Næring og heilsa á Íslandi

Transcription

1 Næring og heilsa á Íslandi - aftur til framtíðar Lýðheilsa í 250 ár Örráðstefna um lýðheilsumál þjóðar í fortíð,nútíð og framtíð 3. nóvember 2010 Laufey Steingrímsdóttir prófessor Rannsóknastofa í næringarfræði Matvæla- og næringarfræðideild HÍ og Landspítali háskólasjúkrahús

2 Litið um öxl Róttækar breytingar orðið á mataræði íslensku þjóðarinnar Að hve miklu leyti hafa breytingarnar orðið til góðs fyrir heilsu og velferð? Hvað kynti undir þróunina? Hvað getum við lært af reynslunni fyrir lýðheilsustarf framtíðar

3 Vikuskammtur íslenskrar fjögurra manna fjölskyldu árið 1900 Reykvíska eldhúsið

4 Matarkarfan árið

5 Könnun Manneldisráðs 1939* munur á mataræði í sveit og við sjávarsíðu g/dag/mann Mjólk Smjör Fiskur Kjöt Slátur Ávextir Reykjavík Sjávarþorp Sveit Lífseig hugmynd um einsleitni í mataræði Íslendinga áður fyrr á ekki við rök að styðjast *Júlíus Sigurjónsson

6 Var maturinn hollari í gamla daga? Aðspurðir telja langflestir unglingar að matur afa og ömmu hafi verið hollari en það sem unglingar borða í dag Afi og amma nefna hins vegar bæði kosti og ókosti fyrra mataræðis. Úr mjólkurbúð

7

8 Viðreisnarárin Verslun var smám saman gefin frjáls eftir höft og skömmtun kreppuára Hafði mikil áhrif á vöruúrval, ekki síst mat Stórverslanir með sjálfsafgreiðslu komu fram á sjónarsviðið Frystikistubyltingin í sveitum landsins saltkjöt og saltfiskur ekki lengur dagleg fæða

9 Hvað með heilsuna? Lífslíkur og velmegun jukust Á sama tíma hófst faraldur hjartasjúkdóma, niðurstöður frá Hjartavernd Neysla fitu, sérstaklega mettaðrar fitu, mjög mikil á Íslandi, 41E% og 18E%, jókst eftir 1939 Tannskemmdir útbreiddar meðal barna og fullorðinna, mikil sykurneysla Járnskortur meðal barna Fjöldi látinna vegna hjartasjúkdóma

10 Fyrstu manneldismarkmið fyrir Íslendinga 1986 Unnin á vegum Manneldisráðs Íslands Mat ráðsins að norrænar ráðleggingar fælu í sér of róttækar breytingar á mataræði þjóðarinnar, talið rétt að taka meira mið af mataræði og aðstæðum hér á landi Ráðleggingar um fitu, prótein, salt og D-vítamín voru því hærri hér en í þeim norrænu Samt lögð megináhersla á minni neyslu mettaðrar fitu, einkum úr smjöri, smjörlíki, feitu kjöti og mjólkurvörum

11 Hvað Hvað stýrir stýrir valinu mataræðinu? í innkaupakörfuna eða á diskinn? Aðgengi Framboð Verð Efnahagur Bragð/smekkur Þekking Menning Viðhorf

12 Manneldis- og neyslustefna 1989 Aðgerðaáætlun sem byggði á markmiðunum Ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar sem stóð að gerð stefnunnar og fól heilbrigðisráðuneyti framkvæmd Hópur sérfræðinga vann að mótun stefnunnar Samþykkt sem þingsályktun á Alþingi í maí 1989 Meðal annars var kveðið á um að gerð skuli könnun á mataræði þjóðarinnar, fræðsla um hollustu aukin á öllum stigum, bætt aðgengi barna að hollum mat og tekið mið af manneldismarkmiðum við ákvörðun tolla og niðurgreiðslna

13 Endurútgáfa Manneldismarkmiða 1994 Hægfara breyting í hollustuátt yfirskrift greinar í Morgunblaðinu , viðtal við LS Enn gætti íhaldssemi í ráðleggingum um neyslu heildar fitu, sem voru heldur hærri hér, eða 35% orku. Innleitt hugtakið hörð fita, sem nær yfir bæði mettaðar fitusýrur og trans-ómettaðar fitusýrur. Íslendingar voru með þeim fyrstu að innleiða það hugtak í opinberar ráðleggingar.

14

15 Framboð fæðu sem kg/íbúa/ár

16 1990: 2,0 E% úr trans fitu. 1996: Efnagreining á íslenskum matvælum í tengslum við Evrópuverkefnið TRANSFAIR 2002: 1,4 E% 2010: Fyrstu niðurstöður benda til verulegrar lækkunar Alþjóðaheilbrigðisstofnun mælir með <1,0 E% Transinn í rénun Úr bakaríi

17 Byggt á könnun 1990 Lancet 1998

18 Fæðuframboð á Íslandi, kg/íbúa/ár

19 Kg/íb/ár Grænmeti Lækkun tolla Niðurfelling tolla Ár Grænmeti, alls Grænmeti, ferskt Grænmetisvörur Lýðheilsustöð Framboð fæðu sem kg/íbúa/ár

20

21

22

23 Líkamsþyngdin - eitt alvarlegasta lýðheilsumálið um þessar mundir Fyrirbæri á heimsvísu Erfitt að finna einn blóraböggul Þróun í mataræði hefur verið ólík milli svæða Sums staðar eykst fitan - annars staðar minnkar hún Einstaka atriði þó sameiginleg...

24 Meiri matur fyrir hagstæðara verð Meira framboð á orkuríkum en að öðru leyti næringarsnauðum mat og drykk Skammtarnir hafa stækkað

25 Kg/íb/ár Sykur, gosdrykkir og sælgæti* Gosdrykkir Sykur Sælgæti Ár *

26 Stefna sveitarfélaga um að bjóða máltíð í skólum -ein mikilvægasta lýðheilsuaðgerð síðustu ára á sviði næringar Lýðheilsustöð hefur unnið handbækur með leiðbeiningum fyrir skóla

27 Svör úr könnuninni Heilsa og líðan Íslendinga október 2007 og % Milk and dairy daily + Fresh vegetable daily+ Sweets daily+ Fast food weekly+ Lýðheilsustöð

28 Matur sem vandamál Er virkilega svona flókið að borða hollt? Þarf sérhannaðar vörur, ofurfæði, markfæði, próteinblöndur, fæðubótarefni, næringarduft og pillur, til að tryggja hollustuna? Þarf sérfræðinga og einkaþjálfara til að segja okkur hvað við eigum að setja ofan í okkur?

29 Gagnrýni á næringarefnahyggjuna Borðum mat. Ekki of mikið. Aðallega jurtafæði Michael Pollan: In defence of food

30 The basic principles of good diets are so simple that I can summarize them in just ten words: Eat less, move more, eat lots of fruits and vegetables. For additional clarification, a five-word modifier helps: Go easy on junk foods Marion Nestle: What to Eat

31 Aftur til framtíðar Leggjum áherslu á að kenna börnum að meta góðan og hollan mat! Hátt verð á nauðsynjavöru komi ekki í veg fyrir hollustu Tryggjum öllum börnum hollan mat í skólum ókeypis! Félagsleg þjónusta komi í stað matarúthlutana félagasamtaka Forðumst sjúkdómsvæðingu fæðunnar!

32

33 Látum matarkörfuna 2020 helst ekki líta svona út