INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013

Transcription

1 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI

2 2 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013

3 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI THE KOSOVO MUNICIPAL COMPETITIVENESS INDEX REPORT 2013 RAPORTI I KOSOVËS PËR INDEKSIN E KONKURRENCËS NË KOMUNA 2013 KOSOVSKI IZVEŠTAJ O INDEKSU KONKURENCIJE U OPŠTINAMA 2013 QERSHOR, 2013 Ky botim është prodhuar për rishqyrtim nga Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar. Botimi është përgatitur nga UBO Consulting, Prishtinë. Pikëpamjet e autorit të shprehura në këtë botim nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar ose të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

4 4 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 TABELA E PËRMBAJTJES Shkurtesat 6 Falënderim 7 Përmbledhje Ekzekutive 8 1. Hyrje 10 Dhjetë vitet e ardhshme 10 Koha për një Agjendë Ekonomike Renditja IKK Trende Pozitive 12 Figura 2.1: IKK jo të Ponderuara dhe Korrelacioni i Nën-Indekseve të Administratave Komunale 13 Politikat 2013 Renditjet e Ponderuara të IKK 14 Tabela 2.1: Reformatorët Kryesues në IKK gjatë tre viteve të fundit 14 Tabela 2.2: Katër Reformatorët Kryesues mes 2012 dhe Figura 2.2: Rezultatet e Ponderuara të Indeksit të Konkurrencës Komunale për Figura 2.3: Korrelacioni në mes 2012 dhe 2013 Rezultatet jo të ponderuara të IKK 16 Figura 2.4: Ndryshimet në rezultate te IKK të ponderuara (2011 në krahasim me 2013) 18 Tabela 2.3 Krahasimi i rezultateve me kalimin e kohës Mjedisi Kombëtar i Bërjes së Biznesi 20 Trende në Mjedisin Kombëtar të Bërjes së Biznesit 20 Tabela 3.1 Kostot kohore & Shpenzimet monetare të Bërjes së Biznesit Renditjet e Nën-Indekseve të IKK & Pikët 23 Tetë komponentë kritikë të klimës së biznesit Komunal në Kosovë Pengesat për Hyrje në Biznes 24 Figura 4.1: Pengesat për Hyrje në Biznes Renditjet e Nën-Indeksit 24 Tabela 4.2: Indikatorët e nën-indeksit që përfshijnë pengesat për hyrjen në Biznes 25

5 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Transparenca 26 Figura 4.2: Renditjet në Nën-Indeksin e Transparencës 26 Tabela 4.3: Indikatorë që përbëjnë Nën-Indeksin e Transparencës Pjesëmarrja & Parashikueshmëria 27 Figura 4.3: Nën-Indeksi i Renditjes Pjesëmarrja & Parashikueshmëria 28 Tabela 4.4: Indikatorët të cilët përbëjnë nën-indeksin Pjesëmarrja & Parashikueshmëria Kostot Kohore të Pajtueshmërisë Rregullatore 29 Figura 4.4: Renditja e nën indeksit të Kostos kohore të pajtueshmërisë rregullatore 31 Tabela 4.5: Indikatorët që përbëjnë nën indeksin kostoja kohore Tatimet dhe Tarifat 32 Figura 4.5: Renditja e nën indeksit tatimet & tarifat 32 Tabela 4.6: Indikatorët që përbëjnë nën indeksin Tatimet & Tarifat Administrata Komunale 33 Figura 4.6: Renditja e nën indeksit Administrata komunale 34 Tabela 4.7: Indikatorët që përbëjnë nën indeksin Administrata komunale Fuqia Punëtore dhe Shërbimet Mbështetëse për Biznesit 35 Figura 4.7: Renditja e nën indeksit Shërbimet mbështetëse të fuqisë punëtore & biznesit 36 Tabela 4.8: Indikatorët që përbëjnë nën indeksin Fuqia punëtore dhe Shërbimet mbështetëse të biznesit Infrastruktura Komunale 37 Figura 4.8: Renditja e nën indeksit Infrastruktura komunale 38 Tabela 4.9: Indikatorët që përbëjnë nën indeksin Infrastruktura komunale Metodologjia 40 Tabela 5.1: Pasqyrë e Metodologjisë së IKK 40 Index Creation 42 Tabela 5.2: Ponderimet e mbledhura me Nën-Indekse 44 Shtojcat 45

6 6 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 SHKURTESAT BMAP KE BE EULEX ICO ICR AKRB KFOR NATO MSA KB USAID Projekti për Mundësimin e Ambientit Biznisor Komisioni Evropian Bashkimi Evropian Misioni Evropian për Sundimin e Ligjit në Kosovë Zyra Ndërkombëtare Civile Përfaqësuesi Ndërkombëtarë Civil në Kosovë Agjencioni Kosovar për Regjistrimin e Biznesit Forca e Kosovës - e Udhëhequr nga NATO forca paqeruajtëse ndërkombëtare Traktati i Asociacionit të Atlantiku Verior MSA Marrëveshja e Stabilizim Asocimit KB Kombet e Bashkuara Agjencioni i Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtarë

7 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI FALËNDERIM Në këtë falënderim do të donim të shprehim mirënjohjen tonë për partnerët tanë, komunitetin e bizinesit si dhe hisedarët e tjerë të cilët kanë kontribuar me kohën dhe përpjekjet e tyre drejt realizimit të suksesshëm të projektit IKK Mjedisi biznesor ka filluar të përmirësohet dukshëm që kur rezultatet e IKK-së u publikuan për herë të parë në vitin IKK ka arritur që në mënyrë efektive të ndryshoj sjelljet dhe perceptimet e zyrtarëve komunal ndaj komunitetit biznesor. Themeluar në Kosovë në vitin 2001, UBO Consulting ka qenë në shërbim të interesit publik përmes sjelljes së cilësisë së lartë në mbledhjen e të dhënave dhe interpretimin e tyre duke përdorur teknika të avancuara statistikore dhe analitike. Përgjatë 12 viteve, sponsorët kryesorë të punës së UBO Consulting kanë përfshirë organizata qeveritare dhe ato të sektorit publik, fondacione dhe shoqata, organizata ndërkombëtare, si dhe subjekte të sektorit privat. Realizimi i anketës së IKK-së ka qenë një eksperiencë me të vërtetë sfiduese për UBO Consulting, një punë e cila nuk do të ishte e mundur pa përkrahjen dhe udhëzimet e marra nga shumë njerëz. Ne do të donim t i shprehim mirënjohjen tonë USAID-it për mbështetjen dhe besimin e tyre në kapacitetet dhe angazhimin tonë që nga fillimi i projektit në vitin 2010, dhe mbi të gjitha për mbështetjen dhe besimin e shtuar të tyre me studimin e këtij viti, përmes iniciativës USAID Forward. Ne gjithashtu vlerësojmë shumë mbështetjen e marrë nëpërmjet punës të përbashkët me Programin për Përmirësimin e Mjedisit Afarist të USAID -it dhe stafit të tij. Një falënderim të madh ndajmë për Natasha Hanshaw, për mbështetjen, udhëzimet dhe kontributin e saj tejet të vlefshëm. Ne do të donim t i shprehim mirënjohjen tonë të jashtëzakonshme komunitetit të biznesit për mbështetjen e tyre në këtë studim novator, me ç rast vlerësojmë kontributin e të gjitha bizneseve të cilat ndanë me ne të dhëna të detajuara rreth aktiviteteve të tyre. Durimi i tyre gjatë intervistave është lartë i çmuar. Ne jemi mirënjohës për punën e vështirë të ekipit hulumtues në terren. Puna e tyre e shkëlqyer gjatë mbledhjes së të dhënave ka dhënë një kontribut të çmueshëm në realizimin e këtij studimi. IKK do të vazhdojë të luajë një rol kyç në ofrimin e një baze për dialogje të vazhdueshme konstruktive në mes sektorit publik dhe atij privat në nivel lokal drejt përmirësimit të mjedisit biznesor. Duke pasur parasysh jetëgjatësinë, kapacitetin dhe eksperiencën tonë në humumtime tregu dhe mbledhje të të dhënave, ne në UBO Consulting jemi të bindur se kemi aftësinë për të realizuar projekte të të gjitha madhësive, për çdo industri apo audiencë të synuar. Ne besojmë se UBO Consulting është mirë e pozicionuar dhe e aftë të vazhdojë të luaj një rol të madh, së bashku me hisedarë të tjerë, në zbatimin e IKK-së dhe në përmirësimin e mjedisit të biznesit, duke kontribuar kështu në zhvillimin e një ekonomie në rritje dhe dinamike. Ekipi i UBO Consulting

8 8 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE Sektori i biznesit të Kosovës duhet ta hedh një hap para nga bizneset mikro dhe ato të vogla në biznese të mesme, për të arritur nivelin e rritjes vendi ka nevojë për të trajtuar varfërinë dhe papunësinë e madhe gjatë viteve të ardhshme. Me këtë imperativ për rritjen e sektorit privat në Kosovë, Indeksi i Konkurrencës Komunale (IKK) ka mundësinë për të luajtur një rol të vlefshëm. Në vitin 2010, IKK u krijua për të siguruar portretin e parë të thelluar mbi klimën për biznes në nivel lokal në Kosovë dhe gjendjen e qeverisjes ekonomike në vitin Që atëherë, dhe për tre vjet me radhë, IKK ka identifikuar qeverisjen ekonomike dhe trendet e mjedisit të biznesit, renditjen e performancës së komunave, dhe, nga ana tjetër, ka nxitur një dialog historik në lidhje me klimën e biznesit ndërmjet qytetarëve dhe qeverive në nivelin lokal. Gjatë tri viteve të fundit, IKK ilustron një trend pozitiv në mjedisin e biznesit, pavarësisht stagnimit ekonomik dhe vështirësive në klimën e biznesit Evropian dhe global. Në mënyrë të veçantë, rezultati i mesatareve komunale është rritur nga 39 në vitin 2011 në pothuajse 46 këtë vit. Në të vërtetë, ky rezultat konfirmon përmirësimin e Kosovës në renditjen e Bankës Botërore Indeksi i Bërjes së Biznesit nga 126 në vitin 2012 në 98 vitin Në renditjen e vitit 2013 të IKK, Novo Bërda ka shtyrë rrugën e saj në krye të renditjes, me Hanin e Elezit që performon për së afërmi në vendin e dytë për tre vjet rresht. Ne vazhdojmë të shohim disa performues të tjerë të fuqishëm nga viti i kaluar, duke përfshirë Gjakovën, Junikun, dhe Kaçanikun. Sa i përket komunave më të mëdha, performanca e Pejës është përmirësuar ndjeshëm në dy vitet e fundit, ndërsa Prizreni mbetet i ulët në renditje. Në kapitullin 2, ne shqyrtojmë renditjen e përgjithshme dhe rezultatet në detaje. Në kuadër të nën-indeksit të rezultateve të IKK, ne shohim një përmirësim të fuqishëm në transparencë dhe në kostot kohore të biznesit për pajtueshmërinë rregullatore gjatë tre viteve të fundit. Fusha më e fuqishme e klimës së biznesit në Kosovë në tërë vendin është transparenca. Një fokus i rëndësishëm në asistencën teknike ndërkombëtare ka qenë për transparencën; gjetjet tona sugjerojnë se përmirësimet në transparencë janë duke dhënë efekt, në të vërtetë, vetë bizneset janë duke përjetuar këto përmirësime, ndonëse në shkallë të ndryshme në të gjithë vendin. Rezultati më i ulët në transparencë është përmirësuar në mënyrë dramatike nga 2.8 në 5.1 nga 10. Pasi që transparenca luan një rol jetik në mjedisin e biznesit dhe gjithashtu është një fushë ku përmirësimet e hershme dhe të shpejta mund të jenë në shënjestër, ky ndryshim është ogur i mirë për mjedisin e biznesit. Një përmirësim pozitiv është edhe rasti në nën-indeksit të shpenzimeve të kohës nga bizneset për pajtueshmërinë rregullatore. Në anën tjetër, ne gjejmë dy komponentë të rëndësishëm të mjedisit të biznesit në Kosovë të cilët kanë pësuar gjatë vitit të kaluar, njëra duke qenë nga niveli i tatimeve dhe tarifave, dhe tjetra në aspektin e cilësisë së administratës komunale dhe nivelin e ngarkesave joformale. Sa i përket tatimeve dhe tarifave, ne kemi vërejtur një rritje në përgjigje në nivelin nacional të mesatares së bizneseve të cilët pajtohen ose pajtohen fuqishëm me deklaratën se negociatat joformale me zyrtarët tatimorë janë normale, nga 34% vitin e kaluar në 51% këtë vit. Në aspektin e administratës komunale, kemi vërejtur një rënie në performancën komunale në indikatorët që lidhen me nivelet e korrupsionit në mjedisin e biznesit. Derisa mund të jetë rasti i një rritjeje në nivelet e

9 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI korrupsionit, çfarë mund të jetë më e besueshme, është se ne jemi duke kapur një pamje më realiste të mjedisit të biznesit në përgjithësi, si rezultat i një niveli të rritur të rehatisë nga ana e bizneseve gjatë përgjigjeve të këtyre pyetje të ndjeshme në anketën tonë. Ndikimi i mundësive për dialog publik midis pushtetit vendor dhe biznesit lokal duhet gjithashtu të theksohet. Pas punës së afërt me komunat gjatë tre viteve të fundit, BEEP USAID-i ka gjetur se aty ku ka ndodhur dialogu i vazhdueshëm publik me bizneset lokale në një vit, komuna do të renditej më lartë në renditjen e vitit të ardhshëm. Në veçanti, kjo duket të jetë rasti në Kamenicë dhe Gjakovë. Projekti më tej vuri në dukje se shumë komuna kanë bërë përparim për të zhvilluar dhe për të rritur nivelin e dialogut me bizneset lokale. Mirëpo, dialogu është harruar shpesh herë pasi reformat të jenë zbatuar. Mbajtja e dialogut të hapur me komunitetin e biznesit dhe sigurimi se ata janë të vetëdijshëm për reformat e zbatuara, është një hap i rëndësishëm përfundimtar në ofrimin e një mjedisi transparent dhe pjesëmarrës të biznesit. Një shembull ku përcjellja më e madhe e dialogut dhe transparencës mund të ndihmojë në uljen e konfuzionit lidhur me lejen komunale të punës tani më e shfuqizuar. Disa bizneseve ende është duke ju kërkuar për të marrë një leje pune dhe të paguajnë një tarifë për të. Duke siguruar që dialogu është i hapur, pasi të jenë zbatuar reformat, kjo mund të ndihmojë gjithashtu për të eliminuar disa konfuzione që bizneset kanë lidhur me çfarë dokumentacioni u kërkohet të kenë dhe për të paguar. Në kapitullin 3, paraqesim secilin nga nën-indekset individuale, çështjet kryesore dhe konkluzionet, si dhe renditjen komunale dhe rezultatet në detaje. Pjesa tjetër e raportit mbulon si në vijim: Kapitulli 1 i raportit shqyrton klimën aktuale ekonomike dhe politike në Kosovë me një perspektivë drejt dhjetë viteve të ardhshme Kapitulli 2 paraqet rezultatet dhe gjetjet kyçe të IKK 2013, si dhe shqyrton rezultatet e IKK gjatë tri viteve të fundit Kapitulli 3 përshkruan indikatorët kyç të klimës kombëtare bërja e biznesit duke përdorur përmbledhjen e të dhënave nga IKK dhe duke i krahasuar ato me vitet e kaluara Kapitulli 4 shkon në thellësi, duke paraqitur rezultatet e secilit prej nën-indekseve dhe renditjen e komunave në secilin nën-indeks Në fund, Kapitulli 5 përshkruan metodologjinë e IKK. 1 UNDP Zhvillimi Njerëzorë në Kosovë Raporti 2012: Sektori Privat dhe Punësimi. Prishtinë Publikuar gjatë Verës Indeksi i Konkurrencës në Komunat e Kosovës Raporti Për më tepër informata, shih Bërja e Biznesit Banka Botërore Kosovë, exploreeconomies/kosovo

10 10 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI HYRJE Dhjetë Vitet e Ardhshme Gjatë dekadës së parë të shekullit njëzet e një, çdo gjë ishte në lidhje me shtet-ndërtimin; dhjetë vitet e rindërtimit të pasluftës, ruajtja e paqes, ndërtimi i institucioneve, si dhe hedhja e gurë-themeleve të qeverisjes demokratike. Nga fundi i dekadës së parë, Kosova shpalli pavarësinë në vitin 2008, misioni paqeruajtës ndërkombëtar, KFOR-i, filloi të zvogëlohet, dhe imperativet e zhvillimit ekonomik filluan të shfaqen. Shkurti i 2013 shënoi pesë vjet jo të lehta të shtetësisë për Kosovën. Vetëm disa muaj më vonë, Prill 2013 marrëveshja e arritur në mes të Kosovës dhe Serbisë, shënoi një pikë të lartë historike në diplomacinë e Ballkanit dhe dialogun, si në aspektin e stabilitetit potencial për Kosovën dhe rajonin e Ballkanit edhe në drejtim të zhbllokimit të potencialit për hyrjen e Serbisë dhe Kosovës në BE. Marrëveshja e nivelit të lartë akordon të drejtën e Kosovës të qeveriset nga status i pavarur vendor (duke përfshirë, në veçanti, komunat e kontestuara veriore), ndërkohë që u akordon serbëve në veri të Kosovës policinë e tyre dhe gjykatën e apelit. Megjithatë, ndërsa historike, kjo marrëveshje është vetëm hapi i parë në procesin e zgjidhjes së statusit të veriut të Kosovës në mes të dy shteteve, në vend se një përfundim, ku zbatimi vetëvetiu mbetet kritik. Marrëveshja ka krijuar një hapësirë për normalizimin e marrëdhënieve që dalin, në vend se të vulos marrëdhënieve mes dy shteteve. Ky përparim në negociata e vë Serbinë dhe Kosovën tani në një rrugë të mundshme drejt integrimit në BE; Serbia parashikon në Qershor marrjen e një date për fillimin e negociatave për pranim në BE, dhe Kosova parashikon lëvizje drejt një Stabilizim dhe Asocimit (SAA) potencial me BE-në, një parakusht për mundësinë e procesit të anëtarësimit në BE. Kjo marrëveshje përparimi në Ballkan vjen në kohën kur një ndjenjë e stagnimit është vendosur në të gjithë Ballkanin. Zëvendëskryeministrja e Kosovës Mimoza Kusari-Lila ka theksuar se agjenda politike e qeverisë kombëtare ka lejuar për fokusim të vogël në zhvillimin ekonomik dhe për një agjendë ekonomike. Për të qenë të sigurt, do të ishte një moment i rastësishëm në kohë tani për tu kthyer në drejtim të asaj që mund të jetë një problem më i madh me të cilin ballafaqohet Kosova, ekonomia e saj stagnuese. 4 The Economist. Përparimi I Ballkanit: Serbia dhe Kosova merren vesh më në fund. The Economist edicioni I shtypur. Prill, Shearman, Mathew. Serbia në rrugën për anëtarësim në BE? New Eastern Europe Journal. 2013/04/ Serbia dhe Kosova merren vesh më në fund. The Economist edicioni I shtypur. Prill, com/news/europe/ serbia-and-kosovo-agree-last-balkan-breakthrough 7 Synovitz Ron Kosova Feston Pesë Vite jo të Lehta të Pavarsisë The Atlantic, Prishtinë, Kosovë 18 Shkurt

11 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Koha për një Agjendë Ekonomike Pas 14 vitesh që prej përfundimit të luftës, varfëria mbetet e përhapur, punët mbeten të pakta, korrupsioni zvarritet, dhe nepotizmi shtrihet gjithandej. Në vitet e fundit, rritja ekonomike nuk është përmirësuar mjaftueshëm për të adresuar papunësinë masive, duke mbetur në mbi 40% 8. Rreth gjysma e popullsisë nën 30 vjeç janë të papunë në një vend ku rreth njerëz janë 25 vjeç ose më të rinj. Në këtë klimë të punësimit të pakët, 45% e popullsisë jeton ende nën vijën e varfërisë, 15% e të cilëve jetojnë në varfëri të skajshme. 9 Është vlerësuar se ekonomia ka nevojë të rritet me 8% çdo vit në mënyrë për të absorbuar njerëz të rinj të cilët hyjnë në tregun e punës çdo vit, si shtesë përveç mbajtjes së shkallës së papunësisë në nivel të qëndrueshëm. Aktualisht megjithatë, Kosova lufton për të mbajtur madje edhe një normë 3% rritje. 10 Brenda strukturave të administratës publike, korrupsioni i përhapur mbizotëron ashtu si edhe politizimi i administratës publike me klientët politik, të cilët mbajnë poste pa kualifikime të duhura apo adekuate. Rëndësia e marrëdhënieve mbetet mbizotëruese në Kosovë,qoftë ato lidhje politike ose lidhje sociale. Në fakt, 78% e bizneseve të anketuara në të gjithë vendin këtë vit pajtohen ose pajtohen fuqishëm me deklaratën se një marrëdhënie e mirë me qeverinë time komunale mund të reduktojnë ndjeshëm rreziqet e biznesit me të cilat unë përballem. 12 Sektori publik dhe përgjegjësitë e tij janë fryrë në krahasim me përgjegjësinë e tij administrative për një popullsi kombëtare prej më pak se 2 milionë njerëz. 13 Deri më sot sektori publik në Kosovë mbetet larg punëdhënësi më i madh i vetëm. Kjo nuk është e qëndrueshme në afat të gjatë. Baza e prodhimit mbetet jashtëzakonisht e ngushtë me bujqësi, kryesisht gjysmë-ekzistenciale, duke kontribuar me rreth 17% të vlerës së shtuar në ekonomi, dhe prodhimit përqendruar vetëm në nxjerrjen e lëndëve të para. Modeli i strategjisë ekonomike të Kosovës deri më tani ka çuar më së shumti në mikro-firma që operohen nga kosovarët e punësuar me aftësi të mesme dhe të ulëta. Nga bizneset e anketuara për IKK këtë vit, më shumë se 90% e tyre kryejnë shitjet brenda komunës së tyre dhe vetëm mbi 40% mbajnë të dhënat jozyrtare të kontabilitetit. 15 Së fundi, më pak se gjysma e bizneseve të anketuara këtë vit shprehën interes në zhvillimin e biznesit jashtë komunës së tyre. Sektori i biznesit të Kosovës duhet të hedhë hap para nga bizneset mikro dhe të vogla në bizneset e mesme (me qasje në financim për bizneset të reja dhe për zgjerim) në mënyrë që të arrijë nivelin e rritjes që ka nevojë për të arritur gjatë viteve të ardhshme. Sektori privat ende i sapolindur duhet të ketë hapësirë dhe klimë të rritet për të siguruar punësime shumë të nevojshme, të ardhura, dhe mundësi për pjesën më të madhe të popullsisë. Me këtë imperativ për rritjen e sektorit privat në Kosovë, IKK ka mundësinë për të luajtur një rol të vlefshëm dhe duhet të shfrytëzohet në identifikimin e trendëve të qeverisjes ekonomike, performancën e komunave në renditje, dhe, nga ana tjetër, inkurajimin e dialogut dhe një kuadër për dialog në lidhje me klimë të biznesit në mes të qytetarëve dhe qeverive në nivel lokal. 9 Byroja e Çështjeve Ekonomike dhe të Biznesit. Deklarata e Klimës së Investimeve Kosovë, Raporti. Departamenti Amerikan i Shtetit. Prill, Byroja e Çështjeve Ekonomike dhe të Biznesit. Deklarata e Klimës së Investimeve Kosovë, Raport. Departamenti I Shtetit Amerikan. Prill, Byroja e Çështjeve Ekonomike dhe të Biznesit. Deklarata e Klimës së Investimeve Kosovë, Raport. Departamenti I Shtetit Amerikan. Prill, Nga pyetja H5 në Anketën e IKK UNDP. Raporti i Zhvillimit Njerëzor në Kosovë 2012: Sektori privat dhe punësimi. Prishtinë, Kosovë UNDP. Raporti i Zhvillimit Njerëzor në Kosovë 2012: Sektori privat dhe punësimi. Prishtinë, Kosovë UNDP. Raporti I Zhvillimit Njerëzor në Kosovë 2012: Sektori privat dhe punësimi. Prishtinë, Kosovë UNDP. Raporti I Zhvillimit Njerëzor në Kosovë 2012: Sektori privat dhe punësimi. Prishtinë, Kosovë. 2012

12 12 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Renditja IKK 2013 Trende Pozitive Në vitin 2010, IKK u krijua për të siguruar portretin e parë të thellë të klimës së biznesit në nivelet lokale dhe gjendjen e qeverisjes ekonomike në vitin Që atëherë, dhe për tre vjet rresht tani, IKK ka bërë identifikimin e trendeve, duke renditur perfomancën e komunave, dhe, nga ana tjetër, ka nxitur një dialog historik në lidhje me klimën e biznesit ndërmjet qytetarëve dhe qeverive në nivel lokal. IKK ka dhënë indikatorët e progresit në bazë të performansës në të gjithë vendin, dhe një grup të matjeve racionale për nga aspekti statistikor jo vetëm për qeveritë lokale, por edhe për shumë projekte të donatorëve ndërkombëtarë për të vënë standard për punën e tyre ose për të identifikuar ku reformat ose asistencat ende nuk kanë pasur efektin e parashikuar. Donatorët ndërkombëtarë vazhdojnë të luajnë një rol të rëndësishëm në Kosovë. Derisa ndihma ndërkombëtare për Kosovë ka qenë në rënie, niveli i asistencës teknike dhe ndihmës si dhe impakti së bashku me nivelin e ndërhyrjes në komuna dhe reforma, mbeten të konsiderueshme. Në këtë mjedis institucional, IKK mund të jetë i dobishëm direkt për organizatat ndërkombëtare të për të vënë standard krahasimi për performansën e tyre, të shqyrtojnë se si indikatorët e performansës së tyre korrespondojnë me pikturën më të madhe që IKK zbulon, dhe të shqyrtojë ndryshimet e përgjithshme për mjedisin e biznesit në Kosovë. Duke u mbështetur në IKK, ka pasur një trend pozitiv në mjedisin e biznesit gjatë tre viteve të fundit, pavarësisht nga stagnimi ekonomik dhe klima e shtrënguar e biznesit European dhe global. Në të vërtetë, ky rezultat konfirmon përmirësimin e Kosovës në renditjen e Bërja e Biznesit e Bankës Botërore nga 126 në vitin 2012 në 98 në vitin Në veçanti në rezultatet e IKK 2013, ne shohim një përmirësim të fuqishëm në transparencë dhe kostot kohore të biznesit për pajtueshmëri rregullatore gjatë tre viteve të fundit. Fusha më e fuqishme e klimës së biznesit në Kosovë në të gjithë vendin është transparenca. Një fokus i rëndësishëm në asistencën teknike ndërkombëtare ka qenë në transparencë; gjetjet tona sugjerojnë se përmirësimet në transparencë janë duke dhënë efekt, në të vërtetë, vetë bizneset janë duke i përjetuar këto përmirësime, ndonëse në shkallë të ndryshme në tërë vendin. Kjo sugjeron se ndryshimi në mjedisin e biznesit është duke ndodhur, dhe përderi sa reformat ligjore marrin më tepër kohë deri sa bizneset ta përshkojnë mjedisin e biznesit dhe ti ndryshojnë përvojat biznesore, ne jemi duke mbledhur frutat e varura më ulët. Ky është një hap i parë. 17 I Publikuar në Verën e vitit 2011,Indeksi I i Konkurrencës në Komunat e Kosovës, Raporti Për më shumë informata,shih Banka Botërore Bërja e Biznesit Kosovë, exploreeconomies/kosovo

13 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Siç kemi theksuar vitin e kaluar, Kosova ka një ambient dinamik institucional dhe politik, dhe për shkak të madhësisë së vogël të disa komunave, një mjedis shumë intim të biznesit. Këta faktorë lejojnë që ndryshimet të ndodhin më shpejt në disa aspekte, dhe lejojnë komunikim më të madh joformal dhe lidhje në mes të zyrtarëve komunal dhe qytetarëve. Këto shpien në potencialin për ndryshime të mëdha në perceptimet nga komuniteti i biznesit nga një vit në tjetrin. Gjatë tre viteve të fundit, ne kemi parë një trend në komunat më të vogla të kërcimit poshtë e lartë rreth renditjes, në krahasim me rezultatet në përgjithësi, më të dobëta dhe më të stabile të komunave më të mëdha. Përveç kësaj, ndikimi i mundësive për dialog publik midis pushtetit vendor dhe biznesit lokal duhet të theksohet. Në historinë e shkurtër, të përvojës së BEEP të USAID-it në punën me komunat për reformat e mjedisit të biznesit gjatë viteve të fundit, në komunat ku dialogu i vazhdueshëm publik me bizneset vendore ka ndodhur në një vit, ato kanë shënuar renditje më të larta të komunave në vitin tjetër. Në veçanti, kjo duket të ketë qenë rasti në Kamenicë dhe në Gjakovë. Projekti më tej vuri në dukje se shumë komuna kanë bërë përparim në zhvillimin dhe rritjen e nivelit të dialogut me bizneset lokale. Mirëpo, dialogu shpesh herë është harruar pasi janë zbatuar reformat. Mbajtja e hapur e dialogut me komunitetin e biznesit, dhe sigurimi se ata janë të vetëdijshëm për reformat e ndërmarra, është një hap i rëndësishëm përfundimtar në ofrimin e një mjedisi transparent dhe pjesëmarrës të biznesit. Përveç kësaj, siç tregon Figura 2.1 më poshtë, gjejmë këtë vit se ku bizneset kanë një mendim pozitiv të aftësive dhe cilësisë të administratës së tyre komunale, komuna ka më shumë gjasa që të performoj më mirë në IKK si një tërësi Figura 2.1: IKK jo të Ponderuara dhe Korrelacioni i Nën-Indekseve të Administratave Komunale IKK e pa-ponderuar Gjakova Junik Dragash Ferizaj Gracanica Kacanik Shtimja Malisheva Gjilan Skenderaj Peja Kamenica Vitia Suharek Podujeva Mitrovica Klina Rahovec Fushe Kosova PristinaKllokot Lipjan Decan Mamushe Vushtrri Obiliq Istog Gllogovc Prizren Shterpce L-ZP-Zvecan Novo Brdo Hani I Elezit Administrata Komunale 95% CI Vlerat e përshtatura Komunë

14 14 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Politikat 2013 Renditjet e Ponderuara të IKK Në Figurën 2.2 më poshtë, paraqitet renditja e IKK-së së këtij viti të komunave në Kosovë. Novobërda ka shtyrë rrugën e saj në krye të renditjes, me Hanin e Elezit që performon në vendin e dytë të përafërt për tre vjet rresht. Vazhdojmë të shohim edhe disa performues të tjerë të fortë nga viti i kaluar, duke përfshirë Gjakovën, Junikun, dhe Kaçanikun. Sa i përket komunave më të mëdha, performanca e Pejës është përmirësuar ndjeshëm në dy vitet e fundit, ndërsa Prizreni mbetet i ulët në renditje. Prishtina mbetet drejt fundit të poshtëm të renditjes, megjithatë, ka përmirësuar performancën e saj këtë vit nga një pozicion pikash prej 40 në vitin 2011, duke rënë në 38.7 në vitin 2012, dhe ngritur deri në 43 në vitin 2013, një rezultat pak nën mesataren për këtë vit. Në shqyrtimin e komunave me shumicë Serbe, gjatë tre viteve të fundit, Graçanica ka tërhequr veten e saj lartë në renditje, ndërsa komunat veriore mbeten me performancën më të dobët dhe Shtërpca bie përsëri poshtë. Tabela 2.1 dhe 2.2 paraqesin reformatorët kryesues në IKK me kalimin e kohës. Në të vërtetë, 11 komuna kanë përmirësuar renditjen e tyre me 10 apo më shumë pikë në tre vitet e fundit. Tabela 2.1: Reformatorët Kryesues në IKK gjatë tre viteve të fundit 19 Tabela 2.2: Katër Reformatorët Kryesues mes 2012 dhe 2013 KOMUNA NDRYSHIMI Novobërdë 20.1 Pejë 15.7 Graçanicë 13.6 Kllokot 12.8 Junik 12.7 Ferizaj 11.9 Hani i Elezit 11.5 Klinë 11.2 Viti 10.6 Vushtrri 10.6 Obiliq 10 KOMUNA NDRYSHIMI Novo Bërdë 13.3 Istog 12.3 Ferizaj 10.8 Gjakovë Gjitha Komunat që kanë paraqitur ndryshim në IKK kanë peshuar një rezultat prej 10 apo më shumë pikë mes 2011 dhe 2013.

15 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Figura 2.2: Rezultatet e Ponderuara të Indeksit të Konkurrencës Komunale për 2013 Novobërda Hani i Elezit Gjakovë Junik Ferizaj Dragash Kacanik Malisheva Gjilan Gracanica Vitia Shtimja Kamenica Rahovec Suharek Kllokot Skenderaj Podujeva Decan Klina Fushe Kosovë Pejë Mitrovica Istog Pristina Vushtrri Prizren Shterpc Obiliq Gllogovc Lipjan Mamushë L-ZP-Zvecan

16 16 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Nëse shqyrtojmë rezultatet e IKK gjatë dy viteve të fundit, shohim një korrelacion të fuqishëm pozitiv (0.56) 20 në rezultatet e ilustruara në Figurën 2.3 më poshtë. Kjo demonstron stabilitetin e IKK me kalimin e kohës, dhe nga ana tjetër, është një masë e besueshmërisë së rezultateve në vlerësimin e perceptimeve të komunitetit të biznesit në lidhje me klimën e biznesit në të cilën ata veprojnë. Gjëja tjetër që tregon është se ka një numër që dallohen në këtë, konkretisht, Kamenica, komuna me performancën më të lartë vitin e kaluar, e cila ka rënë ndjeshëm në renditjen e këtij viti. Nëse është apo jo skandali i korrupsionit me të cilin përballet kryetari i mëparshëm i komunës ka në ndonjë mënyrë lidhje me ndryshimin e perceptimeve të komunitetit të biznesit, nuk është e qartë, dhe kërkon hulumtime të mëtejshme. 21 Nëse i hedhim një sy ndryshimeve në rezultatet në të gjithë vendin nga , të gjitha komunat, me përjashtim të tri komunave veriore serbe kanë arritur një rezultat prej rreth 40 në IKK të ponderuar. Figura 2.3: Korrelacioni në mes 2012 dhe 2013 Rezultatet jo të ponderuara të IKK IKK e pa-ponderuar Kamenica Shtimja Junik Decan Malisheva Skenderaj Podujeva Mitrovica Gjilan Mamushe Suharek Kacanik Dragash Shterpce Vushtrri Rahovec Gracanica Ferizaj Klina Vitia Prizren Lipjan Peja Obiliq Pristina L-ZP-Zvecan Gllogovc Kllokot Fushe Kosova Istog Gjakova Hani I Elezit Novo Brdo IKK e pa-ponderuar % CI Vlerat e përshtatura Komunë 20 Rezultat i rëndësishëm në 95% me një korrelacion 0.56 bivariate ndërmjet rezultateve të IKK në vitin 2012 dhe Begzad Sinanit, Nisin hetimet ndaj ish-kreut të Kamenicës. KOHAnet. August net/?page=1,31,110544

17 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Ky përmirësim i qartë me kalimin e kohës mund të shihet mirë në figurën 2.4 më poshtë, ku vija vjollcë tregon një rezultat prej 40. Në të vërtetë, rezultati mesatar është rritur nga 39 në vitin 2011 për pothuajse 46 këtë vit. Duke shikuar këto trende në IKK me kalimin e kohës, mund të jenë një mjet i vlefshëm monitorues për qeverisjen e përgjithshme ekonomike në nivel komunal. Ne mund ta dërgojmë këtë një hap më tej, duke kërkuar në mënyrë të detajuar në nën-indekset që përbëjnë IKK. Me kalimin e kohës, kemi parë një përmirësim pozitiv në pikët mesatare në tërë vendin tek transparenca. Rezultati më i ulët këtu është përmirësuar në mënyrë dramatike 2,8-5,1 nga 10. Pasi që transparenca luan një rol jetik në mjedisin e biznesit dhe gjithashtu është një fushë ku përmirësimet e hershme dhe të shpejta mund të jenë në shënjestër, ky ndryshim shërben për mjedisin e biznesit. Një përmirësim pozitiv është edhe rasti në nën-indekset e kostove të kohës së bizneseve për pajtueshmërinë rregullatore. Në anën tjetër, gjejmë dy komponentë të rëndësishëm të mjedisit të biznesit në Kosovë që kanë pësuar gjatë vitit të kaluar, njëra duke qenë nga niveli i tatimeve dhe tarifave, dhe tjetra në aspektin e cilësisë së administratës komunale dhe nivelin e ngarkesave joformale. Sa i përket tatimeve dhe tarifave, ne kemi vërejtur një ngritje në përgjigje mesatare në nivel kombëtar të bizneseve të cilët pajtohen ose pajtohen fuqishëm me deklaratën se negociatat joformale me zyrtarët tatimorë janë normale, nga 34% vitin e kaluar në 51% këtë vit. Në aspektin e administratës komunale, kemi vërejtur një rritje të madhe në mesataren kombëtare prej bizneseve që deklarojnë se vlera pagesave joformale zyrtarëve komunal për të marrë shërbimin komunal është shumë e dobishme ose esenciale, nga 25% në 40% këtë vit. Dy prej këtyre indikatorëve lidhen me nivelet e korrupsionit në mjedisin e biznesit. Ndërsa mund të jetë rasti i rritjes së nivelit të korrupsionit, ajo çfarë mund të ketë më shumë gjasa, është se jemi duke kapur një pamje më realiste të mjedisit të biznesit në përgjithësi, si rezultat i një niveli të rritur të rehatisë nga bizneset në përgjigje të këtyre pyetje të ndjeshme në hulumtimin tonë. Më tej, dëshmitë gojore sugjerojnë se bizneset dhe qytetarët janë gjithnjë e më të lodhur nga nivelet mbizotëruese të korrupsionit dhe nepotizmit që mbizotëron në mjedisin e biznesit në Kosovë. Me indikatorë të shumtë nga studimi që sugjerojnë një rritje në nivelet e korrupsionit gjatë vitit të kaluar, ky mund të jetë burimi i rritjes.

18 18 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Figura 2.4: Ndryshimet në rezultate te IKK të ponderuara (2011 në krahasim me 2013) Novo Brdo Hani I Elezit Gjakova Junik Ferizaj Dragash Kacanik Malisheva Gjilan Gracanica Vitia Shtimja Kamenica Rahovec Suharek Kllokot Skenderaj Podujeva Decan Klina Fushe Kosova Peja Mitrovica Istog Pristina Vushtrri Prizren Shterpce Obiliq Gllogovc Lipjan Mamushe L-ZP-Zvecan 2013 Mamushe Hani I Elezit Gjilan Decan Suharek Prizren Gjakova Istog Dragash Malisheva Skenderaj Pristina Rahovec Kacanik Shtimja Lipjan Novo Brdo Podujeva Junik Fushe Kosova Ferizaj Kamenica Gllogovc L-ZP-Zvecan Vitia Mitrovica Shterpce Klina Gracanica Kllokot Obiliq Vushtrri Peja

19 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Tabela 2.3 Krahasimi i rezultateve me kalimin e kohës Indeks ose Tregues Masa IKK Përfundimtare të Ponderuara IKK Jo të Ponderuara Pengesat për Hyrje Transparenca Parashikueshmëria & Pjesëmarrja Kostot Kohore të përputhshmërisë rregullatore Tatimet & Tarifat Administrata Komunale Shërbimet mbështetëse Të Punës & Bizneseve Infrastruktura Komunale Min Median Max Min Median Max Min Median Max Min Median Max Min Median Max Min Median Max Min Median Max Min Median Max Min Median Max Min Median Max Pikët Komuna Pikët Komuna Pikët Komuna 28.7 Peja 31.3 Istog 39.5 L-ZP-Zvecan Mamushe 53.7 Kamenica 59.2 Novo Brdo 32.4 Vushtrri 36.6 Istog 39.7 L-ZP-Zvecan Mamushe 55.7 Kamenica 58.4 Novo Brdo 4.1 Obiliq 5.3 L-ZP-Zvecan 2.9 Prizren Lipjan 8.2 Klina 8.6 Gjakova 1.8 Gracanica 2.8 Istog 5.1 Peja Mamushe 7.7 Hani i Elezit 9.9 Junik 1.1 Gracanica 1 Istog 1.1 Istog, Klina Mamushe 4.7 Novo Brdo 5.6 Novo Brdo 3.1 Podujeva 3.4 Podujeva 4.4 Lipjan Gracanica 7 Mamushe 8.9 Kllokot 4.8 Vushtrri 6.1 Gracanica 4.6 Istog Mamushe 9.2 Dragash 9 Dragash 2.8 Peja 2.7 Fushe Kosova 2.6 Obiliq Mamushe 7.5 Kamenica 9.8 Hani i Elezit 1.5 Shterpce 2 Istog 2.9 Shterpce Istog 8.5 Podujeva 9.5 Mamushe 2.7 Vushtrri 3.9 Fushe Kosova 4.7 Vushtrri Istog 9 Gracanica 9.3 Hani i Elezit

20 20 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI MJEDISI KOMBËTAR I BËRJES SË BIZNESIT Trende në Mjedisin Kombëtar të Bërjes së Biznesit Në këtë seksion, paraqesim rezultate të caktuara në nivel kombëtar për disa nga indikatorët më të rëndësishëm për të bërë biznes që kanë të bëjnë me kostot dhe kufizimet kohore për fillimin e një biznesi, qasja në financa, dhe ndërveprimet me Autoritetin Tatimor. Në përgjithësi, këta indikatorë sugjerojnë disa përmirësime të vogla në mjedisin e biznesit që janë duke u zhvilluar në tërë Kosovën, por më së shumti që nuk ka ndryshuar shumë gjatë tre viteve të fundit. Me ekonominë në Kosovë të shtrirë në ekuilibër të pasigurt, ekziston një imperativ për një fokus më të madh në përmirësimin e ambientit të përgjithshëm të biznesit. Tabela 3.1 Kostot kohore & Shpenzimet monetare të Bërjes së Biznesit Tregues Mesatarja Kombëtare IKK 2011 Mesatarja Kombëtare IKK 2012 Mesatarja Kombëtare IKK 2013 Kostot Kohore & Pengesat Ditët për të marrë regjistrimin e biznesit Ditët për të marrë numrin fiskal 10 9 Ditët për të marrë certifikatën e TVSH (2012 vetëm bizneset e reja) 7.9 (2012 vetëm bizneset e reja) 9 (2012 vetëm bizneset e reja) Ditët për të marrë leje ndërtimi Numri i lejeve, licencave, dhe certifikatave të biznesit që nevojiten për të punuar Tatimet e mbetura janë ngarkesë e madhe për regjistrimin e një biznesi të ri (% pajtohen ose pajtohen fuqimisht) 85% 83% 85% (2012 vetëm bizneset e reja) Qasja në Financa Qasja në financa është pengesa kryesore për fillimin e biznesit (% po) Qasja e lehtë apo shumë e lehtë në informata lidhur me kreditë apo financat (% po) Bizneset kanë qasje në histori krediti (% pajtohen ose pajtohen fuqimisht) Bizneset marrin përkrahje për qasje në kredi (% pajtohen ose pajtohen fuqimisht) Ofrimi i dhuratave apo pagesave shtesë oficerëve të kredive është e zakonshme në marrjen e kredisë (%pajtohen ose pajtohen fuqimisht) 33% 44% 28% 29% 42% 38% 43% 50% 50% 54% 40% 49% 27% 22% 34%

21 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Tregues Mesatarja Kombëtare IKK 2011 Mesatarja Kombëtare IKK 2012 Mesatarja Kombëtare IKK 2013 Administrata Tatimore Numri i inspektimeve nga autoritetet tatimore Kohëzgjatja mesatare e inspektimeve tatimore (orë) Përqindja e shitjes që bizneset vlerësojnë firmat e zakonshme raportojnë për qëllime të tatimit 60% 71% 64% Ndërsa klima e biznesit duket të ketë mbetur stabile, regjistrimet e bizneseve kanë kërcyer në numër të madh gjatë viteve të fundit. Ndërmjet viteve 2009 dhe 2011, mbi 7,000 biznese të reja janë regjistruara çdo vit, e që përafërsisht 1,000 në vit janë SHPK. Në vitin 2012 megjithatë këto shifra kërcyen, me pothuajse biznese të reja të regjistruara, prej të cilëve rreth ishin SHPK. Siç ilustron Grafiku 3.1 më poshtë, kjo është një rritje e konsiderueshme në regjistrime. Figura 3.1: Bizneset e Regjistruara në Kosovë ( ) Bizneset e Regjistruara në Kosovë ( Numri i Regjistrimeve (ARBK) Trendi i Regjistrimeve ( ) Regjistrimet Aktuale

22 22 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Figura 3.1: Bizneset e Regjistruara në Kosovë ( ) 22 Numri i SHPK-ve të regjistruara (ARBK) SHPK. -të e Regjistruara në Kosovë ( ) Trendi i Regjistrimeve SH.P.K ( ) Regjistrimet Aktuale SH.P.K Nuk është plotësisht e qartë prej ku këto kanë origjinën, nëse janë biznese të mëparshme që regjistrohen përsëri apo nëse jemi duke parë një rritje në biznese krejtësisht të reja. SHPK-të si një përqindje e përgjithshme e regjistrimeve të biznesit, kanë qenë 12% në vitin 2008 dhe ka shënuar rritje paksa në rreth 15% në vitin Nëse shqyrtojmë ku bizneset janë të regjistruara, si një masë të lehtësisë për të filluar një biznes, nga bizneset e anketuara këtë vit, mesatarisht në nivel kombëtar 73% janë regjistruar në komunën e tyre. Kjo është një lëvizje pozitive për përmirësimin e qasjes në formalizmin e një biznesi në nivel lokal. Lipjani dhe Obiliqi mbesin dy komuna ku të gjitha bizneset e reja në 2012 të anketuara ishin regjistruar në Prishtinë me Agjencinë për Regjistrimin e Bizneseve të Kosovës. Në Deçan, gjithashtu shumica e anketuar janë regjistruar në Prishtinë vitin e kaluar 22 Të dhënat e mbledhura dhe të grafikuar nga baza e të dhënave të ARBK- së për regjistrimin e biznesit, nga Projekti Mundësimi i Ambientit të Biznesit (BEEP)

23 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI RENDITJET E NËN-IN- DEKSEVE TË IKK & PIKËT Tetë komponentë kritikë të klimës së biznesit Komunal në Kosovë IKK paraqet dhe radhit rezultatet e grumbulluara për një komunë të tetë nën-indekseve dhe indikatorët e tyre përkatëse, siç përcaktohet në tabelën 4.1 MCI Tabela 4.1: Tetë nën-indekset e IKK 1. Pengesat për nisjen e biznesit : Një masë e kohës që nevojitet për të marrë licencat e nevojshme dhe lejet për të filluar veprimtarinë; një masë e konkurrencës me të cilën bizneset ndeshen në sektorin jo formal; dhe shkalla në të cilën lejet dhe regjistrimi përbëjnë një pengesëpër formalizmin e biznesit. 2. Parashikueshmëria & pjesëmarrja: Një masë për të parë nëse bizneset konsultohen në lidhje me rregulloret e propozuara; nëse interesat e tyre janë të avancuara në politikat e reja; dhe shkalla në të cilën politikat e reja dhe ligjet janë komunikuar dhe zbatuar në mënyrë të parashikueshme. 3. Transparenca: Një masë për të parë nëse firmat kanë qasje në informatat e nevojshme për to në lidhje me rregullat dhe procedurat, si dhe buxhetin komunal dhe dokumentet e planifikimit, dhe nëse ky informacion është i disponueshëm për të gjithë. 4. Kostoja kohore e pajtueshmërisë rregullatore: Një masë se sa kohë shpenzojnë firmat për pajtueshmërinë me rregullat dhe lehtësia e pajtueshmërisë; koha e kaluar në inspektimet e biznesit nga agjencitë komunale; dhe koha për të marrë lejen vjetore të punës. 5. Tatimet dhe tarifat : Një masë e shkallës dhe lehtësisë së pagesave të tatimeve; dhe një masë e negociatave joformale me rastin e pagesës së tatimeve. 6. Administrata komunale: Një masë e aftësive të zyrtarëve komunal dhe qëndrimet ndaj biznesit; një masë e kostos dhe shkallës në të cilën firmat duhet të bëjnë pagesa joformale për zyrtarët komunal për shërbimet; si dhe një masë e barazisë në tenderimin komunal. 7. Shërbimet mbështetëse të punës & bizneseve: Një masë e cilësisë së punëtorëve në dispozicion; një masë nëse fuqia punëtore lokale plotëson nevojat e biznesit; një masë e disponueshmërisë së shërbimeve këshilluese rregullatore; dhe a ka shërbime mbështetëse të biznesit në dispozicion 8. Infrastruktura komunale: Një masë e cilësisë së rrugëve dhe mirëmbajtjes së rrugëve, si dhe cilësisë së shërbimeve të ujit dhe kanalizimit. Ky kapitull jep në detaje rezultatet e nën-indekseve IKK dhe treguesve që identifikojnë performuesit më të mirë, trendet, sfidat dhe shqetësimet në çdo nën-indeks. Kjo qasje, që paraqet një numër të indikatorëve relevant ofron një monitorim të indikatorëve të pavarur të qeverisjes dhe ndryshimet me kalimin e kohës. Shtojca 2 jep rezultatet përfundimtare për secilën komunë me nën-indekse dhe indikatorët përbërës individual, si dhe për krahasim të lehtë tregon rezultatet për vitin 2011, 2012, dhe 2013.

24 24 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Pengesat për Hyrje në Biznes Sipërmarrësit në Kosovë vazhdojnë të përballen me pengesa të konsiderueshme për hyrjen në sektorin e biznesit formal. Ky nën-indeks vlerëson ndryshimin në kostot e hyrjes dhe pengesat për firmat e reja nëpër komuna. Nën-indeksi është i përbërë nga dy dimensione, që kapin 1) kostot kohore dhe numrin e dokumenteve që kërkohen për të filluar një biznes, dhe 2) ndikimin e sektorit joformal në formalizimin e biznesit dhe barrën e marrjes së dokumenteve të nevojshme për të filluar një biznes. Figura 4.1: Pengesat për Hyrje në Biznes Renditjet e Nën-Indeksit Gjakova Klina Junik Gracanica Lipjan Vushtrri Podujeva Istog Fushe Kosova Vitia Kllokot Mitrovica Decan Novo Brdo Gjilan Ferizaj Mamushe Malisheva Shtimja Dragash Kacanik Peja Rahovec Pristina Hani I Elezit Obiliq Skenderaj Kamenica Gllogovc Suharek L-ZP-Zvecan Shterpce Prizren Dimensioni 1: Koha dhe Dokumentacioni Dimensioni 2: Pengesat për Hyrje

25 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Rezultatet komunale nga ky nën-indeks janë dhënë në Figurën 4.1. Komunat me Performansa më të mira në këtë nën-indeks qartazi janë Klina, Juniku, dhe Graçanica. Për tre vitet e fundit, Lipjani ka pasur performansë me pengesa të vogla të hyrjes në biznes. Në anën tjetër, Shtërpca vazhdimisht ka pasur performansa të këqija. Kontribut të ndjeshëm në këtë rezultat të dobët janë numri i ditëve për të regjistruar një biznes në Shtërpce dhe me nivelet më të larta të konkurrencës që bizneset lokale përballen nga sektori joformal. Mesatarisht, 98% e bizneseve të anketuara të Shtërpce përballen me konkurrencë nga sektori joformal në vitin 2011 dhe Në vitin 2012, numri mesatar i ditëve për të regjistruar një biznes në Shtërpce ishte 15. Në Prizren kishte rënë në mënyrë drastike këtë vit nga 6,9-2,9, kryesisht për shkak të performancës së saj të varfër në dimensionin e matjes së kohës për të regjistruar dhe numrin e dokumenteve të kërkuara, me një numër mesatar të licencave dhe lejeve të nevojshme për të filluar veprimtaritë në rritje për tre! Ky numër ka mbetur pothuajse i njëjtë, në 5.3 dokumente, gjatë përdorimit vetëm të përgjigjeve nga bizneset e reja të regjistruara në Prizren në vitin Sa i përket Indikatorëve specifik, Dimensioni 1, Koha dhe Dokumentet është një masë e përbërë e barrës së kohës së përfshirë për një firmë për tu regjistruar ligjërisht dhe numri total i licencave dhe lejeve të nevojshme për të filluar veprimtarinë. Dimensioni 2, Pengesat në hyrje përbëhet prej dy indikatorëve perceptues të cilët merren me pengesat lidhur me hyrjen në komunën përkatëse. Masa e parë identifikon shkallën me të cilin bizneset përballen nga konkurrenca prej sektorit joformal. Masa e dytë është barra e perceptuar në përgjithësi e regjistrimit të biznesit dhe procesi i lejimit për të filluar me biznes. Marrja e këtij informacioni hedh dritë mbi barrën me të cilën përballen bizneset që kanë ndërmarrë procesin dhe shkallën në të cilën ky proces mund të meritojë vëmendjen e një komune në vecanti. Tabela e mëposhtme paraqet mesataret kombëtare për secilin indikator. Pamja e përgjithshme është pozitive, me rezultate të nivelit kombëtar që tregojnë përmirësim gjatë tre viteve të fundit, me përjashtim të numrit mesatar të licencave dhe lejeve të nevojshme që një biznesi i duhen për të filluar veprimtarinë. Për bizneset e reja në 2012, mesatarja ishte 5.5. Treguesi i parë, Numri mesatar i ditëve për të regjistruar biznesin, u modifikua pak këtë vit duke përdorur vetëm rezultatet e regjistrimit të bizneseve të reja në vitin 2012, që lejon një masë më të drejtë, më shumë të përditësuar të performansës. Tabela 4.2: Indikatorët e nën-indeksit që përfshijnë pengesat për hyrjen në Biznes Indikatorë Pyetje IKK Mesatarja Kombëtare Numri mesatar i ditëve për regjistrimin e biznesit (në 2012) B Numri mesatar i lejeve dhe licencave të nevojshme për fillimin e veprimtarisë C1* Përballja e Bizneseve me konkurrencë nga sektori joformal (% po) Procesi i regjistrimit të Biznesit dhe marrja e gjitha lejeve pengesë për hyrje (% po) A14 52% 61% 43% B5A 25% 21% 18.5% Dimensioni 1: Koha & Dokumentet Dimension 2: Pengesat për hyrje ** Vetëm përgjigjet nga bizneset individuale të përdorura për shkak të korrelacionit të rëndësishëm midis llojeve të entiteteve ligjore (për shpjegim të detajuara për këtë, shih Kapitullin 6: Metodologjia) 23 Për detaje mbi llogaritjet dhe metodologjinë e përdorur për të ri-renditur indikatorët mbi një shkallë 1-10 pikë dhe pët të krijuar nën-indeks, shih kapitullin 5.

26 26 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Transparenca Transparenca është definuar si rrjedhje e rritur e informatave në kohë dhe të besueshme mbi ekonominë, cështjet shoqërore dhe politike në lidhje me ofrimin e shërbimeve qeveritare, dhe monetare dhe politikën fiskale. Nën-indeksi mbi transparencën në mënyrë specifike adreson si qasjen ndaj informacionit dhe korrektësinë e qasjes ndaj informacionit nëpërmjet katër treguesve të veçantë. Megjithatë, renditjet në Figurën 4.2 më poshtë flasin për ndryshim të gjerë në transparencë. Kjo është një zonë e mjedisit të biznesit, ku ndryshimet e shpejta dhe të dukshme mund të ndodhin, dhe në të vërtetë, vëmë re një zhvendosje të rëndësishme pozitive në rezultate që ka ndodhur ndërmjet viteve 2012 dhe Juniku performon mrekullueshëm këtë vit në transparencë. Në anën tjetër, Peja performon në mënyrë të konsiderueshme më ulët se të gjitha komunat e tjera. Figura 4.2: Renditjet në Nën-Indeksin e Transparencës Junik Podujevë Fushë Kosovë Istog Obiliq Klina Novo Bërë Suharek Malishevë Ferizaj Gllogovc Hani I Elezit Skenderaj Kacanik Decan Shtërpce Rahovec Vushtrri Gjilan Kamenicë Kllokot Prizren Gjakovë Lipjan Dragash L-ZP-Zvecan Mamushë Pristinë Mitrovicë Shtimje Viti Gracanica Pejë

27 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Indikatorët që masin transparencën janë të ndarë në katër lloje të vecanta të informacioneve: 1) dokumentet fiskale komunale dhe planifikimi, 2) rregulloret komunale dhe politikat, 3) informatat dhe formularët për licencim komunal dhe leje, dhe 4) informacioni mbi tenderët e ardhshëm publik komunal. Treguesi i fundit është një masë e barazisë - shkalla të cilën të pasurit lidhje me zyrtarët komunalë është e nevojshme për të pasur qasje në informacionin e sipërpërmendur. Tabela 4.3: Indikatorë që përbëjnë Nën-Indeksin e Transparencës Treguesi Pyetja IKK Mesatarja Kombëtare Vlerësimi mesatar i qasjes në buxhetin komunal dhe dokumentet e planifikimit (1 = e pamundur deri në 5 = shumë e lehtë) E1A, E1B, E1C Vlerësimi mesatar i qasjes në rregulloret komunale dhe dokumentet e politikave (1 = e pamundur deri në 5 = shumë e lehtë) E1D, E1E, E1J, E1L Vlerësimi mesatar i qasjes në informata dhe forma mbi licencimin dhe lejet komunale (1 = e pamundur deri në 5 = shumë e lehtë) Norma mesatare e qasjes ndaj informacionit mbi tenderët e ardhshëm publik komunal (1 = e pamundur deri në 5 = shumë e lehtë) E1G, E1H E1K Pjesëmarrja & Parashikueshmëria Parashikueshmëria i referohet mënyrës përmes së cilës udhëzimet komunale administrative dhe rregulloret janë zbatuar. Pjesëmarrja është shkalla në të cilën qytetarët janë të përfshirë në procesin rregullativ dhe të planifikimit, për të lejuar zërin e biznesit për t u dëgjuar dhe për tu konsideruar në legjislacionin vendor. Në renditjen e përgjithshme, ndërsa rezultatet janë përmirësuar shumë pak, këtu mbetet performanca më e dobët e nën-indekseve, me një nivel shumë të dobët të pjesëmarrjes dhe parashikueshmërisë së përgjithshme në mjedisin e biznesit në Kosovë. Në të vërtetë, asnjë komunë nuk ka rezultate mbi 6 pikë. Me këtë nën-indeks që mbanë mesataren me pikët më të ulëta komunale tre vjet rresht, një vëmendje më e madhe duhet të përqëndrohet në përmirësimin e këtyre indikatorëve. Natyra unike e ndryshimit të mjedisit rregullativ në Kosovë, mund të jetë përgjegjëse për një pjesë të problemit me pjesëmarrje dhe parashikueshmëri të ulët. Nga njëra anë, mjedisi rregullativ po ndryshon aq shpejt dhe shpesh aq sa është e vështirë për këdo që të qëndrojë në zotërimin e çështjeve, në të vërtetë, madje edhe zyrtarët administrativ nuk janë përherë të vetëdijshëm për ndryshimet, ose prej intervistave joformale, duket ndonjëherë edhe zgjedhin për të mos zbatuar pikat administrative sipas ligjeve të reja. Përveç kësaj, reformat janë gjithashtu duke u shtyrë përpara nga donatorët ndërkombëtarë, dhe ku ndryshimi është i shtyrë nga ky aktor i jashtëm, kjo ndonjëherë mund ti anashkalojë proceset e qeverisjes vendore apo të ulë nivelin e pjesëmarrjes së

28 28 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 qytetarëve dhe bizneseve dhe ndërgjegjësimin në procesin e reformës. Me kaq shumë ndryshime të cilat janë duke ndodhur, do të ishte poashtu tepër e kërkueshme përballë kohës së bizneseve për të marrë pjesë rregullisht dhe për të përcjellë diskutimet e mjedisit rregullativ dhe reformat. Një kombinim i këtyre faktorëve mund të ketë ndikuar në këto rezultate të dobëta dhe ta ketë penguar përmirësimin. Komunat, veçanërisht në krye të renditjes, dëshmohen mjaft stabile në performansat e tyre që nga viti Novobërda mbetet me performansat më të mira për vitin e dytë me radhë, me Hanin e Elezit që ende dallon me performansë ndaj të tjerëve të ngjashëm të saj, dhe Kaçaniku i cili i bashkohet me performansë në renditje më të lartë. Figura 4.3: Nën-Indeksi i Renditjes Pjesëmarrja & Parashikueshmëria Novo Bërdë Hani I Elezit Kaçanik Skenderaj Malishevë Suharekë Gjilan Shtimja Junik Kamenicë Ferizaj Dragash Pejë Mitrovicë Gjakovë Obiliq Deçan Vushtrri Shtërpce Vitia Gracanicë Rahovec Gllogovc Lipjan Pristinë Kllokot Prizren Fushe Kosovë L-ZP-Zvecan Podujevë Mamushë Klinë Istog

29 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Tabela 4.4: Indikatorët të cilët përbëjnë nën-indeksin Pjesëmarrja & Parashikueshmëria Treguesi Pyetja IKK Mesatarja Kombëtare Firmat e informuara paraprakisht për ndryshimet në ose rregulloret e reja komunale dhe udhëzimet administrative (% shpesh ose gjithmonë) Rregulloret e reja komunale dhe udhëzimet administrative në llogari për interesat e firmave të avokuara në debate dhe dëgjime publike (% shpesh ose gjithmonë) E5 7% 6% 7.2% E6 6.5% 8.5% 7.4% Zbatimi i rregulloreve dhe udhëzimeve administrative komunale janë të parashikueshme (% shpesh ose gjithmonë) E7 18% 16.5% 16% Firmat janë të informuar për debatet publike komunale mbi ndryshimet në apo politikat e reja komunale, rregullat ose rregulloret (% shpesh ose gjithmonë) E3 4% 5.5% 6% 4. Kostot Kohore të Pajtueshmërisë Rregullatore Nën-indeksi ynë mbi kostot kohore të pajtueshmërisë rregullatore e mat barrën mbi biznese për të mbajtur pajtueshmërinë me rregulloret lokale dhe koston oportune të kohës së shpenzuar nga menaxhmenti i lartë për të siguruar përputhjen, e cila redukton kohën në dispozicion për rritjen dhe drejtimin e një biznesi. Këtë vit, kemi hequr indikatorin Numri mesatar i ditëve për të marrë lejen vjetore të punës, për të reflektuar eliminimin e lejes së punës vjetore në ligjin kombëtar. Kjo është, pjesërisht, përgjegjëse për një pjesë të lëvizjes në renditjen e këtij viti në këtë nën-indeks. Ndërsa ne kemi hequr këtë indikator nga IKK, duhet të theksohet fuqishëm se është larg nga të qenit ku bizneset tani janë të pangarkuara me lejen vjetore të punës. Anembanë vendit, shumë komuna (ose zyrtarët e administrativ) ende kërkojnë nga bizneset për marrjen e këtij dokumenti. Si një ligj në nivel kombëtar që komunat duhej të miratonin, heqja e ligjit në nivel komunal duket se ende nuk do të zbatohet njëtrajtshëm në nivelin lokal. Në të vërtetë, kjo ngre një çështje më të madhe, duke qenë se mbetet një pikë e pa qartë se cila leja komunale ose licencë është cila, dhe se cila leje ose licencë është ende duke u kërkuar nga bizneset. 24 Ndikimi substancial të cilin lejimi nga jashtë ka për bizneset, në veçanti, bizneset e vogla që përbëjnë shumicën e sektorit të biznesit në Kosovë, është i theksuar nga të gjeturat tona nga anketa këtë vit. Kemi kërkuar për të kuptuar se si bizneset aktualisht i përgjigjen pasigurive politike në Kosovë. 24 Shih tabelën 4.1. Përkufizimet dhe justifikime e ofruara përmes Programit të USAID-it Mundësimi i Mjedisit të Biznesit (PMMB)

30 30 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Kemi shtruar një situatë hipotetike, ku qeveria qendrore paraqet një kërkesë të re për licencë në industrinë e bizneseve. Licenca do të kushtonte vetëm një tarifë të vogël, por ajo do të duhej të rinovohet çdo vit, duke kërkuar një vizitë tek zyrtari komunal dhe afat të lëshimit pas një pritje tridhjetë-ditore. Ne pyetëm se çfarë efekti ky ndryshim do të kishte në biznesin e tyre. Në nivel kombëtar, 77% e të gjitha bizneseve (76% e ndërmarrje individuale) janë përgjigjur se do të kishte një efekt të fuqishëm negativ ose një efekt negativ në biznesin e tyre. Duke u kthyer në këtë nën-indeks, si të tërë, në renditjen e përgjithshme, Hani i Elezit mban një performansë të qëndrueshme gjatë tre viteve, me një përmirësim të lehtë në rezultate nga viti në vit. Megjithatë, këtë vit, një numër i komunave të vogla kanë përmirësuar ndjeshëm rezultatet e tyre, duke shtyrë Hanin e Elezit poshtë në renditje. Performuesit kryesor këtë vit, janë Kllokoti, Vitia, dhe Novobërda. Të dyja Kllokoti dhe Novobërda kanë raportuar përgjigje dhe rezultate të shpërndara shumë gjerësisht vitin e kaluar, kjo edhe njëherë paraqet veten përsëri disi si një rezultat i popullatave më të vogla të biznesit, ku shfaqet përgjatë periudhave kohore ku bizneset kanë perceptime mjaft të ndryshme në lidhje me mjedisin e biznesit të tyre edhe pse ata jetojnë në një komunë të vogël dhe janë pjesë e një komuniteti të biznesit të vogël. Disa komuna kanë rënë në rezultatet e tyre këtë vit, duke ilustruar se kosto kohore për bizneset që të mbajnë pajtueshmërinë rregullatore është rritur në këto komuna. Ky nën-indeks është një që mban peshën më të lartë në IKK e përgjithshëm të ponderuar, prandaj rezultatet e sidomos zbritjet në rezultate mund gjithashtu të dëmtojnë ndjeshëm renditjen e përgjithshme të një komune. Gjakova ka tërhequr veten përsëri këtë vit nga 3.4, në një pozicion në të cilin e përmirëson rezultatin e saj të 2011 në dicka më tepër se 5 deri 7,18, drejt kreut të renditjes. Në Gjakovë, indikatori numri mesatar i ditëve që menaxhmenti të lartë shpenzon në kontakt me zyrtarët komunal për përputhjen rregullatore është dyfishuar nga 8 në rreth 16 për ndërmarrje individuale në mes të 2011 dhe Gjatë vitit të kaluar, kjo mesatare e lartë në Gjakovë ka rënë në 2.8 ditë në mesatare. Ky është një rezultat shumë i mirë. Kutia 4.1: Leja e punës kundrejt Licencës për Biznes Leja e komunës, brenda ligjit kombëtar mbi Tregtinë Ndërkombëtare, zakonisht është më e njohur si leje pune. Këto Leje të punës ishin të detyrueshme dhe të ligjshme megjithatë ka qenë e paligjshme që të paguhet një tarifë për lejen e punës. Licenca për biznes, brenda ligjit kombëtar mbi Financat e Pushtetit Lokal, është diskrete dhe është kërkohet në shkallë të ndryshme nga komunat, veçanërisht në qoftë se ato miratojnë kërkesën në rregulloret komunale. Ndërsa leja e punës është eliminuar sipas ligjit kombëtar, licenca për biznes mbetet. Duket se praktika e përhapur e kërkesës për leje pune për një tarifë vazhdon të ndikojë negativisht në biznese në të gjithë vendin. Ndërsa reforma ligjore ka ndodhur për të hequr këtë barrë specifike rregullatore mbi biznesin, në praktikë masa të mëtejshme duhet të ndërmerren për të sjellë qeveritë lokale dhe zyrtarët komunal në përputhje me ligjin.

31 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Figura 4.4: Renditja e nën indeksit të Kostos kohore të pajtueshmërisë rregullatore Kllokot Vitia Novo Bërdë Rahovec Shtërpce Ferizaj Gjakovë Istog Gracanica Klina Kamenicë Hani i Elezit Dragash Fushe Kosova L-ZP-Zvecan Pejë Malishevë Pristinë Mitrovicë Podujevë Junik Deçan Obiliq Suharek Prizren Gjilan Shtimja Kaçanik Gllogovc Mamushe Vushtrri Skenderaj Lipjan Nën-indeksi i kostos kohore tani përbëhet nga tre indikator të cilët paraqesin se çfarë janë konsideruar faktorët më substancial të cilët kanë të ngjarë të ndikojnë në kohën e shpenzuar të firmës për pajtueshmërinë rregullatore. Ndërsa dy indikatorët e parë merren me inspektimet në mënyrë specifike nga agjencitë e nivelit komunal dhe numrin e ditëve të nevojshme për të ruajtur pajtueshmërinë, indikatori i tretë merret me lehtësinë e pajtueshmërisë, të matur me numrin e zyrave të veçanta komunale që duhet të vizitohen në mënyrë që të mbahet pajtueshmëria me rregulloret lokale. Tabela 4.5: Indikatorët që përbëjnë nën indeksin kostoja kohore Treguesi Pyetja IKK Mesatarja Kombëtare Numri mesatar i ditëve që menaxhmenti i lartë shpenzon në kontakt me zyrtarët komunal për përputhje me rregulloret F1* Numri mesatar inspektimeve që bizneset i nënshtrohen nga agjencitë komunale F Numri mesatar i zyrave të veçanta komunale të vizituara për të ruajtur përputhshmërinë me rregulloret lokale J3* * Aty ku F1 dhe J3 janë përdorur vetëm rezultatet nga ndërmarrjet individuale për shkak të korrelacionit të rezultateve me lloje të entitetit juridik

32 32 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Tatimet dhe Tarifat Ka një theksim të madh që shumë komuna dhe donatorë ndërkombëtarë kanë vendosur në këtë aspekt të mjedisit rregullator. Vitin e kaluar, rezultatet ishin mjaft të fuqishme në përgjithësi. Megjithatë, këtë vit, po shohim një ndryshim të madh në pikë, me një rënie në rezultatet e ulëta të vitit edhe më poshtë. Dragashi, Novobërda, Gjakova dhe Kamenica mbeten me performansat më të lartë këtë vit sërish, me Vitinë dhe Shtimjen të cilat u bashkohen radhëve të tyre. Shtërpca mbetet një komunë me performansën më të mirë në këtë nën-indeks përsëri për vitin e tretë me radhë, edhe pse bie pak në performansën e vitit të kaluar. Figura 4.5: Renditja e nën indeksit tatimet & tarifat Dragash Gjakovë Shtimje NovoBërdë Vitia Kamenicë Shtërpce Ferizaj Gjilan Mitrovicë Skenderaj Pejë Kaçanik Hani i Elezit Gracanica Suharek L-ZP-Zvecan Kllokot Rahovec Prizren Obiliq Gllogovc Fushë Kosovë Podujevë Pristinë Mamushë Vushtrri Junik Klina Istog Lipjan Malishevë Deçan Duke u kthyer tek indikatorët, indikatori i parë mat barrën administrative tatimore mbi bizneset, ku një maksimum prej pesë pagesave tatimore në vit është në përputhje me rregulloret. Indikatori i dytë mat shkallën në të cilën mbledhja e taksave është e barabartë dhe e lirë nga korrupsioni, përfshirë edhe masën në të cilën shuma e tatimit të papaguar mund të negociohet në mënyrë joformale me zyrtarët tatimorë. Indikatori i tretë mat shkallën në të cilën taksat konsiderohen si një pengesë për biznesin. Indikatori i katërt mat shkallën në të cilën taksat janë paguar, e cila gjithashtu ka gjasa të jetë disi një mbivlerësim, pasi që ka shumë të ngjarë ku firmat në raste anketash mbi-deklarojnë nëse paguajnë taksa ose jo. Në tabelën 4.6 më poshtë, mesatarja kombëtare për dy indikatorët është rritur ndjeshëm gjatë vitit të kaluar: Bizneset që pajtohen ose pajtohen fuqimisht me deklaratën se negociatat joformale me zyrtarët

33 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI tatimorë janë normale është rritur nga 34% në 51%, e cila ose mund të sugjerojë se ose kjo ka ndodhur ose për shkak se bizneset janë më të rehatshme në ndarjen e këtij lloj të informatave të ndjeshme pasi që ato ndjehen më të rehatshme ndaj anketimit me kalimin e kohës. Më shqetësuese, në ndërkohë i të qenit fokus në nivelin komunal i organizatave ndërkombëtare dhe qeverisë kombëtare për të ulur numrin e taksave dhe tatimeve me të cilat përballen bizneset, përqindja mesatare kombëtare e bizneseve të cilat janë përgjigjur pozitivisht për indikatorin Bizneset paguajnë tarifë për licensë komunale për biznes profesional ose taksa të tjera komunale dhe tarifa është rritur nga 20% vitin e kaluar, përsëri deri në 34%, të cilat ne kemi vërejtur në vitin e parë të anketimit në vitin A është kjo rritje për shkak të taksave më të shumta apo tarifa të vëna mbi bizneset apo bizneset në fakt janë duke i paguar më tepër, është e paqartë. Tabela 4.6: Indikatorët që përbëjnë nën indeksin Tatimet & Tarifat Treguesi Pyetja IKK Mesatarja Kombëtare Bizneset bëjnë mbi 5 pagesa e taksave në vit (% po) G2A2 9% 3% 7% Negociatat joformale me zyrtarët tatimorë janë normale (% pajtohen dhe pajtohemfuqimisht) Tatimet janë një pengesë e madhe për biznesin (firmat % pajtohen ose pajtohen fuqimisht) Firmat që paguajnë tatim (% po) Bizneset paguajnë tarifën për licencën komunale profesionale të biznesit ose taksa të tjera komunale dhe tarifa (% po) G5 41% 34% 51% G3 73% 60% 75% G2A1* 92% 98% 98% G2D1, G2F1* 34% 20% 34% * Përgjigjet vetëm nga bizneset individuale janë përdorur për shkak të korrelacionit në mes të llojit të firmës dhe pyetjeve 6. Administrata Komunale Hani i Elezit mbetet komuna me performansën më të lartë në këtë nën-indeks, duke lëvizur në krye të renditjes dhe duke mposhtur në mënyrë të konsiderueshme komunat tjera. Në përgjithësi, ky nën-indeks paraqet një gjendje më shqetësuese, në atë që ne në të vërtetë shohim një rënie këtë vit në performancën komunale mesatare nga 5.4 vitin e kaluar në 4.8 këtë vit.

34 34 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Figura 4.6: Renditja e nën indeksit Administrata komunale Hani I Elezit Novo Bërdë Dragash Gjakova Kaçanik Deçan Gjilan Shtimje Vushtrri Vitia Pejë Prizren Malishevë Junik Kamenicë Mitrovicë Kllokot Ferizaj Skenderaj Rahovec Gracanica Gllogovc Pristinë Suharek Shtërpce Lipjan Klina L-ZP-Zvecan Istog Mamushë Podujevë Fushë Kosovë Obiliq Dimensioni 1: Cilësia e Administratës Komunale Dimensioni 2: Pagesat Jo-Formale Për sa i përket indikatorëve, ky nën-indeks është i ndarë në dy dimensione, i pari në matjen e cilësisë së administratës komunale, i dyti, një masë e nivelit të perceptuar të korrupsionit në administratë. Cilësia, e matur në pikëpamje të qëndrimit dhe aftësisë së zyrtarëve komunal është e rëndësishme në veçanti për shkak se për shumë biznese pika e tyre e parë e kontaktit për informacionet lidhur me komunën është në sportelin e komunës. Për shembull, shumë firma kërkojnë për të marrë informacion mbi rregulloret, informacion mbi atë se si të regjistrohet një biznes, ose ndryshimet në mjedisin rregullativ duke iu afruar sportelit komunal. Niveli i njohurive të zyrtarëve komunal për mbulueshmërinë e këtyre sporteleve, si dhe qëndrimi i tyre, prandaj është shumë i rëndësishëm. Dimensioni i dytë mat jo vetëm kostot e korrupsionit të firmave përmes përqindjes së të ardhurave që firmat paguajnë në pagesat jozyrtare, por edhe dobia për firmat në bërjen e pagesave jozyrtare, nëse shërbimi që kërkon një pagesë shtesë jozyrtare pastaj është marrë siç duhet. Një gjetje interesante vlenë të theksohet është se sivjet rezultati mesatar kombëtar i bizneseve të cilat konsiderojnë se vlera e bërjes së pagesave joformale për zyrtarët komunal për të marrë shërbimin komunal është shumë e dobishme apo thelbësore është rritur nga rreth 25% gjatë dy viteve të fundit në 40% këtë vit. Nuk ka pasur rritje korresponduese në bizneset që pranojnë të kenë bërë kështu personalisht, por ky mund të jetë rezultat emblematik i bizneseve të cilat shprehin përvojat e tyre me mjedisin e biznesit, dhe që nuk dëshirojnë ta implikojnë veten. Së paku, akuzat joformale dhe lidhje në mjedisin e biznesit mbeten një fushë ku është bërë pak përparim, dhe një temë që vazhdon të ndikojë në rritjen dhe formalizimin e biznesit në Kosovë. Indikatori i fundit mat rëndësinë e lidhjeve në fitimin e tenderëve publik komunal, një indikator se sa shumë ose pak transparencë ekziston në procesin e prokurimit publik në nivel lokal.

35 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Tabela 4.7: Indikatorët që përbëjnë nën indeksin Administrata komunale Treguesi Pyetja IKK Mesatarja Kombëtare Qëndrimi i zyrtarëve komunal ndaj biznesit privat (% pozitiv ose fuqishëm pozitiv) J2 39% 33% 21% Aftësia e përgjithshme e zyrtarëve dhe nëpunësve administrative në komunë (% shumë e dobishme ose esenciale) J4 16% 16% 15% Firmat zakonisht paguajnë mbi 5% të të ardhurave në pagesat jozyrtare për zyrtarët komunal (% po) Vlera e bërjes së pagesave joformale për zyrtarët komunal për të marrë shërbimin komunal (% shumë e dobishme apo esenciale) Lidhjet të rëndësishme për fitimin e tenderëve publik komunal (% pajtohen ose pajtohen fuqimisht) K2* 10% 9% 7% K4 27% 25% 40% K6 59% 66.50% 68% Dimensioni 1: Cilësia e Administratës Komunale Dimension 2: Korrupsioni në Administratën Komunale * Vetëm përgjigjet nga bizneset individuale janë të përfshira për shkak të korrelacionit me personin juridik 7. Fuqia Punëtore dhe Shërbimet Mbështetëse për Biznesit Dimensioni i fuqisë punëtore i këtij nën-indeksi fokusohet mbi cilësinë dhe disponueshmërinë e fuqisë punëtore lokale të kualifikuar, ku qasja në programet e formimit profesional mund të përmirësojë aftësitëtërësinë dhe cilësinë e punës sipas kërkesës së biznesit vendor brenda afateve të shkurtëra. Në dimensionin e dytë, nën-indeksi fokusohet në shërbimet mbështetëse të biznesit të cilat janë të dobishme në nivel vendor nëpër të gjitha komunat.

36 36 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Figura 4.7: Renditja e nën indeksit Shërbimet mbështetëse të fuqisë punëtore & biznesit Mamushë Podujevë Pristinë Ferizaj Prizren Suharek Fushë Kosovë Lipjan Skenderaj Malishevë Gllogovc Vushtrri Gracanica Gjakovë Pejë Rahovec Klina L-ZP-Zveçan Novë Brdë Shtimje Gjilan Kamenicë Mitrovicë Junik Kaçanik Dragash Istog Viti Obiliq Kllokot Hani i Elezit Deçan Shtërpce Dimension 1: Cilësia e fuqisë Punëtore Lokale Dimension 2: Shërbime Mbështetëse për Biznes Gama e pikëve në këtë nën-indeks mbetet e gjerë nga një rezultat komunal minimal prej më pak se 3 deri një rezultat maksimal prej 9.5. Qartazi ekziston një variacion i gjerë në nivel të shërbimeve mbështetëse për fuqinë punëtore dhe biznesit të ofruara në të gjithë vendin. Edhe pse mund të supozohet se komunat e mëdha apo qendrat urbane mund të kenë nivele më të mira të punës dhe shërbimeve mbështetëse të biznesit, madhësia ose niveli i urbanizimit të një komune nuk duket të jenë të ndërlidhura me punën në këtë nën-indeks. Ne shohim dy ndryshime shumë dramatike në këtë nën-indeks. Këtë vit, Prishtina renditet si një nga performuesit më të lartë. Kjo paraqet një përmirësim prej mbi 3 pikë, të cilat nga të dhënat duket se rrjedhin kryesisht nga indikatorët e Dimensionit të dytë, me përmirësime dramatike në shërbimet mbështetëse të biznesit. Një nga arsyet e mundshme për këtë përmirësim të rezultateve mund të vijë nga dy, regjistrimi i bizneseve të reja dhe projekteve për shërbime mbështetëse të biznesit, e para, Zyra Ndërlidhëse e KE-së për projektin e financuar nga Kosova, Mundësimi i Mjedisit Miqësor për Biznese përmes One Stop Shop dhe Shërbimet këshilluese të bizneseve, dhe së dyti, Programi i USAID Ndërmarrësit e Rinj (PNR). Në qoftë se ky përmirësim vazhdon me kalimin e kohës dhe këto shërbime mbështetëse për regjistrimin e biznesit mbeten të hapura dhe në dispozicion të bizneseve të reja në Prishtinë, kjo paraqet një kthesë shumë pozitive dhe rrugë drejt progresit për kryeqytetin e Kosovës dhe kryeqytetin për biznes. Së dyti, Mamusha ngjitet në maje në këtë renditje, nga një performancë e stabile e dobët gjatë dy viteve të fundit në këtë nënindeks. Duke parë në rezultatet e saj mënyrë më të detajuar, kjo rritje është gjithashtu duke u nxitur nga një përmirësim dramatik në indikatorët për shërbimet mbështetëse të biznesit.

37 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Nën-indeksi është i ndarë në dy dimensione, njëri i përbërë prej aspekteve që lidhen me cilësinë e fuqisë punëtore lokale, si dhe të tjera që lidhen me shërbime tjera mbështetëse të biznesit në nivel lokal që janë në dispozicion. Dimensioni 1 në fuqinë punëtore lokale mat aspektet e fuqisë punëtore lokale të cilat mund të ndikohen nga investimet komunale në politikat dhe nismat që janë logjike në nivelin komunal të qeverisjes. Indikatorët brenda Dimensionit 2 masin disponueshmërinë e shërbimeve të dobishme për biznesin vendor. Në mënyrë të veçantë, indikatori i parë mat disponueshmërinë e shërbimeve këshilluese rregullatore, që konsiderohen të vlefshme për bizneset në dritën dhe ritmin të shpejtë të reformës rregullatore në Kosovë në të dyja nivelet komunale dhe kombëtare. Indikatori i dytë mat disponueshmërinë e një sërë shërbimesh mbështetëse të biznesit duke përfshirë ndihmën promovimin e eksportit dhe informacionit, shërbimet lokale për promovimin e biznesit, dhe shërbimet e vendosura për rekrutim dhe punësim. Tabela 4.8: Indikatorët që përbëjnë nën indeksin Fuqia punëtore dhe Shërbimet mbështetëse të biznesit Treguesi Pyetja IKK Mesatarja Kombëtare Cilësia e arsimit të përgjithshëm dhe niveli i trajnimit profesional të punëtorëve në dispozicion (% e mirë ose shumë e mirë) Cilësia e fuqisë punëtore lokale përmbush të gjitha nevojat e firmës (% po) I1G 80.5% 79.5% 70% I10 38% 34% 44% Shërbimet e konsulencës rregullatore janë në dispozicion në komunë (% po) I11A1 20% 33% 66% Gama e shërbimeve mbështetëse të biznesit janë në dispozicion në komunë (% po) I11B1, I11E1, I11F1 20% 44% 73% Dimensioni 1: Cilësia i Fuqisë Punëtore Lokale Dimensioni 2: Shërbimet Mbështetëse të Biznesit 8. Infrastruktura Komunale Në përgjithësi për këtë nën-indeks, ne gjejmë pak ndryshim në mesataren e rezultatit të infrastrukturës me kalimin e kohës. Istogu ka rënë nga pozita në krye në vitin e kaluar, dhe në qoftë se shqyrtojmë indikatorët individualë për Istog kjo duket kryesisht për shkak të një ndryshimi të çuditshëm të madh në indikatorin Ofruesit e shërbimeve mbledhin 100% të tarifave të ujit nga bizneset (% shpesh ose gjithmonë), i cili ka rënë nga 76% në 4% vitin e kaluar dhe 3% këtë vit. Përveç kësaj, këtë vit vuan nga një nivel i lartë mesatar i ndërprerjeve të ujit me të cilën përballen firmat, në 88 orë në muaj. Në të vërtetë, bizneset dhe qytetarët ishin të pakënaqur me sigurimin e ujit në Istog gjatë vitit Pse këto dy shërbime kanë rënë mbetet e paqartë, por një rënie në mbledhjen e tarifave në vitin 2011 mund të ketë qenë një shkas për një furnizim më të vogël me ujë në vitin Në të vërtetë, ndërsa Istogu ka një bollëk të ujit të papërpunuar, kapaciteti i furnizimit me ujë për të kapur dhe të shpërndarë ujin ka qenë një çështje për një kohë të gjatë. Për të 25 Vetëm si një shembull, shih KOHAnet. Një defekt në ujësjellës të qytezës lë pa ujë Istogun. KOHAnet. Gusht,

38 38 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 adresuar këtë një plan strategjik për një përmirësim të furnizimit me sistemin e ujit u zbatua në vitin 2011: pasi të jetë përfunduar, do të parashikonim një përmirësim në furnizimin me ujë në Istog. 26 Graçanica performon mirë për dy vite me radhë, së bashku me Pejën, Junikun, Shtimjen dhe Hanin e Elezit. Peja është e njohur mirë për disa të biznese të prodhimit të madh që mbështeten në ujë, duke përfshirë Ujin e Rugovës dhe Birrën e Pejës, dhe performancën e saj të fortë me kalimin e kohës mund të tregojnë për një prej faktorëve të rëndësishëm të infrastrukturës, për biznes, në atë se pse kjo komunë është e suksesshme në këtë pikë. Figura 4.8: Renditja e nën indeksit Infrastruktura komunale Hani i Elezit Gracanica Pejë Lipjan Dragash Junik Shtimje Malishevë Gjakovë Skenderaj Kaçanik Suharek Gjilan Mitrovicë Prizren Novo Bërdë Deçan Kamenicë Ferizaj Obiliq Rahovec Shtërpce Mamushë Gllogovc Pristinë Fushë Kosovë Istog Klina Vitia L-ZP-Zveçan Kllokot Podujevë Vushtrri Prishtina e bëri lajmin në vitin 2011, duke injektuar një investim prej 15 milionë eurove në rrugët e saj, por se sa mirë dhe sa kohë do të marrë për tu përmirësuar rrugët mbetet për t u parë. 27 Në të vërtetë, gjatë viteve të fundit problemet e trafikut dhe gropat vetëm janë përkeqësuar dhe vazhdojnë ta pengojnë transportin; rezultati i Prishtinës në indikatorin i cili bën matjen e cilësisë së mirëmbajtjes dhe ndërtimit të rrugëve që është e mirë ose shumë e mirë ka rënë prej 50% në 34% në mes të viteve 2011 dhe Rezultati mëpastaj ngritet në 54% përsëri në vitin Eshtë e mundur se jemi duke vërejtur ndikimin të cilin e ka pasur investimi rrugor në Prishtinë Kuvendi Komunal Istog. Plani Investiv në Infrastrukturën e Ujësjellësit dhe Kanalizimit në Komunën e Istogut. Komuna e Istogut. May, Alidemaj, Liridon. Prishtinë Gërmon vetën jashtë një vrime. Balkan Insight. Prishtinë: 21 shtator Komuna e Pristinës. Qytetiim Prishtina Komuna e Prishtinës, 2013

39 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Indikatorët masin vetëm infrastrukturën që bie nën juridiksionin e drejtpërdrejtë dhe autoritetin e komunave. Është e kuptueshme se megjithatë kjo mbetet e diskutueshme, pasi që në realitet, fondet komunale kanë qenë kohë më parë të ndara për, rrugë të mëdha kombëtare, ose janë zvoglëluar nën diskrecionin e komunës siç e përcakton ligji. 29 Dy indikatorët e parë masin cilësinë e mirëmbajtjes së rrugëve komunale dhe ndërtimit, si dhe cilësinë e shërbimit të kanalizimeve të ujërave të zeza. Indikatori i tretë dhe i katërt vlerësojnë shërbimet e ujit, me anë të një indikatori i cili mat shkallën e arkëtimit të tarifës së ujit (si një i parametër indirekt për shkallën e disponueshmërinë së ujit dhe rrjedhën) dhe orët mesatare të ndërprerjeve të ujit në muaj. Tabela 4.9: Indikatorët që përbëjnë nën indeksin Infrastruktura komunale Treguesi Pyetja IKK Mesatarja Kombëtare Cilësia e mirëmbajtjes dhe ndërtimit të rrugëve (% e mirë ose shumë e mirë) I1A, I1B* 65% 59% 63% Cilësia e shërbimeve të kanalizimeve dhe ujërave (% e mirë ose shumë e mirë) I1D, I1E* 72% 70% 73% Ofruesit e shërbimeve mbledhin 100% të tarifave të ujit nga bizneset (% shpesh ose përherë) Orët mesatare të ndërprerjes së ujit në muaj I4 39% 37% 37.5% I * Vetëm përgjigjet nga bizneset individuale janë të përfshira për shkak të korrelacionit me personin juridik 29 Synovitz Ron Kosova Feston Pesë Vite jo të Lehta të Pavarsisë The Atlantic, Prishtinë, Kosovë 18 Shkurt

40 40 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI METODOLOGJIA Në këtë kapitull përfundimtar, ne japim një pasqyrë të metodologjisë përkatëse të përdorur për të zhvilluar IKK. Është ndërmarrë i tërë kujdesi për të siguruar në masën më madhe që është e mundshme një metodologji e cila është e drejtë dhe rigoroze nga pikëpamja statistikore. Pasqyra e Zbatimit të Anketës 2013 IKK vjetor ofron një matje të bazuar në dëshmi të ambientit të biznesit në të gjitha komunat anembanë Kosovës, bazuar në përvojat e drejtpërdrejta dhe rrethanat me të cilat përballen bizneset lokale. Tabela 5.1: Pasqyrë e Metodologjisë së IKK Çfarë Matja dhe krahasimi vit-mbi-vit i mjedisit lokal të biznesit dhe qeverisja ekonomike, duke theksuar politikat, iniciativat, dhe punën e autoriteteve lokale. Indikatorët e mbledhur dhe të grupuar në 8 nën-indekse, të cilat janë të vlerësuara individualisht në një shkallë prej 1 deri në 10 pikë. Të kombinuara për të krijuar një rezultat prej 80-pikëve të përgjithshme të qeverisjes ekonomike për secilën komunë. Teknikisht, një komunë mund të arrijë një rezultat perfekt prej 80 pikë nëse ajo fiton rezultatet më të larta prej 10 pikë për të gjitha tetë nën-indekset, që do të thotë duke shënuar 10 pikë në SECILIN indikator, si dhe arritjen e rezultatit më të lartë gjatë gjithë viteve në çdo nën-indeks Kornizë mostër për të gjitha bizneset FORMALISHT aktive (të regjistruara në ARBK) në Kosovë Mostër të stratifikuar të rastit në nivel komunal sipas sektorit dhe llojit të personit juridik Cili Si Mostra IKK e 3101 pronarëve të biznesit ose menaxherëve Mostra rezervë e shfrytëzuar për zëvendësime, kur bizneset nuk ka qenë të arritshme ose kanë refuzuar të përgjigjen Mesatarisht 83 të anketuar për komunë (shumica me rreth 100 të anketuar), dhe norma mesatare e përgjigjes në nivel kombëtarë prej 61% Paneli i 996 të anketuarve (bizneset e njëjta që marrin pjesë në anketë për tre vjet rresht) Anketë ballë për ballë me pronarë të bizneseve apo menaxherë, me pyetjet që formojnë bazën e tërë indikatorëve në IKK Ku Të gjitha 37 komunat anembanë Kosovës gjatë janarit deri në mars 2013 IKK rendit qeverisjen ekonomike të komunave, me qëllimin primar për të përmirësuar produktivitetin dhe performancën e bizneseve private duke identifikuar dhe zvogëluar kufizimet e ndikuara nga qeveria për zhvillimin e sektorit privat në nivel nën-kombëtar, të këtilla si ngarkesat e pa nevojshme, rregullatore, korrupsionin, dhe paqartësinë në mjedisin ligjor. IKK është e bazuar mbi përgjigjet prej një anketë në nivel të firmave të pronarëve të bizneseve të Kosovës e administruar nga janari deri në mars 2013 në të gjithë vendin. Këtë vit, IKK pasqyron përgjigjet e 3101 bizneseve të përzgjedhura rastësisht. Ndërsa mesatarja në rang vendi numri i të intervistuarve ishte 83 për komunë, për

41 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI shumicën e komunave rreth 100 firma janë anketuar. Nga këto afërsisht një e treta në secilën komunë ishin firma të cilat ne i kemi anketuar edhe në secilin nga vitet e mëparshme, që ofron një grup të fortë të firmave panel dhe lejon për analizë më të saktë longitudinale. Ky grup i firmave të panelit është kritik për shkak se kjo do të thotë se çdo ndryshim në perceptim përfaqëson ndryshime reale në opinionet e këtyre të anketuarve gjatë kohës. Në nëntë komuna të vogla, ne kemi kërkuar ta anketojmë sa më shumë që ka qenë e mundur popullsinë në tërësi. (Mamushë, Leposaviq, Zveçan, Zubin Potok, Novobërdë, Ranillug, Partesh, Kllokot, dhe Junik). Për detajet e mostrës, shih Shtojcën 3. Ne vazhdojmë, si në vitet e mëparshme, të grupojmë tri komunat veriore serbe së bashku. Komunat e Ranillugut dhe Parteshit vazhdojnë të kenë popullatë të ngjashme të vogël të biznesit. Këtë vit sërish, ne vazhdojmë t i përfshijmë ato në komunat e tyre të mëparshme, Gjilan dhe Kamenicë, përkatësisht. Pasqyrë e Metodologjisë së Mostrës Pasi që IKK paraqet perceptimet kolektive të komunitetit të biznesit privat formal, besueshmëria dhe integriteti i qasjes tonë për zgjedhjen e firmave të anketuara duhet të jetë e shquar. Këtë vit, baza e të dhënave për regjistrin e bizneseve për vitin 2012, nuk ishte ende në dispozicion në kohë për marrjen e mostrave IKK. Prandaj, kemi ndërmarrë një qasje ndryshe. Kemi vendosur të anketojmë, sa më shumë prej bizneseve që ka qenë e mundur nga viti i kaluar. Kjo na ka ndihmuar për të siguruar një qëndrueshmëri në rezultatet tona me kalimin e kohës. Ku nuk ishim në gjendje që të anketojmë bizneset nga vitet e mëparshme, janë marrë bizneset nga mostra jonë rezervë nga viti i kaluar. Më tej, në mënyrë që të përmirësojmë saktësinë dhe afatet kohore të disa prej rezultateve, me qëllim kemi intervistuar biznese sapo të regjistruara në vitin 2012, që ka përbërë mesatarisht rreth 10-15% të mostrës në secilën komunë. Këto biznese gjithashtu janë zgjedhur rastësisht nga popullata e bizneseve të reja në biznese u anketuan këtë vit nga një popullsi kombëtar prej rreth 45,000 ndërmarrjeve private aktive. Një numër i masave kyçe të projektimit të mostrave janë ndërmarrë për të siguruar që kjo mostër të jetë përfaqësuese e popullatës së biznesit të Kosovës. Indeksi Konkurrencës Komunale shfrytëzon një strategji të shtresuar të mostrave të rastit për të zgjedhur mostrën e bizneseve për anketë. Kjo qasje siguron që mostrat e komunës janë një pasqyrim i saktë i popullsisë komunale. Nga popullata e biznesit, komponentët kyç të sektorit të popullsisë dhe llojit juridik janë pasqyruar sa më saktë që është e mundur në mostër. Për ta bërë këtë janë krijuar shportat e popullsisë kritike dhe marrja e mostrave është kryer brenda këtyre shportave. Së pari, ne kemi ndërtuar 37 shtresa të ndara të nivelit komunal. Së dyti, firmat janë grupuar në dy karakteristika, sipas llojit të personit juridik (1=ndërmarrje individuale, 2=SHPK, 3=Partneritete, shoqëri aksionare, dhe subjektet e jashtme) dhe sipas sektorit (1=Tregtia, 2=Shërbime, 3=Prodhim & Ndërtim, 4=Burimet Natyrore & Bujqësia). Është aplikuar strategjia e rastit e marrjes së mostrave brenda secilit prej këtyre shportave për të siguruar se mostra e firmave pasqyron strukturën e popullatës komunale sa më shumë të jetë e mundur. Të dhënat nga anketa për këtë arsye janë një përshkrim përfaqësues i perceptimeve të fuqishme të mjediseve ekonomike në të cilat ata punojnë. Aty ku firmat në mostër ishin jo aktive, të mbyllura, ose pa informacion të saktë kontakti, një tjetër firmë nga lista e dytë e mostrës ishte zgjedhur rastësisht nga shporta e njëjtë. Më tej, nëse një firmë ka refuzuar të përgjigjet, kjo është nënvizuar, dhe një tjetër firmë ishte zgjedhur rastësisht. Përqindja e përgjithshme ka qenë mesatarisht 61 % në të gjitha komunat, me vlerën më të lartë prej 80% dhe ajo më e ulëta prej 46 %. 30 Edmund Malesky dhe Nina Merchant-Vega, Një shikim nën kapakun e motorit: Metodologjia e indekseve nënkombëtare të qeverisjes ekonomike, Zhurnali i Hagës mbi Sundimin e Ligjit 3 (2011):

42 42 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Qasja e Anketës Anketa është zbatuar përmes intervistave ballë-për-ballë me pronarët e bizneseve në gjuhën e tyre. Nëpërmjet anketimit të bizneseve personalisht dhe jo nëpërmjet intervistave telefonike ose përmes postës elektronike, ne ishim në gjendje për të shmangur të shkallën e lartë të pashmangshme të mos-përgjigjeve. Bizneset së pari janë kontaktuar nëpërmjet një thirrjeje kualifikuese për të përcaktuar përgjegjshmërinë e tyre (aktive) dhe të caktojnë një takim për intervistë. Në mënyrë për të minimizuar ndikimin e efekteve të trajtimit të ri që rezultojnë nga anketuesit e ndryshëm, anketuesit u trajnuan rigorozisht në lidhje me anketën, metodologjinë e IKK, dhe arsyet që qëndrojnë prapa IKK-së, për të kufizuar mundësinë për njëanshmëri të anketuesve në përgjigjet e dhëna. Për më tepër, shumë nga anketuesit kishin përvojë nga zbatimi i IKK vitin e kaluar. Mbikëqyrësit me përvojë të punës në terren kanë zbatuar kontrolle në terren dhe kontrollin e cilësisë në të gjitha anketat e kryera dhe aty ku përciellja ishte e nevojshme apo u shfaqën problemet, anketuesit janë dërguar sërish tek të anketuarit për sqarime ose korrigjime. Instrumenti i anketës ka mbajtur shumicën e përmbajtjes dhe strukturës nga viti paraprak, me largimin e disa pyetjeve të pa përdorura për ta zvogëluar kohëzgjatjen e administrimit. Anketa është zhvilluar në gjuhën shqipe dhe ate serbe. Krijimi i Indeksit Metodologjia e krijimit të Indeksit përbëhet nga tre elemente kryesore, Mbledhjes, Ndërtimit, dhe Kalibrimit. Komponenti i parë, mbledhja, u ndërmor gjatë zhvillimit të IKK të parë në vitin Procesi është përshkruar më poshtë, megjithatë, ajo është bërë vetëm në vitin e parë, dhe një përshkrim më i detajuar i procesit të mund të gjendet në raportin e IKK Mbledhja përfshin përzgjedhjen e indikatorëve më relevantë për qeverisjen nën-kombëtare, pas një shqyrtimi të plotë teorik përkatës, dhe literaturës specifike të vendit, si dhe biseda të hollësishme me ekspertë dhe praktikantë në çdo vend. Indikatorët janë zgjedhur për të pasqyruar masat më të përshtatshme të koncepteve kryesore teorike të qeverisjes. Shporta e indikatorëve që përfshijnë konceptet shndërrohet në nën-indeks. Ndonjëherë shportat e indikatorëve janë shumë të përgjithshme për të përfshirë koncepte e nuancuara dhe në këto raste, nën-indekset janë ndarë më tej në dimensione. 31 Hanshaw, Natasha. Indeksi i Konkurrencës Raporti komunal USAID Projekti për Mundësimin e Mjedisit për Biznes), Qershor 2011.

43 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Ndërtimi i Nën-Indeksit Për të krijuar Indeksin final, rezultatet e indikatorëve individual në çdo nën-indikator së pari janë konsoliduar dhe grumbulluar në një rezultat që është i krahasueshëm përgjatë indikatorëve, komunave, si dhe me kalimin e kohës. Për indikatorit ku ishte i nevojshëm një numër jo i kufizuar absolut, për të shmangur ndikimin e elementeve të veçuara në rezultatet komunale të gjitha vlerat e larta morën përgjigje në 90 përqindësh. Kjo ishte bërë në të gjithë indikatorit e tillë (për shembull, numri i ditëve për të regjistruar një biznes apo numri i orëve të ndërprerjes së furnizimit me ujë në ditë). Çdo indikator së pari është standardizuar rreth një shkalle prej 10 pikësh. Në mënyrë të veçantë, ky standardizim siguron se dallimet relative dhe jo madhësia numerike e rezultateve janë përgjegjës për ndryshimin në rezultate. Harmonizimi i indikatorëve të konvertuar në vlera që vetëm sigurojnë krahasimin e rezultateve në mes të komunave. Ky proces gjithashtu mundëson që njësitë e të dhënave të ndryshme të konvertohen dhe të bashkohen në një nën-indeks. Së fundi, kjo mundëson krahasimin e pikëve të vlerësimit dhe rezultateve të IKK me kalimin e kohës. Të gjithë indikatorit brenda çdo nën-indeksi më pastaj janë caktuar mesatarisht që të krijojnë një rezultat të nën-indikatorit. Të gjithë indikatorëve iu është dhënë vlera e njëjtë brenda një indeksi. Kur një nën-indeks përmban dy dimensione, çdo dimension merr të njëjtën vlerë, si dhe indikatorit brenda çdo dimensioni marrin të njëjtën vlerë. Ky proces është përsëritur për secilën nga tetë nën-indekset. Ndërtimi i Indeksit Një nga kontributet më të rëndësishme të IKK për hartuesit e politikave rrjedh nga kujdesi i ndërmarr për të siguruar që rezultatet finale ofrojnë informacione të mjaftueshme për politikat përkatëse. Kjo është bërë përmes ponderimit të nën-indekseve. Këto vlerësime sinjalizojnë për hartuesit te politikave ose donatorët se si të prioritizojnë ndërhyrjet e reformave ose programet e reja për ndikimin më të madh. IKK përfundimtare është shuma e ponderuar e nën-indekseve, ku ponderimet përfaqësojnë një kontribut mesatar të mbledhur të çdo nën-indeksi me rezultatet e performancës së sektorit privat. Peshat për çdo nën - indeks individual që janë përcaktuar në vitin e parë (dhe siç tregohet në tabelën 5.2 më poshtë) vazhdojnë të përdoren këtë vit dhe do të përdoren edhe vitin e ardhshëm. Arsyeja për këtë është për të siguruar që ne mund të krahasojmë rezultatet e ponderuara me kalimin e kohës dhe qëndron nën supozimin se rëndësia për politika e një zonë të nën-indeksit mbi një tjetër nuk është subjekt i luhatjes shumë të madhe në periudhën afat-shkurtër prej disa vjet.

44 44 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Tabela 5.2: Ponderimet e mbledhura me Nën-Indekse T-Statistika Nën-Indeks T-Statistika Ndarja Origjinale Ponderimet e mbledhura Transparenca 2.58 NA 19% 20% Kosto Kohore e Pajtueshmërisë 2.52 NA 19% 20% Administrata Komunale 2.17 NA 16% 15% Pjesëmarrja & Parashikueshmëria 1.66 NA 12% 15% Shërbimet Mbështetëse të Punës & Bizneseve 1.3 NA 10% 10% Infrastruktura Komunale 1.19 NA 9% 10% Tatimet & Tarifat % 5% Pengesat për hyrje të Bizneseve % 5% Për një përshkrim më të hollësishëm të gjithë procesit të krijimit të IKK, ju lutem referojuni kapitullit 6 të Raportit të IKK Hanshaw, Natasha. Indeksi i Konkurrencës Raporti komunal USAID Projekti për Mundësimin e Mjedisit për Biznes), Qershor 2011.

45 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI SHTOJCAT Shtojca 1: Përshkrimet e hollësishme të nën indekseve dhe indikatorëve të komponentëve 1. Pengesat për nisjen e biznesit Kohëzgjatja mesatare e ditëve për të regjistruar biznesin në Transparenca e Informacionit Vlerësimi mesatar për qasje në dokumentet e buxhetit të komunës dhe të planifikimit - (1 = e pamundur deri në 5 = shumë e lehtë) Vlerësimi mesatar për qasje në rregulloret komunale dhe dokumentet e politikave komunale (1 = e pamundur deri në 5 = shumë e lehtë) 3. Pjesëmarrja dhe Parashikueshmëria 4. Kostot e Kohës Numri mesatar i kohës së cilës bizneset i Numri mesatar i licencave dhe lejeve të nevojshme për të filluar aktivitetet Përvoja e bizneseve me konkurrencën nga sektori joformal (%po) Procesi i regjistrimit të e si barriera për nisjen e biznesit (% po) Vlerësimi mesatar i qasjes në informata dhe formularët për licenca dhe leje komunale (1 = e pamundur deri në 5 = shumë e lehtë Norma mesatare e qasjes në informacion për tenderët e ardhshëm publik komunal (1 = e pamundur deri në 5 = shumë e lehtë) Përqindja e firmave që thanë se ishin shpesh ose gjithmonë të informuar paraprakisht në lidhje, me ndryshimet apo rregulloret e reja komunale dhe udhëzimet administrative Përqindja e firmave që deklaruan se rregulloret e reja komunale dhe udhëzimet administrative shpesh ose gjithmonë marrin parasysh interesat avokuese në debate publike dhe seanca Përqindja e firmave që deklaruan se zbatimi i rregulloreve dhe udhëzimeve administrative komunale janë shpesh apo gjithmonë të parashikueshme Numri mesatar i ditëve të cilat i kalojnë menaxhmenti i lartë në kontakt me zyrtarët komunalë që të përputhen me rregulloret nënshtrohen inspektimit nga agjencitë komunale Numri mesatar i zyrave të veçanta komunale të vizituara për të mbajtur pajtueshmërinë me rregulloret lokale Tatimet dhe Tarifat Bizneset bëjnë më shumë se 5 pagesa të taksave në vit (% po) Negociatat joformale me zyrtarët tatimor janë normale (% e atyre që pajtohen ose që pajtohen fuqimisht) Taksat janë shtrëngimi kryesor i bizneseve (% e atyre firmave që pajtohen ose që pajtohen fuqimisht) Përqindja e firmave të cilat paguajnë taksa Bizneset paguajnë tarifën për licencat profesionale komunale për biznes ose taksa dhe tarifa të tjera komunale (% po) Administrata Komunale Qëndrimi i zyrtarëve komunal në drejtim të biznesit privat të vlerësuar si shumë pozitive ose pozitive (%) Aftësitë e përgjithshme të zyrtarëve komunal dhe zyrtarëve administrativ në komunë të vlerësuara si shumë të dobishme apo esenciale (%) Përqindja e bizneseve që zakonisht paguajnë më shumë se 5 % të ardhurave në pagesat jo zyrtare tek zyrtarët komunal në vit Pagesat joformale për zyrtarët komunal për të marrë shërbime komunale është e domosdoshme dhe shumë e dobishme për marrjen e shërbimit (%pajtohen ose pajtohen plotësisht) Lidhjet e rëndësishme për të fituar tenderët publik komunal (% pajtohen ose pajtohen plotësisht) 7. Shërbimet mbështetëse të punës & biznesit Cilësia e arsimit të përgjithshëm dhe niveli i trajnimit profesional të punëtorëve në dispozicion (% mirë ose shumë mirë) Cilësia e fuqisë punëtore lokale i plotëson të gjitha nevojat e firmës (% po) Shërbimet e konsulencës rregullatore janë në dispozicion në komunë (% po) Gama e shërbimeve mbështetëse të biznesit të cilët janë në dispozicion në komunë (% po) 8. Infrastruktura Komunale Cilësia e ndërtimit dhe mirëmbajtjes së rrugëve është e mirë ose shumë e mirë (%) Cilësia e kanalizimit dhe shërbimeve të ujësjellësit është e mirë ose shumë e mirë (%) Ofruesit e shërbimeve mbledhin 100% të pagesave të ujit nga bizneset (% shpesh ose gjithmonë) Orët mesatare të mungesës së furnizimit me ujë për një mua

46 46 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Shtojca 2: Rezultatet Komunale sipas Nën-Indeksit dhe Indikatorit Komuna Viti Rezultati i nën - indeksit pengesat për hyrjë te biznesit Numri mesatar i ditëv e që nevojiten për regjistrim ë biznesit Numri mesatar i licencave dhe lejeve të nevojshme për të filluar veprimtarinë Përvoja e bizneseve me konkurrencë nga sektori jo formal (% po) Procesi i regjistrimit të biznesit dhe sigurimi i të gjitha lejeve të nevojshme paraqet pengesë për hyrje të biznesit (% po) Deçan % 12% % 25% % 34% Dragash % 13% % 31% % 17% Ferizaj % 14% % 11% % 36% Fushë Kosovë % 11% % 46% % 20% Gjakovë % 1% % 23% % 3% Gjilan % 38% ĦŎÖÞŌM % 33% % 22% Gllogovc % 24% % 15% % 11% Graçanicë % 18% % 44% % 6% Hani i Elezit % 8% % 37% % 14% Istog % 36% % 43% % 1% Junik % 72% % 38% % 10% Kaçanik % 15% % 17% % 22% Kamenicë % 60% % 6% % 39% Klinë % 38%

47 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Komuna Viti Rezultati i nën - indeksit pengesat për hyrjë te biznesit Numri mesatar i ditëv e që nevojiten për regjistrim ë biznesit Numri mesatar i licencave dhe lejeve të nevojshme për të filluar veprimtarinë Përvoja e bizneseve me konkurrencë nga sektori jo formal (% po) Procesi i regjistrimit të biznesit dhe sigurimi i të gjitha lejeve të nevojshme paraqet pengesë për hyrje të biznesit (% po) % 3% % 0% Kllokot % 32% % 48% % 12% Lipjan % 0% % 7% % 11% Malisheva % 42% % 8% % 14% Mamushe % 0% % 15% % 5% Mitrovica % 1% % 13% % 19% Novo Brdo % 15% % 25% % 22% Obiliq % 65% % 56% % 54% Peja % 40% % 23% % 59% Podujeva % 59% % 55% % 6% Pristina % 33% % 23% % 4% Prizren % 13% % 10% % 38% Rahovec % 39% % 9% % 10% Shterpce % 78% % 30% % 46% Shtimja % 13%

48 48 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Komuna Viti Rezultati i nën - deksit pengesat in për hyrjë te biznesit Numri mesatar i ditëv e që nevojiten për regjistrim ë biznesit Numri mesatar i licencave dhe lejeve të nevojshme për të filluar veprimtarinë Përvoja e bizneseve me konkurrencë nga sektori jo formal (% po) Procesi i regjistrimit të biznesit dhe sigurimi i të gjitha lejeve të nevojshme paraqet pengesë për hyrje të biznesit (% po) % 12% % 35% Skenderaj % 32% % 23% % 11% Suharek % 20% % 7% % 44% Vitia % 15% % 12% % 14% Vushtrri % 9% % 12% % 8% L-ZP-Zvecan % 37% % 25% % 25%

49 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Komuna Viti Rezultati i nën - indeksit të transparencës Rezultati mesatar i qasjes në dokumentet buxhetore dhe të planifikimit të komunës (1=e pamunur deri 5=shumë e lehtë) Rezultati mesatar i qasjes në dokumentet e politikave dhe rregulloret e komunës (1=e pamundur deri 5=shumë e lehtë Rezultati mesatar i qasjes në informata dhe formularë mbi licencat dhe lejet komunale (1=e pamundur deri 5=shumë e lehtë) Rezultati mesatar i qasjes në informata mbi tenderët e ardhshëm publik komunal (1= e pamundur deri 5 = shumë e lehtë) Decan Dragash Ferizaj Fushe Kosova Gjakova Gjilan Gllogovc Rezulta? mesatar i qasjes në dokumentet e poli?kave dhe rregulloret e komunës (1=e pamundur deri 5=shumë e lehtë) Gracanica Hani I Elezit Istog Junik Kacanik Kamenica Klina

50 50 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Komuna Viti Rezultati i nën - indeksit të transparencës Rezultati mesatar i Rezultati mesetar I qasjes në dokumentet qasjes në dokument buxhetore dhe të planifikimit të komunës (1=e pamunur deri 5=shumë e lehtë) Rezultati mesatar i qasjes në dokumentet e politikave dhe rregulloret e komunës (1=e pamundur deri 5=shumë e lehtë) Rezultati mesatar i qasjes në informata dhe formularë mbi licencat dhe lejet komunale (1=e pamundur deri 5=shumë e lehtë) Rezultati mesatar i qasjes në informata mbi tenderët e ardhshëm publik komunal (1= e pamundur deri 5 = shumë e lehtë) Kllokot Lipjan Malisheva Mamushe Mitrovica Novo Brdo Obiliq Peja Podujeva Pristina Prizren Rahovec Shterpce Shtimja

51 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Komuna Viti Rezultati i nën - indeksit të transparencës Rezultati mesatar i qasjes në dokumentet buxhetore dhe të planifikimit të komunës (1=e pamunur deri 5=shumë e lehtë) Rezultati mesatar i qasjes në dokumentet e politikave dhe rregulloret e komunës (1=e pamundur deri 5=shumë e lehtë) Rezultati mesatar i qasjes në informata dhe formularë mbi licencat dhe lejet komunale (1=e pamundur deri 5=shumë e lehtë) Rezultati mesatar i qasjes në informata mbi tenderët e ardhshëm publik komunal (1= e pamundur deri 5 = shumë e lehtë) Skenderaj Suharek Vitia Vushtrri L-ZP-Zvecan

52 52 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Komuna Viti Rezultati i nën - indeksit pjesëmarrja & parashikueshmëria Firmat informohen paraprakisht për ndyshimet në ose për rregulloret dhe udhëzimet administrative të reja komunale (% çdoherë ose shpesh) Rregulloret dhe udhëzimet e reja administrative komunale marrin parasysh interesat e firmave të avokuara në debatet dhe dëgjimet publike (% shpesh ose çdoherë) Implementimi i rregulloreve dhe udhëzimeve administrative komunale është i parashikueshëm (% shpesh ose çdoherë) Firmat informohen për debatet publike komunale mbi ndryshimet në ose për politikat, rregullat ose rregulloret e reja komunale (% shpesh ose çdoherë) Deçan % 18% 18% 3% % 16% 30% 4% % 11% 14% 7% Dragash % 8% 37% 15% % 0% 33% 0% % 3% 43% 2% Ferizaj % 6% 9% 4% % 15% 35% 8% % 18% 15% 11% Fushë Kosovë % 6% 59% 6% % 4% 6% 2% % 2% 9% 0% Gjakovë % 14% 31% 1% % 35% 47% 9% % 10% 18% 7% Gjilan % 12% 49% 15% % 4% 33% 12% ĞÒǾÖ MP ÒŌŅŎǾÖ ŎOÑŌ Ő ǾŇÑNMPÑP ŐÞNÕÒÔÑ ÔŎÖÞŌMÕÑ ÖNÒŌŇǾŘŒOÒÖÑP Ō ŎŒÑ Ő ǾŐŎÕÒPÒÔMPÆǾǾÑŊÞ ÕMP ŎŒÑ ǾǾÑŊÞ ÕŎǾÑP Ñ ǾÑÓMÔŎÖ ÞŌMÕÑ (% shpesh ose çdoherë) % 4% 24% 10% Gllogovc % 17% 15% 5% % 7% 11% 3% % 8% 12% 0% Graçanicë % 0% 4% 0% % 2% 4% 10% % 6% 6% 6% Hani i Elezit % 18% 36% 14% % 20% 24% 66% % 20% 29% 62% Istog % 9% 9% 8% % 0% 0% 0% % 1% 2% 0% Junik % 11% 14% 0% % 53% 43% 45% % 10% 18% 21% Kacanik % 9% 15% 2% % 11% 18% 24% % 22% 23% 42% Kamenicë % 14% 19% 10% % 38% 83% 6% % 24% 25% 12% Klinë % 2% 2% 5%

53 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Komuna Viti Rezultati i nën - indeksit pjesëmarrja & parashikueshmëria Firmat informohen paraprakisht për ndyshimet në ose për rregulloret dhe udhëzimet administrative të reja komunale (% çdoherë ose shpesh) Rregulloret dhe udhëzimet e reja administrative komunale marrin parasysh interesat e firmave të avokuara në debatet dhe dëgjimet publike (% shpesh ose çdoherë) Implementimi i rregulloreve dhe udhëzimeve administrative komunale është i parashikueshëm (% shpesh ose çdoherë) Firmat informohen për debatet publike komunale mbi ndryshimet në ose për politikat, rregullat ose rregulloret e reja komunale (% shpesh ose çdoherë) % 1% 6% 3% % 0% 3% 0% Kllokot % 4% 4% 4% % 11% 26% 11% % 0% 4% 4% Lipjan % 3% 1% 3% % 6% 7% 3% % 3% 10% 4% Malisheva % 18% 35% 3% % 0% 40% 5% % 9% 50% 20% Mamushe % 90% 93% 65% % 20% 10% 15% % 2% 2% 0% Mitrovica % 9% 16% 1% % 4% 4% 5% % 5% 31% 7% Novo Brdo % 25% 20% 20% % 44% 63% 25% % 35% 48% 61% Obiliq % 2% 5% 3% % 10% 27% 7% % 15% 27% 3% Peja % 0% 1% 0% % 5% 17% 8% % 13% 20% 7% Podujeva % 1% 1% 1% % 0% 12% 0% % 0% 3% 0% Pristina % 1% 3% 0% % 5% 1% 2% % 5% 15% 1% Prizren % 4% 51% 7% % 3% 13% 1% % 1% 5% 5% Rahovec % 21% 10% 6% % 4% 8% 3% % 4% 14% 2% Shterpce % 2% 0% 6% % 9% 18% 7%

54 54 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Komuna Viti Rezultati i nën - indeksit pjesëmarrja & parashikueshmëria Firmat informohen paraprakisht për ndyshimet në ose për rregulloret dhe udhëzimet administrative të reja komunale (% çdoherë ose shpesh) Rregulloret dhe udhëzimet e reja administrative komunale marrin parasysh interesat e firmave të avokuara në debatet dhe dëgjimet publike (% shpesh ose çdoherë) Implementimi i rregulloreve dhe udhëzimeve administrative komunale është i parashikueshëm (% shpesh ose çdoherë) Firmat informohen për debatet publike komunale mbi ndryshimet në ose për politikat, rregullat ose rregulloret e reja komunale (% shpesh ose çdoherë) % 3% 12% 6% Shtimja % 13% 13% 2% % 10% 34% 20% % 12% 19% 24% Skenderaj % 18% 38% 11% % 29% 32% 19% % 26% 26% 24% Suharek % 13% 29% 9% % 12% 7% 10% % 18% 30% 19% Vitia % 12% 12% 2% % 11% 17% 17% % 7% 8% 12% Vushtrri % 7% 10% 6% % 14% 35% 2% % 9% 15% 4% L-ZP-Zvecan % 5% 2% 2% % 1% 1% 1% % 3% 0% 1%

55 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Komuna Viti Rezultati i nën indeksit kostoja kohore Numri mesatar i ditëve që menaxhmenti i lartë i kalon në kontakt me zyrtarët komunal për pajtueshmëri me rregulloret Numri mesatar i herave që bizneset i nënshtrohen inspektimit nga agjencitë komunale Numri mesatar i zyrave të ndara komunale që vizitohen për të mirëmbajtur pajtueshmërinë me rregulloret lokale Deçan Dragash Ferizaj Fushë Kosovë Gjakovë Gjilan Gllogovc Graçanicë Hani i Elezit Istog Junik Kaçanik Kamenicë Klina

56 56 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Komuna Viti Rezultati i nën indeksit kostoja kohore Numri mesatar i ditëve që menaxhmenti i lartë i kalon në kontakt me zyrtarët komunal për pajtueshmëri me rregulloret Numri mesatar i herave që bizneset i nënshtrohen inspektimit nga agjencitë komunale Numri mesatar i zyrave të ndara komunale që vizitohen për të mirëmbajtur pajtueshmërinë me rregulloret lokale Kllokot Lipjan Malisheva Mamushe Mitrovica Novo Brdo Obiliq Peja Podujeva Pristina Prizren Rahovec Shterpce Shtimja

57 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Komuna Viti Rezultati i nën indeksit kostoja kohore Numri mesatar i ditëve që menaxhmenti i lartë i kalon në kontakt me zyrtarët komunal për pajtueshmëri me rregulloret Numri mesatar i herave që bizneset i nënshtrohen inspektimit nga agjencitë komunale Numri mesatar i zyrave të ndara komunale që vizitohen për të mirëmbajtur pajtueshmërinë me rregulloret lokale Skenderaj Suharekë Vitia Vushtrri L-ZP-Zvecan

58 58 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Komuna Viti Rezultati i nën - indeksit tatimet & tarifat Bizneset që bëjnë më tepër se 5 pagesa të tatimeve në vjet (% po) Negociatat jo formale me zyrtarët tatimor janë normale ((% pajtohem ose fuqimisht pajtohem) Tatimet janë detyrime të mëdha për bizneset (% fuqimisht pajtohem ose pajtohem) Firmat paguajnë tatimin në fitim (% po) Bizneset paguajnë tarifën e licencës së bizneseve profesionale dhe tatimet dhe tarifat tjera komunale (% po) Decan % 38% 70% 95% 50% % 36% 49% 99% 40% % 51% 69% 90% 66% Dragash % 12% 45% 100% 97% % 13% 32% 100% 1% % 23% 33% 97% 2% Ferizaj % 64% 73% 100% 34% % 36% 49% 99% 29% % 28% 70% 97% 9% Fushe Kosova % 23% 36% 94% 20% % 90% 90% 98% 3% % 95% 98% 100% 1% Gjakova % 10% 94% 36% 11% % 22% 14% 99% 5% % 7% 15% 100% 12% Gjilan % 7% 81% 97% 23% % 36% 75% 99% 20% % 41% 83% 100% 9% Gllogovc % 21% 59% 90% 59% % 41% 23% 98% 24% % 56% 65% 98% 67% Gracanica % 58% 22% 55% 48% % 58% 64% 99% 91% % 1% 79% 100% 96% Hani I Elezit % 38% 82% 81% 62% % 3% 49% 98% 14% % 4% 97% 100% 71% Istog % 55% 95% 98% 53% % 10% 42% 65% 13% % 99% 91% 97% 11% Junik % 81% 97% 100% 69% % 33% 18% 100% 78% % 62% 59% 97% 74% Kacanik % 52% 77% 94% 29% % 64% 59% 99% 29% % 64% 69% 100% 34% Kamenica % 50% 89% 82% 29% % 6% 43% 99% 19% % 22% 43% 97% 47% Klina % 32% 77% 91% 58% % 61% 66% 93% 49%

59 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Komuna Viti Rezultati i nën - indeksit tatimet & tarifat Bizneset që bëjnë më tepër se 5 pagesa të tatimeve në vjet (% po) Negociatat jo formale me zyrtarët tatimor janë normale ((% pajtohem ose fuqimisht pajtohem) Tatimet janë detyrime të mëdha për bizneset (% fuqimisht pajtohem ose pajtohem) Firmat paguajnë tatimin në fitim (% po) Bizneset paguajnë tarifën e licencës së bizneseve profesionale dhe tatimet dhe tarifat tjera komunale (% po) % 96% 98% 82% 4% Kllokot % 84% 16% 100% 0% % 52% 67% 100% 19% % 81% 88% 100% 12% Lipjan % 74% 60% 100% 41% % 45% 41% 98% 24% % 68% 92% 80% 44% Malisheva % 5% 40% 100% 47% % 64% 71% 100% 33% % 65% 93% 98% 60% Mamushe % 10% 53% 95% 3% % 44% 93% 98% 10% % 93% 95% 98% 17% Mitrovica % 17% 31% 100% 64% % 30% 27% 100% 35% % 63% 65% 100% 15% Novo Brdo % 35% 70% 71% 50% % 0% 25% 100% 0% % 17% 52% 90% 0% Obiliq % 30% 60% 92% 70% % 82% 90% 100% 3% % 89% 94% 99% 5% Peja % 53% 59% 97% 21% % 48% 88% 95% 60% % 37% 83% 99% 19% Podujeva % 19% 34% 100% 60% % 29% 60% 100% 59% % 87% 91% 99% 16% Pristina % 41% 85% 98% 18% % 29% 64% 99% 5% % 63% 89% 99% 48% Prizren % 69% 71% 93% 17% % 22% 68% 99% 14% % 47% 64% 99% 74% Rahovec % 57% 99% 45% 57% % 20% 63% 100% 12% % 49% 79% 98% 19% Shterpce % 24% 22% 79% 32% % 19% 17% 83% 16% % 50% 61% 95% 8% Shtimja % 47% 70% 100% 47%

60 60 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Komuna Viti Rezultati i nën indeksit administrata komunale Qëndrimi i zyrtarëve komunal ndaj bizneseve private (% fuqimisht pozitiv ose Aftësia e përgjithshme e zyrtarëve dhe oficerëve administrativ në Komuna (% shumë ndihmëse Firmat zakonisht paguajnë mbi 5% të ardhurave në pagesa jo zyrtare për zyrtarët komunal (% po) Vlera e pagesave jo formale për zyrtarët komunal për të marrë shërbimet komunale (% shumë ndihmëse Lidhjet janë të rëndësishme për fitimin e tenderëve publik komunal (% pajtohem ose fuqimisht pajtohem) % 10% 37% 73% 44% % 21% 49% 100% 12% Skenderaj % 27% 61% 89% 52% % 20% 48% 94% 65% % 48% 46% 98% 58% Suharek % 4% 91% 100% 7% % 39% 82% 100% 41% % 43% 73% 99% 2% Vitia % 45% 65% 93% 2% % 43% 53% 92% 3% % 39% 54% 97% 16% Vushtrri % 91% 94% 92% 84% % 82% 86% 97% 12% % 60% 94% 93% 25% L-ZP-Zvecan % 44% 60% 89% 51% % 25% 26% 97% 56% % 94% 41% 95% 45%

61 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Komuna Viti Rezultati i nën indeksit administrata komunale Qëndrimi i zyrtarëve komunal ndaj bizneseve private (% fuqimisht pozitiv ose pozitiv) Aftësia e përgjithshme e zyrtarëve dhe oficerëve administrativ në Komuna (% shumë ndihmëse ose qenësore) Firmat zakonisht paguajnë mbi 5% të ardhurave në pagesa jo zyrtare për zyrtarët komunal (% po) Vlera e pagesave jo formale për zyrtarët komunal për të marrë shërbimet komunale (% shumë ndihmëse ose qenësore) Lidhjet janë të rëndësishme për fitimin e tenderëve publik komunal (% pajtohem ose fuqimisht pajtohem) Decan % 20% 13% 28% 68% % 22% 12% 4% 33% % 25% 5% 19% 64% Dragash % 32% 2% 0% 47% % 14% 3% 1% 47% % 25% 4% 6% 19% Ferizaj % 29% 6% 64% 83% % 9% 45% 46% 75% % 7% 25% 14% 74% Fushe Kosova % 11% 6% 3% 41% % 0% 4% 94% 88% % 3% 4% 97% 86% Gjakova % 23% 0% 34% 17% % 15% 1% 22% 37% % 22% 0% 5% 8% Gjilan % 50% 0% 5% 64% % 30% 2% 25% 81% % 38% 1% 32% 76% Gllogovc % 15% 23% 11% 44% % 4% 2% 56% 77% % 0% 1% 41% 73% Gracanica % 6% 10% 18% 68% % 12% 0% 1% 95% % 5% 0% 6% 96% Hani I Elezit % 10% 0% 10% 18% % 27% 1% 2% 29% % 72% 0% 0% 5% Istog % 2% 0% 8% 79% % 12% 10% 1% 60% % 0% 0% 66% 94% Junik % 17% 6% 53% 53% % 43% 23% 20% 38% % 8% 5% 28% 69% Kacanik % 24% 9% 47% 56% % 32% 22% 45% 67% % 39% 9% 38% 55% Kamenica % 23% 3% 36% 54% % 34% 0% 1% 41% % 9% 25% 9% 62% Klina % 2% 15% 11% 61% % 25% 2% 5% 46%

62 62 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Komuna Viti Rezultati i nën indeksit administrata komunale Qëndrimi i zyrtarëve komunal ndaj bizneseve private (% fuqimisht pozitiv ose pozitiv) Aftësia e përgjithshme e zyrtarëve dhe oficerëve administrativ në Komuna (% shumë ndihmëse ose qenësore) Firmat zakonisht paguajnë mbi 5% të ardhurave në pagesa jo zyrtare për zyrtarët komunal (% po) Vlera e pagesave jo formale për zyrtarët komunal për të marrë shërbimet komunale (% shumë ndihmëse ose qenësore) Lidhjet janë të rëndësishme për fitimin e tenderëve publik komunal (% pajtohem ose fuqimisht pajtohem) % 0% 0% 44% 87% Kllokot % 20% 0% 96% 84% % 11% 0% 4% 70% % 12% 0% 27% 81% Lipjan % 20% 9% 46% 81% % 7% 6% 31% 70% % 7% 10% 63% 85% Malisheva % 18% 0% 5% 33% % 14% 13% 4% 79% % 13% 7% 44% 85% Mamushe % 80% 0% 0% 5% % 12% 0% 7% 46% % 5% 0% 90% 95% Mitrovica % 11% 1% 17% 67% % 13% 2% 17% 83% % 14% 11% 15% 83% Novo Brdo % 15% 25% 20% 70% % 38% 6% 44% 63% % 78% 4% 30% 35% Obiliq % 7% 13% 32% 48% % 10% 20% 94% 76% % 6% 20% 95% 79% Peja % 1% 41% 69% 84% % 17% 3% 12% 61% % 15% 14% 25% 47% Podujeva % 21% 4% 30% 63% % 47% 2% 32% 74% % 1% 1% 90% 84% Pristina % 3% 1% 30% 60% % 14% 4% 27% 66% % 14% 0% 56% 84% Prizren % 23% 26% 1% 51% % 4% 15% 11% 78% % 13% 0% 40% 45% Rahovec % 9% 64% 3% 30% % 5% 6% 1% 65% % 0% 6% 27% 80% Shterpce % 6% 4% 54% 42% % 15% 3% 18% 30% % 13% 23% 61% 64% Shtimja % 22% 2% 30% 72%

63 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Komuna Viti Rezultati i nën indeksit administrata komunale Qëndrimi i zyrtarëve komunal ndaj bizneseve private (% fuqimisht pozitiv ose pozitiv) Aftësia e përgjithshme e zyrtarëve dhe oficerëve administrativ në Komuna (% shumë ndihmëse ose qenësore) Firmat zakonisht paguajnë mbi 5% të ardhurave në pagesa jo zyrtare për zyrtarët komunal (% po) Vlera e pagesave jo formale për zyrtarët komunal për të marrë shërbimet komunale (% shumë ndihmëse ose qenësore) Lidhjet janë të rëndësishme për fitimin e tenderëve publik komunal (% pajtohem ose fuqimisht pajtohem) % 51% 1% 24% 62% % 25% 12% 14% 21% Skenderaj % 14% 11% 2% 33% % 31% 19% 19% 35% % 10% 31% 43% 48% Suharek % 30% 1% 1% 51% % 6% 44% 19% 55% % 16% 54% 35% 77% Vitia % 6% 2% 20% 76% % 20% 3% 12% 84% % 20% 1% 18% 58% Vushtrri % 36% 4% 39% 73% % 36% 7% 22% 69% % 24% 10% 16% 78% L-ZP-Zvecan % 24% 10% 19% 35% % 0% 31% 4% 24% % 1% 12% 61% 78%

64 64 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Komuna Viti Rezultati i nën - indeksit shërbimet mbështetëse për punë & biznese Kualiteti i arsimimit të përgjithshëm & niveli i trajnimeve profesionale në dispozicion për punëtorët (% mirë ose shumë mirë Kualiteti i fuqisë punëtore vendore plotëson të gjitha nevojat e firmës (% po) Shërbimet e këshillimit rregullativ janë në dispozicion në komuna (% po) Gama e shërbimeve për mbështetje të biznesit janë në dispozicion në komuna (% po) Decan % 27% 19% 12% % 67% 23% 44% % 24% 19% 16% Dragash % 15% 42% 47% % 5% 22% 49% % 13% 5% 68% Ferizaj % 73% 7% 19% % 43% 63% 84% % 49% 39% 84% Fushe Kosova % 7% 19% 11% % 1% 95% 97% % 38% 93% 76% Gjakova % 53% 0% 3% % 34% 40% 67% % 43% 34% 47% Gjilan % 74% 33% 50% % 34% 37% 42% % 37% 35% 47% Gllogovc % 27% 26% 48% % 42% 20% 46% % 2% 52% 90% Gracanica % 42% 0% 0% % 79% 34% 11% % 1% 96% 35% Hani I Elezit % 44% 67% 60% % 17% 46% 26% % 14% 30% 3% Istog % 47% 94% 91% % 15% 5% 9% % 1% 89% 32% Junik % 3% 33% 14% % 40% 83% 58% % 67% 23% 28% Kacanik % 79% 2% 3% % 5% 28% 13% % 21% 34% 31% Kamenica % 29% 39% 33% % 72% 5% 1% % 40% 43% 50% Klina % 32% 75% 45% % 8% 8% 21%

65 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Komuna Viti Rezultati i nën - indeksit shërbimet mbështetëse për punë & biznese Kualiteti i arsimimit të përgjithshëm & niveli i trajnimeve profesionale në dispozicion për punëtorët (% mirë ose shumë mirë Kualiteti i fuqisë punëtore vendore plotëson të gjitha nevojat e firmës (% po) Shërbimet e këshillimit rregullativ janë në dispozicion në komuna (% po) Gama e shërbimeve për mbështetje të biznesit janë në dispozicion në komuna (% po) % 1% 82% 67% Kllokot % 24% 0% 92% % 15% 42% 7% % 31% 27% 27% Lipjan % 74% 13% 9% % 16% 29% 27% % 53% 73% 33% Malisheva % 15% 40% 17% % 17% 44% 69% % 15% 44% 79% Mamushe % 0% 0% 0% % 7% 67% 29% % 78% 95% 93% Mitrovica % 34% 16% 10% % 53% 14% 7% % 20% 34% 59% Novo Brdo % 30% 21% 10% % 13% 38% 38% % 17% 48% 43% Obiliq % 10% 6% 18% % 0% 93% 70% % 1% 73% 50% Peja % 13% 6% 4% % 20% 49% 46% % 44% 50% 44% Podujeva % 26% 92% 90% % 48% 100% 90% % 78% 98% 85% Pristina % 46% 18% 14% % 38% 21% 26% % 63% 97% 98% Prizren % 1% 4% 0% % 30% 12% 64% % 43% 66% 90% Rahovec % 36% 68% 74% % 57% 24% 45% % 13% 28% 83% Shterpce % 0% 7% 10% % 36% 63% 57% % 13% 11% 14% Shtimja % 37% 33% 33%

66 66 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Komuna Viti Rezultati i nën - indeksit shërbimet mbështetëse për punë & biznese Kualiteti i arsimimit të përgjithshëm & niveli i trajnimeve profesionale në dispozicion për punëtorët (% mirë ose shumë mirë Kualiteti i fuqisë punëtore vendore plotëson të gjitha nevojat e firmës (% po) Shërbimet e këshillimit rregullativ janë në dispozicion në komuna (% po) Gama e shërbimeve për mbështetje të biznesit janë në dispozicion në komuna (% po) % 31% 42% 27% % 13% 38% 46% Skenderaj % 5% 51% 36% % 22% 50% 75% % 22% 62% 89% Suharek % 33% 9% 10% % 2% 90% 95% % 32% 73% 69% Vitia % 11% 6% 9% % 1% 0% 0% % 24% 20% 21% Vushtrri % 27% 12% 7% % 88% 31% 28% % 35% 54% 55% L-ZP-Zvecan % 22% 20% 29% % 21% 78% 68% % 36% 10% 62%

67 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Komuna Viti Rezultati i nën indeksit infrastruktura komunale Kualiteti i mirëmbajtjes së rrugëve dhe ndërtimeve (% mirë ose shumë mirë) Kualiteti i shërbimeve të pastrimit dhe kanalizimit (% mirë ose shumë mirë) Ofruesit e shërbimeve mbledhin 100% të pagesave për ujë nga bizneset (% shpesh ose çdoherë) Mesatarja e orëve të mungesës së ujit në muaj Decan % 65% 87% % 78% 77% % 76% 27% 15 Dragash % 93% 43% % 88% 47% % 90% 46% 10 Ferizaj % 89% 36% % 66% 39% % 78% 28% 17 Fushe Kosova % 76% 30% % 28% 5% % 50% 60% 33 Gjakova % 3% 63% % 71% 36% % 88% 18% 0 Gjilan % 89% 84% % 86% 51% % 80% 52% 9 Gllogovc % 65% 32% % 40% 34% % 74% 27% 53 Gracanica % 38% 18% % 92% 84% % 68% 98% 7 Hani I Elezit % 86% 58% % 87% 27% % 93% 94% 15 Istog % 97% 76% % 79% 4% % 88% 3% 58 Junik % 47% 19% % 70% 50% % 69% 87% 5 Kacanik % 83% 55% % 69% 39% % 83% 50% 45 Kamenica % 56% 16% % 91% 91% % 82% 20% 13 Klina % 44% 48% % 77% 11% 44

68 68 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Komuna Viti Rezultati i nën indeksit infrastruktura komunale Kualiteti i mirëmbajtjes së rrugëve dhe ndërtimeve (% mirë ose shumë mirë) Kualiteti i shërbimeve të pastrimit dhe kanalizimit (% mirë ose shumë mirë) Ofruesit e shërbimeve mbledhin 100% të pagesave për ujë nga bizneset (% shpesh ose çdoherë) Mesatarja e orëve të mungesës së ujit në muaj % 77% 9% 48 Kllokot % 16% 0% % 15% 4% % 54% 23% 8 Lipjan % 59% 13% % 72% 6% % 86% 76% 9 Malisheva % 80% 28% % 89% 40% % 93% 55% 19 Mamushe % 98% 0% % 90% 0% % 100% 5% 6 Mitrovica % 79% 91% % 67% 97% % 75% 56% 12 Novo Brdo % 60% 5% % 81% 6% % 91% 43% 72 Obiliq % 58% 7% % 37% 8% % 90% 1% 31 Peja % 83% 19% % 93% 71% % 82% 84% 20 Podujeva % 91% 34% % 91% 45% % 26% 78% 44 Pristina % 71% 15% % 61% 19% % 69% 9% 17 Prizren % 91% 53% % 73% 50% % 66% 78% 52 Rahovec % 43% 39% % 77% 32% % 87% 28% 74 Shterpce % 2% 10% % 54% 15% % 55% 14% 5 Shtimja % 73% 60% 14

69 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Komuna Viti Rezultati i nën indeksit infrastruktura komunale Kualiteti i mirëmbajtjes së rrugëve dhe ndërtimeve (% mirë ose shumë mirë) Kualiteti i shërbimeve të pastrimit dhe kanalizimit (% mirë ose shumë mirë) Ofruesit e shërbimeve mbledhin 100% të pagesave për ujë nga bizneset (% shpesh ose çdoherë) Mesatarja e orëve të mungesës së ujit në muaj % 87% 30% % 73% 75% 14 Skenderaj % 85% 55% % 77% 50% % 84% 44% 40 Suharekë % 93% 54% % 65% 3% % 84% 51% 27 Vitia % 65% 20% % 66% 29% % 59% 25% 18 Vushtrri % 27% 19% % 79% 60% % 50% 42% 118 L-ZP-Zveçan % 49% 38% % 34% 0% % 64% 0% 30

70 70 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 Shtojca 3: Rezultatet Jo të Ponderuara të Indeksit të Konkurrencës Komunale 2013 Best Score Novo Brdo Hani I Elezit Gjakova Dragash Junik Ferizaj Kacanik Gracanica Shtimja Malisheva Gjilan Skenderaj Peja Vitia Kamenica Suharek Mitrovica Podujeva Rahovec Klina Fushe Kosova Kllokot Pristina Decan Lipjan Vushtrri Mamushe Istog Gllogovc Obiliq Prizren Shterpce L-ZP-Zvecan Worst Score Barriers to Entry Transparency Participation & Predictability Time Costs of Compliance Taxes & Fees Municipal Administration Labor & Business Support Services Municipal Infrastructure

71 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI Shtojca 4: Popullata e Bizneseve dhe madhësia e mostrës me komunë Komuna Popullata e biznesit & Korniza e mostrës Të regjistruar Rishtazi në 2012 Popullata (Korniza e mostrës) Mostra e përqindjes Madhësia e mostrës Ranillug 16 (nd) 0% Population 78% Novobërdë % Population 61% Zubin Potok % Population 46% Zveçan % Population 53% Partesh 27 (nd) 0% Population 80% Leposaviq % Population 53% Kllokot 39 (nd) 0% Population 59% Junik 75 (nd) 0% Population 71% Mamushë 94 (nd) 0% Population 52% Shtërpcë % % Hani i Elezit 204 (nd) 0% % Graçanicë % % Obiliq % % Shtime % % Dragash % % Deçan % % Malishevë % % Skenderaj % % Klina % % Istog % % Kaçanik % % Kamenicë % % Gllogovc % % Viti % % Rahovec % % Fushë Kosovë % % Lipjan % % Suharekë % % Vushtrri % % Podujevë % % Mitrovicë % % Gjakovë % % Gjilan % % Pejë % % Ferizaj % % Prizren % % Prishtinë % % Total % % Norma e përgjigjes

72 72 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 SHËNIM

73 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013 SHËNIM 73

74 74 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013

75 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI

76 76 INDEKSI I KONKURENCËS NË KOMUNAT E KOSOVËS RAPORTI 2013