Kosovë 2016 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS. Vlerësimi i përpjekjeve të Qeverisë për mbrojtjen e vajzave dhe djemve.

Transcription

1 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS Kosovë 2016 Vlerësimi i përpjekjeve të Qeverisë për mbrojtjen e vajzave dhe djemve Përpiluar nga konsorciumi i anëtarëve lokal, nacional, rajonal dhe ndërkombëtar të shoqërisë civile

2 Koalicioni i OJQ-ve për Mbrojtjen e Fëmijëve (Kosovë) është koalicion i përbërë nga 22 OJQ lokale dhe ndërkombëtare të cilat punojnë në fushën e mbrojtjes së fëmijëve, me mision të përbashkët avokimin dhe mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve në Kosovë. Misioni i Koalicionit të OJQ-ve për Mbrojtjen e Fëmijëve është promovimi i mbrojtjes, respektimit, mirëqenies dhe avancimit të të drejtave të fëmijëve. Së bashku do të avokojmë dhe lobojmë tek institucionet me influencë për të promovuar dhe zhvilluar të drejtat e fëmijëve në pajtim me KDF. Organizatat anëtare të Koalicionit të OJQ-ve për Mbrojtjen e Fëmijëve në Kosovë janë: Associazione Amici dei Bambini Asociacioni për Trajnime Sociale Hulumtime dhe Avokim ASTRA Aksioni për Nëna dhe Fëmijë, Balkan Sunflowers Kosova Iniciativa 6 Kosovo Education for Sustainable Development Qendra Kosovare për Rehabilitimin e Viktimave të Torturës QKRMT Organizata Rinore Akti, One To One Kosova Qendra e Këshillimit për Familje One to One Children s Fund OPFAKKOS Programi për të Drejtat Civile PL4Y International Qendra për Arsim e Kosovës KEC Qendra për Mbrojtjen e Viktimave dhe Parandalimin e Trafikimit me qenie njerëzore MVPT Qendra për Studime të Avancuara FIT Save the Children SOS Fshatrat e Fëmijëve Kosovë Shpresa dhe Shtëpi për Fëmijët Kosovë Terre des hommes VoRAE dhe World Vision ChildPact ChildPact është koalicion rajonal i 650 organizatave të shoqërisë civile që avokon për reformë më të madhe të mbrojtjes së fëmijëve në nënrajonet e Evropës Juglindore dhe Kaukazit Jugor. Themeluar në 2011, ChildPact është koalicion i koalicioneve: anëtarët e tij janë koalicione nacionale të organizatave të shoqërisë civile të fokusuara tek fëmijët, që i përkasin 10 shteteve brenda zonave të zgjerimit dhe atyre në fqinjësi me Bashkimin Europian. World Vision International World Vision International është organizatë Kristiane për ndihmë, zhvillim dhe avokim, e dedikuar në punën me fëmijët, familjet dhe komunitetet në mënyrë që të tejkalojnë varfërinë dhe padrejtësinë. Zyra e World Vision International për Lindjen e Mesme dhe Europën Lindore është partner zyrtar për Indeksin e Mbrojtjes së Fëmijëve. Shtator 2016 Seria I e Indeksit të Mbrojtjes së Fëmijëve përfshin nëntë shtete: Shqipërinë, Armeninë, Bosnjen dhe Hercegovinën, Bullgarinë, Gjeorgjinë, Kosovën, Moldavinë, Rumaninë dhe Serbinë. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara, asnjë pjesë e këtij publikimi nuk mund të riprodhohet në çfarëdo forme pa citim paraprak që identifikon emrin e burimit, partnerëve dhe vitin e publikimit. Publikuar nga World Vision International, në partneritet me ChildPact dhe Rrjetin e Organizatave të fëmijëve të Serbisë. Për informata tjera rreth këtij publikimi ose për kopje shtesë të këtij publikimi ju lutemi dërgoni në: contact@childpact.org ose meero@wvi.org.

3 K O S O V Ë PËRMBAJTJA Përmbajtja Shkurtesat 34 Përfundimet mbi politikat 1 Hyrje 36 Mirënjohje Mesazh i Drejtorit Ekzekutiv të Koalicionit të OJQ-ve për Mbrojtjen e Fëmijëve në Kosovë Mesazh i Drejtorit të zyrës së World Vision për Shqipëri dhe Kosovë Donatorët Autorët Analistët e të dhënave Vizualizimi i të dhënave Dizajni Fotografia 4 Metodologjia e indeksit 9 Analizë dhe rekomandime mbi politikat Cënueshmëria e fëmijëve Qeverisja Ndalimi dhe parandalimi - Të gjitha format e dhunës - Shfrytëzimi ekonomik - Shfrytëzimi seksual - Rrëmbimi, shitja dhe trafikimi Kujdesi dhe mbrojtja - Aftësia e kufizuar - Ndihmë familjeve për të qëndruar së bashku - Mbajtja e fëmijëve të sigurtë - Kujdesi për fëmijët e ndarë nga familjet e tyre - Adoptimi - Fëmijët që jetojnë dhe/ose punojnë në rrugë 38 Shtojcë: Metodologjia e detajuar e indeksit 40 Shënime përmbyllëse

4 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS Shkurtesat BPV ILO OJQ KDF Bruto Produkti Vendor Organizata Ndërkombëtare e Punës Organizata Jo-Qeveritare Konventa e Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Fëmijës

5 K O S O V Ë hyrje 1 Hyrje

6 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS hyrje 2 Mjeti monitorues i unifikuar i shoqërisë civile për Kosovën dhe mbrojtja e fëmijëve Republika e Kosovës ka ndërmarrë shumë hapa pozitiv në krijimin e politikave dhe kornizës ligjore për mbrojtjen e fëmijëve. Sikurse në të gjitha qeveritë e tjera, zbrazëtitë vazhdojnë të jenë evidente. Tashmë Kosova duhet të zbatojë legjislacionin dhe të sigurojë burimet adekuate përmes të cilave do ta fuqizojë sistemin e mbrojtjes së fëmijëve. Për më shumë, niveli qëndror dhe komunal akoma nuk po arrijnë të ofrojnë me sukses shërbime të mjaftueshme. Përmes Indeksit, ne synojmë të identifikojmë boshllëqet ndërmjet politikave dhe zbatimit duke dokumentuar faktet e disponueshme nga terreni dhe duke ofruar një bazë të përgjithshme, rigoroze por të qasshme të dëshmive që do të informonte debatet mbi politikat. Indeksi ofron mundësi që të gjithë akterët të unifikojnë dhe përforcojnë të kuptuarit e situatës së mbrojtjes së fëmijëve në shtetin tonë dhe në rajon. Ai mund të shërbejë si udhëzues për unifikim të donatorëve, qeverive dhe anëtarëve të shoqërisë civile dhe mund të përdoret si mjet monitorimi i politikave për të rritur kapacitetin institucional dhe për të ofruar evidencë, në rekomandimin e hapave të ardhshëm, sugjerimin e burimeve dhe koordinimit. Për më tepër, ne planifikojmë të përdorim Indeksin për të krijuar vizionin e përbashkët të qeverisë dhe shoqërisë civile për reforma. Pasi që të dyja entitetet shpeshherë synojnë reformat por qëndrojnë në shtigje të ndryshme, Indeksi mund të shërbejë si mjet komunikimi për arritjen e rezultateve më ambicioze. Publikim të cilin po e lexoni tani është i pari i këtij lloji. Për ne, është një lloj pikënisjeje, pasi që shpresojmë ta prodhojmë atë çdo dy vite për të ndërtuar procesin afatgjatë dhe të vazhdueshëm monitorues të organizatave të shoqërisë civile. Ne jemi shumë entuziast për dimensionet e tij krahasuese, pasi shpresojmë që kjo do të inkurajojë replikimin e praktikave të mira rajonale dhe do të unifikojë qeveritë për qasje ndaj problemeve të tyre të përbashkëta. D O N J E T A K E L M E N D I DREJTOR EKZEKUTIV KOALICIONI I OJQ-ve PËR MBROJTJEN E FËMIJËVE KOMF

7 K O S O V Ë HYRJE 3 Gradimi për hir të arritjes së suksesit Mbrojtja e fëmijës gjatë viteve të para dhe përderisa është duke u rritur është një nga detyrat më të rëndësishme dhe bazike të një prindi dhe shoqërisë. Si fëmijë, ne jemi shumë të cënueshëm dhe të ndikueshëm. Fillesat që kemi në jetë formojnë personin i cili do të bëhemi më vonë. Niveli i sigurisë së fëmijëve tanë nga abuzimi dhe dëmi është tregues thelbësor i shëndetit të çdo shoqërie. Konventa e KB mbi të Drejtat e Fëmijës na ofron kornizën brenda së cilës ne duhet të punojmë, dhe tani, me Indeksin e Mbrojtjes së Fëmijëve, përfundimisht ne kemi mjetin i cili na mundëson të analizojmë dhe eventualisht të përmirësojmë sistemin tonë të mbrojtjes së fëmijëve. Ne duhet të festojmë për sigurimin e këtij mjeti dhe t i përdorim të gjitha përparësitë e tij për të ndikuar në punën tonë në Kosovë dhe për të na ndihmuar në mbrojtjen e fëmijëve tanë. Indeksi i Mbrojtjes së Fëmijëve shpalos për ne realitetin e sistemit të mbrojtjes në shtete për të cilat mendojmë se i dijmë; ne të gjithë, me siguri kemi diskutuar për problemet me të cilat po ballafaqohemi mirëpo ne nuk kemi parë që ato të shprehen në një mënyrë gjithëpërfshirëse. Vendosja e pikëve ose gradimi në sistem është një mënyrë e rritjes së vetëdijësimit për problemet e përbashkëta dhe e mobilizimit tonë për veprimin e ardhshëm. Këtë e bën Indeksi për Mbrojtjen e Fëmijëve dhe e bën këtë për sistemin i cili rregullon një nga aspektet më thelbësore të mirëqenies së fëmijës: siguria nga dëmtimi dhe abuzimi. World Vision ka operuar në Kosovë që nga fillimi i krizës në 1999 duke e shndërruar programin e tij nga një reagim i menjëhershëm humanitar pas luftës në përpjekje të ndërtimit të paqes me fëmijët e deri tek mobilizimi i të rinjve. Duke punuar nga afër me fëmijët, të rinjtë dhe komunitetet ne mund të jemi dëshmitar të nivelit të lartë të cënueshmërisë së fëmijëve dhe të rinjve. Në te njëjtën kohë, ne gjithashtu mund të jemi dëshmitar të fuqisë së ndryshimit që fëmijët mund ta kenë në jetët e tyre dhe në komunitetet e vendet e tyre. Indeksi njeh numrin e arritjeve të akterëve të ndryshëm në këtë fushë. Përpjekjet për të përmirësuar ligjet dhe protokolet duhet të theksohen dhe të mirëpriten. Politikat për parandalimin e ndarjes së prindit dhe fëmijës, punës së rëndë të fëmijëve dhe dhunës kundër fëmijëve duhet të jenë të vendosura dhe të rishikohen në baza të vazhdueshme. Megjithatë, ndër gjërat më të rëndësishme të cilat Indeksi i paraqet, është realiteti se masat për të parandaluar trafikimin dhe dhunën në familje, mbeten të kufizuara. T O N I G O G U DREJTOR NACIONAL W O R L D V I S I O N SHQIPËRI & K O S O V Ë Në World Vision Shqipëri & Kosovë (WVA&K) ne shpresojmë se ky mjet do të shërbejë si informacion për vendimet jo vetëm të politikëbërësve në Kosovë mirëpo edhe për faktorët e ndryshimeve të cilët shpeshherë gjinden tek fëmijët, të rinjtë dhe vetë anëtarët e komunitetit. Ne shpresojmë se Indeksi do të përdoret për të nxitur ndryshimin në mënyrë që politikat dhe shërbimet të ofrojnë reagime cilësore ndaj nevojave të fëmijëve. Sistemi duhet të jetë llogaridhënës dhe miqësor për fëmijët të cilët përjetojnë çfarëdo abuzimi. Për më tepër, ne shpresojmë se ai do të prodhojë debatin dhe veprimet e domosdoshme për ndryshim të mentalitetit dhe qëndrimit që e lejon çfarëdo abuzimi të fëmijës. Ka shumë mësime që mund të nxirren përmes analizimit të Indeksit. Në emër të WVSh&K, unë falenderoj ChildPact, kolegët e mi të World Vision në zyrën për Lindjen e Mesme dhe Evropën Lindore si dhe ekspertët vendor për dizajnim të mjetit dhe kthimin e vëmendjes nga situata e mbrojtjes së fëmijës.

8 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS metodologjia e indeksit 4 Metodologjia e indeksit Indeksi i Mbrojtjes së Fëmijëve është dizajnuar në mënyrë që të inkurajojë bashkëpunimin rajonal, të stimulojë zbatimin e fuqishëm të KDF dhe të shërbejë si mjet i shoqërisë civile, qeverive dhe donatorëve për analiza të politikave. Indeksi përbëhet nga 626 indikatorë të cilët së bashku masin politikat dhe veprimet e shtetit për të mbrojtur dhe për tu kujdesur për vajzat dhe djemtë nën juridiksionin e tyre. Korniza e indikatorëve të Indeksit mbështetet fuqimisht në Doracakun e Zbatimit të Konventës për të Drejtat e Fëmijës, publikuar nga UNICEF. Doracaku ofron një seri të pyetjeve me përgjigje po, jo dhe pjesërisht për të krijuar të kuptuarit e rëndësisë së secilit nen të KDF-së. Indeksi përdor këto lista kontrolli si indikatorë kyç për matje të performancës së shtetit. Seria e Indeksit 2016 është pilot projekt. Për këtë shkak, vlerësimi i Indeksit bazohet në të dhënat e disponueshme në dhjetor Ky vit ka siguruar disponueshmërinë e të gjitha informatave në të nëntë shtetet dhe standartizimin e tyre gjatë dy viteve të fundit. Megjithatë, për ti njohur e pranuar përpjekjet e reja nga 2014, analiza dhe rekomandimet i marrin parasysh veprimet e reja të qeverive deri në çdo nivel të mundshëm. Ju lutemi shikoni shtojcën në këtë raport për informata të tjera rreth kornizës së Indeksit, grumbullimit të të dhënave dhe vlerësimit. Për të lexuar Indeksin, rezultati me një pikë është rezultati maksimal; sa me i ulët të jetë rezultati, aq më i dobët është veprimi i ndërmarrë; sa më i lartë të jetë rezultati, aq më i fuqishëm është veprimi i ndërmarrë.

9 K O S O V Ë Dimensionet e veprimit të qeverisë Indeksi vlerëson pesë dimensione të veprimit të qeverisë për secilin prej neneve të KDF që i referohen mbrojtjes së fëmijës. Këto pesë dimensione janë: politikat dhe ligjet, shërbimet, kapaciteti, koordinimi dhe llogaridhënia. Politikat dhe ligjet Shërbimet Kapaciteti Dimensioni i politikave dhe ligjeve mat përpjekjet e shtetit për të krijuar politika, ligje dhe rregullore të cilat mbrojnë fëmijët në situata dhune dhe cënueshmërie. Dimensioni i shërbimeve mat përpjekjet e shtetit për të ofruar shërbime për fëmijët në rrezik apo viktima të shfrytëzimit ose ata në nevojë për kujdes të veçantë. Dimensioni i kapacitetit mat përpjekjet e shtetit për të siguruar burimet, stafin, infrastrukturën dhe pajisjet e nevojshme për të zbatuar me përshtatshmëri politikat dhe shërbimet për fëmijët. Koordinimi Llogaridhënia Dimensioni i koordinimit mat përpjekjet e shtetit për të koordinuar në mënyrë efektive ministritë, agjensitë dhe nivelet e Qeverisë. Dimensioni i llogaridhënies mat përpjekjet e shtetit për të krijuar llogaridhënie të veprimeve të sektorit publik dhe për të formalizuar përgjegjësitë në mënyrë që akterët e sektorit publik t i dijnë rolet dhe kufijtë e përgjegjësive të tyre.

10 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS metodologjia e indeksit 6 Indikatorët e indeksit Korniza e Indeksit përbëhet nga gjithsej 626 indikatorë që janë kategorizuar në seksionet vijuese. Matja e cënueshmërisë së fëmijës Matja e mjedisit të qeverisjes Matja e përpjekjeve për të ndaluar dhe parandaluar dhunën dhe për tu kujdesur e mbrojtur fëmijën Matja e kapacitetit për punë sociale

11 K O S O V Ë metodologjia e indeksit 7 Ekipet e indeksit Ekipet në nivel nacional kanë hulumtuar dhe grumbulluar të dhëna për t ju përgjigjur secilës pyetje të indikatorit të Indeksit. Ekipet rajonale kanë përpiluar të dhëna, kanë analizuar rezultatet e shtetit dhe kanë shfaqur rezultatet në mënyrë vizuale. Ekipi rajonal Menaxheri për të dhënat Ekspertët e vizualizimit Analisti i politikave Ekipi nacional x Ekspertët e mbrojtjes së fëmijëve Koordinatori nacional Ekspertët ligjor

12

13 K O S O V Ë METODOLOGJIA E INDEKSIT 9 Analizë dhe rekomandime mbi politikat

14 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT 10 Cënueshmëria e fëmijëve SERBIA KOSOVA Vlerësimi i Cënueshmërisë së fëmijëve mat tri elemente të veçanta: situatën e fëmijëve të cilët jetojnë jashtë familjeve të tyre biologjike, stafin e sektorit publik të disponueshëm për të avokuar në emër të fëmijëve të cënueshëm; dhe përfundimisht vlerën e investimeve/shpenzimeve të shtetit për mirëqenie të shprehur në përqindje të Bruto Produktit Vendor (BPV). GJEORGJIA.49 BOSNJA DHE HERCEGOVINA.47 RUMANIA.47 BULLGARIA.40 Kosova zë pozicion të lartë në krahasim me shtetet e tjera të Indeksit për sa i përket kategorive të cënueshme të fëmijëve. Andaj, Kosova ka përqindje më të ulët të fëmijëve në rrezik në krahasim me shtetet e tjera të Indeksit. Konkretisht, Kosova zë vendin e dytë prej nëntë shteteve, me një rezultat prej 0,562 që mund të shkojë në maksimum 1,0 dhe qëndron në pozitë të përafërt me Serbinë (0,623). Kosova nuk është vend me përqindje të lartë të fëmijëve të ndarë nga prindërit e tyre. Poashtu, Kosova është një nga shtetet e Evropës Juglindore që nuk ka institucione publike rezidenciale të tipit klasik. Kosova ka krijuar forma të tjera të vendosjes së fëmijëve të ndarë nga prindërit e tyre. SHQIPËRIA MOLDAVIA ARMENIA Kosova ka krijuar një shërbim të qëndrueshëm të strehimit tek të afërmit / kujdestarisë i cili mundëson që fëmijët e ndarë nga prindërit e tyre të kenë kujdesin dhe mbështetjen në mjedise të tjera familjare. Përqindjet e adoptimit vendor janë të ulëta dhe përqindja e adoptimit vendor për fëmijët me aftësi të kufizuara është zero. Fëmijët me aftësi të kufizuara kryesisht adoptohen përmes procesit të adoptimit ndërkombëtar. Kosova ka punësuar rreth 200 punëtor social në sektorin publik, të cilët janë të mandatuar të të punojnë individualisht me fëmijë për të siguruar mbrojtjen e tyre dhe lidhjen e tyre me shërbimet e nevojshme. Ky është roli i menaxhimit të rastit. Në anën tjetër, ekziston vetëm një numër i limituar i gjyqtarëve të trajnuar për të drejtat e fëmijëve (3.31 gjyqtarë të specializuar për 100,000 njerëz). Pa pasur gjyqtarë të specializuar, gjasat që proceset gjyqësore dhe vendimet të përputhen me dispozitat e KDR, janë shumë më të vogla. Shpenzimet e Kosovës për mbrojtje sociale janë të ulëta në krahasim me shtetet e tjera të Indeksit. Me një situatë të tillë, rekomandohet që Kosova të fuqizojë shërbimet e punës sociale, të trajnojë më tepër gjyqtarë për normat dhe legjislacionin e të drejtave të fëmijëve. Me një alokim të tillë të kufizuar të financimit për mbrojtje sociale, rekomandohet fuqishmëm që Kosova të rrisë investimet për mbrojtje sociale.

15 K O S O V Ë ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT 11 Qeverisja RUMANIA ARMENIA SHQIPËRIA Kosova zë vendin e gjashtë në mesin e nëntë shteteve të Indeksit në kategorinë qeverisja. Ajo ka arritur një rezultat prej 0,525 nga totali 1,0, krahasuar me Rumaninë e cila renditet e para me 0,742. Rezultati reflekton konsolidimin e kufizuar të ligjeve të cilat i mbrojnë fëmijët në Kosovë dhe gjithashtu edhe dobësinë e trupave formale të cilat monitorojnë dhe mbajnë të përgjegjshëm akterët që kanë për detyrë të mbrojnë fëmijët. Legjislacioni i ri i Kosovës për të drejtat e fëmijëve duhet të konsolidojë mbi 14 ligje të cilat rregullojnë çështjet për mbrojtjen e fëmijëve. SERBIA MOLDAVIA Në përgjithësi, qeverisja i referohet procesit të bërjes së ligjeve dhe zbatimit. Indeksi vlerëson nëse Qeveria i ka përcjellë aspektet e qeverisjes së mirë për implementimin e KDF. Qeverisja e mirë i mbështet të drejtat e qytetarëve, ofron qasje transparente në informata, mbështetet në vendimmarrje konsistente dhe sundim të ligjit si dhe vazhdon të mbështesë të mirën publike. 1 KOSOVA.53 Brenda legjislacionit, Kosova ka përshtatur qasjen e saj ndaj të drejtave të fëmijëve me gjuhën dhe frymën e KDF. BULLGARIA.52 BOSNJA DHE HERCEGOVINA.52 GJEORGJIA.49 Për të mundësuar një vendimmarrje koherente dhe të suksesshme, Kosova ka krijuar një numër të organeve koordinuese. Aktualisht, diskutimet mbi politikat ndërmjet ministrive mbështeten nga një trup koordinues për të drejta të fëmijëve brenda Zyrës së Kryeministrit për Qeverisje të Mirë, të Drejta të Njeriut, Mundësi të Barabarta dhe Mos Diskriminim. Gjithashtu brenda Ministrisë së Punëve të Brendshme ekziston një trup i veçantë i cili merret me çështje të trafikimit të qënieve njerëzore (Autoriteti Kombëtar kundër Trafikimit me Njerëz). Gjithashtu, Kosova ka krijuar një trup të veçantë koordinues që merret me çështjen e punëve të rënda të fëmijëve (Komiteti i Kosovës për Parandalimin dhe Eliminimin e Punëve të Rënda të Fëmijëve) brenda Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale. Hapi i ardhshëm duhet të përfshijë fuqizimin e trupave koordinues dhe monitorues ndërmjet ministrive për të zgjeruar përpjekjet e adresimit të mbrojtjes së fëmijës. Trupat e tillë duhet të unifikojnë detyrat dhe rezultatet duke menaxhuar reagimet. Gjithashtu rekomandohet që Kosova të fuqizojë trupat monitorues për të siguruar edhe më tutje që fëmijët janë pjesë e debatit dhe llogaridhënies. Gjithashtu rekomandohen diskutime të rregullta ndërmjet autoriteteve të financave dhe të mbrojtjes sociale. Pa një mekanizëm të caktuar për rishikimin vjetor të buxhetit dhe shpenzimeve, zyrtarët mund të jenë të kufizuar në aftësinë e tyre për të krijuar buxhete të sakta dhe të përshtatshme bazuar në nevojat. Analizat buxhetore për të gjitha çështjet e mbrojtjes së fëmijëve duhet të shqyrtojnë proporcionin e buxheteve të përgjithshme të dedikuara për fëmijë dhe të identifikojnë çfarëdo parregullsie ndërmjet komunave të Kosovës, zonave urbane/rurale dhe grupeve të veçanta të fëmijëve. Është me rëndësi që zyrtarët të jenë në gjendje të verifikojnë se buxheti i mjaftueshëm mbërrin te grupet më të cënueshme të fëmijëve. Kuvendi gjithashtu duhet të krijojë një organ për mbrojtjen e fëmijëve me mandat të definuar qartë për të monitoruar mbrojtjen e fëmijëve në Kosovë dhe për të reaguar në çështje specifike kur ka të tilla. Komisioni parlamentar duhet të takohet në intervale të rregullta për të mbajtur në përputhje diskutimet sipas axhendës legjislative të Kuvendit. Kosova ka mandatuar zyrën e Avokatit të Popullit për të drejta të njeriut që të promovojë të drejtat e fëmijëve. Kërkohet të rriten burimet njerëzore dhe

16 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT 12 financiare për zyrën e Avokatit të Popullit me qëllim të zgjerimit të aktiviteteve të tyre në këtë fushë. Përndryshe, mund të jetë vështirë të paraqiten ankesa për organet e ndryshme qeveritare kur ka deklarata për shkelje të të drejtave të fëmijëve.

17 K O S O V Ë ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT 13 Rezultatet e parandalimit të dhunës dhe shfrytëzimit TË GJITHA FORMAT E DHUNËS.58 SHFRYTËZIMI EKONOMIK.66 SHFRYTËZIMI SEKSUAL.66 Veprimet e Qeverisë për të parandaluar dhe për t i dhënë fund dhunës kundër vajzave dhe djemve duhet ti përgjigjen abuzimit dhe neglizhimit në familje, shfrytëzimit ekonomik (punët e rënda), shfrytëzimit seksual dhe trafikimit. Qeveria dhe një numër i akterëve të tjerë të çdo niveli, janë thelbësore për sa i përket përpjekjeve efektive për identifikimin e situatave të dhunës, raportimin e përshtatshëm dhe hetimin e këtyre situatave, referimin e viktimave tek shërbimet e rehabilitimit dhe kryerjen e shërbimeve të tilla me efektivitet. TRAFIKIMI.53 FORMAT E TJERA TË SHFRYTËZIMIT.54 Kosova ka arritur rezultat të lartë sa i përket politikave dhe legjislacionit të krijuar për eleminimin e punëve të rënda të fëmijëve dhe abuzimin seksual. Ndërkohë zbatimi i politikave për parandalimin e trafikimit dhe dhunës në familje,mbesin shumë të kufizuara..

18 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 14 Të gjitha format e dhunës RUMANIA BULLGARIA SERBIA Kosova SHQIPËRIA GJEORGJIA MOLDAVIA Në kategorinë e të gjitha format e dhunës të përfshira brenda Nenit 19 të KDF, Kosova zë vendin e katërt prej nëntë shteteve të Indeksit me rezultat prej 0,607 nga totali 1,0. Shqipëria dhe Serbia rradhiten ngjashëm me rezultate 0,552 dhe 0,679. Të gjitha format e dhunës definohen në legjislacion si dhunë mentale ose fizike, çdo formë e ndëshkimit trupor dhe çdo formë tjetër e trajtimit të ashpër ose degradues në çfarëdo situate. Veprimet e Kosovës për të parandaluar të gjitha format e dhunës kundër fëmijëve janë më të dukshme në ligjet dhe politikat e saj (0,800) dhe protokolet e koordinimit (0,750). Ndërkohë që kapaciteti i Kosovës është i kufizuar (0,500), puna e saj për të krijuar shërbimet të përshtatshme të parandalimit të dhunës reflektohet në rezultatin 0,600. Llogaridhënia ndaj përfituesve, familjeve dhe akterëve të tjerë është e ulët me një rezultat prej 0,438. Gjithashtu ka mungesë të madhe të konsistencës ndërmjet nivelit të shërbimeve dhe kapacitetit në Kosovë. Rezultati për ligjet dhe politikat në Kosovë reflekton veprime domethënëse për të siguruar strukturat të cilat identifikojnë, raportojnë, referojnë dhe operojnë me shërbime për parandalimin dhe eleminimin e dhunës kundër vajzave dhe djemve. BOSNJA DHE HERCEGOVINA.39 ARMENIA.34 Sa i përket legjislacionit, janë bërë përpjekje për të parandaluar veprime që ushtrohen nga organe institucionale (shkolla, drejtësia, mjediset familjare) të cilat do të mund të përkufizoheshin si dhunë ose që do të çonin deri në përdorim të saj. Në institucuionet arsimore, ndëshkimi trupor është i ndaluar 4. Ligji i Familjes në Kosovë ndalon aktet e dhunës në mjedise familjare si dhe mundëson kufizimin ose ndalimin e të drejtave prindërore në këto raste. 5 Në situata të drejtësisë penale, ligji e kufizon ndalimin si aktin mjetin e fundit dhe përcakton kohën e mbajtjes së dënimit në proporcion me ashpërsinë e veprës 6 Për shkak se ndalimi mund të kthehet në një formë të dhunës, është e rëndësishme që Kosova të shkojë edhe më tutje në rastet e fëmijëve; korniza ligjore duhet të rishikohet për të përfshirë rekomandimet e Komitetit të KB për të Drejtat e Fëmijës që periudha e paraburgimit të shkurtohet në maksimum gjashtë muaj në rastin e fëmijëve. Për t i zbatuar këto ligje, Kosova i obligon të gjithë zyrtarët shtetëror dhe profesionistët që kanë për detyrë të kujdesen për fëmijët në sektorët e shëndetësisë, arsimit dhe drejtësisë të raportojnë dyshimet për dhunë në Qendrën për Punë Sociale respektive ose tek autoritetet policore të Kosovës. 7 Përkundër kësaj përpjekjeje, referimet prej këtyre institucioneve mbeten në shkallë të ulët, sidomos në rastet e dhunës në shkolla. Rekomandohet që Kosova të fillojë me trajnime dhe fushata vetëdijësimi për t i përkujtuar zyrtarëve shtetëror dhe profesionistëve detyrën e tyre për të raportuar situata të dhunës së ushtruar ndaj fëmijëve. Kosova gjithashtu ka krijuar mekanizma raportues për fëmijët. Një linjë telefonike për ofrim të ndihmës mundëson raportimin e bashkëmoshatarëve dhe shërben që fëmijët të vetë-raportojnë përmes zyrës së Mbrojtësit të Viktimave. Si rrjedhojë, ka nevojë për t u ofruar fëmijëve vende me qasje më të lehtë për raportim. Rekomandohet që linja nacionale telefonike për raportim të krijojë një linjë me thirrje pa pagesë të qasshme për fëmijët. Linja e re duhet

19 K O S O V Ë ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 15 të operojë me ndihmën e ekspertëve të cilët janë në gjendje ta mbështesin, këshillojnë dhe ti shërbejnë këtij grupi në rrezik dhe në të njëjtën kohë ajo duhet të promovohet përmes fushatave të vetëdijësimit të drejtuara në mënyrë specifike për fëmijët. Pasi të jenë identifikuar dhe raportuar rastet, shteti ka për detyrë që të menaxhojë kujdesin ndaj viktimës dhe të parandalojë dhunën në të ardhmen. Qendrat për Punë Sociale kanë detyrën e menaxhimit të rastit, ku hyn edhe hetimi, mbrojtja, koordinimi me shërbimet e tjera, caktimi i kujdestarit të përkohshëm në rast nevoje dhe referimi tek shërbimet e nevojshme për rehabilitim dhe reintegrim. Rezultatet e Indeksit vënë në pah burimet e kufizuara për punën e nevojshme në terren dhe përcjelljen e mëtejshme të rasteve. Për të ndërtuar burimet e nevojshme rekomandohet që Kosova të adaptojë standardet financiare për të gjitha QPS në përputhje me detyrat e tyre (sipas standardeve strukturore dhe funksionale të Kosovës për shërbime që u ofrohen viktimave të dhunës në familje dhe shërbimet për fëmijët e abuzuar) në mënyrë që niveli i nevojshëm i kapaciteteve dhe burimeve të jetë në dispozicion. 8 Qeveria sponsorizon një mori shërbimesh 9 për fëmijët viktima të dhunës përmes partneritetit me shoqërinë civile dhe donatorët ndërkombëtarë. Për shkak të mangësive ekonomike, megjithatë, shteti nuk i sponsorizon plotësisht shërbimet e tilla dhe për këtë arsye mbështetet në ndihma të jashtme për të plotësuar boshllëkun. Hapi i ardhshëm drejt përmbushjes së obligimeve nën KDF do të kërkonte që shteti të ketë më shumë përgjegjësi në financimin dhe mbështetjen e shoqërisë civile. Së bashku me standardet financiare, do të jetë me rëndësi që të merren vendime buxhetore në nivel nacional dhe komunal në përputhje me prioritetet e çështjeve komunale dhe të dhënat e detajuara ku përfshihen aftësia e kufizuar dhe faktorët lokal të rrezikut. Për shkak se sistemi i shërbimeve dhe menaxhimit të rasteve në Kosovë është shumë i përcaktuar, jo mjaftueshmëria e burimeve është bërë barriera kryesore ndaj mbrojtjes së fëmijës. Koordinimi i shërbimeve përmes menaxhimit të rastit është një nga shumë mekanizmat koordinues të nevojshëm. Koordinimi në nivel horizontal dhe vertikal është thelbësor për të plotësuar boshllëqet e mbrojtjes së fëmijës dhe për të verifikuar se sistemet janë mirë të pozicionuara për t ju përgjigjur nevojave. Ligji për Shërbime Sociale dhe Familjare definon në detaje rolet e të gjithë akterëve në mbrojtjen e fëmijëve duke përfshirë nivele të ndryshme të qeverisë: Ministrinë e Punës dhe Mirëqenies Sociale, rolin e Komunës / Drejtoratit Komunal për Shëndetësi dhe Mirëqenie Sociale brenda Komunës dhe Qendrave për Punë Sociale. Rekomandohet që Këshillit për Mbrojtje dhe Drejtësi për Fëmijë i themeluar me vendim të Kryeministrit, ti jipet mbikëqyrja dhe autoriteti i duhur për të punuar së bashku me agjensitë qeveritare dhe për të deleguar detyra të gjitha këtyre agjensive. Përfundimisht, rekomandohet që trajnimi për menaxhim të rastit të përfshijë më gjerë akterët në arsim, shëndetësi dhe drejtësi në mënyrë që procedurat standarde operacionale për viktimat e dhunës, të dihen, pranohen dhe të jenë relevante për proceset e vendimmarrjes. Gjithashtu rekomandohet që Kosova të fuqizojë Grupin Koordinues Ndërministror Kundër Dhunës në Familje. Llogaridhënia për vendimmarrje dhe shërbime në situata të dhunës mbetet e kufizuar. Njësia e re për Monitorim dhe Vlerësim brenda Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale të Kosovës përfaqëson një hap të fuqishëm drejt krijimit të mekanizmave të llogaridhënies për kontroll të cilësisë. Njësia ka

20 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS 16 mundësi të rekomandojë hapa të rinj politikash bazuar në veprimet nga terreni. Megjithatë, ky nuk është organ i pavarur i cili qëndron autonom ndaj akterëve politik dhe nxitjeve politike. Rekomandohet që Kosova të krijojë një organ të pavarur inspektimi për të monitoruar cilësinë e ofrimit të shërbimeve.

21 K O S O V Ë ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 17 Shfrytëzimi ekonomik RUMANIA.82 BULLGARIA.76 Kosova.66 Serbia.66 MOLDAVIA.63 SHQIPËRIA.55 BOSNJA DHE HERCEGOVINA.52 GJEORGJIA.41 ARMENIA.38 Neni 32 i KDF i ndalon fëmijës çfarëdo pune e cila ndërhyn në arsimimin e fëmijës dhe është e rrezikshme ose e dëmshme për zhvillimin e fëmijës. Ky nen kërkon që shtetet palë të përcaktojnë moshën minimale për punësim, të definojnë orët dhe kushtet për punësim të pranueshëm të të rinjve dhe të krijojnë mekanizma për zbatim me qëllim të motivimit të përputhshmërisë nga ana e të gjithë akterëve potencial. Kosova ka rezultatin 0,657 nga totali i 1,0 dhe rradhitet e treta nga nëntë shtetet e Indeksit në veprimet e saj për të ndaluar shfrytëzimin ekonomik. Bullgaria dhe Serbia rradhiten afër Kosovës me rezultate 0,757 dhe 0,655. Kosova ka bërë progres të madh në ndalimin dhe parandalimin e shfrytëzimit ekonomik përmes ligjeve dhe politikave. Duhet të theksojmë se Kosova nuk i ka ratifikuar Konventat e Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO) për punën e fëmijëve për shkak të statusit të saj politik aktual në nivel ndërkombëtar. Megjithatë, ligjet vendore të Kosovës janë në përputhje me gjuhën dhe obligimet e Konventës së ILO, siç janë definuar (format më të këqija të punës), duke përfshirë kërkesat e moshës dhe standardet të cilat i ndalojnë fëmijët nga angazhimi në punë të rrezikshme. 10 Për sa i përket identifikimit dhe raportimit të situatave të shfrytëzimit ekonomik kapaciteti është i kufizuar. Qendrat për Punë Sociale janë të kufizuara në staf dhe burime, duke e pasur të pamundur identifikimin e rasteve të fëmijëve të përfshirë në punë të rrezikshme. Inspektorati i Punës është një njësi në kuadër të MPMS që ka si detyrë inspektimin e mjediseve të punës dhe kushteve të punësimit mirëpo nuk është i shpërndarë në të gjitha komunat dhe është i kufizuar në staf dhe kohë. Vetë-raportimi dhe raportimi për bashkëmoshatarët është poashtu i kufizuar. Linja nacionale për thirrje e disponueshme për të raportuar rastet e dhunës dhe abuzimit, nuk është e dedikuar edhe për fëmijët e shfrytëzuar për qëllime ekonomike. Rekomandohet që Kosova të rrisë numrin e vendeve në të cilat mund të bëhet vetë-raportimi dhe raportimi i bashkëmoshatarëve viktima të shfrytëzimit ekonomik. Komitetet Lokale për Parandalimin dhe Eliminimin e Punës së Fëmijëve. të cilat koordinojnë mes Qendrës për Punë Sociale, Drejtorisë Komunale për Shëndetësi dhe Mirëqenie Sociale, Drejtorisë Komunale për Arsim, Policisë së Kosovës dhe Njësive për të Drejtat e Fëmijëve, duhet të vendosin për mekanizmat lokal relevant të identifikimit dhe raportimit me qëllim të rritjes së identifikimit. Pasi të identifikohen dhe raportohen rastet, QPS-të në Kosovë kanë për detyrë të menaxhojnë rastet dhe t i referojnë viktimat tek shërbimet e nevojshme dhe programet e rehabilimit dhe re integrimit. Standardet e detajuara për fëmijët e përfshirë në punë të rrezikshme janë të disponueshme, në mënyrë që të udhëheqin procesin e menaxhimit të rastit. 11 Për fat të keq, QPS-të janë të kufizuara në staf dhe burime. Mangësitë e stafit dhe burimeve minimizojnë efikasitetin që mund ta arrijnë QPS-të sepse nuk kanë kohën e mjaftueshme për ti shërbyer si duhet secilin fëmijë. Roli i menaxhimit të rastit kërkon përcjelljen dhe informatat kthyese nga ofruesit e shërbimeve dhe akterët e ndryshëm në mënyrë që të ketë koordinim të aktiviteteve dhe që menaxherët e rastit të jenë të aftë të adresojnë llojet e çështjeve komplekse që mund të shfaqen gjatë rehabilitimit dhe re integrimit. Pa punëtorë social që do të koordinonin dhe do të merrnin rolet kryesore, akterët e tjerë dhe burimet mund të mbeten

22 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 18 pa u shfrytëzuar. 12 Organizatat e shoqërisë civile operojnë në disa komuna për të ofruar shërbime të rehabilitimit dhe re integrimit mirëpo ato janë tejet të kufizuara. Kosova rregullon këto shërbime private përmes licencimit dhe standardeve të cilësisë. Kosova nuk ka databazë nacionale për raportimet e fëmijëve të cilët janë viktima të shfrytëzimit ekonomik. Duke shkuar më tej rekomandohet që Kosova të vendosë mekanizmat për grumbullimin e të dhënave dhe hulutmtimeve të vazhdueshme, me qëllim të gjenerimit të informatave më të sakta për dominancën e shfrytëzimit ekonomik. Të dhënat duhet të ndahen sipas gjinisë, moshës, llojit të punës dhe aftësisë së kufizuar. Njësitë e policisë grumbullojnë informata për rastet e njohura mirëpo pa një kuptim të mirë të dominimit të punës së fëmijëve, politikat në përgjithësi mund të aplikohen shumë pak ose jo mjaftueshëm. Duke konsideruar financimin e kufizuar, zgjedhjet buxhetore duhet të bëhen më me kujdes dhe bazuar në nevojat aktuale. 13

23 K O S O V Ë ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 19 Shfrytëzimi seksual Rumania Bulgaria Serbia KosovA SHQIPËRIA MOLDAVIA Neni 34 i KDF kërkon që Shtetet Palë të mbrojnë vajzat dhe djemtë prej shfrytëzimit dhe abuzimit seksual. Konventa kërkon që shtetet të parandalojnë abuzimin e fëmijëve përmes prostitucionit dhe pornografisë dhe të parandalojnë veprat (shtrënguese ose të tjera) që tërheqin fëmijët në aktivitete seksuale të jashtligjshme. Shtetet Palë duhet të ndërmarrin të gjitha veprimet, përfshirë veprimet e përbashkëta me Shtetet Palë të tjera për të parandaluar këtë lloj të shfrytëzimit. Kosova shënon nga 1,0 dhe renditet e katërta nga nëntë shtetet e Indeksit në veprimet e veta për parandalimin e shfrytëzimit seksual të vajzave dhe djemve. Kosova renditet afër me Serbinë (0,691) dhe Shqipërinë (0,516). Kosova shënon rezultat të lartë në veprimet për parandalimin dhe ndalimin e shfrytëzimit seksual përmes ligjeve dhe politikave (0,777), shërbimeve (0,722) dhe koordinimit (0,900). Rezultati i Kosovës për kapacitetin (0,600) dhe llogaridhënien është i ulët në krahasim me dimensionet e tjera të veprimit të qeverisë (0,423). GJEORGJIA.49 ARMENIA.49 BOSNjA DHE HERCEGOVINA.41 Rezultati i ligjeve dhe politikave të Kosovë është i mirë mirëpo jo në pikën më të lartë për sa i përket çështjes së shfrytëzimit seksual. Dispozitat ligjore të Kosovës i vënë përgjegjësi penale kryerësve të cilët anagazhojnë fëmijë në prostitucion, pornografi dhe praktika të paligjshme seksuale. 14 Fëmijët nën moshën 18 vjeç janë të paaftë për të dhënë pëlqimin për aktivitete seksuale. Nuk ka ndonjë dispozitë specifike për qasjen ndaj seksit përmes aparateve elektronike të komunikimit. Pa ndonjë ndalim ligjor, ky lloj i qasjes mund të prezantojë një boshllëk i cili e parandalon ndjekjen penale të disa shkelësve. Ligjet e Kosovës për shfrytëzimin seksual të fëmijëve gjithashtu mundësojnë ndjekjen penale të shtetasve të Kosovës në jurisdiksione të tjera të huaja. 15 Kosova nuk e ka ratifikuar Konventën e Këshillit të Europës për Mbrojtjen e Fëmijëve nga Shfrytëzimi dhe Abuzimi Seksual. Nuk ka nënshkruar ndonjë konventë tjetër ndërkombëtare për shkak të statusit të saj ndërkombëtar duke përfshirë edhe Konventën e Budapestit 2001 për Krimin Kibernetik. Ka nevojë për fuqizimin e mekanizmave për identifikim dhe raportim që ndihmojnë vetë-raportimin, raportimin e bashkëmoshatarëve dhe qasjen në raportim të profesionistëve të cilët vazhdimisht punojnë me fëmijët dhe të rinjtë (p.sh. mësimdhënësit, këshilldhënësit). Për shkak se jo të gjitha rastet e shfrytëzimit seksual përfshijnë trafikimin, ende ka nevojë për zhvillim të llojeve tjera të mekanizmave ankimor miqësor për fëmijët, që do të adresonin të gjitha mënyrat e shfrytëzimit dhe abuzimit seksual. Linja nacionale telefonike për raportim të rasteve të dhunës dhe abuzimit është e hapur për njerëzit e të gjitha moshave dhe përfshin të gjitha situatat e abuzimit. Stafi nuk trajnohet në mënyrë specifike për të këshilluar fëmijët. Rekomandohet që Kosova të rrisë numrin e vendeve të cilat mundësojnë vetë-raportimin dhe raportimin e bashkëmoshatarëve në situata të shfrytëzmit dhe abuzimit seksual. Qendrat për Punë Sociale menaxhojnë rastet individuale të shfrytëzimit seksual. Standardet specifike për shërbime dhe menaxhim të rasteve janë të vendosura ngjashëm me situatat e abuzimit dhe neglizhimit. Për fat të keq, QPS-të janë të kufizuara në staf dhe burime.

24 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 20 Shërbimet e rehabilitimit ofrohen nga organizatat e shoqërisë civile me mbështetjen e qeverisë dhe donatorëve ndërkombëtarë. Është me rëndësi që këto shërbime, si të vetmet shërbime rehabilitimi të vendosura nga shteti në Kosovë, të ruajnë mbështetjen e duhur nga qeveria dhe komuniteti i donatorëve. Me qëllim të qartësimit të financimit rekomandohet që Kosova të zhvillojë standartet financiare për lloje të ndryshme të shërbimeve në mënyrë që buxhetimi komunal dhe ai nacional të jenë në linjë me nevojat e shërbimeve. Sa i përket ndjekjes penale të kryerësve, Kosova mbron fëmijët viktima dhe dëshmitar në rastet e trafikimit dhe i ofron dëshmitarëve mbështetje, këshilla dhe mbrojtje. 16 Për raste të shfrytëzimit seksual jashtë kufijve të trafikimit, ekziston një qasje më e përgjithshme nën Ligjin e Mbrojtjes së Dëshmitarëve dhe Kodin e Procedurës Penale. Rekomandohet që Kosova të rishikojë këto dispozita të përgjithshme për të verifikuar se fëmijët dëshmitarë në rastet e shfrytëzimit që nuk janë raste të trafikimit, ende gëzojnë mbrojtje të përshtatshme dhe mbështetje gjatë ndjekjes penale të kryerësit (ve) të dyshuar të krimit. Me qëllim të mbrojtjes së një numri më të madh të fëmijëve nga shfrytëzimi seksual, nevojitet punë e mëtejme për edukim të prindërve, mësimdhënësve dhe të tjerëve që kujdesen për fëmijët rreth identifikimit, raportimit dhe shmangies së abuzimit seksual. Ligjet e Kosovës duhet të kërkojnë gjithashtu kontrolle të dëshmisë së penalitetit për të gjithë personat të cilët punojnë me dhe/ose janë në kontakt me fëmijë. Legjislacioni duhet të ndalojë abuzuesit e njohur të fëmijëve nga punësimi në pozita ku përfshihet edhe angazhimi me fëmijë.

25 K O S O V Ë ANALIZ Ë DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT 21 Trafikimi RUMaNIA BULLGARIA SHQIPËRIA SERBIA GJEORGJIA Neni 35 i KDF kërkon që Shtetet Palë të mbrojnë vajzat dhe djemtë nga rrëmbimi, shitja dhe trafikimi i personave. Shtetet Palë duhet të ndërmarrin të gjitha veprimet e nevojshme, duke përfshirë veprimet e përbashkëta me Shtetet Palë të tjera për të parandaluar këtë lloj të shfrytëzimit. Kosova ka arritur rezultatin 0,529 nga rezultati i mundshëm 1,0 dhe rradhitet e shtata prej nëntë shteteve të Indeksit në veprimet për të parandaluar rrëmbimin, shitjen ose trafikimin e fëmijëve. Moldavia dhe Armenia kanë pasur rezultat më të përafërt me Kosovën, me 0,568 dhe 0,519. Indeksi krahason secilin dimension të veprimit të Qeverisë për të ndaluar dhe parandaluar rrëmbimin, shitjen dhe trafikimin e fëmijëve: politikat, shërbimet, kapacitetin, koordinimin dhe llogaridhënien. Koordinimi ka pasur rezultatin më të lartë të Kosovës me 0,700. MOLDAVIA.57 KOSOVA.53 ARMENIA.52 BOSNJA DHE HERCEGOVINA.51 Politikat, ligjet, dhe shërbimet kanë arritur rezultat të ngjashëm me 0,600. Kapaciteti i Kosovës për të ndaluar dhe parandaluar trafikimin është 0,500 dhe rezultati për llogaridhënie është i ulët me 0,366. Legjislacioni i Kosovës ndalon të gjitha format e trafikimit dhe shitjes së personave 17 dhe ndalon punën e detyruar, kërkim lëmoshën dhe shitjen e organeve. 18 Për shkak të statusit aktual ndërkombëtar, Kosova nuk është palë nënshkruese e ndonjë konvente ndërkombëtare për trafikim. Mirëpo, Kosova si shtet i origjinës ose i destinacionit, është palë në marrëveshje bilaterale dhe multilaterale që kërkon partneritet me shtete të tjera. 19 Për mbrojtjen e fëmijëve viktima të trafikimit, QPS-të veprojnë si menaxherë të rastit dhe përmes kontraktimit të shërbimeve, kontaktojnë me organizatat e shoqërisë civile për të siguruar rehabilitimin dhe reintegrimin e viktimave të trafikimit. Në Kosovë janë dy strehimore të disponueshme. Shteti operon me njërën strehimore për viktima të cilat konsiderohet se janë me rrezikshmëri të shkallës së lartë ose të mesme, dhe një strehimore tjetër për viktima me rrezikshmëri të shkallës së ulët, që udhëhiqet nga një OJQ dhe financohet kryesisht nga donatorët me mbështetje të pjesshme të Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale (MPMS). Për shkak se trafikimi dhe shfrytëzimi shpeshherë organizohet përmes qarqeve kriminale të fuqishme vendore dhe ndërkombëtare, shteti e pranon se disa viktima të shpëtuara kanë nevojë për mbrojtje të veçantë. Kosova ka mungesë të programit afatgjatë të reintegrimit për viktima të trafikimit. Pa një program të tillë, ekziston rreziku se fëmijët e ekspozuar ndaj trafikimit do të ri-viktimizohen. Prokuroria poashtu kërkon mbrojtje të veçantë për fëmijët dëshmitarë. Procedurat Standarde të Veprimit të Kosovës për Viktimat e Trafikimit dhe standardet minimale të kujdesit për viktimat e trafikimit, përcaktojnë se akterët duhet të reagojnë dhe të respektojnë vullnetin e fëmijës në të gjitha vendimet. Ofruesit e shërbimeve gjithashtu kanë mandatin të kërkojnë dhe respektojnë pikëpamjet e fëmijëve. Në përgjithësi monitorimi për llogaridhënie vazhdon të jetë problematik në sistemin e mbrojtjes së fëmijës. Pa një organ të pavarur inspektimi, shërbimet

26 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 22 private dhe ato shtetërore duke përfshirë edhe QPS-të nuk e kanë mbikëqyrjen e përshtatshme për të kufizuar pamaturinë apo për të reaguar ndaj gabimeve sistematike. Rekomandohet fuqimisht që të themelohet dhe të përforcohet një organ i pavarur inspektues, për të inspektuar cilësinë e shërbimeve të ofruara nga sektorët publik dhe privat. Për të krijuar lidershipin qeveritar për parandalimin e trafikimit rekomandohet gjithashtu përforcimi i rolit të Autoritetit Kombëtar kundër Trafikimit me Njerëz që operon brenda Ministrisë së Punëve të Brendshme.

27 K O S O V Ë ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 23 Aftësia e kufizuar Rumania.71 BULLGARIA.53 SHQIPËRIA.51 MOLDAVIA.51 SeRBIA.49 ARMENIA.45 GJEORGJIA.43 KOSOVA.36 BOSNJA DHE HERCEGOVINA.33 Neni 23 i KDF-së pranon se fëmijët me aftësi të kufizuara shpeshherë kanë nevojë për burime dhe kujdes shtesë në mënyrë që të gëzojnë jetë të plotë dhe të dinjitetshme. Për këtë arsye, Neni 23 krijon obligim të veçantë për mbrojtjen dhe promovimin e mirëqenies së fëmijëve me aftësi të kufizuara dhe familjeve të tyre. Kosova ka arritur rezultatin 0,359 prej pikëve të mundshme 1,0 në veprimet për mbrojtjen e fëmijëve me aftësi të kufizuara. Kosova me veprimet e veta rradhitet afër Bosnjes dhe Hercegovinës dhe Gjeorgjisë me rezultatet 0,333 dhe 0,434. Në përgjithësi, Kosova rradhitet e teta prej nëntë shteteve ku është zbatuar Indeksi. Edhe pse Kosova ka arritur rezultat relativisht të lartë në legjislacion dhe politika për aftësinë e kufizuar (0,688), rezultatet për shërbimet (0,375), kapacitetet (0,100) dhe llogaridhënien (0,167) janë shumë të ulëta. Mekanizmat koordinues, sikurse edhe ligjet dhe politikat, tregojnë për një sistem rregullator ligjor të fuqishëm (0,667). Korniza ligjore e Kosovës adreson diskriminimin ndaj personave me aftësi të kufizuara, kërkon gjithëpërfshirjen në arsim dhe shërbime të tjera (duke përfshirë rekreacionin) dhe përcakton direktivat gjatë ndërtimeve për qasje të përshtatshme të personave me aftësi të kufizuar. 20 Standartet janë të vendosura tanimë për të rregulluar shërbimet për fëmijët me aftësi të kufizuara. 21 Rekomandohet krijimi i standardeve financiare për shërbimet e hartuara për fëmijët me aftësi të kufizuara. Pa standarde finaciare shërbimet kanë pak gjasa të jenë të pajisura në mënyrë adekuate. Ky rekomandim lidhet me rezultatin e kapacitetit të dobët të Kosovës për fëmijët me aftësi të kufizuara dhe sugjeron një rekomandim të mëtutjeshëm: priorizimi i mbrojtjes së fëmijëve me aftësi të kufizuara përmes rritjes së investimeve financiare në shëndetësi, mirëqenie sociale dhe arsim ku është planifikuar gjithëpërfshirja e fëmijëve me aftësi të kufizuara. Rezultati për shërbimet në Kosovë, edhe pse më i fuqishëm se sa të tjerat mbetet poashtu i kufizuar. Hapat e ardhshëm kërkojnë koordinim të mëtutjeshëm dhe punë multidisiplinare që ngërthen identifikimin e nevojave të fëmijëve, krjimin e planeve të rehabilitimit në kuadër të menaxhimit të rastit. Shërbimet për përkujdesjen dhe rehabilitimin e fëmijëve me aftësi të kufizuara mbeten të limituara. Shoqëria civile dhe donatorët ndërkombëtarë kanë punuar në partneritet për të siguruar qendra ditore të rehabilitimit për fëmijët me aftësi të kufizuara në disa komuna. Një pjesë e financimit të nevojshëm për ti mbajtur këto shërbime vjen nga buxheti i nivelit qendror dhe buxheti lokal. Rekomandohet që këto shërbime të zgjerohen në komunat të cilat nuk i ofrojnë ato dhe që kontributi i financimit të rritet nga institucionet publike aty ku shërbimet janë aktualisht në operim. 22 Transporti mund të jetë një sfidë e madhe për familjet dhe fëmijët me aftësi të kufizuar, duke ndikuar kështu që udhëtimi deri në një komunë tjetër për shërbimin e rehabilitimit të jetë i vështirë apo edhe i pamundur. Me qëllim që fëmijët me aftësi të kufizuara të gëzojnë një jetë me dinjitet, qasja e tyre tek specialistët sikurse janë psikiatri për fëmijë, psikologu, teprapistët e të folurit, fizioterapeuti dhe terapeuti i lojës, është thelbësore. Komunat, sipas mandatit të tyre ligjor duhet të zhvillojnë

28 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 24 shërbimet sociale të bazuara në komunitet për fëmijët me aftësi të kufizuara. Themelimi i qendrave të kujdesit ditor është nevojë thelbësore për trajtimin, rehabilitimin, dhe reintegrimin e fëmijëve me aftësi të kufizuara. Këto shërbime, publike dhe private, duhet të menaxhohen dhe monitorohen sipas standardeve të cilësisë dhe atyre financiare. Punëtorët social brenda QPS kanë për detyrë të kryejnë vizita të rregullta në familje të fëmijëve me aftësi të kufizuara, mirëpo ata kanë mungesë të burimeve njerëzore dhe kohës fizike për t i bërë këto vizita në baza të rregullta. Burimet e kufizuara të QPS-ve e vështirësojnë përmbushjen efektive të obligimeve të Qeverisë ndaj fëmijëve me aftësi të kufizuara. Për shkak të burimeve dhe kapacitetete të kufizuara në familje për t u kujdesur për fëmijët me aftësi të kufizuara, kjo mund të rezultojë me abuzim dhe neglizhencë, prandaj është më se thelbësore që punëtorët social të angazhohen për të siguruar mbështetjen dhe shërbimet e nevojshme për familjet. Kosova ofron të drejtën për mirëqenie financiare familjeve me fëmijë me aftësi të kufizuara të përhershme, mirëpo nuk ofron këtë të drejtë për familjet që kanë fëmijë me aftësi të kufizuara të pjesshme. Rekomandohet që Ligji për Përkrahje Familjeve që kanë Fëmijë me Aftësi të Përhershme të Kufizuara të plotësohet/ndryshohet për të përfshirë familjet e fëmijëve me aftësi të kufizuar të pjesshme në mënyrë që të sigurojë se këto familje kanë mbështetje për t u kujdesur për fëmijët e tyre. 23 Sipas ligjit, shkollat janë qendra gjithëpërfshirëse të arsimit, mirëpo mësimdhënësit ende nuk i janë nënshtruar trajnimeve dhe burimeve të obligueshme në mënyrë që të përfshijnë fëmijët me aftësi të kufizuara në mënyrë të vazhdueshme. Rekomandohet që të rritet numri i specialistëve të trajnuar dhe të kualifikuar brenda sistemit arsimor me qëllim të integrimit efektiv të fëmijëve me aftësi të kufizuara në sistemin arsimor. Një hap i mirëseardhur do të ishin përpjekjet për të krijuar reforma në pedagogjinë e mësimdhënies dhe kurrikula e cila do të promovonte një gjithëpërfshirje më të madhe. Barrierat fizike janë një pengesë domethënëse që cënon gjithëpërfshirjen. Ka institucione publike, duke përfshirë edhe shkollat, gjykatat, QPS-të të cilat nuk kanë ashensorë, pjerrina dhe pajisje shtesë të nevojshme (në tualete për shembull) që do të ndihmonin qasjen e të gjithë personave me aftësi të kufizuara. Financimi për fëmijët me aftësi të kufizuara në Kosovë, nuk janë në harmoni me ligjet për fëmijët me aftësi të kufizuara. Për të ndërmarrë hapa të fuqishëm, hulumtime dhe studime të mëtejme duhet të bëhen për të përcaktuar numrin e fëmijëve me aftësi të kufizuara, me të dhëna të ndara sipas moshës, gjinisë, llojit të aftësisë së kufizuar dhe komunës. Këto të dhëna do të mundësojnë që politikëbërësit të marrin vendime të cilat e vendosin më mirë kornizën ligjore të Kosovës. Të dhënat duhet të jenë në nivel qëndror dhe të azhornohen në intervale të rregullta kohore. Rezultati i Kosovës për llogaridhënie është poashtu shumë i kufizuar. Këshilli Nacional për Personat me Aftësi Kufizuar dhe Komiteti për Monitorim, Raportim dhe Vlerësim të Strategjisë Nacionale për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara janë dy organe të cilat monitorojnë, koordinojnë dhe japin rekomandime në nivel nacional. Rekomandohet që Kosova të fuqizojë këto organe që do të angazhoheshin rregullisht me politikëbërësit dhe do të bënin monitorimin duke dëgjuar rastet individuale të ankesave dhe duke verifikuar zbatimin e politikave.

29 K O S O V Ë ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 25 Rezultatet lidhur me fëmijët e ndarë nga prindërit Vlerësimi vijues mat përpjekjet e Qeverisë për menaxhimin e ndarjes së fëmijës nga prindi i tij/saj. Edhe pse jo të gjitha familjet biologjike janë të sigurta nga dhuna dhe neglizhimi apo mundësojnë zhvillimin e përshtatshëm të fëmijës, të jetuarit jashtë kujdesit dhe mbrojtjes së familjes biologjike krijon një grup shtesë të rreziqeve për fëmijët. Pa kujdesin dhe mbrojtjen e prindërve, grupet dhe individët e tjerë duhet të përfshihen në mënyrë proaktive për të identifikuar nevojat, për të siguruar mbrojtje dhe kujdes dhe për të krijuar një mjedis të shëndoshë për rritje dhe zhvillim. Pa angazhimin proaktiv të mbrojtësve dhe koalicioneve, fëmijët jashtë kujdesit familjar nuk arrijnë të marrin kujdesin bazik dhe mbrojtjen për të nxitur zhvillim, reintegrim dhe mirëqenie afatgjatë. Në vend të kësaj, efektet e neglizhimit dhe varfërisë i lënë fëmijët në rrezik nga akterët dhe sjelljet e rrezikshme. KDF parashtron hapur obligimet specifike të Shteteve Palë për sa i përket kujdesit dhe mbrojtjes së këtij grupi të vajzave dhe djemve. Shtetet Palë të KDF duhet të punojnë së pari për të parandaluar ndarjen e fëmijës nga prindërit përderisa kujdesi prindëror është në interesin më të mirë të fëmijës (pra kur fëmija nuk dyshohet se ka dëm prej njësisë famljare). Nëse ndarja kërkohet për të mbrojtur fëmijën, Shtetet Palë duhet të përcjellin protokolet e veçanta për të mbajtur fëmijët të sigurtë dhe për të inkurajuar një rrugë të fuqishme zhvillimi për fëmijën. Nëse ndarja do të jetë e përhershme, KDF rekomandon një familje tjetër alternative apo mbrojtje në mjedis të bazuar në komunitet për zhvillimin e fëmijës. Përfundimisht, KDF vendos përgjegjësinë për kujdes për fëmijën i cili jeton në rrugë pa familje ose pa shtëpi.

30 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 26 RUMANIA KOSOVA BULLGARIA Ndihma e dhënë familjeve për të qëndruar së bashku Neni 9 i KDF adreson ndarjen e prindit dhe fëmijës duke i krijuar shtetit tri obligime të veçanta. Kërkon që Shtetet Palë të ofrojnë shërbime dhe mbështetje për familjet gjithmonë me qëllimin e mbajtjes së njësisë familjare të bashkuar. Së dyti, kërkon që Shtetet Palë t i ndajnë prindërit nga fëmijët vetëm kur kjo është në interesin më të mirë të fëmijës. Së treti, kërkon që Shtetet Palë të ndihmojnë prindërit dhe fëmijët të mbajnë kontaktin në rastet kur ata ndahen. Më poshtë analizohet kërkesa e parë. SERBIA.65 MOLDAVIA.54 GJEORGJIA.50 ARMENIA.42 SHQIPËRIA.27 BOSNJA DHE HERCEGOVINA.27 Shteti mund të luajë një rol të rëndësishëm në parandalimin e ndarjeve jo të domosdoshme. Kosova ka arritur rezultatin total 0,788 nga rezultati i mundshëm prej 1,0 dhe rradhitet e dyta nga nëntë shtetet. Rezultati i Kosovës është i afërt me atë të Rumanisë (0,808) dhe Bullgarisë (0,769). Kosova ka përmbushur obligimet e saj sipas KDF për të vendosur legjislacionin drejt parandalimit të ndarjes me rezultat prej 1,0. Rezultati është poashtu i lartë në fushat e shërbimeve (0,833), koordinimit dhe llogaridhënies (0,750). Megjithatë, Kosova ka arritur rezultat zero në kapacitetin e saj për të ofruar shërbime të përshtatshme. Ligji i Kosovës kërkon mbështetje për familjet për të parandaluar ndarjen e prindërve dhe fëmijëve. Mbështetja mund të përfshijë mirëqenien sociale (p.sh. asistenca materiale), asistencën psikologjike dhe veprimet për ti kthyer fëmijët tek familjet e tyre në rast të ndarjes fizike. 24 Shërbimet parandaluese dhe reintegruese që i mbajnë familjet të bashkuara janë të dobëta për shkak të barrës së madhe të punës së QPS-ve si dhe burimeve të pamjaftueshme, gjë që shpeshherë e kufizon fokusin vetëm në situatat dhe rastet emergjente. Si rezultat, parandalimi nuk ka shumë gjasa të jetë elementi thelbësor i misionit të QPS-së. Regjistri komunal liston fëmijët që konsiderohen se janë në rrezik të neglizhimit, abuzimit ose shfrytëzimit. Rekomandohet që stafi dhe burimet e disponueshme në QPS të rriten për të ndihmuar përcjelljen e fëmijëve që janë në regjistrin nën rrezik. 25

31 K O S O V Ë ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 27 Mbajtja e fëmijëve të sigurtë RUMANIA.78 SERBIA.67 BULLGARIA.62 KOSOVA.56 MOLDAVIA.47 GJEORGJIA.45 ARMENIA.43 SHQIPËRIA.40 BOSNJA DHE HERCEGOVINA.33 Neni 9 i KDF gjithashtu ofron udhëzime për Shtetet Palë në situata të cilat kërkojnë ndarjen e fëmijës nga prindi. Neni 9 përcakton që Shtetet Palë mund të inicojnë ndarjen e prindit dhe fëmijës vetëm atëherë kur një gjë e tillë është në interesin më të mirë të fëmijës. Në këtë mënyrë, KDF lejon që Shtetet Palë të veprojnë drejt ndarjes së fëmijëve nga prindërit e tyre vetëm kur qëndrimi i fëmijës nën kujdestarinë e prindërve do të rrezikonte zhvillimin dhe mirëqenien e fëmijës. Kosova ka zënë vendin e katërt prej nëntë shteteve, me 0,556 nga rezultati i mundshëm 1,0 dhe rradhitet afër Moldavisë (0,471) dhe Bullgarisë (0,619). Veprimet Qeveritare për inicim të ndarjes janë të shumëllojshme, me rezultat të lartë të ligjeve dhe politikave (0,807) dhe kapacitet dhe llogaridhënie të kufizuar në 0,285 dhe 0,375. Në shërbime Kosova ka arritur rezultatin 0,562 ndërsa në koordinim ka arritur 0,750. Korniza ligjore e Kosovës për ndarjen e prindërve me fëmijën vepron në përputhje me gjuhën e KDF, duke lejuar ndarjen si mjetin e fundit dhe vetëm atëherë kur një gjë e tillë është në interesin më të mirë të fëmijës. 26 Së bashku punëtorët social të QPS-ve dhe organet gjyqësore përcaktojnë nëse në raste specifike është përmbushur standardi i interesit më të mirë. Kosova organizon seanca të mbyllura gjatë procedurave gjyqësore për të mbrojtur të drejtën e fëmijës për privatësi. 27 Fëmijët, pa marrë parasysh moshën, gjithashtu kanë të drejtën e pjesëmarrjes në procedura që do të përcaktonin statusin e tyre. 28 Nuk ka ndonjë gjykatë me gjyqtarë të specializuar që do të trajtonte këto raste specifike. Rekomandohet që Kosova të caktojë gjyqtarë që do të trajtonin rastet e ndarjes së prindërve me fëmijë. Gjyqtarët me përvojë dhe të trajnuar ofrojnë qëndrueshmëri më të madhe në vendime dhe janë në gjendje të ndërveprojnë më mirë me fëmijët e përfshirë në raste të tilla. Qendrat për Punë Sociale janë ligjërisht të mandatuara për të ofruar këshillim psiko-social dhe shërbime të tjera mbështetëse për prindërit dhe fëmijët në situatë të ndarjes. 29 Koha e disponueshme dhe burimet gjithashtu ndikojnë në rezultatin e shërbimeve dhe kapacitetit. Pa numër të mjaftueshëm të stafit të trajnuar këto shërbime do të mbesin të kufizuara. Me adoptimin e standardeve të cilësisë për punë sociale është e domosdoshme të garantohet financimi i mjaftueshëm për të garantuar cilësinë.

32 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS 28 Për shkak të natyrës të ndjeshme të këtyre rasteve, është e domosdoshme për qeverinë të minimizojë vonesat në procedurat dhe vendimet për ndarjen e prindërve me fëmijët. Rastet konkrete tregojnë se fëmijët mund të mbeten në kujdes të përkohshëm alternativ për tri vite para se të merret vendimi përfundimtar për rastin e tyre. Zhvillimi i fëmijës, në anën tjetër, nuk lejon një vonesë të tillë pasi që mund të komprometojë marëdhënien ndërmjet fëmijës dhe kujdestarit 30. Rekomandohet priorizimi i këtyre rasteve në listat e rasteve gjyqësore dhe gjyqtarët e caktuar të jenë të njoftuar dhe të trajnuar me/për kërkesat e këtyre pocedurave. Koordinimi ndërmjet gjyqësorit, punës sociale, arsimit dhe shëndetësisë kërkon që rolet të paracaktohen dhe të kuptohet e pranohet afati kohor për veprime nga të gjitha palët e përfshira në proces.

33 K O S O V Ë ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 29 Ruajtja e kontaktit ndërmjet prindit dhe fëmijës Kujdesi për fëmijët e ndarë nga familjet e tyre ARMENIA GJEORGJIA KOSOVA Pasi të jetë ndarë fëmija nga prindërit e tij/saj (për shkak të heqjes dorë nga fëmijët ose veprimit të shtetit për ta ndarë nga familjarët), Shtetet Palë kanë për detyrë të lejojnë dhe ndihmojnë mbajtjen e kontaktit ndërmjet fëmijës dhe prindërve. Sipas KDF lidhja dhe marrëdhënia ndërmjet prindit dhe fëmijës është e drejtë e rëndësishme e fëmijës. Familja e sidomos atashimi prindëror e ndihmon zhvillimin emocional të njeriut. RUMANIA 1 SERBIA 1 BULLGARIA.88 SHQIPËRIA.75 BOSNJA DHE HERCEGOVINA.75 MOLDAVIA.75 Indeksi ka vlerësuar përpjekjet e Qeverisë për të mundësuar dhe për të ndihmuar mbajtjen e kontaktit ndërmjet prindit dhe fëmijës ashtu siç kërkohet me Nenin 9 të KDF. Në përgjithësi, të nëntë shtetet kanë bërë përpjekje të mëdha për të ruajtur kontaktin ndërmjet prindërve dhe fëmijëve të ndarë. Kosova rradhitet me rezultatin më të lartë (1,0) së bashku me Armeninë, Gjeorgjinë, Rumaninë dhe Serbinë. Kosova është vlerësuar me 1,0 për shkak se ligjet dhe praktikat e saj lejojnë që prindërit dhe fëmijët të mbajnë kontaktin përderisa janë të ndarë dhe përderisa kontakti është në interesin më të mirë të fëmijës. Gjykatat vendosin nëse vizitat (p.sh. të një prindi të divorcuar pa të drejtë kujdestarie ose një prindi në paraburgim) janë në interesin më të mirë të fëmijës. QPS monitoron vizitat dhe raporton në gjykatë për zbatimin e vendimit të gjykatës. 31 Shtetet gjithashtu duhet të ndërmarrin veprime për të ofruar mjedise të përshtatshme kujdesi për fëmijët që janë të privuar nga familjet e tyre biologjike (Neni 20.1). Kosova ka rezultatin 0,599 nga rezultati i mundshëm 1,0 dhe rradhitet e katërta nga nëntë shtetet. Shërbimet e Kosovës (0,800) dhe koordinimi (0,875) janë në pozicion të lartë së bashku me ligjet dhe politikën (0,679). Kapaciteti (0,384) dhe llogaridhënia (0,416) janë në pozita të ulëta. Një diferencë shumë e shprehur ndërmjet Kosovës dhe tetë shteteve të tjera është se Kosova nuk i mban fëmijët në institucione të mëdha rezidenciale të stilit klasik. Kjo është një arritje shumë e madhe. Kosova ka zhvilluar kujdesin rezidencial të bazuar në komunitet sikurse strehimoret dhe shtëpitë për një numër të vogël të fëmijëve në situatë rreziku duke përfshirë dhunën në familje, trafikimin dhe shfrytëzimin seksual. Shërbimet e tilla operojnë nën standardet e cilësisë për të mundësuar monitorimin dhe llogaridhënien. Korniza ligjore e Kosovës kërkon që autoritetet shtetërore të sigurojnë kujdesin e përshtatshëm për fëmijën e privuar nga kujdesi prindëror. 32 Për sa i përket të drejtës për vendosje të fëmijëve në kujdes alternativ, sipas ligjit, përgjegjësia është e QPS dhe e Panelit për Vendosjen e Fëmijëve në Strehim Familjar dhe Adoptim brenda Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale. Për shkak se QPS-të kanë përgjegjësinë e ofrimit të shërbimeve të tjera sikurse këshillimi dhe rehabilitimi, rekomandohet që të caktohet një organ vendimmarrës i pavarur për vendime për vendosjen e fëmijës në format alternative të mbrojtjes. Strehimi familjar dhe strehimi tek të afërmit është formë alternative e mbrojtjes për fëmijët në nevojë. Rekomandohet që Kosova të zgjerojë strehimin familjar si një alternativë për fëmijët e ndarë nga prindërit e tyre. Aktualisht, strehimi familjar ekziston në 22 nga totali i 40 komunave. Kosova ka krijuar mbështetje financiare për të inkurajuar rekrutimin e familjeve të reja

34 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 30 Kujdesi për fëmijët e ndarë nga prindërit RUMANIA BULLGARIA SERBIA KOSOVA strehuese. Rekomandohet që pagesat të rishqytohen për t ë siguruar një numër të mjaftueshëm të familjeve strehuese në rast nevoje. Rekomandohet që familjet strehuese të paguhen në bazë të moshës dhe nevojave të fëmijës nën kujdes, si dhe në bazë të faktorëve të tjerë. Për momentin, për momentin në Kosovë asnjë ligj nuk përmban gjuhë që dekurajon apo kufizon ndryshimet e panevojshme të vendosjes së fëmijës. Për shkak se stabiliteti i marrëdhënieve dhe jetës familjare janë komponentë të rëndësishëm për zhvillimin gjatë fëmijërisë, rekomandohet që standartet e cilësisë së QPS të përfshijnë gjuhën e cila dekurajon ndryshimet e panevojshme në vendosje të fëmijëve në forma alternative të kujdesit. Për shkak se vendosja e fëmijës në kujdes alternativ zakonisht bëhet në fund të një periudhe të vështirë dhe emocionalisht sfiduese, është thelbësore që vendimet për vendosje të jenë në linjë me njohuritë e thella për psikologjinë e familjes dhe zhvillimin e fëmijës. GJEORGJIA.51 MOLDAVIA.51 SHQIPËRIA.42 ARMENIA.40 BOSNJA DHE HERCEGOVINA.33

35 K O S O V Ë ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 31 Adoptimi RUMANIA.78 KOSOVA.60 BULLGARIA.55 GJEORGJIA.53 MOLDAVIA.51 SHQIPËRIA.50 SERBIA.49 BOSNJA DHE HERCEGOVINA.42 ARMENIA.41 Në situata kur shteti merr të drejtën prindërore, KDF vendos të drejtën e fëmijës për të jetuar në një mjedis të sigurtë familjar. Adoptimi i mundëson fëmijës pa kujdes prindëror të drejtën për të jetuar në mjedis të sigurtë familjar. Në kategorinë e adoptimit, Kosova ka arritur rezultatin total 0,601 nga pikët maksimale të mundshme prej 1,0. Rradhitet afër Rumanisë dhe Bullgarisë që kanë arritur rezultatet 0,779 dhe 0,548. Rezultatet e Kosovës janë relativisht të larta në ligje, politika (0,653) dhe shërbime (0,800). Gjithashtu edhe koordinimi i Kosovës është mirë i pozicionuar me 0,666, mirëpo kapaciteti dhe llogaridhënia e saj janë më të ulëta, me 0,500 dhe 0,395. Procedurat ligjore të adoptimit në Kosovë përfshijnë kërkesat për interesin më të mirë të fëmijës dhe vendosin theksin në standartet e cilësisë që duhet të mbahen gjatë procesit. 33 Kosova e ndalon adoptimin privat, duke kërkuar kështu përfshirjen e QPS-së, Panelit për Vendosjen e Fëmijëve në Strehim Familjar dhe Adoptim që funksionon brenda Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale dhe vendimit gjyqësor. Në praktikë, proceset e adoptimit shpeshherë kanë vonesa për shkak të procedurave administrative të zhvilluara nga QPS-të. Për shkak se statusi i fëmijës, statusi i prindërve biologjik dhe adoptues ëshë i paqartë gjatë procesit të adoptimit, rekomandohet që Kosova të kufizojë vonesat e panevojshme në mënyrë që statusi i fëmijëve të zgjidhet më shpejt. Për shkak të kompleksitetit të Ligjit të Familjes (që kërkon studime të mjedisit, ndërprerje të së drejtës prindërore etj) rekomandohet ngushtimi i fushës së gjyqtarëve që kanë autoritetin për të dëgjuar rastet e adoptimit me qëllim të përforcimit të ekspertizës dhe efikasitetit. Llogaridhënia për vendimmarrje në raste të adoptimit kërkon kohë të mjaftueshme me periudha provuese ku përfshihen vizitat në shtëpi. Megjithatë, pas periudhës provuese nuk kërkohet më monitorimi i vazhdueshëm. 34 Rekomandohet që Kosova të shtojë një monitorim periodik pas periudhës provuese për të siguruar mjedis të qëndrueshëm dhe mbrojtës për fëmijët dhe prindërit adoptues. Statistikat e fëmijëve të cënueshëm në Kosovë vërtetojnë se adoptimi vendor është një opsion i kufizuar për fëmijët të ndarë në mënyrë të përhershme nga prindërit e tyre biologjik. Sipas të dhënave statistikore, janë vetëm fëmijët më të rinj (të moshës 0-3 vjeçare) të cilët adoptohen përmes adoptimit vendor. Duke patur parasysh numrin e madh të detyrave dhe menaxhimin e përgjegjësive për të cilat QPS-të tanimë janë përgjegjëse, përgjegjësia shtesë e identifikimit të familjeve potenciale adoptuese në linjë me nevojat specifike të fëmijëve duket e tepërt. Rekomandohet që QPS të kontraktojnë shërbime nga OJQ për ofrimin e shërbimeve sociale cilësore për fëmijët pa përkujdes prindëror.

36 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS ANALIZË DHE REKOMANDIME MBI POLITIKAT: NDALIMI DHE PARANDALIMI 32 Fëmijët që jetojnë dhe/ose punojnë në rrugë RUMANIA.75 BULLGARIA.61 SERBIA.51 ARMENIA.41 KOSOVA.39 MOLDAVIA.39 SHQIPËRIA.38 GJEORGJIA.38 BOSNJA DHE HERCEGOVINA.22 KDF gjithashtu adreson të drejtat e një prej kategorive më të cënueshme të fëmijëve të privuar nga kujdesi prindëror: fëmijët të cilët jetojnë dhe / ose punojnë në rrugë. Neni 20.2 kërkon që Shtetet Palë të adresojnë situatën e fëmijëve të cilët jetojnë dhe / ose punojnë në rrugë. Në veprimet e ndërmarra për të adresuar fëmijët të cilët jetojnë dhe / ose punojnë në rrugë, rezultati i Kosovës 0,390 nga totali i 1,0 përbën një prej rezultateve më të ulëta. Kosova rradhitet afër Moldavisë (0,387) dhe Shqipërisë (0,383). Kosova e ka rregulluar mjaft mirë asistencën për fëmijët të cilët jetojnë në rrugë dhe përshkruan gjendjen e të pastrehëve në strategjinë e saj sektoriale mbi varfërinë siç përcaktohet nga Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale. Kosova gjithashtu ofron asistencë për mirëqenie dhe programe specifike të banimit për familjet të cilat e kanë humbur pronën ose janë ballafaquar me sfida ekonomike. Përgjegjësia për të adresuar fëmijët e pastrehë shpeshherë bashkëngjitet me kategorinë tjetër të fëmijëve të cilët punojnë në rrugë. Fëmijët të cilët udhëtojnë në Kosovë me familjet e për të punuar në rrugë, shpesh janë subjekt i identifikimit dhe mbajtjes nga ana e autoriteteve policore, gjë që mund të përfundojë me deportim. Nuk ka shërbime specifike për të adresuar fëmijët të cilët punojnë në rrugë. Shërbimet e tilla mund të përfshijnë qendrat e kujdesit ditor, strehimoret, shërbimet e rehabilitimit ose reintegrimit (ofrimi i mbështetjes sociale, edukative dhe psikologjike për prindërit dhe fëmijët) dhe ekipet mobile për ndërhyrje proaktive për mbrojtjen e fëmijëve në situatë rruge. Rekomandohet që Kosova të përcaktojë shërbimet e reja bazuar në komunat dhe nevojat prioritare të tyre. Ekziston poashtu nevoja për të krijuar mundësi për regjistrim të lindjeve që ky proces të mos varet plotësisht nga vetë-raportimi në komuna. Nëse fëmijët dhe prindërit e tyre nuk e kanë dokumentacionin e nevojshëm për regjistrim, regjistrimi përmes vetë-raportimit mund të mos rezultojë i suskseshëm. Për shkak se fëmijët që jetojnë dhe / ose punojnë në rrugë janë në një rrezik më të madh nga trafikimi dhe format e tjera të shfrytëzimit, është esenciale që Kosova të kërkojë dhe të sigurojë statusin për fëmijët të cilët jetojnë jashtë sistemit të shërbimeve dhe mbrojtjes.

37 K O S O V Ë KONKLUDIMET MBI POLITIKAT 33 Përfundimet mbi politikat ZBATIM Neni 4 i KDF kërkon që Shtet Palë të ndërmarrin të gjitha masat e përshtatshme legjislative, administrative dhe masat e tjera për zbatim të të drejtave të njohura në Konventën aktuale. Ideja e KDF nuk është të mbetet dokument i situatës ideale mirëpo një dokument i cili përshkruan zbatimin. POLITIKAT Kosova ka arritur rezultatin 0,490 nga maksimumi i mundshëm prej 1,0 për zbatimin e zotimeve të KDF. Politikat dhe legjislacioni shënojnë rezultatin (0,669) ndërsa zbatimi shënon rezultatin (0,490). Hapat e ardhshëm duhet të përfshijnë rritjen e investimeve financiare për ndërtim të kapaciteitit adekuat në mënyrë që të përmbyllet boshllëku mes olitikave dhe zbatimit. Indeksi ofron rekomandimet në linjë me pesë dimensionet e veprimit të Qeverisë (politikat, shërbimet, kapaciteti, koordinimi, llogaridhënia): [Shërbimet, kapaciteti] [Llogaridhënia] Adoptimi i standarteve financiare për të financuar në mënyrë të duhur shërbimet dhe për ti vënë në linjë me standartet e cilësisë. Pa standarte financiare të vendosura, është vështirë të sigurohet buxheti i qëndrueshëm dhe i mjaftueshëm për shërbime. Financimi jo i sigurtë dhe i pamjaftueshëm ka një ndikim të përgjithshëm negativ në strukturën / cilësinë e stafit dhe disponueshmërinë e pajisjeve. Kjo, si pasojë, ul cilësinë e shërbimeve të ofruara. Krijimi i mekanizmave të qëndrueshëm, të pavarur për monitorim dhe inspektim për kontrollin e cilësisë së ofrimit të shërbimit dhe për administrimin e licensimit. Inspektimi duhet të kontrollojë shërbimet private dhe publike (QPS-të). Do të jetë e domosdoshme të shtohet licensimi i detyrueshëm, që lidhet me standartet e cilësisë dhe financimit, për të gjithë ofruesit e shërbimit. Inspektimi është i domosdoshëm për të siguruar cilësinë dhe kompetencat për të gjithë ofruesit e shërbimeve. Ligji mbi Shërbime Sociale dhe Familjare siguron inspektimin e shërbimeve mirëpo inspektimi ende nuk është kthyer në praktikë. Inspektimet duhet të rregullohen sipas vitit dhe shërbimit. [Llogaridhënia] Shërbimet publike duhet poashtu të kërkojnë licensimin. Licensimi siguron procedurën për llogaridhënie dhe monitorim të vazhdueshëm të të gjithë ofruesve të shërbimit. [Llogaridhënia, Qeverisja] Krijimi i një organi të përhershëm parlamentar të mandatuar për të vlerësuar dhe zgjidhur çështjet e mbrojtjes së fëmijëve. Ndryshe nga organet e sektorit publik, organi parlamentar u shërben qytetarëve dhe fëmijëve si përfaqësuesi i tyre. Është thelbësore që të mirëpresim një organ legjislativ që kontrollon autoritetin e sektorit publik dhe shërben si zë i qytetarëve.

38 INDEKSI I MBROJTJES SË FËMIJËS KONKLUDIMET MBI POLITIKAT 34 [Shërbimet ] Hapja e një linje të re telefonike pa pagesë, të dizajnuar me dhe për fëmijët. Shërbimi duhet të pranojë telefonatat dhe të ofrojë mbështetje, këshillim dhe krijim të rrjetit për fëmijët në situata të dhunës, abuzimit, neglizhimit, abuzimit me substanca narkotike, rrëmbimit, trafikimit dhe formave të tjera të shfrytëzimit. [Ligji dhe politikat, Shërbimet] Zhvillimi i mëtejmë i standardeve të cilësisë mund të kërkohet për shërbimet e specializuara të këshillimit, linjat telefonike për ndihmë dhe shërbimet e ndërhyrjes emergjente. [Shërbimet, kapaciteti] Specifike për fëmijët me aftësi të kufizuara, krijimi i qasjes së përshtashme dhe mjediseve gjithëpërfshirëse për shërbimet e rehabilitimit, arsimit, kujdesit shëndetësor dhe rekreacionit. [Kapaciteti] Niveli i shtrirjes së shërbimeve në zona urbane dhe jo-urbane është ende brengosës. Është i domosdoshëm krijimi i planit për financim të qëndrueshëm dhe të drejtë të shërbimeve sociale në tërë Kosovën përmes krijimit të grantit specifik për shërbime sociale në kuadër të Ligjit për Financat e Pushtetit Lokal. [Politika dhe ligji] Hulumtimet dhe grumbullimi i të dhënave duhet të priorizohet për të përcaktuar dominimin e çështjeve të ndryshme në Kosovë. Këto të dhëna duhet të përfshijnë numrin e fëmijëve me aftësi të kufizuara, fëmijët e angazhuar në punë të rrezikshme, fëmijët viktima të dhunës dhe fëmijët që abuzojnë me substanca narkotike. Të dhënat e tilla duhet të ndahen në detaje sipas moshës, gjinisë, llojeve të aftësisë së kufizuar dhe komunës.

39 K O S O V Ë MIRËNJOHJET 35 Mirënjohjet Donatorët ChildPact, anëtarët e tij nacional dhe World Vision International dëshirojnë të falenderojnë donatorët e tyre për mbështetjen morale dhe financiare gjatë këtij procesi. Ne jemi shumë mirënjohës për mbështetjen dhe besimin. Autorët Analistët e të dhënave Jocelyn Penner Hall është Drejtor i Politikave në zyrën e World Vision International për Lindjen e Mesme dhe Evropën Lindore. Jocelyn ka diplomë BA në studime ndërkombëtare dhe ekonomi, JD në fakultetin juridik dhe një diplomë LLM në legjislacionin ndërkombëtar të të drejtave të njeriut. Para se të fillonte punën për World Vision, Jocelyn ka punuar në Gjykatën Amerikane për të drejta të njeriut në Costa Rica. Klevis Vaqari është Menaxhere e Programit në Koalicionin e OJQ-ve për Mbrojtjen e Fëmijëve në Kosovë (KOMF). Ajo ka mbi 10 vite përvojë në fushën e mbrojtjes së fëmijëve si Drejtore Ekzekutive e OJQ PEMA dhe Menaxhere e Projektit në Terre des Hommes, One to One Children s Fund dhe Balkan Sunflowers ku ajo është fokusuar në trafikimin e fëmijëve, fëmijët në rrugë, fëmijët e moshës parashkollore dhe fëmijët me aftësi të kufizuara. Znj. Vaqari ka diplomuar për psikologji klinike dhe mban certifikatën post-diplomike për terapi kognitive dhe të sjelljes. Andy Guth është një nga specialistët kryesor të mbrojtjes së fëmijëve në rajon, me mbi 26 vite të përvojës në mbrojtje dhe mirëqenie të fëmijëve. Portfolio e tij përfshin punën me OJQ të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare, agjenci të Kombeve të Bashkuara dhe Qeveri duke përfshirë Qeveritë e Rumanisë, Bullgarisë, Moldavisë, Rusisë dhe Kroacisë. Duke filluar në 1997, z. Guth është përfshirë drejtpërdrejtë në dizajnimin e Strategjisë së reformës së mirëqenies së fëmijës në Rumani, Bullgari, Moldavi, Rusi dhe Kroaci. Genc Nimoni është Hulumtues kryesor në Organizatën për Demokraci, Antikorrupsion dhe Dinjitet (ÇOHU). z. Nimoni ka punuar në sundim të ligjit në Rrjetin e Ballkanit për Raportim Hetues (BIRN), Institutin e Kosovës për Drejtësi ( IKD), Koalicionin e OJQ-ve për Mbrojtje të Fëmijëve (KOMF) dhe Ministrinë e Drejtësisë shërbimi sprovues. Ai ka kryer nivelin MA në drejtimin juridik në Fakultetin Juridik të Universitetit të Prishtinës. Blerta Perolli Shehu është Drejtor i Programit në SOS Fshtatrat e