Fier Adresa: Lagjia Kastriot, Rruga Ramiz Aranitasi 15 Tel/ Fax: Internet: Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit Rr. Vaso Pasha, No 20, KP 2995, Tiranë Tel: (0) /8 Fax: +355 (0) co-plan@co-plan.org Internet: Të gjitha të drejtat të rezervuara Bashkisë Fier Botimi i parë viti 2010 ISBN:

3 Plani Lokal i Menaxhimit të Mbetjeve të Ngurta Bashkiake të Qytetit të Fierit Plani Lokal i Menaxhimit të Mbetjeve Bashkiake të Qytetit të Fierit u përgatit nga Bashkia Fier me mbështetjen e Co-Plan, Instituti për Zhvillimin e Habitatit, në kuadër të zbatimit të projektit Përmirësimi i Performancës Mjedisore të Qeverisjes Lokale në Menaxhimin e Mbetjeve Bashkiake (EELGP) në qytetin e Fierit, financuar nga Qeveria Holandeze nëpërmjet Ambasadës së Vendeve të Ulta në Tiranë.

4 Plani Lokal i Menaxhimit të Mbetjeve të Ngurta Bashkiake të Qytetit të Fierit Autorë: Redion Biba, Arban Burda, Elida Qyrana Flamur Mato, Konalsi Gjoka, Shaqir Kurti, Teida Shehi, Vangjel Ndreko Kontribues Përmbajtësorë: Flamur Mato, Antoneta Dhima, Elida Qyrana, Vangjel Ndreko, Arban Burda, Shaqir Kurti Këshilli Editorial: Dritan Shutina, Konalsi Gjoka Supervizimi Editorial: Konalsi Gjoka, Redion Biba Editimi përmbajtësor: Konalsi Gjoka, Redion Biba Editimi Gjuhësor: Olta Cakciri Konsulentë të përkohshëm: David Smith, Robin Drewett, Stan Maessen, Scott Crosset, Solomon Ioannou Përpunimi Hartografik: GEO Consulting Publikues: Co-PLAN, Instituti për Zhvillimin e Habitatit Realizimi Grafik në kompjuter: Shtypur në: botime afrojdit

5 Mirënjohje Bashkia Fier i shpreh mirënjohjen dhe falenderimet të gjithë atyre që kontribuan në krijimin e Planin e Lokal të Menaxhimit të Mbetjeve të Ngurta Bashkiake të Qytetit të Fierit: Ekipit Realizues të Projektit: Dritan Shutina Redion Biba, Arban Burda, Elida Qyrana Flamur Mato, Konalsi Gjoka, Shaqir Kurti, Teida Shehi, Darina Kokona, Vangjel Ndreko, Eriselda Çobo, Eno Muho. Ekipit Drejtues të Bashkisë Fier, me kryetar Baftjar Zeqo dhe nën kryetarë Flamur Mato, Florian Muçaj, dhe ish nënkryetarët Eriselda Çobo, Jani Fuli për rolin udhëheqës dhe përkushtimin e tyre në këtë proçes. Këshilli Bashkiak, me kryetar Admirim Shehaj dhe anëtarët Flamur Gishto, Gëzim Shahini, Trëndelina Sulçe, Myzaljen Hoxha, Ahmet Krasniqi, Andius Olldashi. Këshillit të Qarkut, me kryetar Luan Muçaj dhe përfaqësues të tjerë të këtij institucioni. Gjithashtu falenderon përfaqësuesit e Administratës së Bashkisë Fier, Ndërmarjes Bashkiake të Pastrimit, e Njësive Administrative të Bashkisë, të Institucioneve Publike (si Prefektura, Agjencia Rajonale e Mjedisit, Drejtoria Arsimore, të organizatave të shoqërisë civile si dhe të gjthë qytetarët e qytetit të Fierit dhe komunitetin e biznesit për pjesëmarrjen dhe kontributin e tyre në hartimin e planit dhe zbatimin e projektit. Televizionet lokale dhe kombëtare dhe mediat e tjera për krijimin e mundësisë për të komunikuar me publikun e gjerë, pasqyrimin e proçesit promovimin e planit dhe projektit.

6

7 Përmbajtja I. HYRJE 1.1 Çfarë është Plani Lokal për Menaxhimin e Mbetjeve Ngurta Bashkiake (PLMMNB) 1.2 Nevoja për hartimin e planeve lokale të menaxhimit të mbetjeve Konteksti kombëtar i menaxhimit të mbetjeve Detyrimi dhe mbështetja ligjore për hartimin e planit 1.3 Hartimi i planit Proçesi i hartimit dhe konsultimit II. III. IV. Legjislacioni për mbetjet 2.1 Legjislacioni i BE 2.2 Legjislacioni Shqiptar Politika KOMBËTARE E Mbetjeve 3.1 Politika dhe strategjia kombëtare për mbetjet 3.2 Parimet e menaxhimit të mbetjeve 3.3 Rolet dhe përgjegjësitë Menaxhimi aktual i mbetjeve E përgjithshme Profili i qytetit Gjëndja e përgjithshme mjedisore 4.2 Struktura e përgjithshme e menaxhimit të mbetjeve Organizimi institucional në nivel qendror dhe rajonal Organizimi në nivel lokal Rregulloret lokale 4.3 Gjenerimi i Mbetjeve Statistika mbi mbetjet Karakteristikat e mbetjeve bashkiake Parashikimi i mbetjeve urbane për të ardhmen 4.4 Shërbimet e mbetjeve Shërbimet e pastrimit dhe menaxhimit të mbetjeve Mjetet dhe pajisjet Kushtet e punës dhe impakti mjedisor Ekonomia dhe financimi 4.5 Vlerësimi i sistemit aktual të menaxhimit të mbetjeve Vlerësimi i performancës së ndërmarrjes së pastrimit Vlerësimi i kënaqësisë së qytetarëve dhe biznesit 4.6 Çështjet kryesore, mungesat dhe kufizimet

8 V. PLANIFIKIMI I MENAXHIMIT TË MBETJEVE 5.1 Planifikimi në nivel lokal Zbatimi i politikës kombëtare të mbetjeve në nivel lokal Integrimi me strategjinë e zhvillimit të qytetit Shtrirja hapësinore Rrymat e mbetjeve objekt i planit 5.2 Vizioni, qëllimet dhe objektivat e planit lokal Vizioni i Qytetit Qëllimet e përgjithshme Objektivat e planit lokal 5.3 Identifikimi dhe vlerësimi i skemave dhe opsioneve të menaxhimit të mbetjeve Grumbullimi i mbetjeve bashkiake Ndarja dhe riciklimi i mbetjeve Pastrimi i qytetit Stacion i transferimit të mbetjeve (STM) Landfill-i: Kompostimi Mbetje-për-energji Inçeneratori (djegësi) 5.4 Skenarët e menaxhimit të mbetjeve për periudhën afatshkurtër dhe afatmesme Skema e menaxhimit të mbetjeve Nevojat për investime Llogaritja e kostove të skenarëve 5.5 Përmirësimi i të ardhurave dhe mbulimi i kostos së menaxhimit të mbetjeve Pragu i tarifës familjare për mbetjet Rikuperimi i kostos së menaxhimit të mbetjeve 5.6 Aspektet rregullatore dhe institucionale Hartimi dhe zbatimi i rregulloreve lokale Kuadri Institucional 5.7 Menaxhimi i mbetjeve jo bashkiake 5.8 Fushatat e ndërgjegjësimit VI. Planifikimi i menaxhimit të mbetjeve në Terma AfatgjatË Sistemi i menaxhimit të integruar të mbetjeve (SMIM) 6.2 Opsionet dhe vlerësimi i Skenarëve Shqyrtimi i skenarëve Vlerësimi i skenarëve Skenari OMMP 6.3 Projektim i fluksit të ardhshëm të mbetjeve 6.4 Kosto e OMMP 6.5 Pronësia dhe përgjegjësia VII. Zbatimi dhe rishikimi i planit 7.1 Plani i veprimeve dhe masat për arritjen e objektivave ( ) 7.2 Rishikimi i Planit Monitorimi

9 7.2.2 Raportimi 7.3 Miratimi i planit ANEKSI 1. Matrica e përmbledhur e vlerësimit të objektivave ANEKSI 2. Referencat LISTA E TABELAVE Tabela 1. Kuadri ligjor Shqiptar për Mbetjet Tabela 2. Dinamika e Rritjes së Popullsisë sipas Regjistrit Lokal Bashkiak Tabela 3: Informacion mbi Gjenerimin e Mbetjeve në Qytetin e Fierit Tabela 4. Përmbledhje e rezultateve të përbërjes së mbetjeve Tabela 5. Vlerat kalorifike të fraksioneve të rrymës së mbetjeve bashkiake Tabela 6. Potenciali energjetik që mund të përfitohet nga djegia e komponentëve të MNB Tabela 7. Shërbimet e menaxhimit të mbetjeve në Fier Tabela 8. Përmbledhje e makinave të pastrimit dhe specifikimeve të tyre Tabela 9. Buxhetet bashkiake vjetore përgjatë viteve Tabela 10. Performanca e mbledhjes së tarifave të pastrimit Tabela 11. Vlerësimi analitik i performancës së ndërmarrjes Tabela 12. Objektivat për riciklimin e fraksioneve të mbetjeve në periudhën afatmesëm Tabela 13. Kriteret kryesore për përzgjedhjen e vendit Tabela 14. Potenciali dhe objektivat për kompostim, për periudhën afatmesëm Tabela 15. Potenciali për trajtim me metodat Mbetje-për-energji Tabela 16. Potenciali për tu trajtuar me metodën e Inçeneratorit Tabela 17. Investimet e nevojshme për periudhën Tabela 18. Fondet e nevojshme për investimet për periudhën Tabela 19. Kostot e skenarëve për periudhën Tabela 20. Përmbledhje e analizës për nivelin e tarifës familjare Tabela 21. Projektim i mbulimit të kostos, Tabela 22. Nivelet e propozuara të tarifive dhe progresi për Tabela 23. Vlerësimi i detajuar i skenarëve me metodën OMMP Tabela 24. Përmbledhje e kostove të Skenarëve të OMMP 3 dhe OMMP LISTA E FIGURAVE Figura 1. Hapat e zhvillimit të Planit Figura 2. Përshkrim i përgjithshëm i Direktivave të BE për mbetjet Figure 3. Piramida e menaxhimit të mbetjeve Figura 4. Shtrirja gjeografike dhe kufijtë administrativë Figura 5. Zonat tipologjike të qytetit Figura 6. Problematikat Kryesore dhe Mjedisore të Qytetit të Fierit Figura 7. Struktura Bashkiake në Funksion të Menaxhimit të Mbetjeve Figura 8. Përbërja e Mbetjeve Urbane Figura 9. Vendet e grumbullimit të mbetjeve dhe itineraret e lëvizjes së makinave teknollogjike Figura 10. Rrugët që Fshihen Figura 11. Shkalla e kënaqësisë së qytetarëve për Shërbimin e Pastrimit Figura 12. Klasifikimi i Mbetjeve Urbane Bashkiake sipas origjinës

10 Figura 13. Skema tip e ndarjes mekanike të mbetjeve të paketimit Figura 14. Plani i gërmimit për rehabilitimin e venddepoztimit ekzistues Figura 15. Varësia e kostos së landfill-it nga popullsia Figura 16. Skema e menaxhimit të mbetjeve Figura 17. Aktivitetet me kosto të ulët për ndërgjegjësimin e publikut Figura 18. Skenarët për menaxhimin e mbetjeve bashkiake Figura 19. OMMP bazuar në skenarin me kompostim Figure 20. OMMP bazuar në skenarin e trajtimit energjetik Figura 21. Rrjeti hekurudhor dhe stacionet e transferimit për impiantin në Elbasan Figura 22. Projektimi i mbetjeve bashkiake për qytetin e Fierit , OMMP 3 Figura 23. Projektimi i mbetjeve bashkiake për qytetin e Fierit , OMMP Shkurtimet: Be Bashkimi Evropian Eelgp Empowering Environmental Local Governance Performance (Përmirësimi i Performancës Mjedisore të Qeverisjes Lokale në Menaxhimin e Mbetjeve Bashkiake) Skmm Strategjia Kombëtare e Menaxhimit të Mbetjeve Pkmm Plani Kombëtar i Menaxhimit të Mbetjeve Plmmnb Plani Lokal i Menaxhimit të Mbetjeve të Ngurta Bashkiake Inpael Implementation of National Plan for Approximation of Environmental Legislation Mm Menaxhimi i Mbetjeve Mpptt Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit Knm Komiteti Ndërministror për Mbetjet Gkkm Grupi Kombëtar Këshillimor për Mbetjet Gzm Grup i Zonës së Mbetjeve Ommp Opsioni më i Mirë Mjedisor i Praktikueshëm Im Inspektimi Mjedisor Arm Agjencitë Rajonale të Mjedisit Dshp Drejtoria e Shërbimeve Publike Nbp Ndërmarrja Bashkiake e Pastrimit Mnb Mbetjet e Ngurta Bashkiake Ngjb Norma e Gjenerimit për Banor Pgm Pikat e Grumbullimit të Mbetjeve Vbm Vendgrumbullimi Bashkiak i Mbetjeve Emas Eco Management Audit Schemes Tmb Trajtimi Mekanik-Biologjik Chp Combined Heat and Power (Kombinimi i Nxehtësisë me Energji Elektrike) Stm Stacionet e Transferimit të Mbetjeve Rdf Refuse Derived Fuel Smim Sistemi i Menaxhimit të Integruar të Mbetjeve Ikp Indikatorët Kryesorë të Performancës Pikp Paketë Indikatorësh Kryesorë të Performancës

11 I HYRJE 1.1 Çfarë është Plani Lokal për Menaxhimin e Mbetjeve Ngurta Bashkiake (PLMMNB) PLMMNB është një dokument strategjik planifikimi që bën të mundur zbatimin e politikës kombëtare të mbetjeve në nivel lokal si dhe një dokument/udhëzues i rëndësishëm për Bashkinë Fier në menaxhimin e mbetjeve bashkiake. Ky plan lokal ofron drejtimin strategjik për të ardhmen dhe krijon një qëndrim të përbashkët midis aktorëve të ndryshëm për menaxhimin e mbetjeve në nivel lokal. PLMMNB është më shumë i orientuar në veprime konkrete dhe të detajuara që kanë të bëjnë me sistemet e mbledhjes, trajtimit dhe riciklimit të mbetjeve dhe impiantet përkatëse. Qëllimi i PLMMB është të parashtrojë një qëndrim të qartë të politikave të menaxhimit të mbetjeve në nivel lokal, duke harmonizuar interesat e të gjithë aktorëve në një planifikim të qëndrueshëm të menaxhimit të mbetjeve ku të krahasohen dhe vlerësohen të gjitha opsionet e mundshme, përfshirë impiantet për trajtimin final të tyre. Më konkretisht, ky plan ka për qëllim të ofrojë dhe sigurojë: - Përputhshmëri me Strategjinë Kombëtare të Mbetjeve (SKM) dhe objektivat e saj: duke kontribuar në zbatimin e politikave dhe arritjen e objektivave kombëtare në fushën e menaxhimit të mbetjeve. - Përshkrimin e karakteristikave të mbetjeve: duke paraqitur një përshkrim të rrymave të mbetjeve, vëllimit për t u menaxhuar si dhe të karakteristikave të tyre. - Opsionet e menaxhimit të mbetjeve: për të mundësuar mbledhjen dhe trajtimin e mbetjeve në përputhje me objektivat kombëtarë. Ai identifikon fushat dhe teknologjitë e duhura për minimizimin dhe eliminimin e mbetjeve. - Instrumente institucionale, organizative dhe rregullatore: ofron një paraqitje të kuadrit të plotë organizativ, institucional dhe rregullator dhe njëkohësisht dhe rekomandon masa për përmirësimin e elementeve përbërëse të tij. Këtu përfshihen edhe masat për kontrollin e mbetjeve në të gjitha hapat e menaxhimit të tyre për të siguruar plotësimin e standardeve të administrimit të këtyre mbetjeve. - Nevojat financiare dhe investimet: duke përshkruar dhe argumentuar nevojat financiare dhe investimet e nevojshme për zbatimin e skemave të mbledhjes, trajtimit të mbetjeve. - Burime financimi për investimet: duke krijuar një klimë të favorshme për sigurimin e fondeve qeveritare për mbetjet sikurse dhe fondeve nga institucionet ndërkombëtare. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 1.2 Nevoja për hartimin e planeve lokale të menaxhimit të mbetjeve Konteksti kombëtar i menaxhimit të mbetjeve Që prej vitit 1994 grumbullimi dhe trajtimi i mbetjeve dhe shërbimet e tjera të pastrimit i janë deleguar autoriteteve lokale duke i bërë këto të fundit përgjegjëse për menaxhimin e tyre dhe njëkohësisht 11

12 duke u siguruar financimin nga qeverisja qendrore me anë të granteve të pakushtëzuara. Ligji 8652, dt Mbi organizimin dhe funksionimin e qeverive vendore vendosi që grumbullimi, groposja dhe trajtimi i mbetjeve bashkiake urbane të jetë tërësisht një përgjegjësi funksionale dhe organizative e bashkive dhe komunave. Sistemet kryesore për menaxhimin e mbetjeve kanë konsistuar në grumbullimin e mbetjeve të ngurta urbane në një rrymë të vetme dhe transportimin e tyre drejt vendeve të grumbullimit që janë nën administrimin e vetë njësive lokale. Në përgjithësi, problematika në sektorin e mbetjeve lidhet ngushtë me mungesën e instrumenteve të duhura për menaxhimin mjedisor të tyre, mungesën e teknologjive dhe investimeve dhe kapacitetet e pamjaftueshme në burimet njerëzore dhe financiare. Por, në të njëjtën kohë, përpjekjet e deritanishme për të adresuar këtë problematikë kanë qenë të parakorduara, të fragmentizuara dhe jo efikase, çka ka bërë që ndryshimet e pritura lidhur me zhvillimin e këtij sektori të ecin shumë ngadalë dhe të shoqërohen me impakte negative ndaj mjedisit Detyrimi dhe mbështetja ligjore për hartimin e planit Politika kombëtare për menaxhimin e mbetjeve ku përfshihet edhe detyrimi ligjor (Ligji 9010 dt , neni 5, pika 2.a; Ligji 8934 dt , Nenit 66/ç; Udhëzimi Nr.6 dt ) i detyron autoritetet në nivel qendror, rajonal dhe lokal që të hartojnë planin e menaxhimit të mbetjeve. Si fazë e parë e hartimit të këtyre dokumenteve planifikuese strategjike është parashikuar hartimi i Planit Kombëtar të Menaxhimit të Mbetjeve 1 dhe si fazë e dytë hartimi i planeve rajonale dhe lokale. Këto plane duhen shoqëruar me hartimin e udhëzuesve dhe standardeve si dhe me mbështetje teknike për të mundësuar zbatimin efektiv të tyre. Hartimi i planeve do të jetë një obligim i ardhshëm që rrjedh nga direktivat e Këshillit të Evropës që Shqipëria duhet të zbatojë si një vend potencial për t u anëtarësuar në Bashkimin Evropian. Në qershor 2006 është firmosur Marrëveshja e Stabilizim-Asocimit dhe rrjedhimisht Qeveria Shqiptare ka marrë një seri angazhimesh që janë përqendruar në arritjen e pranimit në BE. Hartimi i planit lokal është një kërkesë dhe rekomandim edhe i dokumenteve strategjike të zhvillimit të qytetit të Fierit. Strategjia e Zhvillimit të Qytetit të Fierit thekson nevojën për marrjen e masave strategjike mjedisore dhe ngritjen e infrastrukturës së menaxhimit të mbetjeve për të përmirësuar cilësinë e jetës dhe për të siguruar një mjedis të pastër. 1.3 Hartimi i planit Në kuadër të zbatimit të projektit Përmirësimi i Performancës Mjedisore të Qeverisjes Lokale në Menaxhimin e Mbetjeve Bashkiake (EELGP) në qytetin e Fierit, në përputhje me objektivat e zhvillimit të qytetit dhe dokumentet strategjike lokale, Bashkia Fier, me mbështetjen teknike të Co-Plan Instituti për zhvillimin e Habitatit, mundësoi hartimin e Planit Lokal të Menaxhimit të Mbetjeve të Ngurta Bashkiake të qytetit. 1 Përfunduar drafti final 12

13 1.3.1 Proçesi i hartimit dhe konsultimit Proçesi i hartimit të planit u mbështet në metodologjinë e Bankës Botërore 2 dhe Udhëzuesin e BE 3. Në kuadër të zhvillimit të planit, u krijua një Grup Pune me pjesëmarrjen e specialistëve dhe nëpunësve të Bashkisë Fier dhe stafit të projektit si dhe një Grup Drejtues me pjesëmarrjen e përfaqësuesve në vendimmarrje nga Këshilli Bashkiak dhe Bashkia Fier. Për çdo hap të planit, përfshirë përcaktimin e prioriteteve, vizionit, objektivave, opsioneve, investimeve dhe afateve kohore u diskutua dhe u ra dakord në takimet e grupit të punës si dhe u mor konsensusi dhe mbështetja e Grupit Drejtues. Hapat e zhvillimit të planit konsistuan në: Zhvillimi i pyetesoreve Audi m i ak vitetevete ndermarrjes Audi mi imbetjeve Mobilizimi dhe planifikimi i procesit Vleresimi igjendjes baze Vizioni, fokusi dhe objek vat Opsionet dhe planifikimi ne termaafat-shkurter dhe afat-mesem Plan-Veprimi Planifikimi ne termaafat-gjate Figura 1. Hapat e Zhvillimit të Planit Konsul mi 1 Konsul mi 2 Konsul mi 3 Konsul mi 4 Plani është krijuar në konsultim me aktorët kryesorë lokalë, autoritetet rajonale dhe lokale, qytetarët, biznesin, organizmat joqeveritarë etj. Në hapa të ndryshëm të proçesit u organizuan takime dhe konsultime të gjera dhe të hapura me grupet e interesit si qytetarët, bizneset, autoritetet shtetërore në nivel lokal e rajonal (Prefektura, Agjencia Rajonale e Mjedisit, Këshilli i Qarkut, Njësitë Administrative), OJF-të lokale si dhe biznesin e riciklimit. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 2 BB, 2001 Strategic Planning Guide for Municipal Waste Management 3 EC, 2003 Preparing a Waste Management Plan 13

14 IILegjislacioni për mbetjet 2.1 Legjislacioni i BE Direktivat evropiane për mbetjet janë të organizuara në katër grupime kryesore. Grupimi i parë përbëhet nga Direktiva për Mbetjet (2008/98/EC) që përcakton kërkesat për të gjitha llojet e mbetjeve, përveç rasteve në të cilat këto nuk janë të rregulluara nga direktiva të tjera specifike. Në këtë grup përfshihet edhe Direktiva e Mbetjeve të Rrezikshme që parashikon menaxhimin, rikuperimin dhe depozitimin korrekt të mbetjeve të rrezikshme. Grupimi i direktivave të rrymave specifike përmban një numër direktivash që lidhen me menaxhimin dhe rregullimin e mbetjeve specifike. Grupimet e tjera kryesore përmbajnë direktivat që rregullojnë proçeset e menaxhimit të mbetjeve si dhe direktivën për transportin e mbetjeve. DiIREKTIVAT PER RRYMAT SPECIFIKE Direktiva e Ujërave të Zeza dhe llumit Dir. 86/278/EC KUADRI I PËRGJITHSHËM I MBETJEVE Për Bateritë dhe akumulatorët, Dir. 91/157/E Për Titanin dhe Dioksidin, Dir. 78/176/E Dir. e paketimit dhe mbetjeve të paketimit Dir. 94/62/EC Direktiva e Kuadrit të Mbetjeve (Dir. 2008/98/EC) Direktiva e Mbetjeve të Rrezikshme Dir. 91/689/EEC IMPIANTET E TRAJTIMIT DHE DEPOZITIMIT Dir. E makinave të papërdorshme Dir. 2000/53 Direktiva e Djegies së Mbetjeve Dir. 2000/76/EC Kufizimi i substancave të rrezikshme Dir. 2002/95EC PCBs; Dir.96 /59/EC Direktiva e Landfillit Dir. 99/31/EC Mbetjet e vajrave, Dir. 75/439/E Mbetjet e minierave (2003)319 Mbetjet elektronike & elektrike; Dir.2002 /95EC TRANSPORTI, IMPORTI DHE EKSPORTI Direktiva e Transportit të Mbetjeve (Reg. (EEC) 259/93 Direktiva e djegies së mbetjeve të rrezikshme (94/67/EC) Figura 2: Përshkrim i Përgjithshëm i Direktivave të BE për Mbetjet 14

15 2.2 Legjislacioni Shqiptar Qeveria Shqiptare është e angazhuar në proçesin e anëtarësimit të plotë në BE dhe për këtë qëllim Ministria e Mjedisit është duke punuar drejt përafrimit dhe adoptimit të legjislacionit Shqiptar në përputhje me instrumentet legjislativë të BE. Progresi më i madh në fushën e mbetjeve është bërë në fushën e legjislacionit. Gjatë periudhës , legjislacioni Shqiptar për menaxhimin e mbetjeve është përmirësuar me ligje të reja, vendime dhe rregullore që reflektojnë direktivat e BE dhe detyrimet nga Konventa e Baselit. Legjislacioni i plotë Shqiptar në fushën e mbetjeve është dhënë i përmbledhur në tabelën e mëposhtme: Tabela 1: Kuadri Ligjor Shqiptar për Mbetjet Ligjet kryesore në fushën e mbetjeve janë listuar si më poshtë: Ligji nr. 8934, dt Për mbrojtjen e mjedisit, rregulluar nga Ligji nr. 9890, date dhe Ligji nr. 9983, date Ligji nr. 9010, dt Për menaxhimin mjedisor te mbetjeve te ngurta Ligji nr. 9537, dt Për menaxhimin e mbetjeve te rrezikshme Ligji Nr. 8094, dt Për largimin publik te mbetjeve Legjislacioni dytësor në menaxhimin direkt të mbetjeve: Vendimi Nr. 803, dt Vendimi Nr. 99 dt Norma nr. 1, dt. 30/3/ 2007 Mbi miratimin e rregullave dhe procedurave per importimin e mbetjeve për riciklim dhe trajtim Mbi miratimin e Katalogut Shqiptar për klasifikimin e mbetjeve ; Mbi trajtimin e mbetjeve te nderimeve dhe te shkatërrimeve nga krijimi, transporti deri tek trajtimi përfundimtar Norma nr. 6, dt Mbi menaxhimin e mbetjeve spitalore Udhëzues nr. 6, date Mbi aprovimin e rregullave, përmbajtjes dhe afateve për skicimin e planeve te menaxhimit te mbetjeve te ngurta Akte të tjera ligjore që lidhen direkt apo indirekt dhe menaxhimin e mbetjeve përfshijnë: Ligji nr. 8934, dt Për mbrojtjen e mjedisit, përfshirë amendamentet e adoptuara ne Maj 2008 Mbi koncesionet. Midis çështjeve te tjera, Ligji mbulon shërbimet Ligjin Nr. 9663, dt publike dhe menaxhimin e mbetjeve si dhe përfshin ndërtimin e impianteve te trajtimit te mbetjeve Ligjin Nr. 8652, dt Mbi organizimin dhe funksionimin e qeverisjes lokale Vendimin Nr. 103, dt Në lidhje me monitorimin mjedisor ne Republikën e Shqipërisë Deri më sot, legjislacioni ekzistues Shqiptar është përafruar vetëm pjesërisht me legjislacionin e BE në sektorin e mbetjeve. Akoma shumë koncepte kryesore apo proçedura mungojnë. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Si një rekomandim i përhershëm i raporteve ndërkombëtare, adoptimi i ligjeve dhe rregullave është planifikuar në terma afatshkurtër, afatmesëm dhe afatgjatë. Një ligj i ri bazë për menaxhimin e mbetjeve (zëvendëson Ligjin 9010, dt dhe Ligjin 9537, dt ), në përputhje me direktivën Dir. 2008/98/EC, pritet të miratohet brenda vitit 2010 në kuadër të Programit CARDS 2006 (INPAEL 4 project). Ligji i ri do të krijojë mundësinë dhe bazën ligjore për adoptimin e legjislacionit dytësor në përputhje me direktivat e tjera të BE. 4 INPAEL: Implementation of National Plan for Approximation of Environmental Legislation 15

16 III Politika KOMBËTARE E Mbetjeve 3.1 Politika dhe strategjia kombëtare për mbetjet Strategjia Ndërsektoriale e Mjedisit (2007) përmban një kapitull për mbetjet ku jepen indikacione lidhur me Landfill-et, të cilët konsiderohen si zgjidhja më e pranueshme dhe ekonomike për vendin për sa ka të bëjë me depozitimin përfundimtar të mbetjeve në të ardhmen, por pa përjashtuar opsione të tjera si djegia apo trajtimi me përfitim energjie. Kjo strategji përcaktoi objektivat për përmirësimin e menaxhimit të mbetjeve të cilat vazhdojnë të mbeten të pazbatueshme për shkak të mungesës së financimeve dhe kapaciteteve të nevojshme; mungesës së eksperiencës në përdorimin e metodave dhe teknologjive; performancës së dobët në zbatimin e ligjeve; mungesës së bashkëpunimit midis autoriteteve lokale dhe qendrore apo bashkëpunimit me sektorin privat; mungesës së monitorimit dhe regjistrimit të mbetjeve etj. Së fundmi, janë miratuar një sërë dokumentesh politike dhe strategjike në fushën e mjedisit ku jepen indikacione strategjike për sektorin e menaxhimit të mbetjeve dhe janë në përputhje me parimet e BE për menaxhimin e mbetjeve. Në të njëjtën kohë, kanë përfunduar draftet përfundimtare të Strategjisë Kombëtare të Mbetjeve dhe të Planit Kombëtar të Mbetjeve dhe pritet miratimi i tyre brenda 2010 (ose 2011). Strategjia kombëtare për mbetjet ka përcaktuar drejtimin e politikës së Qeverisë së Shqipërisë për menaxhimin e qëndrueshëm të mbetjeve në 2025 duke synuar minimizimin e impaktit të mbetjeve në mjedis në nivelin kombëtar dhe lokal si dhe përmirësimin e përdorimit efiçient të burimeve në Shqipëri. Kjo strategji është krijuar duke u mbështetur në angazhimin financiar të Qeverisë Shqiptare për të transformuar statusin e vendit në lidhje me reduktimin e mbetjeve, riciklimin, kompostimin apo përpunimin me përfitim energjie. Ajo ka vendosur objektiva sfidues dhe realistë njëkohësisht, të cilët synojnë mundësimin e ndryshimit rrënjësor të mënyrës së menaxhimit të mbetjeve në Shqipëri. Strategjia kombëtare e mbetjeve paracakton katër shtylla kryesore me qëllim zbatimin e politikës dhe strategjisë së mbetjeve nëpërmjet Planit Kombëtar të Menaxhimit të Mbetjeve (PKMM). Këto shtylla politike janë thelbësore dhe shumë të rëndësishme për të garantuar qëndrueshmërinë dhe suksesin e të gjithë menaxhimit të mbetjeve në Shqipëri. Shtyllat politike janë si në vazhdim: (i) Planifikimi: Hapi i parë në zbatimin e proçesit duhet të jetë zhvillimi i planeve për të çuar përpara axhendën e strategjisë dhe politikës së mbetjeve në lidhje me zbatimin; (ii) Edukimi: Partnerët/ bashkëpunëtorët kryesorë të sistemit duhet të edukohen në mënyrë që të përmbushin potencialin e tyre brenda sistemit dhe të lehtësojnë zbatimin e reformave; (iii) Mbështetja financiare: Burimet njerëzore dhe vetë sistemi duhet të mbështeten financiarisht në mënyrën e duhur; (iv) Kuadri ligjor: Sistemi kërkon një paketë rregulloresh. Për më tepër, për të siguruar hyrjen në Bashkimin Evropian, vendi do të duhet të bëjë përafrimin me legjislacionin përkatës të Komitetit Evropian në fushën e mjedisit në vitet në vijim. 16

17 Strategjia Kombëtare e Mbetjeve përshkruan mekanizmat kyç për investimet në sektorin e mbetjeve dhe ka parashikuar nevojat për financim sipas dy fazave, duke marrë në konsideratë periudhat e para dhe pas pranimit. Në mënyrë që të arrihet përputhje me direktivat e Bashkimit Evropian në fushën e mbetjeve, është llogaritur që një kosto investimesh prej Milion EURO do të kërkohen në nivel vendi dhe më pas një fond shtesë prej 52 Milion EURO në vit si kosto operacionale. Në mënyrë që të mirëmenaxhohen mbetjet, vendi është ndarë në nivel strategjik në 12 zona mbetjesh bazuar në kufijtë gjeografikë sipas qarqeve aktuale. Këto njësi janë parë si strukturë bazë por nuk përjashtohet mundësia e bashkimit apo bashkëpunimit midis këtyre zonave për të përfituar nga ekonomia e shkallës. Në vazhdim, çështjet e këtyre zonave të mbetjeve do të menaxhohen nga një strukturë apo grup i zonës së mbetjeve që përbehet nga partnerë mjedisorë rajonal dhe lokalë. Plani Kombëtar i mbetjeve ka përmbledhur dhe sugjeruar disa masa dhe veprime për mirëmenaxhimin e mbetjeve bashkiake dhe jo bashkiake, nga teknologjitë e trajtimit të mbetjeve deri tek minimizimi dhe riciklimi e tyre. 3.2 Parimet e menaxhimit të mbetjeve Direktivat e BE si dhe Strategjia Kombëtare e Mbetjeve, rekomandojnë që të gjitha planet kombëtare, rajonale dhe lokale të bazohen në parimet e përgjithshme që janë paraqitur në vijim: Parimi reduktues: Të sigurojë ruajtjen e burimeve natyrore duke minimizuar dhe mënjanuar sa është e mundur gjenerimin e mbetjeve. Qëllimi kryesor në reduktimin e mbetjeve qëndron në domosdoshmërinë e ndërprerjes së lidhjes midis rritjes ekonomike dhe gjenerimit të tyre; Parimi parandalues: Të sigurojë reduktimin e impakteve nga mbetjet në shëndetin e njerëzve dhe të mjedisit, veçanërisht të reduktojë substancat e rrezikshme tek mbetjet; Hierarkia e Mbetjeve: Hierarkia e mbetjeve përfaqëson një nga parimet kryesore udhëzuese në menaxhimin e mbetjeve në BE. Hierarkia përshkruan një set të metodave prioritare në menaxhimin e mbetjeve duke vendosur parandalimin dhe ripërdorimin në majë dhe depozitimin si alternativën më pak të favorshme. Parandalimi Ripërdorimi Riciklimi Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Traj mi me përfi m të energjisë Depozi mi i mbetjeve në landfill Figura 3: Piramida e menaxhimit të mbetjeve 17

18 Hierarkia e Mbetjeve ka për qëllim të inkurajojë menaxhimin e mbetjeve në mënyrë të tillë që të reduktohen sasitë e materialeve të mbetjeve të prodhuara dhe të përfitohet maksimalisht nga to. 1. Parandalimi i mbetjeve: Mënjanimi i mbetjeve të gjeneruara - mbetjet duhet të parandalohen ose minimizohen në burim sa më shumë që të jetë e mundur; 2. Ripërdorimi: Përdorimi direkt i produkteve të mbetjeve sipas qëllimit për të cilin janë prodhuarnëse nuk mund të parandalohet prodhimi i tyre, këto materiale mund të ripërdoren. 3. Riciklimi: Përdorimi i materialeve të mbetjeve sipas qëllimit për të cilin janë prodhuar pas trajtimit - Materialet e mbetjeve duhen të riciklohen ose riproçesohen në një formë që lejon përdorimin e tyre si një produkt sekondar ose lëndë e parë. 4. Përfitimi/rigjenerimi: Djegia me përfitim energjie - ku materialet dytësore që nuk mund të ripërdoren apo riciklohen, mund të përpunohen duke përfituar energji nga to. 5. Depozitimi i mbetjeve në landfill: Vetëm nëse nuk mund të parandalohen, ripërdoren, riciklohen apo përpunohen me përfitim energjie mbetjet mund të depozitohen në një landfill mjedisor të kontrolluar. Parimi i afërsisë dhe vetëmjaftueshmërisë: Parimi i afërsisë dhe vetëmjaftueshmërisë kërkon që mbetjet të menaxhohen sa më afër vendit ku prodhohet. Politika e BE rekomandon që shtetet anëtare të merren vetë me mbetjet e tyre, duke shmangur eksportin në vende të tjera. Në këtë mënyrë, parimi rekomandon që autoritetet përgjegjëse për mbetjet të sigurojnë infrastrukturën e duhur duke krijuar një rrjet të impianteve të depozitimit bazuar në parimin e afërsisë dhe vetëmjaftueshmërisë si dhe në parimin e hierarkisë së mbetjeve. Parimi i përgjegjësisë së prodhuesit apo ndotësit: Parimi Ndotësi paguan kërkon që prodhuesit e mbetjeve të mbulojnë koston e menaxhimit të mbetjeve që gjenerojnë. Kështu kostot mjedisore dhe kostoja e menaxhimit të mbetjeve në të gjitha proçeset duhet të reflektohen në çmimin e produktit si dhe në tarifat për ofrimin e shërbimit. Objektivi është ofrimi i një sistemi të drejtë dhe dekurajues për prodhimin pa kriter të mbetjeve. Opsioni Më i Mirë, Praktik e Mjedisor (OMMPM): Siç është propozuar edhe në Strategjinë Kombëtare të Mbetjeve, zgjidhjet në menaxhimin e mbetjeve duhet të merren në akordancë me parimin e opsionit më të mirë praktik e mjedisor. OMMPM identifikon opsionet e menaxhimit të mbetjeve që garantojnë përfitimet më të mira mjedisore si dhe përmbushjen e detyrimeve ligjore dhe praktike me një kosto të pranueshme, si në termat afatgjatë ashtu edhe në ata afatshkurtër. 3.3 Rolet dhe përgjegjësitë Politika kombëtare për mbetjet ka përcaktuar me detaje ngritjen dhe miratimin e disa strukturave shtesë për të mundësuar implementimin e plotë të politikës kombëtare të mbetjeve dhe të strategjisë nëpërmjet PKMM dhe të një serie të planeve të Zonave të Mbetjeve si dhe planeve lokale. Strukturat e reja të propozuara janë: (i) Komiteti Ndërministror për Mbetjet (KNMM): Ky komitet është një organ themelor në nivel qendror; ai do të përbëhet nga përfaqësues të qeverisë në nivel zv/ministrash nga secila ministri që lidhet drejtpërsëdrejti me sektorin e mjedisit; 18

19 (ii) Grupi Kombëtar Këshillues për Mbetjet (GKKM): do të jetë një entitet politik i përbërë nga përfaqësues në nivel kombëtar dhe rajonal me kompetencë teknike në menaxhimin e mbetjeve. Përfaqësuesit mund të zgjidhen nga sektori publik dhe privat me qëllim këshillimin e ministrave në aspekte të ndryshme të strategjisë së planifikimit të menaxhimit të mbetjeve, politikës dhe investimeve; (iii) Grupet e Zonave të Mbetjeve (GZM): të përbërë nga përfaqësues në nivelin rajonal dhe lokal që do të sigurojnë zhvillimin e planeve, politikave dhe projekteve në partneritet dhe interes lokal për zbatimin e strategjisë dhe politikës kombëtare të mbetjeve. Ky grupim do të ketë përgjegjësi rajonale për këshillimin e autoriteteve rajonale dhe lokale në çështje të menaxhimit të mbetjeve dhe do të jetë përgjegjës për të siguruar që planet rajonale dhe lokale të ofrojnë qëndrueshmëri dhe të jenë efektive, eficente dhe të mirëkoordinuara midis tyre dhe në përputhje me politikën kombëtare. Grupi i Zonave të Mbetjeve do të kryesohet nga një përfaqësues i Këshillit të Qarkut dhe mbështetja për sekretarinë, anën administrative dhe aktivitetet e tij për grupin e zonave të mbetjeve do të sigurohet nga Qarku. Anëtarët e Grupit të Zonave të Mbetjeve do të jenë ekspertë rajonalë për menaxhimin e mbetjeve por do të ketë gjithashtu edhe përfaqësues nga sfera të tjera të interesit si autoritetet lokale dhe rajonale, kompanitë e mbetjeve apo industria e riciklimit, ekspertët lokalë të pavarur apo OJQ-të me eksperiencë për çështjet e mbetjeve. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 19

20 IV Menaxhimi aktual i mbetjeve 4.1 E përgjithshme Profili i qytetit Fieri është një nga qytetet kryesore në Shqipëri. Qyteti i Fierit konsiderohet qyteti më i madh në krahinën e Myzeqesë dhe njëkohësisht qendra administrative më e madhe e rajonit të Fierit, e cila përfshin Qarkun dhe Prefekturën e Fierit. Qyteti është i lokalizuar në bregun qendror të vendit, kufizuar nga fusha e Myzeqesë në veri, Lumenjtë Seman dhe Vjosë në jug, pjesa veriore e zonës së Mallakastrës në lindje dhe bregdeti Adriatik në perëndim. Pozicioni gjeografik është një nga avantazhet kryesore të qytetit të Fierit. Historikisht, Fieri ka qenë nyje lidhëse midis rajoneve të ndryshme në Shqipëri. Tri arterie kryesore aksesh rrugore kalojnë përgjatë qytetit si dhe dy linja hekurudhore që lidhin Tiranën me Ballshin dhe Vlorën. Profili Social- ekonomik: Ashtu si shumë qytete kryesore në vend, popullsia e Fierit u rrit me 70% në periudhën kur arriti në nivelin 82,262 banorë. Është e rëndësishme të nënvizohet fakti që në Fier, ashtu si në shumë qytete në Shqipëri, ekzistojnë vlera kontradiktore mbi numrin e popullsisë. Si rezultat, për vitin 2009, numri i popullsisë sipas INSTAT rezulton 40% më i ulët se të dhënat e marra nga regjistri bashkiak (që i referohet regjistrimit të fundit lokal për zgjedhjet e fundit parlamentare). Sipas regjistrit bashkiak, popullsia e qytetit të Fierit për vitin 2009 rezulton të jetë rreth 86,000 banorë. Ky plan do të marrë në konsideratë të dhënat bashkiake si më të besueshme në kontekstin lokal. Tabela 2: Dinamika e Rritjes së Popullsisë sipas Regjistrit Lokal Bashkiak Viti Popullsia 82,262 83,190 83,821 84,615 84,927 86,000 Rritja e Popullsisë 1.1% 0.8% 0.9% 0.4% 1.3% 0.9% 20

21 Sipas një studimi social-ekonomik (Co-Plan, 2004) 2/3 e banorëve të ardhur në Fier kanë migruar nga zonat rurale rreth qytetit. Familjet që kanë ardhur në Fier prej vitit 1990 përbëjnë rreth 25% të totalit të familjeve. E njëjta trendencë është identifikuar me familjet që janë larguar nga qyteti. Ky trend pritet të vazhdojë për sa kohë kushtet ekonomike, shëndeti dhe arsye të tjera do të detyrojnë banorët të lëvizin. Bazuar mbi të njëjtin studim, afërsisht rreth 50% e familjeve të intervistuara e klasifikojnë veten nën nivelin mesatar ekonomik, rreth 45% shprehen se janë brenda nivelit mesatar dhe një përqindje shumë e vogël deklarojnë se janë mbi nivelin mesatar. Të ardhurat ekonomike vjetore për banor rezultojnë rreth 4,070 USD (Banka e Shqipërisë, 2009). Zhvillimi Urban i qytetit: Zhvillimi i qytetit është diktuar në një shkallë të madhe nga veçoritë gjeografike: si inter-sektimimi i akseve Tiranë-Vlorë dhe Seman-Patos në qendrën e qytetit të Fierit që përfaqëson dhe qendrën historike të tij. Lumi Gjanica dhe vijat hekurudhore që përshkojnë qytetin, kanë krijuar barriera koherente të zhvillimit, duke e ndarë qytetin në tri pjesë. Qendra e qytetit është pjesa më e zhvilluar e tij, e përshkruar nga tri arteriet kryesore rrugore. Pjesa lindore e qytetit, midis Lumit Gjanica dhe unazës së qytetit, është e urbanizuar dhe në të ofrohen të gjitha shërbimet bashkiake; ndërsa pjesa në perëndim të vijës hekurudhore, e zhvilluar së fundmi, karakterizohet nga ndërtesa informale me densitet të ulët urban dhe në të mungojnë shërbimet publike. Pjesa informale e qytetit përbën një sipërfaqe prej rreth 200 ha zonë të ngritur urbane (Strategjia e Zhvillimit të Qytetit, 2005). Shumë veçori urbane mund të dallohen në strukturën ekzistuese të qytetit. Qendra e qytetit dhe lagjet përreth janë karakterizuar si zonë rezidenciale dhe komerciale; kjo zonë përbëhet nga ndërtesa 4-5 katëshe, ka hapësira publike të kufizuara dhe është quajtur zonë-labirint. Më larg qendrës, lagjet e qytetit marrin një karakter rezidencial me hapësira të mëdha ku kërkesa për tokë nuk është shumë e lartë; kjo është quajtur zonë me hapësira të mëdha. Zonat rezidenciale me kopshte, kryesisht shtëpi 1-3 katëshe, një-familjare, formojnë zonën e ashtuquajtur Zonëkopsht. Difuzioni urban mund të vërehet përgjatë rrugëve që përfundojnë në mjedisin rural. Kjo zonë e qytetit konsiderohet si zona periferike e tij dhe është quajtur Qytet i hapur me kryesisht ndërtesa informale. 5 Rrugët dhe rrjeti i transportit: Sistemi rrugor në Fier konsiston në një rrjet të përbërë nga 492 seksione rrugore dhe 462 kryqëzime; 31.2% (15530 m) e rrugëve janë klasifikuar si rrugë parësore, 23.7% (11,770m) rrugë dytësore dhe 45.1% rrugë tretësore (22,430 m) (Strategjia e Zhvillimit të Qytetit, 2005). Qyteti lidhet në nivel të mjaftueshëm nga akse rrugore kombëtare si dhe nga linja hekurudhore me qendrat kryesore në vend si Durrësi, Elbasani, Vlora dhe Tirana. 5 Për më shumë informacion referoju Strategjisë së Zhvillimit të Qytetit të Fierit Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 21

22 Aksesueshmëria e rrugëve kryesore të qytetit lejon qarkullimin e mjeteve teknologjike të mbetjeve (5-12 tonë) dhe vetëm pak akse rrugore janë të paaksesueshme. Vetëm arteriet kryesore rrugore si unaza e qytetit si dhe disa akse hyrëse në qytet lejojnë qarkullimin e mjeteve të rënda të mbetjeve (20-25 tonë). Rrjeti i ujësjellësit dhe ujërave të zeza: Lumi i Vjosës shërben si burimi kryesor ujor për qytetin. Kapaciteti mesatar i tij shkon në 9800 m 3 dhe furnizon tre rezervuarët kryesorë pranë Qafës së Koshovicës. Familjet dhe bizneset e qytetit furnizohen me maksimumi 5-6 orë ujë në ditë. (Strategjia e Zhvillimit të Qytetit, 2005). Rrjeti i ujësjellësit, i ndërtuar në 1965, i shërben banorëve të qytetit, industrisë dhe zonave rurale përreth. Sistemi i kanalizimeve është 70% i amortizuar dhe investimet për të mungojnë prej më shumë se 20 vjetësh. Industria: Fieri është një qytet i rëndësishëm industrial dhe tregtar ku industria e naftës dhe ajo kimike, të pozicionuara përreth tij, përbëjnë peshën kryesore. Qyteti i Patosit, i cili gjendet afër qytetit të Fierit, përbën qendrën kryesore të prodhimit të naftës dhe nënprodukteve të saj si dhe të industrisë kimike. Historia e Fierit është e lidhur që nga e kaluara me naftën dhe depozitat e nënprodukteve të saj përreth. Ekzistojnë dy rafineri, një në Ballsh dhe një në Fier, me një kapacitet trajtimi të përbashkët prej 1.5 milionë tonë/vit, por që punojnë me rreth 20% të kapacitetit të tyre. Fusha naftëmbajtëse Patos-Marinzë mbetet një nga më të mëdhatë në Evropë me një rezervë prej 500 milionë tonë. Industria e plehrave kimikë e bazuar në prodhimin lokal të gazit natyror është bërë jokonkurruese dhe aktualisht është e mbyllur. Ekziston gjithashtu një sektor i industrisë së lehtë zhvilluar gjatë viteve të fundit si dhe një aktivitet i dendur tregtar. Figura 6 Problematikat Kryesore dhe Mjedisore të Qytetit të Fierit 22

23 4.1.2 Gjëndja e përgjithshme mjedisore Mjedisi në Fier është i brishtë, me shumë probleme mjedisore si rezultat i ndotjes nga burime të ndryshme, si më poshtë vijon: 1. Lumenjtë Gjanicë dhe Seman si dhe grykëderdhja e lumit Seman në det janë të ndotur nga industria e naftës dhe ajo kimike. Si rezultat i derdhjeve të naftës dhe mbetjeve të industrisë së naftës nga fusha e naftës në Marinzë dhe rafineritë në Ballsh, lumi Gjanicë është transformuar në një nga transportuesit më të mëdhenj të mbetjeve dhe nga më të ndoturit në vend. Derdhjet nga shpimet dhe proçesi i rafinimit ndotin sipërfaqet e tokës dhe ujërat sipërfaqësorë e nëntokësorë. Çdo muaj, derdhet në lumin Gjanicë rreth m 3 e ujërave të patrajtuar dhe produkteve të naftës dhe përqendrimi i naftës në ujë shkon nga 0.2 në 6mg/l (Strategjia e Zhvillimit të Qytetit, 2005). 2. Fabrikat e mbyllura të nitratit në Fier përmbajnë materiale kancerogjene dhe të rrezikshme një pjesë e të cilave derdhen në lumin Gjanicë si rezultat i drenazhimit të ujërave të shiut. Problemi kryesor për fabrikën konsiston në mënyrën e groposjes së rreth 850 m 3 arsenik. Ekspertët lokalë kanë zhvilluar një plan për groposjen e këtyre mbetjeve të rrezikshme por ky ka mbetur pa zbatuar për shkak të mungesës së fondeve. 3. Cilësia e ajrit në qytet përkeqësohet nga ndotja e TEC-it të Fierit; gazi i çliruar nga djegia e lëndës së parë (qymyrit) përmban 3.5-6% gaz sulfurik (të patrajtuar). 4. Fieri, si një qendër e rëndësishme rajonale ku intersektohen shumë akse kombëtare e rajonale, karakterizohet si zonë me trafik të dendur. Ndotja e ajrit është rritur si rezultat edhe i rritjes së trafikut në qytet si dhe i ndotjes së shkaktuar nga sektori ndërtues. 5. Ndotja nga depozitimi pa kriter i mbetjeve dhe mosaplikimi i metodave mjedisore për trajtimin dhe groposjen e mbetjeve janë kthyer në një problematikë për fushën bashkiake të depozitimit të mbetjeve, duke shkaktuar ndotjen e lumit Gjanicë, tokës dhe ujërave nëntokësore e tokësore si dhe të cilësisë së ajrit përreth fushës. 4.2 Struktura e përgjithshme e menaxhimit të mbetjeve Organizimi institucional në nivel qendror dhe rajonal Aktorët kryesorë përgjegjës, në nivel kombëtar, në fushën e menaxhimit të mbetjeve janë Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave (MMPAU), Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit (MPPTT) si dhe Ministria e Shëndetësisë. Bazuar në legjislacionin mjedisor në fuqi, MMPAU është institucioni i specializuar dhe përgjegjësi kryesor për hartimin e politikës së menaxhimit të mbetjeve; hartimin e legjislacionit, udhëzuesve dhe rregulloreve dhe zbatimin në nivel qendror me anë të dy autoriteteve të specializuara në varësi të saj: Inspektorati Mjedisor (IM) dhe Agjencitë Rajonale të Mjedisit. (ARM) Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Inspektorati Mjedisor (në zbatim të Ligjit nr dhe Ligjit nr. 8934) është përgjegjës dhe ushtron aktivitetin për garantimin e mbrojtjes së mjedisit në nivel qendror dhe për kontrollin dhe zbatimin e legjislacionit mjedisor (ku përfshihen edhe mbetjet) në të gjithë vendin. Ai vendos penalitete për shkeljet administrative apo mund të pezullojë aktivitete që nuk janë në përputhje me legjislacionin mjedisor; informon rregullisht autoritetet lokale për gjendjen e mjedisit, aktet ligjore të miratuara dhe projektet e miratuara; kontrollon regjistrin e ndotësve (ku përfshihen dhe mbetjet), rregulloret teknike dhe teknologjitë. 23

24 Inspektorati Mjedisor bashkëpunon me autoritete të tjera në nivel qendror, rajonal dhe lokal (si p.sh. ARM, Inspektorati Sanitar Shtetëror-ISSH, Policia Ndërtimore, Policitë Bashkiake etj.) për përmbushjen e detyrave të këtyre të fundit. Agjencitë Rajonale të Mjedisit (në zbatim të Ligjit nr dhe ligjit 9890) janë autoritete të specializuara për monitorimin dhe mbrojtjen e mjedisit në nivel rajonal dhe, bashkë me Agjencinë e Mjedisit dhe Pyjeve (AMP) si njësia qendrore, përbëjnë rrjetin e agjencive mjedisore. Kanë për detyrë të realizojnë zbatimin e ligjeve mjedisore dhe atyre të menaxhimit të mbetjeve në nivel lokal dhe rajonal. Duhet të bashkëpunojnë me autoritetet lokale në zhvillimin e aksioneve, planeve, projekteve apo fushatave të sensibilizimit në nivel lokal. Kanë përgjegjësi në miratimin e vendeve të grumbullimit të mbetjeve dhe japin, në bashkëpunim me autoritetet vendore, lejet mjedisore për impiantet lokale të mbetjeve apo aktivitete të tjera lokale. MPPTT dhe më konkretisht Drejtoria e Mbetjeve Urbane ka për detyrë formulimin dhe zbatimin e politikave kombëtare, normave dhe standardeve për shërbimet publike në fushën e mbetjeve urbane apo mbetjeve të tjera. MPPTT është autoriteti përgjegjës në nivel kombëtar për planifikimin, financimin, zbatimin dhe monitorimin e investimeve publike në fushën e menaxhimit të mbetjeve, rehabilitimit të fushave të venddepozitimeve, ngritjes së landfill-eve etj. Në zbatim të Ligjit Nr. 9010, ajo duhet të përgatisë rregullore, teknika dhe metoda për të gjitha proçeset e menaxhimit të mbetjeve si ndarja dhe grumbullimi i tyre, transporti dhe riciklimi, trajtimi dhe groposja etj. Gjithashtu, MPPTT është autoriteti kontraktues për koncesionin e aktiviteteve ekonomike nën përgjegjësinë e saj, duke përfshirë fushën e shërbimeve publike ku bën pjesë edhe menaxhimin e mbetjeve. Këshilli Kombëtar për Rregullimin e Territorit, në zbatim të Ligjit Nr. 8405, miraton lejen e sheshit dhe lejen e ndërtimit për objektet (si rrjedhojë edhe për landfill-et) me një sipërfaqe më të madhe se 0.5 ha që ndërtohen jashtë kufijve administrative të sipërfaqeve të qytetit/fshatit/zonave të banuara. Ministria e Shëndetësisë, në bashkëpunim me MMPAU dhe në zbatim të ligjit për menaxhimin mjedisor të mbetjeve (Nr. 9010), harton rregullore për menaxhimin e mbetjeve në nivele të ndryshme të hierarkisë së menaxhimit të tyre dhe gjithashtu harton dhe zbaton rregulloren për mbetjet spitalore (miratuar Nr. 6, dt ); Inspektorati Sanitar Shtetëror është një autoritet në varësi të Ministrisë së Shëndetësisë, i cili ka për detyrë të kontrollojë dhe ndërmarrë veprime për të siguruar kushtet e nevojshme higjieno-sanitare për aktivitetet e ndryshme. Ai bashkëpunon me Inspektoratet Mjedisore dhe, në raste të veçanta, edhe me inspektorate të tjera, sikurse edhe me autoritetet lokale për kryerjen e inspektimeve të aktiviteteve që lidhen me mbetjet. Aktiviteti i inspektoratit mbështetet në ligjin 7904 datë dhe ka për detyrë të vendosë gjoba për probleme që lidhen me mospastrimin e zonave urbane apo kur grumbullimi dhe depozitimi janë jo adekuatë dhe bëhen të rrezikshëm për popullsinë. Përgjegjësia e inspektoratit shtrihet edhe në përcaktimin e vendgrumbullimit të mbetjeve. Spitalet dhe gjithë prodhuesit e mbetjeve spitalore janë përgjegjës për administrimin e mbetjeve spitalore si dhe për dizenjimin e skemave të menaxhimit të mbetjeve të tyre, në përputhje me Planet Kombëtare të Menaxhimit të Mbetjeve dhe Planet e Menaxhimit të Mbetjeve të Rrezikshme. 24

25 Ministria e Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikes (në bashkëpunim me MMPAU) është përgjegjëse për hartimin e rregulloreve për: Mbetjet industriale (neni 13 i Ligjit nr. 9010). Kjo rregullore nuk është hartuar ende. Mbetjet minerale (neni 14 i Ligjit nr. 9010). Kjo rregullore nuk është hartuar ende. Rehabilitimin e venddepozitimeve në përputhje me specifikat. Ministria e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes se Konsumatorit (në bashkëpunim me MMPAU) është përgjegjëse për hartimin e rregullores për mbetjet bujqësore dhe shtazore (neni 16 i Ligjit nr. 9010). Rregullorja nuk është hartuar ende. Ministria e Financës (në bashkëpunim me MMPAU) është përgjegjëse për hartimin e legjislacionit për paraqitjen e taksave të ndryshme mjedisore (Ligjit nr. 9010). Deri tani është hartuar Ligji nr. 8977, dt Mbi taksimin në Republikën e Shqipërisë dhe janë paraqitur dy taksat e para mjedisore (taksa e gjelbër dhe taksa e ambalazhimit mbi pijet) Organizimi në nivel lokal Detyrat dhe përgjegjësitë: Në zbatim të Ligjit Nr datë , Ligjit 8094 datë dhe Ligjit nr. 9010, dt , Bashkia Fier është përgjegjëse për organizimin e shërbimeve të mbledhjes, transportit, trajtimit apo depozitimit të mbetjeve urbane (bashkiake) duke ua deleguar këto shërbime strukturave bashkiake ose duke kontrakuar kompani të specializuara. Ajo përcakton strukturat bashkiake për administrimin dhe monitorimin e shërbimeve të menaxhimit të mbetjeve si dhe inspektimin e territorit urban; përcakton buxhetin e mjaftueshëm për mbulimin e shpenzimeve operative dhe të investimeve në fushën e mbetjeve; vendos tarifa për menaxhimin e mbetjeve bashkiake në territorin nën juridiksionin e saj dhe autorizon organizmat publikë apo privatë që t i grumbullojnë ato; harton dhe miraton rregullore lokale specifike territoriale për çdo metodë menaxhimi për mbetjet duke zbatuar rregulloret tip të miratuara nga MMPAU, MPPTT dhe Ministria e Shëndetësisë; harton planet e menaxhimit të mbetjeve bashkiake në nivel lokal apo rajonal në bashkëpunim me autoritetet rajonale dhe autoritetet e tjera lokale fqinje; përcakton vendet dhe metodologjitë e përshtatshme për grumbullimin, trajtimin dhe depozitimin përfundimtar të mbetjeve në përputhje me kriteret mjedisore dhe planet e zhvillimit; mbledh të dhëna dhe mban e regjistrin lokal të mbetjeve si dhe kryen fushata sensibilizuese. Në funksion të legjislacionit mjedisor dhe të atij të mbetjeve, Bashkia Fier ka për detyrë dhe përgjegjësi specifike sa më poshtë: 1. Të kujdeset për higjienën publike kur kjo rrezikohet nga ndotja që shkaktohet prej mbetjeve të gjeneruara apo atyre të braktisura; 2. Të zbatojë projekte dhe investime për përmirësimin e gjendjes së mjedisit urban në lidhje me ndotjen e mbetjeve; 3. Të monitorojë dhe inspektojë të gjitha proçeset e menaxhimit të mbetjeve nga grumbullimi deri në depozitimin përfundimtar në përputhje me standardet kombëtare mjedisore dhe rregulloret dhe manualet lokale; 4. Të inspektojë zotëruesin e mbetjeve për të konfirmuar zbatimin e rregullave dhe standardeve në nivel kombëtar dhe lokal dhe të vendosë sanksione në rast shkeljesh; 5. Të bashkëpunojë me ARM për lëshimin e lejeve mjedisore për persona fizikë dhe juridikë që Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 25

26 lidhen edhe me aktivitetin e tyre në raport me proçeset e menaxhimit të mbetjeve; 6. Të bashkëpunojë me Inspektoratin Mjedisor, ARM si dhe inspektorate të tjerë për të ndërmarrë inspektime të mbetjeve dhe aktiviteteve që lidhen me to brenda territorit dhe juridiksionit lokal. 7. Çdo njësi e qeverisjes vendore është autoritet kontraktues për koncesionet lidhur me aktivitetet ekonomike nën juridiksionin përkatës dhe, si rrjedhojë, edhe për koncesionin e projekteve mbi mbetjet (neni 5 i ligjit nr. 9663). Strukturat Bashkiake: Diagrama e mëposhtme ilustron strukturën aktuale bashkiake që lidhet me çështjet e menaxhimit të mbetjeve duke filluar nga niveli përfaqësues si Këshilli Bashkiak dhe organi ekzekutiv si Kryetari, dhe duke përfunduar me Ndërmarrjen Bashkiake të Pastrimit (NBP). Drejtoria e Shërbimeve Publike është direkt përgjegjëse për organizimin e shërbimeve që lidhen me menaxhimin e mbetjeve bashkiake si dhe monitorimin e performancës së NBP. Drejtoria e Shërbimeve Publike (DSHP) ka në strukturën e saj një inspektor që mbulon vetëm çështjet e mbetjeve duke monitoruar aktivitetin e NBP; Ai identifikon dhe raporton problemet dhe pengesat, merr dhe ndjek ankesat e komunitetit si dhe mban regjistrin e mbetjeve. Gjithashtu DSHP koordinon punën me Drejtorinë e Monitorimit dhe Koordinimit të Politikave për hartimin dhe zbatimin e projekteve, nismave dhe fushatave sensibilizuese në fushën e menaxhimit të mbetjeve dhe bashkëpunon me Policinë Bashkiake për kontrollin e territorit urban lidhur me ndotjen e mbetjeve. KËSHILLI BASHKIAK KRYETARI I BASHKISË Zv. Kryetari për Zhvillimin Ekonomik Zv. Kryetari për Kordinimin e Strategjive, Planifikimin e Territorit dhe Punëve Publike. Zv.Kryetari Burimeve Njerëzore Departamen i Përgjithshëm Ekonomik Drejtoria e Sherbimeve Publike Drejtoria e Monitorimit dhe koordinimit të Poli kave Departamen ii Burimeve Njerësorë Drejtoria e Finance Buxhe t Inspektor ipastrimit Drejtoria e Koordinimit të Poli kave Drejtoria e Marrëdhënieve me Publikun Drejtoria e Ta m-taksave Ndërmarrja Pastrimit Drejtoria e Informacionit Policia Bashkiake Drejtoria Juridike Njësia Administra ve 1 Njësia Administra ve 2 Njësia Administra ve 3 Njësia Administra ve 4 Figura 7: Struktura Bashkiake në Funksion të Menaxhimit të Mbetjeve 26

27 Roli kryesor i autoriteteve dhe strukturave lokale: Këshilli Bashkiak është autoriteti përfaqësues lokal me përgjegjësi të drejtpërdrejtë për miratimin e buxhetit të mbetjeve dhe investimeve, miratimin e strukturave bashkiake për administrimin e mbetjeve, miratimin e nivelit të tarifave të mbetjeve dhe miratimin e dokumenteve rregullatore dhe strategjike (plane, plan-veprime) dhe është i përfshirë në proçesin e dhënies së lejes për një vend për mbetjet e rrezikshme (Ligjit 9537). Këshilli i Rregullimit të Territorit pranë Bashkisë është përgjegjës për përcaktimin e vendit të grumbullimit (me një sipërfaqe të barabarte ose më të vogël se 0.5 ha) për të gjitha llojet e mbetjeve (teknologjike/urbane/inerte) në territorin e juridiksionit të tij (neni 9, 20 dhe 34 i Ligjit nr Datë ). Ligji i ri për Planifikimin e Territorit (Nr , datë ) që hyn në fuqi në Janar 2011 autorizon këshillat e rregullimit lokal për lëshimin e lejeve edhe për impiantet e trajtimit të mbetjeve pavarësisht sipërfaqes së objektit. Njësitë Administrative janë përgjegjëse për monitorimin e mjedisit urban brenda njësisë së tyre administrative duke përfshirë inspektimin e shërbimeve që lidhen me menaxhimin e mbetjeve apo me ndotjen nga mbetjet. Njësitë administrative janë përgjegjëse edhe për mbledhjen e tarifave lokale të mbetjeve për familjet. Gjithashtu, ato janë përgjegjëse për marrjen e ankesave të komunitetit dhe biznesit lidhur me problematikën e mbetjeve dhe shërbimet që lidhen me to. Struktura e inspektoratit bashkiak të mjedisit që duhet të kryejë inspektime të mjedisit urban apo të zotëruesit të mbetjeve nuk ekziston në strukturën lokale të Bashkisë Fier. Policia Bashkiake, e cila ushtron funksionin e saj në zbatim të Ligjit Nr. 8224, datë , ka për detyrë të konstatojë e të parandalojë ndotjet e mjedisit dhe hedhjet pa kriter të mbetjeve si dhe të sigurojë zbatimin e urdhrave, akteve dhe vendimeve lokale që lidhen me administrimin e mbetjeve. Ndërmarrja Bashkiake e Pastrimit (NBP) Ndërmarrja Bashkiake e Pastrimit, në zbatim të VKB Nr. 38 datë , është struktura përgjegjëse për kryerjen e shërbimeve të pastrimit si dhe grumbullimin, transportin dhe depozitimin e mbetjeve bashkiake. Ajo është në varësi të drejtpërdrejtë të DSHP dhe financohet plotësisht nga buxheti lokal. Shërbimet kryesore të pastrimit konsistojnë në: pastrimin dhe larjen e rrugëve; mbledhjen, transportin dhe depozitimin e mbetjeve bashkiake dhe inerte; pastrimin dhe mirëmbajtjen e territorit urban; administrimin e fushës lokale të venddepozitimit etj. Struktura administrative dhe ekzekutuese e ndërmarrjes dhe personeli përkatës paraqiten si më poshtë: Administrata (12 punonjës) Sektori i Higjienës (69 punonjës) Sektori i Transportit (31 punonjës) Sektori i Venddepozitimit të mbetjeve (10 punonjës) Sektori i dezinfektimit, deratizimit (DDD) (4 punonjës) Sektori mekanik dhe sektori i inerteve (12 punonjës) Sektori i Pastrimit (10 punonjës) Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 27

28 Grupe të tjerë interesi: Në qytetin e Fierit, operojnë disa kompani riciklimi si Everest, BIAP dhe ndonjë kompani tjetër dhe aktiviteti i tyre konsiston vetëm në grumbullimin e mbetjeve të riciklueshme si plastika, metali dhe alumin nga aktiviteti rom. Kryesisht, mbetjet e riciklueshme transportohen jashtë qytetit të Fierit për sa kohë nuk ekziston një impiant për përpunimin e tyre në qytet. Nuk ka të dhëna mbi volumin e mbetjeve të riciklueshme që grumbullohet dhe transportohet nga biznesi i riciklimit. Mbledhja e mbetjeve të riciklueshme vazhdon të mbetet një aktivitet informal dhe kryhet nga Romët. Të organizuar në grupe ose në mënyrë individuale, mbledhësit e mbetjeve të riciklueshme ushtrojnë aktivitetin në qytet (nëpër kontejnerë) si dhe në fushën lokale të venddepozitimit të mbetjeve. Në qytetin e Fierit ushtrojnë aktivitetin disa shoqata joqeveritare me profil mjedisor. Ndër më të njohurat mund të përmendim: Korpusi i Paqes, Epoka e Re Ambasadorët e Natyrës e të tjera Rregulloret lokale Ligji i instrukton qeveritë lokale të hartojnë dhe miratojnë kuadrin e nevojshëm rregullator lokal. Kuadri lokal përfshin rregulloret e ndryshme që përcaktojnë proçeset e menaxhimit të mbetjeve dhe objektin, përshkruajnë indikatorët, specifikojnë kriteret dhe instruktojnë strukturat bashkiake në përmbushjen e detyrave dhe funksioneve si dhe në zgjidhjen e problemeve që mund të dalin. Rregulloret lokale miratohen nga Këshilli Bashkiak. Kuadri rregullator lokal duhet të përfshijë: Rregulloren bashkiake për menaxhimin e mbetjeve: Është përgjegjësi e Bashkisë Fier hartimi i kësaj rregulloreje që përcakton metodologjitë dhe rregullat për shërbimet e pastrimit dhe menaxhimit të mbetjeve; vendos rregulla për zotëruesit e mbetjeve dhe për parandalimin e ndotjeve nga mbetjet brenda territorit urban dhe përcakton procedurat e nevojshme në lidhje me shumë aspekte të administrimit dhe marrëdhënieve me publikun. Deri më sot nuk është hartuar apo miratuar një rregullore bashkiake për menaxhimin e mbetjeve bashkiake. Në fakt, Ndërmarrja Bashkiake e Pastrimit ka përgatitur një rregullore të brendshme funksionale që i shërben për organizimin e shërbimeve të pastrimit brenda strukturave të saj, por kjo rregullore gjithsesi, duke pasur parasysh fokusin e kufizuar që mbart, nuk mund të shërbejë si rregullore lokale për menaxhimin e mbetjeve në nivel bashkiak dhe, në të njëjtën kohë, nuk është e miratuar nga autoriteti përgjegjës lokal që është Këshilli Bashkiak. Rregulloren bashkiake për tarifat e mbetjeve: kjo rregullore ka për qëllim të krijojë një sistem efektiv për mbulimin e kostos së shërbimeve të menaxhimit të mbetjeve. Rregullorja e tarifave të mbetjeve përfaqëson një politikë bashkiake afatgjatë për mbulimin e kostos, nivelin e tarifave dhe sistemin e mbledhjes së tyre dhe vendos rregulla specifike për autoritetet lokale si dhe për komunitetin lokal dhe biznesin. Deri më sot nuk është hartuar apo miratuar një rregullore bashkiake për tarifat e mbetjeve. 4.3 Gjenerimi i Mbetjeve Në mënyrë që të parashikojmë të ardhmen e menaxhimit të mbetjeve në qytetin e Fierit, duhet të vlerësojmë gjenerimin aktual të mbetjeve si dhe të parashikojmë progresin e tyre për një periudhë afatmesëm dhe afatgjatë. Të dhënat e sakta për gjenerimin e mbetjeve janë shumë të rëndësishme për përgatitjen e këtij plani pasi mundësojnë vlerësimin e gjendjes ekzistuese dhe vendosjen e objektivave si dhe për proçesin e monitorimit. Për të siguruar këto të dhëna, është e nevojshme një analizë paraprake përmes të cilës të përcaktohen sasitë dhe përbërja e rrymës së mbetjeve. 28

29 4.3.1 Statistika mbi mbetjet Gjenerimi i mbetjeve në nivel rajonal: Sipas drafteve përfundimtare të Strategjisë Kombëtare të Mbetjeve dhe Planit Kombëtar të Mbetjeve, Zona e Mbetjeve Fier, e cila përfshin qytetet Fier, Patos, Rroskovec, Lushnjë, Divjakë, Ballsh dhe të gjitha komunat e qarkut Fier me një popullsi totale prej 400,000 banorësh, gjeneron një volum mbetjesh bashkiake prej rreth mijë tonë në vit. 6 Gjenerimi i mbetjeve në nivel lokal: Për sa i përket regjistrimit të mbetjeve që gjenerohen në qytet, Bashkia Fier mban një regjistër ditor të sasisë së mbetjeve të rrymës bashkiake si dhe të mbetjeve ndërtimore dhe inerte të cilat depozitohen në venddepozitimin e mbetjeve në Fier. Të dhënat zyrtare vazhdojnë të jenë të diskutueshme për shkak të sistemit jo adekuat të llogaritjes (llogariten në bazë të numrit të mjeteve që shkarkojnë) dhe gjithashtu mungojnë të dhënat lidhur me rrymat e tjera të mbetjeve. Mungojnë të dhëna zyrtare mbi sasinë e mbetjeve të riciklueshme që largohen nga qyteti dhe nga fusha e mbetjeve, të cilat supozohet të përbëjnë rreth 2% të totalit të mbetjeve bashkiake që gjenerohen. Gjithashtu mungojnë të dhënat mbi sasinë e mbetjeve bashkiake që komunat fqinje depozitojnë në venddepozitimin e mbetjeve në Fier. Në parim, informacioni i nevojshëm për mbetjet lidhet me: Burimet e mbetjeve Rrymën e mbetjeve Në mënyrë që të siguroheshin të dhënat e kërkuara, grupi i punës, në bashkëpunim me Ndërmarrjen Bashkiake të Pastrimit, kreu studimet e mëposhtme: Auditimin e përbërjes së mbetjeve, realizuar në dy sezone (në verë dhe dimër 2009) Monitorimin e aktiviteteve të ndërmarrjes (Nëntor-Dhjetor 2009) Është e rëndësishme të theksohet që ishte e pamundur të siguroheshin të dhëna të besueshme mbi sasitë e mbetjeve sipas burimit të gjenerimit të tyre (nga banorët, bizneset, industria) pasi sistemi aktual i grumbullimit të mbetjeve nuk ofron mbledhje të ndarë sipas burimit. Duke marrë në konsideratë regjistrin bashkiak dhe njëkohësisht rezultatet e studimeve të mësipërme, u arrit në përfundimin se për vitin 2009 janë gjeneruar rreth 32,120 tonë mbetje bashkiake dhe një sasi prej rreth tonësh mbetje ndërtimore-inerte, grumbulluar në mënyrë të diferencuar dhe depozituar në fushën e mbetjeve në Fier. Informacion i përgjithshëm mbi të dhënat e mbetjeve të gjeneruara për 6 vitet e fundit, popullsinë dhe ritmin e rritjes së tyre është paraqitur në tabelën e mëposhtme: Tabela 3: Informacion mbi Gjenerimin e Mbetjeve në Qytetin e Fierit Viti Norma e rritjes, % Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Popullsia nr. 82,262 83,190 83,821 84,615 84,927 86, Prodhimi i mbetjeve Ton/vit 29,262 29,979 29,618 30,186 31,099 32, Norma e prodhimit Kg/person/ ditë Sipas studimit të Co-Plan dhe INPAEL (2009) Waste Characterisation Survey in Albania ; 29

30 Duke iu referuar të dhënave të mësipërme: Rritja e gjenerimit të mbetjeve për qytetin e Fierit (1.5%) rezulton më e ulët se norma mesatare në nivel kombëtar (1.9%) për shkak se edhe norma e rritjes së popullsisë rezulton më e vogël; norma mesatare e gjenerimit të mbetjeve për banor rezulton rreth kg/ditë dhe gjithashtu vërehet një rritje e saj prej 0.6%/vit; pesha mesatare vëllimore e mbetjeve bashkiake rezulton të jetë 0.11 kg/litër ndërsa pesha e mbetjeve bashkiake që mbushin një kontejner prej 1100 litrash (që përdoret sot në Fier) është rreth 130kg Karakteristikat e mbetjeve bashkiake Auditimi i mbetjeve, i realizuar në funksion të këtij plani, siguroi të dhëna bazë mbi përbërjen e mbetjeve urbane të qytetit të Fierit dhe ndihmoi në identifikimin e sasisë në përqindje të komponentit të riciklueshëm, komponentit organik, të bio-degradueshëm, apo komponentit të djegshëm të mbetjeve. Auditimi i mbetjeve u realizua në përputhje me metodologjinë SWA-Tool 7, duke marrë në studim mbetjet bashkiake të pilotuara në pika të ndryshme të grumbullimit të tyre në zona specifikisht të ndryshme në qytet. Kriteri i klasifikimit u përzgjodh duke marrë në konsideratë faktorë që mund të ndikojnë në përbërjen e mbetjeve, si më poshtë: Struktura tipologjike; Tipi i zonës së qytetit: rezidenciale dhe e përzier (tregtare-rezidenciale) Stina e vitit (verë & dimër) Studimi mori në konsideratë kategorizimin e mbetjeve bashkiake në 14 rryma të ndryshme: mbetje organike (mbetje të kuzhinës, mbetje bimore dhe mbetje nga kafshët), lëndë drusore, letër, karton, plastikë me dendësi të ulët, plastikë me dendësi të lartë, qelq, tekstil, metal, alumin, lëndë të rrezikshme (mbetjet shëndetësore dhe bateritë), produkte komplekse (gomë dhe pajisje elektrike/elektronike), inerte dhe produkte sanitare. U përcaktuan peshat e secilës përbërje dhe, bazuar në to, përqindjet e të 14 komponentëve të rrymës së mbetjeve bashkiake. Në tabelën e mëposhtme janë përmbledhur rezultatet e secilit sezon si dhe rezultatet përfundimtare të studimit: Tabela 4: Përmbledhje e rezultateve të përbërjes së mbetjeve Sezoni i verës Sezoni i dimrit Përmbledhja Fraksionet e mbetjeve Zona Qyteti Zona Qyteti e dy Përzier Banorë Total Përzier Banorë Total sezoneve Organike 50.50% 58.73% 52.80% 53.00% 59.07% 54.50% 53.70% Drusore 0.90% 1.14% 1.00% 0.20% 0.26% 0.20% 0.62% Letër 5.60% 3.61% 5.00% 4.50% 3.82% 4.30% 4.64% Karton 7.40% 3.98% 6.40% 5.80% 4.38% 5.50% 5.90% Plastikë -densitet të lartë (LDPE) 8.90% 6.44% 8.20% 9.70% 11.23% 10.10% 9.10% Plastikë-densitet të ulët (HDPE) 4.10% 4.20% 4.10% 5.30% 4.39% 5.00% 4.59% Qelq 4.90% 5.36% 5.00% 5.90% 4.34% 5.50% 5.25% Tekstil 3.80% 3.89% 3.80% 6.60% 4.44% 6.20% 4.99% Metal -hekur 0.50% 0.57% 0.50% 0.50% 0.10% 0.40% 0.45% Metal jo-hekur 0.30% 0.22% 0.30% 0.30% 0.14% 0.20% 0.25% Mbetje spitalore shtëpiake 0.02% 0.00% 0.00% 0.14% 0.04% 0.12% 0.07% Produkte komplekse 1.50% 2.50% 1.70% 0.16% 0.29% 0.14% 0.88% Inerte 9.88% 6.97% 9.10% 3.90% 2.53% 3.54% 6.35% Produkte sanitare 1.70% 3.39% 2.10% 4.00% 4.97% 4.30% 3.21% 7 European Commission, 2004 Methodology for the Analysis of Solid Waste (SWA-Tool) 30

31 Studimi i mbetjeve përcaktoi se rreth 65% e mbetjeve bashkiake përbëhet nga material i biodegradueshëm (lëndë organike, drusore, letër dhe karton), ndërsa fraksioni organik shkon në 54% të totalit të mbetjeve. Kjo do të thotë që, duke iu referuar direktivës së BE mbi landfill-et, Shqipëria ka përpara një detyrë të vështirë pasi kjo direktivë kërkon një devijim të konsiderueshëm të përbërjes së biodegradueshme nga depozitimi në landfill. Veç kësaj, më shumë se 35% e rrymës së mbetjeve janë një potencial për t u ricikluar, në formën e letrës, kartonit, plastikës, qelqit dhe tekstilit, me interes të konsiderueshëm nga biznesi riciklues. 4.6% 0.1% 0.3% 0.5% 5.3% 9.1% 5.0% 5.9% 3.2% 6.4% 0.9% 4.6% 0.6% 53.7% Figura 8: Përbërja e Mbetjeve Urbane Organike Drusore Letër Karton Plas kë (LDPE) Plas kë (HDPE) Qelq Teks l Metal -hekur Metal jo-hekur Mbetje spitalore shtëpiake Produkte komplekse Inerte Produkte sanitare Rezultatet treguan përqindje të vogla të hekurit dhe aluminit në rrymën e mbetjeve të marrë në studim; këto materiale, me interes shumë të lartë në treg, mund të jetë larguar nga mbledhësit e këtyre mbetjeve para se të merreshin në studim. Edhe sasia e mbetjeve të kujdesit shëndetësor brenda rrymës së mbetjeve të marrë në studim rezultoi e ulët; kjo mund të argumentohet me faktin që pikat e pilotuara nuk ishin afër qendrave shëndetësore të qytetit ku përqendrimi i tyre pritet të jetë më i madh dhe i përzier me mbetjet bashkiake. Produktet komplekse, ku bëjnë pjesë kryesisht pajisjet elektronike dhe elektrike, rezultuan në një sasi të ulët dhe përfshinin vetëm pjesë të vogla të tyre, pasi pjesa më e madhe depozitohen dhe mblidhen në mënyrë të diferencuar jashtë kazanëve; prandaj këto produkte nuk ishin objekt i studimit. Megjithëse sasia aktuale e mbetjeve nga këto pajisje elektrike-elektronike dhe nga bateritë për momentin rezulton e vogël, si rezultat i nivelit aktual ekonomik, mendohet se, për sa kohë ekonomia dhe konsumizmi do të vazhdojnë të rriten, edhe kjo rrymë mbetjesh do të vazhdojë të shtohet në mënyrë progresive. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Nuk u identifikuan ndryshime të qenësishme në rezultatet e përbërjes së mbetjeve midis dy sezoneve (dimër-verë) përveç komponentit të inerteve që rezultoi shumë më i lartë në verë; ndërsa në funksion të tipit të zonës (midis rezidenciales dhe zonës mikse) u panë diferenca të konsiderueshme në komponentët e përbërjes organike dhe materialeve të riciklueshëm. 31

32 Vlera kalorifike e mbetjeve urbane: Në mungesë të të dhënave mbi vlerat kalorifike të komponentëve të rrymës bashkiake në Shqipëri, u morën në konsideratë të dhënat e gjeneruara nga Programit Biffaward 8 Mbi përdorimin e qëndrueshëm të burimeve. Të dhënat e programit japin vlerat kalorifike të fraksioneve të rrymës së mbetjeve të ngurta bashkiake me pak ose pa riciklim, të cilat janë përmbledhur në tabelën e mëposhtme: Tabela 5 Vlerat Kalorifike të Fraksioneve të Rrymës së Mbetjeve Urbane Kategoria Nënkategoria Vlera kalorifike MJ/Kg Gazetat Revistat `17.07 Letër Letra të tjera Kartonat likuid Kartonat e paketimit Kartona të tjerë Çantat qese 41.5 Shishet 22 Plastikë Qese të paketimit 38 PVC Tjetër plastika të dendura Tekstilet Tekstilet Të ndryshme të djegshme Pelena 4 Të tjerë Mbetje kopshti Kopshti të thata Të lagura 4.17 Të fundme 10-mm të djegshme Komponentët përbërës të rrymës së mbetjeve bashkiake me interes në këtë pikë janë mbetjet e djegshme. Këta komponentë, duke pasur një vlerë kalorifike të konsiderueshme, përbëjnë një potencial të rëndësishëm për t u djegur apo trajtuar në impiantet për trajtimin me energji të mbetjeve. Interesi për përdorimin e metodave të djegies (inçeneratorit) dhe metodave mbetje-për-energji është i lidhur direkt me fuqinë kalorifike të të gjithë rrymës së mbetjeve bashkiake; por, duhet vlerësuar nëse opsioni i djegies së këtyre mbetjeve apo përpunimi me përfitim energjie janë teknikisht të mundshëm. Studimi i përbërjes së mbetjeve në funksion të këtij plani si dhe të dhënat mbi vlerat kalorifike të përbërësve të mbetjeve llogaritur nga programi (Programit Biffaward), na mundësojnë të llogarisim potencialin kalorifik të mbetjeve urbane në Fier. Llogaritjet e mëposhtme kanë për qëllim të vlerësojnë sasinë e energjisë bruto që mund të përfitohet nga komponentët e rrymës së mbetjeve bashkiake duke përdorur një proçes të thjeshtë djegieje dhe pa marrë në konsideratë humbjet energjetike nga vetë proçesi i djegies. 8 të Departamentit Anglez të Mjedisit 32

33 Tabela 6: Potenciali Energjetik që mund të Përfitohet nga Djegia e Komponentëve të Mbetjeve Fraksionet e mbetjeve Përmbajtja Vlera kalorifike sipas programit Potenciali i energjisë për djegje Vlera kalorifike e mbetjeve të ngurta Urbane % Ton Ton Ton MJ/ton GJ GJ GJ kl/kg kcal/ kg Organike ,248 17,507 21,888 4, ,273 Drusore ,600 3,903 3,962 4,953 Letër ,490 1,513 1,891 17,000 25,336 25,716 32,151 Karton 5.9 1,895 1,924 2,405 26,400 50,030 50,781 63,488 Plastikë (densitet të lartë) 9.1 2,923 2,967 3,709 41, , , ,930 Plastikë 12,944 3,092 (densitet të ,474 1,496 1,871 30,750 45,335 46,015 57,530 ulët) Tekstil ,603 1,627 2,034 16,120 25,837 26,225 32,787 Produkte gome ,900 7,321 7,431 9,290 Fraksione të djegshme (tot) 27,115 27,523 34, , , ,403 Totali vjetor I MNB 32,120 32,602 40,760 Duke iu referuar standardit të Bankës Botërore mbi nivelin minimal për sigurimin e një proçesi me vetëdjegie (1300 kcal/kg), ne nënvizojmë faktin se vlera e lartë kalorifike (3092 kcal/kg) e llogaritur për mbetjet e ngurta urbane (MNU) të qytetit të Fierit përfaqëson një mundësi të mirë që këto mbetje të sigurojnë një proçes vetëdjegieje apo që prej tyre të përfitohet energji nëpërmjet përdorimit të metodave mbetje-për-energji ose inçeneratorit. Një faktor tjetër për t u marrë në konsideratë është rritja e konsumit të materialeve të ambalazhit si një tipar i përmirësimit cilësisë së jetës në nivel lokal; kështu, si rrjedhojë e rritjes dhe zhvillimit të mëtejshëm ekonomik dhe industrial, do të rritet edhe sasia e fraksioneve të djegshme në rrymën e MNB si dhe vlera kalorifike e kësaj rryme. Për sa kohë nuk jemi në gjendje të përcaktojmë tendencën, ne do të njohim si të vlefshme për 15 vitet e ardhshme përbërjen dhe vlerën kalorifike aktuale të MNB Parashikimi i mbetjeve urbane për të ardhmen Për të parashikuar gjenerimin e mbetjeve në të ardhmen është shumë e rëndësishme të evidentohet tendenca në të shkuarën lidhur me rritjen e popullsisë si dhe me prodhimin e mbetjeve. Praktikisht, siç e theksuam më parë, bashkia nuk zotëron të dhëna të besueshme mbi gjenerimin e mbetjeve për 6 vitet e fundit për shkak të metodave jo adekuate për matjen e mbetjeve. Për këtë qëllim, viti 2009 do të konsiderohet si referencë për të parashikuar sasinë e mbetjeve dhe karakteristikat e tyre në të ardhmen, së bashku me normën e gjenerimit dhe tendencën e identifikuar në 6 vitet e kaluara. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Sasitë e ardhshme të mbetjeve: Bazuar në rritjen e identifikuar të normës së gjenerimit për banor dhe normës së prodhimit për vitin 2009 (1.023kg/banor/ditë), tendencën e rritjes së popullsisë (identifikuar në të shkuarën) dhe sasinë e mbetjeve bashkiake të prodhuara në 2009, proçedojmë si më poshtë: 33

34 Llogaritja e prodhimit ditor të mbetjeve për banorë në: Vitin 2015: Vitin 2025: Llogaritja e sasisë totale të mbetjeve në: Vitin 2015: Vitin 2025: Përbërja e ardhshme e mbetjeve: Siç u theksua më lart, për sa kohë nuk jemi në gjendje të përcaktojmë tendencën në vitet në vazhdim, ne do të konsiderojmë përbërjen aktuale të MNB të vlefshme për parashikimin e përbërjes së mbetjeve për 15 vitet e ardhshme. Megjithatë, duke iu referuar eksperiencës ndërkombëtare, sasia e materialeve të ambalazheve si letër, plastikë, metal apo qelq pritet të rritet në vitet në vazhdim si rrjedhojë e rritjes së konsumizmit (zhvillimit ekonomik dhe qasjes së njerëzve ndaj këtij zhvillimi) dhe, në të njëjtën kohë, sasitë e mbetjeve bimore, drusore, të dherave etj. do të vijnë në rënie duke sjellë uljen e lagështirës dhe densitetit të mbetjeve në vitet në vazhdim. Kjo tendencë do të sjellë për pasojë rritjen e potencialit për riciklim dhe njëkohësisht një avantazh për vitet që vijnë në arritjen e objektivave kombëtarë dhe lokalë për riciklimin dhe devijimin e sasisë së mbetjeve nga landfill-i. Auditimet e mbetjeve në Fier që janë duke u kryer në këtë moment do të ndihmojnë në matjen e këtij ndryshimi, të pritshëm por të pamundur për t u kuantifikuar, në funksion të këtij plani. 4.4 Shërbimet e mbetjeve Së pari, përshkrimi i sistemit aktual të menaxhimit të mbetjeve, impianteve dhe pajisjeve në këtë sektor na shërben për të pasur një panoramë të përgjithshme të proçeseve që lidhen me rrymat e mbetjeve. Së dyti, përshkrimi i tyre krijon një bazë për identifikimin dhe përcaktimin e aspekteve në të cilat nevojitet të bëhen ndryshime. Përshkrimi u bazua në informacionin e vënë në dispozicion nga autoritetet bashkiake si dhe në informacionin e siguruar më pas nga proçesi i monitorimit dhe vlerësimit të gjithë sistemit të shërbimeve që përfshin operimin, pajisjet dhe impiantet, kostot dhe cilësinë e shërbimeve që ofrohen. Të gjitha shërbimet që lidhen me mbetjet menaxhohen nga Ndërmarrja bashkiake e Pastrimit që kryen aktivitetin brenda kufijve administrativë të qytetit të Fierit Shërbimet e pastrimit dhe menaxhimit të mbetjeve Shërbimi i mbledhjes së mbetjeve bashkiake kryhet vetëm brenda territorit bashkiak dhe funksionon si më poshtë vijon: Transferimi në pikat e grumbullimit: Banorët, bizneset dhe institucionet depozitojnë mbetjet e tyre bashkiake urbane në pikën më të afërt të grumbullimit në qytet. Pikat e grumbullimit të mbetjeve (PGM) janë sipërfaqe të vogla publike ku vendosen grupe (bateri) kontenierësh. Zona urbane e qytetit të Fierit shërbehet nga 530 kontejnerë metalikë me rrota me kapacitet 1.1m 3. Zonat më periferike që përfitojnë shërbim pastrimi përdorin pika të hapura betoni. Rreth 92% e popullsisë përfiton shërbim të rregullt dhe ditor të mbledhjes së mbetjeve bashkiake, ndërsa pjesa tjetër e qytetit përdor pikat ilegale të depozitimit 9 Sipas Plani Kombëtar të Mbetjeve 34

35 Shërbimi i grumbullimit dhe transportit të mbetjeve: Këto proçese konsistojnë në grumbullimin çdo ditë të mbetjeve bashkiake nga PGM të qytetit dhe transportimin e tyre në vendgrumbullimin bashkiak të mbetjeve (VBM). Sektori i transportit është përgjegjës për kryerjen e këtij shërbimi. Kontejnerët metalikë zbrazen në mënyrë mekanike gjatë natës prej tri makinave teknologjike, ndërsa pikat e hapura prej betoni pastrohen gjatë ditës në mënyrë manuale nga punëtorët duke u ngarkuar në makina vetëshkarkuese të hapura. Përveç grumbullimit të mbetjeve bashkiake, ndërmarrja kryen edhe grumbullimin e mbetjeve inerte dhe voluminoze që hidhen në mënyrë ilegale ngjitur me VGM (pranë kontejnerëve ose në pika të tjera informale brenda zonës së qytetit). Autoritetet bashkiake raportojnë se gjenerohet një sasi e madhe mbetjesh inerte dhe voluminoze që sjell probleme serioze për pastërtinë e qytetit si dhe për punën e vetë ndërmarrjes. Ky shërbim mbulohet nga Sektori i Mirëmbajtjes i ndërmarrjes i cili mbulon gjithashtu edhe mirëmbajtjen dhe riparimin e makinave dhe pajisjeve që disponon ndërmarrja. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit të mbetjeve apo pikat ekzistuese më të afërta për hedhjen e mbetjeve ditore. Në fakt, norma e mbulimit me shërbim për qytetin e Fierit rezulton më e lartë se norma mesatare në nivel kombëtar9. Ekzistojnë disa zona të ndotura, të njohura si pika ilegale të hedhjes së mbeturinave, ku ndërmarrja e pastrimit ndërhyn në mënyrë jo të shpeshtë për t i pastruar me mjete të hapura dhe fadromë. Figura 9: Vendet e grumbullimit të mbetjeve dhe itineraret e lëvizjes së makinave teknologjike 35

36 Pastrimi i rrugëve: Ky proçes konsiston në fshirjen në mënyrë manuale të rrugëve, larjen ditore të tyre dhe pastrimin e koshave të vegjël rrugorë. Puna është e organizuar në dy turne: gjatë turnit të parë (ditën) kryhet mirëmbajtja e rrugëve dhe trotuareve kryesorë të qytetit në një vëllim prej 77,969 m 2 /ditë dhe gjatë turnit të dytë kryhet fshirja manuale (me fshesë) e të gjitha rrugëve dhe trotuareve të qytetit në një sipërfaqe prej 335,001 m 2 /natë. Këto proçese mbulohen nga Sektori i Higjienës i ndërmarrjes. Aktivitete të tjera të pastrimit të qytetit që mbulohen nga Sektori i pastrimit konsistojnë në pastrimin javor të hapësirave publike brenda lagjeve të qytetit në një sipërfaqe prej 52,297m 2 si dhe pastrimin me makinë-fshesë teknologjike të akseve kryesore rrugore të qytetit dhe larjen ditore të rrugëve gjatë periudhës Mars-Nëntor në një volum prej 189,743m 2 /ditë. Figura 10: Rrugët që Fshihen Zakonisht, rrugët që përfitojnë shërbim pastrimi ndodhen në pjesën urbane të qytetit, ndërsa në zonat periferike të qytetit ky shërbim mungon plotësisht apo pjesërisht. Infrastruktura e dobët rrugore dhe fuqia punëtore jo e mjaftueshme kontribuojnë në mungesën e pastrimit në këto zona të qytetit. 36

37 Riciklimi: Mungojnë iniciativat zyrtare për riciklimin dhe, deri më sot, nuk është ndërtuar ndonjë sistem bashkiak për mbledhjen e diferencuar apo ndarjen e mbetjeve bashkiake. Në qytet ekziston një rrjet informal personash të cilët, të organizuar në grupe ose në mënyrë individuale, kryejnë mbledhjen e mbetjeve të riciklueshme që kanë një vlerë në treg (kryesisht metal dhe plastikë) nëpër pikat e grumbullimit të mbetjeve në qytet (duke rrëmuar brenda kontejnerëve) si dhe në fushën e venddepozitimit. Gjithashtu, ekzistojnë disa biznese riciklimi që, nëpërmjet qendrave të grumbullimit, blejnë materiale të riciklueshme, kryesisht nga mbledhësit informalë, dhe i transportojnë ato në impiantet e tyre të riciklimit të vendosura në qytete të tjera të Shqipërisë. Mungojnë të dhëna zyrtare mbi numrin e personave që grumbullojnë mbetje të riciklueshme apo mbi volumin e mbetjeve që grumbullohen në qendrat e grumbullimit. Venddepozitimi i mbetjeve: Për momentin, mbetjet bashkiake depozitohen në qendrën bashkiake të grumbullimit të mbetjeve (ose fushën e mbetjeve) e cila ndodhet 4km nga qendra e qytetit dhe rreth 8km nga pika më e largët e tij. Fusha është e kufizuar nga dy lumenj (Gjanica dhe Vija e Ngjalës), traseja e hekurudhës dhe një depozitë karburanti. Vitet e fundit, rreth fushës së mbetjeve janë ndërtuar shtëpi banimi të vendosura në një largësi prej 100m nga kufijtë e saj. Fusha e mbetjeve është tejet e amortizuar dhe është përdorur për më shumë se 40 vjet pa ndonjë standard teknik apo sanitar. Mbetjet kryesisht hidhen në një vend të caktuar në fushë dhe ndonjëherë mbulohen me dhe. Ato shtyhen dhe zhvendosen nga një traktor i vjetër që kërkon shumë shpenzime për riparim dhe mirëmbajtje. Mbetjet spitalore depozitohen të ndara dhe më pas groposen veçmas. Në fushë nuk është ndërtuar ndonjëherë ndonjë sistem për grumbullimin e shllamit të mbetjeve (leachate) apo për mbledhjen e gazit. Aty mungon ndriçimi dhe rrugët e brendshme rezultojnë të amortizuara dhe pjesërisht të shtruara me çakëll. Gjithashtu fusha është e parrethuar dhe kushdo mund të qarkullojë brenda saj. Eksperienca e deritanishme e administrimit të fushës ka rezultuar në degradimin e sipërfaqes dhe të nëntokës duke shkaktuar ndotjen e tokës, të ujërave nëntokësorë si dhe të dy lumenjve që kalojnë pranë. Djegia e mbetjeve ka qenë një praktikë e zakonshme në të shkuarën për të eliminuar mbetjet dhe për të krijuar hapësira të lira. Aktualisht, fusha administrohet më mirë: mbetjet shpesh mbulohen me dhe në vend që të digjen dhe hapësirat e lira krijohen duke administruar dhe shfrytëzuar më mirë fushën. Fusha e mbetjeve administrohet plotësisht nga ndërmarrja bashkiake e pastrimit. Puna organizohet në tre turne dhe punëtorët merren me mirëmbajtjen e fushës, orientimin e makinave që shkarkojnë mbetjet si dhe ruajtjen e të parës. Ndërmarrja mban një regjistër për depozitimin e mbetjeve në fushë, si për makinat e veta ashtu edhe për ato të komunave fqinje apo të aktiviteteve private lokale. Në fushë mungojnë mjetet e duhura për matjen dhe regjistrimin e mbetjeve dhe metoda e ndjekur konsiston në regjistrimin e numrit dhe tonazhit të përafërt të mjeteve që shkarkojnë atje. Ndërmarrja deklaron se në fushë depozitohen rreth tonë mbetje në ditë të cilat përfshijnë mbetjet bashkiake, mbetjet inerte, mbetjet e industrisë, mbetjet bujqësore dhe mbetjet spitalore. Në fushë kryejnë aktivitetin e tyre edhe mbledhësit informalë të materialeve të riciklueshme. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 37

38 Përveç fushës së mbetjeve, në qytet ekzistojnë edhe disa vendgrumbullime ilegale të tyre kryesisht afër Lumit Gjanicë apo në pjesët periferike të qytetit. Me mbështetjen financiare të autoriteteve qendrore, Bashkia Fier bëri të mundur përgatitjen e një studim-projektimi për rehabilitimin dhe mbylljen e depozitimit aktual të mbetjeve, miratuar me Vendim të Këshillit të Bashkiak në Janar Tabela e mëposhtme përmbledh informacionin e përgjithshëm mbi aktivitetet e menaxhimit të mbetjeve shoqëruar me informacionin përkatës mbi sektorët përgjegjës, stafin dhe burimet njerëzore si dhe mbi vëllimet e punës. Tabela 7 : Shërbimet e menaxhimit të mbetjeve në Fier Aktivitetet e menaxhimit të mbetjeve Sektori përgjegjës Nën-aktivitetet dhe vëllimet e punës Personeli Depozitimi i mbetjeve Sektori i Fushës Zhvendosje dhe depozitim mbetjesh: Depozitim dhe groposje mbetjesh spitalore: tonë S ka të dhëna 2 Manovratorë 8 punëtorë Mbulimi i mbetjeve me dhe: 8000m 3 /vit; Mbledhja dhe transportimi i mbetjeve bashkiake Sektori i transportit Grumbullimi i mbetjeve bashkiake (ditë): Transporti makinat teknologjike (ditë): 530 kontejnerë, 40 pika të hapura betoni; 9 rrugë; 20 punëtorë 11 shoferë Fshirje manuale: 335,001m 2 Pastrimi i rrugëve Sektori i Higjienës Sektori i Pastrimit Fshirje me makinë: Mirëmbajtje pastërtie: Pastrim territori urban: jo e shpeshtë 77,969m 2 /ditë; 52,297m 2 /javë 69 punëtorë 2 shoferë Larje rrugësh: 189,743m 2 /ditë Mbledhja e inerteve Ndërmarrja e Pastrimit Mbledhja dhe transportimi i mbetjeve inerte dhe voluminoze tonë 2 shoferë 10 punëtorë Mirëmbajtja dhe riparimi i mjeteve Sektori mekanik dhe sektori i inerteve Riparimi i mjeteve bashkiake të pastrimit Riparimi i kontejnerëve Ndarja në burim Nuk ka të dhëna - - Kompostimi Nuk ka iniciativa zyrtare - - Riciklimi Informal

39 4.4.2 Mjetet dhe pajisjet Përshkrimi i shërbimeve të pastrimit përfshin detaje mbi mjetet dhe impiantet që Ndërmarrja e Pastrimit ka në administrim dhe në përdorim. Kjo ndërmarrje ka në administrim fushën e mbetjeve dhe parkun e mjeteve. Tabela e mëposhtme përmbledh gjithë informacionin teknik mbi mjetet që ndërmarrja disponon. Tabela 8. Përmbledhje e makinave të pastrimit dhe e specifikimeve të tyre Nr. Makinat Vjetërsia (vjet) Jeta e pritshme Kapaciteti Përdorimi (vjet) (Ton) Po/jo 1 Makinë teknollogjike po 2 Makinë teknollogjike po 3 Makinë teknollogjike po 4 Makinë e hapur transporti po 5 Makinë e hapur transporti po 6 Makinë e hapur transporti Jo 7 Makinë e hapur transporti Jo 8 Makinë e vogël po 9 Makinë e vogël po 10 Fadromë 22 5 po 11 Buldozer Jo 12 Buldozer 2 49 Jo 13 Buldozer 3 49 Jo 14 Makinë teknollogjike Fshesë po 15 Makinë larëse rrugësh po Kushtet e punës dhe impakti mjedisor Në përgjithësi, kushtet e punës të punëtorëve të ndërmarrjes rezultojnë jo të mira për sa i përket aspekteve higjieno-sanitare dhe masave mbrojtëse. Ata përballen me rrezikun e infektimit nga sëmundje infektuese që lidhen me aktivitetin e tyre të përditshëm për pastrimin e mbetjeve dhe të hapësirës urbane si dhe me rrezikun që sjellin përdorimi i mjeteve dhe pajisjeve të amortizuara dhe kushtet e papërshtatshme në qendrën e mbetjeve. Punonjësit janë të pajisur me uniforma pune me shenja dalluese, doreza apo çizme llastiku, të cilat gjithsesi nuk mund të konsiderohen të mjaftueshme dhe të përshtatshme për të rritur sigurinë e tyre në punë. Vendet e grumbullimit të mbetjeve në qytet janë rrezik për përhapjen e sëmundjeve infektive. Në shumë raste, kontejnerët janë të dëmtuar dhe në kushte jo të mira higjieno-sanitare. Në vendet rreth kontejnerëve, pas zbrazjes së tyre, hidhet pluhur gëlqereje për dezinfektim por larja e vetë kontejnerëve nuk kryhet. Kontejnerët janë shpesh objekt pune për kërkuesit informalë të materialeve të riciklueshme të cilët, përveç faktit që rrezikojnë marrjen e sëmundjeve të ndryshme, janë edhe shkaktarë të ndotjes së vendit rreth kontejnerëve. Prania e qenve rrugaçë pranë pikave të kontejnerëve është gjithashtu një problem dhe rrezik për përhapjen e sëmundjeve. Ekzistenca e pikave të hapura prej betoni apo e pikave ilegale në qytet vazhdon të mbetet një problem shqetësues mjedisor dhe sanitar për punëtorët e pastrimit sikurse dhe për banorët e bizneset që i përdorin apo janë të vendosur përreth tyre. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 39

40 Gjendja e amortizuar e makinave teknologjike të grumbullimit të mbetjeve përbën një tjetër problem shqetësues për mjedisin publik në qytet për shkak të shkarkimeve të NOx, CO2, PM10, Pb etj. të cilat janë elemente të rrezikshme për shëndetin e banorëve. Por, problemi më konstant dhe shqetësues mbetet depozitimi i mbetjeve në fushën e depozitimit dhe kushtet e vetë fushës. Siç është përshkruar më lart, mbetjet hidhen dhe depozitohen në fushë të hapur. Shpërndarja e ndotësve nga fusha e mbetjeve në mjedisin rrethues bëhet në dy mënyra kryesore: Së pari, emetimet në ajër në formë gazrash të dëmshëm dhe era e rëndë përbëjnë problemin kryesor për punonjësit e fushës, kërkuesit informalë të mbetjeve dhe banorët që jetojnë rreth fushës. Djegia e mbetjeve në mënyrë të pakontrolluar ka qenë një tjetër problem në fushë për çlirimin e substancave të rrezikshme toksike si dioksina, furanet etj. që nuk prek vetëm shëndetin e punonjësve por edhe të banorëve që jetojnë përreth fushës së mbetjeve dhe në gjithë pjesën veriore të qytetit të Fierit. Së dyti përballemi me ndotjen e tokës dhe të ujërave sipërfaqësorë dhe nëntokësorë nga shllami i mbetjeve apo nga precipitimi i llojeve të ndryshme të mbetjeve në basenet dhe vijat ujore. Prania e kafshëve, shpendëve dhe insekteve në fushë përbëjnë një tjetër shqetësim për përhapjen e sëmundjeve infektuese nga fusha e mbetjeve në qytet Ekonomia dhe financimi Buxheti vjetor dhe investimet: Deri më sot, Bashkia ka caktuar një pjesë të buxhetit vjetor bashkiak për mbulimin e shpenzimeve për shërbimet e menaxhimit të mbetjeve dhe pastrimit të qytetit. Në buxhetin e menaxhimit të mbetjeve për vitin 2009, Bashkia Fier caktoi një fond prej Lekësh i cili ndahej në 3 pjesë: shpenzime për punonjësit 58.4% (paga, sigurime), shpenzime për administratën 10% dhe shpenzimet operative për karburant dhe materiale rreth 31%. Për sa ka të bëjë me ndarjen e buxhetit sipas shërbimeve për vitin 2009, mbledhja dhe transportimi i mbetjeve përbënte rreth 39% të buxhetit, shërbimet e pastrimit të rrugëve rreth 52% dhe depozitimi i mbetjeve, më pak i financuari, rreth 9%. Në këtë buxhet, nuk ishte parashikuar asnjë fond për ndërgjegjësimin publik apo kryerjen e investimeve të mëdha. Ky fakt tregon se, për vitin 2009, nuk është arritur të realizohet asnjë përmirësim i mjeteve dhe pajisjeve dhe i infrastrukturës së mbetjeve në qytetin e Fierit. Duke iu referuar të dhënave të tabelës së mëposhtme, buxheti vjetor për 5 vitet e fundit është rritur me mesatarisht 12.7%. Kjo rritje lidhet kryesisht me rritjen e shpenzimeve për shkak të rritjes së pagave dhe shpenzimeve operative; ndërkohë që për investime është caktuar shumë më pak (kryesisht për blerjen e kontejnerëve të mbetjeve). Tabela 9: Buxheti i Shërbimit të Pastrimit Përgjatë Viteve Viti Buxheti vjetor i menaxhimit të mbetjeve (000 LEK) Rritja (%) ,683 10% ,649 15% % ,300 8% ,300 40

41 Nga një analizë e buxhetimit të shërbimit të pastrimit për 5 vitet e shkuara, rezulton se fondet vjetore për menaxhimin e mbetjeve përgjatë viteve kanë qenë të pamjaftueshme për të mbuluar nevojat për përmirësimin e shërbimit. Si rrjedhojë, ndërmarrja e pastrimit ka pasur mundësi të kufizuara për të përmirësuar shërbimin dhe zgjeruar zonën e mbulimit; për të zëvendësuar dhe mirëmbajtur makinat e pastrimit; për të investuar në nevojat emergjente në fushën e mbetjeve dhe, akoma më pak, për të ngritur një sistem modern të menaxhimit të mbetjeve. Kostot dhe sistemi aktual i mbulimit të kostos: Tarifat e pastrimit përcaktohen nga bashkia dhe miratohen çdo vit nga Këshilli Bashkiak. Tarifa e pastrimit për familjet është një vlerë fikse që nuk lidhet me madhësinë e familjes apo madhësinë e banesës që ajo ka në përdorim. Për bizneset, përkundrazi, ekziston një tarifë e ndryshme në varësi të llojit të biznesit dhe madhësisë. Deri më sot, nuk është kryer ndonjë studim i hollësishëm për të analizuar nivelin e tarifave sipas konsumatorëve dhe specifikave të tyre. Në 4 vitet e fundit, niveli i tarifave për familjarët është rritur në mënyrë progresive duke kaluar nga 500LEKË në vitin 2007, në 1000LEKË në 2010, por mbetet gjithsesi shumë i ulët. Në lidhje me nivelin aktual të mbulimit të kostos së menaxhimit të mbetjeve, për vitin 2009, të ardhurat e mbledhura nga tarifat e mbetjeve (quajtur ndryshe tarifat e pastrimit) mbuluan rreth 53% të shpenzimeve vjetore për menaxhimin e mbetjeve. Familjet i paguajnë tarifat pranë zyrave të njësive administrative të qytetit ndërsa bizneset dhe institucionet i paguajnë ato direkt në zyrën e taksave dhe tarifave në Bashkinë Fier. Pagesa e tarifave për bizneset është e detyrueshme së bashku me tarifat dhe taksat e tjera lokale, ndërsa për familjet detyrimi lidhet me ofrimin e shërbimeve të tjera bashkiake si lëshimin e dokumenteve, regjistrimeve etj. nga zyrat e njësive administrative. Tabela e mëposhtme përmbledh gjithë informacionin në lidhje me nivelin e tarifave dhe performancën e mbledhjes së tyre gjatë periudhës Tabela. 10 Performanca e mbledhjes së tarifave të pastrimit Kategoritë e konsumatorëve Tarifa (LEKË/ Vit) Faturuar (LEKË) Paguar (LEKË) % Paguar Tarifa (LEKË/ Vit) Faturuar (LEKË) Paguar (LEKË) % Paguar Tarifa (LEKË/ Vit) Faturuar (LEKË) Paguar (LEKË) Familjet 500 9,400 5,300 56% ,000 6,950 63% 700 6,500 5,800 68% Bizneset 17,650 18,500 20, % 17,100 16,800 17, % 16,180 18,060 17,120 95% Aktivitetet Industriale 17,700 16,000 90% 16,800 17, % 18,060 17,120 95% Sektori Publik % % % % Paguar Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Totali 44,000 41,580 94% 48,200 46,480 96% 49,000 44,200 90% Bashkia është më e suksesshme në mbledhjen e tarifave nga bizneset sesa nga familjet dhe institucionet. Vërehet një rritje e lehtë në nivelin e pagesës në raport me vlerën e faturuar (planifikimi i të ardhurave) për periudhën për kategorinë e familjeve por, në kontrast, të ardhurat kanë qenë më të ulëta në vitin 2009 në krahasim me vitin

42 4.5 Vlerësimi i sistemit aktual të menaxhimit të mbetjeve Vlerësimi i performancës së ndërmarrjes së pastrimit Vlerësimi i operimit dhe funksionit të Ndërmarrjes së Pastrimit konsistoi në vlerësimin e aktivitetit të plotë të ndërmarrjes duke përfshirë performancën e shërbimeve, burimet njerëzore dhe fizike, efiçencën dhe problemet kryesore të hasura për çdo operacion. U hartua një paketë indikatorësh e cila përfshiu: 1. Indikatorët e performancës së shërbimit 2. Indikatorët e përdorimit të burimeve 3. Indikatorët e efiçencës së shërbimit Tabela në vazhdim përmbledh vlerësimin analitik të performancës së shërbimit të ndërmarrjes në funksion të indikatorëve: Tabela 11: Vlerësimi analitik i performancës së ndërmarrjes Rezultatet e vlerësimit të: Aktivitetet/ Shërbimet Përdorimit të Performancës së shërbimeve Burimeve Nuk aplikohet ndonjë metodë e besueshme për matjen e mbetjeve bashkiake; Nivel i lartë i shkarkimeve të paligjshme nëpër qytet; Depozitim ilegal i inerteve dhe mbetjeve GJENERIMI I voluminoze; MBETJEVE Ndërgjegjësim i ulët publik lidhur me hedhjen e mbetjeve; Mbetjet e rrezikshme përzihen me mbetjet e bashkiake; Nuk ka informacion për mbetjet e rrezikshme; Zona e mbulimit e shërbimit të mbledhjes së mbetjeve: 92% e territorit urban; MBLEDHJA DHE TRANSPORTI I MBETJEVE BASHKIAKE Numri i pikave dhe kontejnerëve për nr. familjesh: 1.17 pika mbetjesh dhe 2.2 kontejnerë për 100 familje; 79% e sistemit të grumbullimit të mbetjeve e standardizuar; Një pjesë e kontejnerëve janë të vjetër dhe jo të mjaftueshëm; Frekuenca e mbledhjes së mbetjeve: Çdo ditë në pjesën e urbanizuar të qytetit dhe jo shpesh në pjesën e paurbanizuar dhe periferike; Infrastruktura për mbledhjen e mbetjeve voluminoze dhe mbetjeve speciale: Mungojnë kontejnerët për këto lloj mbetjesh; Produktiviteti i punës është shpesh jo i mirë; stafi i patrajnuar dhe i pamotivuar; Mjetet teknologjike janë të vjetra dhe të amortizuara; Pritshmëria e përdorimit te tyre nga1 deri 4vjet; Nuk kryhet mirëmbajtja e mjeteve teknologjike por vetëm riparimi i tyre në rast defektesh; Janë në përdorim mjete të hapura vetëshkarkuese për mbetjet bashkiake dhe mbetjet inerte dhe voluminoze; Efiçencës së shërbimeve Kosto e lartë në operimin e mjeteve; Shfrytëzimi i mjeteve: Mjetet nuk mbushen plot në disa rrugë për shkarkim; Përdorimi i kapacitetit të mjeteve teknologjike rreth 56%; Shpenzime konsiderueshme riparimin e mjeteve; të për Kosto për njësi: 777 LEKË/ ton 42

43 Aktivitetet/ Shërbimet PASTRIMI I RRUGËVE RICIKLIMI TRAJTIMI DHE DEPOZITIMI FINAL I MBETJEVE Performancës së shërbimeve Frekuenca e pastrimit të rrugëve: Çdo ditë në pjesën më të madhe të rrugëve; Mbulim i dobët i shërbimit të pastrimit të rrugëve dhe shesheve (rrjeti rrugor pa infrastrukturë) Fshirja me makinë jo e shpeshtë; Fshirja manuale e rrugëve nuk ofron cilësi shërbimi; Kënaqësi e ulët publike për nivelin e këtij shërbimi; Nivel i lartë i ndotjes urbane nga mbeturinat e vogla; Nuk ka asnjë aktivitet zyrtar për ndarjen dhe riciklimin e mbetjeve; Mungojnë të dhënat zyrtare për materialet e riciklueshme që mblidhen nga aktivitetet informale; supozohet të jenë rreth 2-3%; Aktiviteti informal i riciklimit dhe ai i biznesit të riciklimit në qytet janë jashtë kontrollit të autoriteteve lokale; Rezultatet e vlerësimit të: Përdorimit të Burimeve Mungesë mjetesh teknologjike për pastrimin e rrugëve; Staf jo i motivuar; Kushte jo të mira pune: mungesë e kushteve higjieno-sanitare dhe e sigurisë gjatë turnit të natës; Mungon infrastruktura dhe burimet njerëzore për ndarjen dhe riciklimin e mbetjeve; Nuk është ngritur asnjë impiant për riciklimin e mbetjeve në qytet; Nuk aplikohen standarde teknike, Hapësira të limituara për mjedisore dhe sanitare; Menaxhim depozitimin e mbetjeve; i keq i përdorimit të tokës në fushë; Mungesa e kontrollit të mbetjeve që Mungesë e mjeteve dhe hyjnë në fushë; pajisjeve të nevojshme Nuk ka kufizime bazuar në llojin e për operimin në fushë; mbetjeve apo të konsumatorëve; Mungesa e hapësirave të lira për të depozituar mbetjet; Nuk kryhet peshimi i mbetjeve; Nuk mblidhet dhe as trajtohet shllami 10 dhe gazi i mbetjeve; Impakt i lartë ndotjeje mbi tokën, ujin dhe ajrin; Nuk kryhet kompostimi i kontrolluar i mbetjeve organike; Mungesë e kushteve higjieno-sanitare, zyrave dhe masave mbrojtëse për stafin gjatë punës Mungojnë kapacitetet teknike dhe administrative për menaxhimin e fushës së mbetjeve; Efiçencës së shërbimeve Kosto e lartë për operimin me mjet teknologjik; Kosto e lartë njësi për fshirjen manuale të rrugëve: LEKË/m 2 Nuk ka të dhëna lidhur me efiçencën e sistemit informal të riciklimit në qytet; Kosto e ulët për depozitimin e mbetjeve por, njëkohësisht, Kosto e lartë mjedisore për mbylljen e fushë së mbetjeves; Kosto për njësi për depozitimin e mbetjeve: 212LEKË/ton; Vlerësimi i kënaqësisë së qytetarëve dhe biznesit Në funksion të këtij plani, ekipi i projektit, në bashkëpunim me grupin e punës në bashki, zhvilloi dy anketime të gjera (studimore) me komunitetin e qytetit të Fierit, përkatësisht një për qytetarët dhe një për bizneset, në zona të ndryshme tipologjike të qytetit. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Rezultatet e këtyre anketimeve studimore ndihmuan për të marrë dhe kuptuar opinionin e komunitetit në çështjet e menaxhimit të mbetjeve, për të njohur kërkesat dhe preferencat e tyre si dhe për vlerësuar dhe matur gjendjen ekzistuese të shërbimeve. Zhvillimi i këtij plani mori thellësisht në konsideratë pritshmëritë e komunitetit në çdo etapë të proçesit të planifikimit. 10 Leksiviate 43

44 Përgjigjet e pyetësorëve ofruan një panoramë të përgjithshme të shërbimeve të mbetjeve në qytetin e Fierit si dhe indikacione lidhur me problematikat dhe mundësitë në menaxhimin e mbetjeve. Kështu, sipas opinionit të qytetarëve, shërbimi i pastrimit 11 ofrohet në pjesën më të madhe të lagjeve të qytetit (87%) dhe më pak se gjysma e tyre (42%) janë të kënaqur ose shumë të kënaqur me cilësinë e shërbimit. Kënaqësia qytetare për shërbimin e pastrimit 24% Te pakënaqur 42% Mesatarisht të kënaqur Të kënaqur 34% Figura: 11. Shkalla e kënaqësisë së qytetarëve për shërbimin e pastrimit Një përqindje e ulët e qytetarëve e konsiderojnë qytetin të pastër dhe kjo lidhet shumë jo vetëm me shërbimet e pastrimit por edhe me faktorë të tjerë të rëndësishëm si ndërgjegjja e ulët qytetare dhe infrastruktura jo e përshtatshme rrugore. Përgjigjet e pyetësorëve të bizneseve tregojnë rezultate të ngjashme. Qytetarët dhe bizneset vlerësojnë se problemet kryesore që pengojnë shërbimet e pastrimit lidhen me sjelljen e papërshtatshme të vetë qytetarëve ndaj hedhjes së mbetjeve, përdorimit të infrastrukturës së pastrimit apo ndotjes së mjedisit urban si dhe për shkak të mungesës së infrastrukturës së mbetjeve (makina teknologjike, kontenierë dhe impiante të trajtimit të mbetjeve). Ata besojnë se edukimi publik, përmirësimi i infrastrukturës dhe zbatimi i rregullave lokale dhe detyrimeve qytetare janë shumë të nevojshme dhe përbëjnë shqetësimet kryesore në këtë fushë. Gjithashtu, u evidentuan të gjitha pritshmëritë dhe preferencat e qytetarëve dhe bizneseve në aspekte të ndryshme të sistemit të menaxhimit të mbetjeve. Pyetësorët nxorën në pah mungesa dhe kufizime në lidhje me perceptimin e informacionit që lidhet me mbetjet (51% thonë që nuk është i mjaftueshëm) si dhe me përdorimin e mekanizmave të duhur për informimin dhe sensibilizimin e komunitetit. 80% e tyre besojnë se transmetimet televizive si dhe radiot lokale janë mjetet më të preferuara për të marrë informacionin e dëshiruar. Ndarja e mbetjeve dhe riciklimi janë të tjera çështje mbi të cilat publiku kishte njohuri dhe ndërgjegje të ulët por, nëse një sistem për ndarjen e mbetjeve do të ngrihet në qytet, 83-87% e tyre janë gati të fillojnë të ndajnë mbetjet në shtëpitë e tyre dhe të jenë pjesë aktive e sistemit. Përgjigjet e komunitetit lidhur me dëshirën për të paguar treguan se vetëm 60% e qytetarëve janë gati të paguajnë më shumë për përmirësimin e shërbimit. Pjesa më e madhe e qytetarëve dhe bizneseve kanë informacion të kufizuar rreth kostove të shërbimeve dhe shprehen se proçesi i vendosjes së tarifave nuk është transparent. Qytetarët theksojnë se mosdëshira për të paguar më shumë lidhet me arsye ekonomike si dhe me faktin që shërbimet e pastrimit nuk janë në cilësinë e kërkuar. Një pjesë e 11 Shërbimi i Pastrimit nënkupton të gjitha shërbimet e pastrimit, që përfshijnë si grumbullimin e mbetjeve ashtu edhe pastrimin dhe larjen e rrugëve. 44

45 madhe e tyre (60%) besojnë së tarifat e diferencuara të mbetjeve janë më të drejta se tarifat fikse. Zakonisht, qytetarët duken të painteresuar për të marrë pjesë në mënyrë aktive në çështjet e administrimit të mbetjeve dhe vetëm 23% e tyre shfaqin interes për pjesëmarrjen në takimet publike apo në fushatat e sensibilizimit, ndërsa bizneset kanë një interes më të lartë me rreth 40%. 4.6 Çështjet kryesore, mungesat dhe kufizimet Vlerësimi i sistemit të menaxhimit të mbetjeve vijoi me analizën e aspekteve institucionale, rregullatore, financiare dhe të ndërgjegjësimit publik për të identifikuar mungesat dhe kufizimet që lidhen me menaxhimin aktual të mbetjeve në qytetin e Fierit. Kuadri ligjor: Kuadri ligjor për menaxhimin e mbetjeve nuk është akoma i kompletuar. Legjislacioni mjedisor dhe ai i mbetjeve është përafruar pjesërisht me legjislacionin e BE por përsëri nuk adreson në mënyrë efektive çështjet kryesore të menaxhimit të mbetjeve. Problemet lidhen kryesisht me mungesën e akteve nënligjore, mbështetjen financiare si dhe kapacitetet teknike të pamjaftueshme në nivel qendror dhe lokal për zbatimin e politikës kombëtare në nivel lokal. Zbatimi i ligjeve ekzistuese vazhdon të mbetet një dobësi si në nivel qendror ashtu edhe lokal. Rregulloret: Duke iu referuar legjislacionit ekzistues për menaxhimin e mbetjeve, është detyrë e autoriteteve qendrore përgatitja e rregulloreve tip të menaxhimit të mbetjeve bashkiake por edhe e rregulloreve të tjera për menaxhimin e mbetjeve të tjera. Rregulloret tip do t u vijnë në ndihmë autoriteteve lokale për të hartuar dhe miratuar rregulloret e tyre lokale. Deri më sot, është miratuar rregullorja për menaxhimin e mbetjeve inerte dhe mbetjeve spitalore, por mungojnë rregulloret tip për mbetjet bashkiake, mbetjet voluminoze, mbetjet e rrezikshme, mbetjet industriale apo mbetjet bujqësore. Në nivel lokal, Bashkia Fier, ashtu si shumë bashki dhe komuna në vend, nuk disponon një rregullore lokale për menaxhimin e mbetjeve bashkiake apo një rregullore për tarifat e mbetjeve. Në fakt, është përgatitur një draft-rregullore vite më parë por ky përfaqëson një dokument të përgjithshëm dhe jo shumë praktik i cili ka mungesa në lidhje me kriteret, rregullat dhe metodologjitë e nevojshme për aspekte të ndryshme të menaxhimit të mbetjeve në nivel lokal. Ndërmarrja e pastrimit disponon një rregullore të brendshme për administrimin e shërbimeve të pastrimit në nivel teknik që gjithsesi nuk adreson shumë aspekte të menaxhimit të mbetjeve në nivel lokal. Standardet teknike: Mungojnë standardet teknike të shërbimit të pastrimit (standardet e vjetra të përcaktuara në udhëzimet e Ministrisë së Shëndetësisë nuk u përgjigjen kushteve të sotshme). Mungojnë standardet mjedisore për mbledhjen, grumbullimin, transportin dhe trajtimin e mbetjeve dhe për depozitimin e tyre. Megjithatë, një draft i ligjit të ri Për Menaxhimin e Integruar të Mbetjeve (në përputhje me Direktivën e Mbetjeve 2008/98/EC) do të adresojë këto çështje dhe do të përcaktojë detyrimin për hartimin e standardeve të menaxhimit të mbetjeve në nivel lokal. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Monitorimi dhe kontrolli i mbetjeve bashkiake: Në zbatim të legjislacionit ekzistues të mbetjeve (Ligji 9010, neni 31) aktivitetet e zotëruesit të mbetjeve kontrollohen nga 3 autoritete shtetërore: Inspektorati i Mjedisit, Inspektorati Sanitar Shtetëror dhe Inspektorati Bashkiak. Inspektorati Bashkiak dhe Inspektorati Sanitar Shtetëror ushtrojnë kontroll për zbatimin e rregullave dhe kërkesave që lidhen 45

46 me krijimin, grumbullimin, transportin, trajtimin dhe eliminimin e mbetjeve urbane, mbetjeve të ndërtimit dhe mbetjeve voluminoze, ndërsa Inspektorati i Mjedisit kontrollon rregullat dhe kërkesat që lidhen me trajtimin e mbetjeve dhe kushtet e përcaktuara në lejen e mjedisit. Nuk ka të dhëna zyrtare lidhur me aktivitetin e autoriteteve qendrore dhe rajonale në kontrollin dhe masat e marra në qytetin e Fierit dhe, për sa kohë mungojnë strukturat e inspektoratit bashkiak, monitorimi dhe kontrolli i zotëruesve të mbetjeve mbetet një problem thelbësor. Policia Bashkiake mbetet e vetmja strukturë lokale që ka për detyrë të konstatojë dhe parandalojë ndotjen e mjedisit, por ajo nuk ka kapacitetet teknike të nevojshme dhe gjobat që aplikon janë të një niveli shumë të ulët (sipas ligjit për Policinë Bashkiake). Detyrimet dhe përgjegjësitë e institucioneve që kryejnë kontrollin e mbetjeve janë të mbivendosura dhe parashikojnë sanksione të ndryshme për të njëjtën shkallë ndotjeje. Për më tepër, ka munguar kooperimi dhe partneriteti midis autoriteteve lokale dhe agjencive qeveritare në nivel qendror dhe rajonal në minimizimin e ndotjes nga mbetjet speciale dhe në monitorimin dhe kontrollin e mjedisit urban. Bashkia e Fierit nuk disponon një informacion zyrtar në lidhje me impaktin mjedisor apo gjurmët mjedisore të shkaktuara nga keqmenaxhimi i mbetjeve bashkiake ose nga moskontrolli i ndotjeve të shkaktuara nga të tjerët. Mungojnë të dhënat nga monitorimi dhe kontrolli i mbetjeve spitalore, mbetjeve të rrezikshme dhe atyre industriale. Menaxhimi dhe kontrolli i mbetjeve jo-bashkiake: Në zbatim të legjislacionit, institucionet shtetërore (jo bashkiake) janë përgjegjëse drejtpërdrejt për rregullimin, kontrollin dhe menaxhimin e llojeve të ndryshme të mbetjeve jo-bashkiake (si mbetjet spitalore, mbetjet e rrezikshme, mbetjet industriale etj). Për sa kohë këto autoritete kanë dështuar në administrimin e tyre, ndotja nga këto mbetje zhvendoset në territorin urban brenda qytetit të Fierit, në pikat ilegale apo në fushën e mbetjeve në administrim të Bashkisë Fier. Autoritetet bashkiake nuk kanë asnjë mundësi ligjore-administrative për të sanksionuar ndotjen e shkaktuar nga keqadministrimi i mbetjeve speciale. Për më tepër, nuk ka të dhëna që autoritetet bashkiake ta kenë adresuar problematikën nga ndotja e këtyre mbetjeve tek autoritetet përgjegjëse për administrimin dhe kontrollin e tyre. Aspekti politik: Është e rëndësishme të theksohet situata politike jo e favorshme në administrimin lokal ku, për shkak të marrëdhënieve të tensionuara dhe kundërshtimeve midis këshilltarëve të dy palëve politike në Këshillin Bashkiak, të gjitha iniciativat e bashkisë, duke përfshirë dhe buxhetin e vitit 2010, vazhdojnë të mbeten të bllokuara. Midis kontradiktave kryesore është edhe çështja e privatizimit ose jo të shërbimeve publike ku përfshihet edhe shërbimi i pastrimit. Të gjitha investimet e planifikuara bashkiake në fushën e menaxhimit të mbetjeve, iniciativat për rritjen e nivelit të tarifave apo problemet që lidhen me mbulimin e kostos së shërbimit të pastrimit vazhdojnë të mbeten pezull dhe përbëjnë një problem konstant për cilësinë e shërbimeve ndaj qytetarëve. Bashkëpunimi dhe marrëveshjet për mbetjet: Mungon koordinimi midis bashkisë dhe komunave fqinje për menaxhimin e mbetjeve dhe për ndarjen e të drejtave apo detyrimeve përkundrejt kufijve të shërbimit, përdorimit të fushës së depozitimit të mbetjeve apo kontrollit të ndotjes së mjedisit urban sidomos pranë kufijve administrative ku dhe evidentohet problematika më e madhe me depozitimet ilegale të mbetjeve. 46

47 Aktiviteti riciklues në qytet vazhdon të mbetet informal dhe jashtë kontrollit të autoriteteve bashkiake. Mungojnë marrëveshjet apo kontratat me biznesin riciklues, prezent në qytet vetëm pwr mbledhjen e disa prej materialeve të riciklueshme. Financimi dhe mbulimi i kostos: Në përgjithësi, i gjithë sistemi i menaxhimit të mbetjeve kufizohet nga mungesa e buxhetit të nevojshëm për shërbimet dhe investimet në nivel bashkiak dhe të ardhurat e pamjaftueshme që mblidhen nga sistemi i tarifave. Fondi i subvencionuar përdoret kryesisht për të mbuluar deficitin e të ardhurave të realizuara nga tarifat dhe nuk është i mjaftueshëm për të mbështetur investimet në shërbimin e pastrimit dhe aq më pak investimet në impiante depozitimi mbetjesh. Megjithwse i nevojshwm, subvencionimi i shërbimit, në njëfarë mënyre, nuk e stimulon ndërmarrjen që të operojë në mënyrë eficiente dhe nuk ofron për këshilltarët bashkiakë një nxitje për të vendosur tarifa realiste dhe jo të ndikuara politikisht. Ndërmarrja e pastrimit kërkon më shumë fonde për të mirëmenaxhuar shërbimin e pastrimit, për të rritur cilësinë dhe shtrirjen e zonës së shërbimit, për të investuar në rinovimin dhe modernizimin e mjeteve dhe pajisjeve apo për të përmirësuar kushtet e fushës së mbetjeve. Për më tepër, Bashkia Fier ka nevoja emergjente financiare për të investuar në mbylljen në mënyrë mjedisore të fushës aktuale të mbetjeve dhe në një zgjidhje tjetër për trajtimin dhe depozitimin final të mbetjeve bashkiake. Niveli aktual i tarifave për shërbimet e pastrimit mbetet relativisht i ulët, sidomos për familjet, dhe nuk mund të sigurojë të ardhura të mjaftueshme për të mbuluar shërbimet. Të ardhurat nga tarifat e mbetjeve mbulojnë rreth 40% të shpenzimeve të menaxhimit të mbetjeve dhe tendenca gjatë vitit 2009 është në rënie. Ashtu si në pjesën më të madhe të qyteteve në vend, edhe në Fier sistemi i mbledhjes së tarifave të mbetjeve nuk është adekuat për sa kohë pesha më e madhe e pagesës i atribuohet biznesit (rreth 80%) ndërkohë që prodhimi i mbetjeve nga ky konsumator nuk e kalon 30% të totalit të mbetjeve të prodhuara. Për arsye politike apo për pamundësi për të mbledhur tarifat nga qytetarët, ndërmerren vendime për lehtësimin e detyrimit ndaj tyre. Bashkia nuk disponon ndonjë studim të mirëfilltë për nivelin e tarifave sipas konsumatorëve apo ndonjë strategji për mbulimin e kostos dhe modernizimin e sistemit të mbledhjes së tarifave. Gjithashtu, mosmarrëveshjet në Këshillin Bashkiak për përmirësimin e nivelit të tarifave dhe niveli jo shumë i kënaqshëm i dëshirës për të paguar më shumë për mbetjet mbeten një pengesë për përmirësimin e mëtejshëm të sistemit të gjenerimit të të ardhurave nga tarifat e mbetjeve. Ndërgjegjësimi publik: Ashtu siç u nënvizua nga rezultatet e anketimit të komunitetit të Fierit, ndërgjegjja e ulët publike mbetet problemi kryesor në përmirësimin e shërbimeve të pastrimit dhe mbajtjen pastër të qytetit. Komuniteti i Fierit ka njohuri të pakta për ndarjen dhe riciklimin e mbetjeve dhe vuan nga sindroma e larg pronës sime kur bëhet fjalë për gjetjen e zgjidhjeve komunitare për caktimin e VGM. Ka një nivel të ulët (nën mesataren) të kulturës qytetare në lidhje me pjesëmarrjen në fushata sensibilizuese apo projekte me komunitetin në fushën e mbetjeve. Megjithatë, qytetarët dhe bizneset kërkojnë më shumë informacion për menaxhimin e mbetjeve si dhe më shumë transparencë për tarifat që paguajnë. Mungon një strategji në nivel lokal apo ndonjë fond bashkiak për fushatat e ndërgjegjësimit lidhur me çështje të menaxhimit të mbetjeve. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 47

48 V PLANIFIKIMI i MENAXHIMIT TË MBETJEVE 5.1 Planifikimi në nivel lokal Zbatimi i politikës kombëtare të mbetjeve në nivel lokal Hartimi i Planit Lokal për Menaxhimin e Mbetjeve të Ngurta Bashkiake mbështetet në vlerësimin e problematikës dhe nevojave që ka menaxhimi i mbetjeve të ngurta bashkiake në qytetin e Fierit si dhe në politikën kombëtare të menaxhimit të mbetjeve. Qeveria e Shqipërisë ka vendosur si objektiv të përgjithshëm sigurimin e progresit në menaxhimin e qëndrueshëm të mbetjeve në Shqipëri duke u angazhuar në një mbështetje të madhe financiare për të transformuar situatën e mbetjeve, duke synuar standardet e Bashkimit Evropian dhe objektivat për reduktimin e sasisë së mbetjeve për landfill. Strategjia Kombëtare të Mbetjeve dhe Plani Kombëtar të Mbetjeve kanë përcaktuar 3 periudha të rëndësishme kohore: faza e parë dhe e dytë ( dhe ) ku synohet përparimi drejt standardeve të BE dhe faza e tretë ( ) ku synohet arritja e standardeve dhe objektivave të BE. Duke ju referuar planifikimit në nivel kombëtar, shtrirja kohore e planit lokal është e ndarë në dy faza: Në fazën e parë (para-pranimit), plani do të adresojë nevojat lokale për periudhën afatshkurtër dhe afatmesme. Fokusi në këtë fazë do të jetë në marrjen e masave emergjente për të ndryshuar situatën, përmirësimin e performancës bashkiake për mbledhjen, transportin dhe depozitimin e sigurt të mbetjeve, pastrimin e qytetit si dhe rritjen e efiçencën dhe efikasitetit të shërbimeve të ofruara. Siç rekomandohet në politikën kombëtare të mbetjeve, deri në 2015, landfilli do të jetë metoda kryesore për menaxhimin e mbetjeve urbane. Menaxhimi në nivel lokal do të përfshijë zbatimin e skemave të minimizimit të mbetjeve për të reduktuar në mënyrë progresive mbetjet për groposje. Në të njëjtën 48

49 kohë do të synojë rritjen e ndërgjegjësimit publik dhe përmirësimin e financave bashkiake për menaxhimin e mbetjeve. Për periudhën afatgjatë (faza e pas pranimit) synimet do të jetë në arritjen e objektivave strategjike kombëtarë, në përputhje me standardet e legjislacionit të Komunitetit Evropian dhe principet e mbetjeve, për të minimizuar sasinë e mbetjeve që shkojnë në landfill. Plani Kombëtar i Mbetjeve do të përcaktojë kuadrin për përsëritjen apo vlerësimin e planeve lokalë dhe rajonalë. Për këtë qëllim, objektivat, masat, opsionet dhe investimet e planifikuara për periudhën afatgjatë do të jenë subjekt i një proçesi rivlerësimi çdo 5-6 vjet për të siguruar përputhshmërinë me zhvillimet dhe strategjinë kombëtare Integrimi me strategjinë e zhvillimit të qytetit Për të qenë sa më efektiv në nivelin politik të vendimmarrjes, plani i menaxhimit të mbetjeve duhet të jetë i integruar me planin e zhvillimit të qytetit. Plani lokal i mbetjeve mbështetet në Strategjia e Zhvillimit të Qytetit (2007), e cila nënvizon se zhvillimi i qytetit të Fierit është i lidhur direkt me kushtet mjedisore dhe administrimin e mbetjeve. Mjedisi është përcaktuar si një nga katër fushat e zhvillimit të ardhshëm të qytetit dhe ka për qëllim të përmirësojë cilësinë e jetës, duke siguruar një mjedis të pastër me anë të: a. Ruajtjes së burimeve natyrore dhe minimizimin e ndotjes së mjedisit - kryesisht duke parandaluar derdhjet e naftës, shmangien e kimikateve dhe depozitimin të mbetjeve të ngurta pranë burimeve natyrore si dhe parashikimi i masave për rehabilitimin e tyre. b. Sigurimit të një administrimi të mbetjeve, miqësor me mjedisin - duke krijuar një groposje të sigurt sanitare dhe duke përmirësuar shërbimin e pastrimit; c. Rritjes së ndërgjegjësimit të komunitetit - duke zhvilluar programe dhe fushata të ndërgjegjësimit Shtrirja hapësinore Në fillim të proçesit të planifikimit, është e rëndësishme të përcaktohet ku do të shtrihet plani, që konsiston në përcaktimin e shtrirjes hapësinore mbi të cilën plani do të vendosë objektivat dhe do të planifikojë veprimet. Shtrirja hapësinore e këtij plani lokal do të përfshijnë hapësirën gjeografike brenda territorit administrativ të Bashkisë Fier në të cilën Bashkia është përgjegjëse për organizimin e shërbimeve të pastrimit. Në të njëjtën kohë, ky plan mund të vlerësojë alternativa dhe opsione të favorshme (me përfitim ekonomik) jashtë këtyre kufijve, në nivel rajonal apo ndërrajonal, kryesisht për trajtimin apo depozitimin final të mbetjeve bashkiake Rrymat e mbetjeve objekt i planit Në kuadër të legjislacionit në fuqi, ky plan lokal do të fokusohet në rrymën e mbetjeve bashkiake për të cilën Bashkia e Fierit është drejtpërdrejt përgjegjëse. Për këtë rrymë mbetjesh, do të merren në konsideratë ndryshimet e ardhshme në lidhje me burimin e gjenerimit të tyre, sasitë, përbërjen apo proçeset që lidhen me menaxhimin e tyre. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Sipas përbërjes dhe mënyrës së menaxhimit të tyre mbetjet bashkiake do të klasifikohen në mbetje urbane (ushqimesh, bimore, të riciklueshme, të përbëra, etj) dhe mbetje speciale (inerte, mbetje të rrezikshme, voluminoze, elektroshtëpiake etj. që gjenerohen nga familjet). Për grumbullimin e mbetjeve urbane bashkia është direkt përgjegjëse për grumbullimin, transportin, trajtimin dhe groposjen e sigurt të tyre. Bashkia do të ofrojë në bashkëpunim ose vetme, skema për 49

50 grumbullimin e diferencuar të mbetjeve speciale. Prodhuesi/zotëruesi i këtyre mbetjeve është direkt përgjegjës për mbledhjen dhe transportimin e tyre për në vendet e caktuara nga Bashkia. Në funksion të këtij plani, mbetjet urbane bashkiake janë ndarë në tri rryma në funksion të origjinës së prodhimit: mbetje të familjeve (MF), mbetje tregtare apo të biznesit (MB) dhe mbetje të institucioneve (MI). Figura 12: Klasifikimi i Mbetjeve Urbane Bashkiake sipas origjinës Ndërkohë ky plan do të marrë në konsideratë edhe çështje që lidhen me gjenerimin dhe administrimin e mbetjeve jo bashkiake që prodhohen brenda territorit administrativ të bashkisë, për të cilat Bashkia nuk ka përgjegjësi të drejtpërdrejtë, por që do të kërkojë nga zotëruesit e këtyre mbetjeve apo autoritetet përgjegjëse për zbatimin e rregullave për menaxhimin e tyre. Qëllimi nuk është të bëjë bashkinë me përgjegjësi për mbledhjen dhe trajtimin e këtyre mbetjeve, por vetëm të mundësoje apo forcojë bashkëpunimin ndërinstitucional për të kontrolluar gjenerimin dhe administrimin e tyre. Në mbetjet jo bashkiake përfshihen mbetjet industriale, spitalore, të rrezikshme (jo shtëpiake), të ndërtimit (jo shtëpiake), bujqësore, voluminoze (jo shtëpiake), mbetjet e minierave etj. 5.2 Vizioni, qëllimet dhe objektivat e planit lokal Vizioni i Qytetit Përcaktimi i vizionit të qytetit u zhvillua si një proçes analizash, diskutimesh konsultimesh midis aktorëve të përfshirë direkt për përgatitjen e planit (Grupi i Punës dhe Grupi Drejtues) ashtu dhe me të gjithë grupet e interesit në qytet që përfshinë qytetarët dhe bizneset, autoritetet lokalë dhe rajonalë, si dhe ekspertë vendas dhe të huaj. Në fund, duke u bazuar në synimet për zhvillimin e menaxhimit të mbetjeve, vlerat dhe normat qytetare, realitetin dhe sfidat, si dhe dëshirën dhe bindjen për të ndryshuar, u ra dakord se vizioni i qytetit të Fierit, është: Qyteti i Fierit, një qytet i pastër, me një zhvillim të qëndrueshëm dhe mjedisor të menaxhimit të mbetjeve, i mbështetur financiarisht si dhe me përfshirjen e gjerë të publikut, duke ofruar shërbime pastrimi sipas standardeve më të larta si dhe duke zbatuar parimet e reduktimit, ripërdorimit dhe riciklimit të mbetjeve. 50

51 5.2.2 Qëllimet e përgjithshme Duke qenë se plani lokal do të jetë pjesë integrale dhe zbatim i politikës kombëtare për mbetjet në nivel lokal, ai merr në konsideratë qëllimet dhe objektivat e PKMM dhe principet e përcaktuara në SKMM. Në përputhje me Vizionin e qytetit të Fierit si dhe me politikën kombëtare të mbetjeve, objektivat specifikë kombëtarë, u përcaktuan tre qëllime kryesore të këtij plani lokal: Mbajtja pastër e qytetit, reduktimi i rrezikut për shëndetin publik dhe mjedisin urban; Ngjitja në hierarkinë e mbetjeve drejt zgjidhjeve rajonale për trajtimit apo depozitimit final të mbetjeve; Minimizimi i sasisë mbetjeve që përfundojnë në landfill-in e ardhshëm rajonal duke performuar iniciativa dhe proçese për parandalimin, ripërdorimin, riciklimin dhe trajtimin me përfitim energjetik të mbetjeve Objektivat e planit lokal Me synim përmbushjen e vizionit dhe qëllimeve të përgjithshme të këtij plani, si dhe duke u bazuar në objektivat kombëtarë, u përcaktuan objektivat lokalë për periudhën afatgjatë dhe afatmesme. Të gjithë objektivat janë diskutuar dhe shqyrtuar nga grupi i punës dhe grupi drejtues dhe konsultuar me grupet e interesit. Objektivat afatgjatë: Në zbatim të Planin Kombëtar të Menaxhimit të Mbetjeve ky plan lokal ka për synim minimizimin e ndikimit të mbetjeve në mjedis për të përmirësuar efiçencën e përdorimit të burimeve në qytet duke: Ngritur një sistem të integruar të menaxhimit të mbetjeve, i cili në vitin 2025 do të riciklojnë dhe kompostojnë më shumë se gjysmën e sasisë së mbetjeve, do të groposë më pak se 1/3 e sasisë totale dhe të përfitojë energji nga pjesa e mbetur e mbetjeve. Objektivat afatshkurtër dhe afatmesëm: Në zbatim të objektivave specifikë të Plani Kombëtar për Menaxhimin e Mbetjeve, për t u zbatuar nga autoritetet lokale për periudhën afatshkurtër dhe afatmesme, u zhvilluan objektivat, targetet që duhen arritur, çështjet dhe përgjegjësit. Targetet për disa objektiva janë kuantifikuar në funksion të vitit kur do realizohen, ose në lidhje me % e suksesit të arritur, ndërsa për disa të tjerë suksesi matet me përmbushjen e një objektivi apo rezultati pa mundur të vendosen target të matshëm. Tabela e mëposhtme përmbledh qëllimet, objektivat e përcaktuar në nivelin lokal, për periudhën afatshkurtër dhe afatmesme: Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 51

52 Qëllimet Objektivat Synimet Çështja Përgjegjësit kryesorë Mbajtja e pastër e qytetit, reduktimi i rrezikut për shëndetin publik dhe për mjedisin urban Parandalimi i ndotjes së mjedisit dhe të rrezikut shëndetësor nga mbetjet e rrezikshme Parandalimi i ndotjes nga gjenerimi i mbetjeve speciale bashkiake Reduktimi i ndotjes nga hedhurinat 12 dhe nga hedhja pa kriter e mbetjeve në hapësirat publike Rritja e ndërgjegjësimit publik të komunitetit Zhvillimi i sistemeve për regjistrimin dhe mbajtjen e statistikave për mbetjet Zhvillimi i sistemeve për monitorimin mjedisor dhe marrjen e ankimimit publik Forcimi i bashkëpunimit ndërinstitucional dhe marrëveshjeve në monitorimin mjedisor dhe zbatimin e rregullave Përmirësimi i kuadrit ligjor të mbetjeve në nivel lokal në përputhje me kërkesat kombëtare dhe në progres drejt standardeve të BE Forcimi i sistemit (strukturë+organizim) të menaxhimit dhe monitorimit të mbetjeve Njerëzit janë të informuar të mos përziejnë mbetjet e rrezikshme me mbetjet e tjera urbane; Mbetjet e rrezikshme shtëpiake do të mund të mblidhen dhe depozitohen në mënyrë të sigurte; Prej 2011, krijohen iniciativave për mbledhjen e mbetjeve speciale bashkiake./ Prej 2011 organizimi i inspektimeve të përbashkëta të impianteve të menaxhimit të mbetjeve speciale; Prej 2015, nuk ka më grumbullime të paligjshme të mbetjeve dhe nivel i ulet i ndotjes së hapësirave publike nga hedhurinat; Prej 2015, më shumë se 60% e komunitetit nuk mendojnë se ndërgjegjësimi publik është problemi kryesor i shërbimit të pastrimit në qytet; Bashkia ofron të dhëna të besueshme lidhur me sasinë dhe karakteristikat e mbetjeve si dhe me vërejtjet dhe mendimin e komunitetit Prej 2012, përgjegjësitë institucionale dhe funksionet janë të qartësuara dhe bashkëpunimi ndërinstitucional për mbrojtjen e mjedisit urban është ngritur; Prej 2012, bashkia do të ketë të përfunduar kuadrin e plotë ligjor në administrimin e mbetjeve në nivel lokal Prej 2020, kuadri lokal ligjor do jetë në përputhje me standardet e BE; Prej 2011, Struktura e menaxhimit të mbetjeve bashkiake është e përmirësuar si dhe aktivitetet e tij janë të certifikuara Pjesëmarrja dhe ndërgjegjësimi i publikut dhe gjenerimi i mbetjeve Organizimi Institucional/ arrëveshjet/rregulloret Bashkia dhe Qytetarët Mbajtja e pastër e qytetit, reduktimi i rrezikut për shëndetin publik dhe për mjedisin urban Shtrirja e shërbimit të pastrimit në 100% të territorit publik prej 2015 Përmirësimi i performancës së shërbimeve të pastrimit Fuqizimi i performancës institucionale, financiare të ndërmarrjes së pastrimit Nga 2015, shërbimi i pastrimit mbulon 100% të qytetit, për të zbatuar skema të përshtatshme të mbledhjes së mbetjeve; Prej 2015, pastrimi dhe shërbimet e grumbullimit të mbetjeve janë të modernizuara, duke arritur standarde të larta të efektivitetit dhe efikasitetit; Nga 2015, kënaqësia e publikut për shërbimet e pastrimit shkon deri në 90%; Prej 2015, ndërmarrja ka buxhet të mjaftueshëm dhe burime financiare për të mbështetur operacionet e saj dhe investimet kapitale ; Prej 2015, ndërmarrja performon shërbimin e pastrimit me kosto efektive; Mbledhja dhe transporti i mbetjeve/ Pastrimi i rrugëve Aspekti financiar dhe mbulimi i kostos së shërbimit Ndërmarrja e pastrimit Bashkia 12 Hedhurina do të quhen mbetjet e rrugëve me përmasa të vogla; 52

53 Qëllimet Mbajtja e pastër e qytetit, reduktimi i rrezikut për shëndetin publik dhe për mjedisin urban Ngjitja në hierarkinë e mbetjeve drejt trajtimit apo depozitimit rajonal të tyre Minimizimi i sasisë së mbetjeve që përfundojnë në landfill-in rajonal duke performuar iniciativa dhe proçese për parandalimin, ripërdorimin, riciklimin dhe trajtimin me perfitim energjetik të mbetjeve. Objektivat Forcimi i kuadrit financiar dhe marrëveshjeve në menaxhimin e mbetjeve bashkiake drejt mbulimit të kostos së shërbimeve Mbulimi i kostos së shërbimit të menaxhimit të mbetjeve përmes një sistemi të ri tarifor për mbetjet Përmirësimi i kushteve të fushës së depozitimit drejt mbylljes mjedisore të saj Zhvillimi dhe zbatimi i bashkëpunimit rajonal të proçeseve të trajtimit të mbetjeve Formalizimi dhe rregullimi i aktivitetit informal të mbledhjes së materialeve të riciklimit Promovimi i mënjanimit dhe minimizimit të mbetjeve në burim dhe në pikat e grumbullimit, shtrirjen në të gjitha nivelet e prodhimit, konsumit dhe përpunimit të tyre Reduktimi i sasisë së mbetjeve organike që shkojnë në landfill Ndërtimi i infrastrukturës së përshtatshme për grumbullimin e ndarë të mbetjeve të riciklueshme Nxitja e sektorit privat për materialet e riciklueshme Reduktimi i sasisë së materialeve të riciklueshme që shkojnë në landfill Synimet Prej 2015, kosto e operimit dhe mirëmbajtjes mbulohen nga të ardhurat nga tarifat e mbetjeve; Nga 2015, është krijuar një sistem i drejtë dhe efektiv i tarifave për të mbështetur nevojat e menaxhimit lokal të mbetjeve; Prej 2015, fusha e depozitimit menaxhohet brenda kushteve teknike dhe mjedisore drejt mbylljes së saj; Prej 2015, ndërtimi i landfill-it rajonal do të jetë në rrugën e duhur Prej 2015, të gjitha mbetjet e gjeneruara do të përpunohen në fushën bashkiake të përmirësuar të mbetjeve ose në landfill-in e ri rajonal Landfill-i i ardhshëm do të menaxhohet në mënyrë efiçiente dhe efikase Prej 2012, aktiviteti riciklimit është i formalizuar; Skemat dhe mekanizmat e minimizimit të mbetjeve janë prezantuar dhe promovuar; Prej 2015, 11 % e mbetjeve organike (e sasisë së 2010) devijohet nga depozitimi në landfill; Prej 2015 infrastruktura e riciklimit duhet të jetë instaluar të paktën për letrën, metalin, plastikën dhe qelqin; Tregjet për materialet e riciklueshme janë inkurajuar dhe zhvilluar më tej Riciklohet apo eksportohet për riciklim rreth 20% e letrës& kartonit, 20% e plastikës, 30% metaleve dhe 20% e qelqit nga rryma e mbetjeve bashkiake Çështja Aspekti financiar dhe mbulimi i kostos së shërbimit Depozitimi i mbetjeve Riciklimi dhe përpunimi i mbetjeve Përgjegjësit kryesorë Bashkia Qarku dhe Asambleja e bashkive Bashkia dhe biznesi i riciklimit Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 53

54 5.3 Identifikimi dhe vlerësimi i skemave dhe opsioneve të menaxhimit të mbetjeve Strategjia Kombëtare dhe Plani Kombëtar i Menaxhimit të Mbetjeve kanë identifikuar dhe rekomandojnë pesë mënyra kryesore për menaxhimin e mbetjeve në Shqipëri: 1. Mbledhja e diferencuar e mbetjeve 2. Riciklimi 3. Kompostimi 4. Landfill-i 5. Trajtimi me përfitim energjie Kjo politikë kombëtare rekomandon ngritjen dhe zbatimin e një sistemi me 2 apo 3 kosha për grumbullimin e diferencuar të mbetjeve. Bashkitë dhe komunat janë përgjegjëse për zbatimin e këtij sistemi brenda territorit të tyre administrativ. Për më tepër, do të kenë në pronësi të tyre qendrat lokale të riciklimit dhe kompostimit dhe mund të delegojnë administrimin e tyre tek ndërmarrjet bashkiake apo tek sipërmarrësit privatë. Është parashikuar se do të ketë një qasje rajonale ose ndërrajonale për ndërtimin dhe administrimin e landfill-eve apo të impianteve me përfitim të energjisë. Një element i rëndësishëm për këtë plan lokal, është identifikimi dhe vlerësimi i opsioneve. Kjo nënkupton që të gjitha opsionet teknike dhe strategjike të mundshëm për menaxhimin e mbetjeve do të vlerësohen duke konsideruar aspektin ekonomik, mjedisor dhe praktikë të tyre, duke identifikuar avantazhet dhe disavantazhet përkatëse për secilin opsion. Për opsionet e përzgjedhura për periudhën afatshkurtër dhe afatmesme, do të hartohet një plan veprimesh konkret, shoqëruar me afatet kohore dhe përgjegjësit për zbatimin e tyre. Ndërsa për planifikimin në periudhën afatgjatë, opsionet e identifikuara do të integrohen në skenarë potencialë nga ku do të përzgjidhet skenari më i mirë mjedisor i praktikueshëm. (OMMP) Grumbullimi i mbetjeve bashkiake Skemat e grumbullimit të mbetjeve: Shërbimi publik i grumbullimit të mbetjeve urbane : Grumbullimi i mbetjeve urbane kryhet nëpër pikat publike të grumbullimit të mbetje(ppgm), që gjenden pranë trotuareve apo shesheve publike të qytetit, përbën shërbimin bazë ose publik të grumbullimit të mbetjeve urbane. Ky shërbim mbulon mbetjet bashkiake të familjeve që gjenden brenda kufijve administrativë të qytetit dhe mund të përfshijnë edhe mbetjet bashkiake të bizneseve tregtare dhe institucioneve ku niveli i gjenerimit të tyre qëndron nën një nivel të lejuar ditor, dhe që nuk mbingarkon sistemin e kontejnerëve publikë. Përveç sistemit të grumbullimit publik të mbetjeve urbane, i cili në fakt duket i përshtatshme dhe praktike, bashkia duhet të prezantoje skema të tjera për grumbullimin e mbetjeve speciale apo për grumbullimin e mbetjeve nga konsumatorët e mëdhenj. Skemat individuale : Për të gjithë bizneset dhe institucionet që gjenerojnë mbi normën e lejuar, rekomandohet ofrimi i skemave individuale të grumbullimit të mbetjeve urbane. Gjithashtu edhe mbetjet industriale që kanë të njëjtën përbërje me mbetjet urbane, mund të përfshihen në sistemin e skemave individuale, por gjithmonë duke mos shfrytëzuar sistemin publik të grumbullimit të mbetjeve urbane. Skemat e vendeve të grumbullimit : Rekomandohet përdorimi i skemave të grumbullimit në rastet kur familjet, bizneset, industria apo institucionet stimulohen të sjellin mbetjet e riciklueshme në 54

55 qendrat e riciklimit dhe kur familjet, bizneset, industria apo institucionet zgjedhin të përdorin qendrat e grumbullimit të mbetjeve bashkiake apo qendrat e grumbullimit të mbetjeve speciale. Skemat me porosi (me pagesë) : Rekomandohet përdorimi i skemave me porosi, ku konsumatorët kontaktojnë ofruesin e shërbimit për grumbullimin e mbetjeve urbane, mbetjeve speciale, që janë të papranueshme për sistemin publik të kontejnerëve. Skemat derë-më-derë : Rekomandohet përdorimi i skemave derë-më-derë në zonat periferike duke aplikuar një frekuencë javore ose të përdyjavshme për grumbullimin e mbetjeve. Kjo skemë duhet së pari të pilotohet për të matur përshtatshmërinë dhe efektivitetin e saj dhe pastaj të mund të zgjerohet në një nivel më të lartë. Kur norma e prodhimit të mbetjeve urbane për njësite tregtare, industrinë apo institucionet është më e lartë se një normë ditore e caktuar për përdorimin e sistemit publik, atëherë ky konsumator duhet të zgjedhë njërën nga skemat e vëna në dispozicion dhe që i përshtatet nevojave të tyre. Këto skema mund të bëhen të aplikueshme kur bashkia të ketë instaluar infrastrukturën e përshtatshme për to. Përmirësimi i shërbimit të grumbullimit dhe transportit të mbetjeve: Sistemi aktual publik i grumbullimit të mbetjeve urbane kërkon jo vetëm zëvendësimin dhe rinovimin e infrastrukturës ekzistuese të grumbullimit (kontejnerët), por gjithashtu dhe vendosjen e kontejnerëve të rinj shtesë për të standardizuar pikat e hapura prej betoni si dhe për të shtuar pika të reja në zonat periferike të qytetit. Numri i nevojshëm i kontejnerëve është përcaktuar në seksionin e Investimeve e kërkuara për Fazën e parë, pjesë e këtij plani. Edhe pse qyteti i Fierit mbulon me shërbimin publik të grumbullimit të mbetjeve urbane një pjesë të konsiderueshme të territorit, mbulimi me shërbim në nivelin 100% të territorit mbetet një nga synimet kryesore për t u arritur. Për sa kohë që infrastruktura nuk lejon vendosjen e kontejnerëve me rrota në zonat me infrastrukturë të dëmtuar, rekomandohet krijimi i pikave me kontejnerë të mëdhenj me volum mbi 5.5m 3. Sigurisht kjo skemë së pari duhet të pilotohet për të matur përshtatshmërinë dhe efektivitetin e saj dhe pastaj të mund të zgjerohet në një nivel më të lartë. Menjëherë sa infrastruktura të lejojë shërbimin dhe vendosjen e VGM të reja, duhet të vendoset infrastruktura e mbetjeve dhe të mund të ofrohet shërbimi i kërkuar. Përmirësimi i performancës së shërbimit të grumbullimit dhe transportit lidhet gjithashtu me rritjen e efiçencës dhe efikasitetit të shërbimit, rinovimin dhe shtimin e mjeteve teknologjike dhe mirëmbajtjen e tyre. Për këtë të fundit, fuqizimi dhe përmirësimi i auto-parkut të ndërmarrjes apo kontraktimi direkt të ndonjë kompanie private të specializuar, do të mundësojë një shërbim të plotë dhe të shpeshtë për mirëmbajtjen e të gjithë mjeteve të pastrimit dhe riparimin në kohë të tyre në rast defektesh. Përmirësim i efiçencës dhe efikasitetit të këtij shërbimi lidhen gjithashtu me ofrimin e itinerareve më të mirë dhe përdorimin më efektiv të mjeteve. Reduktimi i kohës së përgjithshme të grumbullimit të mbetjeve dhe më konkretisht - koha e ngarkimit, shmangia e udhëtimeve me gjysmëngarkesa ose zëvendësimi i makinave të hapura me makina teknologjike të përshtatshme, do të rrisin efiçencën dhe efikasitetin e këtij shërbimi. Rritja e efektivitetit në punë lidhet ngushtësisht me rritjen e produktivitetit të punonjësve duke aplikuar element ekonomikë për të shpërblyer punën e mirë apo orët shtesë të punës. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Ndarja dhe riciklimi i mbetjeve Skemat e reja të propozuara për grumbullimin e mbetjeve, janë direkt të lidhura me zhvillimin e sistemit të ndarjes i cili duhet të përfshihet në sistemin e përgjithshëm të menaxhimit të mbetjeve. Ndarja e mbetjeve shërben për disa qëllime ku më kryesoret lidhen me veçimin e materialeve të rrezikshme nga 55

56 rryma e mbetjeve bashkiake, veçimin e materialeve të riciklueshme si dhe për të përmirësuar trajtimin e materialit të mbetur. Skemat e veçimit(ndarjes) apo mbledhjes së diferencuar të mbetjeve zbatohet në dy nivele: Sistemi parësor i ndarjes së mbetjeve (në burim dhe në vendet publike të grumbullimit të mbetjeve): Është përgjithësisht e njohur se ndarja në burim siguron rezultate më të efektshme në ndarjen e mbetjeve. Koshat për ndarjen në burim mund të vendosen në çdo shtëpi në mënyre individuale apo pranë ndërtesave të përbashkëta. Duke qenë se sistemi aktual i grumbullimit të mbetjeve nuk përmban mbledhjen në burim të tyre si dhe për shkak të mungesës së përvojës në ndarjen e mbetjeve nga qytetarët, zgjidhja në burim mbetet një metodë jo e preferuar për t u propozuar menjëherë veçanërisht në kontekstin e familjeve. Nga ana tjetër, zgjidhja në burim mund të jetë më praktike dhe efektshme për biznesin dhe industrinë, kur të mundësohet shërbimi individual i grumbullimit të mbetjeve. Përdorimi i sistemit aktual të grumbullimit të mbetjeve urbane shërben si një bazë për të vënë në funksionim dhe prezantuar sistemin e mbledhjes së diferencuar të tyre. Kjo mënyrë duket më praktike për sa kohë qytetarët dhe bizneset janë mësuar me këtë lloj sistemi dhe do të mund të përshtaten më mirë me ndryshimet e tij. Për më tepër, politika kombëtare e mbetjeve rekomandon futjen e sistemit me tre kontejnerë (kosha) për menaxhimin e mbetjeve bashkiake. Kjo do të përfshijë krijimin e një opsioni me tre kode ngjyrash për konsumatorët për depozitimin e ndarë të mbetjeve. Është parashikuar se do të ketë: Kosh Gjelbër / ose kafe për materialet organike të kompostueshme; Kosh Blu për materialet e thata të riciklueshme; Kosh të Zi / ose gri, për mbetjet bashkiake që mbeten; Zbatimi sistemit me 3 kosha, përbën një hap themelor në zhvillimin e mëtejshëm të sistemit. Zbatimi i këtij sistemi, do të ofrojë grumbullimin e diferencuar të mbetjeve sipas destinacionit të trajtimit të tyre duke mundësuar devijimin e mbetjeve të riciklueshme dhe organike nga landfill-i dhe do të lehtësojë arritjen e objektivave të këtij plani. Rekomandohet që instalimi i sistemi me 3 kosha të fillojë në nivel pilot (15-20% të pikave) për vitin e parë, duke përfshirë zonat tregtare, zonat e banuara dhe zona të përziera. Nga ana tjetër një sistem me kosha të veçantë rekomandohet të futet në institucionet e arsimit (shkollat) duke synuar ndërgjegjësimin dhe edukimin rreth ndarjes dhe riciklimit të mbetjeve. Një tjetër opsion për grumbullimin e diferencuar të mbetjeve është sistemi me dy kosha që ofron devijimin e materialeve të riciklueshme nga landfill-i por që nuk garanton arritjen e objektivave afatgjatë të përcaktuara në nivel kombëtar apo në funksion të këtij plani. Efektiviteti dhe rezultati i sistemit me 2 kosha do të analizohet në të ardhmen kur të analizohet opsioni më i mirë për trajtimin dhe asgjësimin e mbetjeve. Sistemi sekondar i ndarjes së mbetjeve: Stacionet apo qendrat e riciklimit mund të shërbejnë si mbështes dhe plotësues të sistemit parësor të grumbullimit të diferencuar të materialeve të riciklimit por edhe për të grumbulluar dhe veçuar një numër të gjerë fraksionesh si mbetjet speciale (mbetjet familjare të rrezikshme, voluminoze apo lloje të tjera mbetjesh speciale). Eksperienca ndërkombëtare tregon se sa më afër qendrave të banuara të jenë sistemet e mbledhjes së diferencuar aq më e lartë është shkalla e ndarjes së tyre. Rekomandohet që qendrat dytësore të ndarjes 56

57 së mbetjeve duhet të ndërtohen brenda ose afër zonave të banimit, për të mundësuar funksionimin edhe të skemave të tjera si skemat e grumbullimit, apo skema me porosi si dhe në të njëjtën kohë për të inkurajuar komunitetin dhe bizneset të sjellin vetë materialet e riciklueshme. Aktivitetet informale të mbledhjes së materialeve të riciklueshme që funksionojnë në qytet dhe në fushën e mbetjeve, duhet të merren në konsideratë, kryesisht në fillim të proçesit, për t i përfshirë ata brenda skemës që do të zhvillohet. Ndarja mekanike dhe manuale e mbetjeve: Sistemet mekanike të ndarjes së mbetjeve shërbejnë për dy qëllime: të përmirësojnë ndarjen e materialeve që do të përpunohen veçmas ose të përgatisë rrymën e mbetjeve për trajtimin pasardhës. Ndarja mekanike e mbetjeve është një proçes i kushtueshëm dhe nevoja për të lidhet drejtpërsëdrejti me kërkesat dhe zgjidhjet për trajtimin e mbetjeve, me llojin e sistemit të përzgjedhur për mbledhjen e mbetjeve si dhe me cilësinë e materialit të kërkuar për trajtim. Teknologji të ndryshme përdoren në sistemet e ndarjes mekanike dhe përzgjedhja e teknologjisë më të përshtatshme lidhet me koston dhe produktin final që kërkohet i ndarë. Proçesi i ndarjes manuale 13 përdoret kryesisht për të rregulluar gabimet pas ndarjes mekanike ose për të veçuar ndonjë kategori specifike të mbetjeve. Me gjithë kufizimet në shpejtësinë e operimit me anë të ndarjes manuale, kjo është mënyra më efikase për të realizuar ndarjen e disa materialeve dhe fraksioneve si p.sh. letra nga kartoni, apo lloje të ndryshme plastike nga njëra-tjetra. Hyrje Proçesi Produktet Rrymae mbetjeve Largimi manual i mbetjeve voluminoze dhe të rrezikshme Mbetjet ndahen mekanikisht në funksion të madhësisë Ndarje manuale të fraksioneve dhe subfraksioneve Ndarja e metaleve me elektromagnet Letra hidhet në ku të e grumbullimit Mbetjet voluminoze për landfill Më të mëdha shkojnë në landfill Materiali riciklues dërgohet në qendrat e riciklimit Metalet dërgohen në pikën e grumbullimit Në pikën e grumbullimit Figura 13: Skema tip e ndarjes mekanike të mbetjeve të paketimit Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Vendndodhja e impianteve të ndarjes apo të ashtuquajturat qendra riciklimi duhet të jenë brenda kufirit të qytetit apo afër tij për të ulur koston e transportit si dhe për të inkurajuar sjelljen e materialeve të riciklueshme nga komuniteti. Mund të jetë një avantazh ndërtimi i një qendre për ndarjen e mbetjeve brenda ose afër stacioneve të transferimit apo impianteve të kompostimit etj. Megjithëse ndërtimi i një impianti për ndarjen mekanike të mbetjeve mund të jetë një alternativë e së ardhmes, ngritja e impianteve të thjeshta për ndarjen manuale të mbetjeve mund të jenë shumë efikase për të mbështetur skemat e reja pilot të grumbullimit të diferencuar të mbetjeve (skemat me 3 kosha). 13 Procesi i ndarjes manuale nënkupton ndarjen e mbetjeve nga punëtorët. 57

58 Interesi i industrisë së riciklimit për materiale të riciklueshme ashtu dhe interesi i Bashkisë për të arritur objektivat strategjikë të minimizimit të mbetjeve, do të bëjnë të mundur në të ardhmen gjetjen e skema efektive për të ndarë mbetjet. Për sa kohë do nevojiten materiale të riciklueshme sipas kategorive apo nënkategorive të ndryshme do jetë e domosdoshme gjetja e zgjidhjeve për ndarjen e tyre ku nuk përjashtohen skemat mekanike të ndarjes së mbetjeve. Infrastruktura paraprake për ndarjen e mbetjeve: Ashtu si ndërgjegjësimi është njëra anë e medaljes, ana tjetër lidhet me parashikimin e investimeve në infrastrukturë në mënyrë që qytetaret të kenë mundësi të zbatojnë skemat e ndarjes. Për shkak të mungesës së eksperiencës me proçesin e ndarjes së mbetjeve, sistemi duhet të pilotohet si fillim dhe më pas të ofrohet në një nivel më të gjerë. Krijimi i sistemit pilot me 3 kosha dhe ngritja e një qendre riciklimi afër fushës së mbetjeve do të jenë pjesë e masave paraprake për prezantimin e skemës. Këto do të pasohen nga programe për mbledhjen në burim për materialet e paketimit, do të inkurajonte përfshirjen e industrisë së riciklimit, për të mundësuar financimin e impianteve të ndarjes së mbetjeve si dhe përmirësimin e të gjithë sistemit të ndarjes. Gjithashtu, zgjerimi i sistemit me 3 kosha do të marrë në konsideratë specifikat e lagjeve të qytetit sipas tipologjive urbane apo karakteristikave të konsumatorëve për të ofruar skemat dhe infrastrukturën e përshtatshme për mbledhjen e diferencuar të mbetjeve. Mbështetja e aktiviteteve të riciklimit: Siç është përmendur më parë, ekziston një aktivitet informal në qytet i përfshirë në ndarjen, grumbullimin dhe shitjen e materialeve të riciklueshme. Përmirësimi dhe mbështetja e këtyre aktiviteteve informale dhe personave që përfshihen në të, mbeten një nga objektivat fillestare të planit. Masat e propozuara për këtë qëllim konsistojnë në formalizimin e aktivitetit të tyre, krijimin e mikrondërmarrjeve dhe ofrimin e asistencës ekonomike ndaj tyre. Disa masa të tjera do të përfshijnë: Përmirësimin e kushteve të punës për mbledhësit e mbetjeve; Prezantimin e masave të mbrojtjes për shëndetin, qendrat e edukimit dhe të mbrojtjes sociale. Një shoqatë e biznesit të riciklimit është ngritur së fundmi në vend dhe e pakta dy kompani kryejnë aktivitetin e tyre në qytet në mbledhjen e plastikes dhe të metaleve. Ata mbledhin materiale nga mbledhësit rome ose direkt nga disa njësi të mëdha tregtare apo industriale. Në kontekstin kombëtar, biznesi i riciklimit mbetet i interesuar për një game të gjerë materialesh të riciklueshme dhe fillimi i proçesit të ndarjes do të rrisë interesin e tyre të investojnë në qytetin e Fierit ose të ofrojnë kontrata afatgjatë bashkëpunimi me Bashkinë Fier. Gjithashtu, dhënia me koncesion e shërbimeve apo qendrave të riciklimit mund të inkurajojë praninë dhe investimet private në fushën e riciklimit Objektivat për riciklimin: Duke iu referuar studimit mbi përbërjen e mbetjeve në qytetin e Fierit, më shumë se 35% e rrymës së mbetjeve bashkiake ka potencial për t u ricikluar, në formën e letrës & kartonit, plastikes, qelqit, metalit dhe tekstilit. Ekziston edhe një sasi e madhe e mbetjeve të riciklueshme që gjenerohet nga aktiviteti industrial në qytet që gjithashtu duhet të merret në konsideratë. Në një planifikim afatmesëm, pra në objektivi është për të ricikluar deri në 20% të totalit të mbetjeve të riciklueshme ose 6 % e totalit të mbetjeve urbane që do të gjenerohen në qytetin e Fierit. Tabela më poshtë tregon sasitë mesatare të fraksioneve të mbetjeve që priten të riciklohen në përputhje me objektivin afatmesëm të këtij plani. 58

59 Tabela 12: Objektivat për riciklimin e fraksioneve të mbetjeve në periudhën afatmesëm Fraksionet Përbërja Organike 53,70% ,860 Norma e parashikuar Për tu ricikluar sipas objektivit Ton / vit Ton / vit % Ton / vit Letra dhe kartoni 10,54% ,702 20% Plastike te riciklohen 13,70% ,812 20% Qelq 5,25% ,844 20% Metale 0,70% % Druri 0,62% % Tjetër 15,50% ,444 Sasia totale e llogaritur 100% ,121 2, Pastrimi i qytetit Për shkak të problemeve lidhur me infrastrukturën rrugore të qytetit, rrugët e qytetit vazhdojnë të kenë shumë pluhur dhe hapësira të tëra urbane vazhdojnë të jenë të pambuluara me shërbim pastrimi. Për më tepër kujdesi i ulët qytetar për mbajtjen pastër të hapësirës publike vazhdon të ndikojë në ndotjen të rrugëve dhe shesheve të qytetit. Siç u konstantua gjatë analizës së situatës, pastrimi i qytetit mbetet një shërbim i kushtueshëm dhe jo shumë rezultativ. Megjithëse realizohet një volum i madh pune në mënyrë manuale dhe angazhohen shumë punëtorë përsëri cilësia e shërbimit nuk është e kënaqshme dhe shumë rrugë mbeten të pambuluara me shërbim periodik pastrimi. Plani rekomandon se është e nevojshme një bëhet një vlerësim për planifikimin e shërbimeve të pastrimit të qytetit duke përcaktuar nevojat që kanë rrugët për shërbimet e pastrimit (në varësi të ndotjes që shkaktohet apo shkallës së përdorimit nga komuniteti). Për këtë qëllim është e nevojshme që të bëhet klasifikimi i rrugëve në 4 kategori të ndryshme sipas karakteristikave dhe të specifikohen për çdo kategori shërbimi i nevojshëm dhe frekuenca e shërbimeve të pastrimit. Të gjithë rrugët dhe sheshet e qytetit duhen klasifikuar sipas kategorive të mëposhtme: Kategoria e Parë: (përfshin rrugët kryesore dhe rrugët tregtare) nevojitet shërbimi ditor i fshirjes; është më i parapëlqyer pastrimi me makinë teknologjike i akseve kryesore (me parkim të lire ose kur parkimi është ose kur është i harmonizuar), vendosja dhe pastrimi ditor i koshave rrugore, mirëmbajtja e pastërtisë gjatë ditës dhe shërbim i larjes gjatë verës. Kategoria e dytë: (rrugët kryesore me aktivitet të ulët komercial dhe me densitet të ulët kalimtar) ku fshirja me makine teknologjike e kunetave është e nevojshme të kryhet 3-herë në javë, vendosja e koshave rrugore në një distancë më të madhe nga njëri-tjetri, si dhe një shërbim larjeje gjatë verës me një shpeshtësi prej 3 herësh në javë. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Kategoria e tretë: (rrugët dytësore dhe rrugët brenda lagjeve me infrastrukturë të rregullt) ku është i nevojshëm një shërbim manual fshirjeje prej dy herësh në javë si dhe një shërbim larjeje një herë në javë gjatë stinës së verës; Kategoria e katërt: (sistem rrugor periferik dhe brenda lagjeve me infrastrukturë jo të rregullt dhe rrugë të paasfaltuara); ku është i nevojshëm një shërbim javor pastrimi (fshirje ose thjesht mbledhje mbetjesh) 59

60 Përpjekje të tjera janë të nevojshme për rritjen e efektivitetit dhe efiçencës së shërbimit thjesht duke përmirësuar produktivitetin në punë si dhe duke modernizuar dhe zëvendësuar infrastrukturën e pastrimit. Për këtë qëllim, përmirësimi i kushteve të punës dhe sigurisë gërshetuar me nxitës ekonomikë si paga më të mira, vlerësim i punës së mirë dhe shpërblim i orëve shtesë do të stimulojnë dhe rrisin produktivitetin e punonjësve Stacioni i transferimit të mbetjeve (STM) Ndërtimi i stacioneve të transferimit do të shërbejë në radhë të parë për të transituar (për të ulur koston e transportit) mbetjet bashkiake në impiantet rajonale apo ndërrajonale të trajtimit. Qëllimi dytësor i tyre lidhet me përdorimin këtyre stacioneve si qendra për grumbullimin e mbetjeve të riciklueshme, mbetjeve voluminoze apo mbetjeve të tjera dhe më pas transferimin e tyre në impiante për përpunim larg qytetit të Fierit. Mundësia për ndërtimin e këtyre stacioneve do të analizohet më vonë kur të jenë përcaktuar vendet e përpunimit të mbetjeve në nivel rajonal. Elementët kryesorë që vlerësojnë nevojën e një stacioni transferimi bazohet në ekonominë e kohës së udhëtimit dhe distancat për depozitim direkt nga makinat e grumbullimit të mbetjeve që pastrojnë qytetin. Kështu sipas standardeve të Bankës Botërore 14 nuk është e nevojshme të ndërtohet një STM nëse koha e udhëtimit për në fushën e depozitimit është më pak se 30 min (në një drejtim) për një makinë që mban deri në 5 ton dhe jo më shumë se 45 min. për makinat që mbajnë deri 8 ton. Për largësi depozitimi mbi normat e mësipërme është e domosdoshme përdorimi i stacioneve të transferimit Landfill-i: Sipas objektivave kombëtarë sasia e mbetjeve që depozitohen në landfill pritet të reduktohet ndjeshëm me përafërsisht nga 1 Milion Ton për vit (mtpv) sot deri në 0.25mtvt në Në nivel kombëtar është parashikuar ndërtimi i 6 landfill-eve me kapacitet mesatar prej 125,000 ton vit kur një i tillë është parashikuar të ndërtohet për rajonin e Fierit. Sipas hierarkisë së mbetjeve, hapi i parë është kalimi nga depozitimi i mbetjeve në vendgrumbullime ilegale apo të pakontrolluara në një landfill sanitar që i plotëson të gjitha standardet e përcaktuara. Si rrjedhojë, ndërtimi i landfill-it mbetet një nga opsionet më të rëndësishme që duhen pasur parasysh gjatë planifikimit të administrimit të integruar të mbetjeve. Ndërkohë, ka përfunduar studimi i fizibilitetit dhe është kryer vlerësimi i ndikimit në mjedis për projektin e rehabilitimit të venddepozitimit aktual të mbetjeve të qytetit të Fierit. Sipas studimit të fizibilitetit, përfunduar në vitin 2010, venddepozitimi ekzistues i Fierit do të rehabilitohet dhe sasia totale e mbetjeve, prej 200,000 ton (të depozituara prej 30 vjetësh në të), do të groposet në një landfill sanitar të përkohshëm që do të ndërtohet mbi venddepozitimin ekzistues. Proçesi i rehabilitimit është parashikuar të zgjasë vjet. Referuar prodhimit aktual të mbetjeve në nivel lokal si dhe duke supozuar skenarin më të keq, atë të depozitimit të të gjithë vëllimit të mbetjeve bashkiake në këtë vend, jetëgjatësia e përdorimit të këtij venddepozitimit të rehabilituar do të shkojë jo më shumë se 2-3 vjet. Landfill-i sanitar do të ndërtohet në bazë të kuadrit ligjor shqiptar dhe standardeve teknike për një landfill modern, të parashikuara edhe në Direktivën e BE-së për landfill-in (Direktiva e Këshillit 1999/31/EC). Standardet teknike për një landfill modern janë shtjelluar më poshtë tek standardet teknike për një landfill konform standardeve të BE-së: 14 BB, 2001 Strategic Planning Guide for Municipal Waste Management 60

61 Elementët teknike për një landfill: Shtresa mbrojtëse e landfill-it (gjeomembrana, shtresë minerale) Grumbullimi dhe trajtimi i shllamit; Kapja, djegia dhe shfrytëzimi i biogazit; Kontrolli/ monitorimi i sasisë së mbetjeve të sjella në landfill (peshore, statistika); Kompaktimi dhe ngjeshja e mbetjeve (përdorimi i makinerive të rënda teknologjike) KOLEKTORI I QYTETIT LUMI GJANICA KUFIRI I VEND DEPOZITIMIT TË MBETJEVE KOLEKTORI I ROSKOVECIT HYRJA E LANDFILLIT Figura14: Plani i gërmimit për rehabilitimin e venddepoztimit ekzistues Landfill-i i ri rajonal: Në kontekstin e një vendimi përfundimtar për asgjësimin e mbetjeve, politika kombëtare ekzistuese vazhdon të shikojë si të përshtatshme ndërtimin e një landfill-i rajonal për të menaxhuar në mënyrë të integruar mbetjet urbane edhe për 20 vite të tjera. Alternativat ngrihen lidhur me ndërtimin e një landfill-i lokal apo rajonal. Në periudhën (kur supozohet që fusha ekzistuese e mbetjeve të jetë drejt mbylljes). Qyteti i Fierit do të ketë një popullsi rreth 90,000 banorë dhe një gjenerim vjetor mbetjesh prej 34,600 ton. Për më tepër, kjo sasi mbetjesh pritet të reduktohet në mënyrë progresive vitet në vazhdim si pasojë e riciklimit apo kompostimit të mbetjeve. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Kosto kapitale dhe kosto e përdorimit të landfill-eve lidhet direkt me numrin e popullsisë për të cilën planifikohet dhe sasinë e mbetjeve që prodhojnë. Duke analizuar grafikun e mëposhtëm, kostoja e përpunimit të mbetjeve për një landfill që i shërben një popullsie prej rreth 230,000 banorësh është rreth 2 herë më e ulët se sa ajo e një landfill-i të planifikuar për 90,000 banorë. Si rezultat, landfill-i lokal është një alternativë e përjashtuar për shkak të kostove të larta dhe zgjidhja do jetë një landfill rajonal. Gjithashtu, përdorimi i mjeteve në landfill duhet të marrë në konsideratë ekonominë e shkallës, pasi përdorimi i tyre për një sasi të ulët mbetjesh do të rezultojë në rritje të kostos kapitale të këtyre mjeteve dhe të shpenzimeve operative të përpunimit të mbetjeve. 61

62 Figura 15: Varësia e kostos së landfill-it nga popullsia 15 Kriteret kryesore për proçesin e përzgjedhjes së sheshit të ndërtimit: Është e rëndësishme të kemi në konsideratë përqasjen realiste në lidhje me standardet e landfill-it të përshtatshme në kushtet e Shqipërisë. Për momentin, kriteret për pranimin dhe ndërtimin e landfill-eve në vend janë duke u përgatitur. Legjislacioni 16 për mbetjet i jep kompetencë autoriteteve lokale të projektojnë vendin për impiantin e landfill-it, edhe nëse territori mund të gjendet jashtë vijave të tyre administrative. Kjo do të kërkojë bashkëpunimin dhe aprovimin e autoriteteve lokale që kanë në administrim vendin, apo dhe miratimin e autoriteteve në nivel rajonal dhe kombëtar. Nëpërmjet planifikimit urban, përcaktohet trualli për ndërtimin e impianteve të trajtimit të mbetjeve, më tej kalon në përgjegjësinë e KRT-së së njësisë vendore ku është planifikuar trualli, dhe në përfundim proçesi përmbyllet në përputhje me standardet ligjore dhe kriteret teknike të përcaktuara në planet rajonale, masterplanet dhe në përputhje me kuadrin ligjor në fuqi. Projekti merr gjithashtu edhe miratimin e Agjencisë Rajonale të Mjedisit dhe Inspektoratit Sanitar Shtetëror. Bashkia, gjatë proçesit të identifikimit të truallit dhe projektimit të venddepozitimit të ri sanitar, duhet të konsiderojë përshtatshmërinë dhe qëndrueshmërinë e truallit, në përputhje me disa parametra të caktuar. Ato më të rëndësishmet që mund të përdoren gjatë proçesit të vlerësimit, janë pasqyruar në tabelën në vijim: Tabela 13: Kriteret kryesore për përzgjedhjen e vendit 17 Përshtatshmërinë hidro-gjeologjike, lloji i tokës, distanca e ujërave nëntokësore Zona e ndertimit përdorim alternativ Argjile, baltë > 5 m zonë të sheshtë zonë të largët, të papërdorura distanca nga objektet e banimit > 500 m Largësia për transportin e mbeturinave vogël Shtrirja > 25 ha Jetëgjatesia e mundshme 15 vjet + 15 Co-Plan, 2008, Përpunimi dhe Sistemimi i Mbetjeve të Ngurta Urbane - A Mundet Shqipëria të Përballojë Kostot e Menaxhimit Mjedisor të Mbetjeve të Ngurta Urbane 16 Ligji 9010 dt , neni 5, pika 2.a; Ligji 8934 dt , Nenit 66/ç; Udhëzimi Nr.6 dt IFC: Preliminary Assessment of the Solid Waste Disposal in Durres Municipality 62

63 Faktorë të tjerë për t u marrë në konsideratë për landfill-in janë edhe gjendja dhe afërsia e rrugëve apo linjave hekurudhore, përdorimi i tokës apo çështjet e pronësisë, si dhe zhvillimi i planeve rajonale. Siç është përmendur në këtë plan qyteti i Fierit përshkohet nga një sistem rrugor dhe hekurudhor që lidhet direkt me sistemin kombëtar të rrugëve dhe të qendrave kryesore urbane-industriale si Durrësi, Elbasani, Vlora dhe Tirana dhe është i ndërprerë nga një sistem i mirë rrugësh, brenda qarkut të Fierit. Aktualisht, përveç një studimi për rehabilitimin dhe mbylljen e venddepozitimit ekzistues të qytetit të Fierit, nuk ekzistojnë studime apo propozime të tjera konkrete për vende të identifikuara për ndërtimin e landfill-eve të reja në rajon. Në nivel kombëtar, janë duke u ndërtuar disa landfill-e, të planifikuar për të mbuluar në të ardhmen gjenerimin e mbetjeve nga 4 zona mbetjesh. Duke marrë në konsideratë trojet në dispozicion, çmimin e tokës dhe distancat nga akset e rrugëve, ndërtimi i një landfill-i ndërrajonal në bashkëpunim me njësitë lokale kryesore si Vlora, Lushnja, Berati dhe qytete të tjerë më të vegjël si dhe me komunat përreth mund të kthehet në një zgjidhje ekonomike, në përputhje kjo dhe me rregulloret kombëtare për menaxhimin e mbetjeve Kompostimi Kompostimi është një proçes aerobik 18 biologjik i trajtimit të mbetjeve të pastra organike. Proçesi synon asgjësimin e mbetjeve organike me përfitim energjie ose/jo, si dhe me krijimin e plehrave organike për plehërimin e tokës. Ky proçes nuk do të zëvendësojë plotësisht depozitimin përfundimtar të mbetjeve, por do të reduktoje një pjesë të madhe të mbetjeve bashkiake që përbëhet nga pjesa organike dhe që deri tani janë të destinuara për landfill. Plani Kombëtar i Mbetjeve inkurajon të gjitha bashkitë dhe komunat që të marrin në konsideratë grumbullimin e diferencuar të mbetjeve organike me anë të sistemit me 3 kosha dhe të bëjnë kompostimin në impiante të kompostimit në nivel lokal. Deri në një periudhë afatmesme, pjesa më e madhe e lëndës për kompostim do të jetë e përzier me mbetje të tjera, dhe ka nevojë për të kaluar në një proçes paratrajtimi për të veçuar lëndën organike. Në momentin që lënda organike do të mblidhet e ndarë nga mbetjet e tjera, ka shumë gjasa që të dërgohen në stabilimente kompostimi ku, pasi t i nënshtrohen proçeseve të ndryshme, do të prodhohet një lëndë e nevojshme për hortikulturën, bujqësinë etj. Standardet e cilësisë që do të përcaktohen për stabilimentet e kompostimit, duhet të sigurojnë që këto produkte të mos kenë impakte negative në mjedis apo në shëndetin e njerëzve dhe të kafshëve. Disa çështje të rëndësishme për t u marrë në konsideratë gjatë proçesit të kompostimit janë nevoja e madhe për ujë, si dhe kërkesa për energji të cilat janë shpenzimet më të mëdha gjatë proçeseve të kompostimit. (P.sh. Impiantet e kompostimit me një kapacitet prej ton në ditë kërkojnë një minimum prej 30 ton ujë në ditë për të punuar si duhet dhe kanë një kërkesë për energji elektrike prej 3000 Kwh në ditë për bioreaktorin). Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 18 Një proçes që kërkon prezencën e oksigjenit 63

64 Dy alternativat kryesore të kompostimit si dhe avantazhet dhe disavantazhet e tyre janë paraqitur në tabelën në vijim: Kompostim i hapur (Windrow) Kompostim i mbyllur (IVC) Shënime Avantazhe disavantazhe proçes i thjeshtë; Jo e përshtatshme për mbetjet Kërkon mbledhjen e veçuar Mund të prodhojë produkte organike që përmbajnë të mbetjeve të gjelbra komposti me cilësi; nënprodukte të kafshëve ose vetëm mbetjet nga kopshtet Relativisht i lirë në krahasim me IVC 19 mbetje bashkiake të përziera Kërkon mbledhje të veçantë të mbetjeve organike - mbetje vetëm nga kopshtet dhe nga kuzhina Mund të kompostojë edhe mbetjet me prejardhje nga kafshët. Mund të prodhojë një kompost me cilësi të mirë Jo e përshtatshme për mbetje të përziera; Nuk prodhon energji; Më e shtrenjtë se Windrow; Probleme të mundshme me erërat e këqija; Duke iu referuar përbërjes së mbetjeve në qytetin e Fierit dhe më gjerë në rajon, komponenti organik përbën pjesën më të madhe me rreth 54% të totalit, e cila është shumë premtuese për zhvillimin e proçesit të kompostimit. Nga ana tjetër, pritshmëritë janë që të kemi më pak lëndë organike si pasojë e ndryshimit të mënyrës së jetesës dhe modeleve të konsumit, por që nuk priten ndodhin brenda periudhës afatmesme. Tabela e mëposhtme përcakton potencialin për kompostim në një periudhë afatmesme si dhe objektivin për të kompostuar rreth 11% e lëndës së organike ose rreth 5% e sasisë totale të mbetjeve. Tabela 14: Potenciali dhe objektivat për kompostim, për periudhën afatmesme Fraksionet Përbërje Potenciali për kompostim Norma e synuar (2015) Për tu kompostuar sipas objektivit Ton /vit Ton/vit Ton/vit % Ton/vit Organik 53,70% % Letra dhe kartoni 10,54% Plastike e riciklueshme 13,70% Qelq 5,25% Metale 0,70% Lende drusore 0,62% Tjetër 15,50% Sasia e vlerësuar 100% Suksesi dhe efektiviteti i proçesit të kompostimit do të jetë i lidhur direkt me produktin e kompostimit i cili është i lidhur drejtpërdrejt me cilësinë e materialit të përftuar nga mbledhja e diferencuar e tij apo proçesi i paratrajtimit (ndarjes). Ka një rrezik që këto stabilimente të prodhojnë një produkt të një cilësie jo të kënaqshme për shkak të përzierjes me materiale të tjerë (pasi skemat e ndarjes nuk kanë funksionuar) ose që nuk ka treg ku të shitet. Pritshmëria është që të kemi një rritje të kërkesës për kompost si pasojë e rritjes së nevojës për përmirësimin e tokave për rehabilitimin e landfill-eve ose aktivitete bujqësore e pemëtarie në rajon. 19 IVC: In vessel Composting ose kompostim i mbyllur 64

65 Faktorë të tjerë që kushtëzojnë kompostimin, janë: Proçesi është i thjështë në thelb, por ka nevojë për trajnimin e duhur dhe kualifikim të stafit operativ. Efektiviteti i kostos të kompostimit është i lidhur ngushtë me çmimin e tregut të produktit përfundimtar. Iniciativat për kompostim duhet të mbështeten në një fushatë ndërgjegjësimi të fuqishme ku përfshihen edhe burimet arsimore Mbetje-për-energji Politika kombëtare e mbetjeve orienton dhe sugjeron që trajtimi i mbetjeve me përfitim energjetik, duhet të luajë një rol kryesor në trajtimin e mbetjeve bashkiake. Opsionet kryesore për trajtimin e mbetjeve me përfitim energjetik janë inçeneratori dhe biogazifikimi. Aktualisht mungon legjislacioni në vend për ndërtimin dhe operimin e impianteve me përfitim energjetik, por rregullat dhe standardet e BE (Dir.2000/76/EC) priten të adoptohen së shpejti. Dy metoda shihen si më të përshtatshme për të përfituar energji nga trajtimi i mbetjeve: tretje (përpunim) anaerobike 20 (bio-gas) dhe RDF (që konsiston në përftimin e një lënde të djegshme). Trajtimi mekanik-biologjik: Proçesi i trajtimit mekanik biologjik (TMB) ka të bëjë me degradimin anaerobik të komponentit organik të mbetjeve. Masa e mbetur që rezulton në përfundim të këtij proçesi mund të përdoret si rehabilitues në landfill-e, apo në bujqësi nëse kjo masë nuk është e ndotur me mbetje të tjera joorganike. Në këtë mënyrë, rekomandohet të bëhet fillimisht ndarja e mbetjeve joorganike nga rryma e mbetjeve bashkiake dhe pjesa organike kalon në tretësin, ndërsa materialet që ngelen mund të shkojnë në landfill ose në ndonjë proçes tjetër trajtimi, alternativ. Ky proçes prodhon biogaz, nga i cili mund të përftohet energji elektrike ose e kombinuar (ngrohje dhe energji elektrike). Tretja anaerobike është një metodë e avancuar dhe shumë e përdorur, por që kërkon një mirëmbajtje të mirë dhe një personel të kualifikuar dhe me eksperiencë. Metoda RDF: RDF është një metodë me përfitim energjetik dhe që nuk kërkon ndonjë metodologji komplekse aplikimi. Konsiston në prodhimin e një lënde djegëse që përftohet nga mbetjet, sidomos nga ato me fuqi të lartë kalorifike, që më tej shfrytëzohen si lëndë djegëse për industrinë. Proçesi i RDF përdor si produkt hyrës, mbetjet bashkiake ose biomasën e stabilizuar, pasi ka kaluar proçesin e trajtimit biologjik. Sasia e RDF-së, prodhuar për njësi të mbetjeve bashkiake, varjon 23-40% të mbetjeve të trajtuara, dhe varet nga mënyra e grumbullimit të mbetjeve dhe karakteristikave të tyre. Cilësia e produktit të prodhuar lidhet edhe me fuqinë kalorifike të mbetjeve, e cila mbetet një faktor vendimtar në cilësinë e lëndës djegëse të përftuar. Mbetjet urbane që gjenerohen në qytetin e Fierit, paraqesin një komponent me vlerë (fuqi kalorifike e lartë), për t u përdorur si karburant (vetedjegës), me përfitim energjie nga trajtimi i mbetjeve. Cilësia termike e RDF mund të rritet edhe nga përzierja me mbetje të copëzuara të gomave të përdoruara. Në këtë situatë përdorimi i mbetjeve urbane si burim energjetik mbetet një zgjidhje alternative e mundshme. Përqasja e menaxhimit të integruar të mbetjeve, që bazohet në trajtimin me përfitim energjie, kërkon riciklim, përdorimin e impianteve të trajtimit energjetik dhe të landfill-it. Skenari i ardhshëm, i analizuar për vitin 2025 pasqyron se si opsioni i biogazifikimit ndikon rrymën e mbetjeve kur në të njëjtën kohë Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 20 Në mungesë të oksigjenit 65

66 supozohet që 15% e mbetjeve ekstradohet më parë, nga sistemi i riciklimit. Tabela e mëposhtme tregon sasitë mesatare dhe përmbajtjen e fraksioneve që shkojnë për trajtim me metodën e biogazifikimit, RDF dhe depozitimin final, bazuar në skenarin e mësipërm. Tabela15: Potenciali për trajtim me metodat Mbetje-për-energji Te Potenciali Proçedohen me Fraksionet Përbërje ricikluara për TMB RDF dhe pastaj (2025) (2025) landfill Ton/vit Ton/vit Ton/vit Ton/vit Ton/vit Organike 53,70% ,888 21,888 Letra dhe kartoni 10,54% ,296 2,148 2,148 Plastike riciklohen 13,70% ,584 2,792 2,792 Qelq 5,25% , ,014 Metale 0,70% Druri 0,62% Tjetër 15,50% ,318 6,318 Sasia totale 100% 32,120 40,468 6,026 21,888 12, Inçeneratori (djegësi) Një metodë tjetër e trajtimit energjetik është inçeneratori i cili do të ekzaminohet në vijim. Për të vlerësuar efiçencën për zbatimin e kësaj metodologjie është e nevojshme të analizohet potenciali i mbetjeve për t u trajtuar si dhe nevojën e sistemit aktual energjetik për energji. Teknologjia e ineneratorit (djegësit) është zhvilluar shumë së fundi dhe disa teknologji të përparuara janë të disponueshme për tipa të ndryshëm mbetjesh. Proçesi i një inçeneratori tipik mund të përshkruhet si një proçes termik me tepricë oksigjeni në ndryshim nga metodat e tjera termike si piroliza ose biogazifikimi ku proçesi zhvillohet në mungesë të oksigjenit. Inçeneratori prodhon nxehtësi ose kombinim të nxehtësisë me energjinë elektrike (CHP) 21 dhe përbën një teknologji të provuar dhe një nga metodat më të aplikueshme për trajtimin energjetik të mbetjeve në vendet e zhvilluara Inçeneratori nuk është një metodë e preferuar për vendet në zhvillim për shkak të kostos së lartë. Nga këndvështrimi ekonomik, kosto kapitale dhe operative në rastin e inçeneratorin duken shumë më të larta në krahasim me metodat e tjera të trajtimit energjetik ose jo energjetik të mbetjeve. Proçesi është relativisht kompleks dhe kërkon personel të kualifikuar, masa të mëdha për mirëmbajtje dhe burime financiare të qëndrueshme. Dështimet gjatë operimit mund të shkaktojnë ndotje të mjedisit dhe pasoja në shëndetin publik. Për më tepër, në rastin e inçeneratorit, ajri, emetimet në ujë dhe balta, në të shumtën e rasteve, duhen depozituar si mbetje të rrezikshme. Fraksioni më i përshtatshëm për inçeneratorin janë mbetjet organike, letra, plastika, tekstilet, druri etj. që gjenden të përzier brenda rrymës së mbetjeve bashkiake. Materialet si qelqi, inertet etj. janë të papranueshme për proçesin e djegies pasi ulin efiçencën e djegies dhe njëkohësisht rrisin koston e mirëmbajtjes për pastrimin e shtratit, ndërsa materiale si PVC 22 emetojnë lëndë të dëmshme. Ndarja e këtyre produkteve problematike do të kërkojë një proçes paratrajtimi i cili kërkon një kosto shtesë për t u marrë në konsideratë. Megjithatë mbetet praktik për sa refuzon vetëm disa fraksione të veçanta të 21 CHP: Combined Heat and Power- Kombinim i nxehtësisë me energji elekrike 22 PVC: Polyvinyl chloride 66

67 mbetjeve bashkiake. Kombinimi i këtij proçesi me një sistem efiçient për ndarjen e mbetjeve mund të mënjanojë proçesin e paratrajtimit. Inçeneratori në veçanti ka shumë mundësi të ketë një rezistencë të lartë nga publiku dhe gjetja e një vendi të tille është një nga çështjet kryesore dhe më të vështira për t u arritur. Një menaxhim i integruar i mbetjeve që bazohet në përdorimin e inçeneratorit përfshin përdorimin e riciklimit, inçeneratorit dhe landfill-it. Përdorimi i landfill-it nuk mund të shmanget për sa kohë pas proçesit të djegies precipitojnë mbetje të fundme si hiri (rreth 20-25% të mbetjes së djegur), që duhet të groposet në landfill. Kur fraksionet e riciklueshme dhe ato problematike janë larguar, pjesa e mbetur nga rryma bashkiake e mbetjeve e përshtatshme për inçeneratorin mund të jetë rreth 33,285ton/vit ndërsa sasia e mbetjeve që shkon në landfill parashikohet në rreth 7814ton/vit. Megjithëse të dhënat e dala nga parashikimi përbëjnë rezultate nga llogaritje të përafërta, përsëri nënvizojmë faktin që një pjesë e madhe e rrymës së mbetjeve mund të digjet në inçenerator dhe sasia e mbetjeve që shkojnë në landfill minimizohet në mënyrë thelbësore. Tabela në vazhdim tregon supozimet e sasive mesatare dhe përmbajtjen e fraksioneve që shkojnë si potencial për riciklim, djegie (në inçenerator) dhe depozitim (landfill) duke u bazuar në realizimin e objektivave specifikë të menaxhimit të mbetjeve për 2025 me anë të opsionit me inçenerator. Tabela16: Potenciali për trajtim me metodën e Inçeneratorit Supozuar Potencial Potenciali për per riciklim për djegie Fraksionet Përbërje landfill (2025) (2025) (2025) Ton/vit Ton/vit Ton/vit Ton/vit Ton/vit Organike 53,70% ,888 Letra dhe kartoni 10,54% ,148 2,148 Plastike riciklohen 13,70% ,792 2,792 Qelq 5,25% ,014 Metale 0,70% Druri 0,62% Tjetër 15,50% , Sasia totale 100% ,026 33,285 7, Skenarët e menaxhimit të mbetjeve për periudhën afatshkurtër dhe afatmesme Gjatë proçesit të identifikimit dhe vlerësimit të opsioneve, është rënë dakord që ndarja e mbetjeve dhe riciklimi do të jenë opsionet bazë të preferuar mbi të cilat do të ndërtohen skenarët afatmesëm dhe ata afatgjatë. Diskutimi themelor lidhet me mënyrën e trajtimit të mbetjeve të tjera (të pariciklueshme ose të përziera), në funksion të reduktimit të mbetjeve që shkojnë në landfill. Kompostimi apo trajtimi me përfitim energjie janë përcaktuar si opsionet kryesorë për trajtimin e mbetjeve të mbetura. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Kombinimi i opsioneve të preferuara përfshin dy skenarë bazë, të cilat përbëhen nga: Skenari 1: Ndarje mbetjesh & Riciklimi & Kompostimi & Landfill-i Skenari 2: Ndarje mbetjesh & Riciklimi & trajtimi me përfitim energjie & Landfill-i; 23 20% e mbetjeve që precipitojnë pas proçesit të djegies, si mbetje të fundme(hiri) 67

68 Këta skenarë përbëjnë kombinimet bazë mbi të cilat është bazuar planifikimi në periudhën afatmesme dhe që do të zhvillohen më tej në një perspektivë afatgjatë. Këto skenarë u përcaktuan pas analizës së grupit të punës dhe konsultimit gjerësisht me grupin drejtues dhe grupet e interesit për të marrë mendimin dhe aprovimin e tyre. Ne do të vijojmë me përshkrimin në detaje të këtyre skenarëve, duke përfshirë investimet dhe pajisjet e nevojshme, kostot kapitale dhe shpenzimet operacionale. Skenari 1: konsiston në grumbullimin e diferencuar të mbetjeve të riciklueshme dhe të mbetjeve organike, duke aplikuar sistemin me 3-kosha për pjesën më të madhe të lagjeve dhe bizneseve si dhe në ngritjen e qendrave të riciklimit dhe ndarjes së mbetjeve në nivel lokal; Mbetjet e riciklueshme do të përpunohen nga industria e riciklimit ndërsa mbetjet organike do të përpunohen në një impiant lokal kompostimi; Mbetjet që mbeten do të groposen në një landfill sanitar rajonal. Më konkretisht sistemi përfshin: a) Grumbullimin e ndarë të mbetjeve të riciklueshme; b) Grumbullimin e ndarë të mbetjeve organike; c) Grumbullimin e ndarë të mbetjeve të tjera; d) Shërbimin e pastrimit të qytetit; e) Aplikimin e sistemit dytësor për ndarjen e mbetjeve (aplikim i proçeseve mekanike apo manuale të ndarjes së mbetjeve); f) Ngritjen e impiantit të kompostimit, në nivel lokal; g) Rehabilitimin e venddepozitimit ekzistues dhe ndërtimin e landfill-it të ri; h) Ndërtimin e një stacioni transferimi (kur distancat drejt impianteve të trajtimit të ardhshëm të mbetjeve në nivel rajonal do të bëjnë ekonomike ndërtimin e një ST) Skenari 2: konsiston në grumbullimin e diferencuar të mbetjeve të riciklueshme nga mbetjet e tjera, duke përdorur sistemin me 2 kosha, për pjesën më të madhe të lagjeve dhe bizneseve; Mbetjet e riciklueshme do të përpunohen nga industria e riciklimit, ndërsa mbetjet e tjera do të trajtohen në impiantet rajonalë me përfitim energjie (si investimeve private). Mbetjet që mbeten pas trajtimit energjetik, do të groposen në një landfill rajonal. Metodat e propozuara për trajtimin energjetik të mbetjeve janë TMB+RDF ose inçeneratori. Sistemi përfshin: a) Grumbullimin e ndarë të mbetjeve të riciklueshme; b) Grumbullimin e ndarë të mbetjeve të tjera; c) Shërbimin e pastrimit të qytetit; d) Rehabilitimin e vend-depozitimit ekzistues dhe ndërtimin e landfill-it të ri; e) Ndërtimin e një stacioni transferimi në nivel lokal për transitimin e mbetjeve drejt landfill-it të ri apo impiantit për trajtimin energjetik të mbetjeve (kur distancat drejt këtyre impianteve do të bëjnë ekonomike ndërtimin e një ST) Është e rëndësishme të nënvizohet fakti se zbatimi i plotë i skenarëve nuk mund të realizohet brenda periudhës afatmesme por do kërkojë një periudhë më të gjatë. Përzgjedhja e opsionit më të mirë për trajtimin e mbetjeve të mbetura nuk është një vendim që mund të merret tani, por është një proçes që do të kërkojë një vlerësim të mëtejshëm, duke marrë në konsideratë: 68

69 Zhvillimin e ardhshëm të sektorit të mbetjeve në vend, Performancën e ndarjes së mbetjeve në qytet (shkallën e suksesit të skemës me 3-kosha) Përmirësimin e të ardhura vendore dhe financimet nga autoritetet qendrore; Interesi dhe përfshirja e industrisë në trajtimin energjetik të mbetjeve; Për sa kohë është një vendim i të ardhmes, ky plan do të marrë në konsideratë të dy skenarët bazë dhe do të analizojë investimet e nevojshme dhe kostot e tyre përkatëse Skema e menaxhimit të mbetjeve Skema e mëposhtme përfshin të gjithë elementët e strukturës duke filluar nga gjenerimi i mbetjeve, ndarja 1 (në burim), mbledhja e mbetjeve në sistemin me 3 kosha (ndarja 2), transporti, duke vazhduar me ndarjen në sistemin sekondar (ndarja 3), trajtimi i mbetjeve dhe depozitimi final. Gjenerimi mbetjeve bashkiake Ndarja ne burim (bizneset) Mbledhja (sistemi me 3-kosha) Pastrimi i rrugeve Qender selek mi Stacion transferimi Figura16: Skema e menaxhimit të mbetjeve Venddepozi m lokal Kompos m Lokal Landfill rajonal Industria e riciklimit Nevojat për investime Investimet e nevojshme për periudhën afatmesme do të marrin në konsideratë nevojat emergjente për përmirësimin e infrastrukturës ekzistuese së shërbimeve të pastrimit dhe grumbullimit të mbetjeve, si dhe nevojat për zbatimin e skenarëve bazë të menaxhimit të mbetjeve. Më konkretisht këto investime do të konsistojnë në rinovimin dhe shtimin e makinave teknologjike, vendosjen kontejnerëve të rinj për sistemin me 3 kosha dhe skemat e tjera të grumbullimit të mbetjeve bashkiake, ndërtimin e qendrave të riciklimit dhe të grumbullimit të mbetjeve speciale shtëpiake, rehabilitimin e fushës ekzistuese, ndërtimin e landfill-it të ri rajonal si dhe ndërtimi i impiantit të kompostimit 24. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 24 Nëse merret një vendim për trajtimin me kompostim të mbetjeve organike; 69

70 Tabela 17: Investimet e nevojshme për periudhën Operacionet Grumbullimin e ndarë të mbetjeve në sistemin 3-kosha (mbuluar plotësisht qytetin) ** Stacion Transferimi Ndarja e mbetjeve Vendepozitimi lokal Landfill Kompostimi Pastrimi i rrugëve Sherbimi me porosi Investimet Kontenierë Makina / pajisjeve Impiant Kur 1990 kazanë (1.1m3) Kontenierë të mëdhenj Kontenierë te mëdhenj Kontenierë te mëdhenj Kontenierë te medhenj 5 makina teknologjike (kamionë 10 t) 4 mjete te vogla satelit 1 kamion transferimi (20t) Makineri dhe pajisje selektimi fikse dhe të lëvizshme Autoparku Stacioni transferimi lokal Stacion provizor selektimi dhe grumbullimi mbetjesh Impiant selektimi : Rinovojë kamionët ekzistues, 50% e sistemit 3-kosha; 2 automjete satelit : 2 kamionë të rinj dhe 50% tjeter i 3-bin sistemit; 2 automjete satelit : Një qendër e përkohshme selektimi dhe riciklimi : Qendër selektimi (investimet private) Peshore, Rrethim, Rrugët e brendshme Zyrë : Rehabilitimi i fushës së mbetjeve pajisje fikse dhe instalimet dhe Impiant : Landfilli rajonal pajisjet e levizshme pajisjeve fikse dhe të lëvizshme Makinë fshirese me vakum & makinë larëse 1 kamion të hapur (5-7t) Impiant kompostimi : Impiant kompostimi : Rinovojë makinat teknologjike : Rinovojë një kamion të hapur Tabela 18: Fondet e nevojshme për investimet e periudhës Fondet Investimet kapitale (EUR ) Rinovimi i kamionëve ekzistuese (dy të përdorur dhe Buxheti lokal + Donatorë, kredi bankare një i ri) + 2 kamionë të rinj; 1,160,000 EELGP ( EUR / vit) 100% të sistemit me 3-kosha; 2 automjete satelit Qendra e përkohshme riciklimit 50,000 EELGP+ Buxheti lokal Rehabilitimi i fushës së Donatorët / buxheti 200,000 mbetjeve lokal: ( EUR / vit) Rinovimit i kamionëve të tjerë Donatorët / buxheti lokal / kredi Bankare: 200,000 (3) ( EUR/vit) Rehabilitimi përfundimtar i fushës së mbetjeve 3,000,000 Impiant kompostimi 1,800,000 Stacion Transferimi 270,000 Landfilli rajonal 10,000,000 Donatorët / Qeveria Qendrore Donatorët / Qeveria qendrore / Privati/ buxheti lokal (153,000 EUR/vit) Kredi bankare: EUR/vit Donatorët / Qeveria qedrore / Privat / Bashkë-financim ( EUR/vit) 70

71 5.4.3 Llogaritja e kostove të skenarëve Tabela në vijim përmbledh kostot e vlerësuara në lidhje me menaxhimin e mbetjeve sipas komponentëve të parashikuar në skenarët bazë. Kostot kapitale, operacionale dhe kostot vjetore janë llogaritur për çdo proçes, duke u bazuar në impiantet e parashikuar, mjetet dhe pajisjet e nevojshme. Tabela 19: Kostot e skenarëve për periudhën Komponentet Kosto kapitale (Euro) Kosto O&M 26 (Euro) Kosto totale vjetore (Euro/vit) Kostot për njësi (Euro/ton) Grumbullimi i zakonshëm i mbetjeve 675, , ,550 8 Grumbullimi i ndarë i mbetjeve sipas sistemit me 3-kosha 1,160, , , Stacion transferimi 270, , , Ndarje/ selektim 450,000 64,891 87, Landfill 2,800, , , Kompostim 1,000,000 81, , Pastrimi i rrugëve 150, , ,000 0,44 27 Ndërgjegjësimi publik dhe edukim 35,670 35,670 Rasti i landfillit rajonal & Kompostim 5,830,000 1,439,816 1,439,816 Rasti i Mbetje-për-energji & landfill (pa-kompostim) 4,830,000 1,392,544 1,392, Përmirësimi i të ardhurave dhe mbulimi i kostos së manaxhimit të mbetjeve Pragu i tarifës familjare për mbetjet Për të vlerësuar mundësinë e familjeve për të mbështetur financiarisht në përmirësimin e menaxhimit të mbetjeve në qytetin e Fierit, është bërë një analizë e detajuar në lidhje me mundësinë e familjeve për të mbuluar koston e skemës së propozuar nga ky plan për vitin Për këtë qëllim janë parashtruar 2 opsione: (i) kur të ardhurat nga tarifave e mbetjeve mbulojnë vetëm koston operative dhe shpenzimet e mirëmbajtjes; (ii) ku këto të ardhura mbulojnë koston e plotë vjetore që përfshin koston kapitale vjetore dhe atë operative. Studimi mori për bazë edhe të dhëna thelbësore lidhur me numrin mesar të personave në familje për qytetin e Fierit (3,5 persona), mesataren e mbetjeve bashkiake të prodhuara për person (1,023 kg / ditë), ekuivalente kjo me 1.3 ton për familje në vit; Duke marrë si referencë profilin e të ardhurave familjare të qytetit të Fierit 28 dhe qëllimin e përfshirjes të një numri sa më të madh të familjeve në sistemin tarifor për mbetjet, kemi konsideruar një nivel mesatar të të ardhurave vjetore për frymë (2.500 EURO) në Fier, më të ulët se mesatarja e të ardhurave vjetore në vend (3230 EURO) 29. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 25 Nuk janë marrë në konsideratë të ardhurat që mund të përfitohen nga shitja e kompostit dhe materialeve të riciklimit 26 Kosto operative dhe mirëmbajtjes 27 Euro/m2 28 Pika e këtij plani 29 Burimi: Banka e Shqipërisë,

72 Duke iu referuar normave ndërkombëtare për vendet në zhvillim, pragu i shpenzimeve familjare për mbulimin e shërbimeve të menaxhimit të mbetjeve duhet të jetë në nivelin e 1% e të ardhurave vjetore. 30 Për qëllime të kësaj analize, kostot operative/ familje dhe kosto totale vjetore/ familje janë analizuar dhe janë përmbledhur në tabelën e mëposhtme. Në të dy skenarët e përcaktuar më lart, kostot operative dhe kosto totale vjetore janë nën pragun e shpenzimeve për familje (1% të të ardhurave mesatare). Në përfundim, sistemi i menaxhimit të mbetjeve planifikuar për periudhën afatmesme (2016) mund të mbështetet lehtësisht nga një sistem i përmirësuar i të ardhurave nga tarifat familjare. Tabela 20: Përmbledhje e analizës për nivelin e tarifës familjare Njësitë e Kostove në Kosto totale Grumbullimi mbetjeve Depozitim sigurtë Kompostim i mbetjeve Ndarja mbetjeve Pastrimi Qytetit Ndërgj. publik Kosto totale e operimit (Euro) 800, , ,830 81,116 64, ,000 35,670 Kosto totale vjetore (Euro) 1,439, , , ,328 87, ,000 35,670 Kosto operative njësi për familje (Euro) Kosto njësi vjetore për familje (Euro) Pragu vjetor i pëballueshmerisë financiare - 1% e të ardhurave (Euro ) 87 25% 44% 10% 7% 11% 3% Rikuperimi i kostos së menaxhimit të mbetjeve Investimet kapitale: Për të mbuluar investimet kapitale për periudhën afatmesme ( ) është llogaritur si i nevojshme një fond financiar prej Euro. (Shih tabelën 19) Për të financuar rehabilitimin e vend-depozitimit të mbetjeve, është i nevojshëm një fond shtesë prej (3,000,000 EURO 32 ) ndërsa ndërtimi i landfill-it të ri rajonal ose ndërrajonal mund të mbulohet nga financimi i autoriteteve qendrore ose do të kërkohet bashkë-financim nga autoritetet lokale. Investimet shihen të mundshme nga fondet kombëtare dhe vendore; donatorët e jashtëm dhe bankat e zhvillimit; sektori privat ose një kombinim i këtyre burimeve. Referuar Planit Kombëtar të Mbetjeve, MPPTT ka hartuar një plan financiar afatshkurtër dhe afatmesëm, për të mbështetur projekte të mëdha duke përfshirë këtu edhe ndërtimin e një landfill-i në rajonin e Fierit, midis landfill-eve të tjerë në Shqipëri. Investimet e tanishme janë duke u financuar nga projekti EELGP, si pjesë e investimeve në zbatim të këtij plani për vitin Ky investim konsiston në rinovimin e makinave teknologjike dhe të infrastrukturës së grumbullimit të mbetjeve në zonat pilot dhe aplikimin e sistemit me 3 kosha. Në funksion të investimeve emergjente, Bashkia Fier duhet të caktojë një tjetër fond të ngjashëm me të për vitin Strategjia për rikuperimin e kostos dhe nivelet e tarifave: Vlerësimi paraprak i strukturës aktuale financiare të sektorit të menaxhimit të mbetjeve në Bashkinë e Fierit, tregon se niveli aktual i tarifave 30 Banka Botërore Waste Management Plan Guideline 31 Sipas skenarit me kompostim 32 Sipas studimit për rehabilitimin e venddepozitimit të mbetjeve në qytetin e Fierit 72

73 dhe të ardhurat e mbledhura nga tarifat e mbetjeve janë të pamjaftueshme për të mbështetur një menaxhim të qëndrueshëm të mbetjeve. Përmirësimi i kushteve ekzistuese të venddepozitimit të mbetjeve, ndërtimi i landfill-it sanitar, ngritja dhe operimi i qendrave të riciklimit ose/dhe impianteve të kompostimit, ose të paktën rinovimin e automjeteve të amortizuara, do të kërkojë investime të rëndësishme kapitale dhe një rritje të shpenzimeve operative me kalimin e kohës. Këto të fundit, do të duhet të mbulohen përmes buxhetit bashkiak ose/dhe tarifave të shërbimit të pastrimit. Në radhë të parë, për të përcaktuar drejtë kostot e menaxhimit të mbetjeve duhet të mbështetemi në parimin ndotësi paguan. Sipas direktivave të BE për mbetjet, shpenzimet për administrimin e mbetjeve, duhet të përballohen nga: Prodhuesi origjinal i mbetjeve Zotëruesit e mëparshëm të mbetjeve Prodhuesi ose shpërndarësi i produktit, prej nga erdhi mbetja. Përveç të qenit një kërkesë ligjore, ky është një parakusht për qëndrueshmërinë financiare afatgjatë të sektorit të administrimit të mbetjeve. Qëllimi i bashkisë, në këtë rast, është për të aplikuar një sistem të rikuperimit të kostos që lidhet me objektivat e saj. Edhe pse bashkia është e gatshme për të arritur objektivin menjëherë, plani rekomandon rritjen e tarifave në një mënyrë progresive drejt mbulimit të kostove operative të mirëmbajtjes, shpenzimeve të amortizimit e zëvendësimit të mjeteve duke përdorur të ardhurat bashkiake, dhe subvencioneve të tjera për të mbështetur koston e pa mbuluar. Këto kosto do të duhet të mbulohen plotësisht nga të ardhurat e tarifave të mbetjeve brenda 5 viteve të ardhshme. Tabela 21: Projektim i mbulimit të kostos, Shpenzimet operacionale (Euro) 556, , , , , , ,104 Shpenzimet totale vjetore (Euro) 556, , , , ,639 1,417,106 1,439,816 Të ardhurat që planifikohen të mblidhen (Euro) 325, , , , , , ,104 -Norma e mbulimit të kostos 33 58% 60% 70% 75% 80% 90% 100% Të subvencionuara (Euro) 231, , , , , , ,712 Çdo vit është planifikuar, një rritje progresive e të ardhurave nga mbetjet, për të arritur objektivat në lidhje me përmirësimet në shërbim dhe mbulimin e kostos në Shpenzimet operative dhe kostot vjetore gjatë vitit , janë llogaritur në bazë të një plani paraprak të investimeve dhe sipas një tendence progresive pranuar për periudhën deri në vitin Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Parimet për vendosjen e tarifave të mbetjeve: Tarifat e menaxhimit të mbetjeve për konsumatorët duhet të përcaktohen bazuar në një logjikë financiare. Parimi ndotësi paguan do të thotë se prodhuesit e mbetjeve duhet të paguajnë koston e plotë të menaxhimit të mbetjeve të tyre. 33 Të kostos operative dhe të mirëmbajtjes 73

74 Parimisht, duhet që familjet të arrijnë të mbulojnë koston totale të menaxhimit të mbetjeve që prodhojnë, nëpërmjet detyrimeve që ata duhet të paguajnë (së bashku me disa të ardhura të tjera, të gjeneruara nga skema e administrimit të mbetjeve, p.sh. të ardhurat e shitjes së mbetjeve të riciklueshme). Megjithatë, dihet se kur të ardhurat janë të ulëta mund të ketë një periudhë transicioni kur familjet nuk do të jenë në gjendje për të mbuluar koston totale të administrimit të mbetjeve dhe në këtë rast skemat e subvencionit përdoren për të mbuluar mospagesën për shkak të pamundësisë apo për familjet në nevojë. Tarifa do të marrë formën e një pagese të drejtpërdrejtë duke shkuar si një faturë e veçantë për konsumatorin. Megjithatë, nivelet e tarifave duhet të jenë të ndryshme për kategori të ndryshme brenda një lloji konsumatori, p.sh. Për familjet mund të aplikohen tarifa të ndryshme në varësi të sipërfaqes së banimit apo numrit të personave). Bashkia do të shqyrtojë një sërë mundësish për përcaktimin e normave të ndryshme të tarifës për familje, në bashkëpunim me përfaqësuesit e komunitetit dhe qeverisjes. Tarifat do të rriten në mënyrë progresive, për të lejuar bashkinë të prezantoj mbulimin e kostos, gradualisht tek konsumatorët. Një plan 5 6-vjeçar, për rritjen e tarifës, do të zhvillohet dhe do t u bëhet me dije të gjithë konsumatorëve, sipas kërkesave. Por njëkohësisht, tarifat familjare duhet të përcaktohen, në mënyrë që të marrin në konsideratë mundësinë për të paguar dhe problemet sociale. Gjithashtu rekomandohet strukturimi në dy nivele i tarifës, në atë fikse dhe atë të ndryshueshme, si për familjet dhe për bizneset. Për përcaktimin e pjesës fikse dhe atë ndryshueshme të tarifave, të cilat do të përfshihen në rregulloren lokale të tarifave të mbetjeve, është e nevojshme të bëhet një analizë e plotë. Për konsumatorë të mëdhenj si qendrat tregtare, industriale dhe institucionet e kujdesit shëndetësor, nivelet e tarifave mund të negociohen dhe vendosen sipas nevojave për shërbim që kanë, duke synuar rikuperimit e plotë të kostos të shërbimeve që u ofrohen. Tabela 22: Nivelet e propozuara të tarifave dhe progresi për Familjet Bizneset Industrial Institucionet Tendenca e mëparshme e mbledhjes së tarifave ( ) 6% -7% -3,50% 2,50% Niveli aktual i tarifave (Euro) 7,4 120 variable variable Norma e pagesës % 95% 95% 75% Të gatshëm për të paguar në 2009 (sipas anketimit) 60% 78% 83% Pragu i përballueshmërinë (Euro/vit) 87 duke mbuluar koston e plotë Të ardhurat nga mbetjet (Euro) Pesha specifike e të ardhurave (%) % 47% 39% 1% Alokimi specifik i propozuar % (2011) 43% 30% 25% 2 Kosto operacionale+mirëmbajtje (Euro) (2011) Potenciali për pagesën e tarifës (2011) 70% 100% 100% 100% Niveli i tarifave të propozuara (2011) (Euro) 9,9 duke mbuluar koston e plotë Alokimi specifik i propozuar % (2015) 55% 23% 20% 2 Kosto operacionale+mirëmbajtje (2015) (Euro) Potenciali i pagesës së tarifës (2015) 100% 100% 100% 100% Niveli i propozuar i tarifave (Euro) 17 duke mbuluar koston e plotë Norma vjetore e rritjes së tarifave ( ) 20-25% duke mbuluar koston e plotë 74

75 Bashkia do të zgjerojë shërbimin e saj, për të mbuluar 100% të familjeve, brenda 5-6 viteve të ardhshme. Për të arritur këtë në mënyrë efektive dhe efiçiente, bashkia do të ndërmarrë nisma dhe aktivitete të lidhura me publikun, duke përfshirë gatishmërinë dhe aftësinë për të paguar nga grupe të ndryshme konsumatoresh, për shërbimet e reja dhe të përmirësuara që do i ofrohen. Bashkia duhet të ndryshojë mënyrën për të mbledhur tarifat familjare. Një opsion i mirë mund të jetë duke angazhuar një agjent me përvojë në menaxhimin e grumbullimit të tarifave ose duke përdorur një sistem të përmirësuar të mbledhjes së tarifës bashkiake. Bashkia duhet të ndjekë një fushatë të fortë për ndërgjegjësimin e të gjithë konsumatorëve sidomos për banorët duke reklamuar shërbimet e grumbullimit të mbetjeve, rregullat dhe përgjegjësitë përkatëse. Informacioni rreth shërbimeve të pastrimit dhe kostove që shoqërojnë këto shërbime, i duhet transmetuar dhe sqaruar banorëve për të rritur tek ata nivelin e njohurisë dhe informacionit. Çdo vit, bashkia duhet të shqyrtojë strategjinë e mbulimit të kostos dhe të rritjes së tarifave, në bazë të analizave të propozuara, si dhe duhet të marrë në konsideratë performancën e grumbullimit të tarifave, gatishmërinë për të paguar, koston dhe objektivat përkatës dhe mund të propozoj ndryshime për paketën fiskale vjetore. Burime të tjera financiare: Përveç të ardhurave nga tarifat e konsumatorëve, Bashkia duhet të shikojë mundësi të tjera për përmirësimin e fondit lokal të mbetjeve duke faturuar për shërbime që nuk përfshihen në shërbimin publik të pastrimit dhe largimit të mbetjeve. Departamenti i Punëve Publike do të bashkëpunojë me Inspektoratin bashkiak (kur kjo strukturë të jetë ngritur) për të siguruar që të ardhurat nga gjoba të shkojnë për menaxhimin e mbetjeve, për të mbuluar shpenzimet e rregullimit të këtyre shkeljeve si dhe koston e plotë të shërbimit. Ndërkohë, duhet të përcaktohen dhe aplikohen tarifat për hyrjen në venddepozitimin e mbetjeve. Tarifat mund të përcaktohen si një pagesë fikse- tarifë për kamion të shkarkuar, ose e ndryshueshme për ton, kur një platformë peshimi të jetë e instaluar. Ndërmarrja duhet të përcaktojë një tarifë për rastet e aplikimit të skemës me porosi, shërbim i cili do të ofrohet kryesisht për mbeturinat e voluminoze, elektronike dhe ndërtimore. Aplikimi i niveleve më të larta të tarifave për prodhuesit dhe zotëruesit e mbetjeve të rrezikshme, të përdorura në pikat e grumbullimit apo pranimit, do të synojnë mbulimin e kostove të menaxhimit të këtij shërbimi. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 5.6 Aspektet rregullatore dhe institucionale Hartimi dhe zbatimi i rregulloreve lokale Në kuadër të plotësimit të kuadrit rregullator lokal të menaxhimit të mbetjeve, Bashkia Fier duhet të përgatisë dhe aprovojë rregulloret, procedurat dhe udhëzuesit, të cilët do të bëjnë të mundur një menaxhim të suksesshëm brenda territorit administrativ të bashkisë. Hartimi i një rregullore për menaxhimin e mbetjeve: Bashkia duhet të hartojë rregulloren e saj për menaxhimin e mbetjeve bashkiake, duke përcaktuar proçedurat dhe metodologjitë për menaxhimin e 75

76 mbetjeve bashkiake dhe pastrimin e qytetit, brenda territorit lokal; të përcaktojë rregullat për zotëruesit e mbetjeve si dhe për mbajtjen pastër të mjedisit urban. Rregullorja duhet të aprovohet nga Këshilli Bashkiak. Miratimi shkeljeve administrative dhe sanksioneve: Bashkangjitur me rregulloren lokale të menaxhimit të mbetjeve bashkia duhet të përgatisë dhe miratojë një paketë rregullash nga ku përcaktohen shkeljet administrative që lidhen me dorëzimin apo hedhjen pa kriter të mbetjeve deri tek ndotja e hapësirës publike nga mbetjet. Bashkëngjitur kësaj pakete miratohen një listë sanksionesh administrative të cilat duhet të miratohen nga Këshilli Bashkiak për të marrë fuqi ligjore. Lista e shkeljeve administrative duhet të përfshijë të gjitha përcaktimet e bëra në legjislacionin ekzistues të mbetjeve si dhe të tjera që Bashkia i shikon të arsyeshme që pengojnë menaxhimin mjedisor të mbetjeve apo shkaktojnë ndotje urbane. Bashkia ka të drejte të përcaktojë vetë nivelin e sanksioneve lokale duke u bazuar në principit që ndotësi paguan, ku shkelja duhet të ndëshkohet për të marrë në konsideratë koston e riparimit apo pastrimit të shkeljes si dhe koston mjedisore. Në të njëjtën kohë këto sanksione duhet të dekurajojnë dhe parandalojnë ndotësit. Inspektorët e Inspektoratit Bashkiak do të jenë përgjegjës për vendosjen e sanksioneve për shkeljet lokale në përputhje me përcaktimet e rregullores. Hartimi i një rregulloreje për tarifat e mbetjeve: Kjo rregullore synon të ndërtojë një sistem lokal tarifor për mbetjet që të jetë efiçient dhe efikas, i drejtë dhe transparent. Rregullorja për tarifat duhet të paraqesë politikën afatgjatë të bashkisë për mbulimin e kostos, rritjen periodike të tarifave apo shkallën e subvencionimit të shërbimeve të pastrimit. Forcimi i zbatimit të rregullave dhe detyrimeve ligjore: Zbatimi i ligjeve dhe rregullave si dhe rritja e masave ndëshkuese kundrejt kundërvajtësve që shkaktojnë ndotje, përbën një domosdoshmëri për të garantuar mirëfunksionimin e menaxhimit të mbetjeve dhe parandalimin e ndotjes së mjedisit urban nga mbetjet. Me anë të mjeteve të informimit dhe komunikimit do t i bëhen të qartë komunitetit rregullat dhe shkeljet, çfarë është e lejueshme dhe çfarë jo. Broshura informuese mbi shkeljet dhe sanksionet mund të shpërndahen nëpër lagje banimi, biznese, institucione duke përfshirë edhe institucionet arsimore. Forcimi i partneritetit dhe bashkëpunimit midis autoriteteve lokale dhe agjencive dhe inspektorateve në nivel kombëtar dhe rajonal është shumë i rëndësishëm për të monitoruar dhe kontrolluar ndotjen nga mbetjet dhe sidomos ndotjen nga mbetjet jo bashkiake. Leja mjedisore: Dhënia e lejeve mjedisore përbën një mekanizëm të rëndësishëm që mundëson bashkinë të kontrollojnë aktivitetet private në lidhje me dorëzimin e mbetjeve dhe impaktin e tyre në mjedis. Bazuar në legjislacionin kombëtar për lejet mjedisore: Bashkia duhet të bashkëpunojë me ARM kur japin leje mjedisore personave për zbatimin e një projekti apo aktiviteti për menaxhimin e mbetjeve (neni 25 i Ligjit për Menaxhimin e Mbetjeve të Ngurta); Miraton lejet mjedisore për grumbullimin e mbetjeve të rrezikshme dhe fushat e depozitimit të tyre. (neni 13. i ligjit për Mbetjet e Rrezikshme); Kontrollin e vazhdueshëm të përmbushjes së kërkesave ligjore në aktivitetet e menaxhimit të mbetjeve (duke përfshirë jo vetëm mbetjet bashkiake por edhe ato nga ndërtimet dhe mbetje të tjera jo bashkiake). Respektivisht kjo duhet të shoqërohet me raportime periodike nga personat përgjegjës për këto lloje aktivitetesh. 76

77 5.6.2 Kuadri institucional Krijimi i inspektoratit bashkiak : Krijimi i Inspektoratit Bashkiak dhe detyrat përgjegjësitë për kontrollin e mbetjeve, janë të përcaktuara në legjislacionin mjedisor dhe atë të mbetjeve. Krijimi dhe miratimi i Inspektorati Bashkiak është një nevojë imediate. Ngritja dhe funksionimi i kësaj strukture do të kërkojë përcaktimin e qartë të detyrave dhe përgjegjësive të kësaj strukture në nivel lokal, si dhe aprovimin e rregullave dhe sanksioneve lokale për menaxhimin mbetjeve urbane dhe për zotëruesit e mbetjeve. Ndërkohë, ngritja e kësaj strukture do të kërkojë burime lokale shtesë, financiare dhe njerëzore. Inspektorati duhet të ketë personel të mjaftueshëm, të motivuar dhe të trajnuar. Në zbatim të përcaktimeve ligjore dhe rregulloreve lokale për mbetjet, inspektorët bashkiak do të jenë përgjegjës: Për kontrollin dhe zbatimin e rregullave brenda kufijve administrativë që lidhen me zotëruesin e mbetjeve, parandalimin e ndotjes së mjedisit urban, kontrollin e aktiviteteve që lidhen me menaxhimin e mbetjeve bashkiake dhe jo bashkiake; Për të bashkëpunuar dhe nxitur inspektoratet përgjegjëse në nivel qendror dhe rajonal për zbatimin e rregullave për mbetjet e rrezikshme, spitalore etj. Politikat në harmoni me mjedisin: Në kuadër të projektit EELGP, duke filluar nga viti 2010, Bashkia e Fierit po zbaton Sistemin e Menaxhimit Mjedisor (EMAS Easy- Eco Management Audit Schemes) mbi aktivitetin e Ndërmarrjes Bashkiake të Pastrimit - Ky sistem është bazuar në skemën klasike të standardit ISO (Planifiko-Zbato-Kontrollo-Vepro), e përshtatshme për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Me aplikimin dhe certifikimin EMAS, Bashkia e Fierit dhe Ndërmarrja e Pastrimit do të arrijnë të vlerësojnë, menaxhojnë dhe të përmirësojnë vazhdimisht performancën e tyre mjedisore. Praktikisht, ky proçes është i bazuar në identifikimin e ndikimeve mjedisore që rrjedhin nga aktivitetet e ndërmarrjes së pastrimit, përcakton objektivat dhe synimet për të përmirësuar performancën mjedisore të ndërmarrjes, dhe në fund të hapave të planit: Ndërmarrja harton një politikë mjedisore duke treguar angazhim e saj në drejtim të mbrojtjes së mjedisit dhe përmirësimin e performancës mjedisore. Proçesi vazhdon me fazën e zbatimit të objektivave mjedisore dhe mbajtjen e rekordeve për të gjitha dokumentet që hartohen dhe dorëzohen; dhe më pas është faza e kontrollit të zbatimit të objektivit mjedisor, i cili përfundon me një kontroll verifikues përfundimtar, nga certifikuesit. Ata do të vlerësojnë të gjithë proçesin e EMAS që është aplikuar në ndërmarrje, dhe nëse ndërmarrja e kalon këtë kontroll verifikimi, ajo do të certifikohet me logon e EMAS. Një Deklaratë Mjedisore e nënshkruar nga Bashkia e Fierit dhe verifikuesit tregon angazhimin e ndërmarrjes në përmirësime të mëtejshme dhe zbatimin e EMAS. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Statistikat e mbeturinave dhe marrëdhëniet me publikun: Bashkia duhet të zhvillojë sisteme të matjes dhe të regjistrimit statistikor për të identifikuar trendin dhe karakteristikat e mbetjeve bashkiake dhe për të përmirësuar vendimmarrjen mbi menaxhimin e tyre. Në funksion të këtij plani, u zhvillua një metodologji për auditimin e mbetjeve, e cila më pas u zbatua për studimin e përbërjes merceologjike të mbetjeve në Qytetin e Fierit. Përsëritja e këtij studimi rekomandohet të kryhet në mënyrë periodike dhe veçanërisht për të ndihmuar vendimmarrjen, planifikimin apo aspekte të tjera që lidhen me menaxhimin e mbetjeve në nivel lokal. 77

78 Bashkia, përmes departamenteve të saj, duhet të monitorojë prodhimin e mbetjeve, të regjistrojë të dhënat (mbi llojin, sasitë e mbetjeve që prodhohen, ripërdoren, riciklohen, përfitohen, ruhen, transportohen, depozitohen ose digjen) dhe të publikojë informacionin përkatës. Duhet instaluar një platformë peshimi në hyrje të venddepozitimit të mbetjeve dhe duhet organizuar një shërbim pritjeje me 3 turne për të regjistruar të gjithë mjetet që shkarkojnë në fushë dhe sasitë e mbetjeve që depozitohen. Bashkia duhet të mbajë regjistrin e mbetjeve në përputhje me të dhënat që regjistrohen në fushën e depozitimit të mbetjeve ashtu dhe të dhëna të tjera që mblidhen nga aktivitetet publike apo private që merren me menaxhimin dhe përpunimin e mbetjeve të ngurta. Sistemi i informacionit/qendrat e informacionit: Një nga masat e planifikuara për t u ndërmarrë fillimisht është rikrijimi i zyrës së informacionit, në mënyrë që të ofrohet informacion i vlefshëm për shërbimet e menaxhimit të mbetjeve, për të pranuar ankesat e komunitetit dhe për të komunikuar zyrtarisht përgjigjet përkatëse. Në disa raste kjo zyrë mund të shërbejë për njoftime nismash të reja lokale që kërkojnë pjesëmarrjen e komunitetit. Qendrat e informacionit janë të nevojshme të ngrihen në çdo njësi administrative, për të qenë më afër dhe më lehtësisht të aksesueshme nga qytetarët. Rekomandohet të ngrihet një qendër operatore shërbimi për të identifikuar më shpejt në kohë problematikat dhe nevojat në lidhje me shërbimin e pastrimit dhe grumbullimit të mbetjeve. Gjithashtu të caktohet një numër i gjelbër, për të ofruar një mjet të vlefshëm komunikimi me publikun, për ta bërë atë të ndihet pjesë e rëndësishme e proçesit të identifikimit dhe zgjidhjes së problemit. Qendra operatore duhet të menaxhohet nga Bashkia e Fierit ose nga Ndërmarrja e Pastrimit, për sa kohë kjo e fundit mund të ofrojë një shërbim të shpejtë dhe të përshtatshëm për komunitetin. Gjithashtu këto qendra operatore mund të ndihmojë në mirë-funksionimin e skemave të reja, si p.sh. skema me thirrje që mund të aplikohen për grumbullimin e mbetjeve bashkiake, mbetjeve inerte apo mbetjeve voluminoze sipas nevojave të komunitetit dhe biznesit. Ankesat publike: Të zhvillohen sistemet e monitorimit të mjedisit dhe të marrjes së ankesave të publikut. Do të zhvillohen studimet të bazuara në sondazhet në komunitet, apo mekanizma të tjerë, për të siguruar të dhëna dhe informacione të nevojshme mbi cilësinë e shërbimit të mbetjeve, vullnetin për të paguar apo aspekte të tjera të menaxhimit të mbetjeve si dhe në grumbullimin e ankesave dhe nevojave të komunitetit. Bashkëpunimi midis njësive lokale: Edhe pse bashkëpunimi ndër-bashkiak është një praktikë pak e përdorshme në kontekstin shqiptar, autoritetet lokale po bëhen të vetëdijshëm për përfitimet që vijnë nga ky partneritet. Kjo mund të arrihet me anë të marrëveshjeve të përbashkëta për të kryer së bashku një ose disa shërbime për menaxhimin e mbetjeve. Për implementimin e suksesshëm të marrëveshjeve në fjalë, palët e përfshira kanë të drejtë të krijojnë një ent ligjor/bord etj. i cili të jetë i pavarur nga palët në marrëveshje dhe të ketë formën e një komiteti, institucioni, ndërmarrjeje ose bordi. Kontributi i secilës palë në drejtim të mbështetjes financiare, shërbimeve, pajisjeve, punonjësve të kualifikuar dhe mjeteve të nevojshme për përmbushjen e qëllimit të saj do të përcaktohet për secilën palë në marrëveshje. Kompanitë e ardhshme rajonale të menaxhimit të mbetjeve bashkiake (si në rastin e partneritetit në rajonet Korçë e Pogradec), do të themelohen nga konsorciume të autoriteteve lokale, me pëlqimin 78

79 dhe/ose pjesëmarrjen e qarqeve. Këto kompani do të marrin përsipër shumicën e përgjegjësive dhe detyrave në planifikimin, investimet kryesore, marrëdhëniet me publikun dhe organizimin e aktivitete të tjera që lidhen me menaxhimin bashkiak të mbetjeve. Sipërmarrjet e ardhshme për menaxhimin e impianteve mbetje-për-energji, ose i landfill-eve në nivel ndërrajonal, janë një mundësi e mirë për bashkëpunim ndërbashkiak. Përfshirja e sektorit privat: Përfitimet dhe efiçienca që përfitohet nga pjesëmarrja e sektorit privat kryesisht lidhet me faktin: (i) sektori privat ka përvojë më të mirë teknike dhe akses më të madh në kapital, sesa sektori publik, (ii) administrata e sektorit privat është më efektive se ajo e sektorit publik; (iii) me orientimin e saj drejt fitimit- sektori privat ofron kontroll më të mirë të standardeve operacionale dhe teknike, duke nënkuptuar përmirësimin e shërbimeve ndaj për qytetarëve. Tendenca e komercializmit, të shërbimeve të grumbullimit të mbetjeve në shumicën e qyteteve të mëdha, mund të kërkojë privatizimin e këtij shërbimi edhe në Fier. Megjithatë, nuk është një diskutim thelbësor për privatizimin e shërbimeve të mbledhjes së mbetjeve ose jo, për sa kohë që ndërmarrja publike mund të ketë një përqasje biznesi dhe do të operojë në mënyrë efikase dhe efiçiente. Privatizimi i shërbimeve të mbetjeve dhe të infrastrukturës ekzistuese duhet të shihet si një mundësi për të tërhequr investimet e sektorit privat në përmirësimin e infrastrukturës së mbetjeve. Përfshirja e sektorit privat duhet të shihet si prioritet për të ngritur sistemin ose për ta përmirësuar atë. Përfshirja e sektorit privat, përmes formave konçesionare apo partneritetit publik-privat, duhet të inkurajohet si një mekanizëm për ofrimin e zgjidhjeve optimale ekonomike e që duhet të garantojë të njëjtin optimum nga pikëpamja mjedisore. Mbështetja politike: Duhet të ketë një mirëkuptim politik mbi rëndësinë e mirë-funksionimit dhe menaxhimit të qëndrueshëm të mbetjeve. Duhet të ketë gjithashtu një mbështetje politike për proçesin e planifikimit dhe implementimit, duke siguruar burime të mjaftueshme njerëzore dhe financiare. 5.7 Menaxhimi i mbetjeve jo bashkiake Mbetjet ndërtimore dhe inerte: Sipas regjistrit bashkiak të mbetjeve për vitin 2009, janë grumbulluar nga ndërmarrja e pastrimit rreth 8,400-9,000 ton mbetje inerte-ndërtimore të veçuara nga mbetjet e tjera bashkiake, dhe më pas janë depozituar në vendgrumbullimin e mbetjeve të Fierit. Ligjërisht, transportimi i këtyre mbetjeve është përgjegjësi e drejtpërdrejtë e prodhuesit të këtyre mbetjeve (për të gjithë kategoritë e konsumatorëve përfshirë dhe familjet), për t i depozituar në vendet apo qendrat e përcaktuara nga bashkia për këtë qëllim. Ekziston një mundësi e konsiderueshme për riciklimin dhe ripërdorimin e mbetjeve ndërtimore, duke ditur që disa prej komponentëve të tij kanë vlerë në tregun e ndërtimit. Në veçanti, këto mbetje mund të përdoren në ndërtimin e rrugëve, kanalizimeve e kullimeve dhe projekteve të ndërtimi. Përveç kësaj, nëse mbetjet ndërtimore nuk ndahen në burim ose nuk janë dorëzuar të veçuara, mund të përmbajnë sasi të vogla të mbetjeve të rrezikshme (të rrezikshme për shëndetin publik dhe mjedisin) apo mbetje urbane, që pengojnë trajtimin dhe riciklimin e tyre. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 79

80 Roli i autoriteteve lokale, në respektim të ligjit, lidhet me përgjegjësinë për të caktuar vendgrumbullime të përkohshme për këto mbetje inerte me origjinë nga familjet, si dhe të vjelin detyrimet financiare përkatëse nga ndërtuesit, kur këta të fundit kërkojnë të depozitojnë mbetjet inerte në qendrat bashkiake të grumbullimit ose kur pajisen me leje ndërtimi. Mbetjet spitalore (të kujdesit shëndetësorë): Autoritetet bashkiake duhet të monitorojnë në bashkëpunim me Inspektoratin Sanitar Shtetëror, menaxhimin e mbetjeve spitalore dhe të parandalojnë përzierjen e tyre me mbetjet bashkiake. Për më tepër duhet të bllokohet groposja e tyre në qendrën e grumbullimit të mbetjeve urbane. Mbetjet elektrike dhe elektronike (MEE): Aktualisht legjislacioni shqiptar për mbetjet nuk parashikon rregulla dhe standarde për menaxhimin e mbetjeve elektrike dhe elektronike. Bashkia duhet të ndërtojë qendra për grumbullimin e diferencuar të MEE që gjenerohen nga familjet dhe të pengojë depozitimin e tyre në landfill. Njëkohësisht, duhet t i kërkojë zotëruesve të MEE të respektojnë rregullat lokale për grumbullimin e tyre dhe të monitorojë zbatimin e tyre. Deri në plotësimin e kuadrit ligjor për përpunimin e tyre, Bashkia duhet të nxisë dhe kontrollojë aktivitetet private për riciklimin e tyre. Karkasat e makinave: Autoritetet lokale duhet të kontrollojnë dhe kufizojnë depozitimin pa kriter të këtyre mbetjeve në hapësirat publike dhe të kontrollojnë aktivitetet për trajtimin apo zbërthimin e tyre të plotësojnë rregullat kombëtare dhe lokale. Për këtë qëllim, në rregulloren e ardhshme lokale duhen përcaktuar shkeljet administrative dhe sanksionet përkatëse për të parandaluar ndotjen nga këto mbetje. Mbetjet nga vajrat e përdorur: Është e rëndësishme të kryhet grumbullimi i këtyre mbetjeve, me qëllim shmangien e ndotjes në mjedisit, dhe në të njëjtën kohë të përfitohet nga riciklimi dhe përdorimi i kësaj lënde. Për këtë qëllim, industria, konsumatorët dhe garazhet e automjeteve duhet të përfshihen në iniciativat e grumbullimit të kësaj lënde, duke mos i derdhur por dorëzuar ato pranë grumbulluesve të autorizuar, të cilët sigurojnë trajtimin përkatës. Krijimi i skemave publike-private për grumbullimin, depozitimin dhe riciklimin e këtyre mbetjeve, duhet të shoqërohet me një sërë sanksionesh lokale administrative për derdhjen pa kriter të tyre. Mbetje nga gomat e përdorura: Nuk ka të dhëna zyrtare mbi sasinë e mbetjeve nga gomat e përdorura që gjenerohet në qytetin e Fierit dhe nuk ekzistojnë aktivitete formale të grumbullimit të tyre në nivel lokal. Inspektimi i aktiviteteve private të paligjshme të grumbullimit dhe tregtimit të gomave të përdorura, regjistrimi, mbledhja e të dhënave mbi sasinë e këtyre mbetjeve si dhe parandalimi i përdorimit të tyre për djegie të pakontrolluar, mbeten detyrat parësore të autoriteteve lokale. Duke pasur një vlerë kalorifike të lartë, këto mbetje paraqesin një produkt me vlerë energjitike për të ushqyer dhe furnizuar impiantet e ardhshme të trajtimit energjetik të mbetjeve (nëse do ndërtohen një i tillë në rajon apo vend). 5.8 Fushatat e ndërgjegjësimit Sipas anketimeve të bëra me qytetarët dhe bizneset në qytetin e Fierit, vetë komuniteti pranon se ndërgjegjësimi i ulët dhe mungesa e informacionit mbeten disa nga pengesat kryesore për rritjen e pastërtisë në qytet. 80

81 Për të nxitur qytetarët të zbatojnë rregullat e përcaktuara për menaxhimin e mbetjeve apo për të mbajtur pastër qytetin janë të nevojshme programe të sensibilizimit dhe të edukimit me fokus të gjerë dhe të përcaktuar. Kur bashkia do të iniciojë një ndryshim apo planifikon investime të rëndësishme lokale në menaxhimin e mbetjeve, qytetarët duhen informuar që të kuptojnë sistemin dhe ndërgjegjësuar që ta mbështesin atë. Në këtë kuptim, janë të nevojshme të jepen njoftime në media TV, radio dhe gazeta duke informuar dhe orientuar qytetarët mbi mënyrën dhe rregullat që duhet të respektojnë për këtë nismë të lançuar. Më tej, përshkallëzimi i fushatës në nivele të ndryshme informimi, do të vlejë për të përmirësuar nivelin dhe cilësinë e ndarjes së mbetjeve në burim. Eksperiencat në vende të tjera kanë treguar së gabimet në ndarjen në burim, mund të reduktohen si rezultat i aktiviteteve informuese të vazhdueshme dhe të ndryshme në format dhe mënyrë paraqitje, për të nxitur gjithmonë kureshtjen dhe përfshirjen qytetare. Për të siguruar mbështetjen në reformën dhe iniciativat që ky plan ka planifikuar, rekomandohet një fushatë informuese-ndërgjegjësuese e ndarë në dy faza: Faza e Parë fillestare : Në mbështetje të nismës për prezantimin e sistemit me 3 kosha në një zonë pilot të qytetit, fushata e fazës së parë do të konsistojë në informimin e gjerë të komunitetit rreth riciklimit të mbetjeve, përfitimeve nga riciklimi dhe do t u prezantojë qytetarëve vetë skemën dhe rregullat për ndarjen e mbetjeve. Kjo fazë do të mbështet financiarisht nga projekti EELGP për 6 muajt e parë, përmes të cilit do të realizohet infrastruktura për ndarjen e mbetjeve në zonën pilot, ndarjen e mbetjeve nëpër shkolla si dhe një fushatë sensibilizuese dhe informuese. Fushata ka në fokus publikun e gjerë të qytetit të Fierit dhe në një vëmendje të veçantë banorët e zonës pilot, nxënësit e shkollave në të cilat është vendosur infrastruktura e ndarjes së mbetjeve. Aktivitetet e propozuara për këtë fazë do të konsistojnë në: Fushata informuese dhe promovuese në media, ak vitete promovuese etj. duke shpërndarë informacionin e përgjithshëm për komunite n në qytet dhe mbarë vendin; Përga tja dhe shpërndarja e materialeve informuesesensibilizuese (fletëpalosje, postera, spote publicitare, filma etj.) Komunikimi derë-më-derë është përzgjedhur si mënyra më e mirë dhe efiçente për të përfshirë dhe nxitur komunite n dhe biznesin të ndajë mbetjet; Aplikimi i sistemit me 4 kosha për ndarjen e mbetjeve në shkolla, për të informuar dhe edukuar nxënësit të ndajnë mbetjet; Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Këto aktivitete do të kryhen me mbështetjen dhe pjesëmarrjen e shoqatave mjedisore lokale, nxënësve vullnetarë, institucionet arsimore dhe vetë stafit të Bashkisë Fier. 81

82 Bashkia Fier, duke shfrytëzuar përvojën e deritanishme në zbatimin e programeve dhe fushata sensibilizuese në fushën e mjedisit dhe pastrimit të qytetit, do të duhet të vazhdojë më tej këto nisma dhe të marrë rolin kryesor në organizimin dhe mbështetjen financiare në bashkëpunim me donatorë, firmat e riciklimit, OJF lokalë dhe kombëtarë. Faza e dytë (në vazhdim): Për fazën e dytë, rekomandohen: Aktivitetet sensibilizuese me kosto të ulët që priten të ofrojnë informacion të gjerë për publikun, të rrisin ndërgjegjen ndaj detyrimeve ligjore si dhe të promovojë sjellje pozitive ndaj mjedisit. Këto aktivitete do të ndahen në aktivitete për edukimin si dhe takime dhe aktivitete publike të renditura në figurën e mëposhtme. Ak vitete për edukimin në masë, si: Takime dhe ak vitete publike me Njo ime për nismat e reja apo ar kuj nëmedian e shkruar; Shkollat, Universitetet, Klubet mjedisore, Grupet e interesit/ OJQ-të, Komunite n e biznesit, Qytetarët; Njo ime, spote në median elektronike; Ak vitete publike nëditët mjedisore; Fjalime, deklarata angazhimi dhe njo ime për shtyp, nga tullaret lokal; Prezencë, pjesëmarrje e stafit bashkiak në programet televizive apo radio lokale/kombëtare; Organizimi ikonkurseve dhe ekspozitave për krijimet më të m ira si, postera, fotografi, instalacione me materiale të riciklueshme apo paraqitje filmike Paraqitje, njo ime për shërbimet publike nënivel lokal, për ndryshimet apo nisma tereja per shërbimet e mbetjeve; Vizita derë mëderë në komunitet, me ndihmën e vullnetarëve dhe stafit tëbashkisë Krijimi ifaqes elektronike mjedisore te Bashkise; Ngritja e kapaciteteve për stafin e bashkisë që operon në fushën e mjedisit Figura17: Aktivitetet me kosto të ulët për ndërgjegjësimin e publikut Fushata nga operatorët dhe bizneset e riciklimit të cilët duhet të bëjnë fushata të gjera informuese dhe edukuese, në të gjitha hallkat e skemës operacionale si dhe më gjerë, duke përdorur për këtë qëllim mediat apo materialet informuese si broshurat, fletëpalosjet apo udhëzuesit e veprimit. Masa të tjera për të nxitur komunitetin e qytetit të Fierit të bëhet pjesë aktive e nismave mjedisore apo që të zbatojnë rregullat lokale, janë dhe krijimi i grupeve të komunitetit(qytetarëve dhe biznesit). Këto grupe si përfaqësues aktivë të qytetarëve apo bizneseve do të angazhohen në zbatimin e drejtpërdrejtë të programeve dhe nismave lokale për mbetjet dhe mjedisin si dhe do të përfaqësojnë publikun kur do të diskutohen çështje të rëndësishme që lidhen me përmirësimin e shërbimeve të pastrimit apo ndërtimin e impianteve të trajtimit të mbetjeve. 82

83 Përdorimi i instrumenteve ligjore dhe ekonomike shihet si një mekanizëm efikas për të nxitur interesin dhe ndryshimin e sjelljes së komunitetit. Stimulimet financiare apo reduktimi i tarifave për bizneset apo industrinë që reduktojnë apo riciklojnë mbetjet, stimulon një angazhim dhe përfshirje të mëtejshme këtyre sektorëve. Nga ana tjetër, marrja e masave administrative apo penalizimeve për mosrespektim të detyrimeve përkatëse dhe publikimi i tyre do të kontribuojë gjithashtu në krijimin e bindjes se ndotësi/kundërvajtësi paguan për dëmin që shkakton si në mjedis ashtu dhe në financat e dedikuara për menaxhimin e integruar të mbetjeve, në nivel lokal. Fondi i ndërgjegjësimit: Për të mbështetur financiarisht programet dhe fushatat e ndërgjegjësimit publik në qytet si dhe në zbatim të rekomandimeve të Strategjisë Kombëtare të Mbetjeve dhe Planit Kombëtar të Mbetjeve, autoritetet lokale duhet të caktojnë minimumi një fond prej 5% të buxhetit të tyre vjetor. Ky plan ka konsideruar të vlefshëm dhe të përshtatshëm këtë propozim dhe ka llogaritur fondin që duhet të caktohet në buxhetin bashkiak, në terma afatmesëm dhe afatgjatë. Shmangja e kundërshtimi publik: Një tjetër çështje e rëndësishme lidhet me mënyrën se si autoritetet mund të sigurojnë mbështetjen e publikut dhe të shmangin kundërshtimin publik në gjetjen e zgjidhjeve në interes të përgjithshëm lokal. Ky kundërshtim publik mund të shpjegohet pjesërisht prej fenomenit larg meje apo larg pronës sime ashtu dhe nga mungesa e informacionit/transparencës për vendimmarrjen lokale për çështjet e mbetjeve. Për më tepër, shumë qytetarë nuk kanë besim në aftësinë e autoriteteve për të menaxhuar alternativa të dimensioneve të mëdha të trajtimit të mbetjeve, siç mund të jenë landfill-et, inceneratorët ose impiantet e biogazit. Për këtë qëllim, rekomandohet që qytetarët të përfshihen që në fillim të proçesit të vendimmarrjes si dhe të kenë informacionin e nevojshëm për alternativat e mundshme të menaxhimit dhe trajtimit të mbetjeve. Në këtë mënyrë ata bëhen pjesë e diskutimit dhe zgjidhjes së problemeve si dhe pjesë aktive e vendimmarrjeve lokale në fushën e mbetjeve. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 83

84 VI Planifikimi I MENAXHIMIT TË MBETJEVE në Terma AfatgjatË 6.1 Sistemi i menaxhimit të integruar të mbetjeve (SMIM) Krijimi i themelit bazë të nevojshëm për të përmbushur objektivat sfidues lokalë të reduktimit të mbetjeve, riciklimin apo trajtimin me përfitim të mbetjeve për 2025 dhe në vazhdim, kërkon një përqasje të integruar për planifikimin e menaxhimit të mbetjeve. Me konkretisht, një pikë shumë e rëndësishme në lidhje me sistemin e integruar të menaxhimit të mbetjeve është vlerësimi i menaxhimin e mbetjeve si një i tërë. Kështu aktivitete të tilla si ndarja, mbledhja, trajtimi dhe depozitimi final duhet të projektohen si pjesë të ndërlidhura të një sistemi. Në qoftë se sistemi nuk punon si një i tëre kjo do të reflektohet në të gjithë sistemin dhe në efikasitetin dhe efiçencën e tij. Një nga parakushtet më të rëndësishme të sistemit të menaxhimit të integruar të mbetjeve është ndarja e mbetjeve. Duke siguruar trajtimin e rrymës së mbetjeve në përputhje me karakteristikat e tyre fizike dhe kimike kërkohen fraksione të ndara si për sa i përket kostos së përpunimit të tyre ashtu dhe për shfrytëzimin e burimeve dhe zvogëlimin e dëmeve të mundshme negative të mjedisit. Përpunimi i mëtejshëm, si riciklimi dhe trajtimi i mbetjeve, varen nga shkalla e pastërtisë së fraksioneve të ndara. Për më tepër, teknologjia a trajtimit të mbetjeve vendos kërkesa të ndryshme për sistemin e ndarjes. Një tjetër aspekt i rëndësishëm është fleksibiliteti i sistemit. Një shkallë fleksibiliteti të caktuar është e nevojshme për sistemin në mënyrë që të përshtatet në kushtet lokale të tilla si ndryshimet në karakteristikat demografike, çmimet e tregut, kërkesat ligjore apo modelet e konsumit. Koncepti i menaxhimit të integruar të mbetjeve mund të përdoret si pikënisje, por gjithsesi është i përgjithshëm dhe nuk sqaron të gjitha perspektivat e mundshme të aplikueshme për çështjen e mbetjeve. Në një vështrim teorik, kemi dy përqasje strategjike të përgjithshme: një që orientohet drejt trajtimit të mbetjeve dhe një orientim drejt parandalimit të tyre. Megjithëse sipas hierarkisë së mbetjeve parandalimi është më i preferuar se trajtimi, në praktikë gjërat janë të ndryshme. Perspektiva e parandalimit është e lidhur natyrshëm me ciklin e materialeve dhe se si rryma e materialeve mund të përmirësohet për të kursyer burimet dhe për të parandaluar emetimet e mbetjeve të panevojshme. Ky plan lokal do të jetë më i orientuar në qasjen ndaj trajtimit që në fakt është më praktikja dhe e arritshmja në nivel bashkiak por, në të njëjtën kohë, do të parashikojë edhe masa preventive të cilat janë të ndërlidhura dhe varen më shumë nga aktorët kryesorë në qeverisjen qendrore dhe politikat e saj si dhe me përgjegjësitë e prodhuesve, si industria dhe qytetarët. Aspekti final, i konsideruar i rëndësishëm për funksionimin e SMIM është pjesëmarrja e palëve të interesuara. Në mënyrë që të gjejmë zgjidhje praktike në menaxhimin e mbetjeve, është e rëndësishme për autoritetet lokalë që të përfshijnë palët e interesuara në sistem. 84

85 6.2 Opsionet dhe vlerësimi i Skenarëve Opsionet e mundshme në mbledhjen, riciklimin dhe trajtimin e mbetjeve janë zhvilluar fillimisht, dhe më pas këta opsione janë përmbledhur në skenarë të mundshëm në nivel lokal. Qëllimi është që të përdoren kombinime të ndryshme të praktikave dhe të metodologjive si një alternativë për të devijuar mbetjet nga depozitimi në landfill në një periudhë afatgjatë Shqyrtimi i skenarëve Një gamë e gjerë skenarësh janë parashtruar nga grupi i punës, si kombinime të ndryshme të opsioneve dhe teknologjive si një alternativë për landfill-in. Nr. Skenarët Proçesimi i mbetjeve 1 L-R-1 2 P-R-L-2 3 RC-L-R-3 4 RC-M- L-P Afatgjatë % % Landfill-i Riciklimi 5 10 Ripërdorimi 0 5 Riciklimi Kompostimi 0 20 Landfill-i Ripërdorimi 0 5 Landfill-i Riciklim 6 20 Trajtimi i mbetjeve të mbetura (Kompostimi) 5 40 Përshkrimi i skenarëve Mbledhje e ndarë e mbetjeve të riciklueshme duke përdorur sistemin me 2 kosha për familjet dhe bizneset; Pjesa më e madhe e mbetjeve shkon në landfill; megjithatë, përpjekje duhen bërë për përmirësimin e fushës së depozitimit dhe ndërtimin e një landfill-i sanitar rajonal Mbledhje e ndarë e mbetjeve të riciklueshme me anë të një sistemi me 3 kosha për pjesën më të madhe të familjeve dhe bizneseve. Reduktim i mbetjeve si pasojë e përdorimit dhe masave të ripërdorimit; Groposje në landfill për pjesën e mbetur të mbetjeve Mbledhje e ndarë e mbetjeve të riciklueshme dhe të mbetjeve organike të kompostueshme me anë të një sistemi me 3 kosha në të gjithë familjet dhe bizneset; dhe një sistem sekondar për ndarjen e mbetjeve; Reduktim i vazhdueshëm i mbetjeve që shkojnë në landfill duke rritur sasinë e mbetjeve që riciklohen, që kompostohen në impiantin lokal të kompostimit dhe që ripërdoren Landfill-i Mbledhje e ndarë e mbetjeve të riciklueshme me anë të sistemit me 2 kosha për pjesën më të madhe të familjeve Riciklim 6 15 Trajtimi i mbetjeve (MBT & RDF) 0 50 dhe bizneseve; Një volum në rritje të mbetjeve që trajtohen në impiantet e përftimit energjetik të mbetjepër-energji (MBT+RDF) Një volum në reduktim të mbetjeve që depozitohen në landfill-in sanitar (mbetjet që dalin pas proçeseve të trajtimit termik të mbetjeve); Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 5 R-I-5 Landfill-i Riciklimi Mbledhje e ndarë e mbetjeve të riciklueshme duke përdorur një sistem me 2 kosha; Mbetjet mix shkojnë në një incinerator rajonal pa asnjë proçes paratrajtimi. Një zhvendosje totale e mbetjeve nga landfill-i për në trajtimin Trajtimi i termik të tyre në incinerator (përveç 25% të hirit që do mbetjeve 0 65 kërkojë patjetër të depozitohet në landfill) (Incineratori) 85

86 Këta skenarë janë ilustruar në figurën e mëposhtme, si % relative sipas opsioneve/teknologjive për vitit Figura 18: Skenarët për menaxhimin e mbetjeve bashkiake Është e rëndësishme të theksohet se efikasiteti i çdo teknologjie të trajtimit të mbetjeve varet direkt nga cilësia e ndarjes së mbetjeve; një sistem selektimi që mirëfunksionon është kërkesa bazë për funksionimin e sistemeve të menaxhimit të integruar të mbetjeve Vlerësimi i skenarëve Vlerësimi i skenarëve do të konsistojë në vlerësimin e opsioneve të marra në konsideratë për çdo skenar të bazuar në aspektet mjedisore, ekonomike, sociale dhe aspektet e zbatueshmërisë. Vlerësimi i përgjithshëm i opsioneve të ndryshme teknologjike do të konsiderojë parametrat mjedisorë ashtu si dhe ata socialë e ekonomikë. Fokusi kryesor, megjithatë, do të jetë në aspektet mjedisore dhe teknike (që lidhetn me zbatueshmërinë) edhe pse rëndësia e kritereve ekonomike dhe sociale do të ketë një peshë të veçantë në vlerësim. Zbatueshmëria Parametrat e mjedisore Parametrat ekonomike Parametrat social Vlerësimi konsiston në vlerësimin e opsioneve të ndryshme në funksion të shkallës së zbatueshmërisë, duke ju përgjigjur pyetjeve si: A është praktike? Është e përballueshme? Do të bazohet në hierarkinë e menaxhimit të mbetjeve duke përdorur renditjen në hierarkinë e mbetjeve për të vlerësuar më mirë aspektin mjedisor; Do të bazohet në një vlerësim të përgjithshëm të nivelit të kostos kapitale dhe operative, të lidhura këto me faktorë të tillë si paratrajtimi, efikasiteti i energjisë dhe besueshmëria e teknologjisë; Përfshin faktorët politikë, organizativë dhe civilë që ndikojnë në menaxhimin e mbetjeve, dhe sesi publiku pranon apo kundërshton opsione të ndryshme të teknologjisë; Skenari 1: është një vazhdim i gjendjes ekzistuese dhe është konsideruar si gjendje bazë për qëllim krahasimi. Ai supozon që riciklimi do të rritet në një nivel të arsyeshëm deri në rreth 30% të fraksionit potencial për riciklim, por nuk do të aplikohet asnjë teknologji tjetër për të zëvendësuar landfill-in. Me këtë metodë arrihet që vetëm 10% e rrymës së mbetjeve bashkiake devijohet nga groposja në landfill. Konkluzioni: Nuk është në përputhje me objektivat kombëtare, devijon pak mbetje nga landfill-i dhe nuk realizon objektivat lokalë të këtij plani. Skenari 2: mbështetet në opsionet e riciklimit, ripërdorimit dhe kompostimit të hapur; ky skenar mbështetet fuqimisht në eficencën e sistemit të ndarjes së mbetjeve ku kërkon veçimin e 65% të rrymës së mbetjeve. Nuk parashikon selektim sekondar duke paramenduar që do të arrihen rezultate të mira nga selektimin 86

87 parësor në burim dhe sistemin me 3 kosha. (Mbledhjen e veçantë të materialeve të thate të riciklueshme, të mbetjeve organike dhe mbeturinat e mbetura nga të gjitha ekonomitë familjare dhe bizneset) Aplikimi i kompostimit të thjështë të hapur mund të prodhojë kompost me cilësi të mirë për përdorim në bujqësi, si dhe shumë më lirë se metodat më të sofistikuara për kompostimin. Probleme të pritshme me erën dhe shllamin; Realizon një reduktim maksimal të mbetjeve nga landfill-i si dhe një përqindje e lartë e mbetjes që riciklohet plotësisht në përputhje me objektivat kombëtare, lokalë dhe hierarkinë e mbetjeve, por që duket jo shumë realist në nivel urban (Duke marrë në konsideratë eksperiencat më të mira në Evropë dhe Amerikë, në kontekstin rural arrijnë të riciklojnë dhe kompostojnë deri në e 60% të rrymës së mbetjeve, ndërsa në zonat urbane niveli i riciklimit mund të arrijë deri në 20% të totalit të mbetjeve. 34 Skenari 3: Për këtë skenar është parashikuar ngritja e sistemit sekondar të selektimit (si plotësues i sistemit primar me 3 kosha) duke synuar mbledhjen e diferencuar të 65% të totalit të mbetjeve, që përfshijnë materialet e riciklueshme dhe të kompostueshme. Riciklimi, ripërdorimi dhe kompostimi i kontrolluar në nivel lokal parashikohen si metodat kryesore për të reduktuar sasinë e mbetjeve të destinuara për landfill. Pritet që 5% e mbetjeve do të reduktohet ose do të ripërdoret si pasoje e fushatave ndërgjegjësuese dhe programeve parandaluese. Është më i mundshëm se skenari 2, pasi selektimi primar plotësohet me atë sekondar duke sjellë rritjen e normës së mbetjeve që riciklohet, ripërdoret dhe kompostohet në mënyrë progresive. Kompostimi behet në një impiant lokal të financuar nga kontributi publik-privat. Por është më i kushtueshëm duke marrë në konsideratë koston shtesë për sistemin sekondar të selektimit dhe kompostimin e kontrolluar të mbetjeve organike. Suksesi në parandalimin apo ripërdorimin e mbetjeve mbeten një objektiv shumë optimist dhe nuk varet plotësisht nga performanca e autoriteteve lokale; (Performancë shumë e mirë në lidhje me mbetjet që devijohen dhe është krejtësisht në përputhje me objektivat kombëtarë dhe lokalë); kostos mesatare vjetore: 2,550,000 Euro/ vit/; Skenari 4: parashikon një selektim relativisht të moderuar të mbetjeve duke përdorur një sistem me 2 kosha, ku 15% e mbetjeve bashkiake ndalet dhe proçesohet në qendrat e riciklimit. Rreth 50% e mbetjeve parashikohet të trajtohet në impiantin (impiantet) e trajtimit mbetje-për-energjisë në një nivel ndërrajonal për trajtimin e mbetjeve të mbetura. Metodologjia e propozuar është MBT + RDF, ku mbetjet bashkiake kalojnë në një proçes trajtimi TMB (trajtim mekanik-biologjik) nga ku biomasa e stabilizuar e dalë nga TMB përdoret si produkt RDF për djegie të kontrolluar në impiantet e çimentos apo ndonjë industri tjetër. Ky skenar duket një opsion i kushtueshëm por njëkohësisht i mundshëm nëse industria e çimentos apo ndonjë industri tjetër shfaq interes për RDF dhe është e gatshme të investojë në këtë teknologji; Është një teknologji e provuar në shkallë të gjere në BE; Mund të përpunojë një gamë të gjerë mbetjesh duke përfshirë edhe mbetjet e përziera. Probleme të pritshme lidhur me erërat që emetohen nga proçesi i TMB. Performancë e mirë në lidhje me mbetjet që devijohen nga landfill-i dhe është në përputhje me objektivat kombëtare dhe lokale, kosto mesatare vjetore 2,950,000 Euro/vit; Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 34 BB, 2001 Strategic Planning Guide for Municipal Waste Management 87

88 Skenari 5: Sistemi mbështetet plotësisht në teknologjinë e djegies (inçeneratorit) e cila në fakt është pak e eksperimentuar në rajon, por një teknologji e provuar gjerësisht në vendet e zhvilluara të BE; Teknologji e kushtueshme për buxhetin lokal, por nëse subvencionohet mund të jetë praktike dhe efektive në zvogëlimin e sasisë së mbetjeve që depozitohen në landfill. Duke marrë në analizë aspektin mjedisor, djegia do të ishte një zgjidhje e mirë pasi devijon pjesën më të madhe të mbetjeve nga landfill-i dhe zëvendëson përdorimin e lëndëve djegëse fosile për prodhimin e energjisë me CO2 neutral; por, në të njëjtën kohë, renditet pas skenarëve të tjerë (2, 3 dhe 4) për sa ka të bëjë me hierarkinë e mbetjeve. Nga këndvështrimi social, inceneratorët nuk janë shumë popullorë në vend dhe është e paqartë se si autoritetet do të mund të përballojnë rezistencën publike. Mbetjet e ngurta bashkiake devijohen plotësisht nga landfill-i (përveç 20-25% në formë hiri) duke arritur objektivat lokalë dhe kombëtare, por njëkohësisht nuk përmbush objektivat për riciklimin e mbetjeve. Kostoja mesatare vjetore Euro / vit Proçesi OMMP parasheh në këtë hap, mënjanimin e të gjithë skenarëve të pamundur apo të papranueshëm para një vlerësimi më të detajuar të tyre. Kështu, skenar 1 përjashtohet për sa kohë nuk është në përputhje me objektivat kombëtarë dhe lokalë; Skenari 2 gjithashtu nuk merret në konsideratë për sa kohë nuk parashikon një normë realiste për ndarjen e fraksioneve. Ndërsa tre skenarët e tjerë të mundshëm do të vlerësohen më në detaje kundrejt kritereve të mëposhtme për të përzgjedhur OMMP. Vlerësimi dhe krahasimi kundrejt aspektit ekonomik realizohet duke bërë llogaritjet sasiore të kostos së plotë të skenarëve.(koston operative dhe koston kapitale) Performanca mjedisore vlerësohet duke iu referuar hierarkisë së mbetjeve (sa më lart në hierarkinë e mbetjeve aq më i vlerësuar skenari). Vlerësimi në lidhje me fizibilitetin dhe aspekti social është më subjektiv dhe lidhet me vlerësimin cilësor të avantazheve dhe disavantazheve për secilin skenar. Vlerësimi sasior dhe cilësor i skenarëve u bë e mundur në një analizë të detajuar me grupin e punës. Tabela e mëposhtme ilustron përfundimet e vlerësimit sipas aspekteve përkatës dhe peshës së tyre në vlerësimin përfundimtar të skenarëve. Tabela 23: Vlerësimi i detajuar i skenarëve me metodën OMMP Skenari 3 Skenari 4 Skenar 5 Vlerësimi mjedisor (25%) Vlerësimi ekonomik (25%) Vlerësimi i zbatueshmërisë (35%) Vlerësimi social (15%) Rezultati i perfundimtar Skenari OMMP Vlerësimi i OMMP tregoi se skenari 3 dhe 4 marrin vlerësimin më të lartë, respektivisht 6.05 dhe 5.53 dhe mund të konsiderohet si opsionet më të mira mjedisorë të praktikueshëm. Sistemi i preferuar i menaxhimit të mbetjeve do të përfshijë skemat e ndarjes në burim kryesisht për bizneset, industrinë, dhe institucionet, sistemin me 2 kosha (skenari 4) ose me 3 kosha (skenari 3) në pikat e grumbullimit të mbetjeve në qytet duke synuar mbledhjen e ndarë të mbetjeve të riciklueshme apo të paketimit si dhe fraksionin organik (vetëm për skenarin 3). 88

89 Fraksionet e ndara të mbetjeve dhe mbetjet e përziera trajtohen në qendrat e riciklimit duke përdorur selektimin mekanik dhe manual. Materiali i riciklueshëm shkon për në industrinë e riciklimit. Për skenarin me kompostim: materiali i kompostueshëm (organikë), i mbledhur i ndarë dhe i seleksionuar më tej, shkon drejt impianteve lokal të kompostimit. Sistemi me 3 kosha Riciklimi (industria) Rryma e mbetjeve bashkiake Sistemi sekondar (mekanik &manual) Kompos mi Figura 19: OMMP bazuar në skenarin me kompostim Sistemi imbledhjes ne burim Fraksioni imbetur Stacion Transferimi Landfilli Rajonal Për skenarin energjetik: mbetjet e përziera proçesohen (selektohen) për të nxjerre më shumë materiale të riciklueshme, dhe më pas mbetjet e mbetura proçesohen në trajtimin termik të tyre TMB dhe RDF. Riciklimi (industria) Sistemi me 2 kosha Landfilli Rajonal Rryma e mbetjeve bashkiake Fraksioni imbetur Stacion Transferimi Mbetje per-energji (MBT+RDF) Sistemi imbledhjes ne burim Figura 20: OMMP bazuar në skenarin e trajtimit energjetik Krijimi i stacioneve të transferimit shihet i domosdoshëm për të dy skenarët për të ulur koston e transportit për në objektet e ardhshme të trajtimit final të mbetjeve. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit Landfill-i mbetet destinacioni përfundimtar për mbetjet e mbetura pas trajtimit termik (skenari 4) apo i trajtimit biologjik (skenari 3) të mbetjeve, dhe që nuk kanë vlerë për riciklim, kompostim, apo djegie. Në përfundim, të dy skenarët janë të realizueshëm në një periudhë afatgjatë. Realizueshmëria e skenarit mbetje-për-energji - varet nga nevoja e tregut për RDF dhe është thelbësore që industria e çimentos apo ndonjë industri tjetër të jetë e interesuar të përfshihet dhe të investoje për prodhimin e RDF. Nëse jo, skenari me kompostim mbetet skenari më i preferuar. 89

90 Është e rëndësishme të nënvizohet fakti se OMMP e zgjedhur ende mbetet zgjidhje afatgjatë dhe një vendim përfundimtar mund të merret pas një vlerësimi të mëvonshëm pas 3 apo 6 vitesh apo kur të jetë e nevojshme. Një alternativë për t u marrë në konsideratë është edhe studimi (draft plan) i përgatitur për ndërtimin e një impianti për rikuperimin e energjisë (RDF), në Elbasan dhe që ka për objekt mbetjet që gjenerohen në qarkun e Elbasanit, Fierit, Beratit dhe në Bashkinë e Vlorës si dhe mbetjet industriale nga industria e naftës dhe më gjerë. Gjithashtu janë analizuar opsionet e transportit dhe transferimit të mbetjeve në funksion të kësaj zgjidhje. Kjo qasje multirajonale duhet të pasohet nga një studim fizibiliteti, pasi të ketë edhe vullnetin e investitorit dhe aktorëve të tjerë kyç në secilën nga qarqet e mësipërme për të punuar së bashku për një zgjidhje të përbashkët. Figura 21: Rrjeti hekurudhor dhe stacionet e transferimit për impiantin në Elbasan 6.3 Projektim i fluksit të ardhshëm të mbetjeve Për të analizuar mënyrën me të cilën skenarët e vlerësuar do të mund t i përgjigjen nevojave të ardhshme për menaxhimin e mbetjeve bashkiake të qytetit të Fierit, është e rëndësishme të shikohet jo vetëm në të tashmen por edhe në projektimin e kësaj rryme të mbetjeve përgjatë viteve deri në Bazuar në skenarët e preferuar (OMMP) si dhe duke marrë në konsideratë rritjen e parashikuar të rrymës së mbetjeve bashkiake, sasia e mbetjeve që riciklohet, kompostohet/ apo trajtohet në impiantet Mbetje-për-energji, do të reduktojnë në mënyrë të kosiderueshme sasinë e mbetjeve që shkon në landfill. 90

91 Figura 22: Projektimi i mbetjeve bashkiake për qytetin e Fierit , OMMP 3 Figura23: Projektimi i mbetjeve bashkiake për qytetin e Fierit , OMMP Kosto e OMMP Llogaritja e kostove për zbatimit OMMP për mbetjet bashkiake të qytetit të Fierit do të jenë llogaritje të përafërta për sa kohë shpenzimet do të varen nga zgjedhjet dhe vlerësimet e ardhshme të opsioneve teknologjike si dhe ndryshimeve të mundshme që lidhen me kostot e teknologjive, koston e karburantit apo fuqisë punëtore. Sidoqoftë është e nevojshme të kemi një kosto të përafërt në mënyrë që autoritetet lokale të jenë të vetëdijshëm për detyrimet financiare që duhet të përballojnë në të ardhmen, si dhe si të hartojnë strategjitë për mbulimin e kostove kapitale dhe operative në një periudhë afatgjatë. Plani lokal i menaxhimit të mbetjeve të ngurta bashkiake të qytetit të Fierit 91