STRATEGJIA PER DECENTRALIZIMIN E SHERBIMEVE SOCIALE NE KOSOVE ( )

Transcription

1 STRATEGJIA PER DECENTRALIZIMIN E SHERBIMEVE SOCIALE NE KOSOVE ( ) ZHVILLUAR NGA KOMISIONI KËSHILLIMOR PER POLITIKA VENDORE PER DECENTRALIZIMIN E SHERBIMEVE SOCIALE Një nismë politikash e përkrahur nga Departamenti për Zhvillim Ndërkombëtar i MB (DFID) Projekti për Decentralizimin e Shërbimeve Sociale në Kosovë (DSHSK) që menaxhohet nga Coffey International Development

2 Shkurtesat 3 1 PERMBLEDHJE EKZEKUTIVE 3 2 HYRJE 4 3 VESHTRIM MBI PROCESIN E HARTIMIT TE VIZIONIT DHE STRATEGJISE 5 4 REZULTATET E PROCESIT TE HARTIMIT TE VIZIONIT DHE STRATEGJISE Fushëveprimi i strategjisë Specifikimi i indikatorëve të zhvillimit Parashikimet, pikësynimet dhe vlerësimi i mangësive Vlerësimi i gjendjes aktuale Vlerësimi i trendeve të jashtme Identifikimi i çështjeve kyçe strategjike Masat politike të propozuara Kostoja e masave të politikave të propozuara 26 5 MOBILIZIMI DHE IMPLEMENTIMI I FINANCIMIT 27 Shtojca 1: Anëtarët dhe vëzhguesit teknikë të Komisionit Këshillimit për Politika Vendore (KKPV): 28 Shtojca 2 Dokumentat e nismës strategjike 29 Shtojca 3 Formula e re nocionale buxhetore për shërbimet sociale 78 Shtojca 4 Përmbledhje e Dokumentave të Nismës Strategjike për Vizionin dhe Strategjinë e Decentralizimit të Shërbimeve Sociale

3 Shkurtesat QPS DFID Qendra për Mirëqenie Sociale Departamenti për Zhvillim Ndërkombëtar DSHMS Drejtoria e Shëndetit dhe Mirëqenies Sociale EFA Analiza e faktorit kërkimor BE Bashkimi Evropian KPSHSF QK Këshilli i Përgjithshëm për Shërbime Sociale dhe Familjare Qeveria e Kosovës PBV Produkti bruto vendor SBEF FMI KFAM Studimi mbi buxhetim e ekonomive familjare Fondi Monetar Ndërkombëtar Korniza financiare e afatit të mesëm MAPL Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale MF Ministria e Financës KKPV Komisioni Këshillimit për Politike Vendore OJQ Organizatë Jo-Qeveritare AKS Agjencia Kosovare e Statistikave

4 IKAP Instituti Kosovar i Administratës Publike DSHSK Projekti për Decentralizimin e Shërbimeve Sociale në Kosovë VQL Vetë-Qeverisja Lokale AV Të ardhura vetiake STHMF Sistemi i thesarit për menaxhimin financiar UNKT Ekipi i Kosovës i Kombeve të Bashkuara USAID Agjencia për Zhvillim Ndërkombëtar e Shteteve të Bashkuara BB Banka Botërore

5 1 PERMBLEDHJE EKZEKUTIV Konsultime të gjera në të gjithë Kosovën dhe shqyrtimi i një sërë dëshmish nga anëtarët e Komisionit Këshillimor për Politika Vendore (KKPV) i përbërë nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale (), MInistria e Financës, Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal dhe nga Asociacioni i Komunave të Kosovës (AKK) rreth vizionit dhe strategjisë për shërbime sociale në Kosovë ka identifikuar 6 prioritete dhe 15 nisma strategjike dhe të përllogaritura të bazuara mbi tre konkluzione kryesore: Të vazhdohet e njëjta gjë nuk ka për të funksionuar. Ngritja e kërkesës, kompleksiteti më i madh dhe nivelet më të larta të përgjegjshmërisë lokale në kontekst të decentralizimit financial dhe administrative nënkuptojnë se gjendja aktuale nuk është e qëndrueshme: zgjidhet për të ardhmen duhet të angazhojnë qytetarët si pjesëmarrës aktivë, të sigurojnë shërbime sociale reaguese dhe të fokusuara me cilësi të lartë që ofrojnë vlerë në këmbim të parave, janë të mbështetura në çmime reale, kryhen brenda kufizimeve të pranuara buxhetore, brenda një kornize afatmesme të shpenzimeve, si dhe promovojnë mirëqenien. Shërbimet sociale nuk i kanë të gjitha zgjidhjet për probleme të ndërlikuara sociale në zonat tona rurale urbane. Megjithatë, ato duhet të punojnë nga afër me lloje të tjera të shërbimeve në të gjithë sektorët përfshirë shëndetësinë, arsimin, strehimin, punësimin, OJQ-të dhe drejtësinë penale për të gjetur mënyra të reja për të hartuar dhe siguruar shërbime për popullatat që janë në rrezik dhe janë të cënueshme. Zgjidhjet e së ardhmes duhet të përfshijnë profesionistë nga sektorët publikë, privatë dhe OJQ-të në një përpjekje të koordinuar, për të ngritur kapacitete të reja të individëve, familjeve dhe komuniteteve dhe për t u fokusuar tek parandalimi i problemeve para se ato të shkaktojnë dëme të pariparueshme tek shanset jetësore të njerëzve. Kjo gjë kërkon fokus tek 6 prioritetet dhe 15 nismat strategjike që paraqiten në këtë document strategjik. Personeli i shërbimeve sociale ofron një shkallë të vlefshme të shërbimeve që gjithnjë e më shumë janë relevante sipas nevojave në ndryshim të shoqërisë kosovare. Megjithatë, Kosova ende kja rrugë për të bërë sa i përket shfrytëzimit më të mirë të këtyre shkathtësive apo pajisjes së zyrtarëve të shërbimeve sociale me shkathtësi të reja për t u përballur me problemet në të ardhmen. Ne duhet të përdorim shkathtësitë si është më së miri dhe të sigurojmë se ruhet fokusi tek vlerat dhe parimet thelbësore të punës sociale. Dëshmitë: Ka shembuj të pafund se si shërbimet sociale transformojnë jetën e njerëzve dhe i mbrojnë ata dhe komunitetet e tyre. Këto shembuj ofrojnë pikat e forta që duhen çuar më tej. Mirëpo, ne nuk duhet të kënaqemi me shkallën e sfidës me të cilën përballet puna sociale. Kemi gjetur një profesion dhe shërbbime nën presion të madh, të cilëve u mungonte besimi dhe nuk punonin me potencialin e tyre të plotë, që rezultonte në një mospërputhje një rritje mes vlerave të punës sociale dhe përvojës së njerëzve që përdorin dhe punojnë në shërbimet sociale. Konteksti: Në Kosovë, të gjithë ne aspirojmë të jetojmë në një shoqëri që është e shëndetshme, e përparuar, tolerante, e sigurtë, e drejtë dhe përfshirëse. Shërbimet sociale mund të japin një kontribut tejet të madh për këtë. Shërbimet ofrohen në një kontekst të nevojave dhe mundësive në ndryshim. Trendet demografike, sociale dhe politike paraqesin sfida dhe mundësi që ndikojnë në hartimin dhe ofrimin në të ardhmen të shërbimeve. Së bashku, këto trende paraqesin sfida të nevojave, kërkesave dhe pritshmërive në rritje, si dhe mundësi të reja që ofrohen nga integrimi i vazhdueshëm përmes përdorimit të burimeve të të dhënave dhe përdorimit më të mirë të të dhënave për të informuar politikat dhe prioritetet. Roli i punëtorit të shërbimeve sociale: Punëtorët socialë kanë një grup të dalluar të njohurive, shkathtësive dhe vlerave që duhet të shfrytëzohen më mirë për të përkrahur njerëzit më të cënueshëm të shoqërisë sonë. Ne duhet t i njohim ato gjëra që vetëm një punëtor i shërbimeve sociale është në gjendje të bëjë, ato për të cilat ata janë më të përgatitur për të bërë dhe ato për të cilat ata duhet të kontribuojnë bashkë me profesionistët e tjerë. 3

6 Ngritja e kapaciteteve për të ofruar shërbime sociale: Decentralizimi po u jep formën shumë shërbimeve publike në Kosovë, bashkë me pritshmërinë në rritje nga publiku që këto shërbime të përmbushin nevojat e tyre, t iu ndihmojnë atyre të arrijnë qëllimet dhe aspiratat personale. Kjo mund të paraqesë një sfidë të posaçme për shërbimet sociale, duke patur parasysh nevojën edhe për të menaxhuar kërkesën në rritje dhe ndërlikueshmërinë, si dhe nevojën për të mbrojtur publikun duke marrë masa për të kontrolluar lirinë e disa personave. Për të qenë efektivë në plotësimin e asaj sfide, shërbimet sociale duhet të angazhojnë individët, familjet dhe komunitetet dhe të punojnë në mënyra të reja me pjesë të tjera të sektorit publik, duke u fokusuar gjithnjë e më shumë tek parandalimi përmes ngritjes së kapaciteteve të individit, familjes dhe komunitetit; ri-fokusimi tek parandalimi dhe ndërhyrja e hershme; krijimi i një sistemi të tërë reagues ndaj problemeve; dhe shfrytëzimi në mënyrë efektive i një ekonomie mikes të ofruesve të shërbimeve. Ngritja e kapaciteteve të fuqisë punëtore: Ne nuk po shfrytëzojmë si duhet shkathtësitë e shërbimit social. Zhvillimi dhe sigurimi i shërbimeve të decentralizuara rivitalizim dhe rifokuson shërbimet tek vlerat thelbësore të punës sociale. Që kjo të arrihet duhet të shfrytëzohet tërësisht dhe me efektivitetet e gjithë fuqia punëtore, të krijohen role të reja, të zhvillohet besimi dhe beueshmëria dhe të ndryshohet balanca e pushtetit dhe kontrollit drejt profesionistëve më të përgjegjshëm dhe autonomë; të bëhen marrëveshje të reja qeverisëse për të përkrahur përgjegjësitë që zhvillohen; të vihet theks tjetër tek të nxënit nga individi dhe organizata; si dhe të ndryshohet grupi i shkathtësive të ekipeve të shërbimeve sociale. Ngritja e kapaciteteve për ndryshim të qëndrueshëm. Gjashtë prioritetet dhe 15 nismat strategjike që paraqeiten në këtë document strategjik kërkojnë përkushtim të vërtetë dhe me kohë të gjatë për të transformuar shërbimet në të gjitha nivelet dhe në të gjitha pjesët e sistemit. Ato do të përfshijnë ndryshime të mëdha kulturore në të gjithë sektorët publikë, vullnetarë dhe privatë si dhe zgjidhje të reja për nevojat në ndryshim. Gjithashtu do të kërkojnë bashkëpounim të ngushtë mes Qeverisë së Kosovës dhe partnerëve tanë ndërkombëtarë. Prioritetet dhe nismat e paraqitura në këtë vision dhe strategji do të zhvillojnë lidership që ofron mundësi dhe menaxhment efektiv në të gjitha nivelet; një f okus të ri në të gjithë sektorin tek përmirësimi i performancës dhe ofrimi i rezultateve të pajtuara; një qasje të strukturuar për të ridizajnuar shërbimet dhe për të ofruar ndryshimin; si dhe legjislacion të ri për të ofruar themelet për praktika të ardhshme që mbështeten në themele financiare të qëndrueshme. 2 HYRJE Procesi i hartimit të Vizionit dhe Strategjisë që paraqitet në këtë dokument është zhvilluar nga anëtarët e 1 Komisionit Këshillues për Politika Vendore (KKPV) oër Decentralizimin e Shërbimeve Sociale mes qershorit 2011 dhe shtatorit Dokumenti është përgatitur në përputhje të plotë me Udhëzimin Administrativ Nr 012/12 mbi Procedurat, Kriteret dhe Metodologjinë për Përgatitjen dhe Miratimin e Dokumentave dhe Planeve Strategjike për Implementimin e tyre. Procesi është fasilituar nga anëtarët e ekipit të projektit të DFID-it për Decentralizimin e Shërbimit Sociale në Kosovë (DSHSK) dhe është përbërë nga diskutime të strukturuara mujore pas procesit sistematik të zhvillimit të strategjisë. Ky document strategjik përmbledh rezultatet finale të këtij procesi. Duhet të vërehet se dokumenti nuk kërkon të regjistrojë të gjithë fushëveprimin e diskutimeve dhe shkallën e opinioneve që janë shprehur para se të arrihej në konkluzionet e anëtarëve të KKPV. Në këtë drejtim, një nga vlerat kryesore të procesit të hartimit të vizionit dhe strategjisë ka qenë të arrihej mirëkuptim i përbashkët mes palëve kyçe të interesit në departamente qeveritare për procesin e decentralizimit të shërbimit social. Kjo pasqyrohet gjithashtu në rezultatet e procesit, që shprehin një nivel të konsensusit mbi çështje kyçe me të cilat përballet procesi i decentralizimit dhe financimin dhe menaxhimin e ofrimit të shërbimeve sociale në Kosovë. Ky document strategjik paraqitet si një produkt final nga aktiviteti i konsultimeve me palët e interesit. 1 Shih Shtojcën 1 4

7 3.VESHTRIM MBI PROCESIN E HARTIMIT TE VIZIONIT DHE STRATEGJISE Në mënyrë të audiencat e këtij dokumenti strategjik të kuptojnë më mirë rezultatet e fazave individuale të procesit të hartimit të vizionit dhe strategjisë, është paraqitur dhe një përmbledhje në tërësi e procesit të ndjekur nga anëtarët e KKPV. Procesi është përbërë nga dhjetë hapa të renditur në sekuencë logjikë, ku produkti i secilit hap ka qenë një informatë e nevopjshme për hapin vijues. Dhjetë hapat janë këto më poshtë: 1. Përcaktimi i fushëveprimit të strategjisë 2. Specifikimi i indikatorëve të zhvillimit 3. Parashikimet, pikësynimet dhe vlerësimi i mangësive 4. Vlerësimi i gjendjes aktuale 5. Vlerësimi i trendeve të jashtme 6. Identifikimi i çështjeve kyçe strategjike 7. Identifikimi i opsioneve të zhvillimit të politikave 8. Zgjedhja e politikave 9. Vlerësimi i politikave të zgjedhura 10. Implementimi i politikave Qëllimi i secilit nga këto dhjetë hapa përshkruhet veç e veç më poshtë. Rezultatet e dhjetë hapave për procesin në fjalë të hartimit të vizionit dhe strategjisë përmblidhen në seksionin vijues. Hapi 1 Përcaktimi I fushëveprimit të strategjisë Ka shumë lloje të ndryshme të strategjive. Strategjitë mund të zhvillohen për organizata, sektorë të ekonomisë, qyteza, qytete ose zona gjeografike, ose për procese të ndryshimit brenda organizatave, vendeve ose sektorëve. Gjithashtu, ka dhe shumë përkufuzime se çfarë është një strategji. Për qëllime të këtij procesi, anëtarët e KKPV e kanë karakterizuar strategjinë me tre karakteristika përkufizuese: Ka të bëjë me rezultate afatgjate; Fokusohet tek çështjet e mëdha me të cilat përballet objekti i strategjisë, jo tek hollësitë më të vogla. Për shembull, çështje e madhe për një qeveri mund të jetë të prioritizojë dhe të ndajë financat publike për shërbimet sociale si pjesë e përfshirjes në axhendën e BE-së, përkundër një hollësie si mënyra me të cilën prioritizohen rastet në komuna të caktuara; dhe Është rezultati i një procesi planifikues sistematik. Në fillim të procesit, anëtarët e KKPV u desh të përkufizonin qartë cili ishte objekti i strategjisë dhe në çfarë afati kohor u trajtua, përafërsisht. Pa qenë të qartë rreth objektit dhe kohëzgjatjes së strategjisë, do të kishte qenë e pamundur, në mënyrë kuptimplote, që të diskutoheshin hapat vijues. Hapi 2 Specifiikimi i indikatorëve të zhvillimit Pas përkufizimit të objektit dhe kohëzgjatjes së strategjisë, indikatorët e zhvillimit specifikojnë mënyrën në të cilën ne vlerësojmë se si suksesi, apo jo, do të gjykohet për objektin e përkufizuar kundrejt kohëzgjatjes së deklaruar. Për shkak se procesi i hartimit të vizionit dhe strategjisë merret me çështjet e mëdha dhe jo me hollësitë operacionale, indikatorët e zhvillimit duhet të jenë të thjeshtë për t u kuptuar dhe aplikuar dhe të jenë relativisht të paktë në numër. Hapi 3 - Parashikimet, pikësynimet dhe vlerësimi i mangësive Pas përkufizimit të indikatorëve të zhvillimit, procesi fokusohet tek specifikimi se çfarë konsiderohet të jetë rezultat i suksesshëm i procesit të strategjisë. Qartazi, rezultati i dëshiruar 5

8 duhet të jetë më i mirë se sa do të kishte qenë në mungesë të strategjisë, përndryshe nuk ka shumë kuptim pse të bëhet strategjia. Për këtë arsye, janë përcaktuar dy rezultate: Parashikimi është vlerësimi më i mirë i rezultatit të indikatorëve të zhvillimit mbi trendet aktuale, d.m.th. në mungesë të strategjisë. Pikësynimi është ajo çka dëshiron të arrijë Qeveria e Kosovës si rezultat i strategjisë. Mangësia e strategjisë është diferenca mes pikësynimit dhe parashikimit, d.mth. vlera e shtuar që strategjia pritet të krijojë. Procesi i përcaktimit të parashikimeve, pikësynimeve dhe mangësisë rezultuese nuk është shkencë ekzakte. Vlerësimi i përkohshëm shpeshherë duhet bërë para përfundimit të tërësishëm të procesit të strategjisë që pastaj të mund të ndryshohet sipas ndikimit të pritshëm të opsioneve të ndryshime strategjike. Hapi 4 Vlerësimi i gjendjes aktuale Vlerësimi i gjendjes aktuale rishikin, në mënyrë sa më objektive që është e mundur, gjendjen aktuale të objektit të strategjisë në lidhje me rezultatin e dëshiruar. Kjo shpeshherë përmendet si identifikimi i fuqive dhe dobësive. Meqë strategjia merret me çështjet e mëdha, një pjesë e madhe e procesit të vlerësimit merret me vendimmarrjen se cilat çështje janë me domethënie strategjike dhe cilat janë kryesisht me natyrë operacionale. Hapi 5 Vlerësimi i trendeve të jashtme Ndërkohë që vlerësimi i gjendjes aktuale është bërë në një moment të caktuar, vlerësimi i rendeve të jashtme hedh sytë në të ardhmen, kohëzgjatjen e strategjisë dshe shqyrton se çfarë ndryshimesh kanë gjasa të ndodhin që do të përkrahin arritjen e indikatorëve të zhvillimit ose do t i pengojnë. Këto ndryshime mund të jenë trende në vijimësi, ose ngjarje të mundshme që mund ose jo të ndodhin në praktikë. Vlerësimi i trendeve të jashtme ka qenë pjesa më pak ekzakte e procesit të strategjisë, për arsye të qarta. Për shkak të kësaj, anëtarët e KKPV kanë vlerësuar edhe gjasat që aktualisht të ndodhë ndryshim si dhe imapktin që ndryshimi pritet të ketë mbi arritjen e pikësynimeve të zhvillimit. Ky proces shpeshherë përmendet si identifikimi i mundësive dhe kërcënimeve.. Hapi 6 Identifikimi i çështjeve kyçe strategjike Hapat 4 dhe 5 janë kombinuar për të përshkruar hartën strategjike ku janë zhvilluar opsionet e strategjisë dhe të politikave. Harta përmbledhëse paraqet një numër të çështjeve të ndërlidhura mes gjendjes aktuale dhe trendeve të jashtme që strategjia synon të trajtojë. Ashtu sikurse me të gjithë procesin, qëllimi ka qenë të izolohen çështje të mëdha strategjike nga hollësi operacionale. Në përgjithësi, kane qenë mes katër dhe gjashtë çështjesh kryesore që kanë përbërë dhe thelbin e debatit strategjik brenda KKPV. Hapi 7 Identifikimi i opsioneve për zhvillim të politikës Hapi 7 ishte dhe pjesa më kreative e procesit të strategjisë dhe përfshinë detyrën e gjetjes së zgjidhjeve për çështjet e identifikuara në Hapin 6. Në disa raste zgjidhjet kanë dalë natyrisht nga cilësia e analizës paraprake. Shpeshherë, anëtarët e KKPV kanë patur nevojë të sfidojnë në mënyrë kreative mënyra të caktuara të të menduarit për të identifikuar zgjidhje të reja. Rezultati i kësaj faze të procesit të strategjisë ka qenë një listë e shkurtër me opsione politikash para zgjedhjes finale të strategjisë. Hapi 8 Zgjedhja e politikave Hapi 8 ishte faza vendimmarrëse e procesit. Kriteret për zgjedhjen e opsioneve strategjike dhe politike janë fokusuar tek pikësynimet e dëshiruara për zhvillim, të kombinuara me rezultatin e analizës strategjike. Në thelb, politikat e zgjedhura duhet të përdorin fuqitë, të zbusin dobësitë, të përfitojnë nga ndryshimet pozitive në mjedisin e jashtëm, ndërkohë që minimizojnë efektet e ndryshimeve negative. Hapi 9 Vlerësimi i politikave të zgjedhura Para implementimit të strategjisë së zgjedhur apo të opsioneve të politikave u ndërmor një rishikim më i plotë, përfshirë konsultime më të gjera me palë të interesit nga komunat, për ta 6

9 siguruar ekipin KKPV se strategjia është e fuqishme dhe se pengesat për implementimin e suksesshëm nuk ishin anashkaluar. Vlerësimi përfshinte edhe hulumtim shtesë në prapavijë nga projekti DFID-DSHSK dhe nga burime të tjera informacionesh si Bashkimi Evropian, Qeveria e Kosovës (QK), Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN), Banka Botërore, Ekipi Kosovar i Kombeve të Bashkuara (UNKT) etj për të kompletuar shtjellimin më të hollësishëm të pjesëve specifike të strategjisë. Hapi 10 Implementimi i strategjisë dhe politikës Së fundmi, strategjia dhe politikat e zgjedhura janë gati për implementim. Në këtë fazë strategjia operacionalizohet në formën e një plani pune dhe bëhet ndarja e përgjegjësive për komponentë të ndryshëm. Duhet të krijohet sistemi monitorues dhe vlerësues për të rishikuar periodikisht implementimin e strategjisë. 4.REZULTATET E PROCESIT TE HARTIMIT TE VIZIONIT DHE STRATEGJISE Duke përdorur procesin me dhjetë hapa të strategjisë të përshkruar në seksionin e mëparshëm, anëtarët e Komisionit Këshillimor për Politika Vendore kanë formuluar draft rezultatet vijuese. 4.1 Fushëveprimi i strategjisë FUshëveprimi I procesit të hartimit të vizionit dhe strategjisë është decentralizimi financiar dhe administrativ i shërbimeve sociale përmes sistemeve të përforcuara të menaxhimit dhe aftësive të përmirësuara të komunave dhe QPS-ve për të ofruar shërbime sociale. Kutiza 1: Çfarë janë shërbimet sociale? Shërbimet sociale janë ndërhyrje që u bëhen individëve, familjeve dhe komuniteteve për të ndihmuar në uljen e varfërisë, për të zbutur rreziqet, përmirësuar përfshirjen dhe integrimin si dhe për të jetuar jetë të plota dhe të kënaqshme. Në nivel individual shërbimet sociale në Kosovë janë krijuar për t u shërbyer të rriturve dhe fëmijëve me paaftësi; familjeve me vështirësi martesore; për të reduktuar pengesat në tregun e punës; njerëz të moshuar dhe shëndetligë; njerëz me sëmundje të gjata dhe kronike, fëmijë dhe të rritur në rrezik të abuzimit fizik dhe seksual; të rinj dhe të rritur me probleme me drogat dhe abuzim me substancat; fëmijë të privuar nga kujdesi prindëror, të keqtrajtuar nga familjet, ose në konflikt me ligjin. Një mënyrë e dobishme për të karakterizuar politikat sociale të një vendi është të shohësh nivelin e zhvillimit dhe mbulesën e komponentëve të ndryshëm të punës dhe sistemit të mbrojtjes sociale ku shërbimet sociale janë vetëm një pjesë dhe nivelin e koordinimit/integrimit mes programeve dhe funksioneve. Kjo kërkohet për t u siguruar se nuk asnjë pjesë e sistemit nuk është ngarkuar me pritshmëri të paarsyeshme. Për shembull, nuk do të ishte realiste të pritej që programme të punësimit të mund të merren me dhunën në familje edhe pse dhuna në familje mund të ndikojë në aftësinë e një individi të angazhohet në tregun e punës; po ashtu, do të ishte jorealiste të pritej të ndihma sociale është një reagim i duhur ndaj shprishjes së familjeve; as nuk do të ishte e arsyeshme të pritej që mësimdhënësit të shpenzojnë një pjesë të madhe të kohës së tyre duke trajtuar probleme sociale që kontribuojnë në shkallën e braktisjes së shkollës. Kështu, vizioni dhe strategjia për shërbime sociale duhet të ndërlildhet me përbërjen e mirëqenies sociale dhe procesit të përfshirjes sociale në Kosovë si dhe me fuqitë, mangësitë dhe lëshimet në lëmi të tjera të politikës sociale p.sh., masa të punës dhe punësimit, ndihmë sociale, pensione, strehim, arsimim, shëndetësi etj. Kohëzgjatja e strategjisë është periudha pesë-vjeçare nga 2012 në 2016 përfshirë dhe ka nevojë të shqyrtohet në kontekst të perspektivës së Kosovës në BE, masave që po ndërmerren nga BE dhe OECD për të përkrahur evolucionin e kornizës sociale përfshirëse, si dhe Kornizën 7

10 Financiare Afat-Mesme. Përcaktimi i një vizioni afatgjatë për shërbime sociale përfshin radhitjen e preferencave sociale përfshirë pyetje themelore rreth rolit të shtetit, rolit të rishpërndarjes së burimeve publike për të arritur barazinë dhe të drejtat dhe përgjegjësitë e qytetarëve me kufizimve financiare, institucionale dhe politike. Kjo qasje pranon se sigurimi i shërbimeve sociale duhet të rrënjoset në kontratën spociale në evoluim të Kosovës dhe se zgjidhjet e duhura varen nga konteksti lokal. Në cilëndo strategji për shërbime sociale zgjedhjet politike duhen bërë në tre nivele: (a) si do të hartohen programet e ndryshme në kuptim të mandatit të tyre dhe zgjedhjes së instrumentave; (b) si do të financohen; dhe (c) çfarë lloj marrëveshjeje institucionale do të përdoret për implementim. 4.2 Specifikimi i indikatorëve të zhvillimit Indikatorët për zhvillim për strategjinë janë specifikuar duke përdorur kornizën e mëposhtme: Përfituesit e synuar të strategjisë Përfitimet e synuara që përfituesit do të marrin Mënyrën se si do të maten këto përfitime Përfituesit e synuar Në të gjitha shoqëritë janë nejrëz që kanë vështirësitë përkujdesen për veten dhe që për këtë arsye kanë nevojë për kujdes dhe përkrahje nga të tjerët. Shembujt më të qartë janë fëmijët; por ka edhe shumë madhorë që e gjejnë veten në këtë pozitë. Këta të fundit janë: disa të moshuar; ata që kanë abuzuar me alkoolin dhe droga të tjera; njerëz me sëmundje kronike; njerëz me paaftësi fizike, vështirësi në të nxënit ose probleme me shëndetin mendor; dhe ata që janë në rrezik të abuzimit dhe/ose meglizhimit si pasojë e trafikimit me njerëz dhe dhunës shtëpiake. Në disa situate ndërhyrjet nga përkrahja prej familjeve të tyre dhe ndonjëherë nga shokët janë të mjaftueshme. Kjo ndonjëherë quhet kujdes joformal, por njerëz të tjerë në këto situate kërkojnë ndërhyrje nga njerëz jashtë familjeve të tyre si agjenci statutore qeveritare dhe përmes shërbimeve që ofrohen nga organizata jo-qeveritare (OJQ). Për qëllime të kësaj strategjia, përfituesit e synuar të shërbimeve sociale përkufizohen si njerëz që është vlerësuar se janë në rrezik ose kanë nevojë për ndihmë sociale në secilën komunë. Rreziku dhe ndërlidhja e tij me cenueshmërinë është përkufizuar nga analiza e të dhënave të Hulumtimit për Buxhetin e Ekonomive Familjare (HBEF); ndërsa nevoja është kryesisht e vetë-përkufizuar, në atë komunë Qendrat për Pune Sociale (QPS) reagojnë ndaj nevojave që paraqiten dhe i prioritizojnë rastet që janë të pranueshme për shërbimet sociale ashtu si përkufizohet nga Ligji mbi Shërbimet Sociale (rishikuar në 2012). Megjithatë, nevoja për shërbime sociale mund të ekzistojë, pavarësisht a paraqitet a jo praën QPS-ve. Kjo ndodh sepse shërbimet sociale plotësojnë shërbime të tjera të zhvillimit njerëzor [si kujdesi mjekësor, arsimimi, strehimi, ndihma për punësim dhe trajnim si dhe asistenca sociale], si dhe përkrahin shërbime të tjera publike [p.sh., sisteme të drejtësisë civile dhe penale]. Në fakt, ndërveprimet me shërbime të tjera të zhvillimit njerëzor mund të jenë shkaktarët për vlerësime të nevojave dhe/ose referimeve tek shërbimet sociale. Objektivi i ndërhyrjes së shërbimeve sociale mund të përfshijë mbrojtjen e të drejtave të njeriut, zbutjen e cenueshmërisë, të përkrahin përfshirjen sociale, ose korrektimin e një problemi social. Prandaj, shërbimet sociale janë pjesë përbërëse e qasjes së menaxhimit të rrezikut social [MRRS] 5 që mund të shtjellohet në masa preventative, masa promovuese dhe masa mbrojtëse [shih Kutizën 2]. Në praktikë, kufijtë mes masave preventative, promovuese dhe mbrojtëse në shërbimet sociale nuk janë të ngurta. Qasja MRRS, që përdoret shumë ndërkombëtarisht, ka ndihmuar në ndërrimin e të menduarit rreth shërbimeve sociale dhe mbështetet tek njohuria se individët i ekspozohen rreziqeve ideosinkretike që pasqurojnë ciklin jetësor të grupeve, si vdekjen e kujdestarit, sëmundje apo aksident me pasoja paaftësie. Gjithashtu pranon se ka edhe variante të rreziqeve, ku një ngjarje e keqe ka probabilitet të lartë që të shkaktojë të tjera, dhe rreziku i sistemit, ndaj të cilit janë të ekspozuar të gjithë komunitetet. Ky dallim mes goditjeve dhe 8

11 rreziqeve është me rëndësi për krijimin dhe ofrimin e shërbimeve sociale. Goditjet janë rrethana që karakterizohen si katastrofa socio-ekonomike: katastrofa të papritura, si në rastin e tërmeteve, përmbytjeve apo kolapsit të menjëhershëm ekonomik, apo katastrofa të ngadaltasi në rastin e epidemive si HIV/AIDS, pse keqpërdorimi dhe abuzimi në shkallë të gjerë me dorgat. Nga ana tjetër, rreziqet janë ngjarje jetësore të parashikueshme që kanë probabilitet të lartë të efekteve të këqija, ose sekuenca e efekteve të këqija, për një individ ose një familje. Ato përfshijnë vdekjen e një prindi apo të afërmi, lindjen e një fëmijë me paaftësi, migrimin e anëtarëve të familjes dhe plakjen. Qofshin nhga goditja apo rrezikut, kostot rezultuese mund të thërrmojnë kapacitetin e një ekonomie familjare që të sigurojë bazën jetësore që gjeneron probleme të jashtme përmes humbjes së Produktit Bruto Vendor (PBV) - si dhe largim nga shkolla, të ardhura jetësore të ulura dhe të ardhura që nuk fitohen. Të varfërit janë sidomos të cenueshëm ndaj manifestimit të këtyre rreziqeve që mund t i shtyjnë njerëzit në sjellje më të rrezikshme, sidomos nëse pasojat e tyre mund të jenë katastrofale. Kutiza 2: Menaxhimi I Rrezikut Social dhe Shërbimet Sociale Ideja kryesore prapa menaxhimit të rrezikut social është se të gjithë individët, ekonomitë familjare dhe komunitetet i ekspozohen rrreziqeve të shumëfishta nga burime të ndryshme dhe se të varfërit janë më të cenueshëm se grupe të tjera të popullsisë, sepse zakonisht ata janë më të ekspozuar ndaj rrezikut dhe kanë pak qasje në instrumenta të duhur të menaxhimit të rrezikut social si: Shërbime preventative: Si dhënia e informacionit dhe këshillave për individë, familje dhe komunitete që janë bërë për të tejkaluar të kuptuarin e dobët të llojeve të ndryshme të rreziqeve dhe probabilitetin e tyre. Shembujt përfshijnë lidhjen dhe referimin e individëve dhe grupeve tek shërbime sociale relevane si grupe të përkrahjes shëndetësore, arsimore, komunitare dhe transferime parash; ndryshimi i qëndrimeve publike ndaj grupeve dhe individëve të caktuar; vlerësimi i nevojave dhe implementimi i planeve të veprimit për përkrahje; programme të komunikimit dhe masmedias për të promovuar vetëdijësim për rrerziqet dhe masat për zbutjen e tyre apo shmangia e tyre si abuzimi me droga dhe substance, trafikimi i grave dhe fëmijëve, dhuna familjare, seksi i sigurtëdhe shmangia nga HIV/AIDs Shërbime promovuese: Si ofrimi i shërbimeve me bazë në komunitet që ofrohen në shtëpitë e njerëzve, ose në hapësira jorezidenciale. Shembujt përfshijnë kujdes në shtëpi dhe shërbime të kujdesit ditor për të moshuarit përfshirë kujdesin me medikamente; rehabilitimin me bazë në komunitet për madhorë dhe fëmijë me paaftësi; kujdestari, ruajtje dhe adoptim të fëmijëve; qendra për fëmijë dhe madhorë pa shtëpi; qendra për rehabilitim nga droga; diversion dhe alternative ndaj dënimeve me burg. Shërbime mbrojtëse: Si ofrimi i shërbimeve rezidenciale në shtëpi të posaçme shpeshherë si streha e fundit për fëmijët, të moshuarit dhe për njerëz me paaftësi fizike dhe të të nxënit kur shprishen marrëveshjet për kujdes joformal; për njerëz me probleme të shëndetit mendor kur janë mund të rrezikojnë veten; dhe dënime me burg për fëmijë dhe madhorë kur kanë kryer vepra të rënda dhe shërbime për riintegrimin e tyre në shoqëri. Përfitimet e synuara Përfitimet e synuara poër qytetarët përkufizohen si parandalimi i rreziqeve, largimi i nevojës dhe promovimi i përfshirjes sociale dhe ekonomike përmes ofrimit të shërbimeve sociale. 9

12 Indikatorët e zhvillimit Janë përkufizuar tre indikatorë të zhvillimit: 1. Proporcioni i burimeve financiare dhe njerëzore kushtuar shërbimeve preventiveështë e dëshirueshme që ky të rritet me kalimin e kohës dhe t iu përgjigjet rrreziqeve ekzistuese dhe që mund të krijohen në shoqëri (shih indikatorin 3 poshtë). 2. Proporcioni i burimeve financiare dhe njerëzore kushtuar shërbimeve promovuese. Edhe ky duhet të rritet me kalimin e kohës pasi efektiviteti dhe cilësia e ofrimit të shërbimeve përmirësohet dhe zgjerohet mbulesa. 3. Përqindja e popullsisë nevojat e së cilës përmbushen përmes shërbimeve mbrojtëse. Është e dëshirueshme që kjo të reduktohet me kalimin e kohës, ose përmes ndryshimeve në shoqëri që reduktojnë nevojën, ose përmes një përzierjeje të masave më efektive preventivedhe promovuese. Përmirësimet në këto indikatorë të zhvillimit me kalimin e kohës rezultojnë nga sasia dhe cilësia e shërbimeve preventive(p.sh. informacion për rreziqet dhe sjelljet e rrezikshme), promovuese (p.sh., shërbime të komunitetit si shërbime të kujdesit ditor që mbështesin dhe ruajnë mirëqenien dhe reduktojnë rrezikun para se të bëhen akute) dhe mbrojtëse (p.sh., kujdesi rezidencial, dënimet) dhe masave që jepen. Kjo gjë quhet balanca e ofrimit të shërbimeve. Ndërkohë që grupi i strategjisë është i kënaqur që këto tre indikatorë shprehin saktësisht synimet zhvillimore të strategjisë, janë vërejtur disa probleme me aftësinë për të kapur këto të dhëna në këtë kohë. Këto çështje janë shënuar këtu shkurtimisht dhe janë përsëritur më poshtë në identifikimin e dobësive në raport. Së pari, në mënyrë që të njihet balanca e ofrimit të shërbimit që duhet të krijohet mes shërbimeve preventive, promovuese dhe mbrojtëse, është e nevojshme të njihet shpërndarja dhe mbizotërimi i rreziqeve dhe cenueshmërive në livel komunal dhe të përgjithshëm. Kjo kurrë nuk mund të dihet me saktësi të plotë. Megjithatë, Hulumtimi për Buxhetin e Ekonomive Familjare vjetor (HBEF) dhe të dhëna nga regjistrimi i popullsisë, kur të vihen në dispozicion, do të shfrytëzohen për të dhënë indikatorë të përafërt të nevojave, sidomos kur të kombinohen me të dhëna kyçe nga vende të tjera në rajon. Së dyti, ndërkohë që të dhënat janë të disponueshme në njësi prej 44 llojeve të ndryshme të shëbrimeve sociale dhe ngarkesës me raste në secilën Qendër të Mirëqenies Sociale (QPS) janë dokumentuar tashmë për vitet 2010 dhe 2011, për momentin kjo nuk jep dëshmi se shërbimet që iu janë dhënë klientëve largojnë më sukses nevojën ose reduktojnë rrezikun dhe cenueshmërinë. Përmirësimet në përkufizimin dhe mbledhjen e të dhënave kërkohen për të ngritur cilësinë e të dhënave në këtë drejtim dhe ndihmojnë në përcaktimin e përbërjes së balancës së ofrimit të shërbimeve që kërkohen në të gjithë vendin. Së fundmi, pranohet se përqindja e popullsisë në rrezik dhe që mund të përfitojnë nga mirëqenia sociale përcaktohet nga një sërë faktorësh, shumë prej të cilëve janë jashtë fushëveprimit të kësaj strategjie për ta influencuar, si për shembull gjendja e përgjithshme eklonomike e vendit dhe variabli i rreziqeve që rrjedh nga forcat rajonale dhe globale. Sidoqoftë, strategjia duhet të konsiderojë nëse ka nisma strategjike që mund të merren se kanë ndikim domethënës mbi parandalimin e nevojës për mirëqenie sociale, në krahasim me vetëm masa mbrojtëse. Kjo sepse më shpesh ndodh për kokë njeriu që masat preventive kushtojnë më pak se masat mbrojtëse. 4.3 Parashikimet, pikësynimet dhe vlerësimi i mangësive Parashikimet, pikësynimet dhe vlerësimi i mangësive duhet të përgatiten për secilin nga tre indikatorët e përkufizuar. Vlerësimi i rreziqeve të parandalueshme dhe numri i njerëzve në nevojë për shërbime sociale promovuese dhe preventive 10

13 Vlerësimi i përqindjes së njerëzve të ekspozuar ndaj llojeve të posaçme të rrezikut dhe me nevojë për shërbime sociale promovuese dhe preventive mund të bëhet në mënyrë kuptimplotë vetëm në baza komunale, pra përmes hulumtimeve që vlerësojnë me saktësi numrin e njerëzve në secilën zonë gjeografike të cilët i ekspozohen rrreziqeve të posaçme dhe llojeve të masave me kosto efektive që largojnë apo zbusin më së miri rreziqet specifike ose grupore. Disa nga këto vlerësime mund të bëhen në bazë të të dhënave aktualisht në dispozicion, përfshirë Hulumtimin për Buxhetin e Ekonomive Familjare (HBEF) vjetor, të dhënat paraprake nga regjistrimi i popullsisë në vitin 2011, statistika të përgjithshme demografike nga Agjencia Kosovare e Statistikave (AKS) dhe të dhëna financiare. Vlerësime më të hollësishme kërkojnë hulumtime të dedikuara dhe të porositura nga AKS, ose donatorë dhe OJQ që janë aktivë në secilën fushë specifike të shërbimeve. Të dhënat për ofrimin e shërbimeve sociale nga Qendrat për Punë Sociale gjenden në Databazën e Shërbimeve Sociale. Megjithatë, dobësitë në përkufizimin dhe strukturën e kësaj database, kombinuar me procese të dobëta të menaxhimit të të dhënave nënkuptojnë se këto të dhëna në formën e tyre aktuale janë larg nga qëllimi për neëvoja të politikave zhvillimore. Në përgjithësi, arrihet në përfundimin se do të ishte jo realiste të kërkohej që indikatorët e zhvillimit të mateshin në mënyrë të përgjithshme nëq këtë moment, për shkak të kufizimeve burimore dhe se është e nevojshme që të dhënat me cilësi dhe sasi të dobët të regjistrohen si dobësi e madhe e infrastrukturës aktuale. Përqindja e shërbimeve që synojnë masa preventative, masa promovuese dhe masa mbrojtëse Vlerësimi i shkallës në të cilën shërbimet janë balancuar mes këtyre tre llojeve të nevojave duhet të bëhet në bazë të vlerësimeve të rregullta të rrezikut dhe sipas të dhënave nga referimet / rastet e mbledhura dhe kompiluara nga QPS-të. Për masa promovuese dhe mbrojtëse, kjo duhet të mbështetet në procedura të dokumentuara qartë të menaxhimit të rasteve dhe qasje objektive për të vlerësuar rezultatet e proceseve të ofrimit të shërbimeve. Mungesa e procedurave të përcaktuara të menaxhimit të rasteve dhe vetëm një numër i paktë i masave preventivejanë dobësi kryesore të infrastrukturës ajtuale. Ndërkohë që procedurat e menaxhimit të rasteve kanë filluar të trajtohen nga standardet pilot të zhvilluara nën kornizën e Përkrahjes së BE-së për projektin e, ka shqetësimë se standardet e cilësisë strukturore të përcaktuar mund të jenë shumë të kushtueshëm për t u implementuar brenda nivelit aktual të burimeve financiare në dispozicion. Kjo është sidomos e vërtetë në atë kontekst ku ndryshimet në financat komunale mund të ulin stabilitetin e rrjedhës së të ardhurave. Përqindja e popullsisë që ka nevojë për shërbime sociale Sikurse është vërejtur më lart, kjo mund të përcaktohet në mënyrë reale përmes një vlerësimi dhe monitorimit e vlerësimit. Zakonisht, një vend ka nevojë të vlerësojë rreziqet, të përcaktojë nevojat prioritare, të ndajë burimet për një strategji që t i trajtojë ato dhe të monitorojë shkallën në të cilën strategjia është efektive. Prioriteti relativ i nevojave të ndryshme vazhdimisht do të ndryshojë me ndryshimet më të mëdha në shoqëri. Sikurse është vërejtur, Kosova vuan nga mungesa e dëshmive për shkallën e plotë të rreziqeve të ndryshme dhe nevojave sociale që përbëjn një dobësi thelbësore në infrastrukturën e ofrimit të shërbimeve sociale dhe për vlerësimin dhe përcaktimin e proceseve për përfshirje sociale të BE-së të ndërlidhura me miratimin e indikatorëve Laeken. 11

14 4.4 Vlerësimi i gjendjes aktuale Ekonomia e shërbimeve sociale: Në parim, shërbimet sociale mund të kenë sigurim privat dhe në vende me sektorë publike të sigurimit të zhvilluar mirë disa rreziqe sociale sigurohen për disa sektorë të popullsisë. Megjithatë, ka disa probleme kryesore për zhvillimin e tregut të sigurimeve për lloje të ndryshme të shërbimeve sociale në Kosovë. Së pari, cenueshmëria ka prirjet të lidhet me varfërinë 8, ndaj kërkesa për shërbime sociale më së shumti është në mesin e atyre që kanë më së paku gjasa të sigurohen. Pa vendim për ndarje të rrezikut nga kërkesat, ekziston një problem serioz i përzgjedhjes së gabuar 9 që mund t i shndërrojë primet krejtësisht të papërballueshme. Së dyti, është e vështirë për individët sidomos fëmijët të parashikojnë nëse do të kenë nevojë për kujdes dhe përkrahje në të ardhmen dhe nëse po, në ç masë dhe për sa kohë do të jenë këto nevoja 10. Për më tepër, llojet dhe nivelet e përkrahjes që nevojiten ndryshojnë me kalimin e kohës, kur ndryshon përbërja familjare, shëndeti apo rrethana të tjera 11. Së katërti, para se të kenë nevojë për kujdes dhe mbështetje, individët mund edhe të jenë të pasigurtë nëse dhe çfarë lloj kujdesi joformal mund të marrin nga familja dhe fqinjët. Këto tipare të rrezikut dhe cenueshmërisë pasiguria dhe paparashikueshmëria; ndikimi i pabarazive; dhe mungesa e informacionit për opsione afatshkurtra dhe afatgjata tregojnë se ka kufizime kur supozohet se shërbimet sociale munden, në të gjitha rrethanat, të jenë përgjegjësi individuale ku tregjet private mund të sigurojnë rezultate më të mira sociale. Zakonisht familjet dhe individët nuk kanë burime për të blerë shërbime sociale. Pasiguria në nivel personal vepron si pengues i fuqishëm për zgjidhje të llojit të sigurimit. Qëllimet e politikës për të reduktuar pabarazi sociale dhe ndër-gjeneratash tregojnë fuqimisht nevojën për një rol aktiv të qeverisë për të promovuar kushtet në të cilat detyrat e shtetit dhe përgjegjësitë e qytetarëve ndaj mirëqenies sociale përkufizohen përmes një kornize mundësuese për sigurimin e shërbimeve sociale preventative, promovuese dhe mbrojtëse. Për kujdestarë informalë apo nga familja kjo nënkupton që kostot përfshirë dhe kërkesat emocionale dhe të ardhurat e humbura të përkujdesjes nuk duhet të jenë në disproporcion dhe se ofrohen këshilla profesionale për të udhëhequr dhe racionuar përdorimin e shërbimeve sociale. Përgjegjësia publike për sigurimin e shërbimeve sociale pranohet gjerësisht, njëjtë si kujdesi shëndetësor dhe arsimimi, si një e mirë meritore 12 prandaj financat publike janë zëvendësuesi më i mirë për tregje private joefektive dhe joefikase. 8 Nevoja për shërbime sociale ka shumë gjasa të shoqërohet nga forma të tjera të disavantazhit social dhe ekonomik, si vështirësi të të moshuarve për të punuar ose siguruar të ardhura, varfërimi i kursimeve shkaktuar nga shpenzimet shtesë për paaftësi, pamundësia e një prindi të kujdeset për fëmijët pas humbjes së bashkëshortit. Rreshtimi nga afër i këtyre nevojave me pabarazi gjinore dhe të të ardhurave nënkupton që individët të cilët përjetojnë disavantazhin më të madh ekonomik në jetën e tyre kanë dhe më shumë gjasa të kenë rrezik më të lartë se do të kenë nevojë për shërbimet të përkujdesit social. 9 Përzgjedhja e gabuar ndodh kur risqet janë të identifikueshme paraprakisht dhe kryesisht njerëzit që janë më shumë në rrezik blejnë një product sigurimi. Kjo rezulton në çmim më të lartë të produktit dhe pastaj sigurimi bëhet i papërballueshëm. Zgjidhja është që të detyrohen të gjithë [ose shumica] ta blejnë produktin, që çmimi të jetë i ulët dhe `rreziku të shpërnhdahet. Sigurimi i detyrueshëm shëndetësor është një shembull I këtij rreziku. 10 Po ashtu, individët nuk kanë shumë gjasa të vlerësojnë tërësisht implikimet e mundshme financiare të nevojës për kujdes, pavarësisht se a dalin nga kufizimet për punësim apo të ardhurat; apo humbjet financiare që përjetojnë anëtarë të familjeve që duhet të ofrojnë kujdes. 11 Meqë nevoja për shërbime sociale shpesh del papritmas, për shembull si rezultat i një aksidenti, humbja e kujdestarit, apo një goditje, kjo i lë të papërgatitur përdoruesit potencialë të shërbimeve sociale. 12 Meqë mall meritor është një mall apo shërbim që në kushte normale të tregut nuk konsumohet në sasi të mjaftueshme për të maksimizuar mirëqenien individuale ose kolektive. Kjo nënkupton se ato kanë efekte të mira të jashtme si shndërrimi i konsumatorëve në njerëz më të mirë apo produktivë p.sh., fëmijët ndaj të cilëve është treguar kujdes i mirë kanë më pak gjasa të përfshihen në shkelje nga të mitur që shkaktojnë shpenzime për shoqërinë; njerëzit më të moshuar apo me paaftësi që kanë nevojë për kujdes nuk krijojnë kushte ku familjet apo kujdestarët sidomos gra kanë më shumë raste të humbin mundësi për të fituar të ardhura. 12

15 Financat publike për shërbime sociale menjëherë gjenerojnë pyetje rreth menaxhimit dhe ndarjes së burimeve. Sektori publik duhet të racionojë 13 financat në dispozicion dhe të prioritizojë nevojat dhe burimet në mënyrë që financat publike të drejtohen për të siguruar qasje në shërbime sociale për ata që kanë më së shumti nevojë dhe për ato shërbime që prodhojnë rezultatet më të mira për grupe të veçanta. Nëse nuk ka menaxhim efektiv dhe ndarje të burimeve, ata që më së shumti kanë nevojë kanë gjasa ta gjejnë veten pa shërbime. Vetëm ekonomia nuk mund të ofrojë përgjigje për të gjithë këto pyetje, por qëllimi institucional i monitorimit pra, sistemi i vendimmarrjes që udhëheq targetim efektiv dhe efikas të shërbimeve mund të sigurojë një kornizë të vlefshme ku mund të trajtohet administrimi, organizimi dhe ndarja e burimeve për shërbime sociale. Sistemi i monitorimit ka nevojë të udhëheqë referimin dhe të gjitha fazat e ofrimit të shërbimit dhe duhet të mbështetet mbi parimet vijuese: (i) interesat më të mira të të rriturit ose fëmijës; (ii) kujdeset për mbrojtjen e të drejtave; (iii) kritere të drejta dhe të qarta të së drejtës për shërbime provomuese dhe mbrojtëse; (iv) vendimmarrje transparente, verifikim dhe mekanizma kontrolli; (v) përdorim efikas i burimeve të pakta; dhe (vi) monitorim dhe rishikim i proceseve vendimmarrëse të ndërlidhura me rezultatet. Vlerësimi i gjendjes aktuale përbëhet nga kategorizimi i fuqive dhe dobësive të infrastrukturës aktuale të shërbimeve sociale, si fizike, ashtu dhe të burimeve njerëzore. Fuqitë dhe dobësitë janë grupuar në tre kategori, si vijon: A Ato që duhet të shfrytëzohen apo trajtohen nga strategjia. B Ato që janë strategjike, por mund ose jo të formojnë një pjesë integrale të strategjisë. C Ato që janë operacionale më shumë se sa strategjike. Fuqitë e infrastrukturës aktuale të shërbimit të mirëqenies sociale Infrastrukturë e krijuar e QPS që mbulojnë të gjithë vendin (A) Ekzistimi i rrjetit kombëtar të Qendrave për Punë Sociale (QPS), me hapësira të dedikuara fizike dhe staf me përvojë paraqet një platformë të fuqishme mbi të cilën mund të zhvillohet infrastruktura në të ardhmen. Kjo është një trashëgimi pozitive e sistemit të mirëenies sociale të ish-jugosllavisë. Bashkëpunim i mirë mes sektorit publik dhe shoqërisë civile (A) Në mungesë të burimeve të mjaftueshme publike për të plotësuar nevojat për mirëqenie, shteti e ka mirëpritur rolin e shoqërisë civile për të mbushur zbrazëtirën dhe ka zhvilluar marrëdhënie pozitive me një sërë organizatash joqeveritare (OJQ) që janë aktive në këtë fushë sidomos me kapacaitetet e tyre për të hartuar dhe implementuar masa promovuese dhe preventative. Tradita e përkrahjes nga familja e gjerë për njerëzit në nevojë (A) Në kiksin kulturor të Kosovës ka një traditë të fortë për familjet e gjera që të përkujdesen për anëtarët e tyre në nevojë, që nënkupton se shumë forma të nevojave sociale asnjëherë nuk vinë në vëmendje të autoriteteve publike. Megjithatë, grupe të izoluara pa përkrahje të familjes së ngushtë mund të jenë mjaft të cenueshëm. KOrniza e qartë ligjore (B) Korniza ligjore në Kosovë e formuluar me përkrahjen e këshilltarëve ndërkombëtarë, pas pavarësimit të vendit, është konform praktikave më të mira ndërkombëtare dhe paraqet qartë të drejtat e grupeve specifike ndaj shërbimeve të mirëqenies sociale dhe përgjegjësitë për sigurimin e tyre, në nivel vendor dhe komunal. Edhe pse ka shqetësime se korniz ligjore jo gjithnjë vëzhgohet në praktikë, është e qartë se ligji nuk vepron si pengesë për përmirësimin e 13 Racionimi i shërbimeve dhe përshtatja e tyre me klientët nuk është detyrë e thjeshtë. Kjo kërkon njohuri teknike dhe trajnim për të bërë vlerësime të nevojave, përputhje të shërbimeve dhe rezultate suksesi. 13

16 infrastrukturës. Megjithatë, do të ishte e dobishme të kemi një sens më të qartë se cilat janë detyrat e shtetit drejt sigurimit të shërbimeve sociale. Disa anëtarë kompetentë dhe me përvojë të stafit (C) Pranohet se në infrastrukturën e mirëqenies sociale ka një grup kompetent dhe me përvojë, në nivel vendor dhe komunal. Megjithatë, duke njohur se numri i anëtarëve të kualifikuar të stafit është shumë larg të qenit i duhuri lidhur me nevojat aktuale konsiderohet si fuqi operacionale më shumë se sa strategjike. Marrëdhënie të mira ndërinstitucionale (C) Palët e interesit institucionale me interes në sigurimin e shërbimeve sociale po krijojnë marrëdhënie pozitive në nivel kombëtar dhe lokal. Megjithatë, marrëdhëniet institucionale dallojnë dhe kjo nënkupton se ka perspektiva dhe tëk uptuar të ndryshëm mes partnerëve aktivë dhe potencialë se si të vazhdohet më tutje. Kjo konsiderohet si fuqi operacionale dhe jo strategjike. Krjimi i databazës për sigurimin e shërbimit social (C) Databaza e shërbimit social është përmendur dhe më herët në lidhje me matjen e indikatorëve të zhvillimit. Fakti që ekziston një databazë në funksion konsiderohet fuqi institucionale. Megjithatë, mangësitë e databazës, sikurse është vërejtur, nënkuptojnë se mjeti është me vlerë relativisht të vogël për të informuar ose menaxhimin e përditshëm ose vendimet strategjike. Programe dhe materiale trajnimi (C) Gjatë disa viteve të ndihmës teknike për shërbimet sociale është zhvilluar një korpus i konsiderueshëm i programeve dhe materialeve trajnuese, që është me vlerë për të ndihmuar në azhurnimin e aftësive të burimeve njerëzore. Megjithatë, meqë këto materiale nuk janë detyrimisht të aplikueshme për prioritetet strategjike në të ardhmen, ato konsiderohen të jenë kryesisht të natyrës operacionale. Qasje në ndihmë teknike të jashtme (C) Procesi i decentralizimit të shërbimit social ka përfituar dhe vazhdon të përfitojë nga ndihma teknike ndërkombëtare për të përkrahur procesin e reformimit. Kjo është një fuqi e rëndësishme operacionale, që sidomos iu ndihmon palëve të interesit të përfitojnë nga përvoja dhe qasjet ndërkombëtare. Dobësitë e infrastrukturës aktuale të shërbimeve sociale Mungesa e qartësisë në marrëveshjet transitore për decentralizimin e shërbimeve sociale (A) Shërbimet rezidenciale, shërbimet e kujdesit, shërbimet e kujdesit ditor dhe subvencionet e OJQ-ve vazhdojnë të financohen nga. Mungesa e një vizioni strategjik se cilat shërbime duhet të decentralizohen dhe cilat duhet të vazhdojnë të jenë të centralizuara është shkak për konfuzion strategjik mes vendimmarrësve qendrorë dhe lokalë. Megjithatë, shqyrtimet e politikave të kohëve të fundit nga drejt decentralizimit fiskal të shtëpisë për të moshuar të Skenderaj dhe Shtëpisë së Komunitetit në Gracanica që ofron shërbime sugjerojnë se janë duke u përgatitur opsione për decentralizim të mëtejmë. Mungesa e përkushtimit politik ndaj sigurimit të shërbimit social (A) Pavarësisht shkallës së lartë të cënueshmërisë sociale në Kosovë, sigurimi i shërbimit social nuk është çështje me rëndësi të madhe ne axhendën politike. Kjo ka të bëjë edhe me nivelin vendor, edhe me atë komunal. Këtë mund ta shpjegojnë disa arsye, përfshirë dhe mungesa e burimeve financiare, fokus më i madh tek zhvillimi ekonomik dhe mungesa e vizibilitetit politik në shpenzime për mirëqenie sociale. 14

17 Burime të papërshtatshme financiare për të përmbushur nevojat sociale (A) Hulumtimi i zhvilluar nga Projekti për Decentralizimin e Shërbimit Social në Kosovë lë pak pak hapësirë për të dyshuar se sigurimi i shërbimit social nuk financohet si duhet në vend. Kjo dëshmohet edhe nga gjendja shumë e keqe e infrastrukturës fizike, mungesa e burimeve për të financiaur udhëtime lokale si dhe mesatarja e ulët e rasteve nëpër QPS lidhur me rreziqet dhe kërkesat sociale. Sidoqoftë, me një deficit të lartë të buxhetit në sektorin publik dhe shumë nevoja të tjera urgjente, aktualisht nuk ka burime të reja financiare. Mungesa e vetëdijësimit të publikut për nevojën për shërbime sociale (B) Mungesa e përkushtimit politik ndaj sigurimit të shërbimit social pasqyrohet edhe nga vetëdijësimi i ulët i publikut për nevojën për shërbime sociale. Në të vërtetë, ka pak dëshmi se shërbimet sociale janë çështje kyçe gjatë fushatave zgjedhore dhe pak apo aspak dëshmi se kjo është një çështje me rëndësi dhe që frustron elektoratin. Mund edhe të supozohet se shumica e popullsisë ka pak ose aspak vetëdijësim se cilat nivele të shërbimit social janë normale për një shtet evropian, ose cilat janë kostot për të ardhura të humbura për mundësitë publike dhe private nëse nuk investohet në shërbime sociale. Mungesa e kapaciteteve njerëzore nëpër komuna për shërbime sociale (B) Edhe pse linja kryesore e ofrimit të shërbimeve sociale është decentralizuar nëpër komuna, pak staf komunal, me përjashtim të stafit të marrë nga QPS kanë përvojë apo njohuri të mëhershme rreth sigurimit të shërbimeve sociale. Për më tepër, edhe pse shumica e komunave kanë nga një drejtori të vetme për shëndetësi dhe mirëqenie sociale, pjesën më të madhe të rasteve Drejtorët e këtyre departamenteve kanë përvojë në shëndetësi dhe jo në mirëqenie sociale. Ndaj ka ekspertizë të kufizuar në shërbime sociale në mesdin e njerëzve nga të cilët tani kërkohet që këto shërbime t I menaxhojnë lokalisht. Përgjegjësi të paqarta financiare për sigurimin e shërbimit social (B) Edhe pse linja kryesore e ofrimit të shërbimeve sociale është decentralizuar nëpër komuna në vitin 2009, burimet financiare që u janë ndarë ishin të mjaftueshme vetëm për të mbuluar shpenzimet për paga të stafit të QPS. Për më tepër, edhe kjo ndarje u bë vetëm në baza të përkohshme, ku thuhej se financimi do të ndërpritej krejtësisht në fillim të vitit edhe pse kostot për sigurimin e shërbimit social tani duhet të mbulohen nga Granti i Përgjithshëm për komuna, vërehet se stafi i QPS shpenzon kohë të konsiderueshme duke administruar pagesa të benefiteve të ndihmës sociale në emër të qeverisë lokale. Korniza ligjore dhe procedurat me shkrum nuk respektohen (B) Edhe pse korniza ligjore për shërbime sociale është vërejtur si fuqi fakti që kërkesat ligjore dhe procedurat nuk respektohen në praktikë duhet të regjistrohet si dobësi. Kjo nuk është e pzakontë në Kosovë, pasi rregulloret ligjore shpeshherë janë hartuar konform praktikave më të mira ndërkombëtare, pa patur burimet e nevojshme financiare dhe njerëzore për t i implementuar. Të dhëna të papërshtatshme mbi nevojën e sigurimit të shërbimeve sociale (B) Të dhënat e dobëta mbi nevojën dhe sigurimin e shërbimeve sociale është vërejtur në Hapin 2 të procesit planifikues. Ndërkohë që Hulumtimi mbi Buxhetin e Ekonomive Familjare dhe regjistrimi i popullsisë në vitin 2011 kanë siguruar të dhëna të përgjithshme për këtë nevojë, kjo nuk është plotësuar më tej me të dhëna të mjaftueshme kërkimore mbi rreziqet ose llojet specifike të nevojave. Bashkë me këtë, nuk është vërejtur as mangësia e databazës së shërbimit social, e cila nuk është mjaftueshëm e hollësishme apo e përputhshme për të informuar si duhet procesin e politikëbërjes. Mungesa e instituteve të pavarura që merren me politika sociale (C) Grupi planifikues ka vërejtur se nuk ka institute të pavarura që merren me politika sociale në Kosovë. Instituti për Politika Sociale udhëhiqet dhe financohet nga Qeveria. 15

18 Tabela 1 Përmbledhje e forcave dhe dobësive të infrastrukturës së shërbimit social Forcat Infrastruktura e themeluar e QPS me mbulim shtetëror (A) Bashkëpunim më i mirë mes sektorit publik dhe shoqërisë civile (A) Traditë në mbështetje të gjërë familjare për personat në nevojë (A) Kornizë e qartë ligjore (B) Dobësitë Mungesë e qartësisë në marrëveshjet e përkohshme për decentralizimin e shërbimeve publike (A) Mungesë e përkushtimit politik për ofrimin e shërbimit social (A) Resurse të pamjaftueshme financiare për të plotësuar nevojat e shërbimeve sociale (A) Mungesë e vetëdijes publike për nevojën për shërbime (B) Mungesë e kapaciteteve njerëzore nëpër komuna në relacion me shërbimet sociale (B) Përgjegjësi të paqarta financiare për ofrimin e shërbimit social (B) Korniza ligjore dhe procedurat me shkrim nuk janë vërejtur (B) Të dhëna të pamjaftueshme mbi rrezikun, nevojat dhe ofrimit të shërbimeve sociale (B) 4.5 Vlerësimi i trendeve të jashtme Vlerësimi i trendeve të jashtme përmban një kategorizim të ndryshimeve të pritura në ambientin e infrastrukturës aktuale të shërbimeve sociale. Këto në përgjithësi përshkruhen si mundësi dhe kërcënime në sistemet e planifikimeve, dhe për lehtësim të referencës përdoret kjo nomenklaturë këtu. Në këtë rast, kategorizimi i rëndësisë ka dy dimensione, i mundësisë së ndryshimit që ndodh në të vërtetë, dhe i ndikimit që do të ketë në objektin e strategjisë nëse ka ndryshim. Secilit prej këtyre dy dimensioneve, u jepet një kategorizim i lartë, i mesëm apo i ulët, me qëllim që të identifikohen çështjet më strategjike në lidhje me kohëzgjatjen e strategjisë. Si përmbledhje, vlerësojmë: mundësinë e ndryshimit që ndodh në të vërtetë (e lartë, e mesme apo e ulët) ndikimin e mundshëm të ndryshimit në objektivat zhvillomorë (i lartë, i mesëm apo i ulët) Rezultati i vlerësimit të trendeve të jashtme është përmbledhur më poshtë, sipas rendit të përafërt të rëndësisë si për mundësitë, ashtu edhe për kërcënimet. Mundësitë që shfaqen për infrastrukturën e shërbimit social Aftësitë e komunave në përmirësimin e menaxhimit dhe të planifikimit të resurseve (HM) Komunat e Kosovës kanë pasur një kohë relativisht të shkurtë për t u përshtatur me përgjegjësitë më të mëdha që kanë rezultuar nga procesi i decentralizimit i lansuar në vitin Sidoqoftë, me një numër të programeve donatore të asistencës teknike të cilat tani fokusohen në përmirësimin e aftësive në menaxhment dhe planifikim të burimeve në nivelin komunal, mund të priten ndryshime thelbësore pozitive në pesë vitet e ardhshme. Kjo do të ndikojë në mënyrë pozitive në aftësinë e komunave që të menaxhojnë financat dhe shërbimet e shërbimeve sociale. 16

19 Regjistrimi i përgjithshëm i popullsisë ofron njohuri të përmirësuar të nevojës për shërbime sociale (HM) Regjistrimi i popullsisë i vitit 2011 ka përfunduar me sukses dhe rezultatet e detajuara të tij do të jenë në dispozicion gjatë vitit Kjo do të ofrojë informacionin më gjithëpërfshirës mbi jetën në Kosovë në nivel të familjeve. Për derisa, në vetvete, nuk do të ofrojë informacion mbi të gjitha nevojat e mirëqenies sociale, do të ofrojë profil më të mirë të përbërjes shtëpiake dhe për nevojën e mundshme për shërbime sociale në komunat individuale. Paraqitja e studimit të kushteve të përfshirjes sociale jetësore të BE (SILC) në vitin 2012 (e cila ndërlidhet me indikatorët e Laeken-it) do të përmirësojë në mënyrë domethënëse informacionet mbi dimensionet e të ardhurave dhe jo të ardhurave të rrezikut dhe varfërisë. Rritja e vetëdijësimit mbi normat e shërbimeve sociale në vendet tjera europiane (MM) Popullsia e Kosovës në mënyrë të rritshme është e ekspozuar ndaj pjesës tjetër të Evropës dhe botës, përmes qasjes së saj në media, mundësive për të udhëtuar, dhe vëllimit të asistencës së jashtme të cilën vendi vazhdon ta marrë. Udhëtimi pa viza për në Evropë, që pritet të ndodhë gjatë periudhës së planifikuar, do ta avancojë këtë proces më tutje. Ky proces gradualisht po ngrit vetëdijen mbi të drejtat e popullatës për të marrë shërbim social adekuat të cilin shërbim banorët e pjesës tjetër të Evropës tashmë e gëzojnë. Për më tepër, të dhënat nga studimi i SILC, për herë të parë do të mundësojnë të bëhen krahasime mes një numri të domeneve dhe variablave në mes të shkallës së varfërisë në Kosovë, dhe vendeve tjera kandidate për BE dhe atyre potencialisht kandidate për BE, si dhe me vendet tjera anëtare ekzistuese të BE-së. Kërkesat vokale në rritje nga qytetarët për shërbimet sociale (MM) Bashkë me vetëdijësimin në rritje të normave të shërbimeve sociale, pritet që qytetarët të bëhen më të zhurmshëm në shprehjen e kërkesave të tyre për këto norma, veçanërisht gjatë fushatave para zgjedhore. Kjo pritet të shpjerë deri tek çështja që shërbimet sociale të ngriten më lartë në agjendën politike, dhe që si rezultat i kësaj, t i detyrojë politikanët ta adresojnë këtë çështje më drejtpërdrejt se përpara. Zgjidhjet e përmirësuara teknologjike për të vlerësuar nevojat dhe ofrimin e monitorimit (LM) Teknologjitë në rritje, të tilla si mbizotërimi i smartfonave dhe komunikimit të gjeneratës së katërt, do të pushtojë të gjitha aspektet e jetës, dhe do të ofrojë mundësi të mëdha për lidhjen mes njerëzve me nevoja dhe ofruesve të shërbimeve në një mënyrë më të drejtpërdrejtë se më parë. Sidoqoftë, për derisa kjo do të ofrojë shkathtësi të reja, do të nevojiten resurse substanciale për të realizuar këto benefite, dhe është më se evidente që këto do të jenë në dispozicion apo të zbatohen në fushat kyçe të politikës sociale. Fuqia punëtore e arsimuar në rritje (HL) Kosova ka një ndër popullsitë më të reja në botë me një motivim të lartë për përmirësim arsimor. Fuqia punëtore me kusht të përmirësimeve në cilësi do të jetë më e arsimuar gjatë pesë viteve të ardhshme. Sidoqoftë, ky predikim gati i sigurt zbutet me faktin se ekzistojnë pak stimuj të qartë për të rinjtë që të fillojnë karierën e tyre në sektorin e shërbimeve sociale, dhe pak mundësi të studimit të kësaj fushe në Kosovë. Vendimi kohëve të fundit për themelimin e një drejtimi të studimeve në fushën e punës sociale në Univerzitetitn e Prishtinës është një risi inovative dhe mund të shpjerë drejt një interesi më të madh. Megjithatë, ky zhvillim ka nevojë të shoqërohet me një planifikim inteligjent të fuqisë punëtore për të kërkuar kërkesën dhe ofrimin e punëtorëve të nevojshëm për shërbimet sociale si domene tjera të politikës sociale. 17

20 Kërcënimet e paraqitura për infrastrukturën e shërbimit social Gjendja e keqësuar e financave publike dhe nevojat në rritje (HH) FMN-ja po vendos kushte të rënda mbi shpenzimet e Qeverisë me qëllim të qasjes në fonde dhe në të njëjtën kohë që bëhet edhe rritja e shpenzimeve të përmbushjes së kritereve për pranim në BE. Kjo situatë nuk do të përmirësohet gjatë periudhës së strategjisë. Është jo reale, në këtë ambient, të pritet që resurse financiare substanciale shtesë të jenë në gadishmëri për të rritur financimin për ofrimin e shërbimeve sociale. Eliminimi i grantit të përkohshëm për shërbimet sociale prej vitit 2012 (HH) Pas decentralizimit të shërbimeve sociale të vijës së parë në vitin 2009, Ministria e Financave ishte pajtuar që një grant shtesë kalimtar do t u paguhej komunave për të mbuluar shpenzimet e përafërta të mirëmbajtjes së qendrave për punë sociale dhe stafit të tyre. Faza e grantit ishte planifikuar të jetë mes vitit 2009 dhe 2011, me përfundim të plotë në vitin Përderisa reduktimet në grantin kalimtar janë më të vogla se rritjet në grantin e përgjithshëm gjatë të njëjtës periudhe, prej komunave nuk kërkohet më që të alokojnë një pjesë specifike të financimit tek shërbimet sociale, edhe pse ato janë të obliguara me ligj që të mbajnë një formë të ofrimit të shërbimit. Nevoja në rritje për ofrimin e shërbimeve sociale për shkak të krizës ekonomike dhe rritjes së ndryshimeve në të ardhura (MH) Sikur se që ndikon negativisht në buxhetin e shtetit, kriza ekonomike globale po ashtu rrit edhe cenueshmërinë e popullatës, veçanërisht të grupeve të varfëra dhe të veçuara sociale, duke rritur në këtë mënyrë nevojën si për beneficione sociale ashtu edhe për ofrimin e shërbimeve sociale. Kriza ka ndikim disproporcional tek njerëzit më të varfër, me uljen e remitancave nga anëtarët e familjes të cilët punojnë jashtë vendit dhe duke ulur mundësinë pë punësim në Kosovë. Ekspozimi në rritje ndaj rrezikut në nivelin e ekonomive familjare dhe të komunitetit mund t u kushtojë shumë familjeve të cilat duhet të ofrojnë shërbime të kujdesit familjar. Rënia e mbështetjes përmes donacioneve, si atyre institucionele ashtu edhe të OJQ-ve (HM) Mbështetja e Kosovës përmes donacioneve kishte arritur kulmin pas luftës dhe ka pësuar një rënie të qëndrueshme qysh prej asaj kohe. Është shumë e sigurt që ky trend do të vazhdojë edhe gjatë pesë viteve të ardhshme, me donatorët bilateralë që tërhiqen dhe donatorët multilateralë që mbesin. Bashkimi Evropian në një mënyrë në rritje do të bëhet donatori dominant, por do të fokusojë mbështetjen e tij drejt procesit të anëtarësimit, në vend se të lehtësojë drejtpërdrejt nevojat sociale. OJQ-të ndërkombëtare po ashtu ka gjasë të reduktojnë financimin e tyre me qëllim të fokusimit të tyre në vendet tjera me nivele më të larta të varfërisë. Në këtë mënyrë, roli i donatorëve dhe OJQ-ve në veprimin e tyre si lehtësues në përmbushjen e zbrazëtirës në ofrimin e mirëqenies sociale në sektorin publik do të reduktohet. Shterrja e personelit të kualifikuar të shërbimeve sociale për shkak të pagave të ulëta (MM) Pagat e ulëta në sektorin e shërbimeve sociale veprojnë si kundërnxitës për personelin e kualifikuar për të qëndruar dhe për të ndërtuar karrierën e tyre në këtë fushë, e lerë më të tërheqin persona tjerë për të hyrë. Për pasojë, profili i stafit të QPS-ve është një profil që gradualisht vjetërsohet dhe me këtë bëhet më i vështirë për ndryshime dhe mënyra të reja të të punuarit. 18

21 Shërbimet sociale të perceptuara në rritje si shpenzime të fundit, të shkyçura nga shërbimet tjera në nivelin komunal të cilat kërkojnë të lehtësojnë rrezikun, të reduktojnë përjashtimin dhe të lehtësojnë cenueshmërinë (MM) Ofrimi i shërbimeve sociale shpesh shihet si një shpenzim i humbur, i cili redukton gadishmërinë e financimit në nivel komunal për investim dhe zhvillim. Në fakt, disa nga shpenzimet e ofrimit të shërbimeve sociale mund të reduktojnë shpenzimet diku tjetër dhe të veprojnë si kontribuese të rritjes ekonomike, duke reduktuar krimin dhe duke rritur fuqinë punëtore aktive. Megjithatë, ekzistojnë fakte të kufizuara që të kuptuarit e këtyre lidhjeve do të theksohen gjatë viteve në vazhdim. Rënia e infrastrukturës fizike për shkak të mungesës së resurseve dhe kapitalit të ulët të shpenzuar (HL) Infrastruktura fizike e QPS-ve, sa i përket ndërtesave si dhe automjeteve, ka nevojë urgjente për përmirësime, mirëpo resurset financiare nuk janë tani në dispozicion për një gjë të tillë. Infrastruktura do të bjerë edhe më tej gjatë pesë viteve në vazhdim pa ndonjë shpenzim të rëndësishëm të kapitalit. Tabela 2 Përmbledhje e mundësive dhe kërcënimeve me të cilat përballet infrastruktura e shërbimit social Mundësitë Përmirësimi i mundësive të planifikimit të menaxhimit dhe resurseve në komuna (HM) Regjistrimi i përgjithshëm i popullsisë dhe studimi i BE-së dhe ai SILC ofrojnë njohuri të përmirësuara mbi rreziqet dhe nevojat për shërbimet sociale (HM) Rritja e vetëdijes mbi normat e shërbimeve sociale në shtetet evropiane (MM) Kërkesat vokale në rritje nga qytetarët për shërbime sociale (MM) Kërcënimet Gjendja e keqësuar e financave publike dhe nevojat dhe rreziqet në rritje (HH) Eliminimi i grantit të përkohshëm për shërbimet sociale prej vitit 2012 (HH) Nevoja në rritje për ofrimin e shërbimeve sociale për shkak të krizës ekonomike dhe rritjes së ndryshimeve në të ardhura (MH) Rënia e mbështetjes përmes donacioneve, si atyre institucionale ashtu edhe të OJQ-ve (HM) Shterrja e personelit të kualifikuar të shërbimeve sociale për shkak të pagave të ulëta (MM) Shërbimet sociale të perceptuara në rritje si mjet i fundit i shpenzimeve, të shkyçura nga shërbimet tjera në nivelin komunal të cilat kërkojnë të lehtësojnë rrezikun, të reduktojnë përjashtimin dhe të lehtësojnë cenueshmërinë (MM) 4.6 Identifikimi i çështjeve kyçe strategjike Analizat përmbledhëse të paraqitura në tabelat 1 dhe 2 si më sipër tregojnë disa lidhje në mes të pikave më të lartë të renditura strategjike që janë identifikuar. Këto çështje të konsoliduara formojnë pyetjet të cilat duhet ti adresojë strategjia. Këto gjashtë çështje të cilat janë identifikuar janë përmbledhur më poshtë: Si të plotësohen nevojat në rritje për ofrimin e shërbimeve sociale kur financat publike tashmë janë nën presion të ashpër? Disponueshmëria e resurseve financiare është ndoshta çështja e vetme më e rëndësishme me të cilën ballafaqohet sektori i mirëqenies sociale gjatë pesë viteve të ardhshme. Ky sektor 19

22 tashmë është i nën-financuar, si në relacion me nevojat e tanishme ashtu edhe në përmbushjen e kritereve të vjetra kapitale. Për më tepër, financimi i shërbimit të vijës së parë të këtij sektori tani është në mëshirën e vendimeve individuale buxhetore të 35 komunave, nga të cilat të gjithat do të ballafaqohen me presionin në rritje për resurset e tyre të kufizuara gjatë periudhës në vazhdim. Po ashtu ekziston edhe nevoja për t i kushtuar një vëmendje më të madhe bilancit të ofrimit të shërbimeve përgjatë masave parandaluese, promovuese dhe mbrojtëse dhe vlerës për konsideratën ndaj parave në projektimin, dhënien dhe monitorimin dhe vlerësimin e shërbimeve sociale. Si të ngritet angazhimi politik ndaj shërbimeve sociale kur këto shërbime në këtë moment perceptohen kryesisht si zbrazje e kuletës publike? Në një situatë të mangësive të gjera, natyrisht që prioritet do t u jepet atyre sektorëve të cilët gëzojnë nivelet më të larta të përkrahjes politike, e që në këtë moment nuk vlen për shërbimet sociale. Gjersa në përgjithësi kuptohet që një farë forme e mbrojtjes sociale është kriter për çdo shtet të civilizuar, perceptimi që shpenzimi në shërbimet sociale është zbrazje e kuletës publike pa kthim korrespondues, kufizon vullnetin politik, redukton vëmendjen në atë se si alokohen resurset, dhe zvogëlon vëmendjen ndaj përmirësimeve në efikasitetin teknik. Si të rienergjizohet rrjeti i QPS-ve kur komunave u mungon të kuptuarit dhe kapacitetet teknike dhe organizative për të adresuar çështjet e shërbimeve sociale? Infrastruktura e shërbimeve sociale në këtë moment vuan nga një krizë e besimit, e mbështetur nga, por si shtesë e deficitit të saj të resurseve. Komunat e decentralizuara të cilave shpesh u mungon njohuria dhe ekspertiza në shërbimet të cilat ato i ofrojnë mund të kontribuojnë në demotivimin e stafit të QPS-ve për të mbajtur performancën apo për të përkrahur një ndryshim më të thellë organizacional. Ndryshimi strategjik do të jetë i suksesshëm vetëm atëherë kur pjesëmarrësit e procesit të ndryshimit janë në gjendje të jenë të motivuar për ndryshim. Si të përdoret më së miri përkrahja nga shoqëria civile dhe familjet e zgjeruara për të plotësuar më mirë ofruesin publik? Në mungesë të financave publike apo aftësisë së përfituesve për të paguar për shërbimet e mirëqenies sociale të cilat i pranojnë, tendenca e shoqërisë civile dhe e familjeve të zgjeruara për t u ofruar mbështetje njerëzve në nevojë është një litar shpëtimi për shumë individë dhe familje. Sidoqoftë, kjo mbështetje shpesh ofrohet në baza ad hoc dhe është e pa koordinuar me ofruesin e sektorit publik. Strategjia do të duhet të marrë parasysh nëse resurset mund të harmonizohen më mirë me ofruesin publik në një mënyrë të koordinuar në mënyrë që t i përmbushin më mirë nevojat e mirëqenies sociale përmes marrëveshjeve blerës-ofrues që cilat mundësojnë që shteti të autorizojë shërbimet dhe që OJQ-të të ofrojnë shërbimet sociale. Si të rreshtohen më mirë synimet financiare dhe organizative në nivel komunal? Struktura e tanishme financiare dhe menaxheriale për dhënien e shërbimeve të mirëqenies sociale të vijës së parë është disi jo funksionale, me komunat që mbulojnë shpenzimet totale të stafit të QPS-ve që po ashtu ofrojnë shërbimet në përgjegjësi të pushtetit qëndror. Për më tepër, kriteret për alokimin e grantit të përgjithshëm tek komunat nuk pasqyrojnë nivelet relative të cenueshmërisë të cilat përcaktojnë masën e kërkesave të financimit për shërbimet e mirëqenies sociale. Strategjia duhet të tentojë të adresojë këto anomali duke rreshtuar synimet dhe përgjegjësitë e partnerëve të ndryshëm zhvillimorë me resurset financiare të alokuara për arritjen e tyre. 20

23 A do të bëjë të mundur decentralizimi më i madh apo më i vogël i përgjegjësive të shërbimeve sociale arritjen më të mirë të indikatorëve të dëshiruar të zhvillimit? Parimi i decentralizimit është nxjerrë nga plani i Ahtisarit për pavarësinë e Kosovës, dhe është miratuar nga qeveritë pasardhëse të shtetit të ri të posa formuar. Duke iu përmbajtur parimeve të këtij plani, dhënia e shërbimit të mirëqenies sociale të vijës së parë ishte decentralizuar në vitin 2009, bashkë me shërbimet e arsimit dhe shëndetësisë. Megjithatë, kujdesi banesor, kujdesi ditor, kujdesi jetimor dhe ndihmat financiare për fëmijët me të meta mbesin të centralizuara dhe janë përgjegjësi e pushtetit qëndror. Përkundër parimeve të planit të Ahtisarit, është e përshtatshme që strategjia të marrë parasysh, tri vjet pas decentralizimit, nëse kjo i shkon për shtati arritjes së synimeve të zhvillimit, dhe nëse ky proces duhet të intensifikohet, të mbahet kështu siç është, apo të ndryshohet. 4.7 Masat politike të propozuara Në përgjigje të të gjashtë çështjeve të identifikuara më sipër, janë propozuar masa politike sa i përket secilës nga çështjet më poshtë. Opsionet politike nuk janë të pavarura reciprokisht. Masat politike janë përmbledhur dhe paraqitur me një plan të orareve dhe kostove të implementimit 2. Prioriteti strategjik 1 Përmbushja e nevojave financiare në rritje për ofrimin e shërbimit social Masa 1.1 Definimi i niveleve ideore të grantit për të inkurajuar dhe monitoruar shpenzimet në secilën komunë Në vitin 2012 projekti i DFID-DSHSK ka përfunduar analizën ekonometrike për implementimin e një formule ideore buxhetore për shërbimet sociale 3 bazuar në të dhënat e studimit të buxhetit familjar (HBS), në të dhënat administrative dhe ato të regjistrimit të përgjithshëm të popullsisë të vitit Kjo formulë është vërtetuar nga KKPV, mirëpo nuk është futur në buxhetin e vitit 2013 për shkak të përshtatjeve të vazhdueshme me financat komunale menjëherë pas të dhënave nga regjistrimi i ri i popullsisë dhe ndryshimeve të mundshme në përbërjen e të hyrave komunale. Një formulë ideore e grantit tregon nivelet e financimit për dhënien e shërbimeve sociale nga komunat e cila është e mjaftueshme për të ofruar nivelet minimale të shërbimeve. Në një sistem të decentralizuar, një grant ideor është një mjet indirekt për të influencuar alokimet buxhetore nga komunat, i cili duhet të shoqërohet me masa shtesë për përcjelljen me komunat të cilat duket të jenë duke bërë dhënie shërbimesh të pamjaftueshme. Masa 1.2 Themelimi i një crawling-peg (stabilizimi) të rritjes vjetore që të përmbushë nevojat prioritare të financimit në mënyrë progresive Duke ditur që është jo reale të propozohet një rritje e menjëhershme në shpenzimet për shërbimet sociale me qëlllim të përmbushjes së plotë të bilancit të ofrimit të shërbimit përgjatë masave parandaluese, promovuese dhe mbrojtëse, qasja e propozuar duke pasur parasysh masat parandaluese është të vendoset një mekanizëm me të cilin alokimet buxhetore ndaj parandalimit rriten në mënyrë shtuar me anë të një shume të caktuar për çdo vit në kushte reale. Kjo qasje do të lejonte që rreziqet të caktohen në masë dhe të specifikohen dhe që koha për çfarëdo rritje të shpenzimeve të absorbohet në kornizën afatmesme të shpenzimeve dhe për zhvillimin e mekanizmave të të hyrave korresponduese. Kjo qasje është e kombinuar me formulën e sipërpërmendur ideore të grantit, duke pasur parasysh që një qasje e tillë duhet të marrë parasysh atë çka do të mund t i lejohet vetes në kontekst të kornizës afatmesme të shpenzimeve komunale dhe shtetërore (MTEFs). 2 Shih shtojcën 2 3 Shih shtojcën 3 21

24 Masa 1.3 Përmirësim i targetimit dhe prioritarizim i rrezikut dhe nevojave sociale Do të miratohen masa operacionale për të siguruar që nivelet e tanishme të financimit të përdoren në mënyrë më efikase. Në këtë moment ka pak, apo nuk ka fare një mekanizëm efikas për ruajtjen dhe prioritarizimin e masave parandaluese, promovuese dhe mbrojtëse të shërbimeve sociale, në nivel shtetëror. Në vend të kësaj, shumica e QPS-ve i përgjigjen nevojave në bazë të shërbimit të rasteve sipas radhës së kërkesës. Në një gjendje të kufizimeve të resurseve, siç është rasti me shërbimet sociale në çdo shtet, prioritarizimi dhe racionimi i masave të ndryshme të shërbimeve bëhet domosdoshmëri. Në një sistem të decentralizuar është në kundërshtim me shpirtin e politikës të diktohet prej qendrës se si duhet të prioritarizohen rreziqet dhe rastet. Sidoqoftë, një strategji si pjesë e një procesi të përfshirjes sociale do të miratohet për të trajnuar dhe arsimuar komunat mbi qasjet e përmirësuara për ruajtjen dhe prioritarizimin efikas. Masa 1.4 Angazhim më i madh i aktorëve tjerë në ofrimin e mirëqenies sociale Vlerësimi strategjik ka treguar që ekzistojnë aktorë tjerë të rëndësishëm dhe ofrues resursesh në dhënien e shërbimeve të mirëqenies sociale, e që janë organizatat e shoqërisë civile dhe anëtarët e familjes së përfituesve. Në shumë raste pjesëtarët e komunitetit po ashtu ndihmojnë personat e atij komuniteti, janë apo nuk janë ata anëtarë të familjeve të tyre. Një ndihmesë e tillë, sipas natyrës së saj është shpesh ad hoc, e pa regjistruar dhe e pa koordinuar, veçanërisht në rast të mbështetjes nga familja dhe komuniteti. Megjithatë, në rastin e QPS-ve dhe OJQ-ve, ka një potencial të konsiderueshëm për sektorin publik që të nxisin motivimin dhe mundësinë e tyre për të mobilizuar burime jo publike të financimit për të plotësuar në mënyrë më efikase asistencën publike veçanërisht në fushën e masava promovuese dhe mbrojtëse siç janë përshkruar më lartë. Domosdoshmëri e një qasjeje të tillë është rishikimi i atillë i të dhënave dhe informacioneve mbi infrastrukturën që shërbimet jo shtetërore të asistencës sociale të mund të regjistrohen në një mënyrë të krahasimit me të njëjtën monedhë përgjatë asistencës publike. Kjo çështje do të diskutohet më tutje nën çështjen 4 më poshtë. Masa 1.5 Hulumtimi i burimeve të tjera të të hyrave për të barazuar shpenzimet në rritje të shërbimeve sociale Të specifikohen kriteret për ata klientë të cilët kanë mundësi të paguajnë duke identifikuar shërbimet e mundshme të cilat mund të gjenerojnë të hyra për alokimet e resurseve të QPS-ve për të financuar rritjen e aktiviteteve të mirëqenies sociale si rezultat i vullnetit politik në rritje si në nivelin qëndror ashtu edhe në atë lokal. Procesi i visionimit dhe strategjisë ka ardhur në përfundim se një kufizim i madh nën hije për alokimin e resurseve publike adekuate për financimin e shërbimeve të mirëqenies sociale është fakti se ekziston një vullnet i vogël politik për të përkrahur një gjë të tillë. Si rezultat i kësaj, rrjedh fakti së publiku i gjerë shumë rrallë ngrit zërin për brenga të thella në lidhje me sigurimin e mirëqenies sociale, me gjasë për shkak se ka pritje shumë të vogla që gjërat mund të jenë ndryshe. Përderisa kjo gjë është kështu siç është, duket se është e pashmangshme që politikanët do të favorizojnë shpenzimet të cilat në mënyrë më të dukshme joshin zonat e tyre elektorale. Në vend se të pranohet mungesa e vullnetit politik si një gjë e kryer, strategjia vjen në përfundimin që është e mundshme, dhe e duhur, që të gjenden mundësi të identifikimit të shërbimeve sociale potenciale që mund të gjenerojnë të hyra për QPS-të. Kjo do të siguronte një kapacitet të rritur të numrit të shërbimeve të ofruara dhe sigurisht do të ketë ndikim në shërbimet më cilësore, për shkak të faktit që QPS-të mund të prioritarizojnë nevojat e tyre në p.sh. ndërtimin e kapaciteteve për stafin, pajisjet themelore të punës apo edhe përdorimin për qëllime të motivimit për të rimbursuar stafin për punën e kryer jashtë orarit të punës. 22

25 Prioriteti strategjik 2 Ngritja e angazhimit politik për shërbimet sociale Masa 2.1 Përmirësimi i bazës së evidencës për të demonstruar benefitet, si dhe kostot e shërbimeve të mirëqenies Lehtësimi i nevojës sociale përfiton pranuesit e shërbimeve drejtpërdrejt, por po ashtu redukton shpenzimet tjera ndaj shoqërisë, të tilla si policia dhe kujdesi shëndetësor. Në rast se shërbimet u mundësojnë personave individualë për t u kthyer në punësim aktiv, shoqëria përfiton përmes krijimit të pasurisë dhe të hyrave nga taksat. Do të bëhen studime analitike për të demonstruar përfitimet e shumëfishta të shërbimeve sociale efikase, duke treguar shpenzimet të cilat shtohen si rezultat i ofrimit jo adekuat të shërbimeve, bashkë me vlerën e përfitimeve ndaj individëve dhe komunitetit të cilat rezultojnë nga ofrimi efikas i shërbimeve. Masa 2.2 Kryerja e studimeve mbi nevojat specifike të shërbimeve sociale për të demonstruar zbrazëtirën mes rreziqeve, nevojave dhe masave të tanishme Siq është treguar në analizën strategjike, ekzistojnë pak të dhëna në dispozicion sa i përket nevojës aktuale për dhënien e shërbimeve sociale, përveç atyre të cilat janë bazuar në ofrimin e shërbimeve mbrojtëse nga qendrat për punë sociale. Është e qartë që të dhënat e bazuara në këtë ofrim nuk e dijnë që shumë njerëz në nevojë për shërbime nuk ju qasen QPS-ve për përkrahje për shkak të një numri të arsyeve praktike dhe psikologjike. Studimet e kryera mbi nevojat specifike do të plotësojnë treguesit e tërthortë të rezikut dhe cënueshmërisë dhe do të përdoren për të krijuar një rast më të fortë për t u paraqitur vendimmarrësve mbi nevojën për një furnizim të shtuar të shërbimeve. Masa 2.3 Lansimi i një fushate komunikimi të përgjitshëm strategjik për rritjen e vetëdijes dhe përkushtimit ndaj masave adekuate Ekzistenca e rreziqeve dhe nevojave, dhe vlera e masave të përmirësuara të shërbimeve, duhet t u komunikohet vendimmarrësve politikë në atë mënyrë në të cilën ata do të lidheshin me to. Qasja e propozuar është të mobilizohet një fushatë e gjerë, e përkrahur nga shoqëria civile, komunitetet lokale dhe individët, me qëllim të ngritjes së çështjeve nga politika sociale më lartë në agjendën politike. Sektori publik do të iniciojë dhe të ofrojë mbështetje teknike për fushatën e cila do të udhëhiqet nga palët jo qeveritare të interesit. Prioriteti strategjik 3 Forcimi i sektorëve të mirëqenies sociale nëpër komuna Masa Forcimi i sektorëve të mirëqenies sociale nëpër komuna Ekzistojnë lidhje të forta mes mirëqenies shëndetësore dhe asaj sociale duke përfshirë këtu edhe dallimet mes funksioneve parandaluese, promovuese dhe mbrojtëse. Megjithatë, është po ashtu e qartë që secila nga këto duhet të merret me fushat e dallueshme të politikës dhe praktikës. Praktika e tanishme e menaxhimit të këtyre dy funksioneve përmes një drejtorie të vetme komunale ka përfitime, por ajo po ashtu ka çuar drejt një tendence që menaxhmenti të dominohet nga stafi profesional i shëndetësisë, shpesh doktorë të mjekësisë. Ka pasur zëra që sugjeronin që departamentet e bashkuar do të duhej të ndaheshin në njësi të dallueshme administrative; të tjerët kanë thënë që kjo është më shumë çështje e përmirësimit të dialogut politik mes menaxhmentit të QPS-ve dhe departmenteve komunale të shëndetësisë. Pushteti qëndror nuk mund të diktojë në atë se si komunat i strukturojnë administrimin e detyrave të tyre në ofrimin e shërbimeve sociale. Kjo masë do të mbështesë komunat në vlerësimin se cila strukturë organizative i mundëson komunës që t u përgjigjet më mirë rreziqeve dhe nevojave, dhe të arrijë vlerën për të holla. 23

26 Masa 3.2 Themelimi i një programi të ri dhe gjithpërfshirës të zhvillimit profesional për nëpunësit e shërbimit social Një program gjithëpërfshirës i zhvillimit profesional për nëpunësit e mirëqenies sociale, si të QPS-ve ashtu edhe të komunave, do të ndihmojë të mbyllë zbrazëtirat e njohurive dhe të shkathtësive në mes të niveleve të tanishme dhe atyre të kërkuara në ambientin që po ndryshon, dhe në të njëjtën kohë do të inkurajonte nëpunësit të besonin që ata janë punësuar nga një shërbim i cili ka një vizion për të ardhmen. Në këtë moment ofrohet njëfarë trajnimi, mirëpo kjo është normalisht në baza ad hoc sipas disponueshmërisë së financimit të donatorëve. Një program gjithëpërfshirës do të zhvillohet bashkë me mbështetjen e donatorëve, mirëpo do të institucionalizohet për t u ofruar, mundësisht përmes ndihmës së Këshillit të Përgjithshëm për Shërbimet Sociale dhe Familjare (KPShSF) dhe/ose Institutit Kosovar për Administratë Publike (IKAP). Nëse lejojnë resurset, programi do të shoqërohet me një sistem shkëmbimi mes QPS-ve në Kosovë apo edhe më gjerë në Ballkanin Lindor. Të gjitha shtetet e ish Jugosllavisë kanë rrjete të ngjashme të qendrave për punë sociale, dhe derisa praktikat në shtetet rishtasi të pavarura tani më kanë ndryshuar, një përfitim i konsiderueshëm personal do të mund të përfitohej duke zgjeruar vetëdijen e nëpunësve mbi qasjet e reja të përdorura nëpër vendet fqinje. Prioriteti strategjik 4 Themelimi i mekanizmave për bashkëfinancimin e ofrimit të shërbimeve sociale nga shoqëria civile dhe familjet e zgjeruara Reagimet ndaj prioritetit strategjik janë diskutuar shkurtimisht nën Prioritetin Strategjik 1, dhe janë zgjeruar këtu në detaje të mëtejme. Masa 4.1 Themelimi i mekanizmave për bashkëfinancimin e ofrimit të shërbimeve sociale nga shoqëria civile dhe familjet e zgjeruara Nën prioritetin strategjik 1 është propozuar opsioni i politikës së dokumentimit të shërbimit të mirëqenies sociale nga aktorët jo-shtetërorë. Duke e shpjerë këtë më tutje, sektori publik do të kërkojë të stimulojë dhe të përkrahë këtë formë të ofrimit duke themeluar një sistem të bashkëfinancimit apo kompenzimit të pjesshëm të shpenzimeve direkte të cilat do të rritin numrin e rasteve të shërbyera me një kosto më të ulët se sa ajo direkte nga stafi i QPS-së. Analiza e kostos së njësisë së dhënies së shërbimit të mirëqenies sociale, e kryer nga projekti i DFID-it, na mundëson ta vlerësojmë koston e secilit rast me të cilin është marrë QPS-ja për lloje të ndryshme të nevojave. Në rast se një anëtar i familjes apo një OShC është përgaditur të shërbejë të njëjtin rast, nën mbikqyrje të QPS-së, një kontribut financiar ndaj ofruesit të shërbimeve shpesh mund të jetë qasja më efektive për koston. Sidoqoftë, do të duhet të kihet kujdes gjatë themelimit të mekanizmave për të mënjanuar angazhimin e burimeve substanciale për rastet të cilat përndryshe do tëmund të ishin kryer pa nxitje financiare. 24

27 Masa 4.2 Ofrimi i shërbimit social pilot përmes ndërmarrjeve shoqërore dhe organizatave të shoqërisë civile Ndërmarrjet shoqërore janë biznese komerciale me objektiva sociale. Ndërmarrjet shoqërore efikase ndajnë efikasitetin e sektorit privat me angazhimin e organizatave jo qeveritare dhe janë aktive në mënyrë gjithnjë në rritje në shërbimet e mirëqenies sociale të vijës së parë në shumë shtete anëtare të BE-së. Në shumë raste, nëse një ndërmarrje shoqërore është e gatshme të ofrojë një shërbim në një fushë të caktuar, ajo shpesh mund të bëjë këtë si një ratë e cila është kompetitive në relacion me shërbimin e sektorit publik. Përderisa shërbimet e ofruara nga ndërmarrja shoqërore nuk mund të konsiderohen si ilaç për të gjitha sëmundjet në ofrimin e shërbimeve sociale në Kosovë, në radhë të parë për shkak të faktit që vetëm pak shembuj të tillë ekzistojnë tani për tani, efikasiteti i këtij modeli do të testohet në bazë të një pilot projekti dhe të mekanizmave të zhvilluar për hapa më të mëdhenj. Nëse rezulton i suksesshëm, do të ketë efekt në lehtësimin e disa shtrëngimeve të burimeve financiare, por po ashtu edhe në inkurajimin e formimit të ndërmarrjeve shoqërore në një shkallë më të gjerë. Organizatat e shoqërisë civile, veçanërisht ato me lidhje të mira ndërkombëtare, shpesh kanë kapacitet substancial për të mobilizuar financim nga donatorët për aktivitetet e tyre. Në situatën e tanishme të shkurtimeve të tashme dhe të ardhshme kjo aftësi mund të luajë një rol të rëndësishëm në plotësimin e financimit publik për të përmbushur prioritetet e nevojave sociale. Në vend që gjenerata e të hyrave jo publike t i lihet rastit, sektori publik do të angazhohet aktivisht në ndihmën për iniciativat për mbledhjen e fondeve nga OshC të dhe po ashtu të mbështesë mundësimin e legjislacionit dhe kornizës financiare si për ngritjen, ashtu edhe për përhapjen e ndërmarrjeve shoqërore. Kjo do të përfshijë ofertat për të ofruar bashkëfinancim me kushte për donatorët e mundshëm, apo të ofrojë mbështetje teknike dhe garancion për fushatat e mbledhjes së fondeve të udhëhequra nga OJQ-të dhe OShC-të, dhe inkurajimin e EU IPA për ndarjen dhe promovimin e praktikave më të mira të zhvillimit të ndërmarrjeve shoqërore. Prioriteti strategjik 5 Rreshtimi i synimeve financiare dhe organizative për shërbimet sociale në nivel komunal Më poshtë janë propozuar disa opsione të politikave për rreshtim më të mirë të synimeve financare dhe organizative: Masa 5.1 = Integrim më i ngushtë i politikave të punës dhe atyre sociale në strategjinë komunale dhe planet e veprimit Politika sociale duhet të udhëhiqet nga nevoja në nivel komunal, dhe mënyra në të cilën kjo nevojë adresohet dhe financohet duhet të jetë pjesë integrale e strategjisë së komunës dhe e shoqëruar me marrëveshje financimi. Ekzistojnë disa iniciativa të mëdha të donatorëve për të mbështetur planifikimin e përmirësuar strategjik në nivel komunal. Sektori i punës dhe mbrojtjes sociale do të angazhohet më aktivisht në këtë proces për të siguruar që proceset e strategjisë të përfshijnë pjesëmarrje adekuate dhe angazhim nga zyrat e punësimit, të QPS-ve, të shëndetësisë, arsimit, banimit, policisë dhe shërbimit provues, dhe shoqërisë civile. Kjo qasje do të akordohet me lidhjet ndihmëse dhe koordinimin brenda dhe përmes funksioneve të cilat adresojnë rrezikun, cënueshmërinë, varfërinë dhe përfshirjen sociale. Koordinimit përbrenda dhe përmes programeve në nivel komunal i është kushtuar vëmendje e vogël në të shkuarën. Ekzistojnë dy fusha të ndërlidhura ku do të fokusohen analizat strategjike dhe puna operacionale. E para do të jetë eksplorimi dhe eksploatimi i mundësive për të zmadhuar ndikimin e programeve individuale duke i lidhur me të tjerat. Për shembull: Integrimi i këshillimit familjar me masat aktive të tregut të punës; apo mbrojtja e fëmijëve me promovimin e shëndetësisë. 25

28 Masa 5.2 Paraqitja e mjeteve të përmirësuara dhe trajnimeve për të mbështetur proceset e buxhetit Projekti i DFID KSSD ka zhvilluar disa mjete dhe baza të informacionit për të përkrahur proceset buxhetore të shërbimeve sociale nëpër komuna. Këto përfshijnë vlerësime të kostove për njësi për disa lloje të ndryshme të shërbimeve sociale, analiza të stokut dhe të rrjedhës së QPS-ve dhe vlerësime relative të rrezikut dhe cënueshmërisë në komuna të ndryshme. Këto mjete i ndihmojnë komunat në përgaditjen e buxheteve të bazuara më shumë në fakte që cilat i alokojnë resurset financiare në rezultate, që përndryshe njihet si buxhetim i bazuar në rezultat. Kjo qasje qartazi rreshton synimet strategjike dhe politike me alokimet e resurseve. Kjo qasje do të formojë bazën e një programi fillestar të trajnimit dhe të zhvillimit gjatë vitit Sidoqoftë, për t u bërë kjo politikë plotësisht efektive, ky proces do të vazhdojë, me trajnime dhe përkrahje të mëtejme, në baza të vazhdueshme gjatë më së paku dy viteve të para të qasjeve të reja buxhetore. Prioriteti strategjik 6 Decentralizimi i mëtejmë e shërbimeve të tjera sociale, duke përfshirë kujdesin shtëpiak, kujdesin e birësimit dhe shërbimet e kujdesit ditor Masa Decentralizimi i mëtejmë e shërbimeve të tjera sociale, duke përfshirë kujdesin shtëpiak, kujdesin e birësimit dhe shërbimet e kujdesit ditor Decentralizimi i pjesshëm i shërbimeve sociale ka kontribuar në papajtueshmëri financiare dhe administrative të identifikuara deri më tani në procesin e decentralizimit. Për adresimin e kësaj, është propozuar që në mënyrë progresive të kompletohet decentralizimi duke transferuar shërbimet e mbetura qendrore tek komunat. Kjo në radhë të parë ka të bëjë me kujdesin shtëpiak, kujdesin birësues, asistencën për paaftësitë, dhe shërbimet ditore. Argumenti kryesor në favor të një politike të tillë është që, derisa këto shërbime kolektivisht konsumojnë pjesën më të madhe të financimit që në këtë moment është alokuar për këto shërbime, i tërë ky fond do t u alokohej komunave, të cilat pastaj do të kenë fleksibilitet më të madh në alokimin e mjeteve nëpër shërbime të caktuara sipas nevojës lokale. Në esencë, ky sistem do të reagojë me mirë ndaj ambientit lokal, e që është vetë qëllimi i decentralizimit. 4.8 Kostoja e masave të politikave të propozuara Secila nga masat e politikave të propozuara është përshkruar në një fletë të iniciativës individuale strategjike në Shtojcën 3. Fleta tregon informatat në vijim: institucioni i cili është propozuar të udhëheqë implementimin e masës ndikimi dhe rezultati i pritur i masës, në një formë objektive dhe të matshme një përshkrim më i detajuar i historikut dhe arsyetimit për masën një listë e aktiviteteve të kërkuara për arritjen e rezultateve të dëshiruara me afate kohore të përafërta për secilin aktivitet treguesit e arritjes korniza ligjore institucionale e kërkuar për implementimin e masës vlerësimet e buxhetit të kërkuar burimet e mundshme të financimit 26

29 5. MOBILIZIMI DHE IMPLEMENTIMI I FINANCIMIT Lista e plotë e masave, me orar, buxhet të skicuar dhe burime të pritura të financimit është përmbledhur në Shtojcën 4. Shtojca tregon që implementimi i plotë i strategjisë do të kërkonte fonde në vlerë prej 8,415,000 prej të cilave 2,250,000 pritet të sigurohen nga Qeveria e Kosovës dhe pjesa tjetër e mbetur prej 6,310,000 nga donatorët tjerë të jashtëm. Nga tabela duket qartë që jo i gjithë ky fond nevojitet në fillim dhe shumë nga masat e propozuara mund të implementohen me sukses pa marrë parasysh nëse janë marrë masat tjera. Për shkak të kësaj, shpejtësia aktuale e implementimit të programit si tërësi, dhe masave individuale brenda përbrenda tij, do të varen nga shkalla me të cilën mobilizohen fondet. Në lidhje me këtë, është paraparë renditja e mëposhtme e aktiviteteve që shpiejnë drejt implementimit: Strategjia dhe masat e propozuara i paraqiten për miratim Qeverisë së Kosovës në instancë të parë. Miratimi do të kërkohet për synimet e strategjisë. Miratimi nga QK do ta caktojë Ministrinë e Punës dhe Mirëqenies Sociale si institucion koordinues i strategjisë me Komisionin për Mirëqenie Sociale dhe Përfshirje Sociale si trup të sajin qeverisës. Miratimi nga QK po ashtu do ta mandatojë Komisionin që t u qaset donatorëve dhe financuesve të tjerë për të vlerësuar interesat e tyre dhe mundësitë për financimin e komponentëve të strategjisë. Pritet që një tregues fillestar i nivelit të mundshëm të mbështetjes do të merret kah fundi i vitit Bazuar në nivelin e interesimit nga donatorët, Komisioni do të kthehet tek QK me një kërkesë për bashkëfinancim prej fillimit të vitit Zotimet në vitin 2013 do të tërhiqen nga burimet ekzistuese buxhetore të ri rreshtuara me strategjinë, për derisa zotimet nga viti 2014 e tutje do të paraqesin fonde shtesë të siguruara si financime plotësuese të zotimeve të donatorëve. Implementimi i strategjisë formalisht do të fillojë në janar të vitit 2013, megjithëse disa nga masat mund të konsiderohen të kenë filluar tashmë qysh në vitin 2012 si iniciativa përgaditore. Komisioni do të përgadisë një rishikim vjetor të gjendjes së implementimit të strategjisë në fund të secilit vit kalendarik. 27

30 Shtojca 1: Anëtarët dhe vëzhguesit teknikë të Komisionit Këshillimit për Politika Vendore (KKPV): Anëtrët: 1. Z. Mentor Morina, Kryetar i NPAC, Departamenti i Mirëqenies Sociale, Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale 2. Z. Muhamet Gjocaj, Drejtor, Departamenti i Mirëqenies Sociale, Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale 3. Z. Petrit Popova, Drejtor, Departamenti i Buxhetit Komunal, Ministria e Financave 4. Z. Avni Sahiti, Drejtor, Departamenti për Hulumtime dhe Reforma të Qeverisë Lokale 5. Zsh. Arjeta Sahiti, Sekretariati Koordinues, Zyra e Kryeministrit 6. Z. Sazan Ibrahimi, Drejtor Ekzekutiv, Asociacioni i Komunave të Kosovës 7. Znj. Afërdita Grapci, Asociacioni i Komunave të Kosovës, Kolegji i Buxhetit dhe Financave 8. Z. Bashkim Hyseni, Asociacioni i Komunave të Kosovës, Kolegji i Shëndetit dhe Mirëqenies Sociale Obzervues teknikë: 9. Znj. Valbona Bogujevci, Zv. Menaxhere e programit, UK-DFID Kosovo 10. Z. Richard Moreton, Drejtor, Coffey International Development/ Director Projekti DFID-Kosovo Projekti i decentralizimit të shërbimeve sociale (KSSD) 11. Z. Laurie Joshua, Udhëheqës ekipi dhe Këshilltar Rezident, DFID-Kosovo Projekti i decentralizimit të shërbimeve sociale (KSSD) 12. Znj. Qamile Ramadani, Zv. Udhëheqës ekipi dhe Këshilltar Rezident, DFID-Kosovo Projekti i decentralizimit të shërbimeve sociale (KSSD) 28

31 Shtojca 2 Dokumentat e nismës strategjike Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike - Fiche: Informatat themelore 1.1 Titulli i iniciativës strategjike: Përcaktimi i niveleve nacionale të granteve për të inkurajuar dhe monitoruar shpenzimet në secilën komunë. 1.2 Institucioni udhëheqës Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale. 1.3 Udhëheqësi i iniciativës Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale 2. Efekti dhe rezultatet e pritura 2.1 Efekti i pritur Një përqindje më e madhe e banorëve të cilët kanë nevojë për shërbime të mirëqenies sociale do të përfitojnë nga ato. 2.2 Rezultati i pritur Komunat do të bëjnë ofrimin financiar më të saktë dhe më të përmirësuar për të plotësuar nevojat e mirëqenies sociale të banorëve të tyre. 2.3 Prioriteti strategjik Plotësimi i nevojave në rritje për ofrimin e shërbimeve sociale, kur financat publike janë tashmë nën presion të rëndë. 3. Përshkrimi i iniciativës strategjike 3.1 Historiku dhe arsyeshmëria Kur shërbimet sociale janë decentralizuar nëpër komuna në vitin 2009, një grant shtesë kalimtar është paguar nga Qeveria për secilën komunë për të kompensuar pjesërisht për barrën financiare shtesë që ky shërbim do të kërkonte. Granti kalimtar është zvogëluar gjatë një periudhe tre-vjeçare pasi që këto nevoja të shpenzimeve ishin përfshirë në buxhetin më të gjerë të secilës komunë, të mbuluar kryesisht nga granti i përgjithshëm. Komunat kanë lirinë të caktojnë të hyrat vetanake (THV) për të plotësuar grantin e përgjithshëm. Kjo politikë tani do të thotë se vendimet për financim të ofrimit të shërbimeve sociale janë marrë mbi bazën e secilit rast të veçantë nga çdo komunë, pa kontrollin apo ndikimin e pushtetit qendror. Përderisa kjo është në përputhje me parimin e decentralizimit, kjo do të thotë se nivele të ndryshme të ekspertizës në planifikimin buxhetor dhe planifikimin e shërbimeve sociale në komuna, së bashku me nivelet më të larta ose më të ulëta të zotimit politik ndaj shërbimeve sociale, ka të ngjarë që të çojnë në nivele shumë të ndryshme të alokimit financiar për shërbimet sociale në mes të komunave. Përmes përcaktimit të niveleve të grantit imagjinar për ofrimin e shërbimeve sociale, pushteti qendror do të mbajë një ndikim indirekt mbi nivelin e burimeve të zotuara nga çdo komunë. Kjo do të arrihet me një kombinim të zhvillimit të mjeteve të planifikimit dhe buxhetimit, trajnimit për përdorimin e këtyre mjeteve, si dhe publikimin e rezultateve të vendimeve buxhetore në mënyrë që vëzhguesit e jashtëm të mund të vlerësojnë nëse këto janë më të larta ose më të ulëta nga ajo që sugjeron formula. 29

32 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet në vijim ndërlidhen më këtë iniciativë: Korniza Afatmesme e Shpenzimeve bën supozime në lidhje me nivelin e burimeve të cilat do të zotohen për shërbimet sociale gjatë pesë viteve të ardhshme. Këto supozime duhet të jenë në përputhje me formulën e grantit imagjinar. Formula e grantit nocional (struktura themelore dhe parametrat e cila është përshkruar në Shtojcën 3) mund të shoqërohet me një mekanizëm të normës së këmbimit dhe përmirësim të synimit të ofrimit të mirëqenies sociale për të siguruar që vëllimi i financimit i përshtatet qëllimit dhe nuk keqpërdoret për grupet e synuara të gabuara. Këto çështje strategjike të ndërlidhura 3.3 Dobitë e pritura (Specifike, të matshme, të arritshme, reale dhe me kohe) Dobitë e pritura të cilat dalin nga kjo iniciativë strategjike mund të kuantifikohen si në vijim: Nga shuma gjithsej e financimit të zotuar për shërbimet sociale nga komunat Përmes dallimeve të zvogëluara ndërmjet nivelit minimal të financimit në çfarëdo komune lidhur me nivelin imagjinar. Synimet lidhur me këto dobi të pritura janë të parashikuara më poshtë për pesë vitet e ardhshme: Treguesi / Viti Shuma gjithsej e financimit të zotuar për shërbimet sociale nga komunat Dallimet ndërmjet nivelit minimal të financimit në çfarëdo komune lidhur me nivelin imagjinar. 1.9 milion 2.2 milion 2.3 milion 2.4 milion 2.5 milion 50% 55% 60% 65% 70% 4. Theksoni aktivitetet dhe afatin kohor Aktivitetet dhe afati kohor indikativ janë të paraparë: Aktiviteti Fillimi Përfundimi Hulumtim në zhvillimin e bazës për formulën imagjinare tetor 2011 mars 2012 Specifikimi dhe dokumentimi i formulës imagjinare mars 2012 prill 2012 Marrja e miratimit zyrtar për formulën imagjinare prill 2012 korrik 2012 Zhvillimi dhe zbatimi i planit të trajnimit për komunat rreth përdorimit të formulës imagjinare Krahasimi dhe shpërndarja e rezultateve të pritura rreth përdorimit të formulës imagjinare. maj 2012 shtator 2012 tetor 2012 shtator Korniza institucionale Iniciativa kërkon kornizën institucionale si në vijim për të siguruar implementimin e saj: Parimi i formulës imagjinare duhet të theksohet në qarkoren buxhetore. Vet formula do të përgatitet nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale dhe do të miratohet nga Ministria e Financave dhe Ministria e Pushtetit Lokal. 30

33 Formula dhe mjetet e ndërlidhura buxhetore do të shpërndahen nga të gjithë komunave në fillim të ciklit buxhetor. Trajnimi mbi përdorimin e formulës dhe mjetet e ndërlidhura do të realizohen për komunat nga. do të ruaj evidencën e buxheteve rezultuese dhe dallimeve nga formula e buxhetit përmes një portali të internetit të qasjes së hapur. 6. Theksoni buxhetin Buxheti i përcaktuar për iniciativat strategjike gjatë pesë viteve të ardhshme është vlerësuar si në vijim: Treguesi / Viti Hulumtim në zhvillimin e bazës për formulën imagjinare Koha dhe shpenzimet e hulumtuesve 30,000 Specifikimi dhe dokumentimi i formulës imagjinare Koha dhe shpenzimet e konsulentëve 30,000 Marrja e miratimit zyrtar për formulën imagjinare Koha e stafit të qeverisë së Kosovës 10,000 Zhvillimi dhe zbatimi i planit të trajnimit për komunat rreth përdorimit të formulës imagjinare Koha e trajnerëve 100,000 Koha e pjesëmarrësve 100,000 Lokalet e trajnimit dhe shpenzimet 60,000 Krahasimi dhe shpërndarja e rezultateve të pritura rreth përdorimit të formulës imagjinare. Koha e stafit të qeverisë së Kosovës për t i krahasuar të dhënat 20,000 Krijimi i TI-së dhe shpenzimet 10,000 Gjithsej 360, Burimi i financave Shpenzimet gjithsej të vlerësuara të iniciativës strategjike janë 360,000 Shpenzimet e hulumtimit dhe zhvillimit të formulës si dhe shpenzimet e drejtpërdrejta të programit të trajnimit do të mbulohen nga donatorët (është vlerësuar në 260,000 ). Shpenzimet e qeverisë së Kosovës dhe komunës do të sigurohen me mjete jomonetare si shpenzimet e administratës publike (është vlerësuar në 100,000 ). 31

34 Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike - Fiche Informatat themelore 1.1 Titulli i iniciativës strategjike: Krijimi i rritjes së shtuar vjetore për të plotësuar në mënyrë progresive nevojat financiare në rritje. 1.2 Institucioni udhëheqës Ministria e Financave 1.3 Udhëheqësi i iniciativës Departamenti i Buxhetit Komunal, MF 2. Efekti dhe rezultatet e pritura 2.1 Efekti i pritur Shërbimet sociale do të financohen në mënyrë adekuate për të plotësuar tërësisht bilancin e ofrimit të shërbimeve 2.2 Rezultati i pritur Qeveria qendrore dhe komunat do të krijojnë një mekanizëm për të siguruar pragun minimal për ndarjen dhe si të rriten të ardhurat e fondit për shpërndarjen e duhur financiare të mirëqenies sociale në rritje. Megjithatë ky mekanizëm duhet të marrë parasysh përballueshmërinë në përputhje me KASH. 2.3 Prioriteti strategjik Plotësimin e nevojave në rritje për ofrimin e shërbimeve sociale, kur financat publike janë tashmë nën presion të rëndë. 3. Përshkrimi i iniciativës strategjike 3.1 Historiku dhe arsyeshmëria Duke pasur parasysh se rritja e shtuar vjetore është joreale për të propozuar një rritje të menjëhershme të shpenzimeve të shërbimit social për të përmbushur plotësisht bilancin e ofrimit të shërbimeve në të gjitha masat parandaluese, promovuese dhe mbrojtëse, një qasje - në kuptimin e mungesës së masave parandaluese - është që të vendoset një mekanizëm me të cilin alokimet buxhetore për parandalim do të rriteshin me një rritje inkrementale me një shumë të miratuar për çdo vit nën kushte reale. Me krijimin e një mekanizmi të rritjes së balancuar shërbimet sociale do të kenë një prag minimal të përcaktuar të alokimit të financimit si dhe një rritje inkrementale të financimit, duke pasur parasysh kufizimet e vendosura nga KASh-i dhe kërkesën e projekteve shpenzuese kapitale prioritare të pushtetit qendror. Me këtë mekanizëm niveli qendror do të mbajë financimin e shërbimeve sociale në kontroll të tërthortë dhe në anën tjetër do t i financojë ato duke bërë indeksimin e tyre me rritjen e çmimeve të mallrave dhe inflacionit. Kjo qasje do të lejojë që rreziqet të kuantifikohen dhe specifikohen, dhe koha për çdo rritje të shpenzimeve të absorbohet në Kornizën Afatmesme të Shpenzimeve dhe që mekanizmat përkatës të të hyrave të zhvillohen. 32

35 Për më tepër kjo detyrë mund të kombinohet me formulën e grantit imagjinar më sipër, duke pasur parasysh se një qasje e tillë ende do të duhet të merrte në konsideratë atë që do të mund të ofrohej në kuadrin e Kornizës kombëtare dhe komunale Afatmesme të Shpenzimeve (KASh). 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet në vijim ndërlidhen më këtë iniciativë: Mekanizmi i lëvizjes së balancuar do ta shoqërojë formulën e grantit imagjinar përmes një synimi të përmirësuar të ofrimit të shërbimit social për të siguruar që shuma e financimit përshtatet me qëllimin dhe nuk keqpërdoret në grupet e gabuara të synuara. Këto çështje strategjike të ndërlidhura Korniza Afatmesme e Shpenzimeve bën supozime në lidhje me nivelin e burimeve të cilat do të zotohen duke siguruar pragun minimal si dhe rritjet inkrementale do të parashihen me këtë mekanizëm për të siguruar financimin e duhur të shërbimeve sociale përgjatë pesë viteve të ardhshme. Këto supozime duhet të jenë në përputhje me formulën e grantit imagjinar. 3.3 Dobitë e pritura (Specifike, të matshme, të arritshme, reale dhe me kohe) Dobitë e pritura të cilat dalin nga kjo iniciativë strategjike mund të kuantifikohen si në vijim: Financimi i duhur i zotuar dhe alokuar për të financuar shërbimet sociale nga komunat. Sigurimi i bilancit në rritje me nevojën e shtuar nga komuna për shërbime sociale e cila merr parasysh rritjen e çmimeve të mallrave dhe shërbimeve si dhe inflacionin vjetor nga Agjencia e Statistikave te Kosovës. 4. Theksoni aktivitetet dhe afatin kohor Aktivitetet dhe afati kohor indikativ janë të paraparë: Aktiviteti Fillimi Përfundimi Marrja përsipër e hulumtimit për zhvillim nga formula imagjinare Krijimi i skenarëve në baza vjetore për pesë vite me radhë; çdo vit 3 hipoteza të skenarëve bazuar në një parashikim 5 vjeçar mbi të hyrat shtetërore dhe komunale me tri opsione të mundshme: Të hyrat po rriten sipas parashikimeve nga Departamenti Makroekonomik i MF Të hyrat janë të qëndrueshme për shkak të nevojës në rritje për projekte të shpenzimeve kapitale, dhe Të hyrat janë të mangëta për shkak të refuzimit të mbledhjes së të hyrave apo/dhe më pak dërgesa në para nga diaspora Informimi i akterëve brenda dhe MF mbi trendin aktual të shpenzimeve komunale për shërbimet sociale dhe të krahasohet me skenarë të mundshëm. Informimi dhe shpërndarja e rezultateve të pritshme të përdorimit të skenarëve së bashku me formulën imagjinare shtator 2012 tetor 2012 tetor 2012 nëntor 2012 dhjetor 2012 dhjetor 2012 janar 2012 shtator 2017 Vërejtje: Kjo duhet të realizohet çdo vit në periudhën e njëjtë kohore. 33

36 5. Korniza institucionale Iniciativa kërkon kornizën institucionale si në vijim për të siguruar implementimin e saj: Parimi i mekanizmit të lëvizjes së balancuar shkon së bashku me formulën imagjinare për shërbimet sociale. Mekanizmi do të përgatitet nga Ministria e Financave dhe Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale dhe do të miratohet nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, Përfituesi i drejtpërdrejt do të jetë Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale e cila do të bëjë faturën vjetore të financimit për propozimin e financimit të shërbimeve sociale (kompetenca komunale) drejtuar Ministrisë së Financave. Hipoteza duhet të bëhet me mbështetjen e Makro Departamentit të Ministrisë së Financave, Departamentit të Thesarit dhe Departamentit Komunal për Buxhet, nën mbikëqyrjen e Departamentit Komunal për Buxhet dhe Departamentit të Shërbimeve Sociale në kuadër të, do të mbaj evidencën e buxheteve rezultuese dhe dallimeve nga skenarët e krijuar dhe skenarit përfundimtar të paraqitur Komisionit të Granteve në Ministrinë e Financave çdo vjet. 6. Theksoni buxhetin Buxheti i përcaktuar për iniciativat strategjike gjatë pesë viteve të ardhshme është vlerësuar si në vijim: Treguesi / Viti Marrja përsipër e hulumtimit për zhvillim nga formula imagjinare Koha dhe shpenzimet e hulumtuesve 300,000 70,000 70,000 70,000 70,000 Krijimi i skenarëve me hipoteza për 3 lloje të skenarëve Koha dhe shpenzimet e konsulentëve 50,000 50,000 50,000 50,000 50,000 Informimi i akterëve brenda dhe MF mbi trendin aktual të shpenzimeve komunale për shërbimet sociale dhe të krahasohet me skenarë të mundshëm. Koha e stafit të qeverisë së Kosovës 20,000 20,000 20,000 20,000 20,000 Informimi dhe shpërndarja e rezultateve të pritshme të përdorimit të skenarëve së bashku me formulën imagjinare Koha e trajnerëve 100,000 Koha e pjesëmarrësve 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 Lokalet e trajnimit dhe shpenzimet 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 Krahasimi dhe shpërndarja e rezultateve të pritura rreth përdorimit të formulës imagjinare. Koha e stafit të qeverisë së Kosovës për t i 20,000 krahasuar të dhënat Gjithsej 501, , , , , Burimi i financave Shpenzimet gjithsej të vlerësuara të iniciativës strategjike janë 1,105,000 Shpenzimet e hulumtimit dhe zhvillimit të formulës si dhe shpenzimet e drejtpërdrejta të programit të trajnimit do të mbulohen nga donatorët (është vlerësuar në 100,000 ). 34

37 Shpenzimet e qeverisë së Kosovës dhe komunës do të sigurohen me mjete jomonetare si shpenzimet e administratës publike (është vlerësuar në 120,000 ). Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike - Fiche Informatat themelore 1.1 Titulli i iniciativës strategjike: Përmirësimi i synimit dhe caktimit të prioriteteve të rrezikut dhe nevojave sociale 1.2 Institucioni udhëheqës Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale. 1.3 Udhëheqësi i iniciativës Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale 2. Efekti dhe rezultatet e pritura 2.1 Efekti i pritur dhe QPS do të punojnë së bashku në një plan afat-gjatë duke pasur për synim faktorët e rreziqeve të njohura dhe të panjohura në nivel kombëtar dhe komunal. 2.2 Rezultati i pritur Krijimi i një plani për prioritizimin e rrezikut, ku komunat mund të punojnë më shumë në shërbimet parandaluese, kjo do të sigurojë vlerë më të mirë për paratë e shpenzuara në ofrimin e shërbimeve sociale, për më tepër më shumë klientëve/rasteve mund t u shërbehet në shërbimet parandaluese. 2.3 Prioriteti strategjik Plotësimi i nevojave në rritje për ofrimin e shërbimeve sociale kur financat publike tashmë janë nën presion të madh. 3. Përshkrimi i iniciativës strategjike 3.1 Historiku dhe arsyeshmëria Masat operative duhet të miratohen për të siguruar se nivelet aktuale të financimit janë duke u shfrytëzuar në mënyrë më efektive. Për momentin ka pak ose aspak mekanizëm efektiv për ruajtjen dhe prioritizimin e masave parandaluese, promovuese dhe mbrojtëse të shërbimit social, kuptohet në nivel kombëtar. Përkundrazi, shumica e QPS-ve u përgjigjen nevojave të secilit rast mbi bazën e asaj se shërbehet ai që vije i pari me kërkesë. Në një gjendje të kufizimit të burimeve, siç është rasti me ofrimin e shërbimeve sociale në çdo vend, caktimi i prioriteteve dhe shfrytëzimi racional i masave të shërbimeve të ndryshme bëhet një domosdoshmëri. Në një sistem të decentralizuar do të ishte kundër frymës së politikës për të diktuar nga qendra se si rreziqeve dhe rasteve duhet t u jepet prioritet. Megjithatë, strategjia - si pjesë e një procesi të përfshirjes sociale do të mund të miratohej për të trajnuar dhe edukuar komunat për qasje në përmirësimin efektiv të ruajtjes dhe caktimit të prioriteteve. Së pari, në mënyrë që të dihet bilanci i ofrimit të shërbimeve që duhet të krijohet në mes të shërbimeve parandaluese, promovuese dhe mbrojtëse, është e nevojshme të dihet shpërndarja dhe përhapja e rreziqeve dhe dobësive në nivelin komunal dhe të përbashkët. Kjo nuk mund të dihet kurrë me saktësi të plotë. Megjithatë, studimi vjetor i buxhetit të ekonomive familjare (SBEF) dhe të dhënat e regjistrimit të popullsisë, kur të jenë në dispozicion, mund të përdoren për të siguruar tregues alternativ të nevojës, veçanërisht kur kombinohet me të dhëna e krahasimit nga vendet e tjera në rajon. 35

38 Së dyti, përderisa të dhënat tani janë në dispozicion për kostot për njësi të 44 llojeve të ndryshme të shërbimeve sociale ku rastet e fluksit në secilën Qendër për Punë Sociale (QPS) janë dokumentuar për vitin 2010 dhe 2011, kjo aktualisht nuk ofron dëshmi se shërbimet e ofruara për klientët lehtësojnë me sukses nevojën ose zvogëlojnë rrezikun dhe dobësinë. Së fundi, është e njohur se përqindja e popullsisë në rrezik dhe që mund të përfitojë nga ndihma sociale është e përcaktuar nga një sërë faktorësh, shumë prej të cilave janë jashtë fushëveprimit të kësaj strategjie për të ndikuar te ato, të tilla si gjendja e përgjithshme ekonomike e vendit, dhe rreziqet e parashikuara që rrjedhin nga forcat rajonale dhe globale. Megjithatë, strategjia duhet të marr parasysh nëse ekzistojnë iniciativa strategjike të cilat mund të merren se do të ketë një ndikim të rëndësishëm në parandalimin e nevojës për mirëqenie sociale, e jo vetëm mbi masat mbrojtëse. Kjo politikë tani do të thotë se vendimet mbi vlerësimin dhe identifikimin fillestar të rreziqeve të veçanta në lidhje me masat parandaluese, masat promovuese dhe masave mbrojtëse dhe përqindjeve të tyre të përbashkëta mbi bazën komunale do të luftojnë për përmirësimin grupeve të synuara në nevojë për shërbime sociale dhe gjithashtu do të ndihmojnë në shpërndarje më të mirë të fondeve për kokë banori kështu që masat parandaluese do të jenë më pak të kushtueshme se masat promovuese ose mbrojtëse. 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet në vijim ndërlidhen me këtë iniciativë: Identifikimi i faktorëve të rrezikut përmes mjeteve të ndryshme të tilla si anketa e buxhetit të ekonomive familjare, të dhënat e regjistrimit të popullsisë, korniza afatmesme e shpenzimeve, në mënyrë që të bëhen supozime në lidhje me shpërndarje të ndryshme të rrezikut në nivel shtetëror dhe sipas zonave gjeografike ose komunë për komunë. Më tej kjo do të drejtojë zgjerimin e mëtejmë të formulës së grantit imagjinar e cila shoqërohet nga një mekanizëm i lëvizjes së balancuar pre përmirësimin e synimit të ofrimit të mirëqenies sociale për të siguruar që vëllimi i financimit i përshtatet qëllimit dhe nuk keqpërdoret për grupet e synuara të gabuara. 3.3 Dobitë e pritura (Specifike, të matshme, të arritshme, reale dhe me kohe) Dobitë e pritura të cilat dalin nga kjo iniciativë strategjike mund të kuantifikohen si në vijim: Përmes identifikimit të përhapjes së rreziqeve të ndryshme nga komunat dhe lehtësimit përmes financimit të duhur Përmes vëllimit gjithsej të financimit të zotuar për shërbimet sociale nga komunat Përmes rritjes së mekanizmit të barazimit në mënyrë të duhur sa i përket dallimeve ndërmjet nivelit minimal të financimit në çfarëdo komune lidhur me formulën imagjinare. 4. Theksoni aktivitetet dhe afatin kohor Aktivitetet dhe afati kohor indikativ janë të paraparë: Aktiviteti Fillimi Përfundimi Në baza vjetore të mblidhen të dhënat e nevojshme për të vlerësuar faktorët e rrezikut përmes Anketës së Buxhetit Familjar, statistikës së punës, të dhënat e lidhur me ofrimin e shërbimeve sociale, të dhënat e regjistrimit të popullsisë. Analizimi dhe vlerësimi i situatës aktuale rreth përqindjes së personave të ekspozuar ndaj llojeve të veçanta të rreziqeve sipas komunave janar 2013 janar 2013 janar 2013 mars

39 Nga rezultati i vlerësimit identifikoni grupet e synuara të rasteve/klientëve që kanë të ngjarë të jenë në nevojë për shërbimin social dhe të bëhet një plan vjetor që vë në synim e nuk përjashton rastet/klientët për të cilat pranohen kërkesat në QPS. Hartimi i shkresës ku rezultati i vlerësimit është përkthyer në barazimin e alokimit horizontal të fondit duke pasur parasysh përhapjen e rrezikut në zona të caktuara gjeografike. Paraqitja e rezultatit dhe kërkesa për miratim në Komision dhe transferimi i tij në një letër pune së bashku me dorëzimin e propozimit vjetor për financimin e shërbimeve sociale tek Komisioni i Granteve në MF për shqyrtim. Edukimi i komunave për të përmirësuar qasjen e mbarëvajtjes dhe caktimin e prioriteteve. Krahasimi dhe shpërndarja e rezultateve për përdorim të mëtejshëm nga ana e komunave në baza vjetore. mars 2013 mars 2013 mars 2013 mars 2013 prill 2013 prill 2013 maj 2013 maj 2017 qershor 2013 qershor Korniza institucionale Iniciativa kërkon kornizën institucionale si në vijim për të siguruar implementimin e saj: Parimi i synimeve të përmirësuara dhe caktimi i përmirësuar i prioriteteve të rrezikut dhe nevojës sociale duhet të jetë në përputhje me mbledhjen e të ardhurave dhe KASH-in si dhe me mekanizmin e lëvizjes së balancuar. Vlerësimi do të përgatitet nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale, që do të paraqitet për miratim në Komision dhe pastaj do të dorëzohet në Ministrinë e Financave dhe Ministrinë e Pushtetit Lokal për shqyrtim të mëtejmë. Vlerësimi i miratuar do të jetë një pjesë e mekanizmit të lëvizjes së balancuar cili do të shpërndahet nga të gjithë komunave. Trajnimi për përdorimin e shfrytëzimit të vlerësimit dhe si komunat të mund të punojnë vet në të, si dhe mjetet e ndërlidhura do të realizohen për komunat nga. -ja do të mbajë një evidencë të buxheteve dhe divergjencave që rezultojnë nga synimet dhe prioritizimi i përmirësuar i vlerësimit të rrezikut përmes një web portali të hapur për qasje. 6. Theksoni buxhetin Buxheti i përcaktuar për iniciativat strategjike gjatë pesë viteve të ardhshme është vlerësuar si në vijim: Treguesi / Viti Përmes vlerësimit të rreziqeve të ndryshme dhe faktorëve të dobësive përmirësohet caktimi i synimeve dhe mbarëvajtjes si dhe caktimi i prioriteteve Koha dhe shpenzimet e 50,000 10,000 10,000 10,000 10,000 hulumtuesve Mbështetja e hulumtuesve për të bërë vlerësimin lidhur me KASH, buxhetin, të hyrat, prodhimin si dhe mekanizmat e tjerë të mundshëm Koha dhe shpenzimet e 30,000 30,000 30,000 30,000 30,000 konsulentëve Arsimi i komunave për të përmirësuar qasjet për mbarëvajtje efektive dhe prioritizim efektiv. 37

40 Koha e trajnerëve 25,000 25,000 25,000 25,000 25,000 Koha e pjesëmarrësve 10,000 10,000 10,000 10,000 10,000 Lokalet e trajnimit dhe shpenzimet 15,000 15,000 15,000 15,000 15,000 Krahasimi dhe shpërndarja e rezultateve të pritshme dhe përdorimi i vlerësimeve Koha e stafit të qeverisë së Kosovës për t i krahasuar të 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 dhënat Gjithsej 131,000 91,000 91,000 91,000 91, Burimi i financave Shpenzimet gjithsej të vlerësuara të iniciativës strategjike janë (495,000 ) prej të cilave 490,000 do të mbulohen nga donatorët dhe të tjerët. Shpenzimet e kohës së qeverisë së Kosovës dhe komunës do të jenë në mjete jomonetare si shpenzime të administratës publike (vlerësuar në 5,000 ). 38

41 Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike - Fiche Informatat themelore 1.1 Titulli i iniciativës strategjike: Themelimi i një angazhimi më të afërt me akterë të tjerë në ofrimin e mirëqenies sociale 1.2 Institucioni udhëheqës Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale. 1.3 Udhëheqësi i iniciativës Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale 2. Efekti dhe rezultatet e pritura 2.1 Efekti i pritur Banorët të cilët kanë nevojë për shërbime të mirëqenies sociale do t i marrin ato me një vend si shërbime të integruara në një zyrë. 2.2 Rezultati i pritur Komunat do të kenë bashkëpunim të shtuar me organizata të shoqërisë civile, përkatësisht OJQ-të dhe anëtarë të familjes së zgjeruar të përfituesve në sigurimin e mirëqenies sociale të klientëve në nevojë. 2.3 Prioriteti strategjik Plotësimi i nevojave në rritje e sipër për formimin e shërbimeve sociale kur financat publike janë në një presion të jashtëzakonshëm. 3. Përshkrimi i iniciativës strategjike 3.1 Historiku dhe arsyeshmëria Vlerësimi strategjik vuri në dukje se ka akterë të tjerë të rëndësishëm dhe ofrues të burimeve në ofrimin e shërbimeve të mirëqenies sociale, organizatat e shoqërisë civile si dhe anëtarët e zgjeruar familjar të përfituesve. Në shumë raste pjesëtarë të komunitetit ndihmojnë gjithashtu, pavarësisht nëse janë apo jo anëtarë të familjes. Ndihma e tillë është sipas natyrës së saj, shpesh ad hoc, e paregjistruar dhe e pakoordinuar, sidomos në rastin e mbështetjes nga familja dhe komuniteti. Megjithatë, në rastin e CSO-ve dhe OJQ-ve, ka potencial të konsiderueshëm për sektorin publik për të nxjerr motivimin dhe aftësinë e tyre për të mobilizuar burimet jo-publike të financimit për të plotësuar në mënyrë efektive sigurimin publik veçanërisht në fushat e masave promovuese dhe mbrojtëse siç është përshkruar më lartë. Kjo politikë do të thotë se tani me rritjen e komunikimit do të sigurohet përdorimi më i mirë i burimeve si ato financiare dhe njerëzit. Përderisa kjo në parim do të luftojë për planifikim më të mirë të buxhetit dhe të planifikimit të shërbimeve sociale në komuna, së bashku me nivelet më të mëdha ose më të vogla të angazhimit politik ndaj shërbimeve sociale, ka të ngjarë që të çojë në përfitues më të kënaqur. 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet në vijim ndërlidhen më këtë iniciativë: Formula e grantit imagjinar do të mund të shoqërohej me një mekanizëm të lëvizjes së balancuar dhe synimin e përmirësuar të ofrimit të mirëqenies sociale për të siguruar që vëllimi i financimit i përshtatet qëllimit dhe nuk keqpërdoret me grupet e gabuara të synuara. Themelimi i mekanizmit për bashkëfinancimin e shërbimeve sociale nga organizatat e shoqërisë civile dhe familjar të tjerë 39

42 Mbështetje e pjesëmarrjes dhe koordinimit të organizatave të shoqërisë civile dhe ndërmarrjeve sociale në ofrimin e shërbimeve sociale. 3.3 Dobitë e pritura (Specifike, të matshme, të arritshme, reale dhe me kohe) Dobitë e pritura të cilat dalin nga kjo iniciativë strategjike mund të kuantifikohen si në vijim: Përmes ofrimit të më shumë shërbimeve përfundimisht do të ekzistojë një skemë më e gjer e shërbimeve sociale Përmes koordinimit të akterëve të shërbimit social, do të ketë zvogëlime në dyfishimin e financimit të shërbimeve të caktuara dhe përdorim më të mirë të fondeve. 4. Theksoni aktivitetet dhe afatin kohor Aktivitetet dhe afati kohor indikativ janë të paraparë: Aktiviteti Fillimi Përfundimi Zhvillimi i udhëzimeve për komunikim, shkëmbim të informatave, sistem të raportimit dhe sistem të planifikimit për grupe të akterëve të shërbimeve sociale, domethënë të, QPS, OJQ, palët e tjera të interesuara. Mbledhja e të gjitha palëve të interesuara, shpërndarja e udhëzimeve të propozuara, diskutimi dhe miratimi i udhëzimeve me rekomandimet përfundimtare. Organizimi i një punëtorie dy ditore, ku do të bëhet miratimi përfundimtar i udhëzimit. Përgatitja e një plani për krijimin e një zyreje për shumë çështje në aspektin e buxhetit, koordinimit, rritjes dhe shfrytëzimit më të mirë të burimeve, si dhe themelohet mekanizmi i monitorimit kundrejt treguesve. Trajnimi i QPS për zhvillimin dhe përmirësimin e mëtejmë të planeve të tyre komunale. Vizitë studimore të organizohet për të treguar praktikat më të mira në koordinimin e pjesës publike dhe private përkatësisht OJQ-ve Komunat do të krijojnë këshillat e koordinimit të shërbimeve sociale dhe do të rrisin ndërgjegjësimin në mesin e punonjësve, qytetarëve për përdorimin e shërbimeve. QPS i raporton kuvendit komunal rreth të arriturave Siguroni që takimet lokale dhe qendrore mbahen çdo tre muaj, ku progresi matet kundrejt treguesve dhe të arriturat shpërndahen në formë të shkruar dhe elektronike përmes internetit tek Komuna dhe. janar 2013 shkurt 2013 shkurt 2013 shkurt 2013 shkurt 2013 shkurt 2013 mars 2013 mars 2013 prill 2013 prill 2013 mars 2013 dhjetor 2014 Çdo tre muaj mars 2013 dhjetor

43 5. Korniza institucionale Iniciativa kërkon kornizë institucionale si në vijmë për të siguruar zbatimin e saj: Të dhënat e buxhetit dhe ato financiare duhet të ndahen në mes të grupeve komunale OJQ-të komunale duhet të jenë të gatshme që të marrin pjesë dhe t i ndajnë informatat dhe planet e tyre Formula dhe mjetet e ndërlidhura për planifikim buxhetor do t u shpërndahen komunave nga në fillim të ciklit buxhetor. Trajnimi rreth përdorimit të udhëzimit për komunikim dhe ndarje; dhe mjetet e ndërlidhura do të realizohen për komuna nga. do të ruaj regjistrin e rezultateve të komunikimi the përmirësimeve të arritura dhe do t i ndajë ato në raportin e tyre vjetor me komuna të tjera si praktika të mira. 6. Theksoni buxhetin Buxheti i përcaktuar për iniciativat strategjike gjatë pesë viteve të ardhshme është vlerësuar si në vijim: Treguesi / Viti Zhvillimi i udhëzimeve për sistemin e komunikimit, shkëmbimit të informatave, raportimit dhe planifikimit për shërbimet sociale Koha dhe shpenzimet e konsulentëve 100,000 Diskutimi dhe marrja e miratimit zyrtarë për udhëzimet Shpenzimet e ngjarjes 10,000 Punëtori dy ditore për krijimin e planit kombëtar dhe komunal Vend lokacioni 10,000 Shpenzimet e stafit të punëtorisë Transporti dhe materialet e tjera 10,000 5,000 Trajnimi për komunat Koha e trajnerëve 100,000 Koha e pjesëmarrësve 100,000 Lokalet e trajnimit dhe shpenzimet 60,000 Ngjarjet tremujore Shtat ngjarje të mbajtura çdo tre muaj Shpërndarja e materialeve dhe shpenzimet e tjera 15,000 20,000 5,000 5,000 Gjithsej 415,000 25,

44 7. Burimi i financave Shpenzimet gjithsej të vlerësuara të iniciativës strategjike janë 440,000 Shpenzimet e zhvillimit të udhëzimeve dhe shpenzimet e drejtpërdrejta të programit të trajnimit do të mbulohen nga donatorët (vlerësuar në 395,000 ). Shpenzimet e kohës së qeverisë së Kosovës dhe komunës do të sigurohen si shpenzime të ngjarjeve tremujore (vlerësuar në 45,000 ). 42

45 Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike - Fiche Informatat themelore 1.1 Titulli i iniciativës strategjike: Hulumtimi i burimeve të tjera të të hyrave për të plotësuar shpenzimet në rritje të shërbimeve sociale 1.2 Institucioni udhëheqës MF, 1.3 Udhëheqësi i iniciativës Grupi i përbashkët i formuar nga të dy ministritë e linjës. 2. Efekti dhe rezultatet e pritura 2.1 Efekti i pritur Specifikoni kriteret për ata klientë të cilët mund të përballojnë pagesën duke identifikuar shërbimet e mundshme që mund të gjenerojnë të ardhura për alokimet e burimeve të QPS-ve për të financuar aktivitetet publike të mirëqenies sociale në rritje, si pasojë e rritjes së vullnetit politik në të dy nivele, qendror dhe komunal. 2.2 Rezultati i pritur Të sigurohet cilësia në rritje dhe më e madhe e shërbimeve, duke pasur më shumë burime për të përmbushur shpenzimet reale të mirëqenies sociale, dhe 2.3 Prioriteti strategjik Lirimi i presionit nga rilokimi i më shumë fondeve nga ana e nivelit qendror dhe komunal për më shumë burime. 3. Përshkrimi i iniciativës strategjike 3.1 Historiku dhe arsyeshmëria Procesi i krijimit të vizionit dhe strategjisë erdhi në përfundim se një pengesë e madhe themelore për alokimin e resurseve adekuate financiare publike tek shërbimet e mirëqenies sociale është fakti se ka pak vullnet politik për të mbështetur këtë. Kjo, nga ana tjetër rrjedh nga fakti se publiku në përgjithësi rrallëherë ngrit zërin për shqetësime të forta në lidhje me sigurimin e mirëqenies sociale, ndoshta për shkak se ka shumë shpresa të ulëta se gjërat mund të ndryshojnë. Për sa kohë që kjo është kështu, duket e pashmangshme që politikanët do të favorizojnë shpenzimet të cilat më dukshëm i joshin zonat e tyre elektorale. Në vend se të pranohet mungesa e vullnetit politik si e tillë, strategjia arrin në përfundimin se është e mundur dhe e përshtatshme që të kërkohen mundësitë e identifikimit të shërbimeve potenciale sociale që mund të gjenerojnë të ardhura për QPS. Kjo do të sigurojë kapacitetin e shtuar në numrin e shërbimeve të ofruara dhe me siguri do të ketë një ndikim në shërbime të cilësisë më të mirë, për shkak të faktit se QPS mund t u jap prioritet nevojave të saja në për shembull ngritjen e kapaciteteve të stafit, pajisjet esenciale të punës apo edhe përdorimin për qëllime të motivimit për të kompensuar stafin për punën jashtë orarit të punës. Konsiderohet të jetë e rëndësishme që kjo detyrë do të jetë vetëm një pikë fillimi për të sjellë QPS-së në nivelin e ardhshëm. Për këtë arsye detyra i trajton disa gjëra të tilla si ngritja e kapaciteteve, më shumë pajisje apo pajisje më të mira për QPS dhe kompensimin e stafit për orët jashtë orarit të punës. 43

46 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet në vijim ndërlidhen më këtë iniciativë: Krijimi i një mekanizmi për të bashkë-financuar shërbimet sociale përmes organizatave të shoqërisë civile dhe familjeve të zgjeruara. Gjithashtu kjo iniciativë e strategjisë do të ishte një model për politikanët në nivel qendror dhe komunal duke ofruar zgjidhje në nevojën në rritje për buxhetin më të madh nga sektori publik. Formula e grantit imagjinar mund të shoqërohet nga një mekanizëm i lëvizjes së balancuar dhe synim të përmirësuar të ofrimit të mirëqenies sociale për të siguruar që vëllimi i financimit i përshtatet qëllimit dhe të mos keqpërdoret për grupet e synuara të gabuara. 3.3 Dobitë e pritura (Specifike, të matshme, të arritshme, reale dhe me kohe) Dobitë e pritura të cilat dalin nga kjo iniciativë strategjike mund të kuantifikohen si në vijim: Përmes shumës gjithsej të financimit të zotuar për shërbimet sociale nga sektori publik në Kosovë. Përmes sigurimit të cilësisë më të mirë të shërbimeve për shkak të të hyrave të krijuara nga QPS. Synimet sa i përket këtyre dobive të pritura janë parashikuar për pesë vite si më poshtë: Tregues / Viti Shuma gjithsej e të hyrave të parashikuara që të gjenerohen nga QPS në Kosovës 0.1 milion 0.2 miliona 0.4 miliona 0.5 miliona 0.5 miliona Kontributi në % për vet alokimin e burimeve financiare në parashikimet e Komisionit të Granteve 3,3% 6% 11% 12% 11% 4. Theksoni aktivitetet dhe afatin kohor Aktivitetet dhe afati kohor indikativ janë paraparë si në vijim: Aktiviteti Fillimi Përfundimi Analizë krahasimore e shërbimeve potenciale që mund të gjenerojnë të hyra për mirëqenien sociale Angazhimi i akterëve në përcaktimin e kritereve për ata të cilët mund të paguajnë si dhe mënyra e përdorimit më të mirë të atyre resurseve pasi që janë krijuar nga QPS Zhvillimi i udhëzimeve të cilat do të shndërrohen në politika përmes udhëzimit administrativ apo qarkoreve buxhetore janar 2013 shkurt 2013 shkurt 2013 mars 2013 mars 2013 prill 2013 Zbatimi i strategjisë. prill 2013 dhjetor 2013 Sigurimi i vlerësimit vjetor rreth efikasitetit të kriterit të përdorimit të të hyrave lidhur me efektin dhe rezultatet e pritura të synimit dhjetor 2014 Pas kësaj përsëritet çdo vit 5. Korniza institucionale Iniciativa kërkon kornizën institucionale si në vijim për të siguruar implementimin e saj: 44

47 Lidhje të fuqishme ndërmjet, MF dhe Këshillin për Familje dhe Mirëqenie Sociale duke siguruar që dizajnimi dhe zbatimi i rregullave të të hyrave të krijuara edhe përdoren nga QPS. Një numër i gjer i akterëve do të mblidhen së bashku për të ndihmuar në dizajnimin e kritereve të klientëve të cilët mund ta përballojnë pagesën si dhe si të përdoren më së miri kriteret e fondit. do të angazhohet në organizmin e një ndodhie vjetore për të vlerësuar përparimin në arritjen e synimeve të deklaruara. 6. Theksoni buxhetin Buxheti i përcaktuar për iniciativat strategjike gjatë pesë viteve të ardhshme është vlerësuar si në vijim: Treguesi / Viti Analizë krahasimore e shërbimeve potenciale që mund të gjenerojnë të hyra për mirëqenien sociale Tarifat dhe materialet e konsulentëve 0 100, Angazhimi i akterëve në përcaktimin e kritereve për ata të cilët mund të paguajnë si dhe mënyra e përdorimit më të mirë të atyre resurseve pasi që janë krijuar nga QPS Shpenzimet e kohës dhe të takimeve 0 30, Zhvillimi i udhëzimeve të cilat do të shndërrohen në politika përmes udhëzimit administrativ apo qarkoreve buxhetore Puna ligjore dhe administrative 0 20, Sigurimi i vlerësimit vjetor rreth efikasitetit të kriterit të përdorimit të të hyrave lidhur me efektin dhe rezultatet e pritura të synimit Menaxhimi dhe koordinimi i ngjarjes vjetore 0 20,000 10,000 10,000 10,000 Gjithsej 0 170,000 10,000 10,000 10, Burimi i financave Shpenzimet gjithsej të vlerësuara të kësaj iniciative strategjike janë 200,000. Donatorët pritet që t i plotësojnë shpenzimet e të gjithë detyrës. 45

48 Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike - Fiche Informatat themelore 1.1 Titulli i iniciativës strategjike: Përmirësimi i bazës së evidencës për të demonstruar dobitë si dhe shpenzimet e ofrimit të shërbimeve të mirëqenies sociale. 1.2 Institucioni udhëheqës 1.3 Udhëheqësi i iniciativës 2. Efekti dhe rezultatet e pritura 2.1 Efekti i pritur Qytetarët apo klientët potencial vihen në dijeni se përmes intervenimit në fazat e hershme të përdorimit të shërbimeve sociale mund t i zvogëlojnë shpenzimet ndaj shoqërisë. 2.2 Rezultati i pritur Numër i shtuar i përfituesve potencial të shërbimeve sociale duke përdorur masat parandaluese. 2.3 Prioriteti strategjik Vetëdija në rritje në mesin e politikanëve dhe përfituesve rreth shfrytëzimit të shërbimeve të mirëqenies sociale. 3. Përshkrimi i iniciativës strategjike 3.1 Historiku dhe arsyeshmëria Procesi i krijimit të vizionit dhe strategjisë erdhi në përfundim se një kufizim i madh themelor nën Prioritetin Strategjik 2 është fakti se ka pak angazhim politik për shërbimet sociale. Në vend se të pranohet mungesa e vullnetit politik si e tillë, strategjia arrin në përfundimin se është e mundur dhe e përshtatshme për të kërkuar përmirësimin e bazës së evidencës për të treguar përfitimet si dhe koston e shërbimeve të mirëqenies sociale. Zbutja e nevojave sociale u sjell dobi përfituesve të shërbimeve në mënyrë direkte, por gjithashtu redukton kostot e tjera të shoqërisë, të tilla si policia dhe shëndetësia. Në rast se shërbimet mundësojnë që individët të kthehen në punësim aktiv, shoqëria përfiton nëpërmjet krijimit të pasurisë dhe të ardhurat nga tatimet. Sondazhet analitike mund të bëhen për të demonstruar të mirat e shumta të shërbimeve efektive sociale, duke treguar shpenzimet që rriten si pasojë e dhënies së pamjaftueshme së bashku me vlerën e përfitimeve të individëve dhe komunitetit që rezultojnë nga ofrimi efektiv. Konsiderohet si e rëndësishme që fushata e ndërgjegjësimit bashkon një spektër të gjerë të interesave, duke përfshirë edhe vetë Qeverinë, komunat, organizatat e shoqërisë civile dhe grupet profesionale. Kjo do të qetësojë shqetësimet se fushata është kryesisht një iniciativë e sektorit publik, që mund të bart akuzat se shërbimi civil është duke kërkuar që të angazhohen në çështjet politike. Për këtë arsye fushata do të udhëhiqet zyrtarisht nga Këshilli për Familjen dhe Mirëqenies Sociale. 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet në vijim ndërlidhen me këtë iniciativë: Iniciativa strategjike 1.3 do të ndihmojë në caktimin e prioritetit të një numri të rritur të përfituesve potencial të shërbimeve sociale duke përdorur masat parandaluese. 46

49 Iniciativa strategjike 2.2 do të zhvillojë disa pjesë të bazës së evidencave që do të mbështes strategjinë e komunikimit për të treguar përmasën që disa nevoja sociale nuk janë duke u ofruar. Aktivitetet në kuadër të prioritetit strategjik 4 do të ndihmojë në ofrimin e shembujve të mënyrave në të cilat sektori publik mund të bashkëpunojë me qytetarët për të realizuar mirëqenien sociale. Këto modele do t i joshin politikanët në ofrimin e zgjidhjeve ku edhe sektori publik edhe individët qëndrojnë të gatshëm për të përfituar nga ndryshimi i politikës. 3.3 Dobitë e pritura (Specifike, të matshme, të arritshme, reale dhe me kohe) Dobitë e pritura të cilat dalin nga kjo iniciativë strategjike mund të kuantifikohen si në vijim: Përmes rritjes së shumës gjithsej të shërbimeve sociale në masat parandaluese (që kushton shumë më pak se të dy llojet e tjera të shërbimeve) do të mund të ofronin shërbime më të lira Përmes zvogëlimit të shumës gjithsej të shërbimeve sociale mbi numrin e masave parandaluese dhe masave mbrojtëse do të ndihmonte në kursimin e fondeve për masa më shume parandaluese dhe pjesa e mbetur mund të përdoret për rritjen e punës së QPS apo vetëdijesimin e qytetarëve rreth shërbimeve sociale. Synimet lidhur me këto dobi të pritura janë të parashikuara për pesë vite në vijim: Treguesi / Viti Shuma gjithsej e financimit shtesë është shpenzuar nga numri në rritje i masave parandaluese Shuma gjithsej e financimit është kursyer nga zvogëlimi i numrit të masave promovuese dhe mbrojtëse 0.1 milion 0.1 milion 0.2 milion 0.2 milion 0.2 milion 0.3 milion 0.3 milion 0.4 milion 0.5 milion 0.5 milion Kursime 0.2 milion 0.2 milion 0.2 milion 0.3 milion 0.3 milion 4. Theksoni aktivitetet dhe afatin kohor Aktivitetet dhe afati kohor indikativ janë të paraparë: Aktiviteti Fillimi Përfundimi Studim krahasimor dhe analiza e qëndrim politik dhe publik ndaj shpenzimit publik për mirëqenien sociale janar 2013 janar 2013 Angazhimi i akterëve në fushatën e vetëdijesimit janar 2013 janar 2013 Zhvillimi i strategjisë së fushatës se vetëdijesimit si dhe dizajnimi i planit për media dhe komunikim. shkurt 2013 shkurt 2013 Zbatimi i strategjisë. prill 2013 dhjetor 2013 Studimi vjetor për të vlerësuar efektivitetin e vetëdijes në raport me efektin dhe rezultatet e synimit. dhjetor 2013 Përsëritet çdo vjet pas kësaj 5. Korniza institucionale Iniciativa kërkon kornizën institucionale si në vijim për të siguruar implementimin e saj: Strategjia e komunikimit do të përkrahet nga por do të udhëhiqet nga Këshilli për Mirëqenie Familjare dhe Sociale. 47

50 Një numër i gjer akterësh do të bashkohen për të zbatuar strategjinë, duke përmbyllur nje Memorandum zyrtar për Bashkime për të shprehur zotimin dh përgjegjësitë e tyre të përbashkët. do të zotohet në angazhimin e një studimi vjetor të mendimit për kohëzgjatjen e planit vjetor për të vlerësuar progresin në arritjen e synimeve të deklaruara. 6. Theksoni buxhetin Buxheti i përcaktuar për iniciativat strategjike gjatë pesë viteve të ardhshme është vlerësuar si në vijim: Treguesi / Viti Studimi krahasimor dhe analiza e qëndrimit politik dhe publik ndaj shpenzimit publik për mirëqenien sociale Tarifat dhe materialet e konsulentëve 0 50, Angazhimi i akterëve në fushatën e vetëdijesimit Shpenzimet e kohës dhe të takimeve 0 10, Zhvillimi i strategjisë së fushatës se vetëdijesimit si dhe dizajnimi i planit për media dhe komunikim. Konsulent dhe dizajner të strategjisë së komunikimit 0 30, Zbatimi i strategjisë Menaxhimi dhe koordinimi 0 20, Shpenzimet direkte të medieve 0 80, Studimi vjetor për të vlerësuar efektivitetin e vetëdijes në raport me efektin dhe rezultatet e synimit. Tarifat dhe materialet e konsulentëve 0 15,000 15,000 15,000 15,000 Gjithsej 0 155,000 15,000 15,000 15, Burimi i financave Shpenzimet gjithsej të vlerësuara të kësaj iniciative strategjike janë 300,000. Shpenzimet do të ndahen ndërmjet donatorëve dhe qeverisë së Kosovës. Donatorët pritet që t i mbulojnë shpenzimet e konsulentëve për realizimin e studimeve në terren si dhe për të dizajnuar dhe mbikëqyrur strategjinë e vetëdijesimit ( 200,000) ndërsa qeveria e Kosovës do t i mbulojë shpenzimet e studimit vjetor si dhe shpenzimet e drejtpërdrejta të mediave (100,000 ). 48

51 Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike - Fiche Informatat themelore 1.1 Titulli i iniciativës strategjike: Komisionimi/kontraktimi i studimeve për nevojat specifike të shërbimeve sociale për të definuar mangësinë ndërmjet rreziqeve, nevojave dhe ofrimit aktual. 1.2 Institucioni udhëheqës 1.3 Udhëheqësi i iniciativës 2. Efekti dhe rezultatet e pritura 2.1 Efekti i pritur Identifikimi i mungesës aktuale të kujdesit informal shëndetësor për ata që janë në nevojë për shërbime sociale të nxjerra përmes vlerësimit studimor apo/dhe nëpërmjet referimeve nga shërbimet e tjera publike. 2.2 Rezultati i pritur Niveli qendror dhe komunat do të jenë të vetëdijshëm për nivelin e kujdesit të ofruar joformal nga familja, miqtë dhe fqinjët. 2.3 Prioriteti strategjik Vlerësimi, identifikimi dhe zbutja e shërbimeve sociale të kujdesit informal. 3. Përshkrimi i iniciativës strategjike 3.1 Historiku dhe arsyeshmëria Procesi i krijimit të vizionit dhe strategjisë ka konstatuar se një vend ka nevojë për të vlerësuar rreziqet, të përcaktojë nevojat prioritare, alokoje resurset për një strategji që t i adresojë ato, dhe të monitorojë shkallën në të cilën strategjia është duke u zbatuar. Prioriteti i afërm i nevojave të ndryshme vazhdimisht do të ndryshojë me ndryshimet e gjera në shoqëri. Siç u vu në dukje, Kosova vuan nga një mungesë e evidencave të përmasës së plotë të rreziqeve të ndryshme dhe nevojave sociale, e cila paraqet një dobësi themelore në infrastrukturë për ofrimin e shërbimeve sociale, si dhe për vlerësimin dhe përcaktimin e proceseve të përfshirjes sociale në BE, lidhur me miratimin e treguesve Leaken. Duke pasur parasysh se shërbimet joformale janë duke u ofruar por nuk janë duke u regjistruar në nivel të gjer, për shkak të mënyrës se si familjet, miqtë dhe fqinjët e mbështesin njëri-tjetrin, prandaj kjo iniciativë strategjike është vendimtare. Në vend se të pranohet mungesa e informatave duke ditur vetëm rastet që do të trokasin në derën e QPS si e tillë, strategjia arrin në përfundimin se kjo është e mundur dhe e përshtatshme, për të kërkuar identifikimin e kësaj përmes realizimit të studimit që do të ndihmonte nivelin qendror dhe lokal për të përcaktuar mungesën midis rreziqeve, nevojave dhe ofrimit aktual të Shërbimeve Sociale. Më tej me kryerjen e një studimi i cili do të vlerësojë me saktësi numrin e njerëzve në çdo zonë gjeografike të cilët janë të ekspozuar ndaj rreziqeve të veçanta dhe llojet e masave kosto-efektive që do të lehtësonin ose zbutnin posaçërisht këto rreziqe. Ky studim mund të realizohet nga -ja në rolin kryesor të mbështetur nga Agjencia e Statistikave të Kosovës si dhe me donatorët që punojnë në shërbime të veçanta sociale mbështetur në praktikë nga vendet e tjera evropiane, duke u treguar publikut dhe politikanëve se sigurimi i mirëqenies sociale adekuate bëhet në vendet evropiane dhe vendet fqinje. 49

52 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet në vijim ndërlidhen më këtë iniciativë: Iniciativat strategjike 2.1 dhe 2.3 do të zhvillojnë pjesë të bazës së evidencave të cilat do të mbështesin strategjinë e komunikimit. Nisma strategjike 2.1 do të ndihmojë të qetësimin e frikës politike që shpenzimet për mirëqenien sociale është një kosto e fundosjes pa përfitim financiar, ndërsa iniciativa strategjike 2.3 do të nisë një fushatë komunikimi për të rritur ndërgjegjësimin dhe angazhimin për sigurimin adekuat. 3.3 Dobitë e pritura (Specifike, të matshme, të arritshme, reale dhe me kohe) Dobitë e pritura të cilat dalin nga kjo iniciativë strategjike mund të kuantifikohen si në vijim: Niveli qendror dhe komunat do ta kenë identifikuar shërbimin aktual social të kujdesit joformal sipas llojit të rreziqeve dhe shpenzimeve sipas zonës gjeografike/komunës. Komunat evidencojnë kujdesin joformal dhe mund të punojnë me ofruesit joformal për të përmirësuar cilësinë e shërbimeve. 4. Theksoni aktivitetet dhe afatin kohor Aktivitetet dhe afati kohor indikativ janë të paraparë: Aktiviteti Fillimi Përfundimi Krahasimi për realizimin e studimit dhe analizës për nevojat e shërbimeve sociale të veçanta për të definuar mungesën ndërmjet rrezikut, nevojave dhe ofrimit aktual. janar 2013 mars 2013 Angazhimi i akterëve në realizimin e studimit mars 2013 mars 2013 Zhvillimi i studimit dhe dizajnimi i treguesve për të vlerësuar dhe parashikuar rreziqet dhe nevojat e ofrimit aktual. Realizimi i studimit me mostra të shumta së bashku me Agjencinë e Statistikave të Kosovës. prill 2013 qershor 2013 shtator 2013 dhjetor 2013 Krahasimi dhe shpërndarja e rezultateve të pritshme për përdorim të mëtejmë në baza vjetore deri në vitin 2015 dhjetor 2013 Të përsëritet çdo vit 5. Korniza institucionale Iniciativa kërkon kornizë institucionale si në vijimë për të siguruar zbatimin e saj: Studimi do të mbështetet nga Agjencia e Statistikave të Kosovës por do të udhëhiqet nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale. Një numër i gjer i akterëve do të bashkëngjitet për zbatimin e dizajnit, zbatimin dhe realizimin e studimit bazuar në detyrat dhe përgjegjësitë e tyre. do të zotohet për organizmin e krahasimit dhe shpërndarjes vjetore të rezultateve të studimit vjetor dhe për të vlerësuar përparimin në arritjen e synimeve të deklaruara. 50

53 6. Theksoni buxhetin Buxheti i përcaktuar për iniciativat strategjike gjatë pesë viteve të ardhshme është vlerësuar si në vijim: Treguesi / Viti Krahasimi për realizimin e studimit dhe analizës për nevojat e shërbimeve sociale të veçanta për të definuar mungesën ndërmjet rrezikut, nevojave dhe ofrimit aktual. Koha dhe shpenzimet e konsulentëve 40, Angazhimi i akterëve në realizimin e studimit Shpenzimet e kohës dhe të takimeve 10,000 5,000 5, Zhvillimi i studimit dhe dizajnimi i treguesve për të vlerësuar dhe parashikuar rreziqet dhe nevojat e ofrimit aktual Realizimi 100,000 50,000 50, Shpenzimet e drejtpërdrejta të medieve 10, Krahasimi dhe shpërndarja e rezultateve të pritshme për përdorim të mëtejmë në baza vjetore deri në vitin 2015 Tarifat dhe materialet e konsulentit 10,000 10,000 10, Gjithsej 170,000 65,000 65, Burimi i financave Shpenzimet gjithsej të vlerësuara të iniciativës strategjike janë 300,000 dhe do të plotësohen nga Qeveria e Kosovës. 51

54 Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike - Fiche Informata Themelore 1.1 Titulli i nismës strategjike: Nisja e një fushate të gjerë të komunikimit strategjik për të rritur vetëdijen dhe përkushtimin për ofrim të duhur. 1.2 Institucioni drejtues Këshilli për Mirëqenie Familjare dhe Sociale 1.3 Drejtuesi i nismës Kryesuesi i Këshillit. 2. Ndikimi dhe Rezultati i pritur 2.1 Ndikimi i Pritur Ndarja e burimeve për të financuar aktivitetet e mirëqenies publike sociale shtohet si rrjedhojë e vullnetit politik në rritje si në nivelet qendrore ashtu edhe ato komunale Rezultati i Pritur Nivelet e zotimit publik dhe politik për të përmbushur shpenzimet reale të mirëqenies sociale do të rriten. 2.3 Prioriteti Strategjik Ngritja e zotimit politik për shërbimet sociale. 3. Përshkrimi i Nismës Strategjike 3.1 Sfondi dhe arsyetimi Procesi i parashikimit dhe strategjisë përfundoi se një shtrëngesë e madhe ekzistuese për ndarjen e burimeve të duhura publike financiare për shërbimet e mirëqenies sociale është fakti se ka pak gatishmëri politike për ta mbështetur atë. Kjo, siç duket vjen nga fakti se publiku në masë të madhe rrallë artikulon brenga të mëdha për ofrimin e shërbimeve të mirëqenies sociale, ndofta për shkak të pasjes së pritjeve shumë të ulëta që gjërat do të mund të ishin ndryshe. Përderisa kjo të jetë kështu, duket e paevitueshme që politikanët do të favorizojnë shpenzimet të cilat më dukshëm joshin zgjedhësit e zonave të tyre elektorale. Në vend që të pranohet mungesa e vullnetit politik si gjë e kryer, strategjia përfundon se është e mundur, dhe ashtu siç duhet, të kërkojë të ndryshojë këtë me kohë me anë të një fushate të koordinuar të komunikimit strategjik. Kjo fushatë do të nxirret në praktikë nga vendet tjera evropiane, duke i treguar publikut dhe politikanëve të njëjtë se ofrimi i mirëqenies së duhur sociale është një pjesë normale e cilitdo shtet të civilizuar evropian, dhe se qytetarët e Kosovës kanë të drejtë të presin që kjo do të ndodhë në shtetin e tyre. Strategjia po ashtu do të përfitojë nga fakti që shumë kosovarë tanimë kanë përjetuar jetën në shtete tjera evropiane dhe kanë dëshmuar nivelin dhe cilësinë e mirëqenies sociale e cila ofrohet. Vlerësohet të jetë e rëndësishme se fushata bën bashkë një spektër të gjerë të interesave, përfshirë edhe vet Qeverinë, komunat, organizatat e shoqërisë civile dhe grupet profesionale. Kjo do të lehtësojë shqetësimet se fushata para së gjithash është një nismë e sektorit publik, i cili do të bartte akuzën se shërbimi civil është duke kërkuar të përfshihet në çështje politike. Për këtë arsye fushata formalisht do të udhëhiqej nga Këshilli për Mirëqenie Familjare dhe Sociale. 52

55 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet vijuese janë të ndërlidhura me këtë nismë: Nismat strategjike 2.1 dhe 2.2 do të zhvillojnë pjesë të bazës së dëshmive të cilat do të mbështesin strategjinë e komunikimit. Nisma strategjike 2.1 do të ndihmojë për të lehtësuar shqetësimet politike se shpenzimi në mirëqenie sociale është një shpenzim nën nivel pa përfitim financiar, përderisa nisma strategjike 2.2 do të paraqesë shkallën deri në të cilën nevojat e caktuara sociale nuk shërbehen. Aktivitetet nën prioritetin strategjik 4 do të ndihmojnë ofrimin e shembujve të formave në të cilat sektori publik mund të bashkëpunojë me qytetarët për të ofruar mirëqenien sociale. Këto modele do të joshin politikanët të ofrojnë zgjidhje, përderisa si sektori publik ashtu edhe individët janë të gatshëm të përfitojnë nga ndryshimi i politikës. 3.3 Përfitimet e Pritura (Specifike, Të Matshme, Të Arritshme, Realiste dhe Në Kohë) Përfitimet e pritura që dalin nga kjo nismë strategjike mund të përcaktohen në sasi si vijon: Nga vëllimi i fondeve të zotuara për shërbimet sociale nga sektori publik në Kosovë. Nga analizat e opinionit publik të kryera çdo vit të cilat tregojnë pozicionimin e mirëqenies sociale si një shqetësim politik për banorët e Kosovës. Objektivat në lidhje me këto përfitime të pritura janë projektuar për pesë vitet e ardhshme më poshtë: Treguesi / Viti Vëllimi total i fondeve të zotuara për mirëqenien sociale nga sektori publik Pozicionimi i mirëqenies sociale në një listë prej dymbëdhjetë çështjesh me shqetësim primar për votuesit. 3 milionë 3.3m 3.6m 3.9m 4.2m Aktivitetet e skicuara dhe korniza kohore Aktivitetet vijuese dhe korniza treguese kohore janë paraparë: Aktiviteti Fillimi Fundi Hulumtimi i pikës fillestare dhe analiza e qëndrimit politik dhe publik për shpenzimin publik në mirëqenie sociale. Janar 2014 Mars 2014 Angazhimi i akterëve në fushatë. Mars 2014 Prill 2014 Zhvillimi i strategjisë së fushatës dhe skicimi i planit të komunikimit me media. Prill 2014 Qershor 2014 Zbatimi i strategjisë. Shtator 2014 Dhjetor 2014 Analiza e përvitshme për të vlerësuar efektshmërinë e strategjisë në raport me ndikimin në cak dhe rezultatet Dhjetor 2014 Përsëritur çdo vit pas kësaj 5. Korniza Institucionale Nisma kërkon kornizën vijuese institucionale për të siguruar zbatimin e saj: Strategjia e komunikimit do të mbështetet nga -ja por do të udhëhiqet nga Këshilli për Mirëqenie Familjare dhe Sociale. 53

56 Një spektër i gjerë i akterëve do të bëhen bashkë për ta zbatuar strategjinë, duke nxjerrë një Memorandum joformal të Asociimit për të shprehur zotimin dhe përgjegjësitë e tyre të ndërsjella. do të zotohet për organizimin e një hulumtimi vjetor të opinionit gjatë kohëzgjatjes së planit strategjik për të vlerësuar përparimin në arritjen e caqeve të deklaruara. 6. Buxheti i Skicuar Buxheti i skicuar për nismën strategjike për pesë vitet e ardhshme është përllogaritur si vijon: Treguesi / Viti Hulumtimi i pikës fillestare dhe analiza e qëndrimit politik dhe publik për shpenzimin publik në mirëqenie sociale Pagesa për këshillues dhe materialet 0 30, Angazhimi i akterëve në fushatë Shpenzimet e kohës dhe takimit 0 10, Zhvillimi i strategjisë së fushatës dhe skicimi i planit të komunikimit me media Këshilluesit dhe dizajnuesit e strategjisë së komunikimit 0 30, Zbatimi i strategjisë Menaxhimi dhe koordinimi 0 20, Shpenzimet direkte të medieve 0 50, Analiza e përvitshme për të vlerësuar efektshmërinë e strategjisë në raport me ndikimin në cak dhe rezultatet Pagesa për këshillues dhe materialet 0 15,000 15,000 15,000 15,000 Totali 0 155,000 15,000 15,000 15, Burimi i financimit Shpenzimet e përgjithshme të parashikuara të nismës strategjike janë 200,000 Shpenzimet do të ndahen barazisht në mes të donatorëve dhe Qeverisë së Kosovës. Nga donatorët pritet që të mbulojnë shpenzimet e këshilluesve për të kryer hulumtimet dhe për të dizajnuar dhe mbikëqyrur strategjinë e komunikimit. 54

57 Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike - Fiche Informata themelore 1.1 Titulli i iniciativës strategjike: Përmirësimi i sektorit të mirëqenies sociale në komuna. 1.2 Institucioni/ udhëheqës Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokale 1.3 Udhëheqësi i iniciativës MAPL dhe 2. Ndikimi dhe Rezultati i Pritur 2.1 Ndikimi i Pritur Ngritja e njohurive të stafit të Departamentit për Mirëqenie Sociale rreth funksioneve parandaluese, promovuese dhe mbrojtëse. 2.2 Rezultati i Pritur Janë ngritur kapacitetet e stafi politik dhe jo-politik i Komunës si dhe të stafit të QPS për ofrimin, planifikimin, dhe buxhetimin e shërbimeve sociale. 2.3 Prioriteti Strategjik Ri-aktivizimi i rrjetit të QPS-ve. 3. Përshkrimi i Iniciativës Strategjike 3.1 Historiku dhe arsyetimi Vizionimi dhe procesi i strategjisë kanë ardhur në përfundim se kufizimi kryesor vjen nga vetë fakti se ligji për vetë-qeverisje komunale u jep mjaftë hapësirë autoriteteve komunale që funksionimin e shërbimeve sociale ta rregullojnë bazuar në mundësitë e tyre financiare dhe kjo çështje politizohet në disa raste tej mase përmes diskutimeve se nëse ato duhet të jenë sipas praktikave të zakonshme të Departamentit të Shëndetësisë dhe Shërbimeve Sociale apo nëse komuna duhet të krijojë dy departamente të ndara. Kjo shndërrohet në çështje kryesore e cila lë nën hije punën profesionale dhe pastaj shërbimet sociale konsiderohen kryesisht si një barrë ku shpenzohen burimet financiare mirëpo përftimet rallë u prezantohen në mënyrë të duhur vendim-marrësve të komunës. Për më tepër, pasi shëndetësia primare merr një buxhet të madh, ajo tërheqë vëmendjen e politikanëve në komunë shumë më lehtë. Për aq kohë sa kjo situatë mbetët e tillë, duket se do të jetë e pashmangshme që politikanët të preferojnë të mbështesin shpenzimet të cilat do të jenë më të dukshme në zonat e tyre zgjedhore. Në vend se të pranojë mungesën e gatishmërisë politike si të mirëqenë, strategjia përfundon se ndryshimet janë të nevojshme dhe mund të bëhen kohë përmes rritjes së kapaciteteve të stafit të departamentit të shërbimeve sociale si dhe stafit të QPS. Për më tepër, përmirësimet do të bëhen kryesisht në fushën e administratës, siç janë planifikimi i shërbimeve sociale, buxhetimi, përfshirë edhe dallimi në mes të aspektit parandalues nga ai promovues dhe mbrojtës në komuna. 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet në vijim ndërlidhen me këtë iniciativë: Aktivitetet nën prioritetin strategjik do të jenë në sinergji më iniciativat strategjike 1.2 dhe 1.3 për formulën financiare dhe buxhetim brenda ngritjes së kapaciteteve për t iu ndihmuar komunave që të ndërtojnë kapacitetet e tyre për shërbime sociale. 55

58 3.3 Përfitimet e Pritura (Specifike, të Matshme, të Arritshme, Reale dhe me Kohë) Përfitimet e pritura që dalin nga kjo iniciativë strategjike mund të kualifikohen si në vijim: Komunat do të mund të finalizojnë strukturën e tyre organizative duke u bazuar në ligjet e Kosovës, respektivisht bazuar në Ligjin 03/L-040 për Vetë-Qeverisjen Lokale (LVQL) dhe Kartën Evropiane të Vetë-Qeverisjes Lokale dhe standardet minimale për shërbime sociale. Më tutje, komuna do të krijojë role dhe përgjegjësi për linjën planifikuese dhe raportuese nga QPS drejtë Komunës dhe anasjelltas. Stafi i zgjedhur dhe profesional i departamentit komunal për shërbime sociale do të mund të planifikojë dhe parashohë rezervat dhe rrjedhën dhe do të mund të planifikojë buxhetet e tyre rreth praktikave më të mira Stafi politikë dhe anëtarët e kuvendit do të mund të interpretojnë shërbimet sociale dhe do të kuptojnë ndryshimet në politika 4. Aktivitetet dhe Orari i Planifikuar Janë paraparë aktivitetet dhe korniza kohorë në vijim: Aktiviteti Fillimi Përfundimi Zhvillimi i një manual për operimin e shërbimeve sociale në komunë duke u bazuar në Ligjin për Vetë-Qeverisje Komunale dhe Kartën Evropiane mbi Qeverinë Lokale, duke u fokusuar në shërbime sociale. Angazhimi i aktorëve në zhvillimin e Manualit për Operimin e Shërbimeve Sociale. Sigurimi i diskutime në mes të Qeverisë Qendrore dhe asaj Lokale lidhur me finalizimin e draftit dhe kërko miratim nga Këshilli për Shërbime Sociale. Paraqitja e buxhetit për vitin 2014 duhet të reflektojë strukturën e propozuar sipas manualit për operimin e Shërbimeve Sociale. Implementim i organogramit të ri dhe vendosja e politikave të shkruara në Manualin për Operimin e Shërbimeve Sociale. Korrik 2013 Gusht 2013 Gusht 2013 Shtator 2013 Shtator 2013 Shtator 2013 Janar 2014 Dhjetor 2015 Komisioni do të sigurojë implementimin dhe efikasitetin e manualit pë operime sa i përket ndikimit dhe rezultatit të synuar Janar 2014 Përsëritet në bazë vjetore më pastaj Dhjetor Korniza Institucionale Për të siguruar zbatimin e saj iniciativa kërkon kornizën institucionale në vazhdim: Manuali operacional do të mbështetet nga dhe Asociacioni i Komunave të Kosovës. MAPL dhe do të sigurojnë bashkërisht zbatimin e manualit operacional. 56

59 6. Buxhet Planit Buxhet plani për iniciativat strategjike për pesë vitet në vazhdim vlerësohet se do të jetë si në vijim: Indikatori / Viti Zhvillimi i Manualit Operacional për mirëqenie sociale (MOMS) Tarifat për konsulent dhe materialet 100,000 30, Angazhimi i aktorëve, Komunave/QPS në procesin e dizajnimit të MOMS. Koha dhe shpenzimet e takimit 100, , , Zbatimi i MOMS Menaxhimi bashkërendimi dhe 10,000 10,000 10, Vlerësimi vjetor nga ana e dhe NPAC lidhur me efikasitetin e MOMS sa i përket ndikimit dhe rezultatit të synuar Tarifat për konsulent dhe materialet 15,000 15,000 15, Totali 225, , , Burimet financiare Shuma e përgjithshme e shpenzimeve për iniciativën strategjike është 495,000 Këto shpenzime do të ndahen nga donatorët dhe Qeveria e Kosovës. Pritet se donatorët do të kontribuojnë me 400,000 kurse kontributi i Qeverisë së Kosovës do të jetë 95,

60 Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike - Fiche Informata themelore 1.1 Titulli i iniciativës strategjike: Krijimi i programit të ri dhe gjithë-përfshirës për zhvillim profesional të nëpunësve të shërbimeve sociale. 1.2 Institucioni/ udhëheqës 1.3 Udhëheqësi i iniciativës Këshilli i Përgjithshëm për Shërbime Sociale dhe Familjare 2. Ndikimi dhe Rezultati i Pritur 2.1 Ndikimi i Pritur Nëpunësit profesional social do të përfitonin nga një program-pakete trajnimi që i dedikohet ofrimit dhe menaxhimit të shërbimeve sociale 2.2 Rezultati i pritur Stafi politik dhe jo-politik i komunës si dhe ai i QPS janë trajnuar përmes një pakete trajnuese dhe kanë shkëmbyer përvojat me vendet e ish-jugosllavisë. 2.3 Prioriteti strategjik Ri-aktivizimi i rrjetit të QPS-ve. 3. Përshkrimi i Iniciativës Strategjike 3.1 Historiku dhe arsyetimi Vizionimi dhe procesi i strategjisë kanë ardhur në përfundim se kufizimi më i madh rrjedhë nga vetë fakti se paket-trajnimi u është ofruar QPS-ve deri më tani të nga për disa çështje të caktuara apo nga donatorët duke u bazuar në agjendat e donatorëve për shërbime sociale. Megjithatë, është menduar se përmes kësaj iniciative strategjike shërbimet sociale do të përfitojnë një zhvillim profesional gjithë-përfshirës për nëpunësit e shërbimeve të mirëqenies sociale, të QPS-ve dhe të komunave, i cili do t iu ndihmon atyre që të përvetësojnë njohuritë dhe shkathtësitë e munguara që janë të nevojshme në një ambient që ndryshon shpejtë, si dhe në të njëjtën kohë do të inkurajojë nëpunësit që të besojnë se ata janë të punësuar nga një shërbim me vizion për të ardhmen. Një lloj trajnimi ofrohet tani, mirëpo ai ofrohet në mënyrë ad hoc, duke u bazuar në mundësit financiare të donatorëve. Do të mund të zhvillohej një program gjithë-përfshirës me ndihmën e donatorëve, dhe ai do të institucionalizohej nën patronazhin e Këshillit të Përgjithshëm për Shërbime Sociale dhe Familjare (KPShSF). Ky program do të mund të vazhdonte me një sistem të shkëmbimeve në mes të QPS-ve ne Kosovë, apo edhe më gjerë në Ballkanin Perëndimor. Të gjitha vendet e ish-jugosllavisë kanë rrjete të ngjashme të Qendrave për Mirëqenie Sociale dhe derisa praktikat e vendet që janë bërë të pavarura kohëve të fundit kanë ndryshuar tanimë, një përfitim i konsiderueshëm personal do të mund të arrihej duke e zgjeruar vetëdijen e nëpunësve rreth qasjeve që janë zbatuar në vendet fqinje. 3.2 Aktivitete e ndërlidhura Aktivitetet në vijim ndërlidhen me këtë iniciativë: Aktivitete nën prioritetin strategjik do të ndërlidhen me Prioritetet Strategjike 1, përkatësisht me iniciativat strategjike 1.1, 1.2, 1.3 dhe 1.5 për ngritjen e kapaciteteve të stafit. 58

61 Aktivitete tjera që ndërlidhen me këtë prioritet strategjik janë në iniciativën strategjike 3.1 për përforcimin e shërbimeve sociale në komuna. 3.3 Përfitimet e Pritura (Specifike, të Matshme, të Arritshme, Reale dhe me Kohë) Përfitimet e pritura që dalin nga kjo iniciativë strategjike mund të kualifikohen si në vijim Komunat do të përfitojnë një program gjithë-përfshirës për zhvillim profesional për nëpunësit e shërbimeve sociale. Më tutje, komunat/qps-të dhe aktorët e tjerë të interesuar do të përfitojnë trajnime profesionale që do të ofrohen nën patronazhin e Institutit për Mbrojtje Sociale. Komunat/QPS-të do të shoqërohen nga një sistem i shkëmbimeve në mes të QPS-ve në Kosovë apo më gjerë, në Ballkanin Perëndimor. Stafi politik komunal dhe ai i QPS-ve do të jetë në gjendje të interpretoje shërbimet dhe të kuptojë ndryshimin e politikave. 4. Aktivitetet dhe Orari i Planifikuar Janë paraparë aktivitetet dhe korniza kohorë në vijim: Aktiviteti Fillimi Përfundimi Zhvillimi i një programi gjithë-përfshirës për zhvillim profesional për nëpunësit e shërbimeve sociale. Një vizitë studimore e stafit të QPS-ve dhe Komunave, e udhëhequr nga, për të parë praktikat më të mira në vendet fqinje apo në vendet e Evropës Perëndimore. Angazhimi i aktorëve, përfshirë edhe pjesëmarrësit e vizitës studimore, në zhvillimin e programi profesional zhvillimor për shërbime sociale. Sigurimi i diskutimeve në mes të Qeverisë Qendrore dhe Lokale lidhur me miratimin e programit dhe arritja e një marrëveshjeje me Këshillin i Përgjithshëm për Shërbime Sociale dhe Familjare (KPShSF)për ta marrë atë për sipër si një program të tyrin vjetor për ngritjen e kapaciteteve të stafit profesional të QPS-ve Trajnimi dhe testimi i stafit komunal për shërbime sociale lidhur me programin e ri të prezantuar nga (KPShSF). Mbledhja dhe shpërndarja e rezultateve të trajnimit për raportin e mëtutjeshëm vjetor lidhur me ngritjen e kapaciteteve të QPS-ve dhe komunave Raporti do të shkruhet nga (KPShSF). Korrik 2013 Shtator 2013 Shtator 2013 Shtator 2013 Shtator 2013 Shtator 2013 Tetor 2013 Tetor 2013 Tetor 2013 Nëntor 2013 Dhjetor 2013 Dhjetor 2013 Rezultati duhet t i prezantohet dhe do të sigurohet se zbatimi dhe efikasiteti i paketës trajnuese ndërlidhet me ndikimin dhe rezultatin e synuar. Janar 2014 Përsëritet në baza vjetor më pastaj Dhjetor Korniza Institucionale Për të siguruar zbatimin e saj iniciativa kërkon kornizën institucionale në vazhdim: Paketa trajnuese, e cila përfshinë programin trajnues dhe ofrimin e tij, do të mbështetet nga donatorët dhe do të zhvillohet nga (KPShSF).. 59

62 do të sigurojë kontrollimin e kualitetit të programit dhe trajnimin që do të zhvillohet nga (KPShSF). do të sigurojë se shkëmbimi i praktikave do të bashkërenditet kurdo që zhvillohet një vizitë studimore me qëllim që pjesëmarrësit të mund t i kontribuojnë zhvillimit të programit trajnues kur ata kthehen. 6. Buxhet Plani Buxhet plani për iniciativat strategjike për pesë vitet në vazhdim vlerësohet se do të jetë si në vijim: Indikatori / Viti Zhvillimi i një programi gjithë-përfshirës për zhvillim profesional për nëpunësit e shërbimeve social. Tarifat e konsulentëve dhe materialet 70, Vizita studimore për shkëmbimin e praktikave në QPS Tarifat e konsulentëve dhe materialet 100, Trajnimi i ofruar nga profesionistët e shërbimeve sociale në emër të Institutit për Politika Sociale Pagesa për trajnerë 50,000 50,000 50, Menaxhimi dhe bashkërenditja e trajnimeve 50,000 50,000 50, bënë vlerësimin vjetor të efikasitetit të programit të trajnimit sa i përket ndikimit dhe rezultatit të synuar Punëtoria vjetore 10,000 10,000 10, Totali 280, , , Burimet financiare Shpenzimi i përgjithshëm i iniciativës strategjike është rreth 500,000 Shpenzimet do të mbulohen nga donatorët dhe Qeveria. Donatorët pritet se do të kontribuojnë me 400,000 kurse Qeveria e Kosovës do të kontribuojë me 100,

63 Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike - Fiche Informata themelore 1.1 Titulli i iniciativës strategjike: Themelimi i mekanizmave për bashkë-financimin e ofrimit të shërbimeve sociale nga shoqëria civile dhe familja e largët. 1.2 Institucioni/ udhëheqës 1.3 Udhëheqësi i iniciativës 2. Ndikimi dhe Rezultati i Pritur 2.1 Ndikimi i Pritur Nëpunësit profesional social do të përfitonin nga një paketë-trajnimi për sigurimin dhe menaxhimin e shërbimeve sociale. 2.2 Rezultati i pritur Stafi politik dhe jo-politik i komunës dhe stafi i QPS janë trajnuar përmes një paket-trajnimi dhe kanë shkëmbyer përvojat me shtete e ish-jugosllavisë. 2.3 Prioriteti strategjik Shfrytëzimi i mbështetjes së shoqërisë civile dhe familjeve të largëta për të përmirësuar ofrimin e shërbimeve publike sociale 3. Përshkrimi i Iniciativës Strategjike 3.1 Historiku dhe arsyetimi Vizionimi dhe procesi i strategjisë kanë ardhur në përfundim se kufizimi më i madh rrjedhë nga vetë fakti se opsioni politik për dokumentimin e ofrimit të shërbimeve për mirëqenie sociale nga aktorët joshtetërorë është propozuar nën iniciativën strategjike 1. Përveç kësaj, sektori publik do të mund të kërkonte të stimulojë dhe mbështesë këtë formë të ofrimit të shërbimeve duke themeluar një sistem të bashkë-financimit apo kompensimit të pjesshëm të shpenzimeve të drejtpërdrejta, të cilat do të rritnin numrin e rasteve të shërbyera me një kosto më të ultë se sa ofrimi i shërbimeve nga stafi i QPS-ve. Analizimi i shpenzimeve për ofrimin e shërbimeve sociale, i zhvilluar nga projekti DFID, na mundëson që të vlerësojmë koston e secilit rast me të cilin është marrë QPS për nevoja të ndryshme. Në rast se një anëtarë i familjes apo OShC është e përgatitur për të ofruar shërbimin për rastin e njëjtë, nën mbikëqyrjen e QPS-së, atëherë ofrimi i një kontributi financiar atij që e ofron shërbimin do të mund të ishte qasja me e favorshme. Megjithatë, duhet pasur kujdes me rastin e themelimit të mekanizmit me qëllim që mos të bëhen shpenzime substanciale për rastet të cilat do të mund të ofroheshin pa stimulime financiare. Kjo nënkupton se rastet që menaxhohen dhe zbatohen nga aktorët jo-shtetëror, familjet e trajnuara apo nga një anëtar i familjes mund të vlerësohej fillimisht sa i përket shpenzimeve përmes kalkulimit të shpenzimeve dhe vetëm pas kësaj do të mund të vlerësohej nëse ia vlen të ofrohen shërbimet brenda QPS apo jashtë saj dhe pastaj për ta dërguar rastin në komunë për të propozuar kompensim për zbatuesin e rastit. 61

64 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet në vijim ndërlidhen me këtë iniciativë: Aktivitetet nën prioritetin strategjik do të ndërlidhen më Prioritetet Strategjike 1, përkatësisht me iniciativën strategjike 1.3 për përmirësimin e synimit dhe prioritizimit të rrezikut dhe nevojave sociale, 1.4 që d.m.th një angazhim më i afërt me aktorët e tjerë për ofrimin e mirëqenies sociale, si dhe me 1.5 për ngritjen e kapaciteteve të stafit për hulumtimin e burimeve financiare për të përballuar rritjen e shpenzimeve për shërbime sociale. Një aktivitet tjetër për këtë prioritet strategjik është iniciativa strategjike 3.1 për përmirësimin e shërbimeve sociale në komuna. 3.3 Përfitimet e Pritura (Specifike, të Matshme, të Arritshme, Reale dhe me Kohë) Përfitimet e pritura që dalin nga kjo iniciativë strategjike mund të kualifikohen si në vijim: Komunat do të ofrojnë shërbime më të mira për përfituesit përmes ofruesve jo-shtetëror të shërbimeve, familjeve të trajnuara dhe të afërmeve të përfituesve. Komunat/QPS-të do të jenë në gjendje të zgjedhin nëse do t i ofrojnë shërbimet në ndërtesa të tyre apo përmes një ofruesi të jashtëm (një ofruesi jo-shtetëror, familjeve të trajnuara apo të afërmeve të përfituesve) dhe të ruajnë buxhetin përmes ofrimit të shërbimeve me çmim më të ulët apo pa kurrfarë implikimesh financiare në disa raste. Komunat/QPS-të do të mund të ofrojnë më shumë shërbime sa i përket numrit të klientëve që iu kanë shërbyer, përmirësimit të kualitetit me një çmim më të ulët duke e vlerësuar atë me llogaritjen e shpenzimeve për njësi. 4. Aktivitetet dhe Orari i Planifikuar Janë paraparë aktivitetet dhe korniza kohorë në vijim: Aktiviteti Fillimi Përfundimi Krijimi i mekanizmit për bashkë-financimin e ofrimit të shërbimeve sociale nga shoqëria civile dhe familjet më të largët Identifiko dhe zhvillo një përmbledhje buxhetore gjithëpërfshirës nga të gjitha burimet, siç janë Granti i Përgjithshëm, Ministritë e linjës, organizatat jo-qeveritare, donatorët dhe aktorët e interesuar që janë të gatshëm për të kontribuar Planifiko se çfarë do të jetë buxheti për secilën Komunë dhe QPS për 2014 dhe 2015, përfshirë të gjitha burimet e përmendura më lartë Komunat trajnohen për të vlerësuar se cili është opsioni më i mirë, a mund të ofrojnë shërbime në QPS apo të kontraktojnë dikë nga jashtë, dhe do të bënin disa kursime si rezultat i ofrimit të shërbimeve me një kosto më të ultë apo pa implikime financiare përmes llogaritjes së shpenzimeve për njësi. Komunat vendosin për opsionet më të mira për ofrimin e shërbimeve Janar 2014 Janar 2014 Janar 2014 Mars 2014 Mars 2014 Maj 2014 Qershor 2014 Dhjetor 2015 Rezultatet e vendimeve për financimin e shërbimeve sociale do të paraqiten në raportin vjetor të Janar 2014 Përsëriten në baza 62

65 KPShSF/ lidhur me ndryshimet e bëra nga Komunat në ofrimin e shërbimeve sociale vjetorë tash e tutje Dhjetor Korniza Institucionale Për të siguruar zbatimin e saj iniciativa kërkon kornizën institucionale në vazhdim: Komunat/QPS-të duhet të dinë dhe të kenë përcjell prioritetin strategjik 1 me qëllim që të sigurojnë zbatimin e duhur të iniciativës 4.1 Komunat së bashku me organizatat jo-qeveritare duhet të sigurojnë shkëmbimin e buxheteve vjetore me qëllim që të planifikojmë dhe të kuptojnë çka është financimi vjetor për shërbime sociale KPShSFduhet të sigurojë në baza vjetore se e mbulon dallimin e ofrimit të shërbimeve të tanishme dhe të ndryshuara përmes një analize më të koordinuar dhe më të zëshme si dhe t ia shpërndajë rezultatin aktorëve të tjerë të shërbimeve sociale. 6. Buxhet Plani Buxhet plani për iniciativat strategjike për pesë vitet në vazhdim vlerësohet se do të jetë si në vijim: Indikatori/Viti Një punëtori për krijimin e mekanizmit për bashkë-financimin e ofrimit të shërbimeve sociale përmes shoqërisë civile dhe familjeve më të largëta Mbledh aktorët, identifiko dhe zhvillo një përmbledhje buxhetore gjithë-përfshirëse nga të gjitha burimet e mundshme, siç janë Granti i Përgjithshëm, Ministritë e linjës, OJQ-të, donatorët dhe aktorët e interesuar për të kontribuar Planifiko se çfarë do të jetë buxheti për secilën Komunë dhe QPS për vitin 2014 dhe 2015, duke përfshirë të gjitha burimet e cekura më artë 0 20,000 20, ,000 20, Trajnimet e kryera nga profesionistët e shërbimeve sociale Komunat janë trajnuar për të vlerësuar se cili është opsioni më i mirë, nëse duhet t i ofrojnë shërbimet në QPS apo t i kontaktojnë ato dhe si rezultat të bëjnë disa kursime përmes ofrimit të shërbimeve me një kosto më të ultë apo pa implikime financiare, përmes llogaritjes së shpenzimit për njësi 0 50,000 50, Menaxhimi dhe bashkë- 0 50,000 50,

66 rendimi i trajnimeve Vlerësimi vjetor nga ana e \Institutit për Politika Sociale rreth rezultateve të themelimit të mekanizmit bashkë-financues Punëtoria vjetore 0 10,000 10, Totali 0 150, , Burimet financiare Shpenzimi total i iniciativës strategjike vlerësohet se është 300,000 Kjo kosto do të mbulohet nga donatorët dhe Qeveria e Kosovës. Donatorët pritet se do të kontribuojnë me 250,000 kurse Qeveria e Kosovës do të kontribuojë me 50,

67 Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike- Fiche Informata Themelore 1.1 Titulli i nismës strategjike: Ofrimi eksperimental i shërbimit social nëpërmes ndërmarrjeve sociale dhe organizatave të shoqërisë civile 1.2 Institucioni drejtues 1.3 Drejtuesi i nismës 2. Ndikimi dhe Rezultati i pritur 2.1 Ndikimi i Pritur Punëtorët social profesional do të përfitonin me një program në një pako me një trajnim të dedikuar për ofrimin dhe menaxhimin e shërbimeve sociale. 2.2 Rezultati i Pritur Stafi komunal, si politik dhe jopolitik, dhe personeli i QPS-së janë mësuar mbi një pako të re trajnimi dhe një shkëmbim praktikash me vendet e ish-jugosllavisë është ndarë. 2.3 Prioriteti Strategjik Shfrytëzimi i mbështetjes nga shoqëria civile dhe familjet e zgjeruara për të plotësuar më mirë ofrimin e shërbimit publik social 3. Përshkrimi i Nismës Strategjike 3.1 Sfondi dhe arsyetimi Procesi i parashikimit dhe strategjisë përfundoi se një shtrëngesë e madhe ekzistuese është fakti se nën nismën strategjike 1 opsioni i politikës për dokumentimin e ofrimit të shërbimit të mirëqenies sociale nga akterët jo-shtetërorë ishte propozuar. Ndërmarrjet shoqërore janë biznese komerciale me objektiva sociale. Ndërmarrjet e efektshme shoqërore ndajnë efektshmërinë e sektorit privat me zotimin e organizatave joqeveritare dhe janë jashtëzakonisht aktive në vijën e parë të ofrimit të shërbimit të mirëqenies sociale në shumë vende anëtare të BE-së. Në shumë raste, nëse një ndërmarrje shoqërore është e gatshme të ofrojë një shërbim në një fushë të caktuar, ajo shpesh mund ta bëjë këtë gjë si një vlerë e cila është konkurruese në raport me ofrimin e drejtpërdrejtë të sektorit publik. Përderisa ofrimi i ndërmarrjes shoqërore nuk mund të konsiderohet si një ilaç për ofrimin e shërbimeve të mirëqenies sociale të Kosovës, kryesisht për faktin se aktualisht ekzistojnë vetëm pak shembuj të tillë, efektshmëria e modelit do të mund të testohej në baza eksperimentale, dhe mekanizmat e zhvilluar për një hap me të gjerë. Nëse do të ishte i suksesshëm, ky eksperiment do të kishte efektin e lehtësimit të disa prej kufizimeve të burimeve financiare, por po ashtu të inkurajojë krijimin e ndërmarrjeve shoqërore në një shkallë më të gjerë. Kjo do të nënkuptonte se rastet që menaxhohen dhe zbatohen nga QPS apo me anë të mekanizmave të tyre, në të ardhmen do të mund të referoheshin tek ndërmarrjet shoqërore për ofrimin e përkujdesjes sociale. Kjo nismë strategjike vendos bazën për financimin e ndërmarrjeve shoqërore të cilat duhet të eksperimentohen me mbështetjen e -së për ta testuar atë më tutje dhe nëse dëshmohet e suksesshme eventualisht të hapet në shkallë të gjerë. 65

68 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet vijuese janë të ndërlidhura me këtë nismë: Aktivitetet nën prioritetin strategjik do të kanë lidhje të përbashkët me Prioritetet Strategjike 1, përkatësisht me nismën strategjike 1.3 në përmirësimin e planifikimit dhe prioritizimit të rrezikut dhe nevojave sociale, 1.4 angazhim më i afërt me akterët tjerë në mirëqenie sociale Aktivitete të mëtutjeshme të ndërlidhura me këtë prioritet strategjik është nisma strategjike 3.1 në fuqizimin e shërbimeve sociale në komuna dhe 4.1 në Krijimin e mekanizmave për të bashkë-financuar ofrimin e shërbimit social nga shoqëria civile dhe familjet e zgjeruara. 3.3 Përfitimet e Pritura (Specifike, Të Matshme, Të Arritshme, Realiste dhe Në Kohë) Përfitimet e pritura që dalin nga kjo nismë strategjike mund të përcaktohen në sasi si vijon: dhe Komuna do të kanë kapacitete të krijuara që të eksperimentojnë zhvillimin e ndërmarrjeve shoqërore dhe të zhvillojnë tutje një platformë për t u koordinuar më mirë në ofrimin e shërbimeve sociale në mes të sektorit publik dhe privat. Komunat/QPS-të do të sigurojnë një mbulim më të gjerë dhe më të mirë të shërbimeve sociale 4. Aktivitetet e skicuara dhe korniza kohore Aktivitetet vijuese dhe korniza treguese kohore janë paraparë: Aktiviteti Fillimi Fundi Krijimi i një platforme ligjore dhe financiare për Ndërmarrjet Shoqërore brenda shërbimeve të Mirëqenies Sociale Inkurajimi i strukturës së fondeve EU IPA të ndajnë dhe promovojnë praktikat e mira në zhvillimin e ndërmarrjes shoqërore Ftimi i akterëve të shërbimeve sociale për të diskutuar, komentuar dhe ndarë platformën e Ndërmarrjeve Sociale dhe të shihet mundësia e angazhimit të tyre brenda një faze eksperimentale Krijimi i kapaciteteve brenda -së dhe brenda ndërmarrjeve sociale të bëjnë ngritje fondesh dhe ta bëjnë këtë si një nismë të rregullt Shtator 2013 Janar 2014 Janar 2014 Dhjetor 2016 Janar 2014 Janar 2014 Qershor 2014 Dhjetor 2016 Inicimi i krijimit të ndërmarrjeve shoqërore për t u marrë me shërbime sociale; Për ato nisma që eksperimentohen suksesshëm, një fazë hapjeje do të pasojë. Janar 2014 Përsëritur çdo vit pas kësaj Dhjetor Korniza Institucionale Nisma kërkon kornizën vijuese institucionale për të siguruar zbatimin e saj: Platforma ligjore, financiare dhe kriteret për krijimin e ndërmarrjeve shoqërore është një domosdo për iniciuar këtë nismë, Komunat së bashku me akterët tjerë joqeveritarë duhet të sigurojnë shkëmbimin e informatave me OJQ-të ekzistuese të cilat tanimë punojnë si ndërmarrje shoqërore për t i ftuar ato dhe siguruar që ato pajtohen me platformën e re. 66

69 6. Buxheti i Skicuar Buxheti i skicuar për nismën strategjike për pesë vitet e ardhshme është përllogaritur si vijon: Treguesi / Viti Krijimi i një kornize për Ndërmarrjet Shoqërore brenda Shërbimeve Sociale Krijimi i një platforme ligjore dhe financiare për Ndërmarrjet Shoqërore brenda shërbimeve të Mirëqenies Sociale 200,000 20,000 20,000 20,000 0 Ndarja dhe promovimi i praktikave të mira në zhvillimin e ndërmarrjeve shoqërore Inkurajimi i strukturës së fondeve EU IPA të ndajnë dhe promovojnë praktikat e mira në zhvillimin e ndërmarrjes shoqërore 400, , , ,000 0 Diskutimi, komentimi dhe nënshkrimi i kornizës së re. Rishikimi i saj në baza vjetore për t iu përshtatur më së miri qëllimit Ftimi i akterëve të shërbimeve sociale për të diskutuar, komentuar dhe ndarë platformën e Ndërmarrjeve Sociale, kërkimi i nënshkrimit dhe të shihet mundësia e angazhimit të tyre brenda një faze eksperimentale 20,000 20,000 20, Inkurajimi i strukturës së fondeve EU IPA të ndajnë dhe promovojnë praktikat e mira në zhvillimin e ndërmarrjes shoqërore Menaxhimi dhe koordinimi i trajnimeve 0 50,000 50, ,000 50, Vlerësim vjetor nga /Instituti i Politikave Sociale mbi rezultate e krijimit të mekanizmit bashkëfinancues Punëtori vjetore 0 10,000 10, Totali 0 150, , Burimi i financimit Shpenzimet e përgjithshme të parashikuara të nismës strategjike janë 2,000,000. Nga donatorët pritet që të kontribuojnë me shumën e tërësishme. 67

70 Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike - Fiche Informata Themelore 1.1 Titulli i nismës strategjike: Përmirësimi i integrimit të politikës së punës dhe asaj sociale në strategjinë dhe planin e veprimit të komunës 1.2 Institucioni drejtues MAPL dhe 1.3 Drejtuesi i nismës Grupi i përbashkët i krijuar nga dy ministritë e linjës. 2. Ndikimi dhe Rezultati i Pritur 2.1 Ndikimi i Pritur Integrimi i politikës së Punës dhe asaj Sociale në strategjitë Komunale siç është strategjia Komunale për Zhvillim Ekonomik do të sigurojë planifikim më të mirë strategjik dhe shfrytëzim të shtuar të masave parandaluese kur bëhet fjalë për shërbimet sociale, shërbimet e punësimit dhe asistencën sociale. 2.2 Rezultati i Pritur Duke lidhur dy funksionet me strategjinë komunale për zhvillim do të sigurohet rritje e cilësisë së shërbimeve dhe sinergji në mes të drejtorisë komunale e cila do të reflektojë në vlerë për para. 2.3 Prioriteti Strategjik Radhitja e objektivave financiare dhe organizative për shërbimet sociale në nivel komunal. 3. Përshkrimi i Nismës Strategjike 3.1 Sfondi dhe arsyetimi Procesi i parashikimit dhe strategjisë përfundoi se një çështje madhore është të lidhet strategjia komunale për zhvillim me politikat sociale të cilat duhet të shtyhen nga nevoja në nivel komunal. Mënyra me të cilën kjo nevojë adresohet dhe financohet duhet të jetë pjesë përbërëse e strategjisë së komunës dhe aranzhimet e lidhura të financimit. Ka nisma të donatorëve të cilat mbështesin komunat për të përmirësuar planifikimin strategjik dhe kjo nismë kontribuon në gjetjen e qasjes së duhur që këto dy dokumente komunikojnë, përderisa kjo qasje do të akordohet me lidhjet lehtësuese dhe koordinim përbrenda dhe përmes funksioneve që adresojnë rrezik,dobësi, varfëri dhe përfshirje sociale. Koordinimi përbrenda dhe përmes programeve në nivel komunal ka zgjuar pak vëmendje në të kaluarën, megjithatë kjo nismë priret të ndërtojë ura të dialogut në mënyrë që të gjitha drejtoritë të flasin një gjuhë të përbashkët. Sektori i mbrojtjes në punë dhe social do të mund të angazhohej më aktivisht me këtë proces për të siguruar që proceset e strategjisë të përfshijnë pjesëmarrje të duhur dhe angazhim nga zyrat e punësimit, QPS-të, shëndetësia, arsimi, banimi, policia dhe stazhi, si dhe shoqëria civile. Ekzistojnë dy fusha të ndërlidhura ku analiza strategjike dhe puna operacionale mund të përqendrohen. E para do të ishte të studiojnë dhe shfrytëzojnë mundësitë për të shtuar ndikimin e programeve individuale duke i lidhur ato me të tjerat. Për shembull: integrimi i këshillimit familjar me masat e tregut të punës aktiv; apo mbrojtja e fëmijëve me promovimin e shëndetit. 68

71 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet vijuese janë të ndërlidhura me këtë nismë: E udhëhequr nga MAPL, nisma 3.1 fuqizon seksionin për mirëqenie sociale në komuna gjersa ndërtimi i kapacitetit do të sigurohet në mesin e stafit politik komunal dhe shërbyesve civil të cilët punojnë në shërbime sociale, dhe E udhëhequr nga, nisma 3.2 në krijimin e programit të ri gjithëpërfshirës për zhvillim profesional për të punësuarit e shërbimeve sociale gjersa personeli mund të mësohet në planet e zhvillimit komunal, analizat strategjike dhe aftësitë e komunikimit dhe shkëmbimit. 3.3 Përfitimet e Pritura (Specifike, Të Matshme, Të Arritshme, Realiste dhe Në Kohë) Përfitimet e pritura që dalin nga kjo nismë strategjike mund të përcaktohen në sasi si vijon: Me kursime të cilat mund të bëhen nëse drejtoritë komunikojnë bashkë duke punuar kryesisht në masat parandaluese sesa në shërbimet promovuese apo mbrojtëse. Duke siguruar ofrim më të shpejtë të shërbimeve cilësore për shkak të shkëmbimit më të mirë në mes të drejtorive. 4. Aktivitetet e skicuara dhe korniza kohore Aktivitetet vijuese dhe korniza treguese kohore janë paraparë: Aktiviteti Fillimi Fundi Ftimi i komunave në një punëtori për të paraqitur lidhjen e shërbimit social me strategjinë komunale për zhvillim, duke shfaqur përfitimet dhe kursimet Vlerësimi i strategjisë aktuale komunale për zhvillim dhe krijimi i lidhjes së shërbimeve sociale të cilat do të inkorporohen në strategjinë e re Zhvillimi i direktivave të cilat do të transmetohen në një politikë për shërbime sociale dhe formatin e duhur për inkorporimin në strategjitë e reja komunale për zhvillim Sigurimi që niveli politik komunal dhe shërbimi civil të pranojnë ndryshimet dhe ndryshimet të pasqyrohen brenda planifikimit të ardhshëm buxhetor për drejtoritë dhe komunat Janar 2014 Shkurt 2014 Shkurt 2014 Mars 2014 Mars 2014 Prill 2014 Prill 2014 Shtator 2014 Zbatimi i strategjisë së re komunale për zhvillim. Dhjetor 2014 tutje 5. Korniza Institucionale Nisma kërkon kornizën vijuese institucionale për të siguruar zbatimin e saj: Lidhje të forta në mes të komunave, -së dhe MF-së në sigurimin e dizajnit dhe zbatimit të strategjisë së re komunale për zhvillim. Një spektër i gjerë i akterëve do të bëhen bashkë për të ndihmuar dizajnimin e politikës së shërbimeve sociale, e cila përfshinë identifikimin specifik komunal të faktorëve të rrezikut dhe mënyrave për t i zbutur apo joshur këto ato rreziqe. MAPL do të zotohet për të vlerësuar inkorporimin e politikës për shërbime sociale përbrenda planit komunal për zhvillim dhe në arritjen e caqeve të deklaruara. 6. Buxheti i Skicuar Buxheti i skicuar për nismën strategjike për pesë vitet e ardhshme është përllogaritur si vijon: 69

72 Treguesi / Viti Ftimi i komunave në një punëtori për të paraqitur lidhjen e shërbimit social me strategjinë komunale për zhvillim, duke shfaqur përfitimet dhe kursimet Pagesa për këshillues dhe materialet 0 20, Këshillimi fillestar i punëtorisë 2-ditore 50,000 Vlerësimi i strategjisë aktuale komunale për zhvillim dhe krijimi i lidhjes së shërbimeve sociale të cilat do të inkorporohen në strategjinë e re Shpenzimet e kohës dhe takimit 0 30, Zhvillimi i direktivave të cilat do të transmetohen në një politikë për shërbime sociale dhe formatin e duhur për inkorporimin në strategjitë e reja komunale për zhvillim Punë administrative dhe e këshilluesve 0 100, Sigurimi që niveli politik komunal dhe shërbimi civil të pranojnë ndryshimet dhe ndryshimet të pasqyrohen brenda planifikimit të ardhshëm buxhetor për drejtoritë dhe komunat Menaxhimi dhe koordinimi i përmbylljes së 0 50, punëtorisë/ngjarjes 2-ditore Lehtësuesit dhe shpenzimet e takimit 10,000 Totali 0 260, Burimi i financimit Shpenzimet e përgjithshme të parashikuara të nismës strategjike janë 260,000. Nga donatorët pritet që të mbulojnë shpenzimet e tërë punës. 70

73 Vizioni dhe strategjia e decentralizimit të shërbimeve sociale Formulari i iniciativës strategjike - Fiche Informata Themelore 1.1 Titulli i nismës strategjike: Paraqitja e veglave të përmirësuara dhe trajnimit për të mbështetur proceset e buxhetimit për shërbimet sociale në komuna 1.2 Institucioni drejtues dhe MF 1.3 Drejtuesi i nismës Grupi i përbashkët i krijuar nga dy ministritë e renditura. 2. Ndikimi dhe Rezultati i Pritur 2.1 Ndikimi i Pritur Personeli komunal nga drejtoria për buxhet do të sigurojnë njohuri të shtuara strategjike mbi shërbimet sociale dhe investime në mirëmbajtjen e financimit minimal për shërbimet sociale, gjersa personeli nga shërbimet sociale do të ndërveprojë me planifikimin e buxhetit dhe do të rrisë shfrytëzimin e masës parandaluese kur bëhet fjalë për shërbimet sociale. 2.2 Rezultati i Pritur Duke sjellë personelin e dy drejtorive më afër do të sigurohet që rritja e cilësisë së shërbimeve do të ketë ndikim të drejtpërdrejtë në vlerë për para. 2.3 Prioriteti Strategjik Radhitja e objektivave financiare dhe organizative për shërbimet sociale në nivel komunal. 3. Përshkrimi i Nismës Strategjike 3.1 Sfondi dhe arsyetimi Procesi i parashikimit dhe strategjisë përfundoi se paraqitja e veglave të përmirësuara dhe trajnimit për të mbështetur proceset e buxhetimit për shërbimet sociale për vitin fiskal 2013 tanimë ka shfaqur rezultatet e veta gjatë verës së vitit Mënyra me të cilën kjo nevojë adresohet dhe financohet duhet të jetë një pjesë përbërëse e buxhetit vjetor të komunës dhe aranzhimeve të lidhura financiare. Tanimë është dëshmuar përparim domethënës nëse krahasohet me buxhetin i cili nëpërmes nismës së donatorëve të projektit DFID KSSD mbështeti komunat për të përmirësuar planifikimin strategjik të buxheteve për të adresuar rreziqet, dobësitë, varfërinë dhe përfshirjen sociale. Projekti DFID KSSD ka zhvilluar disa vegla dhe baza informatash për të mbështetur proceset e buxhetimit të shërbimit social në komuna. Ato përfshijnë përllogaritjet e çmimit njësi për lloje të ndryshme të shërbimeve sociale, analizat e rezervave dhe qarkullimit të QPS-ve, si dhe vlerësimet relative të rrezikut dhe dobësisë në komuna të ndryshme. Këto vegla ndihmojnë komunat të përgatisin buxhete më të bazuara në dëshmi të cilët ndajnë burime financiare tek dalja, ndryshe të quajtur buxhetim i bazuar në dalje. Kjo qasje qartazi radhit objektivat strategjike dhe politike me ndarjet e burimeve. Siç u përmend edhe më lartë, veglat e zhvilluara tanimë janë shfrytëzuar në një trajnim fillestar dhe program zhvillimi gjatë verës së vitit Megjithatë, në mënyrë që kjo politikë të jetë plotësisht e efektshme duhet të vazhdojë ky proces me trajnime dhe mbështetje të mëtutjeshme, në një bazë të vazhdueshme mbi së paku dy vitet të para të qasjeve të reja të buxhetimit. 71

74 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet vijuese janë të ndërlidhura me këtë nismë: E udhëhequr nga, i tërë Prioriteti Strategjik 1 i cili pasqyron përmbushjen e nevojave në rritje financiare për ofrim të shërbimit social përmes o 1.1 përcaktimit të niveleve të imagjinuara të grantit, i cili do të siguronte financimin minimal për shërbimet sociale brenda një granti të përgjithshëm, o 1.2 krijimin e një shtese e cila rritet që në mënyrë progresive për të përmbushur inflacionin në rritje të çmimeve të mallrave dhe shërbimeve, dhe o 1.5 iniciojë mundësinë e gjenerimit të të ardhurave në shërbime sociale kryesisht në shërbime administrative për ato kategori të cilat mund të janë në gjendje të paguajnë. E udhëhequr nga, nisma 4.1 mbi krijimin e mekanizmave për të bashkë-financuar ofrimin e shërbimit social nga shoqëria civile dhe familjet e zgjeruara E udhëhequr nga MAPL, nisma 4.1 për përmirësimin e integrimit të politikës së punës dhe socialit në strategjinë dhe planet komunale të veprimit 3.3 Përfitimet e Pritura (Specifike, Të Matshme, Të Arritshme, Realiste dhe Në Kohë) Përfitimet e pritura që dalin nga kjo nismë strategjike mund të përcaktohen në sasi si vijon: Duke përmirësuar këto vegla dhe siguruar një trajnim cilësor në buxhetim, shërbimi social do të financohet më përshtatshëm. Duke mbajtur këtë trajnim do të ndodhë një shkëmbim më i mirë në mes të drejtorive 4. Aktivitetet e skicuara dhe korniza kohore Aktivitetet vijuese dhe korniza treguese kohore janë paraparë: Aktiviteti Fillimi Fundi Veglat e transferuara nga projekti DFID KSSD tek ja do të shqyrtohen nga ekipi i cili e ka dizajnuar programin dhe do të pasqyrojnë ndryshimet e nevojshme të cilat janë shfaqur ndërkohë brenda financave publike komunale Së bashku me kalendarin e planifikimit të vitit të ri fiskal sipas qarkores së buxhetit për vitin 2014 dhe 2015 do të duhet të sigurohet që personeli komunal nga Drejtoria për Buxhet dhe Shërbimi social dhe nëse është e mundur Kryetarët dhe Nënkryetarët të kalojnë nëpër modulet 1 deri në 5 të punëtorisë së trajnimit Të sigurojë që niveli politik komunal dhe shërbimi civil të fitojnë nga punëtoria dhe të pasqyrojnë ndryshimet brenda propozimeve të ardhshme për planifikim buxheti për shërbimet sociale në komunat e tyre përkatëse Dhjetor 2012 Maj 2013 Korrik 2013 Korrik 2013 Shtator 2013 duhet të sigurojë që teknikat e buxhetit, instrumentet, veglat të shfrytëzohen dhe të vlerësojë performancën e secilës komunë me modulin 5 Shtator 2013 Të gjitha aktivitet në kornizë kohë kohore përsëriten radhazi në 2014 brenda muajve të njëjtë 72

75 5. Korniza Institucionale Nisma kërkon kornizën vijuese institucionale për të siguruar zbatimin e saj: Lidhje të forta në mes të -së dhe MF-së në sigurimin e përmirësimit dhe zbatimit të trajnimeve për dy vite rresht në kalendarin e planifikimit buxhetor. Trajnimet do të duhet të mbahen gjatë vitit 2013 për përgatitjen e buxhetit për vitin fiskal 2014 dhe gjatë vitit 2014 për përgatitjen e buxhetit për vitin fiskal Një spektër i gjerë i akterëve do të bëhen bashkë për të ndihmuar identifikimin e faktorëve specifik të rrezikut dhe mënyrave për t i zbutur apo joshur këto ato rreziqe. do të zotohet për të vlerësuar përparimin brenda planit komunal për buxhet dhe në arritjen e caqeve të deklaruara. 6. Buxheti i Skicuar Buxheti i skicuar për nismën strategjike për pesë vitet e ardhshme është përllogaritur si vijon: Treguesi / Viti Veglat e transferuara nga projekti DFID KSSD tek -ja do të shqyrtohen nga ekipi i cili e ka dizajnuar programin dhe do të pasqyrojnë ndryshimet e nevojshme të cilat janë shfaqur ndërkohë brenda financave publike komunale Pagesa për këshillues dhe materialet 20,000 20,000 20, Këshillimi fillestar i punëtorisë 2-ditore 5,000 5,000 5,000 Trajnimi sipas qarkores së buxhetit për vitin buxhetor 2014 dhe 2015 do të duhet të sigurohet që personeli komunal nga Drejtoria për Buxhet dhe Shërbimi social dhe nëse është e mundur Kryetarët dhe Nënkryetarët të kalojnë nëpër modulet 1 deri në 5 të punëtorisë së trajnimit Punëtoritë e trajnimit për modulet 1 deri në , , Pagesat e këshilluesve 45,000 45,000 Të sigurojë që niveli politik komunal dhe shërbimi civil të fitojnë nga punëtoria dhe të pasqyrojnë ndryshimet brenda propozimeve të ardhshme për planifikim buxheti për shërbimet sociale në komunat e tyre përkatëse Menaxhimi dhe koordinimi i përmbylljes së punëtorisë/ngjarjes 2-ditore 0 20, Lehtësuesit dhe shpenzimet e takimit 5,000 Totali 25, , , Burimi i financimit Shpenzimet e përgjithshme të parashikuara të nismës strategjike janë 490,000. Nga donatorët pritet që të kontribuojnë me 400,000 përderisa Qeveria e Kosovës do të kontribuojë me 90,

76 Vizioni dhe Strategjia për Decentralizimin e Shërbimeve Sociale Iniciativa Strategjike - Fiche Informata Themelore 1.1 Titulli i iniciativës strategjike: Decentralizimi i mëtutjeshëm i shërbimeve tjera sociale, përfshirë kujdesin rezidencial, strehimin familjar dhe shërbimet për kujdes ditor 1.2 Institucioni udhëheqës 1.3 Udhëheqësi i Iniciativës dhe MF 2. Ndikimi dhe Rezultati i pritur 2.1 Ndikimi i pritur Komunat do të fitojnë kompetenca të plota për shërbime sociale, përfituesit e drejtpërdrejtë/shfrytëzuesit final do të përfitojnë shërbime më të shpejta, më efikase dhe më efektive 2.2 Rezultati i Pritur Shërbimet afrohen më afër shfrytëzuesve, me një efikasitet të përmirësuar dhe me shërbime më të shpejta. Përveç kësaj, në vend se të administrojë rastet në baza ditore, do të merret ekskluzivisht me zhvillimin dhe monitorimin e politikave për shërbime sociale, kurse komunat do të duhet të sigurojnë bashkëpunim ndër-komunal me qëllim që të sigurojnë shërbime shtesë rezidenciale, strehim familjar dhe shërbime për kujdes ditor. 2.3 Prioriteti Strategjik Decentralizim më i lartë i përgjegjësisë për ofrimin e shërbimeve sociale. 3. Përshkrimi i Iniciativës Strategjike 3.1 Historiku dhe arsyetimi Vizionimi dhe procesi i strategjisë kanë ardhur në përfundim se vlerësimi i politikave sociale dhe gatishmëria e komunave për të pranuar kompetencat të reja dhe të përmirësuara për shërbimet rezidenciale, strehim familjar dhe kujdes ditor, të cilat duhet të bazohen në nevojat e shfrytëzuesve të secilës komunë, është një çështje madhore. Në vitin 2009, komunave u është bartur kompetenca fillestare për të udhëhequr Qendrat për Punë Sociale, dhe për të siguruar shërbimet sociale. Deri në pjesën e hershme të vitit 2012, komunat kanë vlerësuar se ky ishte një vendim i ngutshëm sa i përket infrastrukturës përgatitore, siç është sigurimi i legjislacionit të duhur sekondar, statusi i QPS-ve në Komuna dhe mekanizmat financiar pa bazë afatgjate. Megjithatë, pas intervenimit të iniciativave të DFID KSSD, të cilat mbështesin komunat të përmirësojnë planifikimin e tyre strategjik, si dhe përmes kësaj iniciative, e cila i kontribuon gjetjes së qasjes së duhur për adresimin e rrezikut, cenueshmërisë, varfërisë dhe përfshirjes sociale, procesi i decentralizimit ishte i relaksuar sa i përket kompetencave që janë nën zotërimin e komunave. Kjo mund të konsiderohet se është një nga punët më strategjike të bëra që nga viti 2009 sa i përket decentralizimit të shërbimeve sociale. Në këtë rast, opsionet politike në përgjithësi janë reciprokisht ekskluzive, prandaj vazhdimi i mëtutjeshëm i decentralizmit duhet të vlerësohet, dhe mund të konsiderohet se ai nuk është në përputhje me nivelin më të lartë të politikës Qeveritare, gjë që do të paraqet një ndryshim të madh të politikës. Vetëm për këtë arsye, ai mund të konsiderohet i pamundur. Ekzistojnë disa argumente që janë në favour të centralizimit, përfshirë këtu edhe faktin se ky është një model normal në shumë vende të tjera në rajon dhe se deri më tani nuk mund të konsiderohet se 74

77 procesi i decentralizimit ka përmirësuar përgjegjshmërinë apo ka sjell standarde në ofrimin e shërbimeve. Mirëpo, ekzistojnë po aq argumente në favor të vazhdimit të politikë së tanishme. Duke pasur parasysh se procesi i decentralizimit është ende në fazën e foshnjërisë dhe komunat janë në proces të marrjes së përvojës për menaxhimin e shërbimeve të decentralizuara, atëherë mund të pritet se ato do të përmirësojnë aftësitë e tyre në mënyrë të vazhdueshme në vitet e ardhshme. Një alternativë valide politike është që decentralizimi të kompletohet në mënyrë progresive duke bartur disa shërbime, që kanë mbetur të centralizuara, tek komunat. Ato së pari kanë të bëjnë me kujdesin rezidencial, strehimin familjar, ndihmën për persona me aftësi të kufizuara dhe shërbime për kujdes ditor. Argumenti kryesor që favorizon një politik të tillë është se pasi që këto shërbime thithin kolektivisht shumicën e fondeve financiare të ndara për shërbime sociale, të gjitha këto fondet do t iu ndahen komunave, të cilat pastaj do të kenë fleksibilitet më të madh për të ndarë financimin e shërbimeve sipas nevojave lokale. Në esencë, sistemi do të bëhej më i përgjegjshëm ndaj ambientit lokal, që është edhe qëllimi kryesor i decentralizimit. Megjithatë, ekzistojnë edhe kufizime kundër argumentit për vazhdimin e mëtutjeshëm të decentralizim të këtyre shërbimeve në komuna për shkak se këto shërbime nuk janë në linjë me gjeografinë e komunës. Prandaj, decentralizimi do të nënkuptonte se vendimet lidhur me sigurimin e burimeve dhe menaxhimin e një objekti do të merreshin nga një nëngrup i shfrytëzuesve potencial të shërbimeve. Një argument tjetër kundër një politike të tillë është se komunat do të duhet të marrin edhe më tutje përvojë dhe ekspertizë për udhëheqje të QPS-ve dhe të shërbimeve, prandaj, t iu japësh atyre përgjegjësi shtesë në këtë fazë mund të mos jetë e dobishme. Prandaj, decentralizimi i mëtutjeshëm duhet të testohet si pilot projekt për një vit fiskal, së pari me komunat që janë të gatshme që të marrin pjesë në rundin e parë, me qëllim që Ministritë e linjës, siç janë, MeF, MAPL të mund të veprojnë në mënyrë adekuate para se kompetencat t iu barten komunave. Për vazhdim e kësaj reforme në disa komuna tjera në vitin e dytë fiskal duhet të mendohet vetëm pas fazës së parë të pilot projektit, dhe ajo duhet të zbatohet në të gjitha komunat vetëm pas përfundimit të suksesshëm të dy rundeve si dhe duke pasur parasysh specifikat e komunës. 3.2 Aktivitetet e ndërlidhura Aktivitetet në vijim ndërlidhen me këtë iniciativë: E udhëhequr nga, iniciativa 1.1 krijimi i formulës ideore - ajo përfshinë përmirësimin e kësaj formule për të përfshirë financimin e shërbimeve shtesë që janë duke u decentralizuar, dhe 1.2 Mekanizmi i quajtur Craëling Peg do të përcillet nga formula për grantin ideor sipas një targeti të përmirësuar për ofrim të shërbimeve për mirëqenie me qëllim që të sigurohet se volumi i financimit është në përputhje me atë qëllim dhe se nuk keqpërdoret për grupet e targetuara gabimisht. E udhëhequr nga MAPL, iniciativa 3.1 Përforcon sektorin për mirëqenie sociale në komuna ku ndërtimi i kapaciteteve do të sigurohet për stafin politik të Komunës dhe për shërbyesit civil që punojnë në shërbime sociale, dhe E udhëhequr nga, iniciativa 3.2 është për krijimin e programit gjithëpërfshirës profesional për zhvillim për nëpunësit e shërbimeve sociale ku stafi mund të trajnohet për planet për zhvillimin e komunës, analizë strategjike dhe komunikim si dhe për shkëmbim të aftësive. E udhëhequr nga iniciativa e përbashkët e dhe MeF, iniciativa 5.2 për prezantimin e mjeteve të përmirësuara dhe trajnimeve për mbështetje të procesit të buxhetimit për shërbime sociale në komuna do të ndër-veproj me futjet e reja në buxheti dhe në ekzekutimin e mëtutjeshëm të buxhetit si dhe monitorimit të shërbimeve për nga aspekti financiar dhe jofinanciar. 75

78 3.3 Beneficionet e Pritura (Specifike, të Matshme, të Arritshme, Reale dhe në Kohë) Beneficionet e pritura që dalin nga kjo iniciativë strategjike mund të kualifikohen si më poshtë: Komunat do të kenë mundësinë që të ofrojnë të gjitha shërbimet në një vend përmes pranimit të rritur të shërbimeve të reja që tani menaxhohen nga niveli qendror Duke siguruar ofrimin më të shpejtë të shërbimeve kualitative për shkak të vendim-marrjes më të shkurtë në komunë. 4. Aktivitetet e planifikuara dhe orari Më poshtë parashihen aktivitetet si dhe orari i synuar: Aktiviteti Fillimi Përfundimi Vlerëso mendimet për dhe kundër decentralizimit (bartjes) të mëtutjeshëm të kompetencave të reja tek komunat Siguro se Kryetarët e Komunave dhe Drejtorët e Drejtoratëve të Shëndetit dhe Mirëqenies Sociale si dhe Drejtorët e QPS-ve janë në dijeni se çfarë kompetencash mendohet që të barten nga niveli Qendror te ata. Identifiko komunat që do të jenë të gatshme për pilotim në vitin e parë fiskal. (maksimumi 3 komuna) Puna përgatitore në fushat siç janë korniza ligjore, mekanizmat financiar, përgatit module trajnimi se si të punohet me kompetencat e reja dhe siguro qëndrueshmërinë e këtyre shërbimeve së bashku me rolin e ri të për të bërë monitorimin e procesit. Siguro se niveli politik dhe shërbyesit civil i komunave pilot posedon ndryshime dhe ndryshimet janë gjithashtu të reflektuara brenda buxhet propozimit të ardhshëm të ri për departamente dhe komuna Janar 2013 Shkurt 2013 Shkurt 2013 Mars 2013 Mars 2013 Gusht 2013 Gusht 2013 Shtator 2013 Zbatimi i kompetencave të reja komunale për kujdes rezidencial, strehim familjar, dhe kujdes ditor. Dhjetor 2014 Më tutje Vlerësimi i progresit të pilot projekteve përmes monitorimit të afërt të secilës komunë. Nëse janë të suksesshme, fillo me grupin e dytë të komunave, duke përsëritur hapat e përcaktuar në orarin për vitin 2014 dhe njëjtë për vitin 2015 me intensitet të plot në të gjitha komunat. Janar 2014 Mars 2014 Mars 2014 Dhjetor Korniza Institucionale Me qëllim që të sigurohet zbatimi i iniciativës, kërkohet korniza institucionale në vijim: Lidhja e fuqishme në mes të Komunave,, MAPL dhe MeF për të siguruar planin dhe zbatimin e kornizës së re për kompetencat e decentralizuara për shërbime sociale, për kujdes rezidencial, strehim familjar dhe kujdes ditor. Një numër i madh i hisedarëve do të mblidhen për të ndihmuar përpilimin e politikave për shërbime sociale, që përfshinë identifikimin e faktorëve të rrezikut sipas specifikave komunale dhe mjeteve për zbutjen e atyre rreziqeve përmes ndarjes adekuate të buxhetit dhe ndërtimit të kapaciteteve për të punuar sipas kompetencave të reja. 76

79 MAPL do të angazhohet për të bërë vlerësimin e inkorporimit të politikës për shërbime sociale në planet komunale për zhvillim si dhe arritjen e synimeve të cekura më lartë. 6. Propozim Buxheti Propozim buxheti për këto iniciativa strategjike për pesë vitet e ardhshme vlerësohet si në vijim: Indikatori / Viti Vlerëso mendimet për dhe kundër decentralizimit të mëtutjeshëm të kompetencave të reja tek komunat Tarifa për konsulentë për të studiuar specifikat e 20,000 komunave në tri grupe 30,000 50, Siguro se Kryetarët e Komunave dhe Drejtorët e Drejtoratëve të Shëndetit dhe Mirëqenies Sociale si dhe Drejtorët e QPS-ve janë në dijeni se çfarë kompetencash mendohet që të barten nga niveli Qendror te ata. Identifiko komunat që do të jenë të gatshme për pilotim në vitin e parë fiskal. (maksimumi 3 komuna në vitin e parë, grupi i dytë 10 apo më shumë komuna, grupi i tretë, të gjitha komunat e tjera) Tarifat për konsulent dhe materiale 20,000 20,000 20, Një punëtori 2-ditore për konsultim fillestar 20,000 30,000 40, Puna përgatitore në fushat siç janë korniza ligjore, mekanizmat financiar, përgatit module trajnimi se sit ë punohet me kompetencat e reja dhe siguro qëndrueshmërinë e këtyre shërbimeve së bashku me rolin e ri të për të bërë monitorimin e procesit. Korniza ligjore 50, Vlerësimi financiar dhe krijimi i një mekanizmi specifik komunal 100,000 50,000 50, Ndërtimi i kapaciteteve për nivelin lokal dhe qendror 50, , ,000 Siguro se niveli politik dhe shërbyesit civil i komunave pilot posedon ndryshime dhe ndryshimet janë gjithashtu të reflektuara brenda buxhet propozimit të ardhshëm të ri për departamente dhe komuna. Punëtoria 10,000 20,000 30, Zbatimi i kompetencave të reja komunale për kujdes rezidencial, strehim familjar, dhe kujdes ditor. Siguro vazhdimin e projektit me konsulent 0 20,000 30,000 50,000 0 Vlerësimi I progresit në secilin vit fiskal përmes monitorimit të afërt të secilës komunë. 10,000 10,000 10,000 Totali 270, , ,000 60, Burimi i financave Kostoja mesatare totale e kësaj iniciative strategjike është 990,000. Pritet që donatorët do të sigurojnë 500,000 kurse Qeveria e Kosovës pritet se do të kontribuojë me 490,

80 Shtojca 3 Formula nocionale buxhetore për shërbimet sociale Vështrim i përgjithshëm 1. Qëllim i këtij projekti model është që t i ndihmohet qeverisë së Kosovës për ta dizajnuar një mekanizëm efektiv financiar për ta mbështetur fazën e parë të decentralizimit të shërbimeve sociale në Kosovë ( ). Duke filluar nga viti 2009, qeveria e Kosovës e filloi në shkallë të gjerë procesin e decentralizimit të shërbimeve sociale për popullsinë e ekspozuar ndaj rreziqeve të veçanta 4. Në fazën e parë të këtij procesi ( ), qeveria qendrore ia barti komunave një pjesë të funksioneve administrative për ofrimin e shërbimeve sociale (kryesisht, shërbimet qe ofrohen nga Qendrat për Punë Sociale (QPS), me përjashtim të pagesave për kujdesin ndaj të miturve, pagesat për fëmijët me aftësi të kufizuara dhe subvencionet për OJQ-të e vendit që ofrojnë shërbime sociale). 2. Kanë dal tri pyetje themelore të cilat duhet të merren parasysh në dizajnimin e një mekanizmi optimal financiar për decentralizimin e shërbimeve sociale. Edhe pse vendimi për decentralizimin e shërbimeve sociale u mor në vitin 2009, qeveria e Kosovës kishte mbetur pa i gjetur zgjidhje tri pyetjeve themelore lidhur me zhvillimin e një aranzhimi të ri dhe efektiv financiar për mundësinë e mbulimit të ofertës së decentralizuar të këtyre shërbimeve 5 : a. Sa duhet të paguaj qeveria qendrore? Në çfarë mase duhet që qeveria qendrore ta ketë parasysh koston absolute të shërbimeve dhe të mbulimit të tyre? Kjo dilemë është diskutuar në detaje të mjaftueshme në dy punimet e mëparshme të dala nga projekti i DFID-it, të cilat kishin për fokus: (a) opsionet strategjike për formulën buxhetore, dhe (b) analizën e rrezikut dhe të ekspozimit të formulës së buxhetit. Analiza tregoi se masa deri në të cilën duhet të jetë e përgatitur qeveria për inkorporimin e kostos absolute për njësi në formulën e grantit e pasqyron vendimin e saj për shkallën e decentralizimit, dhe nëse shërbimet përkatëse janë transferuar, deleguar (në rastet e tilla kostoja absolute ka më pak peshë ose duhet të përjashtohet krejtësisht) ose bartur (dekoncentruar) ( në rast të tillë kostoja absolute për njësi duhet të ketë më shumë peshë). b. A duhet që shuma e bartur për shërbimet sociale të jetë e mbrojtur prej programeve të tjera shpenzuese? Në tri vitet e para pas bartjes së kompetencave në komunë për QPS-të, qeveria qendrore i mbuloi këto transfere me Grantin Specifik të Shërbimeve Sociale, i cili u dedikua vetëm për këto shpenzime. Megjithatë, gjatë debatit buxhetor për vitin 2012, kjo çështje u vu në pikëpyetje si dhe u bë thirrje për ndryshimin e politikave. Ekzistonin dy arsye kryesore për këtë ndryshim: së pari, ekzistonte shqetësimi i rrezikut në rritje makro-fiskal dhe i rrezikut të ekspozuar nga zotimet me transfere të hapura; së dyti, në lidhje me zotimet politike të bartjes së shërbimeve sociale në kompetencat e vetë komunës, të cilat duhet të financohen, në teori, nga granti i përgjithshëm. Megjithëkëtë, vështirësitë e dala në sigurimin e burimeve për shërbimet sociale nga buxhetet lokale e ngritën debatin nëse do të ishte më strategjike që të mbahet ndonjë shumë e fondeve që do të alokohet për shërbimet sociale. Opsionet për këtë përfshinin mbajtjen e një granti specifik për shërbimet sociale, ose futjen e një alokimi hipotetik të fondeve për shërbimet sociale në kuadër të grantit të përgjithshëm. 4 Decentralizimi i shërbimeve sociale ishte njëra prej zotimeve themelore të vizionit strategjik të menaxhimit të rrezikut social dhe të ofertës së shërbimeve publike në Kosovë të përvijuara në Planin e Ahtisaarit dhe në marrëveshjet për Partneritet Evropian. 5 Gjatë vitit , qeveria e Kosovës e aplikoi një rregull praktik të përkohshëm për alokimin e grantit specifik për shërbimet sociale, me të cilin ndaheshin mjetet financiare në bazë të shumave historike për shpenzim në këtë program nga (d.m.th., shumat e shpenzuara në vitin 2008)(18)(19). Kjo qasje transitore nënkuptonte vazhdimin e financimit të QPS-ve nga buxheti qendror në bazë të modeleve të shpenzimeve historike. Megjithëkëtë, kjo qasje ishte e papërshtatshme për t i arritur qëllimet themelore të agjendës së decentralizimit, i cili nënkuptonte kalim të pushtetit financiar, administrative dhe menaxheriale në nivel komunal. 78

81 c. Si duhet t i alokojë qeveria qendrore mjetet financiare për shërbimet sociale në të gjitha komunat? Çështja më kundërthënëse ishte nëse me rastin e caktimit të shumës së përgjithshme të financimit për funksionin e shërbimeve sociale qeveria duhet ta përcaktojë shumën e saktë të transferim për secilën komunë veç e veç. 3. Janë bërë analiza ekonomike dhe statistikore për zhvillimin e opsioneve për një formulë për balancimin vertikal dhe horizontal lidhur me shërbimet sociale. Në realitet, të tri pyetjet kryesore të përshkruara më sipër ndërlidhen me një vendim çfarë lloj formule duhet të përdoret për alokimin e mjeteve (A do të përmbajë vlerësim absolut të kostos? A do të përshkruaj një transfer të përgjithshëm apo të një pjese të caktuar? Dhe çfarë kritere, ose variabla, do të përdoren në bartjen horizontale (d.m.th. mes buxheteve individuale lokale)?) Ofrimi i përgjigjeve të sakta në këto pyetje kërkon një proces që i trajton veç e veç secilën prej këtyre pyetjeve. Në këtë dokument, ekipi i projektit KSSD të DFID-it i ka diskutuar që të tri këto pyetje me radhë, porse i ka dhënë më shumë theks balancimit vertikal (pyetja nën a) si dhe balancimit horizontal (pyetja nën c). Qasja e zhvillimit të komponentit të balancimit vertikal të formulës Politikat vendimmarrëse për shkallën e decentralizimit të shërbimeve sociale në Kosovë dhe nëse kostoja absolute e ofrimit të tyre të inkorporohet në formulë bie jashtë fushëveprimit të kësaj analize. Për qëllim të këtij simulimi, e marrim si të kryer se shërbimet sociale do të decentralizohen ashtu siç janë specifikuar në legjislacionin e Kosovës. Andaj, opsionet e formulës të diskutuara në këtë analizë fokusohen krejtësisht në balancimin horizontal që do të thotë se merret si ekzogjene shuma e përgjithshme e mjeteve të dedikuara për mbulimin e zbrazëtirës vertikale në financimin e shërbimeve. Qasja e zhvillimit të komponentit të balancimit horizontal të formulës 4. Formula e ardhshme e shërbimeve sociale duhet të përkojë me dy kritere kryesore: a. Duhet të bazohet në variabla të politikave neutrale. Do të ishte ideale nëse alokimi i mjeteve nëpër komuna për financimin e shërbimeve të decentralizuara sociale të mbështetej në indikatorë të politikave neutrale. Në përcaktimin e kritereve për ndarjen e mjeteve nëpër buxhetet e nivelit komunal për ofrimin e programeve të decentralizuara është kritike që të bazohen vendimet e alokimit në variabla të cilat janë politika neutrale lokale, në atë mënyrë që procesi i alokimit të mjeteve të mos krijojë nisma financiare për autoritetet lokale që ta rrisin pjesën e vet të alokimit duke ushtruar ndikim në variablat përkatëse. Për shembull, nëse fondet për kujdesin afatgjatë për të moshuarit do të ndaheshin në bazë të shumës së banorëve të shtëpive të pleqve në secilin rajon, kjo do të krijonte nisma për secilin rajon që ta rrisnin numrin e njerëzve që marrin shërbime të tilla (e që nuk është gjithnjë efikase dhe nuk sjell vlera për njerëzit), por më mirë të provohet që të orientohen mjetet për format alternative të kujdesit afatgjatë (p.sh. kujdes i bazuar në bashkësi). b. Duhet të rezultojë në shpërndarjen e mjeteve të cilat lidhen sa më shumë që të jetë e mundur me trendin e tanishëm të shpërndarjes hapësinore të ekspozimit social në Kosovë. Objektivat e politikave kërkojnë qartësim të qëllimit dhe të objektivave dhe se variablat neutrale janë më të përshtatshme si kritere për alokimin e mjeteve pasi ndikohen shumë më vështirë në nivelin lokal. Në shembullin e financimit të kujdesit afatgjatë, nëse fondet për këto shërbime të ndaheshin në bazë të numrit të popullsisë, do të ishte më e vështirë që autoritetet lokale të ushtrojnë ndikim. Megjithatë, variablat si popullsia të cilat janë më të lehta për t u përdorur nuk i kapin gjithnjë me saktësi dhe objektivitet dallimet (ndërmjet rajoneve) në kosto të ofrimit të shërbimeve dhe në pengesat objektive për gjithëpërfshirje, dhe si rrjedhojë kemi shpërputhje të kërkesës për shërbime. Detyra e ekipit të projektit të DFID-it ka qenë krijimi i një formule të tillë që nuk do t i përfshinte indikatorët e ekspozimit social si të tillë, por të një formule që ndihmon në arritjen e një shpërndarje e cila përkon me shpërndarjen e ekspozimit (siç është ilustruar në figurën 1). 79

82 Figura 1: Kërkesat për korrelacion ndërmjet variablave në dizajnimin e formulës Vështrim i përgjithshëm i të dhënave 5. Qasja në të dhëna statistikore është mjaft e kufizuar në Kosovë për një varg arsyesh teknike dhe politike. Analizat në këtë dokument mbështeten në një varg indikatorësh, të cilët kanë një numër kufizimesh dhe që janë të paplota. Të dhënat në dispozicion, si dhe kufizimet në të dhëna janë përshkruar më poshtë. 6. Lista e të dhënave (burimet): Të dhënat fiskale Të dhënat paraprake të regjistrimit të popullsisë Statistikat sociale dhe demografike, të cilat janë në dispozicion në domenin publik të uebfaqes së Entit për Statistika të Kosovës në kuadër të publikimeve periodike. Këto raporte përfshijnë: Statistika e arsimit në Kosovë ( ), Statistika të martesave dhe statistika të divorceve (2010), Statistika të vdekshmërisë dhe të lindjeve (2010), si dhe Rezultatet paraprake të regjistrimit të popullsisë në vitin Anketa e buxhetit të ekonomive familjare (ABEF). 7. Lista e mësipërme e burimeve të të dhënave ka mundësuar analizën me llojin e informacionit sipas ndarjes së kërkuar në nivel komunal Të dhënat fiskale dhe alokimet buxhetore. Simulimet janë bazuar në të dhëna historike sa i përket shumës së transfereve në buxhetet komunale në periudhën dhe shumës buxhetore për vitin Karakteristikat neutrale të politikave të komunave. Indikatorët e tillë përfshijnë: - Popullsinë e komunës; - Strukturën e moshës dhe të gjinisë së popullsisë; - Strukturën etnike (përbërja e grupeve të pakicave etnike) e popullsisë; - Struktura rurale/urbane e popullsisë; - Shtrirja territoriale e komunës. 80

83 Treguesit e ekspozimit social nëpër komuna. Një varg të dhënash në dispozicion në lidhje me ekspozimin social prej ABEF-it dhe të anketës demografike të cilat janë paraqitur në pesë domene kryesore: - Cikli i rrezikut social në lidhje me fëmijërinë 6, - Cikli i rrezikut social, në lidhje me pleqërinë 7, - Standardet e ulëta të jetesës dhe varfëria ekonomike 8, - Pasiguria në të ardhura 9, - Rreziqe të tjera dhe përjashtimi social Të dhënat e shfrytëzuara në këtë ushtrim kanë një varg dobësish dhe kufizimesh: Llojet e kufizuara të të dhënave në dispozicion për këtë analizë (nuk ka pasur qasje të gjithanshme në të dhënat ABEF dhe nuk ka pasur kurrfarë qasje në AFP). Të dhënat e nivelit komunal në anketat e tjera si Anketa e fuqisë punëtore (AFP dhe Anketa e buxhetit të ekonomive familjare (ABEF) janë në dispozicion në një masë të kufizuar. Të dhënat e AFP nuk ishin në dispozicion në nivelin komunal, dhe se të dhënat prej ABEF ishin në dispozicion vetëm për një numër specifik të variablave. Disa prej komunave janë fare pak të mbuluara nga statistikat në dispozicion. Katër komunat (Leposaviq, Mitrovica e veriut, Zveçan dhe Zubin Potok) nuk janë të mbuluara nga rezultatet paraprake të regjistrimit të popullsisë (kështu që nuk ka të dhëna mbi popullsinë për këto komuna). Përveç kësaj, nuk ka në dispozicion të dhëna për variablat kryesore demografike në raportet e Entit të Statistikave të Kosovës (ESK) si për këto edhe për komunat e tjera (Graçanicë, Kllokot, Partesh, Ranillug dhe Mitrovicë veriore). Të dhënat nga ABEF nuk janë gjithashtu të plota: nuk mbulohen Graçanica, Kllokoti, Parteshi, Ranillugu, Mitrovica veriore dhe Novobërda. Përveç kësaj, të dhënat fiskale i kanë disa mungesa si mungesa e të dhënave për të hyrat vetanake për Parteshin dhe Mitrovicën veriore. 6 Ekonomitë familjare me më shumë se 3 fëmijë (mesatarja e numrit të fëmijëve për ekonomi familjare = 2.67); Nëndarja familjare: ekonomia familjare me fëmijë të udhëhequra nga persona të pamartuar, të divorcuar ose të vejë; Shkalla e divorcit; niveli mestar i ekonomive familjare që shpenzojnë për fëmijë (për një fëmijë); Numri i fëmijëve të lindur nga nënat e moshës vjeç. 7 Ekonomitë familjare që përbëhen ekskluzivisht nga njerëz të moshës mbi 65 vjeç (pa fëmijë). 8 Ekonomitë familjare që jetojnë në shtëpi dukshëm të dëmtuara; ekonomitë familjare që jetojnë pa ujë të vazhdueshëm; banja në shtëpi; nxehje qendrore; mesatarja e shpenzimeve për komunalit dhe mirëmbajtje të shtëpive në buxhetin e përgjithshëm të ekonomisë familjare. 9 Mesatarja e përfitimeve sociale dhe të burimeve të paqëndrueshme të të ardhurave në buxhetin e përgjithshëm familjar (mëditja e punës, qiraja/dividenta/bastet) mesatarja e shpenzimeve për mjekësi në buxhetin e përgjithshëm familjar; ekonomitë familjarë që vuajnë nga shpenzimet katastrofike mjekësore (shpenzimet e kujdesit shëndetësor > 40% të buxhetit familjar. 10 Ekonomitë familjare që udhëhiqen prej personave me arsimim të ulët (më pak se shkollimin e mesëm ose profesional); shkalla e të braktisurve në arsimin fillor dhe të mesëm; pjesa e personave me aftësi të kufizuara; mesatarja e shpenzimeve për praktikat e dëmshme (alkool, duhan, baste) në buxhetin e përgjithshëm të familjes; shkalla e vdekjeve të dhunshme. 81

84 Tabela 1: Zbrazëtirat në të dhënat statistikore të përdorura në këtë analizë Të dhënat Të dhënat Paraprake të regjistrimit të popullsisë Variablat demografike në raportet e ESK ABEF Novoberd Nuk ka Gracanica Nuk ka Nuk ka Kllokot Zbrazëti Nuk ka Nuk ka Leposavic Zbrazëti Nuk ka të dhëna Partesh Zbrazëti Nuk ka Nuk ka Ranilug Zbrazëti Nuk ka Nuk ka Zubin Potok Zbrazëti Nuk ka të dhëna Zvecan Zbrazëti Nuk ka të dhëna N. Mitrovica Zbrazëti Nuk ka të dhëna Nuk ka Nuk ka Rezultatet nga hapi 1: Simulimet statistikore për të krijuar tregues të matshëm për rrezikun social Duke marrë parasysh se shpërndarja e dëshiruar e transfereve duhet të përkojë me shpërndarjen e ekspozimit social atëherë detyra e parë ishte të krijohej një masë operacionale e ekspozimit social. Me qëllim të krijimit të një formule e cila do të rezultonte në shpërndarjen e mjeteve të cilat përkojnë me shpërndarjen e ekspozimit social, detyra e parë ishte krijimi i një mase për një ekspozim të tillë. Kjo masë apo varg masash të ekspozimit social shërbente si pikë referimi për vlerësimin e përshtatshmërisë së shpërndarjes së trasnfereve: a shpie formula në një varg transferesh që përkojnë me nivelet e ekspozimit në komunat përkatëse, apo jo? Ekspozimi social në Kosovë është një përzierje e faktorëve parësorë dhe dytësor, e që të gjithë janë kompleks dhe lidhen me kontekstin. Ashtu siç është diskutuar në punimet e mëhershme analitike që janë hartuar në kuadër të projektit të DFID-it, koncepti i ekspozimit social është kompleks, i pa përkufizueshëm dhe tejet i lidhur për kontekstin (Figura 2). Analiza e studimeve të mëhershme në lidhje me varfërinë dhe përjashtimin social në Kosovë tregoi se trendi i shpërndarjes hapësinore i ekspozimit është produkt i dy faktorëve: - Pengesat e caktuara gjeografike të cilat janë objektive. Në njërën anë, ekzistojnë pengesa gjeografike parësore për përfshirje, të cilat krijojnë rrethana kufizuese objektive për komuna të caktuara që të marrin pjesë me sukses në tregjet prodhuese dhe që janë faktorë, si dhe t i ngritin potencialet e tyre sociale. Këto përfshijnë pengesa mjedisore (degradimi i tokës dhe ndotja industriale), rreziqet që lidhen me pjesën urbane/rurale (edhe pse si popullsia urbane edhe ajo rurale në Kosovë ballafaqohen me rreziqe të konsiderueshme të ekspozimit sociale, edhe pse të natyrave të ndryshme), rezultatet e luftës (në formë të shtëpive të dëmtuara dhe përvoja e zhvendosjes), dhe mungesa e qasjes fizike në asetet ekonomike, si afërsia me kufirin (e cila ndihmon tregtinë përtej kufijve), qendrat e veprimtarive ekonomike, si dhe të hyrat e mëdha nga remitencat. - Rreziqet e tjera sociale zhvillohen si rezultat i sjelljes sociale dhe faktorëve strukturorë që e përforcojnë disavantazhin. Në anën tjetër, ekzistojnë faktorët dytësorë të përjashtimit social, të cilët kanë dimensione të caktuara gjeografike dhe kanë një profil objektiv të shpërndarjes hapësinore, por të cilët dalin si rezultat i mekanizmave dhe cikleve lokale të përjashtimit dhe vazhdojnë ta përhapin varfërinë, qëndrimet e dëmshme kulturore, diskriminimin gjinor si dhe rezultate të dobëta në arsim dhe shëndet. Një shembulli i pengesave të tilla përfshinë vetë-përjashtimin nga disa grupe dhe bashkësi nga sistemi ekonomik dhe arsimore si dhe nga shkëmbimet ekonomike. 82

85 Figura 2: Klasifikimi i faktorëve hapësinor të ekspozimit social Për simulimin në lidhje me formulën, ekipi i projektit të DFID-it kishte nevojë ta mbulonte çështjen e rreziqeve sociale, të cilat janë kompozite dhe të cilat mund të përshkruheshin me të dhënat në dispozicion. Për qëllim të punës së projektit të DFID-it, ekipi kishte nevojë ta maste ekspozimin social i cili përfaqësonte rrezikun e materializuar aktual social (kështu, duhej të kombinonte llojet e indikatorëve parësorë dhe dytësorë), të kishte një dimension të qartë hapësinore (d.m.th., të ishte e matshme në nivel komunal), dhe të mbështetej në të dhënat statistikore në dispozicion. Ekzistojnë dy mënyra alternative të konstruktimit të masave kompozite të ekspozimit social me të dhënat e kufizuara: - Detyrimi i një vizioni sesi indikatorët në dispozicion janë të lidhur me njëri-tjetrin (që u përdor si qasje plotësuese). Ky opsion ka të bëjë me detyrimin që të kihet një vizion për lidhjen ndërmjet varibalave statistikore në dispozicion dhe përllogaritja e një indeksi të kombinuar apo të disa indekseve të rrezikut social. Dobësia e kësaj qasje apo metode është se mbështetet shumë në intuitën e analistit për lidhjen ndërmjet variablave, dhe mund të prodhojë një pasqyrë devijuese të ekspozimit social posaçërisht nëse të dhënat fillestare janë të kufizuara apo të njëanshme. E mira e këtij lloji të analizës, në anën tjetër, është se arrihet më lehtë deri te rangimi i indekseve, d.m.th., të masave, të cilat janë të dobishme për t i përshkruar ranget relative të komunave ndaj njëri-tjetrit. - Analiza statistikore eksploruese për t i identifikuara strukturat latente të faktorëve të pa vrojtuar që fshihen pas variabëlve të vrojtuara (që është përdor si qasja apo metoda kryesore). Metoda e përdorur për t i identifikuar variablat e tilla ishte Analiza faktoriale eksploruese (ang: Exploratory Factor Analysis (EFA)). Ideja pas kësaj metodologjie statistikore është shfrytëzimi i të dhënave të caktuara që janë vrojtuar për të identifikuar nëse variablat e vrojtuara janë orientuar nga faktorë tjerë latentë apo të fshehtë, dhe të paraqitjes së këtyre faktorëve të supozuar latent si të variabla të ri të ndërtuar mbi bazë matematikore. Për ta arritur këtë, analiza faktoriale kërkon çfarëdo evidence të kovariancës në variablat e vrojtuara, dhe i teston nëse ka gjasa se një kovariancë e tillë mund të ndodh për shkak të ndonjë variabël shtesë latente. Një e mirë tjetër e analizës faktoriale është se me identifikimin e faktorëve hipotetik, bëhet e mundur që të paraqiten si variabla standarde, të ndërtuara në mënyrë statistikore në bazë të analizave të kovariancës. Jo si rangimi i indekseve, variablat e standardizuara zënë vend më të mirë në modelimet statistikore që kanë të bëjnë me formula. 83

86 Rundi i parë i analizave faktoriale eksploruese ndihmoi në filtrimin e disa variabëlve. Analizat e para eksploruese, të mbështetura në statistikat në dispozicion të ekspozimit, nxorën se indikatorët e vrojtuar kishin të ngjarë të jenë të orientuar nga faktorët kompozitë të pa vrojtuar të ekspozimit. Matrica e strukturës së këtyre faktorëve, duke përfshirë ngarkesën (fuqinë e vlerësuar të ndikimit të secilit faktor në secilën variabël të vrojtuar) është paraqitur në tabelën 2. Kjo strukturë fillestare e faktorëve të fshehur të rrezikut ndihmoi në thjeshtësimin modelit duke i përjashtuar disa rreziqe sociale më pak relevante. Një rrezik i tillë doli të jetë të qenit nënë e moshës së re dhe mundësia e ndikimit në prospektin arsimor. - Prej këtyre katër faktorëve, i katërti meriton vëmendje. Analiza tregon se shpërndarja hapësinore e të dhënave në dispozicion pasqyron, mes tjerash, një dukuri specifike një lidhje ndërmjet incidenteve të larta të fëmijëve të lindur nga nënat e moshës vjeç dhe shkallës së lartë të braktisjes nga shkolla e mesme e lartë (faktori 4). - Përveç kësaj, nuk doli ndonjë lidhje e rëndësishme ndërmjet kësaj veçorie specifike sociale dhe ndonjë të dhëne tjetër ekzistuese sa i përket ekspozimit social. Me fjalë të tjera, është tejet dëshpërues fakti se të rinjtë e lënë shkollimin para se ta përfundojnë shkollën e mesëm. Edhe pse të pasurit fëmijë në moshë të re tregonte se kishte lidhje me një varg rreziqesh sociale për familjen, nuk dukej të kishte ndikim afatshkurtër të kësaj dukurie në Kosovë së paku në nivelin e të dhënave komunale te indikatorët e tillë si ekonomia familjare me fëmijë që kryesohej nga një person i vetëm, pastaj tendenca për shpenzime në sjellje të dëmshme, si dhe shkalla e divorcit dhe e dhunës. - Ky zbulim bëri që ekipi i projektit të DFID-it ta largonte faktorin e të qenit nënë në moshë të re dhe të rreziqeve që lidheshin me arsimin nga simulimet e tjera. Ndikimi i pakët i tij në rreziqet e tjera, që dukej të jetë i lidhur me kërkesën e menjëhershme për shërbime sociale në Kosovë, tregonte se do të ishte më pak e përshtatshme si nj kriter për vlerësimin e përputhshmërisë së shpërndarjes së fondeve për shërbime të tilla. Për më tepër, përjashtimi i disa variabëlve ndihmoi në thjeshtësimin e modelit dhe të përmirësimit të statistikave. Tabela 2: Analiza fillestare me faktorë: Dolën katër faktorë, duke përfshirë faktorin 4 Rreziku potencial i të qenit nënë në moshë të re Shpërndarja e ekonom. familj. me shpenzimet katastrofike të kujdesit shëndetësor.996 Shpërndarja e ekonom.familj. me shpenzimet katastrofike të strehimit.931 Numri i vdekjeve të dhunshme sipas numrit të përgjithshëm të vdekjeve të regjisturara.742 Mestarja e shpenzimeve për sjellje të dëmshme në buxhetin e ekonomisë famil Shpërndarja e fëmijëve të lindur jashtë martese.763 Shpërndarja e ekonom.familj. më fëmijë të kryesuar nga një person i vetëm.715 Shpërndarja e ekonom.familj. të kryesuara nga një person me arsim më pak se ai i mesëm.710 Mesatarja e burimeve të pashfrytëzuara në buxhetin e përgjithshëm të ekonom.familjare..582 Faktori Shkalla e të braktisurve nga shkolla fillore dhe e mesme e ulët.397 Shpërndarja e ekonom.familj. të përbëra prej një personi më të moshuar se 65 vjeç.855 Shpërndarja e ekonom.familj. me tre ose më shumë fëmijë Shkalla e divorcit.744 Shpërndarja e fëmijëve të lindur nga nënat e moshës Shpërndarja e të braktisurve nga shkollimi i mesëm i lartë.418 Metoda e analizës: Unweighted Least Squares. Metoda e rotacionit: Promax with Kaiser Normalization. Rundi i dytë i analizave faktoriale eksploruese e konfirmoi praninë e tre faktorëve të ekspozimit social mjaft të pavarur. Rundi i dytë i thjeshtësuar i analizave faktoriale u bë në bazë të një numri më të vogël të variablave, i cili konfirmoi se tre faktorët kompozitë të pa vrojtuar të ekspozimit ishin ende të rëndësishëm. Rezultatet e kësaj analizë janë përshkruar në tabelën 3. Të tre faktorët e gjerë 84

87 të identifikuar nga ky kalkulim janë emërtuar në nivel të përgjithshëm në tabelën 3 dhe bazohen në përbërjen e tyre në saje të së cilës variablat kanë lidhje më të fortë me këto modele të fshehura: - Faktori 1 i ekspozimit social lidhet kryesisht me presionin ekonomik që e bartin ekonomitë familjare të këtyre komunave (që pasqyrohet në faktin se kujdesi shëndetësor dhe shpenzimet në strehim kanë pasoja katastrofike për shumicën e buxheteve), si dhe në mbizotërimin e lartë të sjelljes së dhunshme dhe në shpenzime të larta në substanca që shkaktojnë varësi si dhe në baste. - Faktori 2 i ekspozimit social i kombinon një varg dukurish që përfshinë gjasat e të qenit prind i vetëm (shpërndarja e fëmijëve të lindur jashtë martese dhe shpërndarja e ekonomive familjare të kryesuara nga një prind i vetëm), shkollim të ulët, të ardhura të pasigurta, dhe përsëri tendenca për shpenzime të larta në substanca dhe sjellje që shkaktojnë varësi. - Faktori 3 i ekspozimit social lidhet fort me rrezikun e moshës dhe gjasat për të jetuar vetëm në moshën e pleqërisë me potencial për kujdes afatgjatë. Ky faktor lidhe me bashkësi të tjera më të vjetra (përkatësisht, ata të cilët kanë më pak shpërndarje të ekonomive familjare me shumë fëmijë). Megjithatë, nuk ka të bëjë gjithçka me moshën: këto janë bashkësi ku të moshuarit ka gjasa të përfundojnë të vetëm këto bashkësi kanë një shpërndarje relativisht të lartë të ekonomive të tilla familjare (të moshuarve mbi 65 vjeç) dhe të shkallës së lartë të divorcit. Tabela 3: Rezultatet kryesore të faktorëve të analizës: dolën tre faktorë Shpërndarja e ekonom. familj. me shpenzimet katastrofike të kujdesit shëndetësor.998 Shpërndarja e ekonom.familj. me shpenzimet katastrofike të strehimit.933 Numri i vdekjeve të dhunshme sipas numrit të përgjithshëm të vdekjeve të regjisturara Mestarja e shpenzimeve për sjellje të dëmshme në buxhetin e ekonomisë famil Shpërndarja e fëmijëve të lindur jashtë martese.771 Shpërndarja e ekonom.familj. të kryesuara nga një person me arsim më pak se ai i mesëm.717 Shpërndarja e ekonom.familj. më fëmijë të kryesuar nga një person i vetëm.666 Mesatarja e burimeve të pashfrytëzuara në buxhetin e përgjithshëm të ekonom.familjare..589 Shkalla e të braktisurve nga shkolla fillore dhe e mesme e ulët.393 Shpërndarja e ekonom.familj. të përbëra prej një personi më të moshuar se 65 vjeç.841 Shpërndarja e ekonom.familj. me tre ose më shumë fëmijë Shkalla e divorcit.754 Metoda e analizës: Unweighted Least Squares. Metoda e rotacionit: Promax with Kaiser Normalization. Factor Është e dukshme se të tre faktorët e ekspozimit social të identifikuar me këtë analizë janë relativisht të pavarur sa i përket njëri-tjetrit. Siç është ilustruar në tabelën 4 më poshtë, nuk ka ndonjë korrelacion të rëndësishëm mes tyre. Kjo do të thotë se ndërtimi i një mase kompozite të ekspozimit social për komunat e Kosovës është i vështirë dhe ndoshta i padëshirueshëm. Ky konkluzion përkon me evidencën e natyrës së ndryshme të rreziqeve sociale në Kosovë, që ka dalë edhe prej studimeve të tjera; në të vërtetë, natyra e problemit me të cilin ballafaqohen të moshuarit dhe bashkësitë e izoluara rurale ka të ngjarë të jenë shumë më të ndryshme nga ato të të rinjve dhe të komunave me ekspozim më të madh sa i përket problemeve të dhunës ose të keqtrajtimit të fëmijëve. Këto dallime ndikojnë edhe në kërkesën për shërbimet sociale, dhe duhet të veçohen si të tilla në strukturën e formulës. 85

88 Tabela 4: Nuk ka ndonjë korrelacion të rëndësishëm mes tre faktorëve të dalë të ekspozimit social Faktori 1 Faktori 2 Faktori 3 Faktori 1 Faktori 2 Faktori 3 Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N Faktorët e identifikuar kompozitë të ekspozimit nuk i veçojnë komunat në tri grupe që nuk përputhen me njëra tjetrën. Në të kundërtën, secili faktor ose secili rrezik ka të ngjarë të jetë i pranishëm në secilën bashkësi, porse në masë të ndryshme. Për ta ilustruar këtë, figura 3 i tregon vlerat e faktorëve kompozitë për secilën komunë në formë të diagramit të mëposhtëm. Ato tregojnë se sa janë të ekspozuara secila komunë ndaj këtyre tri rreziqeve, por në shkallë të ndryshme. Për lehtësim, informacioni i ngjashëm është paraqitur në formë të diagramit të shpërndarë në figurën 4. Ky diagram i shpërndarë vë në spikamë po ashtu mungesën e ndonjë korrelacioni ndërmjet tre faktorëve kompozitë, duke e përforcuar nevojën për trajtimin këtyre tri çështjeve ndarazi në dizajnimin e formulës. Figura 3: Tre faktorët kompozitë të ekspozimit sipas komunave: e tërë mostra Vetëm - një i moshuar Presioni ekonomik, sjelljet destruktive Vetë me një prind pasiguri në të ardhura arsim të ulët, sjellje që shkaktojnë varësi Decan Dragash Ferizaj Fushe Kosova Gjakove Gjilan Gllogovc Hani I Elezit Istog Junik Kacaniku Kamenica Kline Lipjan Malisheve Mitrovica Obiliq Peja Podujeve Prishtine Prizren Rahovec 86

89 Figura 4: Diagram i shpërndarë i tre faktorëve të ekspozimit nëpër komuna Rezultate nga hapi 2: Identifikimi i variabëlve të politikave neutrale, të cilat do të përdoreshin në formulë Hapi i dytë në dizajnimin e formulës sipas specifikimeve të dëshirueshme duke përfshirë identifikimin e variablave (indikatorëve) të politikave neutrale, të cilat do të mund të përdoreshin si kritere në ndarjen e mjeteve. Këta indikatorë neutral duhet të kenë korrelacionin më të fortë të mundshëm me indikatorët e gjetur sa i përket ekspozimit. Kjo kërkohet me qëllim që të sigurohet përkimi më i mundshëm ndërmjet shpërndarjeve të ardhshme të mjeteve dhe të trendit hapësinor të ekspozimit. Vetëm disa variabla neutrale dolën të kenë lidhje të rëndësishme nga aspekti statistikor me faktorët e ekspozimit social. Për t i identifikuar kandidatët e përafërt të variablave në mesin e indikatorëve neutral që ishin në dispozicion në të dhënat statistikore, ekipi i projekti filloi me analizimin e masës dhe rëndësisë së korrelacionit mes çifteve të variablave neutrale dhe jo neutrale, të matura me anë të Koeficientit të Pearsonit për korrelacion (Pearson correlation coefficient). Ekipi i projektit, pastaj, i nënshtroi të gjithë treguesit e identifikuar potencial ndaj analizës lineare të regresionit me qëllim që të eksplorohet natyra dhe fuqia e lidhjeve të identifikuara. Analiza tregoi se, në fakt, vetëm pak (gjashtë) variabla neutrale dukej se kishin korrelacion me indikatorët e ekspozimit. Këta gjashtë variabla neutralë, vlera e komunave të të cilave është me rëndësi statistikore sa i përket lidhjes së tyre me të dhënat e ekspozimit janë përmbledhur në tabelën 5 dhe po ashtu janë diskutuar më poshtë. 87

90 Tabela 5: Përmbledhje e korrelacioneve të rëndësishme statistikore ndërmjet variabëlve të politikave neutrale dhe të faktorëve të ekspozimit Faktorët e ekspozimit Faktori 1 Presioni katastrofik në buxhetin e ekonom.familj. (kujdes shëndetësor, strehim); Shpenzime të larta në sjellje të dëmshme; Shpërndarja e e popullsisë mosha [sa më e vogël shpërndarja, aq më i lartë rreziku] Pearson Correlation = (Sig.:.013) Linear Regression: R2=0.231 sig.=.010 B=-.201 Shpërndarja Shpërndarja populls.femëror Shpërndarja e e populls.femërore në popullsinë pakicave etnike mosha 0-14 totale në popullsinë totale [sa më e vogël shpërndarja, aq më i lartë rreziku] [sa më e vogël shpërndarja, aq më i lartë rreziku] [sa më e vogël shpërndarja, aq më i lartë rreziku] Shpërndarja e popullsisë mashkullore mosha [sa më e vogël shpërndarja, aq më i lartë rreziku] Shpërndarja e popullsisë femrore mosha 65+ [sa më e vogël shpërndarja, aq më i lartë rreziku] Raste të larta në ekonom.familj. me Fatori 2 Fëmijë të kryesura nga një person i vetëm. Raste të larta të fëmijëve të lindur jasht martese; Shpërndarje e lartë e shpenzimeve në sjellje të dëmshme; Shpërndarje e lartë e mjeteve të paqëndrueshme të të ardhurave. Raste të larta të moshës mbi 65 që jetojnë vetëm; Faktori 3 Raste të vogla të ekonom.familj. me >3 fëmijë; Shkallë e lartë e divorceve Pearson Correlation = (Sig.:.045) Linear Regression: R2=0.161 sig.=.045 B=-0.57 Pearson Correlation = (Sig.:.042) Linear Regression: R2=0.133 sig.=0.042 B=55.6 Pearson Correlation Pearson Correlation Pearson Correlation =.835 (Sig.:.000) = (Sig.:.023) = (Sig.:.024) Linear Regression: Linear Regression: Linear Regression: R2=0.708 R2=0.215 R2=0.145 sig.=.000 B=5.97 sig.=.160 B=-0.95 sig.=.290 B=-0.77 Korrelacionet për faktorin 1: Shpërndarja e popullsisë mosha Vlera e faktorit 1 që lidhet me presion të fortë në buxhet nga shpenzimet katastrofike, si dhe nga sjelljet që e rrisin rrezikun, lidhen me vetëm një lloj të variablës neutrale shpërndarja e popullsisë së moshës vjeçare. Kjo marrëdhënie statistikore ilustrohet në figurën 6. Sa më i lartë të jetë përpjesëtimi i moshës aktive të grupit të popullsisë në komunë, aq më i ulët është rreziku ekspozimit ndaj faktorit 1. Kjo lidhje duket të jetë e arsyeshme dhe hedh më shumë dritë në natyrën e rreziqeve sociale të lidhura me faktorin 1. Grupi i moshës aktive të popullsisë përfshinë mbështetësit natyral të familjeve; mos përfaqësimi i këtij grupi ka gjasa të tregojë se shumica e anëtarëve aktiv të bashkësisë kanë ikur për të përmirësuar jetën e tyre, dhe se popullata që ka mbetur ka gjasa të vuaj nga të ardhurat e përgjithshme të ulëta (të pasqyruara në ndikimin katastrofik në kujdesin shëndetësor dhe të kostos së strehimit, posaçërisht duke pasur parasysh shkallën e lartë të konsumit të fëmijëve dhe pleqve në kujdesin shëndetësor), si dhe nga të këqijat sociale të lidhur ame mundësitë e pakta ekonomike, përfshirë papunësinë për një kohë të gjatë (siç janë konsumimi i substancave që shkaktojnë varësi dhe të dhuna). Figura 5 dhe tabela 5 janë po ashtu të dobishme në ofrimin e informacionit për analiza të mëtejme regresive mes variablës demografike dhe të rrezikut social kompozitë. Ajo tregon se fuqia shpjeguese e këtij indikatori neutral në parashikimin se shkalla e rrezikut e faktorit 1 është vetëm 0.231, porse është me rëndësi në nivelin e Me fjalë të tjera, mos përfaqësimi sa duhet i popullsisë së moshës aktive është vetëm njëri prej shumë indikatorëve të mundshëm të rreziqeve sociale në bashkësi dhe e shpjegon vetëm një pjesë të ekspozimit potencial. Megjithëkëtë, ndikimi i saj ka peshë të rëndësishme statistikore. 88

91 Figura 5: Faktori 1 dhe shpërndarja e grupmoshës në popullsinë totale Korrelacionet për faktorin 2: Shpërndarja e popullsisë femërore në popullsinë totale, posaçërisht femrat e moshës Dukuria komplekse që mbulohet me faktorin 2 të analizës sonë, e cila manifestohet, ndër të tjera, me gjasa të larta të familjeve me një prindër të vetëm, me pasiguri në të ardhura, me arsimim të ulët dhe përsëri me trendin e shpenzimit në substancat dhe sjelljet që shkaktojnë varësi lidhet në aspektin statistikor me shpërndarjen e lartë relative të popullsisë femërore (figura 6). Ky vrojtim është më pak kundërthënës sesa duket. Arsyet potenciale për një mbi përfaqësim të popullsisë femërore përfshinë mortalitetin e lartë të fëmijëve (që ndikon te grupet e të rinjve), migrimin e forcës punëtore aktive të meshkujve (që ndikon grupmoshat e mesme), shkallën e lartë të mortalitetit nga sëmundjet kardiovaskulare, lëndimet, dhe sëmundjeve kronike të lidhur me përdorimin e duhanit dhe të alkoolit, që janë tipike për shumë ekonomi transitore dhe se ka të ngjarë të ketë ndikim më të madh ën popullsinë aktive të meshkujve (që ka ndikim te grupmoshat e moshuara). Të gjitha këto mundësi janë me potencial tregues për ekspozimet e rreziqeve të përafërta sociale me ndikim te bashkësitë e tilla. Figura 6: Faktori 2 dhe shpërndarja e popullsisë femërore 89

92 Përsëri analiza e regresionit linear për këto tregues potencial të variabëlve tregojnë se fuqia e tyre parashikuese është tejet e vogël (më pak se 15%), por që kanë rëndësi statistikore (shih figurën 6 dhe tabelën 5). Korrelacionet për faktorin 3: Shpërndarja e pakicave etnike e kombinuar me mosbalancimet specifike të gjinisë dhe moshës. Rreziku social i të moshuarve që jetojnë vetëm dhe potencialit për kujdes afatgjatë të tyre paraqet profilin më të theksuar sa i përket variablave të politikave neutrale, të cilat e përcaktojnë probabilitetin e tyre: tabela 5 tregon se gjasa e këtij rreziku është e lartë në bashkësitë me shpërndarje më të madhe të pakicave etnike (figura 7). Është e dukshme se kjo lidhje i referohet pakicave jo serbe, duke pasur parasysh se shumica e komunave me numër të madh të pakicës serbe ishin të lënë anash prej llogaritjeve për shkak se mungonin të dhënat. Metodologjia aktuale për alokimin e grantit të përgjithshëm nuk ka ndonjë dispozitë për shpërndarjen e grantit në saje të përpjesëtimit të popullsisë pakicë, porse kjo metodologji është e lidhur me një listë të shpërndarjes specifike të popullsisë pakicë për 11 komunat specifike, shumica më e madhe e të cilave kanë numër të madh të bashkësive serbe (edhe pse ka edhe komuna me shumicë të pakicë turke). Me fjalë të tjera, referenca e tanishme për faktorin e pakicave etnike në alokimin e granit të përgjithshëm nuk është me ndjesi të mjaftueshme për ndikimin në pakicat etnike të ekspozimit social të komunave të tjera në Kosovë. Rezultatet e kësaj analize janë të rëndësishme për të theksuar se ky anësim meriton një korrigjim: komunat e vendit janë baras të ekspozuara ndaj problemeve të pleqve të vetmuar, dhe se kjo dukuri është më e përhapur përtej pakicave të izoluara serbe. Figura 7: Faktori 3 dhe shpërndarja e popullsisë së pakicave etnike Së dyti, analiza e ekipit të projektit të DFID-it nxori një lidhje statistikore të rëndësishme mes faktorit 3 dhe një anësimi të strukturës gjinore-moshë të bashkësive: rreziku I të moshuarve që të përfundojnë të jetojnë të vetëm dhe të mundësisë që t u kushtohet kujdes afatgjatë është më I lartë në komunat të cilat kanë shpërndarje më të vogël të popullsisë mashkullore të moshës 55-64, dhe te popullsia femërore më të moshuara se 65 vjeçe (tabela 5). Kjo duket të ketë lidhje me strukturën e mortalitetit të popullsisë së Kosovës, e cila priret të ketë ndikim te popullsia mashkullore e moshës 55-64, dhe te femrat në një moshë pak më të vjetër. Komunat me rreziqe më të lartë të mortalitetit, për të dy gjinitë, janë më të ekspozuara ndaj rrezikut që njerëzit të përfundojnë të vetëm. Përsëri, edhe pse mekanizmi i kësaj dukurie sociale është më komplekse, për qëllim të formulës është me rëndësi të jashtëzakonshme që të krijohet lidhja përmes një variabël neutrale demografike si bilanci moshë-gjini. Rezultatet nga hapi 3: ndërtimi i opsioneve të formulës Ndërtimi i opsioneve të formulës, të përshkruara në këtë seksion, mbështetet në tri gjerë kryesore: Formula e propozuar fokusohet në balancimin horizontal dhe nuk e merr parasysh koston absolute për shërbime. Ashtu siç e përmendëm në fillim të këtij dokumenti, kjo analizë bën 90