NOVA KRILA SRBIJE. MAJKL KIRBI ambasador SAD u Beogradu: Očekujemo nove američke investicije u Srbiji

Transcription

1 Broj 78 oktobar 2013 Godina XIII From page 51 KORAK in English NOVA KRILA SRBIJE MAJKL KIRBI ambasador SAD u Beogradu: Očekujemo nove američke investicije u Srbiji VALERIJ OVSJANIKOV predsednik Izvršnog odbora Sberbank Srbija: Izvoz u rubljama smanjuje valutni rizik

2 RUBRIKA SADRŽAJ 3 broj 78 3 Nadnaslov Broj 78 Naslov Izdaje: Privredna komora Srbije Direktor Centra za marketing, informisanje Podnaslov i promocije: Milan Nedić Glavni i odgovorni urednik: Mirjana Stefanović Novinari: Dragana Vuković Georgijev, Branislav Gulan, Nada Mitrović Prevod na engleski: Katarina Gavrić Dizajn časopisa: Zoran Boldorac Grafičko - tehničko uređenje Nemanja Ilić Štampa Politika AD Adresa redakcije: Resavska 13-15, Beograd informisanje@pks.rs Telefon: Fax: Marketing: marketing@pks.rs Besplatno izdanje I M P R E S U M Međunarodna konferencija o novom privrednom modelu: Kvantni skok srpske ekonomije Poslovna konferencija Srbije i Slovenije: Povezani regionalno, jači globalno Zaštita imovine privrede u institucionalnim okvirima: Popisati i proceniti srpska potraživanja na Kosovu i Metohiji Kako do likvidnog poslovanja: Visoko učešće problematičnih kredita Novo udruženje u PKS: Usaglašavanje sa globalnim tržištem Proizvodnja hrane: Mehanizacija baza razvoja agrara KORAK: časopis Privredne komore Srbije / glavni i odgovorni urednik Mirjana Stefanović , br. 1 (30. jun)-. - Beograd (Resavska 15) : Privredna komora Srbije, (Beograd: Politika) cm Nasl. str. prištampanog engl. izdanja: Korak: magazine of the Serbian Chamber of commerce ISSN X = Korak COBISS.SR-ID godina rudarenja u Boru u znaku najvećeg ekološkog projekta Srbije Napreduje nova topionica

3 4 sa naslovne strane sa naslovne strane 5 Srbija dobila novu avio kompaniju, Jat odleteo u istoriju Nova krila Srbije Er Srbija će do kraja godine dobiti 10 novih erbas A319 aviona i zaposliti 50 pilota. Uz 12 novih destinacija, imaće 45 redovnih linija Srbija je dobila novu aviokompaniju Er Srbija za koju se očekuje da će brzo postati regionalni lider, najmoćnija i najbezbednija kompanija u regionu i pouzdan prevoznik do svih značajnih destinacije Evrope i sveta. Posle 66 godina letenja, Jat ervejz je prizemljen i odlazi u istoriju, a sadašnja flota od 10 Boinga biće povučena iz redovnog saobraćaja i zamenjena iznajmljenim uskotrupnim avionima. Sporazum o strateškom partnerstvu kojim je Srbija dobila novu aviokompaniju potpisali su u Beogradu u julu mesecu vicepremijer Aleksandar Vučić i prvi čovek nacionalne aviokompanije Ujedinjenih Arapskih Emirata Etihad, Džejms Hogan. Er Srbija će do kraja godine dobiti 10 novih erbas A319 aviona i zaposliti 50 pilota. Plan je da u narede dve do tri godine ti avioni budu zamenjeni još modernijim avionima boing 737. Er Srbija na 45 linija Uz 12 novih destinacija za Er Srbiju u Africi, Evropi i na Bliskom istoku, koje će biti dodate sadašnjoj mreži od 33 grada ka kojima Jat redovno leti, srpski avioprevoznik će ubuduće imati 45 redovnih linija. Novo srpsko osoblje Etihada upotpuniće postojeće osoblje Jata, fazno će biti uvođeni novi avioni i nove destinacije - od Abu Dabija do Melburna, Sidneja u Australiji i Čikaga u SAD. Ugovor o strateškom partnerstvu pružiće mogućnost za stručno usavršavanje kabinskog i letačkog osoblja Er Srbije, kojem će prestižna vazduhoplovna akademija Etihad ervejza u Abu Dabiju biti na raspolaganju. Nova kompanija, kako je planirano, trebalo bi da ima 22 aviona, letovi će većinom spajati republike bivše Jugoslavije i Evropu sa Bliskim istokom, Australijom i Amerikom. Er Srbija će početi sa letovima za Abu Dabi od oktobra ove godine. Etihad će postati vlasnik 49 odsto akcija Jata dok će država sa 51 odsto udela, ostati većinski vlasnik nacionalnog avioprevoznika Er Srbija. Stručnjaci očekuju da bi kroz strateško partnerstvo sa Etihadom, trebalo konačno da bude rešen problem u poslovanju Jata, koji je opterećen dugom od 195 miliona evra. Kako je objavljeno nakon potpisivanja Sporazuma o strateškom partnerstvu, Etihad ervejz i Vlada Srbije uložiće po 100 miliona dolara u novu srpsku avio-kompaniju, najpre po 40 miliona dolara, a kasnije će obezbediti dodatna sredstva u maksimalnom iznosu od po 60 miliona dolara. Zajednički do dobrog rezultata Nova krila Srbije uskoro poleću, već pre kraja ove godine sa 10 novih aviona, rekao je vicepremijer Aleksandar Vučić nakon potpisivanja sporazuma. Vučić je kazao da ćemo pravljenjem ovakve kompanije, koja će biti nesumnjivo najznačajnija u regionu, konačno moći da kažemo da smo lider, a da to ne zvuči patetično. Ovo je prvi veliki posao od više planiranih kojim u Srbiju uvozimo tehnologiju, jer imamo veru u naše ljude, a ono što nam je nedostajalo je sistem. Zajednički ćemo napraviti veliki rezultat, poručio je Vučić i dodao da će avioni Er Srbije leteti dugo i visoko i sigurno na sopstvenim krilima. Džejms Hogan najavio je fundamentalne promene u poslovanju, od menadžmenta do flote, istakavši da je aviokompanija iz Abu Dabija opredeljena da Srbija dobije novu nacionalnu aviokompaniju i da Beograd pretvori u čvorište čitavog Balkana. Uložili smo u Er Srbiju sa dugoročnim biznis planom, rekao je Hogan. Prema tom biznis planu, kompanija će postati profitabilna za 24 meseca, ali je Hogan postavio menadžmentu još agresivniji zadatak. Etihad ervejz sigurno ne bi ulagao u Srbiju, da ne smatra da je profitabilnost zajedničke kompanije ostvrljiva. Ne bismo bili odlučni u opredeljenju da uložimo u Er Srbiju, da nismo postavili klučne ciljeve - da kompanija bude bezbedna, najbolja u klasi i profitabilna, objasnio je Hogan. Smanjenje troškova i duga Direktor Privredne komore Srbije (PKS) Saša Vlaisavljević očekuje da će Er Srbija, koja u avioprevozu u regionu deli kolač od preko 30 miliona evra, gotovo sigurno postati regionalni lider već od narednog letnjeg reda letenja. Domaća avio kompanija će od godine ili najkasnije poslovati bez gubitaka, naveo je Vlaisavljević, a to potkrepljuje namerom novog menadžmenta da se saobraćaj realizuje sa novom i daleko ekonomičnijom flotom. Ta prognoza je realna ukoliko na svetskom tržištu ne bude nepredviđenih kriznih situacija kao što je skok cena kerozina. Sa planirana najmanje četiri leta nedeljno između Beograda i Abu Dabija u zimskom redu letenja, kao i uvođenjem letova u širem regionu, od Banja Luke, Ljubljane, Varne, Sofije, Praga, Varšave, Bukurešta i Kijeva jasno je da će Er Srbija pokriti ne samo kompletnu srpsku dijasporu, Etihad i JAT već će putnici kako iz Srbije tako i iz zemalja regiona, u jednom danu, bez velikih čekanja i nepovoljnog reda letenja preko tranzitnih evropskih habova, moći da otputuju na sve kontinente sa izuzetno povoljnim konekcijama i sa relativno prihvatljivijim cenama, rekao je Vlaisavljević. Novi menadžment preuzima upravljanje zajedničkom kompanijom Er Srbija početkom oktobra, novi direktor je Dane Kondić, Srbin iz Australije. Za novi brend kompanije zaslužna je srpska studentkinja Tamara Maksimović. Dane Kondić je rekao da je cilj brza i sigurna stabilizacija kompanije, smanjenje troškova i duga, i stvaranje uslova za isplativost u naredna četiri meseca. Uvode se novi avioni koji emituju manje ugljen-dioksida, prave manju buku, i troše manje goriva. Novo ime kompanije znači novi start, zaključuje Kondić. Dragana Vuković Georgijev Etihad je nacionalna aviokompanija UAE, sa centrom u Abu Dabiju. Taj bliskoistočni avioprevoznik je jedna od najboljih firmi u toj branši u svetu, leti do 94 destinacije, na Bliskom istoku, u Africi, Evropi, Aziji, Australiji i američkom kontinentu i ima 10 miliona putnika godišnje. Raspolaže sa 78 aviona, a plan je da u naredne četiri godine nabavi još 70 aviona. U kompaniji je više od zaposlenih i 138 nacionalnosti. Etihad ima i 46 partnera, koji imaju svoju mrežu preko Abu Dabija. Er Srbija je postala šesti partner Etihad ervejza koji ima 29 odsto vlasničkog udela u nemačkom Er Berlinu, 40 odsto u Er Sejšelima, oko tri odsto u Er lingusu, devet odsto u kompaniji Virdžin Australija, a u toku je preuzimanje 24 odsto indijskog Džet ervejza. Svi partneri posluju profitabilno. Etihad je uspostavio redovne dnevne letove od 15. juna na liniji Abu Dabi-Beograd, a Jat ima svoj kod na toj avio liniji na osnovu sporazuma o komercijalnoj saradnji dve kompanije na više od 40 desetinacija. Jat je osnovan pre 66 godina, i posle tri procene kapitala, četiri konkursa za strateškog partnera i pokušaja da se da na upravljanje srpskim biznismenima, konačno je dobio strateškog partnera. Preteča Jata je aviokompanija Aeroput, osnovana godine koja je dve decenije kasnije, preimenovana u Jugoslovenski aerotransport (Jat). Od godine kompanija se deli na više jedinica, Jat gubi aerodrome u koje je ulagao u Beogradu, Podgorici i Tivtu, odvajaju se ketering, tehnika, hoteli, a velika imovina stečena u prošlosti se rastače. Jat trenutno ima radnika od kojih je, prema procenama, veliki deo višak kojima će biti obezbeđen socijalni program.

4 6 U fokusu U fokusu 7 Međunarodna konferencija o novom privrednom modelu Kvantni skok srpske ekonomije Čuvajući ekonomiju, spasavamo budućnost, poručio prvi potpredsednik vlade Aleksandar Vučić na međunarodnoj konferenciji Kvantni skok, koja je okupila poslovne lidere, postojeće i potencijalne investitore, preduzetnike, vodeće svetske stručnjake i zvaničnike Vlade Rešena da aktivno učestvuje u stvaranje nove ekonomske klime u našoj zemlji, Privredna komora Srbije organizovala je međunarodnu konferenciju pod intrigantnim nazivom Kvantni skok. Na konferenciji u Teatru Madlenijanum u Zemunu 3. i 4. oktobra učestvovali su brojni predstavnici vlasti, prvi potpredsednik vlade Aleksandar Vučić, ministri privrede, finansija, poljoprivrede i drugi predstavnici ministarstava koja će poneti najveći teret novog paketa ekonomskih mera, ali i ministar prosvete, jer, kako je rečeno na konferenciji, bez novih znanja i tehnološkog razvoja neće moći da se ostvare planovi za budućnost srpske ekonomije. Značajan doprinos radu konferencije dali su predstavnici kompanija koje posluju u Srbiji, kao što su Gaspromnjeft, Fijat automobili Srbija, Filip Moris, Britiš petroleum, Fudlend, Antena grup, Kokakola Helenik, Majkrosoft, Gugl, Fejsbuk, Limundo, kao i predstavnici finansijskog sektora, guvernerka Narodne banke srbije Jorgovanka Tabaković, predstavnici Srpske banke, Sitibank, Erste banke, Banke Inteza, Evropske banke za obnovu i razvoj i drugih. Eksperti iz Izraela Šalom Simon i Šeron Kedmi izneli su korisna iskustva svoje zemlje, koju su predstavili kao start up ekonomiju. Na konferenciji su se mogle čuti projekcije svetskih tokova i nove teorije kreativnog i inovativnog mišljenja, bez koga ne može biti ni kreativne i održive privrede. Nagli skok iz dugogodišnjeg zaostajanja Razvoj novih tehnologija, inovativnost i kreativnost, energetska efikasnost, agrobiznis i turizam, prema rečima predsednika PKS Željka Sertića, oblasti su u kojima Srbija može napraviti kvanti skok i pokrenuti ekonomiju. Svetski lideri su prošle godine na konferenciji u Riju kvantni skok označili kao novi put i način za dostizanje ciljeva koji će omogućiti održivi razvoj svetske ekonomije u narednih dvadeset godina. I Srbija mora da prihvati takve metode i definiše nove ciljeve da bi prevazišla dugogodišnje zaostajanje za razvijenim ekonomijama i da bi kao mala, otvorena, tržišna ekonomija išla u korak sa savremenim ekonomskim trendovima, rekao je predsednik PKS Željko Sertić otvarajući konferenciju Kvantni skok. Pozivajući privrednike da pomognu u iznalaženju efikasnih ekonomskih rešenja, prvi potpredsednik Vlade Srbije Aleksandar Vučić naglasio je da će posao države biti da se bori protiv utaje poreza, sive ekonomije, šverca i svega onoga što je suprotno interesima privrede, kao i da privatni sektor ne može da izdržava predimenzioniranu javnu administraciju od zaposlenih. Podsetivši da se na subvencije javnim preduzećima daje više od milijardu dinara svake godine, Vučić je poručio da država nije ta koja treba da nađe posao bilo kome, već da ona treba da stvori uslove za zapošljavanje i podstiče privatni biznis. Vučić je najavio i donošenje zakona kojima će biti otklonjene prepreke za ulaganje u biznis i dolazak novih investitora, među kojima su Mercedes i Boš. Koraci za privredni zaokret Učestvujući u delu konferencije Napredak Srbije iz ugla najvećih investitora, ministar privrede Saša Radulović poručio je da su Srbiji potrebni najbolji ljudi, pošto su problemi koje treba rešavati izuzetno teški. Srbija ima veoma slab privredni rast; osim, na primer, Fijata i poljoprivrede, ostali sektori ne posluju dobro, rekao je Radulovć. Generalni direktor NIS-a Kiril Kravčenko kao jednu od najvećih prepreka za brže promene naveo je problem sive ekonomije, napominjući da su prošle godine gubici države u naftnom sektoru bili veći od 150 miliona evra zbog negativnog dejstva crnog tržišta. Kravčenko smatra da je za kvantni skok Srbije u privredi neophodno da se država usredsredi na 20 najvećih projekata i da se realizacija tih programa kontroliše na najvišem nivou. Direktor poslovnog razvoja kompanije Fijat automobili Srbija Dijego Velini naglasio je da sve što je uloženo u Srbiji već donosi rezultate, da je pre više od godinu dana u Kragujevcu počela proizvodnja novog modela Fijatovog putničkog vozila, u septembru počeo je izvoz tog automobila u Evropi, a u maju ove godine isporuka na američko tržište. Generalni direktor Filip Moris International za JI Evropu Stejsi Kenedi navela je da ta firma u Srbiji uspešno posluje već 10 godina, tokom kojih je uložila 750 miliona dolara, direktno zaposlila 1000, a indirektno, više hiljada radnika. Napomenula je da se državni budžet Srbije popunjava oko šest odsto zahvaljujući kompaniji Filip Moris, a čak 30 odsto, čitavoj duvanskoj industriji koja posluje u Srbiji. Našim poslovanjem dokazali smo da su kvantni skokovi mogući, rekla je Kenedi, dodajući da je jedan od najvećih problema oštar rast crnog tržišta koje je dostiglo 12 procenata legalne trgovine duvanom, zbog čega su godišnji gubici 20 milijardi dinara. Generalni direktor Koka kole Ramon Vajdinger ukazao je na neophodnost promena zakona o radu i rešavanje problema sa građevinskim dozvolama i teškoća s vlasništvom nad zemljištem.vajdinger je podvukao da se propisi moraju dosledno poštovati.

5 8 U fokusu U fokusu 9 Ulaganje u znanje nije trošak Prednosti digitalne ekonomije Drugi dan konferencije Kvantni skok počeo je izlaganjem Uri Adonija, partnera u firmi JVP Jerusalem Venture Partners, o negovanju preduzetničkog duha u Izraelu, gde se neuspeh tretira kao pokušaj iz kojeg se nešto naučilo i koji će pomoći u drugom pokušaju ostvarenja preduzetničke ideje. Predstavnici najvećih svetskih IT kompanija, koje posluju u Srbiji, govorili su o potencijalima novih tehnologija. Menadžer javne politike Gugla Dionisis Kolokotsas, klijent partner za centralnu i istočnu Evropu Fejsbuka Veronika Sobolak, direktor za pozicioniranje strateških rešenja Majkrosofta Jugoslav Pirić i predstavnik ITTV Lale Marković, poručili su da je neophodno bolje iskoristiti postojeće platforme znanja i performanse digitalne ekonomije. Implementacija IT-ja u javne servise i uspostavljanje dobre infrastrukture ključno je za unapređenje korišćenja prednosti tehnologije, posebno za glavne nosioce razvoja, Obrazovanje, nauka i tehnološki razvoj predstavljaju investicije od posebnog značaja, a ne potrošnju, rekao je ministar prosvete Tomislav Jovanović na panelu Borba za talente i investicije. Učesnici ovog panela, među kojima su bili Marko Bakanti, predsednik Confindustria E R Research, doktor Miodrag Stojković, osnivač Specijalne bolnice za lečenje steriliteta, direktor Mreže poslovnih anđela Srbije Andrija Bednarik, osnivač i direktor Strawberry Energy Miloš Milisavljević, istakli su važnost emocija, koje su, pored profita, veliki motiv da se ideje ostvaruju u svojoj zemlji. Bez emocija ne bi zaživela Specijalna bolnica za lečenje steriliteta u Leksovcu, niti bi bez vere u svoj proizvod Strawberry Energy savladao strah od neuspeha, istrajao i uspeo. Na panelu Kako su uspeli?, govoreći o ulaganjima u srpske medije, vlasnik i generalni direktor Antena grupe Teodor Kirijaku rekao je da su iskustva te kompanije, koja je godine preuzela Foks televiziju, pozitivna, iako su pre ulaska u medijski prostor Srbije bili obeshrabrivani da to učine. Srbija je sjajna zemlja sa veliki potencijalima, rekao je Kirijaku i najavio ulaganja ne samo u medije već i u druge delatnosti u Srbiji. mala i srednja preduzeća. Dionisis Kolokocas, menadžer javne politike u Guglu, rekao je da nema mesta strahu da će zbog ekspanzije interneta mnogi ostati bez posla. U svakoj zemlji postoji problem nezaposlenosti, ali prema nekim istraživanjima, za svako radno mesto koje se ugasi zbog novih tehnologija, otvori se 2,6 novih radnih mesta. Svako novo radno mesto koje se otvori zahvaljujući novim tehnologijama, povuče za sobom još pet novih radnih mesta - kaže Kolokocas. Zeleno svetlo za obnovljivu energiju i organsku hranu U obnovljivoj energiji finansijski sektor prepoznao je značaj zelenih energenata i spreman je da odobrava kredite, istaknuto je drugog dana konferencije na panelu Zeleno svetlo za obnovljivu energiju. Pomoćnik ministra energetike Dejan Trifunović najavio je da će sledeće godine u Srbiji biti završeno 50 malih elektrana i ppočetkom sledeće godine izmena Zakona o energetici, kao i uvođenje još nekih direktiva Evropske unije. Organska poljoprivredna proizvodnja je skriveni rudnik zlata Banke mogu da finansiraju kvantni skok srpske privrede Bankarski sektor može finansijski da podrži kvantni, nagli skok srpske privrede, ali mu je potrebna pomoć države i odgovarajuća pravna regulativa, saglasili su se predstavnici banaka ali su napomenuli da je priroda banaka takva da im više odgovara postepeni, a ne nagli razvoj koji je rizičan. Guverner Narodne banke Srbije (NBS) Jorgovanka Tabaković izjavila je da NBS obećava makroekonomsku stabilnost, ali da je za to potrebna podrška države kroz fiskalnu konsolidaciju i smanjenje državnog sektora, kao i podrška banaka, naročito onih koje imaju nameru da dugo traju u Srbiji. Jorgovanka Tabaković rekla je da treba razvezati likvidni čvor u za Srbiju, rekao je ministar poljoprivrede Dragan Glamočić. Ministar je naglasio da treba povećati broj organskih proizvoda, afirmisati ih na domaćem tržištu i omogućiti domaćim proizvođačima da steknu prednost u plasmanu robe, u ustanovama kao što su škole bolnice, kao i velikim marketima i trgovinskim lancima, istakao je ministar Glamočić. Bivši ministar poljoprivrede Izraela Šalom Simon naveo je da su mali posedi u organskoj proizvodnji primer kako slabost može biti pretočena u prednost, a osnivač i generalni direktor Fudlenda Vaso Lekić ukazao je na ogroman izvozni potencijal, napomenuvši da ta kompanija izvozi u više od 20 zemalja, u kojima postoji velika tražnja za organskom hranom. Veliki potencijali Srbije istaknuti su i na panelu o turizmu, a pomoćnik ministra privrede Renata Pindžo rekla je da Srbija treba da odredi nekoliko turističkih destinacija, da ih razvija i u njih investira kroz saradnju privatnog i javnog sektora. U jednom od paralelnih programa konferencije, čija je tema bila kreativnost kao promišljen razvoj novih ideja, teoretičar inovacija i kreativnog mišljenja Edvard de Bono, koji se smatra jednim od vodećih svetskih intelektualaca, rekao je da je kreativnost, koja može da se nauči, veoma bitna za napredak ekonomije. Bono je predstavio svoj metod šest šešira - paralelnog mišljenja, važnog za unapređenje tima dake produktivnosti. privredi Srbije, za šta je potrebno mnogo zakonskih izmena, i dodala da banke u Srbiji imaju četiri puta više sopstvenih izvora kapitala za finansiranje od proseka EU i bolje pokazatelje od banaka u Evropi. Predsednik Izvršnog odbora Erste banke Slavko Carić rekao je da je do svetske ekonomske krize godine upravo i došlo zato što su banke agresivno finansirale neodržive projekte. Prema njegovim rečima, za veliki privredni razvoj potrebno je, ipak, mnogo više novca u zemlji, s obzirom da ukupna bilansna suma bankarskog sektora Srbije iznosi oko 25 milijardi evra. I direktor Evropske banke za obnovu i razvoj u Srbiji (EBRD) Mateo Patrone daje prednost laganijem i dugoročnom razvoju. Patrone je kazao da će EBRD nastaviti da podržava investicije u Srbiji, ocenjujući da je zemlji trenutno najpotrebnije da promeni privrednu kulturu. Predsednik Izvršnog odbora Banca Intesa Draginja Đurić rekla je da je ta banka do sada investirala milijardu evra u sektor malih i srednjih preduzeća i da može da investira i više. Kvantni skok treba da doživimo svi, zaključila je Đurić. Predsednik izvršnog odbora Srpske banke Zlatan Peručić kazao je da se ta banka priprema za veliki skok i promene. Spremili smo se da obezbedimo direktno povećanje izvoza, konsolidaciju preduzeća namenske industrije i metalskog kompleksa. Direktor Siti banke Predrag Radlovački ukazao je da u protekle dve - tri godine ta korporativno investiciona banka planira intenzivniji skok.

6 Generalni direktor Goldman - Saks Internationala Rijad Jusuf rekao je da je u prethodnih 10 godina u jugoistočnu i centralnu Evropu investirano između 60 i 90 milijardi dolara, Ne plašimo se skoka 10 U fokusu partneri 11 a u ovaj region 40 milijardi dolara. Jusuf vidi Srbiju kao atraktivnu destinaciju za velike investicije, posebno zbog strateških partnerstva sa velikim stranim kompanijama, koje Ne plašimo se reformi, već da ćemo potonuti ukoliko ne budemo napravili skok. Srbija ima dva prioritetna zadataka, da obezbedi finansijsku stabilnost i zdrav rast privrede. Situacija u privredi je teška ali stanje može da se popravi, rekao je ministar finansija Lazar Krstić na zatvaranju dvodnevne Međunarodne konferencije Kvantni skok. Da bismo stvorili novi ekonomski model, neophodne su promene - povećanje prihoda kroz veću naplatu poreza i akciza, reforma javnog sektora i javnih preduzeća u restrukturiranju, stabilizacija i smanjenje deficita, javnog duga i nekontrolisanog zaduživanja i kreiranje novog poslovnog ambijenta. Ako se budemo bavili ovim temama, za tri do pet godina, možemo da ostvarimo napredak, poručio je ministar. Krstić je rekao da reforme jesu teške, da koštaju i zahtevaju ne samo političku već i individualnu volju da se menjamo. Podsetio je da je su najbolja preporuka za dolazak novih investitora. Konferencija Kvantni skok završena je izlaganjem ministra finansija Lazara Krstića. javni dug Srbije na kraju prošle godine iznosio skoro 19 milijardi evra, a da će na kraju biti 21 milijardu evra. To što je Srbija godine kao ekonomski model izabrala povećanje budžetskog deficita nije nužno bio pogrešan put, već je problem što taj novac nije iskorišćen za rešavanje problema. Ministar je podsetio da se trećina budžeta troši na penzije, četvrtina na plate u javnom sektoru, 10 odsto na subvencije, a svega tri odsto BDP odlazi na investicije, što je upola manje nego u zemljama u regionu. Nosilac razvoja treba da budu privatni sektor, investicije i infrastrukturni projekti koji bi omogućili angažman domaćih kompanija i zapošljavanje radnika, rekao je Krstić i izrazio želju da budžet za bude razvojni. Poslovna konferencija Srbije i Slovenije Povezani regionalno, jači globalno Povezivanje u regionu kompanije čini snažnijim na širem tržištu, poručili privrednici na Poslovnoj konferenciji Srbije i Slovenije, kojoj su prisustvovali i premijeri dveju zemalja Prvi put u istoriji, u Beogradu je održana zajednička sednica vlada Srbije i Slovenije. Tokom boravka državno-privredne delegacije Slovenije, predvođene premijerkom Alenkom Bratušek, u Privrednoj komori Srbije održana je 2. oktobra poslovna konferencija. Vlade Srbije i Slovenije podržaće jačanje ekonomske saradnje u interesu privrednika obe zemlje, kroz povećanje investicija, robne razmene i zajedničkog nastupa na tržištima trećih zemalja, poručili su na konferenciji premijeri Ivica Dačić i Alenka Bratušek. Premijer Srbije Ivica Dačić rekao je da pozitivna privredna saradnja Srbije i Slovenije treba da bude još dinamičnija kao i da će vlade i privredne komore dve zemlje biti na raspolaganju privrednicima. Vrednost robne razmene Srbije i Slovenije kreće se između 800 i 900 miliona evra, i treba očekivati povećanje, naveo je Feniks, model za saradnju premijer. Prioritet za Vladu Srbije je smanjenje nezaposlenosti i prevazilaženje ekonomskih problema, što se može postići privlačenjem stranih investicija. Slovenačke investicije su veoma značajne u Srbiji I iznose 1,4 milijarde evra, napomenuo je Dačić naglasivši da je investiranje Srbije u slovenačku privredu važno za unapređenje domaće privrede. Predsednik PKS Željko Sertić ukazao je na veliku nesrazmeru u pogledu nivoa investicija između dve zemlje slovenačke kompanije u Srbiju su investirale 1,4 milijarde evra, a srpske u Sloveniju nešto više od 100 miliona dolara, što treba u perspektivi da se promeni. U Srbiji je registrovano blizu firmi ili predstavništava iz Slovenije, aktivno je 500 i zapošljavaju oko radnika. Od srpskih kompanija u Sloveniju je investirao Nektar, Komtrejd i Beohemija. Premijerka Slovenije Alenka Bratušek rekla je da Slovenija i Srbija imaju tradicionalno dobru saradnju i pozvala investitore iz Srbije da učestvuju u tekućoj privatizaciji 15 slovenačkih javnih preduzeća. Prodaja slovenačkog Fruktala kompaniji Nektar iz Srbije je dobro iskustvo za obe države. Premijerka je dodala da je na vladama dve zemlje da poboljšaju uslove za jačanje saradnje, a Slovenija će svojim iskustvom rado pomoći Srbiji u procesu pridruživanja EU jer je to jedini pravi put, iako nije uvek lak. Danijela Fišakov, predsednica Slovenačkog poslovnog kluba, navela je da se Slovenija pokazala kao dobar investitor, da je Srbiji na drugom mestu po visini slovenačkih ulaganja, ted a privrednici Slovenije i Srbije treba da se još čvršće povežu kroz zajedničke projekte. Generalni direktor kompanije Gorenje Franjo Bobinac kaže da je ta kompanija zadovoljna poslovanjem u Srbiji i da nije došla samo da prodaje, već da zapošljava radnike i sarađuje sa domaćim firmama. Ukazao je na značaj povezivanja kompanija u regionu jer su tako snažnije na stranim tržištima, navodeći primer ekonomskih integracija Beneluksa ili Skandinavskih zemalja. N.M.-D.V.G. Predsednik PKS Željko Sertić izrazio je očekivanje da će sledeće godine ukupni bilansi privredne saradnje Srbije i Slovenije biti još bolji, iako je robna razmena u godinama krize smanjena, a dostigla je 1,1 milijardu evra. Brojne su mogućnosti za saradnju privrednika dve zemlje počev od energetike, infrastrukture, informacionih tehnologija, agrara. Velika šansa koju treba podsticati jeste zajednički nastup kompanija na trećim tržištima, naglasio je predsednik PKS. Kao uspešan primer naveo je građevinski konzorcijum Feniks koji okuplja firme iz Srbije, Slovenije i BiH.

7 12 PARTNERI PARTNERI 13 Poslovni forum Srbija - Ukrajina Privreda koja raste i po optimistima i po pesimistima Predsednik Ukrajine Viktor Janukovič i predsednik Vlade Srbije Ivica Dačić izrazili su očekivanje da će sporazum o slobodnoj trgovini dve zemlje biti usaglašen i potpisan do kraja godine, a predsednik PKS Željko Sertić rekao da privredne odnose treba unaprediti Srbija i Ukrajina na najboljem su putu da međusobnu privrednu saradnju dovedu na nivo na kojem trenutno funkcioniše politička saradnja, čulo se na Poslovnom forumu Srbija Ukrajina koji je održan u beogradskom hotelu Hajat 7. juna ove godine. Pružajući doprinos razvoju ukupnih ekonomskih odnosa Srbije i Ukrajine, Privredna komora Srbije u saradnji sa klubom,,privrednik, organizovala je poslovni forum i bilateralne razgovore srpskih i ukrajinskih privrednika. U radu skupa učestvovali su predsednik Ukrajine Viktor Janukovič i predsednik Vlade Srbije Ivica Dačić, kao i predstavnici 25 kompanija iz Ukrajine i 80 iz Srbije. Privredni odnosi dve zemlje, rekao je predsednik Privredne komore Srbije Željko Sertić otvarajući skup, treba da budu na nivou političkih. Podsećajući na dosadašnje oscilacije u saradnji, Sertić je održani Poslovni forum nazvao početkom novih odnosa Srbije i Ukrajine, u kojoj već više godina posluje nekoliko firmi iz Srbije, među kojima su Sintelon - Tarket, MK Komerc, novosadski Institut za ratarstvo i povrtarstvo, Institut za kukuruz iz Zemun Polja, Metalac iz Gornjeg Milanovca i druge. Međutim, da bi se realizovale postojeće mogućnosti za saradnju, posebno u građevinarstvu, metalskoj industriji, energetici, poljoprivredi, turizmu, potrebno je potpisivanje sporazuma o slobodnoj trgovini između Srbije i Ukrajine, što je strateška odluka Beograda i Kijeva, koju podržavaju i komore dve zemlje. Sporazum o slobodnoj trgovini do kraja godine Predsednik Trgovinsko industrijske komore Ukrajine Genadij Čižikov je podsetio da je promet između dve zemlje poslednjih godina bio u padu, da je izvoz iz Ukrajine u Srbiju do sada uglavnom bio izvoz sirovina, a da je cilj u narednom periodu da se razmenjuju proizvodi iz viših faza prerade. Cilj nam je da se više razvijaju mala i srednja preduzeća, istakao je Čižikov. Govoreći o širenju privredne saradnje dve zemlje Predsednik Ukra jine Viktor Janukovič, ukazao je na značaj državno privatnog partnerstva, gde ima prostora za širenje saradnje. Po njegovim rečima, Srbija je za Ukrajinu najvažnija zemlja na Balkanu za privrednu saradnju. To će biti institucionalizovano sporazumom o slobodnoj trgovini, koji će biti potpisan do kraja ove godine, rekao je Janukovič. Predsednik Ukrajine pozvao je srpske privrednike da investiraju u Ukrajinu, ističući da te investicije sad iznose samo 42 miliona dolara. Govoreći o rastu bruto društvenog proizvoda Ukrajine, Janukovič je rekao da će on biti prema optimistima 3,4 odsto, a prema pesimistima 2,5 odsto u ovoj godini. On je još rekao da je u budućoj saradnji dve zemlje neophodno ukloniti sve administrativne prepreke, kako bi se ubrzao promet roba, ljudi i kapitala, a u okviru saradnje razmotriće se i mogućnost zajedničkog izlaska na treća tržišta. Dobrodošli ukrajinski investitori Predsednik Vlade Srbije Ivica Dačić i predsednik Ukrajine Viktor Janukovič izrazili su očekivanje da će Sporazum o slobodnoj trgovini dveju zemalja biti usaglašen i potpisan do kraja godine. Dačić je na otvaranju Poslovnog foruma Srbija-Ukrajina istakao da je taj sporazum u središtu ekonomskih interesa obe zemlje. U budućnosti naglasak treba staviti na saradnju u metalurgiji, agrokompleksu, energetici, građevinskoj industriji, na poboljšanje tranzita i dopreme robe, veće učešće Ukrajine u privatizaciji firmi u Srbiji, rekao je Dačić i pozvao privrednike na što bolju saradnju, kako bi nivo ekonomskih odnosa dostigao nivo političkih odnosa. Dačić je sa žaljenjem konstatovao da je u protekle dve godine zabeležen pad robne razmene i stagnacija ekonomske saradnje Srbije i Ukrajine, ali da od posete predsednika Janukoviča očekuje veliki doprinos u prevazilaženju takvog stanja. Navodeći brojne probleme s kojima se Vlada Srbije suočila u prethodnom periodu, Dačić je istakao da je ekonomski oporavak nacionalni prioritet, i da se u sledećoj godini očekuje rast makroekonomskih pokazatelja. Dačić je podsetio na paket vladinih mera koje će imati za cilj dalju finansijsku konsolidaciju i smanjenje deficita u budžetu, ali je istakao važnost povećanja prihoda i ekonomske aktivnosti u uslovima krize sa kojom se suočavaju Srbija i Evropa, podvukao je Dačić i pozvao ukrajinske investitore da dođu u Srbiju i da nađu mogućnosti zajedničkog nastupa sa srpskim kompanijama na trećim tržištima. Državnu agenciju za investicije i upravljanje nacionalnim projektima Ukrajine predstavio je predsednik Vladislav V. Kaskiv, dok je Agenciju za strana ulaganja i promociju izvoza Republike Srbije predstavio direktor Božidar Laganin. B. Gulan Sporazum o saradnji komora Predsednici privrednih komora Srbije i Trgovinsko-industrijske komore Ukrajine, Željko Sertić i Genadij Čižikov, potpisali su u Beogradu Sporazum o saradnji te dve privredne asocijacije. Čelnici srpske i ukrajinske komore izrazili su očekivanje da će intenziviranje komorske saradnje dati podstrek saradnji privrednika koja dosta zaostaje za realnim mogućnostima i političkim odnosima Srbije i Ukrajine. Sertić je izrazio očekivanje da će, pored unapređenja bilateralnih ekonomskih odnosa, biti razvijena i međusobna saradnja privrednika Srbije i Ukrajine radi nastupa na trećim tržištima. Imamo dobre političke odnose, na nama privrednicima je da ekonomske odnose podignemo na najviši nivo, poručio je predsednik PKS, istakavši da su velike mogućnosti za saradnju u agrokompleksu, metalurškom sektoru, energetici, građevinskoj industriji, turizmu Čižikov je naglasio da komore treba da aktiviraju saradnju kako bi pomogle kompanijama da se uspešno pozicioniraju na tržištima i da ojačaju bilateralnu saradnju. MK grupa investira u Ukrajini MK grupa će godine uložiti 15 miliona dolara u izgradnju novog silosa u Ukrajini, kaže predsednik te kompanije Miodrag Kostić. On podseća da je MK grupa u Ukrajini već uložila 50 miliona dolara, i da svake godine povećava poslovanje na tom tržištu. Ukrajina je veliko tržište sa 54 miliona stanovnika, potražnja je u porastu, a Srbija kroz izvoz želi da poveća svoju proizvodnju i to je nama šansa, kaže Kostić. Sporazum koji treba da bude potpisan do kraja godine doprineće povećanju robne razmene Srbije i Ukrajine. MK grupa je u Ukrajini zakupila hektara zemlje, a uz pomoć Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD) izgradila je do sada najveći silos u Ukrajini od tona.

8 14 PARTNERI PARTNERI 15 Privrednici u Kini Prvi susret sa kineskim privatnim sektorom Predstavili smo se kao ozbiljni poslovni partneri pred 200 kineskih investitora i napravili prve dogovore, kaže potpredsednik PKS Raša Ristivojević o boravku državno-privredne delegacije u Kini Kineze interesuju Zastava Kamioni Državno-privredna delegacija, na čijem čelu je bio predsednik Srbije Tomislav Nikolić, u Kini je boravila od 25. do 29. avgusta ove godine. Pored strateških političkih susreta, pre svega sa predsednikom Kine Si Đinpingom i premijerom Kine Li Kećijangom, predsednik Nikolić je učestvovao i u radu Investicionog foruma u provinciji Đe Đijang jer je ekonomska saradnja bila tema u fokusu razgovora. Uz predsednika Nikolića, u Kinu je putovala grupa privrednika predvođena potpredsednikom PKS Rašom Ristivojevićem. Delegacija Srbije, u kojoj su bili i ministar prirodnih resursa, rudarstva i prostornog planiranja Milan Bačević i ministar građevinarstva i urbanizma Velimir Ilić, u Kinu je otišla sa brojnim projektima. Potpredsednik PKS Raša Ristivojević izrazio je zadovoljstvo susretima privrednika u Kini, kao i Investicionim forumom, održanim u provinciji Đeđijang, u kojoj živi 56 miliona stanovnika, posluje gotovo tri miliona privatnih kompanija, a svaki 20. građanin je u biznisu. Čuo se stav kineske vlade da poklanja veliku pažnju strateškim odnosima partnerstva sa Srbijom. Kineska strana je izrazila želju da zajedno sa Srbijom radi na tome da praktični rezultati saradnje budu vidljiviji, kaže Ristivojević i naglašava da pored privatnih i državnih firmi koje već rade u Srbiji, uglavnom na infrastrukturnim projektima, Srbija očekuje nove investicije iz Kine. Na investicionom forumu 200 kineskih ulagača upoznalo se sa klimom i konkretnim projektima iz Srbije. Mi smo nudili preduzeća u restrukturisanju koja nama odnose mnogo novca iz budžeta i bilo bi značajno kad bismo našli strateškog partnera iz Kine za ta preduzeća, kaže Ristivojević. Najviše interesovanja kineska strana je pokazala za oblasti energetike, turizma, telekomunikacija, autoindustrije, kao i farmaciju gde je napravljen i prvi konkretan dogovor. Vlasnik kompanije Farmalogist Miomir Nikolić pronašao je kompaniju sa kojom je dogovorio ulazak u zajednički posao. Kineska farmaceutska fabrika je približno veličine Galenike i Nikolić je gotovo siguran da će posao biti realizovan, kaže Ristivojević. Do sada, kineska ulaganja bila su uglavnom investicije državnih kineskih firmi u srpske državne kompanije, a ova poseta Kini, kako navodi Ristivojević, prva je u kojoj su srpski privrednici imali organizovane susrete sa kineskim privatnim firmama. Forum sa kineskim biznismenima provincije Đe Đijang nije bio kreditni već investicioni, i na njemu su ponuđeni projekti za ulaganja na komercijalnim principima, ne samo u oblasti infrastrukture, kaže potpredsednik PKS. M. S. Srpska delegacija posetila je i fabriku Đili, koja je u svetu poznata i po tome što je kupila švedski Volvo, navodi Raša Ristivojević i podseća da Kinezi imaju dobro razvijenu autoindustriju. Kinezi su u auto-industriji zainteresovani za preostale kapacitete Zastave u Kragujevcu i smatraju da bi kamionski program za njih mogao da bude vrlo atraktivan, rekao je Ristivojević. Ekonomski model za društvo koje se menja Put do liderstva Nova knjiga Isaka Adižesa, jednog od vodećih svetskih eksperata u oblasti menadžmenta, promovisana u PKS. Put do liderstva, nova knjiga Isaka Adižesa, jednog od vodećih svetskih eksperata u oblasti menadžmenta koji svoju teoriju zasniva na spajanju različitosti, promovisana je u Privrednoj komori Srbije (PKS) 18. septembra godine. Ekonomski model Isaka Adižesa dobar je za Srbiju kao društvo u celini koje se menja. Za promene su potrebni lideri koji donose odluke i znaju da upravljaju, kako bi reforme učinili jednostavnijim i efikasnijim, rekao je predsednik PKS Željko Sertić na promociji knjige. Adižes je istakao da se čitava Adižes teorija menadžmenta rodila u Jugoslaviji pre 40 godina. Ta teorija rođena je na samoupravljanju koje je, kako je istakao, bilo propuštena prilika zbog dve ključne greške. Te greške ili problemi samoupravljanja u Jugoslaviji su nerešena uloga kapitala i demokratija na mikronivou ali diktatura na makronivou, objasnio je autor knjige. Adižes, koji je osnovnu školu završio u Jugoslaviji i odlično govori srpski jezik, naglasio je da je svoj život i karijeru posvetio spajanju različitosti kao što su prsti na ruci različiti ali svi zajedno. Nije lako biti zajedno kada smo različiti, ali kako naučiti da se poštuju i razumeju različitosti to nas oplemenjuje, naglasio je Adižes. Otkrio sam da se u svim zemljama u kojima sam radio kao što su Tajvan, Japan, Švedska, Meksiko, Grčka, Izrael, Velika Britanija i SAD moji uvidi u stilove upravljanja mogu primeniti, bez obzira na to što se njihove kulture međusobno mnogo razlikuju. Stilovi upravljanja i ponašanje ne zavise od kulture, iako društvena kultura, kako sam primetio teži da učvrsti autentično upravljačko ponašanje. Osnov lidera je da smanji prepreke i omogući ljudima da idu napred. Kako je istaknuto na promociji u PKS, knjiga Put do liderstva nastajala je 30 godina i na naki način predstavlja rezime Adižes teorije menadžmenta. Filozofija življenja, rada i upravljanja utkane su skoro u sve rečenice Isaka Adižesa. Knjiga Put do liderstva je aktuelna i instruktivna, zasnovana na konkretnim primerima: kako poboljšati sopstveni stil upravljanja i kako se odnositi prema ljudima čiji se stilovi razlikuju. Knjiga može pomoći menadžerima da realno sagledaju sebe. Docent na Vojnoj akademiji u Beogradu Miroslav Talijan rekao je da je Adižes teorija menadžmenta veoma aktuelna i važna za bezbednosni menadžment, gde se i primenjuje već nekoliko decenija. Predavanja Isaka Adižesa organizovana su na četiri jezika u protekle četiri decenije u 52 zemlje na svim kontinentima sveta za menadžera. Adižes poseduje 15 počasnih doktorata. Osnivač je i predsednik Adižes instituta u Santa Barbari, koji je prema časopisu Executive Excellence (SAD) među prvih deset u Americi. Adižes je i renomirani konsultant kompanija i vlada, nekoliko premijera i šefova država. Dragana Vuković Georgijev Adižes: Srbiji treba jedinstven komorski sistem Predsednik PKS Željko Sertić razgovarao je sa Isakom Adižesom o ekonomskoj situaciji u Srbiji, reformama i ulozi obrazovanja u tom procesu. Srbiji je potreban jedinstven komorski sistem kao poluga između privrede i države, rekao je Adižes. Dobar menadžment, organizacija i odgovornost neophodni su za efikasno funkcionisanje privrede i države. Unapređenje obrazovanja treba da bude prioritet jer je edukacija jedan od glavnih stubova budućeg razvoja Srbije, istakao je Sertić. Treba da poboljšamo obrazovni sistem kako bi dobili efikasne i sposobne menadžere. PKS je uvek otvorena za edukativne programe jer samo kroz obrazovanje možemo unaprediti i ekonomske aktivnosti, istakao je Sertić. Adižes se informisao o načinu rada PKS, istakavši da je Srbiji potreban jedinstven i jak komorski sistem koji bi bio neka vrsta poluge između privrede i države. PKS, rekao je Adižes, treba da ima jaku ulogu kada je reč o predlaganju zakona značajnih za privredu.

9 septembru se navršava godinu dana od kako je ambasador U Majkl D. Kirbi (Michael D. Kirby) preuzeo mesto ambasadora SAD u Republici Srbiji. Mada je preseljenje Ambasade u novu zgradu privuklo najveću medijsku pažnju, ambasador je tokom protekle godine bio vrlo angažovan i na nizu privrednih pitanja, oko kojih je sarađivao sa Vladom Srbije. Ne realizaciji projekta Prvi sajam investicionih potencijala opština Preševo, Bujanovac i Medveđa ambasada je sarađivala i sa Privrednom komorom Srbije. Za časopis Korak ambasadora Kirbija pitamo: Ambasada SAD podržala je Investicionu konferenciju za opštine Preševo, Bujanovac i Medveđa, koja je održana u Privrednoj komori Srbije. Koji su bili Vaši motivi da se angažujete na toj konferenciji? Kako procenjujete potencijale juga Srbije? Ima li američkih investitora zainteresovanih za poslovanje u tom delu Srbije? Verujem da Bujanovac, Preševo i Medveđa, kao i cela Srbije, imaju dobru priču i za strane i za domaće investitore, uprkos mnogim izazovima sa kojima se te opštine suočavaju. U vreme održavanja Prvog sajma investicionih potencijala upravo sam se bio vratio sa svoje 16 gost koraka gost koraka 17 Intervju: Ambasador SAD u Beogradu Majkl Kirbi Uskoro nove američke investicije Ponosan sam što je toliko američkih kompanija investiralo u Srbiju i posvećen sam saradnji sa srpskom vladom na privlačenju još više američkih investicija, kaže za Korak ambasador SAD u Beogradu Majkl Kirbi druge posete jugu Srbije, gde je pojačani angažman srpske vlade bio vidljiv i dobrodošao. Ali nije bilo, i još uvek nema dovoljno priča o uspehu. Sa mladom, dobro obrazovanom i vrednom radnom snagom, i sa odličnom lokacijom na Koridoru 10 - blizu granice sa Makedonijom i Kosovom, južna Srbija može da postane vrlo atraktivna destinacija za strane investitore koji traže da prošire svoja tržišta. Ovaj region može takođe da pojača komparativne prednosti cele Srbije tako što će ubediti kompanije iz severnog dela zemlje da se ovde prošire i poprave svoju cenovnu strukturu i konkurentnost. Želim da skrenem pažnju na te mogućnosti. Ove opštine imaju realne poslovne potencijale, samo ako uspemo da uspostavimo dobru vezu između investitora i opština. Na koji način Srbija može da poveća svoje šanse da privuče američke investicije? Koji segmenti američke privrede mogu da budu zainteresovani za investiranje u ovaj deo Evrope? Ponosan sam što je toliko američkih kompanija investiralo u Srbiju i posvećen sam saradnji sa srpskom vladom na privlačenju još više američkih kompanija. Američke kompanije do sada su investirale blizu tri milijarde dolara u Srbiju tokom proteklih deset godina i direktno zaposlile hiljade građana Srbije. Najpoznatije vodeće američke kompanije, kao što su Majkrosoft, Kokakola, Pepsi, Filip Moris, Kuper Tajer, Iton, Džonson Kontrols, Bol Pekidžing i NCR, već su ovde investirale. Tokom poslednjih nekoliko godina, američke kompanije iz sektora IT i usluga ubrzano su gradile svoje prisustvo u Srbiji i njihove investicije nastavljaju da rastu oni imaju velike koristi od srpske dobro obrazovane radne snage iz oblasti visokih tehnologija. Postoji takođe sve veće interesovanje američkih investitora za ključne sektore, kao što su automobilski i rudarski sektor. U julu mesecu, Kuper Standard (Cooper Standard), proizvođač automobilskih komponenti, položio je kamen temeljac za fabriku u Sremskoj Mitrovici koja će do kraja zaposliti preko 500 ljudi, i u ovom slučaju koristeći prednosti srpske kvalitetne radne snage, geostrateški položaj i sporazume o slobodnoj trgovini sa važnim tržištima. Duboko sam uveren u benefite za američke kompanije koje investiraju u Srbiji. Uvođenjem tehnoloških i menadžerskih znanja, oni izoštravaju srpsku konkurentnost. Kroz svoje obrazovne programe i programe za lokalnu zajednicu, one unapređuju kvalitet života za mnoge srpske građane. A zalaganjem za integritet, zaštitu životne sredine i dobro vođe- nje, one postavljaju visoke standarde etičkog korporativnog upravljanja. Kakva su iskustva američkih privrednika koji već rade u Srbiji? Čime Srbija može da ih motiviše da više ulažu i proširuju poslovanje? Američki investitori iznose pozitivne utiske o svom iskustvu u Srbiji. Oni svi hvale visoko obrazovanu, vrednu radnu snagu, sa znanjem stranih jezika, kao glavnu pogodnost za investiranje ovde. Verujem da američki investitori sve više postaju svesni mogućnosti u Srbiji, ali postoje neka ozbiljna pitanja koja se moraju razmotriti. Problemi koja se tiču vladavine prava i korupcije, na primer, zamagljuju reputaciju Srbije. Rešavanje tog problema zahteva dugoročno održivu rešenost ove vlade, kao i onih vlada koja će doći posle nje. U međuvremenu, treba više uraditi da se poboljša poslovna klima. Ohrabrio bih srpsku vladu da nastavi s naporima da popravi uslove za američke i sve druge strane investitore, tako što će, na primer, da pojača zaštitu prava intelektualne svojine, da skrati vreme za dobijanje građevinskih dozvola, da implementira potrebne reforme za osiguranje jasnih svojinskih prava, da se relaksira rigidnost tržišta rada, smanji teret brojnih državnih inspekcija u kompanijama, i naravno, da se preduzmu neophodni koraci da se osigura integracija u globalne institucije, kakva je Svetska trgovinska organizacija. Može li u ovom trenutku da se očekuje veće prisustvo američkog kapitala u Srbiji, dolazak novih kompanija, nove investicije? Premijer Dačić i ja vodili smo trgovinsku delegaciju u Sjedinjene Američke Države, i predstavili smo ili podsetili na Srbiju američke IT kompanije globalnog značaja Gugl, Epl, Intel i Majkrosoft. Prilika je sazrela da Srbija predstavi sebe američkim investitorima, a vlada je tu priliku iskoristila, ali to je bilo tek upoznavanje za mnoge. Verujem da je odgovor DA, da ćemo sledeće godine čuti najavu od neke od ovih kompanija o sve većim investicijama u Srbiju. Ali, na njima je da to najave, ne želim da umanjim njihov efekat. GPS - opšti sistem preferencijala (Generalized System of Preferences) istekao je 31. jula ove godine. GPS je podrazumevao bescarinski izvoz u SAD za 4600 proizvoda iz Srbije. Takvi prekidi su se i ranije dešavali, ali bi režim povlašćene trgovine brzo bio reaktiviran. Očekujete li da će Kongres SAD ponovo odobriti GSP režim Srbiji? Kakav je odnos administracije SAD prema ovoj trgovinskoj povlastici, koju uživa oko 140 zemalja sveta? Opšti sistem preferencijala GPS uveden je 1967, kao program formulisan da podstakne ekonomski rast u mnogim zemljama širom sveta, i tokom Srbija je izvezla robu vrednu 27,3 miliona dolara bez carine u SAD. Izvezla je maline, bakarne cevi, automobilske delove. Mada ne mogu da govorim u ime američkog Kongresa - da li će obnoviti GPS ili ne - mogu vas uveriti da američka vlada razume važnu ulogu tog programa u stvaranju radnih mesta zasnovanih na trgovini štirom sveta. Koliko su ekonomske teme značajne u okviru aktivnosti Ambasade i Vas lično? Ekonomija jeste prioritet za Ambasadu, koliko je i za srpsku Vladu. Stigao sam u Srbiju prošlog septembra, i tokom mnogih meseci, prioritet najvišeg nivoa za političke lidere ovde bio je da dobiju datum početka pristupnih pregovora sa Evropskom unijom. Odlukom Evropskog saveta iz juna, međutim, razgovori su otvoreni, i vlada je sada javno postavila ekonomska pitanja na vrh liste prioriteta. Američka vizija je Evropa, zaokružena i slobodna, prosperitetna i u miru. Ali, dozvolite mi da budem iskren srpska ekonomija prosto nije onoliko jaka koliko bi morala da bude. Kada je trećina radno sposobnog stanovništva nezaposlena i zabrinuta kako da pokrije dnevne potrebe, za njih je bez ikakve sumnje teško da imaju viziju mirne i prosperitetne budućnosti. Vladajuća koalicija je upravo završila rekonstrukciju vlade, koja je, kako sam ja razumeo, bila namenjena tome da usmeri više pažnje ka rastu srpske ekonomije. Prošlo je vrlo kratko vreme i rano je za ocenu, ali ohrabren sam činjenicom da je u vladu ušlo toliko ljudi sa ekonomskim znanjima i poznavanjem biznisa. Otvaranje nove zgrade Ambasade SAD u Beogradu bilo je velika svečanost. Koje su prednosti novog prostora? Ima li i nešto čime niste zadovoljni? Ceremonija otvaranja bila je poseban dan za nas i bilo nam je zadovoljstvo što nam je premijer Dačić došao u goste na zvanično otvaranje našeg novog doma u Beogradu. Kolikogod da smo voleli da radimo na Savskom Vencu, nova ambasada građena je sa svešću o modernoj diplomatiji, prostranija je, bolje opremljena i pruža bezbednije okruženje za nas i za naše susede. Zgrada je lider u Srbiji u prostornom dizajnu. Građena je da smanji troškove energije za 15 odsto i da troši 37 odsto manje vode velika promena u stanju svesti od vremena kada smo pre 130 godina prvi put uspostavili odnose sa Srbijom. Ako ima nešto što bih voleo da popravim, to je što je veoma veliki broj prijatelja i kolega radoznao da poseti ambasadu, a ja još nisam imao mogućnosti da ih sve ugostim. Ova lepa nova zgrada konkretan je dokaz američke privrženosti Srbiji, i ja se radujem prvoj poseti svih naših prijatelja. Mirjana Stefanović

10 18 naši u svetu naši u svetu 19 Poslovni savet za dijasporu Privredne komore Srbije Ulaganja iz dijaspore signal investitorima Zajedno, političari, privrednici i dijaspora imaju zadatak da stvore povoljan ambijent za privređivanje, rekao je potpredsednik PKS Raša Ristivojević na sednici Poslovnog saveta za dijasporu PKS Srbija je odlučna da ide evropskim putem ka boljoj budućnosti, i da dijaspora bude aktivno uključena na tom putu, istakao je potpredsednik Privredne komore Srbije Raša Ristivojević na šestoj sednici Poslovnog saveta za dijasporu PKS. Na tradicionalnom skupu srpske dijaspore u kući srpske privrede, istaknuti su primeri dobre prakse, ali je ukazano i na probleme u poslovanju koji sprečavaju brže ulaganje kapitala i stranih direktnih investicija u Srbiju. Potpredsednik Ristivojević je, uz dobrodošlicu, predstavnicima dijaspore ukazao na podršku PKS u rešavanju problema kojih je puno u administraciji, dugom čekanju na građevinske dozvole i razne druge potvrde. U cilju veće efikasnosti Komore na unapređenju rada srpske privrede, u toku su unutrašnje reforme komorskog sistema, rekao je Ristivojević. Emisari srpske privrede Podsećajući da je rukovodstvo Srbije rešilo niz gorućih problema, Ristivojević je rekao da je stiglo vreme da se bavimo ekonomijom - onim od čega živimo. Prioriteti su privlačenje stranih direktnih investicija i pokretanje industrije koja danas proizvodi samo polovinu onoga što je proizvodila daleke godine. Zato je neophodno da se poboljša politička i ekonomska stabilnost zemlje, da se stvori pravna sigurnost, suzbije korupcija. Da bi se sve to Srpska dijaspora veliki razvojni resurs U cilju bržeg i efikasnijeg rešavanja problema, sa kojima se suočavaju potencijalni investitori iz dijaspore, predsednik PKS Željko Sertić sreo se sa direktorkom Kancelarije za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu Slavkom Drašković. Na tom sastanku, Sertić je istakao da je srpska dijaspora veliki razvojni resurs koji treba iskoristiti za privlačenje investicija i povećanje izvoza domaćih proizvoda na strana tržišta. Dijaspora može biti ključ za rešavanje mnogih ekonomskih problema sa kojima smo trenutno suočeni, ali je za kapital iz dijaspore, kao i za druge strane investicije, značajno da se poboljša imidž Srbije u svetu, politička i ekonomska stabilnost, pravna sigurnost, kao i da se iskoreni korupcija i kriminal, naglasio je Sertić, istakavši da je i komorski sistem odgovoran za unapređenje ekonomije i privrednog ambijenta. Direktorka Kancelarije za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu Slavka Drašković istakla je da je dijaspora potencijalno najveći motor ekonomskog razvoja Srbije i da bi na nivou države trebalo pojačati aktivnosti radi boljeg korišćenja tog potencijala. Sastanku koji je održan u Kancelariji za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu prisustvovao je i Dragan Stanojević, predsednik Skupštine dijaspore i Srba u regionu. uradilo, potrebna nam je i pomoć dijaspore. Ako vi budete zadovoljni i počnete da ulažete u Srbiju, da u njoj ostvarujete profit, to će biti i dobar signal za ostale privrednike iz sveta, podvukao je potpredsednik PKS Raša Ristivojević. Mnogo je u Srbiji preduzeća, onih u restrukturiranju ili sa praznim proizvodnim halama, koja se mogu revitalizovati na obostranu korist. Zaposliće se radnici u Srbiji, a oni koji ulažu kapital imaće povoljne uslove, kao i podršku lokalnih samouprava, rekao je Ristivojević i zaključio da zajedno, političari, privrednici i dijaspora imaju zadatak da stvore povoljan ambijent za privredu, što je i preduslov za opšti boljitak. Učestvujući u radu Poslovnog saveta za dijasporu, potpredsednik PKS Zdravko Jelušić, koji dolazi iz privatnog sektora - firme sa 240 zaposlenih, ukazao je na probleme i potrebna rešenja onih koji privređuju, a privrednike iz dijaspore pozvao da budu emisari srpske privrede u svetu. Korupcija i administracija, prepreke za ulaganja Pored brojnih privrednika iz dijaspore u radu sednice Poslovnog saveta za dijasporu učestvovao je i Vasa Lješković iz firme,,mirotin Group iz Vrbasa i predstavio potencijale ove firme koja ima hektara obradivih njiva koje se navodnjavanju, grla junadi i voćnjak na 40 hektara. Lješković je posebno govorio i o projektu proizvodnje sadnog materijala i saradnji sa jednom od najvećih kompanija u toj oblasti,,geoplantivivai iz Italije sa kojom je uspostavio poslovnu saradnju zahvaljujući članu Poslovnog saveta za dijasporu PKS iz Italije Srbi Dimitrijeviću. Povratnik iz Kanade Nenad Stefanović i firma ArtMedia Group iz Beograda predstavili su koncept,,nevidljivi zvuk - revolucija u sistemu ozvučavanja. Iskusni privrednik Petar Marjanović, koji se već dugo nalazi na radu u Češkoj, ukazao je na velike mogućnosti nekadašnjih giganata srpske privrede, iznoseći primer subotičkog,,severa u kojem je bilo nekada zaposleno 4.000, a danas ima samo 500 radnika, rekao je Marjanović. Branislava Lauks Mali, koja je već više od tri decenije u Nemačkoj, ponudila se da bude predstavnik PKS, odnosno srpske privrede u toj zemlji. Prema mišljenju Zorana Miliinkovića iz Francuske, saradnja sa dijasporom mora biti poslovna, a ne samo patriotska, jer će tako doneti bolje rezultate. O zastupanju srpske privrede u toj zemlji govorila je i direktor predstavništva PKS u Parizu Vesna Pakaj. Slavoljub Zakić je govorio o projektu,,srpske kuće, a o zdravstvenom turizmu Vladimir Ljubić iz Novog Sada, koji je istakao da se traže izmene zakona o zdravstvenom osiguranju u Srbiji, dok je Tanja Pavlov ukazala na postupak za veće zapošljavanje mladih u Srbiji. Učestvujući u radu skupa, predsednik Slovenskog kluba Igor Marković je ukazao na niz slabosti države i Uskoro izmene zakona o dijaspori do sada neadekvatnom odnosa prema dijaspori. On je istakao da se 16 godina nalazi u Rusiji, da je odlučio da svoj kapital uloži u Srbiji, ali da se susreo sa brojnim problemima. Na građevinsku dozvolu u Mladenovcu čekao je čak 28 meseci, dok je, kako je istakao, za svaku administrativnu uslugu bila potrebna veza. Prema njegovom mišljenju, da bi dijaspora ulagala kapital u Srbiju potrebna je i razvojna banka. Marković je ukazao na nekonkurentnost i rascepkanost srpske privrede, zbog čega nije uspešna na velikom tržištu. Nismo iskoristili ogromne mogućnosti za izvoz u Rusiju, jer nismo organizovani, a da bismo izvozili u ovu prijateljsku zemlju, potrebno je da imamo robu na lageru koja se u svakom trenutku može otpremiti na tržište, rekao je Marković. Zamenik direktora Kancelarije za saradnju s dijasporom Aleksandar Vlajković istakao je da je potrebno razviti portal sa svim informacijama, koje su potrebne za kvalitetniju saradnju matice i dijaspore. Branislav Gulan U Domu Narodne skupštine održana je Skupštine dijaspore i Srba u regionu, na kojoj je predsednik Parlamenta Nebojša Stefanović rekao da posledice pogrešne percepcije Srbije u svetu osećaju svi njeni građani i da su predstavnici dijaspore naši ambasadori. Srpska dijaspora ima više od tri miliona ljudi, a zahvaljujući novcu koji oni šalju rođacima i prijateljima u Srbiji se živi bolje nego što govore zvanične statistike. Međutim, dodao je Stefanović, u Srbiji se ipak teško živi, a da bi se privukli investitori država je počela proces pojednostavljivanja birokratskih procedura i odlučila da će se bezrezervno boriti protiv korupcije i kriminala koji su prepreka za investitore. Direktorka Kancelarije Vlade Srbije za saradnju s dijasporom i Srbima u regionu Slavka Drašković informisala je delegate Skupštine o radu na pripremi izmena i dopuna Zakona o dijaspori i Srbima u regionu i akcionog plana za sprovođenje državne strategije u toj oblasti koji sadrži četiri opšta cilja, a to su: stvaranje uslova za poboljšanje položaja Srba u regionu i dijaspori, bolja iskorišćenost kapaciteta dijaspore, očuvanje nacionalnog identiteta i unapređenje odnosa sa maticom. Novoizabrani predsednik Skupštine dijaspore i Srba u regionu Dragan Stanojević je rekao da položaju Srba u regionu treba posvetiti naročitu pažnju jer su Srbi u regionu pod posebnim pritiskom.

11 20 PRoblem PRoblem 21 Zaštita imovine privrede u institucionalnim okvirima Popisati i proceniti srpska potraživanja na Kosovu i Metohiji Vulin: Nećemo priznati monoetničku privatizaciju na Kosovu i Metohiji; Sertić: Komora će svoje kapacitete usmeriti na zaštitu imovinskih prava privrede u institucionalnim okvirima Srpska imovina na Kosovu i Metohiji ima ogromnu vrednost, a sada su se prvi put stekli institucionalni okviri da se problem nelegalno oduzete srpske imovine u budućnosti reši dogovorom Beograda i Prištine, rekao je predsednika Privredne komore Srbije Željko Sertić na skupu posvećenom merama pravne zaštite imovine privrednih subjekata na teritoriji AP Kosovo i Metohija. Skup, koji su organizovali Kancelarija za Kosovo i Metohiju i Privredna komora Srbije, okupio je brojne privrednike, predstavnike ministarstava unutrašnje i spoljne trgovine i finansija i privrede, Agencije za imovinu, Fonda za osiguranje depozita i japanske ambasade u Beogradu. Prema rečima moderatora Milivoja Miletića, direktora Biroa za regionalnu saradnju PKS, skup je deo proceasa dolaženja do baze podataka potraživanja i imovine države Srbije i državljana Srbije na teritoriji AP Kosova i Metohije (KiM). Procenjuje se da srpska nepokretna imovina čini 58 odsto imovine na KiM i da vredi 1,5 milijardu evra. Sporna promena vlasničke strukture Predsednik PKS Željko Sertić je rekao da će komora udružiti sve svoje kapacitete sa Kancelarijom za KiM, državnim institucijama i privrednicima da bi otvaranjem prema svetu i ulaskom u proces pregovora sa EU, Srbija zaštitila svoju Potrebni dokazi i adekvatni spiskovi imovinu i potraživanja koja ima na prostoru AP Kosovo i Metohija. Pitanje srpske imovine utemeljeno je u Rezoluciji UN 1244, ali je u procesu privatizacije ta imovina oteta i prodata po bagatelnim cenama. Proces daljeg pregovaranja sa Briselom regulisaće svaku stavku u životu na KiM, rekao je direktor Kancelarije za Kosovo i Metohiju Aleksandar Vulin i najavio da su prve na redu za pregovaranje teme vezane za crkvu i kulturu i imovina i ekonomija. Podsećajući da su brojne dosadašnje privatizacije sporne, Vulin je naglasio da Srbija neće priznati monoetničke privatizacije, jer nacionalni ključ i ekonomija ne idu zajedno. Predviđeno je da Zajednica srpskih opština ima svoju imovinu, zbog čega mora da se utvrdi šta pripada Srbiji, a šta će od toga Srbija preneti na Zajednicu, rekao je Vulin. Takođe je naveo da državi predstoje aktivnosti na obeštećenju, kao i utvrđivanje sudova pred kojima treba da se bori da bi povratila ono što joj pripada. U budućim pregovorima i razgovorima najvažnije pitanje biće rešavanje imovinskih odnosa, a posle toga će se pokretati i sva druga pitanja, rekao je predsednik PKS Željko Sertić, podsećajući da je u celom svetu imovina neprikosnoveno pravo pojedinca i organizacije. Otvaranjem Srbije prema svetu i početkom pregovora sa EU otvorio se prostor da Srbija ukaže na probleme, ali moramo da imamo adekvatne spiskove i dokaze za sve što tvrdimo, što je u nekim slučajevima teško postići, jer nema adekvatne dokumentacije, rekao je Sretić. Jedan od uzroka postojećih problema je i Kosovska agencija za privatizaciju (KAP), koja je do sada ceo proces promene vlasničke strukture preduzeća vodila po modelu koji nije priznat od strane stručne javnosti. Srbija je pokušavala da reaguju na niz pojedinačnih nelegalnih postupaka KAP određenim žalbama institucijama u Prištini, ali to nije dalo rezultate, rekao je Milivoje Miletić. Prodavano u bescenje U prethodnom periodu Srbija nije dovoljno činila, pre svega na demotivaciji potencijalnih kupaca, kojima je trebalo predočiti da kupuju vlasništvo Republike Srbije, navodi Miletić. Prema dosadašnjim saznanjima, od privatizacije oko 700 preduzeća na KiM u vlasništvu Srbije, do kraja maja od prodaje društvenih preduzeća ubrano je oko 600 miliona evra. Taj novac se nalazi na posebnom računu. Ta preduzeća su prodavana i po desetostruko nižoj ceni od realne, a neka čak i u bescenje. Miletić je podsetio i da je Kosovo imalo poseban status u bivšoj Jugoslaviji jer je u njega ulagano između 1,5 i dva odsto bruto društvenog proizvoda. Danas preduzeća iz centralne Srbije na KiM imaju više od objekata, od kojih PTT-u pripada 130, u vlasništvu ŽTP-a je 55, EPS-a 18 i Srbijašume 45. Fond za razvoj Srbije ima vlasničke udele u 163 preduzeća na KiM u vrednosti većoj od 180 miliona evra. Teško je reći sada koliko to vredi na tržištu, zato što novije procene nisu rađene, a to je osnovni preduslov za privatizaciju, jer tek nakon procene može da se izađe sa nekom polaznom cenom, istakao je Miletić.Takođe, dobar deo tih preduzeća je devastiran i nije u funkciji, ali u svakom slučaju postoje određeni potencijali o kojima treba voditi računa, dodao je Miletić. M. N. Sporazum o saradnji PKS i NBS Informacije, ključ za dobre odluke Predsednik Privredne komore Srbije Željko Sertić potpisao je sa guvernerom Narodne banke Srbije Jorgovankom Tabaković Sporazum o saradnji dve institucije Predsednik Privredne komore Srbije Željko Sertić potpisao je sa guvernerom Narodne banke Srbije Jorgovankom Tabaković Sporazum o saradnji dve institucije, razmeni informacija i zajedničkim aktivnostima u cilju podsticanja ekonomskog rasta i razvoja, kao i obezbeđenja makroekonomske stabilnosti. Predsednik Privredne komore Srbije Željko Sertić istakao je da je potpisivanje Sporazuma samo početak saradnje dve institucije. On je ocenio da bi saradnja NBS i PKS trebalo da bude primer i za ostale institucije, i zahvalio guvernerki što je pokazala spremnost da podrži komoru u naporima da se reformiše i doprinese da ekonomija Srbije bude bolja i snažnija. Guvernerka je naglasila da su potpune i blagovremene informacije ključ za donošenje dobrih odluka. Sporazum o saradnji podrazumeva da se komunikacija NBS sa privrednicima, u cilju sagledavanja problema privrede, finansijske edukacije i pojašnjenja mera centralne banke, obavlja preko PKS. Usaglašeno delovanje svih delova društva i potpuna i blagovremena informacija kao osnov, ali bez improvizacije i privatizovanja institucija bilo koje vrste, jesu stub na kojem želimo da definišemo buduću saradnju, rekla je Tabaković. Podrška za reforme PKS Željko Sertić je posebno naglasio da se u poslednje tri decenije u Srbiji nije kvalitetnije radilo na privrednim reformama kao što se sad to čini. Na tom putu naš jedini neprijatelj je vreme, podvukao je on. Po rečima Sertića u vremenu koje je iza nas, bavili smo se drugim poslovima, a Evropa je napredovala. Privreda traži suštinske reforme kako bi Srbija bila zemlja preduzetnika, istakao je Sertić. To znači da nam treba stabilnost i predvidivost, jer investitori neće da dođu u zemlju gde neće znati šta ih sutra čeka. Kriza je dugo trajala, problemi se ne mogu rešiti preko noći i za sve nam je potreban konsenzus, rekao je Sertić. Govoreći

12 o kursu dinara, predsednik PKS je naglasio da ta institucija ima i članice kojima bi odgovarao znatno niži kurs, kao i one kojima odgovara i znatno viši kurs dinara od postojećeg, ali da bi prioritet svima trebalo da bude stabilnost domaće valute. On je napomenuo da ni investitori ne žele da dođu u zemlju koja ima nestabilan kurs. Potrebne teške mere Guverner NBS Jorgovanka Tabaković izjavila je da su negativne ocene MMF i Fiskalnog saveta o stanju budžeta u Srbiji uticale na slabljenje dinara prema evru, jer su izazvale povlačenje investitora. Ona je u Privrednoj komori Srbije istakla da su oscilacije kursa i slabljenje dinara za tri odsto posledica izdavanja,,zdravstvenog kartona MMF-a koji je izneo nimalo vedre ocene o budžetskom deficitu u Srbiji. Guvernerka je navela i da ima ozbiljne primedbe na to što Fiskalni savet u medijima pominjao,,bankrot države, jer nije istina da će država bankrotirati. Prema njenom mišljenju kretanje kursa u budućnosti zavisiće od stabilizovanja uslova za dolazak kapitalnih stranih direktnih investicija na tržište Srbije. Po njenim rečima, ponovila se priča o,,proždrljivom i plašljivom kapitalu i,,vruć kapital odlazi iz Srbije. Guvernerka Narodne banke Srbije Jorgovanka Tabaković izjavila, prilikom potpisivanja Sporazuma o saradnji sa PKS, da bi vlada trebalo što pre da izađe sa usaglašenim merama za rešavanje budžetskog deficita i da te mere ne smeju da budu one koje su najlakše za primenu, a da pritom pogađaju najveći broj ljudi na ivici egzistencije. Ona je istakla da je najlakše smanjiti plate, ali to nije ni dobro, ni korisno, jer se time smanjuje kupovna moć građana i ne podstiče proizvodnja. Tabakovićeva je ocenila da se moraju sprovesti ozbiljne mere koje treba da pođu od države koja mora da štedi i efikasnije koristi novac, i dodala da prostora za uštede 22 udruživanje udruživanje 23 ima na subvencijama koje traju bezgranično dugo bez vidljivih efekata, kao i u procesu restrukturiranja koji jednom mora da se završi. Tabakovićeva je kazala da joj deluje vrlo uverljivo spremnost vlade da preduzme neodložne strukturne reforme, jer od toga zavisi stabilnost situacije u kojoj građani i privreda treba da žive i posluju. Vlada mora da bude spremna da preduzme vrlo teške mere, rekla je Zajednički interesi Jorgovanka Tabaković i naglasila da postoje mnogi kanali kojima se odliva novac iz državne kase iako ne bi morao, a vlada je već pokazala odlučnost da reši i te probleme. Guvernerka je ponovila da će NBS do oktobra godine, čak i uz povećanje cene struje, održati inflaciju u ciljanim okvirima od četiri plus-minus 1,5 odsto, pod uslovom da poljoprivredna sezona bude prosečna. B. Gulan Guvernerka NBS Jorgovanka Tabaković u razgovoru sa predsednikom PKS Željkom Sertićem istakla je da NBS izlazi u susret inicijativi komore o saradnji, jer privreda jeste ono na čemu treba da se bazira naše trajanje i bolji standard građana, jer se naš rezultat meri samo time. Po njenim rečima, ta saradnja ne treba da bude vezana za dobre lične odnose pojedinaca, već saradnja dve institucije na principima razmene informacija u oblastima od zajedničkog interesa. Memorandumi i sporazumi Saradnja na dobrobit privrede Privredna komora Srbije potpisala je niz memoranduma i sporazuma o saradnji sa institucijama i ministarstvima sa kojima će umrežiti kapacitete i udružiti resurse da bi što kvalitetnije obavila zadatak, koji je postavila u centar svojih aktivnosti zastupanje interesa srpske privrede Ministarstvo energetike, razvoja i zaštite životne sredine i Privredna komora Srbije (PKS) potpisali su 5. jula Memorandum o dugoročnoj poslovnoj saradnji, koji će omogućiti veće uključivanje privrede u pripremu novih i izmenu postojećih zakona i drugih propisa. Memorandum su u Vladi Srbije, potpisali ministarka energetike, razvoja i zaštite životne sredine Zorana Mihajlović i predsednik PKS Željko Sertić. Mihajlović je istakla da će se to ministarstvo maksimalno potruditi da sve ono što država radi u oblasti energetike i životne sredine, a što se tiče privrede i industrije, poveže sa realnim sektorom. Ona je ocenila da je ranije nedostajala bliža saradnja države sa institucijama kao što je PKS. Zajedno do boljih zakonskih rešenja Sertić je istakao da ovaj memorandum znači povezivanje PKS, kao najveće nacionalne asocijacija privrede u Srbiji koja zastupa interese privrede, sa vladom i resornim ministarstvom, koji donose odluke važne za budućnost privrede. On je precizirao da će se zajednički raditi na svim poslovima vezanim za izradu zakona, podzakonskih akta i propisa, kako bi se došlo do najboljih rešenja za privrednike. Sertić je ukazao da je PKS i do sada bila uključivana u različite vladine radne grupe, a da će ubuduće to biti još više izraženo. Zajednički će se raditi i na realizaciji projekata i konferencija na međunarodnom nivou, radi što boljeg zastupanja srpskih firmi u oblasti energetike i zaštite životne sredine u inostranstvu i radi bržeg protoka informacija između domaćih i stranih kompanija, dodao je Sertić. Sličan dokumenat predsednik PKS potpisao je sa ministrom prirodnih resursa, rudarstva i prostornog planiranja prof. dr Milanom Bačevićem i ministrom trgovine i telekomunikacija Rasimom Ljajićem. U prethodnom period Komora Srbije potpisala je slične sporazume sa ministarstvima privrede i finansija, građevine i saobraćaja. Povećati kvalitet dosadašnje saradnje Pored sporazuma sa Upravom carina i Narodnom bankom Srbije, Privredna komora je potpisala dokumenta o saradnji sa nizom drugih institucija. Predsednik PKS Sertić i direktor Republičkog zavoda za statistiku (RZS) Dragan Vukmirović potpisali su Memorandum o dugoročnoj poslovnoj saradnji dve institucije, koji podrazumeva kontinuiranu saradnju i razmenu informacija. Sertić je naglasio da je saradnja sa RSZ veoma važna jer ta institucija svojim podacima daje okvir celokupnoj privredi, meri uspešnost realnog sektora i pokazuje koja su nam prolazna vremena. PKS je 22. avgusta potpisala memorandume o saradnji sa Agencijom za privredne registre i Agencijom za osiguranje i finansiranje izvoza Republike Srbije (AOFI) i sporazume o saradnji sa Kancelarijom Saveta za nacionalnu bezbednost i Privrednom komorom Zelene Srbije. Dokumenta su potpisali predsednik Privredne komore Srbije Željko Sertić, direktor Agencije za privredne registre Zvonko Obradović, direktor Kancelarije Saveta za nacionalnu bezbednost Goran Matić, generalni direktor Agencije za osiguranje i finansiranje izvoza Ana Malešević i predsednik Privredne komore Zelene Srbije Saša Mihajlović. Potpisnici su se saglasili da će sve dosadašnje aktivnosti sa ovim organizacijama podići na značajniji i kvalitetniji nivo. M. S.

13 24 brend brend 25 Valerij Ovsjanikov, predsednik Izvršnog odbora Sberbank Srbija Izvoz u rubljama smanjuje valutni rizik Sberbanka ima jedinstvene bankarske proizvode za privredu i poljoprivredni sektor i to iskustvo i znanje sa ruskog tržišta biće upotrebljeno u bankarskom poslovanju u Srbiji, kaže Valerij Ovsjanikov Nedavni dolazak ruske Sberbanke na srpsko tržište pratile su najave novih usluga za privrednike, posebno za mala i srednja preduzeća, a ovaj bankarski brend sve je vidljiviji i kod usluga za građane. Sberbank je veliki igrač u svetu, a o tome šta donosi na srpsko finansijsko tržište razgovarali smo za Korak sa Valerijem Ovsjanikovim, predsednikom Izvršnog odbora Sberbank Srbija. Prema istraživanju renomiranog evropskog časopisa The Banker, Sberbanka je rangirana kao drugi najvredniji bankarski brend u Evropi, čija je vrednost porasla na 14,2 milijarde dolara, što je 13. mesto na globalnim listama. Ovde u Srbiji, mi treba da budemo svesni privilegije i obaveze da prenesemo tu moć jakog brenda, kaže Ovsjanikov. Sberbanka Rusije je najveća ruska banka. Koji podaci to ilustruju? Sberbanka Rusije je najveća banka u Rusiji i vodeća globalna finansijska institucija koja poseduje gotovo trećinu celokupne aktive ruskog bankarskog sektora i ključni je davalac kredita nacionalnoj ekonomiji i najveći držalac depozita u Rusiji. Osnivač i najveći akcionar je Centralna banka Rusije u čijem je vlasništvu 50 odsto kapitala banke plus jedna akcija s pravom glasa. Sberbanka ima više od 110 miliona individualnih klijenata (fizička lica) i milion korporativnih klijenata, u 20 zemalja. Banka ima najveću distributivnu mrežu u Rusiji sa više od ekspozitura, a njene međunarodne operacije uključuju Veliku Britaniju, Sjedinjene Američke Države, Zajednicu Nezavisnih Država, srednju i istočnu Evropu, Tursku i druge zemlje. Sberbank Evrope AG sa sedištem u Beču upravlja bankarskom mrežom od devet univerzalnih banaka u osam zemalja srednje i istočne Evrope: Slovačka, Češka, Mađarska, Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srbija i Ukrajina. Banka posluje u ukupno 281 ekspozituri i ima zaposlenih (na dan ), sa ukupnom aktivom od 9,9 milijardi evra. Sberbanka takođe ima svoja predstavništva u Nemačkoj, a deluje i u Švajcarskoj kao Sberbank Switzerland AG. Najviši predstavnici srpske strane potpisali su sporazum sa Sberbankom Rusije, koji treba da omogući podsticaj srpskog izvoza u Rrusiju, a pre svega automobila iz Fijatove fabrike u Kragujevcu. Kako ocenjujete perspektive srpskog izvoza u tom svetlu? Sporazum je usmeren na podsticanje saradnje u pružanju podrške putem finansijskih usluga, usluga osiguranja i jemstva za robe i usluge izvezene iz Republike Srbije i promovisanje trgovinske saradnje Srbije sa drugim zemljama. Ovaj sporazum će pomoći srpskim kompanijama da uđu na tržište Zajednice Nezavisnih Država i istočnoevropsko tržište, a takođe i pružiti nove mogućnosti za ulaganja i poslovanje za korporativne klijente u Sberbanci. To je dobar signal za sve srpske kompanije izvoznike u Rusku Federaciju, zemlje ZND i sve zemlje u jugoistočnoj Evropi, gde Sberbanka posluje. Odnedavno u Srbiji posluje Sberbanka Srbije. Zašto ste odlučili da dođete u Srbiju? Svesni smo da srpsko tržište ima veliki potencijal za razvoj bankarskih aktivnosti, pogotovu u segmentu poslovanja sa stanovništvom, preduzetnicima i malim preduzećima. Iako finansijska kriza još nije gotova, zajedno sa našim akcionarima smatramo da je pravo vreme za nas da počnemo tehnološke promene u našim ekspoziturama, poslovnim procesima, proizvodima, kreditnoj fabrici, što će omogućiti našim korisnicima brzu i efikasnu uslugu sa zanimljivim proizvodima. Želimo da budemo spremni za pravo vreme kada će tržište imati trend rasta, kako bi naš razvoj bio brz i efikasan. Sberbanka već vrlo dobro radi u Srbiji i beleži konstantan rast. Na srpskom tržištu ima ambiciozne planove da podrži rast srpske ekonomije, na šta jasno ukazuje porast naših kredita realizovanih u privredi od više od 80 odsto u prošloj godini. U godini podržali smo izvoz srpske robe (sektor poljoprivrede) u Rusiju, a nastavićemo da pružamo sistemsku podršku izvoznicima i uvoznicima u Srbiji koji posluju sa Rusijom. Govori se o novoj poslovnoj filozofiji u bankarskom sektoru Srbije. U čemu se ona sastoji? U budućnosti, Sberbank Srbija će imati koristi od tehnološkog know-how i inovativnih rešenja za razvoj proizvoda Sberbanke Rusija. U poslovanju sa stanovništvom banka će se fokusirati na najmodernije usluge klijentima i atraktivne investicione proizvode kako bi ojačala svoje pozicije na bankarskom tržištu Srbije. U poslovanju sa privredom, prvenstveno ćemo se fokusirati na mala i srednja preduzeća, kao i kompanije koje se bave međunarodnim poslovanjem. Sberbanka Srbija je univerzalna banka koja pruža sve vrste usluga i proizvoda za fizička lica, mikro, mala, srednja i velika preduzeća. Imamo u vidu različite vrste aktivnosti ruskih kompanija na tržištu Balkana, uključujući i Srbiju i osećamo potrebu da podržimo povećanje njihove aktivnosti. Nadamo se da ćemo postati jedna od najboljih banaka partnera za ruske i srpske kompanije svih vrsta poslovanja ( energetski sektor, telefonija, proizvodnja hrane, trgovina, itd). Sberbank Srbija bi mogla biti most za ekonomsku saradnje između Srbije i Rusije, Ukrajine i Kazahstana, ali ja ne bih ograničavao naše aktivnosti samo na rusko orijentisane poslove. Mislim da možemo da budemo dobar partner za sve srpske i internacionalne poslovne entitete i pružimo im najbolje usluge. Sberbanka ima jedinstvene bankarske proizvode za privredu i poljoprivredni sektor i to iskustvo i znanje sa ruskog tržišta će biti upotrebljeno i u bankarskom poslovanju u Srbiji. Iskustvo i praksa na ovom polju poslovanja, omogućiće nam stvaranje sinergije koja će doneti novi kvalitet u poslovanju kompanija koje sarađuju sa našom bankom. Sberbanka je u Srbiji omogućila platni promet u rubljama. Koje kompanije i za koju vrstu poslova koriste tu mogućnost? Naša prva iskustva su pokazala da postoji interesovanje za rusku rublju na srpskom tržištu. Ruska rublja je jaka, stabilna valuta, što je vrlo važno jer nema problema sa promenama kursa svakog dana, nedelje ili meseca, kao što je slučaj sa evrom ili dolarom u odnosu na dinar. Mogućnost za obavljanje ovakvih transakcija u ruskim rubljama ima direktan uticaj na smanjenje valutnog rizika za kompanije koje se bave uvoznim i izvoznim poslovima. To posebno odgovara srpskim firmama koje sada mogu zameniti rublje za dinare koje će na primer, koristiti za plaćanje poreza, isplatu ličnih dohodaka, tekuće troškove, itd. Prvi izvozi srpske robe u Rusiju od strane srpskih kompanija, koji je obavljen sa svim finansijskim transakcijama u potpunosti u rubljama, predstavlja jasan primer podsticaja koje nudi mogućnost plaćanja u rubljama između srpskih i ruskih firmi, koji olakšava i dodatno promoviše ekonomsku saradnju između Srbije i Ruske Federacije. Sberbanka kao najveća ruska banka ima puno usluga i proizvoda koji ne postoje u Srbiji, tako da ćemo pratiti sva interesovanja i potrebe na srpskom tržištu i potom odlučiti koje nove proizvode ćemo predstaviti ovde. Dejan Delić

14 26 finansije finansije 27 Savetovanje o platnim karticama U Srbiji šest miliona platnih kartica Plaćanja se prilagođavaju tržištu i navikama potrošača. Poslovanje platnih kartica biće regulisano i Zakonom o platnim uslugama koji je u pripremi Srbiji je izdato šest miliona U platnih kartica, a učešće aktivnih u ukupnom broju izdatih je samo 47 odsto. Od godine beleži se smanjenje kreditnih kartica i broja transakcija sa njima. Jedan od razloga za takvo stanje je ekspanzija korišćenja čekova sa odloženim plaćanjem. Ovo je između ostalog istaknuto na 11. savetovanju sa temom,,platne kartice 2013 koje je organizovala Privredna komora Srbije (PKS) Grupacija za razvoj platnih kartica. U Srbiji se puno priča o suzbijanju sive ekonomije. Nažalost, u praksi ne postoji sveobuhvatan program mera, pa su rezultati skromni. Zato je važan doprinos svih učesnika u poslovanju sa platnim karticama, jer one, kroz razvoj sistema bezgotovinskih plaćanja, neposredno utiču i na suzbijanje sive ekonomije. To je interes naših članova i svih privrednih subjekata koji rade legalno i plaćaju poreze, kaže potpredsednica PKS Vidosava Džagić. Potpredsednica PKS skreće pažnju na činjenicu da u Srbiji nije dovoljno razvijena praksa osiguranja platnih kartica. To se posebno odnosi na štete nastale zloupotrebom kartica. Zato, po njenim rečima, raduje činjenica da se na tržištu Mesto u sistemu pojavljuju novi proizvodi i usluge osiguranja za platne kartice. Po rečima predsednika Grupacije za razvoj platnih kartica PKS Obrada Sikimića, zabrinjava rast docnje po osnovu korišćenja kreditnih kartica, a to znači da je ona krajem godine iznosila 9,2 odsto, krajem godine to je bilo 12,1, dok je krajem marta godine ona iznosila 13,8 odsto. Kada je reč o prevarama sa platnim karticama, one postaju sve sofisticiranije, pomeraju se ka Internet trgovini. Zbog ekonomske krize usporeno je ulaganja u tehnologije, koje su nam sada neophodne da bi usluge korisnicima kartica bile kvalitetnije i raznovrsnije, a bezbednost celog Plaćanja se danas prilagođavaju tržištu i navikama potrošača, a platne kartice će i dalje imati važno mesto u sistemu. Ono će biti regulisano i zakonom o platnim uslugama, koji je u pripremi. Posebno je važno da zakon obezbedi da platni promet u zemlji bude i dalje efikasan, i da stvori uslove za efikasno uključivanje našeg platnog sistema u jedinstveni evropski platni promet, po ulasku Srbije u EU. sistema bezgotovinskog plaćanja veća. Brzi razvoj informacionih tehnologija i telekomunikacija neprestano uvodi novine u naš svakodnevni život, pa i u oblast platnih kartica. Postoji i tendencija sve veće migracije mobilnih telefona u koncept realizacije kupovine platnim karticama. Nove tehnologije podrazumevaju beskontaktna plaćanja, razvoj sistema za mobilna plaćanja, kao i različite usluge na bankomatima. Državni sekretar u Ministarstvu spoljne i unutrašnje trgovine i telekomunikacija Stefan Lazarević naglašava da poslovanje sa karticama ima za cilj da smanji troškove. On navodi da je vrednost elektronskog plaćanja u Srbiji lane bila oko 180 miliona evra, te da je lane putem interneta pazarilo oko ljudi. Po njegovim rečima, u takvom poslovanju ima i problema, a oni se ogledaju u nepoverenju, nepoznavanju te vrste poslovanja i plaćanja, i smanjenju platežne moći građana. B. Gulan Udruženje za privatno obezbeđenje PKS Javne nabavke po evropskoj metodologiji Udruženje za privatno obezbeđenje PKS organizovano promoviše evropsku metodologiju nabavki usluga obezbeđenja po kriterijumu ekonomski najpovoljnije ponude, umesto najniže ponuđene cene. Najniža cena znači i drastično slabiji kvalitet usluge Prema podacima Evropske konfederacije udruženja za privatno obezbeđenje (CoESS), procenjuje se da u Srbiji aktivno deluje oko 600 preduzeća i agencija za privatno obezbeđenje, a registrovano je više od Snaga tržišta u Srbiji procenjuje se na oko ugovora sa državnim institucijama i na oko ugovora o obezbeđenju sa privatnim klijentima. Zato je potrebno poseban akcenat staviti na javne nabavke koje organizuje država, dok je iz ugla firmi koje se bave privatnim sektorom bezbednosti, procentualno najveći, ali i najusitnjeniji segment srednjih preduzeća, odnosno firmi koje nemaju sopstveno, već angažuju profesionalno obezbeđenje na tržištu. Udruženje za privatno obezbeđenje Privredne komore Srbije (PKS) od godine organizovano promoviše evropsku metodologiju nabavki usluga obezbeđenja po kriterijumu ekonomski najpovoljnije ponude, umesto najniže ponuđene cene. Jer, najniža cena znači i drastično slabiji kvalitet usluge. Centar za evroatlantske studije (CEAS) u potpunosti podržava ovakav pristup. Ovo je između ostalog konstatnovano za Okruglim stolom o javnim nabavkama u privatnom sektoru bezbednosti u okviru projekta,,regulisan privatni sektor bezbednosti Bezbedniji život građana. Okrugli sto su organizovali Udruženje za privatno obezbeđenje Privredne komore Srbije (PKS) i Centar za evroatlantske studije (CEAS). Na skupu su se detaljno razmotrila merila po kojima naručioci nabavljaju usluge privatnog obezbeđenja. Direktorka Centra za evroatlantske studije Jelena Milić je naglasila da se problemi u ovoj oblasti moraju sistemski rešiti. Zato i podržavamo stav PKS da je bitno da prednost imaju najpovoljnije, a ne najniže cene za obezbeđenje. Predsednik Komisije za javno-privatno partnerstvo u sektoru bezbednosti Srbije Dragiša Jovanović je naglasio da u ovoj oblasti ne,,cvetaju ruže ni u Evropi. Po njegovim rečima treba odrediti cenu ispod koje se ne bi smelo ići, jer sve ostalo bi vodilo u sivu zonu poslovanja. On je istakao i da nije dobro što se svake godine u ovom sektoru moraju obnavljati javne nabavke. Jer, u svetu ugovor važi i po četiri godine. Đorđe Vučinić iz firme Securitas Services d.o.o. je ukazao da su cene usluga u ovoj delatnosti u Srbiji veoma niske i da takav rad vodi firme koje pružaju usluge u bankrot. Zbog toga dobar deo firmi neće preživeti krizu u kojoj se nalazimo. Gabrijela Bačić iz JKP Gradske Pijace je naglasila da najniža cena nije donela kvalitet u ovoj oblasti. Prema mišljenju Ninoslava Janjića iz firme WLS Electronic d.o.o prisutno je puno problema oko postojeće cene rada u privatnom obezbeđenju. On je ukazao i na preveliku prisutnost birokratskih procedura, nepoštovanje zakona, a sve to povećava troškove rada. Slični problemi postoje u celoj Evropi, dodao je Aleksandar Kozlica iz firme G4S Secure Solutions d.o.o. Razlika je u tome što se mi nalazimo u sivoj zoni gde je prisutna i korupcija. B.G. Zakonski okvir Za okruglim stolom u PKS je konstatovano da je privatno obezbeđenje potrebno što pre staviti u zakonski okvir, koji bi pratio postojeće evropske standarde. Privatni sektor bezbednosti potrebno je profesionalizovati, omogućiti mu jasnu razvojnu perspektivu i dati podršku za partnerstvo između javnog i privatnog sektora bezbednosti. Očekuje se da će i zakon za ovu oblast biti donet do kraja godine.

15 28 zakoni zakoni 29 Kako do likvidnog poslovanja Visoko učešće problematičnih kredita Stanje u privredi Srbije je alarmantno, a među najvećim problemima svakako su nelikvidnost i neuredno plaćanje obaveza. Problem predstavljaju i dugovanja unutar privrede i finansijska nedisciplina, rekao je Raša Ristivojević, potpredsednik PKS Stanje u privredi Srbije je alarmantno, a među najvećim problemima svakako su nelikvidnost i neuredno plaćanje obaveza. Veliki problem predstavljaju i dugovanja unutar privrede i opšta finansijska nedisciplina. Posledice nelikvidnosti i neefikasnosti sudova u rešavanju privrednih sporova su ogroman broj blokiranih računa i visok iznos blokade. Ovo je između ostalog istakao potpredsednik Privredne komore Srbije Raša Ristivojević na skupu,,kako do likvidnog poslovanja, posvećenom sporazumnom finansijskom restrukturiranju kao načinu rešavanja pitanja preteće nelikvidnosti. Medijator skupa bio je potpredsednik Privredne komore Srbije Mihailo Vesović. Prema podacima NBS, na kraju aprila godine u blokadi je bilo privrednih subjekata sa neizmirenim obavezama (bez kamata) od 142,7 milijardi dinara. Potpredsednik PKS Ristivojević je naglasio da nivo problematičnih kredita (u docnji dužoj od 90 dana) i njihovo učešće u ukupno odobrenim kreditima veoma je visoko. Od početka krize godine do danas došlo je do značajnog povećanja nivoa tih kredita (iznos je povećan sa 131 milijardu dinara, koliko su iznosili tada, na 367,1 milijardu dinara, na kraju godine). Učešće problematičnih kredita odobrenih privredi u ukupno odobrenim kreditima na kraju marta ove godine iznosilo je čak 20,8 odsto. Najveći deo ovih kredita odnosi se na društva iz sektora rudarstva i prerađivačke industrije, trgovine i građevinarstva. Imajući u vidu da je visok nivo problematičnih kredita u najvećoj meri posledica kašnjenja u otplati kredita privrednih subjekata, NBS je krajem prošle godine izmenila važeću regulativu i omogućila bankama da ustupanje potraživanja od pravnih lica obavljaju u skladu s međunarodnom praksom i standardima. Sporazumno finansijsko restrukturiranje Pred Privrednom komorom Srbije, kao Zakonom određenim institucionalnim posrednikom, poslednjih godinu dana vode se postupci sporazumnog finansijskog restrukturiranja privrednih društava, ali su postignuti rezultati, mereno brojem postupaka, još uvek skromni. Evidentno je da postoje određena nerazumevanja i prekomerna opreznost banaka u primeni ovog zakona. Naša je procena, naglasio je Ristivojević, da će ukoliko se ne podignu svest i nivo znanja o sporazumnom finansijskom restrukturiranju, što se može postići samo ozbiljnom edukacijom svih potencijalnih učesnika u postupku, biti dovedeno u pitanje ostvarivanje ciljeva radi kojih je donet Zakon. Privredna komora Srbije spremna je i odlučna da preduzme sve što je potrebno kako bi se pomoglo privrednim društvima koja se nalaze u problemima, kako bi im se omogućio opstanak i olakšalo poslovanje. Na temu,,restrukturiranje međunarodna iskustva i izgradnja standarda govorio je Gordon Džonson, predsednik EMA GLO- BAL, bivši šef Svetske banke za globalnu stečajnu inicijativu. On je izneo svetska iskustva u rešavanju ovakvih problema, uz ukazivanje na činjenicu da su slični problemi prisutni u celom ovom regionu. Predsednik EMA GLOBAL je naglasio da su za rešavanje ovakvih problema potrebne stabilne banke. Posebno je podvukao da treba promovisati kompanije koje mogu da prežive i da izađu iz krize. One koje to ne mogu, treba da idu u likvidaciju. On je ukazao na pet modela za uspešno restrukturiranje i posebno istakao one koji se mogu primeniti u Srbiji. Posledice ekonomske krize Direktor Uprave za nadzor nad finansijskim institucijama Narodne banke Srbije Đorđe Jevtić, govorio je o uzrocima visokog nivoa problematičnih kredita i mogućim rešenjima u Srbiji. Prema njegovom mišljenju krediti u docnji su u porastu u svim zemljama južne i jugoistočne Evrope, a to je posledica ekonomske krize. Đorđe Jevtić potom je kazao da problematični krediti u Srbiji trenutno čine 20 odsto ukupnih kredita, podsećajući da je Do naplate za 128 dana! Srbija se sa prosečnim periodom naplate potraživanja od 128 dana nalazi na dnu evropske lestvice. Očekuje se da će primena Zakona o rokovima za izmirenje novčanih obaveza u komercijalnim transakcijama, s kojom se počelo 1. aprila godine, uticati na veću ažurnost u izmirivanju obaveza države prema privredi, kao i među privrednim subjektima, što bi trebalo pozitivno da se odrazi i na likvidnost privrede, rekao je potpredsednik PKS Raša Ristivojević. On je naglasio da pored javnog sektora, značajan izvor nelikvidnosti predstavljaju i privredna društva u restrukturiranju, kao i ona kod kojih su raskinuti ugovori o privatizaciji, i koja su potom prevedena u status restrukturiranja, jer od njih poverioci ne mogu da naplate svoja potraživanja ni na osnovu izvršnih sudskih presuda. taj nivo uvek bio oko 11 odsto. Po njegovim rečima, uprkos visokom nivou problematičnih kredita koji su karakteristični za ceo ovaj region, Srbiji nije ugrožena finansijska stabilnost i konzervativni pristup obezbedio je da bankarski sektor zemlje ostane jedan od najstabilnijih u region. Jevtić je naveo i da je udeo problematičnih kredita privrednih društava u ukupnim problematičnim kreditima 56,5 odsto. Sve je značajniji iznos potraživanja od lica u stečaju i očekuje se povećanje u ovom segment u narednom period na čak 58,5 odsto u docniji od godinu dana, a 35,1 odsto preko dve godine - kaže on. Jevtić još dodaje i da je kod stanovništva nivo problematičnih kredita oko 8,8 odsto, kao i da je u prošloj godini primećen nešto veći rast u docniji otplate kod stambenih kredita indeksiranih u švajcarskim francima. Najviše loših kredita je kod preduzeća iz prerađivačke industrije i trgovine na veliko i malo, kao i u oblasti građevinarstva i sektoru nekretnina - kazao je Jevtić. Evidentna je nedovoljna informisanost potencijalnih učesnika u postupku i njihovih zastupnika o mogućnostima i prednostima postupka finansijskog restrukturiranja. Neblagovremeno pokretanje postupka - privredna društva se javljaju kasno, ne deluje stimulativno na poverioce. Proces donošenja odluka u bankama je predug. Dakle, da bi sporazumno finansijsko restrukturiranje zaživelo u praksi, odnosno da bi bili postignuti ciljevi zbog kojih je donet Zakon, potrebno je realizovati niz aktivnosti, zbog čega je PKS pripremila projekat,,podrška za efikasnu implementaciju Zakona o sporazumnom finansijskom restrukturiranju privrednih društava. B. Gulan

16 30 energetika energetika 31 Uskoro eksproprijacija zemljišta Izgradnja Južnog toka po planu Ukupna dužina gasovoda Južni tok kroz Srbiju iznosiće 422,4 kilometra sa odvojcima za Hrvatsku i Republiku Srpsku, a prolaziće kroz 33 grada i opštine u Srbiji Izmenjeni i dopunjeni prostorni plan posebne namene za trasu Južnog toka kroz Srbiju biće usvojen do kraja septembra godine, što će omogućiti da izgradnja tog gasovoda kod nas počne po planu, do kraja tekuće godine, a njegovo korišćenje godine, najavljeno je na skupu u Privrednoj komori Srbije (PKS), održanom 26. avgusta ove godine. Direktor preduzeća Južni tok Srbija Pavel Persicki najavio je da će u najskorije vreme početi eksproprijacija zemljišta za parcele na kojima će prvo početi izgradnja Južnog toka kroz Srbiju. Već su počeli razgovori sa vlasnicima parcela i do sada je sklopljeno ugovora, rekao je on i naglasio da neće odmah biti otkupljeno zemljište za celu trasu gasovoda, već postepeno, kako se gasovod bude gradio. Persicki nije precizirao koliko će tačno koštati eksproprijacija zemljišta na trasi Južnog toka kroz Srbiju, pošto se razlikuju cene za različite parcele, ali je naglasio da će one biti tržišne i usklađene sa cenama koje važe u pojedinim opštinama, kroz koje gasovod prolazi. Prilikom prezentacije izmena i dopuna prostornog plana za taj projekat u PKS, rečeno je da će deonicom Južnog toka kroz Srbiju biti obuhvaćeno parcela, odnosno 80 hektara zemljišta, koje će biti trajno eksproprisano i da će gasovod dominantno prolaziti preko poljoprivrednog zemljišta i jednim delom kroz šumsko područje, a maksimalno su izbegnuta područja bogata prirodnim resursima. Planirano je i da neki objekti na trasi gasovoda u zaštitnoj zoni gasovoda budu srušeni, od kojih je17 objekata na teritoriji opštine Zaječar, u Boljevcu 22 objekta, a po jedan u Žablju, Titelu, Opovu, Pančevu, Kovinu i Kuli. Ukupna dužina Južnog toka kroz Srbiju iznosiće 422,4 kilometara sa odvojcima za Hrvatsku i Republiku Srpsku, a prolaziće kroz 33 grada i opštine u Srbiji. Najkomplikovanija izgradnja se očekuje na prvih 150 kilometara od granice sa Bugarskom, jer gasovod prolazu kroz planinski teren, rekao je on i dodao da ni to nije tako zahtevna i složena deonica, kada se uporedi sa nekim drugim teškim terenom, kroz koji se gasovodi inače grade. Južni krak Južnog toka nije obuhvaćen ovim izmenama prostornog plana, rekao je Persicki, koji takođe nije mogao da kaže koliko će iznositi zarada od tranzita gasa Južnim tokom kroz Srbiju, jer to nije u nadležnosti preduzeća Južni tok Srbija. Na skupu, na kome je Republička agencija za prostorno planiranje prezentovala Nacrt izmena i dopuna prostornog plana područja posebne namene transnacionalnog gasovoda Južni tok i Izveštaj o strateškoj proceni uticaja izmena i dopuna prostornog plana područja posebne namene transnacionalnog gasovoda Južni tok na životnu sredinu, zamenik direktora Republičke agencije za prostorno planiranje Đorđe Milić kazao je da postoji početna inicijativa za južni krak Južnog toka koji bi se protezao ka Crnoj Gori, Kosovu i Metohiji i Makedoniji. Ta se opcija analizira ta opcija i ako Vlada Srbije donese odluku o njegovoj izgradnji, posle toga će se znati približniji rokovi i način izrade prostornog plana za tu novu deonicu. Plan je da Južni tok kroz Srbiju počne da radi godine, rečeno je na skupu u PKS i istaknuto da je to jedan od najvažnijih projekata u Srbiji, u koji su tesno uključeni različiti državni organi, a završen je i glavni idejni projekat za celu deonicu kroz Srbiju. Izmenjenim prostornim planom za Južni tok utvrđene su i zaštitne zone sa obe strane gasovoda koje u potpunosti odgovaraju zaštiti ljudi i imovine na trasi, kao i odvojci za nacionalnu gasnu mrežu, kod Gospođinaca i Pirota. Izmene prostornog plana su, kako je istaknuto, fino podešavanje prostornog plana usvojenog godine, koje su bile neophodne i zbog različitih tehničkih usklađivanja, preciziranja vezanih Investicije u gasni sektor dve milijarde evra za tri godine za razmeštanje objekata uz trasu gasovoda i donošenja rešenja za pristupne saobraćajnice i telekomunikacionu infrastrukturu. Južni tok će u Srbiju iz Bugarske ulaziti kod Zaječara, a izlaziće kod Sombora, odnosno kod Bačkog brega ka Mađarskoj. Branislav Gulan U narednih osam godina Srbija će uložiti 10 milijardi evra u razvoj energetskog sektora, čime će biti ostvarena nova investiciona celina, izjavio je premijer Ivica Dačić, precizirajući da će u naredne tri godine u naftni sektor biti investirane tri milijarde evra, dve milijarde u obnovljive izvore, a u gasni, takođe, oko dve milijarde evra. Dačić je naglasio da je izgradnja Južnog toka najvažniji projekat u gasnoj privredi, zajedno sa izgradnjom skladišta u Banatskom dvoru i Itebeju, čime će Srbija postati značajan faktor u regionu kada je reč o energetskoj stabilnosti. Južni tok će dati značajan doprinos zapošljavanju domaćih preduzeća i građana, a ovaj projekat je oslonac zajedničke evrobudućnosti svih država kroz koje prolazi, rekao je Dačić i naglasio da je vlada Srbije svesna svojih obaveza, a da je on uveren da će ih na vreme ispuniti. Dačić je precizirao da će u godini proizvodnja gasa biti 11,8 milijardi kubnih metara godišnje, a biće 36 milijardi kubnih metara. Gasni prsten povezivaće i Rumuniju, Bugarsku, Hrvatsku i Makedoniju, a u planu je i povezivanje sa Republikom Srpskom i BiH.

17 32 novo u pks novo u pk 33 Novo udruženje u PKS Usaglašavanje sa globalnim tržištem Udruženje akreditovanih tela za ocenjivanje usaglašenosti formirano je 28. marta i tako postalo najmlađa organizaciona jedinica ovog nivoa u Privrednoj komori Srbije okviru Privredne komore Srbije formirano je Udruženje U akreditovanih tela za ocenjivanje usaglašenosti. Zahvaljujući angažovanju rukovodilaca i stručnjaka akreditacionih tela, pokretača inicijative, a uz pomoć i podršku PKS, posle višegodišnjih pokušaja realizovana je inicijativa da se okupe zainteresovani u primeni novih međunarodnih pravila u oblasti metrologije, standardizacije, akreditacije i ocenjivanja usaglašenosti sa ciljem omogućavanja slobodnog kretanja roba i uklanjanja tehničkih prepreka u trgovini na globalnom tržištu. Održan je prvi prošireni sastanak na koji je pozvano svih 385 organizacija koje su akreditovane kod Akreditacionog tela Srbije na kome su, zajedno sa predstavnicima državnih organa i institucija nadležnih za ovu oblast, upoznate sa ciljevima, vizijom, misijom i principima na kojima će se zasnivati rad Udruženja. Predstavljeno je 27 kandidata za članove Odbora Udruženja. Kako je istakao moderator skupa, samostalni savetnik u Privrednoj komori Srbije Ljubiša Dimitrijević, udruživanje Akreditovanih tela za ocenjivanje usaglašenosti u okviru Komorskog sistema Srbije će omogućiti njihovu neposrednu komunikaciju, razmenu iskustava, usaglašavanje procesa rada. Biće moguće da se objedini primena najsavremenijih tehnologija i sačuva nezavisnost struke. Udružena akreditovana tela za ocenjivanje usaglašenosti mogu jedinstveno da reaguju, identifikuju uzroke problema i predlažu mere u kritičnim situacijama u zemlji, kao i da učestvuju u kreiranju razvojne politike u mnogim oblastima. Prilikom formiranja ovog udruženja realno je sagledana opravdanost organizovanog udruživanja i delovanja u okviru Privredne komore Srbije koja kroz svoju organizacionu strukturu, zakonska ovlašćenja, institucionalne kapacitete, članstva u međunarodnim udruženjima i organizacijama, saradnjom sa domaćim državnim organima i institucijama i brojnim članovima svih privrednih sektora - predstavlja održivu funkcionalnu zajednicu akreditovanih tela u Srbiji. PKS, mesto za udruživanje Potpredsednica PKS Vidosava Džagić je naglasila da akreditovana tela za ocenjivanje usaglašenosti predstavljaju značajan činilac u razvoju infrastrukture kvaliteta u Srbiji koja u procesu globalizacije međunarodne ekonomije povećava svest potrošača, daje suštinski doprinos ekonomskom i socijalnom razvoju zemlje, plasiranju bezbednih proizvoda i utiče na inovacije i konkurentnost. Akreditovana tela predstavljaju osnovu regionalne i međunarodne trgovine i značajan faktor zaštite životne sredine, zdravlja i bezbednosti potrošača, rekla je potpredsednica PKS. Okvir za formiranje Udruženja definisan je u skladu sa potrebama i zahtevima članica jer su ga kreirali njihovi predstavnici. Zato je važno da i sama akreditovana tela za ocenjivanje usaglašenosti budu međunarodno konkurentna, da zapošljavaju kompetentne stručnjake čija su znanja i veštine međunarodno priznati i koji se stalno unapređuju, rekla je Vidosava Džagić. Pomoćnik ministra u Ministarstvu finansija i privrede mr Jelena Popović je naglasila da PKS predstavlja prirodno mesto za osnivanje ovog Udruženja. Istakla je zajedničke aktivnosti svih institucija infrastrukture kvaliteta u Srbiji, posebno u usklađivanju propisa sa zakonodavstvom EU. Prema mišljenju v.d. direktora Akreditacionog tela Srbije Jasne Stojanović, PKS je institucija koja je uspela da okupi sve koji se bave ovim poslovima. Istakla je značaj formiranja Udruženja jer tako Srbija prati aktuelna dešavanja u Evropi i regionu. Prenela je pozdrave udruženja iz Makedonije i Hrvatske koja su iskazala spremnost da svoja iskustva podele sa novoformiranim Udruženjem u Srbiji. Vizija, misija i ciljevi O viziji, misiji, ciljevima, principima, organizaciji i ključnim aktivnostima Udruženja akreditovanih tela za ocenjivanje usaglašenosti govorio je predstavnik Inicijativne grupe za formiranje Udruženja ATOU Ivan Samailović, tehnički direktor Jugoinspekta Beograd. Težnja za uklanjanjem tehničkih barijera u trgovini na globalnom tržištu, a posebno u Evropi, nametnula je prenošenje i primenu novih pravila, međunarodno priznatih. Zato akreditovana tela za ocenjivanje usaglašenosti predstavljaju jednu od najvažnijih karika infrastrukture kvaliteta u funkciji upravljanja bezbednošću, sigurnošću i kvalitetom proizvoda koji se stavljaju u promet na tržištu Srbije, ali koji se i izvoze. Vizija Udruženja je da na jednom mestu okupi akreditovana tela za ocenjivanje usaglašenosti koja će svojim znanjem, iskustvom, kompetentnošću i pouzdanošću predstavljati oslonac industrijskom razvoju Srbije i zaštiti tržišta i potrošača sa aspekta bezbednosti roba i proizvoda. Udruženje je osnovano u skladu sa Statutom PKS i shodno tome biće formirani i njegovi organi. Dakle, samo zajednički tela za ocenjivanje usaglašenosti mogu ostvariti integraciju u međunarodna strukovna udruženja u cilju jačanja poverenja i unapređenja, pouzdanosti i kompetentnosti, rekao je Samailović. B.G. Uspešna akcija u ime 5000 firmi Bez PDV-a na sekundarne sirovine Prihvaćena inicijativa PKS za rešavanje problema oko firmi - Izmenjen pravilnik kojim se utvrđuju sirovine i usluge povezane sa sekundarnim sirovinama za obračun i plaćanje PDV-a Zahvaljujući inicijativi Privredne komore Srbije (PKS) oko firmi, koje učestvuju u sakupljanju i prometu sekundarnih sirovina kao što su mesing, bronza, sivi liv, stari električni šporeti, frižideri, akumulatori i drugi neupotrebljivi proizvodi zbog istrošenosti, oslobođeni su plaćanja Poreza na dodatu vrednost (PDV). PKS je inicirala iznalaženje rešenja problema primene Pravilnika o utvrđivanju sirovina i usluga koje su neposredno povezane sa sekundarnim sirovinama, radi preciznijeg definisanja tih sirovina i različitih tumačenja kod obračuna i plaćanja PDV-a. Ministarstvo finansija i privrede 19. avgusta izmenilo je Pravilnik o utvrđivanju sirovina i usluga koje su neposredno povezane sa sekundarnim sirovinama. Preciziranjem teksta pravilnika otklonjena su različita tumačenja i postupanja u praksi pa će na isti način biti tretirane sekundarne sirovine u poreskim propisima i propisima koje regulišu oblast upravljanja otpadom. Sekundarnim sirovinama će se smatrati kako otpaci osnovnih i obojenih metala, tako i njihove legure kao i najširi obuhvat proizvoda koji nisu upotrebljivi zbog istrošenosti. Privrednici su ukazali da je u prethodnom periodu postojala različita praksa i da su pojedine poreske uprave, prilikom kontrole poreskih obveznika tumačile da, na primer, mesing nije sekundarna sirovina, jer nije naveden u pravilniku koji definiše šta se smatra sekundarnom sirovinom u smislu oporezivanja potrošnje. Tako su firme koje se bave sakupljanjem i prometom sekundarnih sirovina od gvožđa, bakra, cinka oslobođene plaćanja PDV, dok su one koje bave prometom sekundarnih sirovina od mesinga, bronze, sivog liva bile dužne da plaćaju porez na potrošnju. Takođe, istrošeni akumulatori za reciklažu prilikom uvoza imali su tretman sekundarne sirovine, a kada su prikupljani na domaćem tržištu za reciklažu, nisu tretirani kao sekundarna sirovina. D.V.G.

18 34 novo u pks novo u pks 35 Konstitutisana Grupacija računovodstvenih agencija Borci za doslednu primenu regulative Pružaoci računovodstvenih usluga od PKS očekuju posredovanje između potreba struke i institucija u kojima se odlučuje Kako prevazići nelikvidnost? Faktoring - brže do novca PKS i USAID Projekat za bolje uslove poslovanja organizovali su konferenciju o faktoringu sa ciljem da se privredi pruži što više informacija o mogućnostima tog načina finansiranja u prevazilaženju problema nelikvidnosti Novoosnovana Grupacija računovodstvenih agencija održala je konstitutivnu sednicu 10. septembra, na kojoj je za predsednika izabran Jovan Beara, vlasnik agencije SZR Beara iz Novog Sada, a za njegovog zamenika Dušan Acegan, vlasnik agencije Acegan iz Pančeva. Sednici je prisustvovao i potpredsednik PKS Zdravko Jelušić, koji je osnivanje ove Gruapcije okarakterisao kao značajan događaj za Komoru jer će aktivosti privrednih društava za pružanje računovodstvenih usluga omogućiti brže upoznavanje sa sistemskim problemima koji muče privredu Srbije, čime će se stvoriti mogućnosti da se oni brže otklone. Jelušić je najavio da će predstojeća reforma Komore omogućiti da ova Grupacija preraste u veliko udruženje pravnih lica koja se bave računovodstvenom delatnošću. Članovi Grupacije, koja će raditi u okviru Udruženja za bankarstvo i osiguranje Privredne komore Srbije, usvojili su okvirni plan rada, kojim se predviđaju dugoročne aktivnosti na podizanju kvaliteta usluga, borbi za doslednu primenu regulative i stalnom praćenju izmena zakona. Za period do kraja ove godine predsednik Grupacije Jovan Beara najavio je održavanje okruglih stlova i seminara, na kojima će teme biti: Centralni registar socijalnog osiguranja po meri korisnika, Poreska uprava godinu dana od početka reforme, Zakon o sprečavanju pranja novca, promene Zakona o radu, i druge. Beara je najavio i aktvnsti na edukaciji članova za elektronsku komunikaciju, pre svega sa Centralnim rgistrom i Poreskom upravom. U konstruktivnoj diskusiji o planu rada, članovi Grupacije konstatovali su mnoge probleme u svom poslovanju, na čijem rešavanju će se raditi uz institucionalnu podršku Privredne komore Srbije. Poteškoće u radu privrednici su ilustrovali podatkom da je uz pet poreskih zakonana krajem prethodne godine bilo čak 7937 tumačenja. Ukazano je takođe na probelme koje izazivaju članovi zakona tzv. dualnog tipa, kao i na visoke doprinose na zarade koji dovode do rada na crno i na proizvoljno tumačenje pojedinih zakonskih odredbi u različitim lokalnim zajednicama. Istaknuta je uloga Privredne komore Srbije kao posrednika između potreba struke i institucija u kojima se odlučuje, a najavljeno je formiranje saveta kao tela za pripremu predloga za izmene zakona. U susret obaveznoj elektronskoj prijavi PDV M. N. Čanovi Grupacije upoznati su sa mogućnostima Sertfikacionog tela Privrdne komore Srbije da izdaje digitalni potpis i kvalifikovani digitalni sertifikat. Ukazano je i na potrebu blagovremenog obezbeđivanja kvalifikovanog elektronskog sertifikata jer od 1. januara naredne godine stupa na snagu obaveza elektronske prijave PDV. Faktoring kao oblik nebankarskog finansiranja u Srbiji je prisutan još od godine ali nije bio široko razmatran kao alternativa postojećim finansijskim mehanizmima. Novi Zakon o faktoringu, usvojen pre dva meseca, doprineće razvoju faktoringa, što bi trebalo da smanji nelikvidnost, najviše malih i srednjih preduzeća i poveća izvoz, istaknuto je na konferenciji Faktoring - brže do novca održanoj 20. septembra, koju su organizovali Privredna komora Srbije (PKS) i USAID Projekat za bolje uslove poslovanja. Predsednik PKS Željko Sertić ukazao je da nelikvidnost sa kojom se suočavaju preduzeća u Srbiji, nemogućnost banaka da sredstava plasiraju u privredu i sve veća zaduženost države i privrede, vode zemlju ka ozbiljnoj krizi. Faktornig kao oblik nebankarskog finansiranja treba da omogući privrednicima bolju organizaciju finansija i naplatu potraživanja, dodao je Sertić. Predsednik PKS je izrazio očekivanje da će mere novih ministara finansija i privrede biti ozbiljan korak ka novoj Srbiji. Pomoćnik ministra finansija Zlatko Milikić istakao je da će faktoring uz lizing i mikrokreditne institucije, nastaviti da se razvija u Srbiji kada je pravni okvir adekvatno regulisan. Milikić je pozvao privrednike da što više koriste tu vrstu finansiranja koje je nedepozitno i da ne ugrožava stabilnost finansijskog sistema. U SAD je godine učešće faktoringa u finansiranju bilo veće od 190 odsto američkog BDP-a. Zamenica direktora USAID Projekta za bolje uslove poslovanja Dragana Stanojević navela je da faktoring u Srbiji postoji niz godina, ali nije bilo odgovarajuće zakonske regulative, što bi trebalo da bude prevaziđeno novim Zakonom o faktoringu. Razvoj faktoringa, podstaknut adekvatnom regulativom i podizanjem znanja malih i srednjih preduzeća, uticaće na bolju likvidnost, unapređenje upravljanja potraživanjima, kao i bolju kreditnu sposobnost preduzeća, istakla je Ana Jolović, rukovodilac Tima za razvoj finansijskih tržišta USAID projekta za bolje uslove poslovanja. Specijalni gost konferencije Faktoring - brže do novca Panos Papateodoru, član Komisije Factors Chain International i izvršni direktor i generalni direktor Laiki Factors & Forfaiters detaljno je objasnio model faktoringa. Direktor kompanije Real faktor Vlado Rosić naveo je da je u u Srbiji faktoringu prošle godine bilo milijardu evra prometa, oko tri odsto BDP-a, i da postoji tražnja za još jednom milijardom, ali nema toliko sredstava. U Srbiji ima 18 firmi koje se bave faktoringom, ali da samo devet ima potreban kapital, i da bi novi zakon trebalo da doprinese dolasku stranih kompanija koje se time bave, rekao je Rosić. Nakon plenarnog dela konferencije koja je u PKS okupila više od 120 učesnika privrednika, predstavnika banaka i faktoring kuća organizovani su bilateralni susreti malih i srednjih preduzeća i faktoring kuća. Šansa za firme bez dovoljno kapitala Faktoring je zasnovan na ustupanju potraživanja za fakturisanu i isporučenu robu, pri čemu je to potraživanje kratkoročno i nedospelo. Osnovna prednost faktoringa jeste da je bitan kvalitet potraživanja, odnosno onog ko određenom preduzeću duguje, a ne samog preduzeća. Faktoring je naročito pogodan za preduzeća koja imaju dobre programe i kvalitetne kupce, ali koja, sa druge strane, nemaju dovoljno obrtnog kapitala da finansiraju duge rokove naplate, a ni dovoljnu finansijsku snagu da bi se zaduživali na finansijskom tržištu pod povoljnijim uslovima.

19 36 poljoprivreda poljoprivreda 37 Hrvatska u EU Šansa za veći izvoz hrane iz Srbije Ekonomski efekti ulaska Hrvatske u EU, sa aspekta uticaja na privredu Srbije, mogu se oceniti kao pozitivni i stimulativni. Srbija bi nakon ulaska Hrvatske u EU mogla da poveća plasman svojih poljoprivrednih proizvoda na tržište CEFTA regiona Sticanjem statusa punopravne članice Evropske unije 1. jula godine Hrvatska je prestala da bude članica CEFTA Sporazuma, kao i svih ostalih bilateralnih i multilateralnih trgovinskih sporazuma, koji nisu u skladu sa zajedničkom trgovinskom politikom EU. Ovim je Hrvatska otpočela sa primenom svih pravila i propisa koje propisuje EU za svoje članice. Dakle, Srbija bi nakon ulaska Hrvatske u EU, mogla da poveća plasman svojih poljoprivrednih proizvoda na tržište CEFTA regiona, jer će Hrvatska roba biti skuplja i manje konkurentna zbog povećanja carina. Najveće promene u regionu dogodiće se pri izvozu prehrambenih proizvoda iz Hrvatske u Bosnu i Hercegovinu mleka i mlečnih prerađevina, mesa, keksa i cigareta, čija će konkurentnost biti smanjena, što predstavlja izuzetnu priliku za srpske proizvođače. Konkurentnost O tome šta je sačekalo Srbiju posle 1. jula godine u ovoj oblasti Jadranka Zenić Zeljković iz Ministarstva spoljne i unutrašnje trgovine, između ostalog kaže da će nakon ulaska Hrvatske u EU jedan broj njenih poljoprivrednih proizvoda u razmeni biti manje konkurentan na tržištu Srbije i CEF- TA. Duvan i proizvodi od duvana će se uvoziti u Srbiju po carini od 57,6 odsto iz EU, tako da će Srbija imati prednost u izvozu duvana u Hrvatsku i na CEFTA tržištu. Prema analizi, može se očekivati da će doći do količinskog smanjenja uvoza cigareta iz Hrvatske, s obzirom da će one biti skuplje usled četvorostrukog povećanja carine. Hrvatska bi ulaskom u EU trebalo da ostane bez preferencijalnog statusa koji je uživala u izvozu duvana u CEFTA regionu, koji je podrazumevao znatno niže carine nego u EU. Carine za hrvatski duvan u CEFTA iznosile su od 10 do 15 odsto, dok je naša carina na duvan u CEFTA bila 38 odsto, kaže sekretar Udruženja za poljoprivredu Privredne komore Vojvodine Đorđe Bugarin. Po njegovim rečima, tako su Hrvati za osam godina u Srbiju izvezli više od tona duvana, a mi u tu zemlju svega 100 tona, podsetivši da bi sada za Hrvatsku carine na duvan trebalo da budu učetvorostručene i da iznose 57,6 odsto. U Evropskoj komisiji, objašnjavaju da je Hrvatska ulaskom u EU i napuštanjem CEFTE dovedena u nepovoljan položaj u trgovinskom režimu sa državama regiona, i da će EU zbog toga dozvoliti Hrvatskoj da u nekim oblastima zadrži stari trgovinski režim. U Evropskoj komisiji kažu da ni Srbija niti bilo koja zemlja regiona time neće biti na gubitku. Trebalo bi omogućiti uvoz dosadašnjih kvota cigareta iz Hrvatske, po starim carinskim stopama. Uobičajeno je da se na ovaj način pomogne novim članicama EU kako ne bi pretrpele velike ekonomske turbulencije prilikom ulaska u EU. I Srbija će, kažu, kada uđe u EU imati tu vrstu podrške. Ministarstvo trgovine Srbije nije dobilo nikakvu zvaničnu informaciju niti zahtev Evropske komisije da se Hrvatskoj i nakon ulaska u EU omogući da pod povoljnijim uslovima izvozi cigarete na srpsko tržište, izjavila je pomoćnica ministra Bojana Todorović. Povoljnije i nepovoljnije Ulaskom Hrvatske u EU, izvoz hrvatskih proizvoda u Srbiju prema SSP biće nepovoljniji za najosetljivije poljoprivredne proizvode. Među proizvodima za koje su određene kvote, izvoz šećera iz Srbije u EU biće nepovoljniji. Ulazak Hrvatske u EU donosi još neke nepovoljnosti po Srbiju po pitanju izvoza šećera. Naime, količina šećera iz Srbije koja se plasira na tržište Hrvatske biće uključena u ukupnu kvotu za izvoz šećera u EU koja iznosi tona godišnje. Jadranka Zenić Zeljković je ukazala da će trgovina sa Hrvatskom biti regulisana Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju (SSP), što će izvoz hrvatske robe učiniti nepovoljnijim. Ostala tržišta u regionu Tržište BiH je za Srbiju i Hrvatsku od velikog značaja. Hrvatska na tržište BiH plasira značajan iznos prehrambenih proizvoda. Ulaskom Hrvatske u EU, najveće promene dogodiće se pri izvozu prehrambenih proizvoda u BiH, na primer mleka i mlečnih prerađevina, mesa, keksa i cigareta, zbog carina na ove proizvode prilikom uvoza iz EU, odnosno Hrvatske u iznosu od 10 do 15 odsto, plus prelevmani. Ovo će uticati na smanjenje konkurentnosti ovih proizvoda iz Hrvatske na tržištu BiH. To je i izuzetna prilika za srpske proizvođače da povećaju plasman ovih proizvoda na tržište BiH, jer će se izvoziti po CEFTA sporazumu, odnosno bez carina i biće konkurentniji u odnosu na hrvatske proizvode. Izlaskom Hrvatske iz CEFTA sporazuma nastaće i promene u trgovini u pogledu strukture i obima robne razmene u Regionu. Ekonomske efekte ulaska Hrvatske u EU, sa aspekta uticaja na privredu Srbije mogli bi da ocenimo kao pozitivne i stimulativne, naglasila je Jadranka Zenić - Zeljković. Treba istaći da poljoprivredi Srbije nije u interesu davanje posebnih ustupaka Hrvatskoj, pre svega, iz razloga što to znači stvaranje povoljnijih uslova uvoza poljoprivrednih proizvoda u Srbiju iz svih ostalih članica EU. Treba istaći i to da je Hrvatska dostavila zahtev Evropskoj komisiji za reviziju SSP između Srbije i EU, Šansa za pozicioniranje Ulazak Hrvatske u Evropsku uniju doneće kompanijama iz Srbije priliku da se bolje pozicioniraju na hrvatskom tržištu, kao i da povećaju plasman u zemlje CEFTA regiona kao i EU. Hrvatska je sticanjem statusa punopravne članice EU 1. jula, prestala da bude članica CEFTA sporazuma, i prihvatila je zajednički režim trgovine EU. Tako je trgovina sa Hrvatskom po njenom ulasku u EU regulisana Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju (SSP), što će izvoz hrvatske robe učiniti nepovoljnijim, ukazali su stručnjaci. Može se očekivati da ulazak Hrvatske u EU pruži priliku da se prevaziđu ograničenja koja postoje i predstavljaju nelojalnu konkurenciju za srpske proizvođače na hrvatskom tržištu i da se to tržište konačno otvori za proizvode iz Srbije. kao i ostalih članica CEFTA i EU, radi zaštite svojih izvoznih interesa posle 1. jula godine. Suština je da se koncesije koje Hrvatska ima u skladu sa CEFTA ugrade Javnost bez odgovora u SSP svake članice CEFTA, koja ima potpisan ovakav sporazum sa Evropskom zajednicom. B. Gulan Prilikom posete Srbiji, evropski komesar za proširenje EU Štefan File i premijer Ivica Dačić, dotakli su se izvoza cigareta iz zemalja CEFTA, ali je javnost ostala bez jasnog odgovora da li je File u Beogradu,,urgirao da se hrvatske cigarete i dalje prodaju pod povoljnijim uslovima. File, je naime, rekao da je neophodno prilagođavanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju jer je Hrvatska ušla u EU i napustila je CEFTA, ali i da se održi,,tradicionalan uvoz hrvatske robe u Srbiju. Odgovarajući na pitanje novinara o uvozu hrvatskih cigareta, Dačić je reko da mu je drago što je došlo do te teme do trgovinskih pitanja, a ne da se razgovara samo o Kosovu i Metohiji.,,Naš interes je da se izborimo za što veće kvote za izvoz šećera, ali to nije ista korpa problema, rekao je Dačić.

20 38 poljoprivreda poljoprivreda 39 Agrifirm vlasnik trećine Sto posto Holandija, garant u agro biznisu Predsednik Srbije Tomislav Nikolić prisustvovao potpisivanju ugovora holandskog Agrifirma i domaćeg proizvođača hrane za životinje Sto posto, u koji će biti uloženo 30 miliona evra u naredne tri godine Holandija zemlja partner Holandska Royal Agrifirm grupa, jedan od najvećih evropskih proizvođača stočne hrane, kupila je 35 odsto domaće kompanije Sto posto, dok je firma Nuscience, u okviru te grupe, kupila 51 odsto preduzeća Novi miks, domaćeg proizvođača vitaminsko mineralnih predsmeša i dodataka u hrani za životinje. Holandska kompanija će u Sto posto investirati 30 miliona evra u naredne tri godine. Ugovore su potpisali predstavnici Agrifirm grupe i preduzeća Nuscience Ton Loman i Patrik Kereman, sa vlasnikom firme Sto posto Zoranom Vukadinovićem. Potpisivanju ugovora prisustvovao je predsednik Srbije Tomislav Nikolić, a domaćin ovog skupa bio je predsednik Privredne komore Srbije Željko Sertić. Ambasador Holandije u Srbiji Laurent Stokvis ukazao je da se udruživanjem u poljoprivredi može proizvoditi više i kvalitetnije, poručivši da je Holandija garant da će ovaj posao biti dobro urađen. Ambasador je najavio i da će Holandija biti zemlja partner na Novosadskom sajmu poljoprivrede sledeće godine. Predsednik PKS naglasio je da Privredna komora Srbije podržava sve važne aktivnosti koje doprinose ekonomskom napretku, kao što su proces razvoja znanja, razmene informacija, finansijskog konsaltinga i unapređenja tržišta. Ovo je konkretan primer kako može da se sarađuje, primer kako jedna kvalitetna kompanija iz Srbije može da nađe partnere u inostranstvu, ukazao je Sertić. Ton Loman istakao je da je strategija Agrifirma fokusirana na inovacije. Mi razvijamo i proizvodimo kvalitetne koncepte ishrane, u kombinaciji sa konsalting uslugama. Kroz snabdevanje proizvodima visokog kvaliteta i inovativnog koncepta hranjenja, strani partneri će srpskim poljoprivrednicima pomoći da dobiju što kvalitetnije životinje i time ostvare profit. Izabrali smo da investiramo baš u Srbiji, jer poseduje odličan potencijal u agraru, poručio je Loman. Agrifirm kooperativa udružuje holandskih poljoprivrednika, prihoduje godišnje oko 2,4 milijarde evra, želi da u Srbiju prenese sistem organizacije agro sektora po tipu Holandije, povezivanje struktura klanične industrije i mlekarske industrije sa ratarskim sektorom, radi zatvaranja lanca stočarske proizvodnje. Na taj način obezbeđuju se jeftinije sirovine, stočarska proizvodnja, smanjuje uvoz i povećava izvoz finalnih proizvoda. Strateški pravci razvoja na samom početku partnerstva stavljaju akcenat na uzgoj mladih životinja (prasadi) i živine (jaja) i mlečno govedarstvo. Srbija je prepoznata u regionu kao lider i zemlja budućnosti za razvoj stočarstva, istakao je generalni direktor Nuscience Patrik Kereman. Vlasnik Sto posto Zoran Vukadinović podsetio je da je ta firma lider u proizvodnji hrane za životinje na domaćem tržištu, ukazujući da je nastala privatizacijom ruinirane fabrike u Velikoj Plani. N. M. Zoran Vukadinović, direktor i vlasnik firme Sto Posto Obezbediti investiranje, zadržati likvidnost Koji su bili vaši motivi da krenete u privatni posao sa proizvodnjom hrane? Koje su bila teškoće? STO POSTO uverenje da se u Srbiji može uspešno i profitabilno baviti poljoprivrednim biznisom, odnosno proizvodnjom stočne hrane. Svaki korak u razvoju kompanije donosio je specifične teškoće. Na početku su one bile vezane sa kapacitete, kako proizvodne tako i kadrovske. Od jednog ruiniranog pogona, bez ijednog zrna žita i sa nekoliko radnika morao se dizajnirati i napraviti savremeni i konkurentni poslovni sistem. Nakon toga, uporna i stalna borba za osvajanje tržišta. Naravno da je u svim fazama bilo potrebno obezbediti dovoljno (skupih) sredstava za stalno investiranje, a da se ne ugrozi likvidnost. Koja je vaša poslovna taktika? Na koja znanja se oslanjate? Šta biste preporučili onima koji tek ulaze u biznis u Srbiji? Taktika se menjala, odnosno prilagođavala, ali je uvek izvirala iz strategije koja je zahtevala da se, bez obzira na cenu i žrtve ostvari cilj. Čovek se mora oslanjati na sva svoja i znanja i sposobnosti saradnika, ali je još važnije da ta znanja stalno unapređuje. U Srbiji mislite i radite dugoročno. Kada i kako ste došli u kontakt sa hlandskim parterima? Šta se njima najviše dopalo kod vas? Po njihovim rečima svidela im se profesionalnost i posvećenost menadžmenta i zaposlenih ciljevima kompanije. Da li ste se dvoumili pre nego što ste odlučili da prodate deo firme? Kako će u budućnosti izgledati vaša uloga u kompaniji? Naravno da taj čin ima i svoju emotivnu stranu, ali razvojne potrebe kompanije i želja za njenim daljim rastom su nadvlade. Za sada moja uloga će ostati nepromenjena, a u budućnosti ona će zavisiti od budućnosti kompanije. Šta očekujete od udruživanja sa Holanđanima? Očekujemo veća ulaganja i brži razvoj kroz transfer znanja i tehnologija i lakši pristup novim tržištima. M. S.

21 40 poljoprivreda poljoprivreda 41 Proizvodnja hrane Mehanizacija baza razvoja agrara Do godine, Srbija bi mogla da izvozi milion tona pšenice, tri miliona tona kukuruza, tona ulja, voća i povrća za 400 miliona dolara, žive stoke i mesa za 250 miliona dolara, pića za 50 miliona dolara i duvana za 20 miliona dolara, procenio je Milan Prostran na naučnom skupu,,mehanizacija poljoprivrede stanje i potrebe Privredni razvoj Srbije danas se nalazi na prekretnici koja pruža šansu da se na osnovu dosadašnjih iskustava kreira razvoj sa manje propusta i grešaka. U vremenu koje dolazi od agrara se očekuje da nosi privredni razvoj zemlje i da bude okosnica ekonomske aktivnosti. On direktno učestvuje u stvaranju bruto društvenog proizvoda sa 20 odsto, a sa pratećim delatnostima sa 40 odsto. Sirovinsku bazu obezbeđuje 5,1 miliona hektara poljoprivrednih površina, od čega je obradivo čak 4,22 miliona hektara. Imamo 0,47 hektara obradivih površina po jednom stanovniku, što je iznad evropskog proseka. Ovo je konstatovano na Naučnom skupu,,mehanizacija poljoprivrede stanje i potrebe koji je održan na novosadskom Poljoprivrednom fakultetu. Revitalizaciju i oporavak agrara Srbije treba posmatrati integralno, vodeći računa o tome da se bitno promenila vlasnička struktura, pa sada imamo dominantno učešće privatnog akcionarskog vlasništva. Potrebno je da se za narednih 10 godina koncipira Dugoročna strategija agrarnog i ruralnog razvoja. Ovaj model strategija mora biti komplementaran Evropskoj agrarnoj politici, što će omogućiti naše lakše integrisanje u savremene evropske tokove. Dakle, potrebno je oporaviti privatni i akcionarski - državni agrarni sektor i podsticajnim merama ekonomske politike uobličavati gazdinstvo u moderan farmerski posed. Ekonomska politika u agraru treba da se bazira na afirmaciji intenzivne proizvodne strukture. Počev od godine pa u narednoj deceniji, status proizvodnje hrane, kao najvažnije privredne oblasti koja će bitno uticati na ukupne privredne tokove zemlje, treba uobličiti da bude ekonomski profitabilna i tržišno orijentisana. U privatnom posedu 95 odsto obradive zemlje Gotovo 95 odsto obradivog zemljišta u Srbiji ili oko hektara, u vlasništvu je privatnih posednika, a pet odsto ili hektara u vlasništvu poljoprivrednih preduzeća i zemljoradničkih zadruga. Poslednjih godina je, uz izvesna kolebanja, prisutan trend smanjivanja površina u vlasništvu poljoprivrednih preduzeća i zadruga. Veličina poseda je veoma heterogena. Najveći broj preduzeća posednika je u kategoriji do 50 hektara (ili 55,3 odsto), a najmanji u kategoriji preko hektara (ili 2,95 odsto). U privatnom sektoru je izraženija usitnjenost poseda. Dominiraju posed od 15 do 20 hektara, a 0,5 odsto su posedi veći od 20 hektara. Poređenja radi, u Velikoj Britaniji prosečna veličina farme iznosi 69,3 hektar, Francuskoj 41,7 hektara, Danskoj 42,6 hektara, Holandiji 18,6 hektara, Nemačkoj 31 hektar, a Belgiji 20,6 hektara. U EU je prosečna veličina farme 20,7 hektara, što je pet puta više od prosečne veličine poseda porodičnog gazdinstva u Srbiji. Izgrađenost i stepen tehničko tehnološke opremljenosti prehrambene industrije Srbije na tom je nivou da ne predstavlja limitirajući faktor rasta poljoprivredne proizvodnje i njenog prestrukturiranja u procesu povećanja proizvodnje industrijskog bilja, povrća i voća. Na osnovu raspoloživih podataka, ukazuje se da je permanentno prisutan relativno nizak stepen korišćenja kapaciteta, kako u ukupnoj industriji prerade poljoprivrednih proizvoda, tako i u nekim njenim vidovima posebno. Tako uljare korite sada kapacitet sa oko 50 odsto, šećerane sa 25, konditorska industrija sa 40, klanice sa 30, a industrija stočne hane sa 34 odsto. Dugoročni i aktuelni problemi ovih industrija su, nedovoljno korišćenje kapaciteta, dobrim delom zbog nedostatka odgovarajućih sirovina i kvalitetnog menadžmenta. To ima za posledicu neefikasnost u poslovanju i slabu konkurentnost u izvozu. Karakteristična je neujednačena opremljenost kapaciteta u okviru pojedinih grupacija. Neka preduzeća se nalaze na samom vrhu tehničko tehnološke opremljenosti i raspolažu visokoobrazovanim kadrovima svetskog kvaliteta, dok druga sve više zaostaju za savremenim tehnološkim i marketinškim zahtevima. Podnoseći uvodno obrazloženje savetnik predsednika Privredne komore Srbije Milan Prostran naglasio je da od oko 4,2 miliona hektara obradivog zemljišta navodnjava samo hektara poseda i koristimo tek tona mineralnih đubriva. Poljoprivredna mehanizacija stara 20 godina Kada bismo to bogatstvo koristili uz izmenu setvene strukture, mogli bismo da proizvodimo dovoljno hrane za sopstvene potrebe i godišnji izvoz od najmanje pet do šest milijardi dolara. Dakle, realno bi bilo da Srbija već godine izvozi milion tona pšenice, tri miliona Demografska kretanja Iako je proces smanjivanja seoske populacije i poljoprivrednog stanovništva u osnovi civilizacijsko kretanje, na našim prostorima on je imao karakteristike egzodusa, budući da je bio dva do tri puta intenzivniji nego u danas najrazvijenijim zemljama. Dok je krajem četrdesetih godina prošlog veka na selu živelo oko 80 odsto stanovništva, danas gradska populacija čini 51 odsto stanovništva. Prema podacima FAO, udeo poljoprivrednog stanovništva u ukupnom iznosi: SAD 2,3 odsto, Velika Britanija 1,8 odsto, Francuska 4,2 odsto, Nemačka 3,6, Grčka 19,8, Mađarska 10,3 odsto, Kina 65,2 odsto. U Srbiji taj odnos je 17,3 odsto. tona kukuruza, tona šećera, tona ulja, zatim voća i povrća u vrednosti od oko 400 miliona dolara, žive stoke i mesa u vrednosti od 250 miliona dolara, vina i žestokih pića za 50 miliona dolara i duvana u vrednosti od 20 miliona dolara, rekao je Prostran. Da bi se to ostvarilo, potrebna je i kvalitetna poljoprivredna mehanizacija koju Srbija nema. Jer, prosek starosti traktora, kombajna i drugih mašina je oko 20 godina. Sekretar Udruženja za poljoprivredu Privredne komore Vojvodine Đorđe Bugarin, prezentujući rad čiji su autori Ljubiša Obradović, Mirko Milovanović i Branislav Gulan iz Privredne komore Srbije i Danilo Tomić iz Društva agrarnih ekonomista Srbije, naglasio je da u zemlji imamo traktora i oko kombajna, koji su punoletni. Dakle, da bi se proizvodila hrana prema željenim projekcijama, potrebno je da se ova proizvodnja revitalizuje i prilagodi potrebama malih i srednjih gazdinstava veličine poseda do 50 hektara. Prema istraživanju autora rada, Srbija je od izvoznika poljoprivredne mehanizacije postala njen uvoznik. Jer, samo prošle godine spoljnotrgovinski deficit u ovoj oblasti bio je 123,38 miliona dolara. Ukupna spoljnotrgovinska razmena bila je 208,6 miliona dolara, od čega je izvoz iznosio 42,6, a uvoz 167 miliona dolara. Da bi se povećala proizvodnja hrane u zemlji, a to znači da se obezbedi domaća sigurnost i izvoz, autori predlažu da se novac umesto u uvoz mašina usmeri, u domaću industriju koju je potrebno revitalizovati i ukrupniti. Za velike sisteme treba tražiti partnere u inostranstvu. Pošto više od polovine stanovništva Srbije živi u selu, i imaju mala gazdinstva, čiji je prosek tri hektara, proizvodnju poljoprivrednih mašina u zemlji treba prilagoditi njihovim potrebama. B. Gulan

22 Delegacija Privredne komore Srbije (PKS), na čelu sa predsednikom Željkom Sertićem i predstavnici nekoliko ambasada u Srbiji posetili su u Kraljevu fabriku lakih aviona Aero Ist Jurop (Aero East Europe), radi upoznavanja izvoznih mogućnosti te kraljevačke fabrike. Sertić je rekao da PKS želi da podrži sve dobre ideje, i da Kraljevo, uz pomoć uspešnih preduzetnika i investitora, postane još jedan avio centar u Srbiji. U ovim kriznim vremenima u kojima se nalazimo i u svim pokušajima da akteri koji učestvuju u realizaciji ekonomske politike u Srbije daju svoj maksimum, Privredna komora Srbije ima zadatak Potpredsednik Privredne komore Srbije (PKS) Raša Ristivojević sa saradnicima, primio je generalnog direktora ruske firme Metromed iz Omska Valeri 42 Regioni Regioni 43 Podrška Privredne komore Srbije izvoznicima Srpska SILA leti u izvoz da podrži sve dobre ideje i inicijative, rekao je predsednik PKS. Došli smo u Kraljevo da podržimo ovakve preduzetnike, pomognemo dolazak potencijalnih investitora i kupaca ovih aviona, kako bismo napravili još jedan avio centar u Kraljevu, dodao je Sertić. Kraljevačka firma Aero Ist Jurop, koja proizvodi lake avione razne namene, poseduje najsavremeniji sertifikat nemačkih vazduhoplovnih vlasti. Nemci žele da kupuju avion SILA (Srpska industrija lakih aviona) 450 C koji će koristiti u školama za obuku pilota, u različitim institucijama za raznovrsna nadgledanja, foto-snimanja i druge namene. Direktor fabrike Milorad Matić, rekao je da je njihovo tržište cela Evropa, ali da se pregovara i sa potencijalnim kupcima iz Australije, Amerike i afričkih zemalja. Mi smo prvih godina proizvodnje izvozili 100 odsto naših aviona. Kada su svi bili skeptici i kada niko nije verovao da će izaći nešto Saradnja ruskog Metromeda i čačanskog Spektra Vik toroviča Peddera i akademika Ruske Akademije medicinsko - tehničkih nauka Tkačev Ruslana. Susretu su prisustvovali i direktor Predstavništva Ruske privredne komore u Republici Srbiji Vladimir Grišin, pomoćnik ministra zdravlja Republike Srbije dr Zoran Kovačević i generalni direktor Spektar d.o.o. u Čačku Mileta Mihajlović. Metromed se bavi proizvodnjom visokosofisticiranih medicinskih aparata, zasnovanih na najnovijim tehnološkim dostignućima ruskih sa nazivom Made in Serbia, mi smo to učinili. Sada izvozimo 95 odsto aviona koje proizvedemo, a na evropsko tržište smo izvezli preko 100 aviona, rekao je Matić. Preduzeće Aero Ist Jurop dobitnik je ovogodišnje nagrade za investiciju godine Aurea. Fabrika iz Kraljeva proizvela je tokom godine novi avion - SILA 450 C posebno prilagodjen za tržište ultra lakih aviona. Cena aviona je oko evra u zavisnosti od opreme. Reč je o vrlo laganim avionima, oko 290 kilograma teže prazni, i potrebne su im vrlo kratke piste za poletanje i sletanje. Jeftini su za održavanje i troše malo goriva, pa su idealni za obuku letačkog osoblja. Ti avioni imaju novu tehnologiju i motore koji troše običan benzin, kao i automobili, pa imaju mnogo prednosti u odnosu na stare tradicionalne letilice. Njhova brzina je oko 200 kilometara na čas, a u standardnoj varijanti u vazduhu mogu da ostanu oko 5,5 sati, naveo je Matić. naučnika u oblasti ginekologije, hirurgije i otorinolaringologije. Posle prezentacije svojih proizvoda i najnovijih naučnih dostignuća, predstavnici Metromeda i Spek tra razmotrili su mogućnosti transfera ruske tehnologije za proizvodnju novih medicinskih aparata za lečenje u Spektar Čačak, kao i zajedničkog poslovanja, sprovođenje naučno - istraživačkih radova, proizvodnju aparata i zajedničko istupanje na domaćem, ruskom i svetskom tržištu. Smederevski privredni forum Grad iz dunavske porodice Otvaranje pregovora sa EU prilika za realizaciju projekata iz više privrednih oblasti. Šansa da se preko PKS dobiju projekti prohodni prema evropskim izvorima finansiranja Pregovori o pristupanju Srbije EU otvoriće prostor za sređivanje države i zaustavljanje negativnih privrednih tokova na putu ka oporavku u budućnosti, istaknuto je na otvaranju Smederevskog privrednog foruma. Forumu je prisustvovao potpredsednik Privredne komore Srbije (PKS) Raša Ristivojević koji je rekao da je za rešenje problema u ekonomiji neophodna koordinacija PKS, lokalnih samouprava i Vlade Srbije. Više nije floskula kada političari pričaju o ekonomiji. U tom smislu je važna i Privredna komora i lokalna samouprava, jer ako ne budemo po dubini i vertikali rešavali probleme, ne možemo očekivati ni od vlade da reši naše lokalne probleme. U poslednjih nekoliko meseci je došlo do promene rukovodstva u PKS i napravljen je zaokret. Baziramo se na dobrim kontaktima sa ministarstvima i drugim važnim državnim institucijama. Drugi važan segment je naša unutrašnja reorganizacija i u fazi smo stvaranja potpuno nove komore. Treći segment je dobra saradnja sa privrednicima, naveo je Ristivojević. Potpredsednik PKS je podsetio na privredne delegacije koje su u okviru državne posete boravile u Kini i Bugarskoj i naglasio važnost otvaranja privredne saradnje na najvišem političkom nivou. PKS i Grad Smederevo imaju dobru saradnju. Smederevo ima priliku da se pozicionira u smislu razvijanja strateških projekata i to zaslužuju, pre svega, industrijski i turistički potencijali. To je bio razlog predloga uključivanja Smedereva u porodicu dunavskih gradova i regiona. Dobra je šansa da se preko PKS dobiju projekti koji su prohodni prema evropskim izvorima finansiranja, rekao je Ristivojević. Potpredsednik PKS je poručio domaćinima u Smederevu da im komora stoji na raspolaganju, kao partner koji razume sve njihove probleme i kao mesto gde se ti problemi rešavaju. Pomoćnik ministra inostranih poslova Ljubica Vasić istakla je prednosti geostrateškog položaja Smedereva i komparativne prednosti i potencijale koje ima taj grad i čitav region, u saobraćaju, poljoprivredi, turizmu, a u blizini Mađarske i Rumunije, članica EU. Otvaranje pregovora sa EU pruža priliku za kandidovanje i realizaciju različitih projekata iz privrednih, infrastrukturnih, razvojnih, kulturnih i drugih oblasti. Tu Smederevo može i treba da traži prostor i priliku za promociju svojih potencijala u različitim oblastima, u širem kontestu evrointegracija regionalne i dobrosusedske saradnje, ocenila je Vasić. Smederevski privredni forum trebalo bi da odgovori na pitanja budućeg privrednog razvoja Smedereva i ponudi konkretna rešenja na tom planu, rekla je na otvaranju foruma Jasna Avramović, gradonačelnica Smedereva. Smederevski privredni forum trajao je od 23. do 26. septembra i prvi put je organizovan u okviru 126. Smederevske jeseni. D. V.

23 44 Regioni Regioni godina rudarenja u Boru u znaku najvećeg ekološkog projekta Srbije Napreduje nova topionica Proslavljen Dan rudara u Boru. Naredne godine stiže nova peć u kojoj će se topiti tona koncentrata i godišnje dobijati 80 do 100 hiljada tona bakra Priznanje Privredne komore Srbije Povodom 110 godina rudarenja u Boru, a za rezultate u razvoju i unapređenju privrede, Blagoju Spaskovskom, generalnom direktoru Rudarsko-topioničarskog Basena, potpredsednik Privredne komore Srbije Raša Ristivojević uručio je plaketu sa diplomom. Ristivojević je naglasio da jubilej pada u vreme kada se RTB upisao u listu najznačajnijih domaćih firmi, što podrazumeva da će biti stožer privrede Srbije. Ovih dana čelnom čoveku kompanije koja je najveći izvoznik u Timočkoj krajini uručena je i plaketa Regionalne privredne komore Zaječar za doprinos razvoju privrede i dugogodišnju poslovnu saradnju. Posle čitavog veka i deceniju više, Bor je na putu da dobije nebo kakvo je izgubio godine, kada su ovde stopljeni prvi grumenovi rude bakra, srebra i zlata. Za to vreme iskopano je 2,388 milijardi tona rude i jalovine, od čega je 733 miliona tona rude, i proizvedeno kako se čulo na proslavi Dana rudara od Blagoja Spaskovskog, generalnog direktora RTB-a Bor - pet miliona tona bakra, 160 tona zlata i oko tona srebra! Uoči 6. avgusta, koji je i Dan kompanije, Spaskovski je kazao novinarima: -Između dva rudarska praznika rudne rezerve RTB-a od 1,3 mlijarde tona povećane su još za miliona tona, a opremanje rudnika skoro je završeno. Ovih dana na kriveljski kop stigao je još jedan novi bager, završili smo rekonstrukciju tamošnje flotacije, pokrećemo i rekonstrukciju majdanpečke. U metalurgiji radovi takođe dobro napreduju i očekujem da sredinom naredne godine imamo čisto nebo nad Borom. Standard zaposlenih je na zavidnom nivou. Prosek zarada od dinara daje sigurnost žiteljima Bora i Majdanpeka i potvrđuje da je naša vizija urodila plodom. A oni koji prošetaju ulicama ova dva grada mogu najbolje da potvrde koliko je RTB bio i društveno odgovorna kompanija. Radovi se ponovo zahuktali Nakon kraćeg zastoja zbog kašnjenja u projektovanju, radovi na re konstrukciji topionice i izgradnji nove fabrike sumporne kiseline ponovo su se zahuktali. Prema svim najavama, moderna fleš-peć po tehnologiji finske kompanije Outotec, kakvu koristi 60-ak odsto topionica u svetu, i nova fabrika sumporne kiseline, po tehnologiji kanadske kompanije SNC Lavalin, treba da startuju sredinom naredne godine. Međutim, generalni direktor Basena Bor, kako reče, neće sebi zameriti ako to bude i mesec-dva kasnije: -Čovek počne da gradi kuću, pa se ne useli kad je rekao. Ne bežim od rokova, ali približavam stvari realnosti. Jer, nijedna topionica u svetu nije izgrađena za manje od pet godina, a Bor je i prvi u svetu gde se izvodi braunfild investicija gradi se nova topionica, ali stara za to vreme ne stoji, već svi živimo od njenog rada. Ipak, ma koliko ovaj projekat bio važan za Bor, celu Timočku Krajinu, ali i za Srbiju, apsolutno se slažem da ne možemo raditi bez dozvola i ne zameram nikome što su radovi, na onim mestima za koje nije postojala dozvola, bili stopirani. Gradilište nove topionice ponovo vrvi od mašina, radnika i inženjera svih struka, među kojima su i mladi koji će sutra raditi na postrojenju. Prati se nova dinamika, rešavaju problemi bez kojih se ne može na ovako velikom projektu, ali se i čuvaju dobri odnosi sa kanadskim SNC Lavalinom, finskim Outotecom, i beogradskim Energoprojektom, nosiocem lokalnih radova. Konačni obrisi novih postrojenja već se naziru i sve se čini da se ispoštuju rokovi i smanje troškovi, da se dogodine svečano pritisne dugme. Najveća srpska investicija u ekologiju To očekuje i ministarka zaštite životne sredine, razvoja i energetike Zorana Mihajlović. Pozdravljajući rudare na njihov praznik i najavljujući podršku Vlade RTB-u da normalno funkcioniše kako bi Bor na vreme dobio novu topionicu, ona je rekla: - RTB Bor mora u roku da završi svoju topionicu i ja obećavam da ću nadgledati rad na njenoj izgradnji. Neću biti ovde šestog avgusta iduće godine ukoliko ne bude radila. To je jedini način da Bor i cela Krajina imaju zdravu životnu sredinu, da nema više trovanja, da nema više maramica ni zaustavljanja proizvodnje, da svako dete u Boru i oko Bora može normalno da živi. Ona je dodala još jednu stvar važnu za Vladu Srbije. Funkcionisanje Bora upravo pokazuje kako će da se razvija privreda Srbije. Kada Bor radi dobro, kada Bor ide gore, povećava svoje rezerve, ulaže u novu opremu, to je znak da i privreda Srbije polako napreduje, rekla je ministarka. Podsetimo da je vrednost celog projekta nove topionice 265 miliona evra (100 je namenjeno rekonstrukciji 50 godina satrog postrojenja, a 165 ekološkoj komponenti - novoj fabrici sumporne kiseline, postrojenju za preradu otpadnih voda i energani. Messer će izgraditi novu fabriku kiseonika za koju su poslovi započeti, a ovih dana RTB bira ponude i za izgradnju postrojenja za preradu flotacijske šljake. U novoj topionici RTB će prvi put moći da prerađuje, i to po svetskim ekološkim standardima, tona koncentrata godišnje, što je 80 do 100 hiljada tona bakra. Iskorišćenje bakra (sada 93 odsto) i sumpora (sada između 50 i 60 odsto) biće 98,5 odsto, a emisija i imisija štetnih materija u vazduh, vodu i zemljište biće ispod zakonom propisanih vrednosti. Ekonomski efekat koji dolazi sa novom tehnologijom topljenja donosiće Basenu šest miliona evra više mesečno, odnosno više bakra i zlata, ali je ipak najvažnije to što će ona doneti čisto nebo. Tada će još lepše biti u Boru, gradu koji je, kako reče ministar rudarstva Milan Bačević, zahvaljujući eksploataciji bakra, od kasabe postao moderan i lep grad. Bor je danas grad muzej rudarstva, grad koji mnogo više liči na srednjoevropske moderne gradove nego na neki rudarski centar. A on je, na sreću, i jedno i drugo, rekao je Bačević i zaključio: On predstavlja okosnicu razvoja Timočke krajine, predstavlja budućnost razvoja Srbije. Bakar svetskog kvaliteta Sadašnji RTB Bor nije više veliki po broju pogona i zaposlenih, ali je veliki po kvalitetu bakra koji proizvodi. Naš bakar veoma je tražen, sam sebe prodaje, rekao je nedavno Mirjana Antić, zamenik generalnog direktora RTB-a za ekonomska pitanja. Umesto sadašnja četiri zavisna, RTB će uskoro biti jedinstveno preduzeće koje će proizvoditi katode svetskog kvaliteta, a imamo ambiciju da proizvodnju proširimo i finalnim artiklima od ovog metala. RTB je za sedam meseci ove godine proizveo tona katoda, pola tone zlata i blizu tri tone srebra. To je za četvrtinu više nego lane, a produkcija plemenitih metala je za desetak odsto veća od planirane. Uprava carina nedavno je objavila listu 15 najvećih srpskih izvoznika za period januar-jul na kojoj se RTB našao u zlatnoj sredini, sa izvozom vrednim 73,9 miliona evra. Pitanje je, kaže Spaskovski, koje su tu firme stvarno srpske i zaista predstavljaju perjanice domaćeg izvoza. Među pobrojanih 15 je vrlo mali broj tzv. neto izvoznika, onih koji na strano tržište izvoze robu proizvedenu isključivo od domaćih sirovina, bez uvoznih komponenti. Kada bi se svima njima od ostvarenog izvoza oduzela vrednost uvezene sirovine, repromaterijala ili delova, redosled firmi sa liste najvećih izvoznika bio bi potpuno drugačiji, a RTB bi bio u samom vrhu. Tekst i foto: Ljubiša Aleksić

24 46 Portret privrednika Regioni 47 Uspešan na svakoj poziciji Dejan Bodiroga igra za Bor 3000 novih radnih mesta do kraja Jagodina magnet za investicije Proslavljeni košarkaški reprezentativac Dejan Bodiroga, poznat po tome što je podjednako dobro igrao na svim pozicijama na terenu, odlučio je da se oproba kao privrednik I uložio osam miliona evra u fabriku EWG u Boru Proslavljeni košarkaš Dejan Bodiroga povukao se iz reprezentacije u 32. godini života, nakon što je sa prvim timom zemlje osvojio mnogo medalja. Jedini je košarkaš svoje klase koji nije igrao u IBM ligi i nije otišao ni u jedan od dva grčka tima koji su ga uslovljavali da uzme grčko državljanstvo. Igrao je u Italiji, Španiji, a posle ipak i u Grčkoj, bez neprihvatljivih uslova. Sa tribina su mu klicali: Mi imamo svoga boga, on se zove Bodiroga. Zarađeni novac ipak nije razbacao na kuće, kola i druge brojne izazove, već je odlučio da investira u privredu. I to u Bor, u proizvodni pogon. Dok je igrao, Bodiroga je bio poznat kao jedan od retkih košarkaša koji može da igra na bilo kojoj poziciji na terenu. U toj sposobnosti treba tražiti tajnu Bodiroginog za sada uspešnog prelaska sa sporta na privredu. Kao timski igrači, Bodiroga se prilikom pokretanja fabrike mernih uređaja EWG oslonio na inovativni inženjerski tim iz Niša, menadžment iz Beograda i industrijsku tradiciju Bora, koji se posle duže krize postpeno oporavlja i oživljava. Za Bor, kaže Bopdiroga, odlučili smo se jer je to lep kraj, ali nedovoljno razvijen. Hteli smo da baš ovde otvorimo fabriku, da bi se ovaj kraj razvijao na pravi način. EWG je najveća fabrika mernih instrumenata u jugoistočnoj Evropi sa izuzetnim izvoznim potencijalom, rekao je Bodiroga, koji je u ovaj proizvodni pogon uložio do sada preko 8 miliona evra. Veoma smo ponosni što smo uspeli da otvorimo ovakvu fabriku u Srbiji, kaže Bodiroga i ističe da fabrika raspolaže najsavremenijom tehnologijom, kojom može da konkuriše najboljim evropskim proizvođačima. Možemo da se pokažemo na svim tržištima u Evropi, i u Rusiji i uturskoj, zadovoljan je Bodiroga. Fabrika EWG u punom kapacitetu može da proizvede i do 500 hiljada ovih mernih uređaja. Proširenje proizvodnje zavisi od tržišta i u Srbiji i inostranstvu, tako da ćemo u tom slučaju moći da zaposlimo više ljudi, kaže vlasnik. Tehnologija fabrike, uključujući i neke korisne inovacije, delo je razvojnog tima iz Niša. Ivica Džunić, magistar masinskih nauka, razvojni inzenjer kompanije EWG, objašnjava da se u fabrici u Boru proizvode uređaji koji predstavljaju osnovu za modernu mernu infrastrukturu koja je data kao preporuka Evropske komisije za neki budući način razvoja merenja i komunikacije između distributera i korisnika električne energije, toplotne energije, gasa i vode. Ovakvom modernom infrastrukturom u budućnosti će biti objedinjeno daljinsko čitanje podataka i daljinska komunikacija sa svakim mernim mestom ponaosob. Ponosni smo što su i fabrika i proizvod delo domaćeg znanja. Na ovome smo radili desetak godina i sada imamo sofisticiranu tehnologiju koja je konkurentna evropskim proizvođačima u ovoj oblasti, a u pojedinim delovima ide i ispred vremena, kaže Džunić. Kapacitet proizvodnje je 50 hiljada brojila godišnje, a kada se bude radilo u sve tri smene godišnja proizvodnja će dostići i pola miliona. Mirjana Stefanović Kreiranjem dobrih i kvalitetnih radnih mesta, stvaramo srednju klasu koja stvara novu, modernu Srbiju, rekao predsednik PKS Željko Sertić u Jagodini Jagodina je lider u privlačenju stranih investitora ali i mnogim drugim privrednim oblastima. Rukovodstvo Jagodine ima podršku komore u svim aktivnostima, izjavio predsednik Privredne komore Srbije (PKS) Željko Sertić tokom radne posete tom gradu. Sertić je 23. avgusta sa saradnicima posetio Jagodinu, gde je, kako je rekao, došao da se upozna sa idejama, planovima i ciljevima rukovodstva. Predsednik PKS pozvao je čelnike Jagodine da učestvuju na najvećem ekonomskom forumu na Balkanu Kvantni skok (Kvantum leap) koji će se održati 3. i 4. oktobra u Beogradu kao i na Investicionoj konferenciji Srbije u Moskvi 30.oktobra godine. Na pokretanju ekonomije treba svi zajedno da radimo - vlada, ministri, poslovna zajednica, stručnjaci. Moramo da budemo fokusirani na jedan cilj, a to je kreiranje dobrih i kvalitetnih radnih mesta, ne samo sa jeftinom radnom snagom. Treba da nađemo industrije i modele kako bi radnicima obezbediti veće plate i kvalitetan život. Stvaranjem srednje klase stvaramo novu, modernu Srbiju, poručio je Sertić. Srbija mora biti ozbiljna i uređena država, pravedna prema privrednicima jer oni pune budžet, bez obzira na veličinu firme. Ukoliko ne budemo povećali prihod, imaćemo problema i nikakva statistika neće moći da pomogne. Privrednici imaju odgovornost prema društvu, zaposlenima i okruženju, rekao je Sertić i dodao da mala i srednja preduzeća u Srbiji imaju perspektivu. Predsednik Skupštine grada Dragan Marković najavio je da će do kraja godine u Jagodini biti otvoreno novih radnih mesta zahvaljujući investitorima koji su došli od početka godine i započeli izgradnju fabrika. Među investitorima u Jagodini je i italijanska kompanija Mobil Gruppo Turri Cucine iz Barija, jedan od najvećih proizvođača kuhinjskog nameštaja u Italiji. Ugovor o gradnji fabrike potpisan je 2. avgusta godine. Planirano je da fabrika bude završena za 18 meseci, zapošljavaće do 250 radnika, a investitori su najavili i povećanje broja zaposlenih. Fabrika će biti locirana u Industrijskoj zoni na Koridoru 10. Mobil Turri je četvrta kompanija iz Italije, koja gradi fabriku u Jagodini, a još dve su najavile potpisivanje ugovora o izgradnji. Led je probila kompanija Andrea Confezione, koja je u martu pustila u rad fabriku za proizvodnju cerada za automobile Confezione Srbija i zaposlila većinu od planiranih 520 radnika. Kompanija Aunde počela je pre nešto više od dva meseca izgradnju Fabrike automobilskih sedišta, a kompanija Vibak potpisala je ugovor o izgradnji fabrike za proizvodnju poliprofilenskih filmova, lepljivih traka od profilena i kartona. Sve fabrike su u Industrijskoj zoni, oko 400 metara od međunarodnog autoputa i železničke pruge Beograd - Niš na Koridoru 10. Investitore iz Italije za Jagodinu i Pomoravlje opredeljuje dobar geografski položaj, podrška Vlade Srbije, subvencije i do evra za svako novo radno mesto, stručna radna snaga, mogućnost izvoza bez carine iz Srbije u Rusku Federaciju. Prvi strani investitor u Jagodini bila je kompanija Porr Werner & Weber iz Beča, koja je u ovom gradu u oktobru godine izgradila regionalni centra za reciklažu komunalnog otpada i sanitarnu deponiju Gigoss. D. V.

25 48 Regioni Regioni Međunarodni sajam inovacija, kooperacija i preduzetništva INOKOOP 2013 u Zrenjaninu Kriza ne trpi prosek Ministar Rasim Ljajić na otvaranju tradicionalnog skupa preduzetnika u Zrenjaninu istakao značaj malih i srednjih preduzeća za rast BDP i smanjenje nezaposlenosti. Sajam okupio 270 učesnika i oko posetilaca Međunarodni sajma inovacija, kooperacija i preduzetništva INOKOOP 2013 održan je po 14. put u Zrenjaninu. Ministar unutrašnje i spoljne trgovine i telekomunikacija Rasim Ljajić otvorio je 29. avgusta sajamsku manifestaciju, koju su organizovali Regionalna privredna komora Zrenjanin i Opšte udruženje preduzetnika Zrenjanin, u saradnji sa Turističkim centrom grada Zrenjanina i Gradom Zrenjaninom. Ljajić je rekao da su mala i srednja preduzeća i preduzetnici motor ekonomskog razvoja i osnov za rast bruto društvenog proizvoda, ali i za smanjenje stope nezaposlenosti, što posebno važi za Srbiju i druge zemlje u tranziciji. Nasuprot tome, u Srbiji je u periodu od do godine upravo u sektoru malih i srednjih preduzeća i preduzetnika bez posla ostalo 153 hiljade zaposlenih, upozorio je ministar i zaključio da su najveći gubitnici ekonomske krize, ne samo u Srbiji, već i u 20 zemalja Evropske unije, mala i srednja preduzeća i preduzetnici. Da bi se to promenilo, kako je rekao, upravo je važno održavanje sajmova, kao što je ovaj, tradicionalni skup preduzetnika u Zrenjaninu. Vratiti preduzetnički duh Kako je informisao ministar Ljajić, privatni sektor u Srbiji danas zapošljava 45 odsto ukupno zaposlenih, ali u ukupnom bruto društvenom proizvodu učestvuje sa svega 30 odsto, dok je u Evropskoj uniji 66 odsto zaposlenih u privatnom sektoru a učešće u bruto društvenom proizvodu i do 60 odsto. U poslednjih deset godina u Evropskoj uniji je sektor malih i srednjih preduzeća uposlio 85 odsto svih novozaposlenih radnika i to je činjenica sa kojom moramo da se suočimo i da ne očekujemo više da država u svojoj administraciji i javnom sektoru zapošljava sve koji čekaju posao, istakao je Ljajić. Mora da se motiviše i razvija preduzetnički duh po kome smo ranije bili prepoznatljivi, a koji se u ovoj krizi negde izgubio. Nema više privatne inicijative, a iskreno, nema napretka i oporavka ukoliko preduzetnički duh ne motivišemo, rekao je Ljajić i podsetio da su inovacije i kooperacije takođe važne, jer kriza više ne trpi prosek, a sadašnje vreme zahteva visokostručne ljude spremne na učenje i usavršavanje. Potencijali Srednjeg Banata Učesnike i goste je na otvaranju manifestacije pozdravio gradonačelnik Zrenjanina Ivan Bošnjak, a predsednik Regionalne privredne komore Zrenjanin Milan Radovančev predstavio je 14. Sajam INOKOOP, koji u fokusu ima proizvodnju i distribuciju zdravstveno bezbedne hrane, sa posebnim osvrtom na meso i mesne prerađevine. Ovaj sajam je jedinstvena prilika da se na području srednjobanatskog regiona izvrši prezentacija i promocija roba i usluga i u kratkom roku ostvare kontakti sa većim brojem potencijalnih klijenata u cilju uspostavljanja uspešne poslovne saradnje, istakao je Radovančev. Privrednu komoru Srbije na svečanosti otvaranja predstavljao je potpredsednik Zdravko Jelušić, a pored ministara, predstavnika vojvođanskih i lokalnih institucija, diplomatskih predstavnika, regionalnih komora i udruženja, prisutni su bili učesnici i gosti iz Austrije, Rumunije, Mađarske, Slovačke, Nemačke, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Republike Srpske, Crne Gore, Italije, Češke Republike i Srbije. Tokom trodnevne manifestacije posetioci su imali priliku da upoznaju više od 270 učesnika koji su izložili svoje proizvode i ponudu na 70 štandova. U sklopu Sajma su održana i brojna predavanja, prezentacije i okrugli stolovi, a profesor Radomir Radovanović sa Poljoprivrednog fakultet U Zemunu održao je predavanje na temu Upravljanje bezbednošću i kvalitetom hrane. Sajam INOKOOP u sportskoj hali Medison u Zrenjaninu posetilo je oko ljudi, što ovogodišnju manifestaciju čini jednom od najposećenijih. Branka Jajić Edukacija ojačava kapacitete Na štandu Regionalne privredne komore Zrenjanin održana je prezentacija i promocija projekta u okviru IPA programa prekogranične saradnje Srbija Rumunija, Edukacijom do jačanja kapaciteta malih i srednjih preduzetnika Srednjeg Banata za učešće na evropskim tenderima. O projektu su govorili Elizabeta Stanimirov iz Zajedničkog sekretarijata u Vršcu Regionalne kancelarije za prekograničnu saradnju u Temišvaru i potpredsednik Regionalne privredne komore Zrenjanin Momčilo Nikolčić. Opšti cilj projekta je održiv izbalansiran društveno ekonomski razvoj prekograničnog područja između Srbije i Rumunije, a specifičan jačanje administrativnih kapaciteta civilnih društava i organizacija za podršku na učešću na evropskim tenderima. Predviđene su obuke, treninzi, razmena poseta, radi unapređenja kvalifikacija i povećanje ukupne konkurentnosti privrede granične oblasti. Saradnja turističkih organizacija Užica i Zrenjanina Direktorka Turističke organizacije Kosjerić Snežana Joksimović i direktor Turističkog centra Zrenjanin Dragan Vulešević potpisali su protokol o saradnji. Protokol predviđa razmenu iskustva u seoskom turizmu, kao i zajedničku promociju turističke ponude u zemlji i inostranstvu. Prethodno su predstavljene privredne, turističke i gastronomske mogućnosti Užičkog regiona a prisutnima se obratio direktor Turističke organizacije regije Zapadna Srbija Miroslav Rađen. Posebno je naglašeno da dosadašnje mogućnosti saradnje između dva regiona nisu dovoljno iskorišćene.

26 broj Projekat Noble Ideje Treća radionica za istraživače u agrobiznisu REGIonI Treća radionica iz projekta Noble Ideje, namenjenog podršci mladim inovatorima iz oblasti agrobiznisa, održana je u Kruševcu No 78 october 2013 Year XIII Regionalna agencija za transfer znanja i tehnologija iz Italije, u saradnji sa još 12 partnera iz regiona, među kojima je i Privredna komora Srbije, uspešno realizuje projekat Noble Ideje, namenjen podršci mladim inovatorima iz oblasti agrobiznisa. Projekat se finansira iz fondova EU po 4. pozivu IPA programa Jugoistočna Evropa. Na trećoj radionici iz ovog programa, koja je održana 2. avgusta u Kruševcu, dr Zoran Lugić, direktor Instituta za krmno bilje Kruševac, istakao je ulogu Instituta u unapređenju poljoprivredne proizvodnje i naučnog rada u oblasti oplemenjivanja, proizvodnje i iskorišćavanja stočne hrane. Ističući doprinos razvoju ratarske i posebno stočarske proizvodnje, dr Lugić je rekao da je do sada stvoreno oko 40 sorti 13 najvažnijih vrsta krmnog bilja koje su po prinosu na ili iznad svetskog proseka. Institut za krmno bilje se angažuje i na drugim aktivnostima vezanim za razvoj i unapređenje stočarstva, ruralne sredine i zaštite životne sredine, a uspešno sarađuje sa proizvođačima mineralnih đubriva i sredstava za zaštitu bilja u cilju iznalaženja optimalne agrotehnike u gajenju biljaka. Pored toga, Institut razvija tehnologije i aktivno, preko projekata, učestvuje u borbi protiv erozije i u rekultivaciji zemljišta, komunalnih deponija i drugih površina. Institut se bavi i edukacijom farmera, udruženja poljoprivrednika i stručnih službi. Ivana Marković, sekretar Odbora za nauku RPK Kruševac, govorila je o ulozi Odbora u regionalnoj podršci inovativnim kompanijama i doprinosu unapređenju konkurentnosti. Odbor je veoma aktivan i u projektu NTI 2013, i značajno doprinosi afirmaciji kreativnosti I u regionu Kraljevo, dodala je Ivana Marković. Sekretar odbora za tehnološke inovacije PKS dr Danica Mićanović je istakla ulogu PKS u jačanju veze nauke i privrede i transfera znanja i tehnologija. Pored toga, predstavila je Kancelariju za podršku inovacionim projektima, koja je otvorena u PKS kroz IPA projekat Noble Ideje. Nakon zatvaranja javnog poziva za podršku inovacionim projektima krajem septembra, vršiće se selekcija prijavljenih projekata. Mladi inovatori mogu da dobiju besplatne usluge iz oblasti menadžmenta inovacija, finansiranja inovacija i intelektualne svojine u cilju pripreme inovacionih projekata za implementaciju u privredi na domaćem i međunarodnom nivou. Dr Jasmina Radović, pomoćnik direktora za nauku kruševačkog Instituta, istakla je pravce naučnih istraživanja Instituta. Na radionici su predstavljeni projekti mladih istraživača i obavljena edukacije za unos podataka na Tehnološku platformu projekta Noble Ideje. v. v. NEW WINGS OF SERBIA MICHAEL KIRBY USA Ambassador to Belgrade: Expecting new American investments VALERY OVSYANIKOV President of Sberbank Serbia Executive Board: Export in russian ruble decreases currency risk

27 No in focus 53 International conference on a new business model Quantum leap of Serbian economy By supporting our economy we do save our future, the First Deputy Prime Minister Aleksandar Vučić said at the International conference Quantum Leap, that brought together business leaders, existing and potential investors, entrepreneurs, leading global experts and government officials Being determined to take an active part in the creation of a new business climate in our country, the Chamber of Commerce and Industry of Serbia organized the International conference entitled Quantum Leap. At the conference organized at the Madlenianum Theatre on 3-4 October many representatives of the Government, the First Deputy Prime Minister Aleksandar Vučić, ministers of economy, finances, agriculture, and others who will undertake the greatest burden of a new set of economic measures, as well as the Minister of Education, as it was said at the conference that the future plans of the Serbian economy would be impossible to realise without new knowledge and development technologies. The conference was supported by the presence of many representatives of the companies doing business in Serbia such are the Gazprom Neft, Fiat Automobiles Serbia, Philip Morris, British Petroleum, Foodland, Antenna Group, Coca Cola Hellenic, Microsoft, Google, Facebook, Limundo, as well as the representatives of financial sector, the Governor of the National Bank of Serbia Jorgovanka Tabaković, and the representatives of the Srpska Bank, City Bank, Erste Bank, Intesa Bank, European Bank for Reconstruction and Development and others. The experts from Israel Shalom Simhon and Sharon Kedmi shared their experiences of their countries and presented it as a start up economy. In addition, the projections of the global trends and a new theory of creative and innovative way of thinking, without which it is impossible to have a creative and sustainable economy, could be heard at the conference. Sudden leap from years-long lagging At the two-day conference the participants discussed the issues, that were covered by the main and several parallel panels, among them, the experiences of the biggest investors, renewable energy resources, organic food, fight for investments, talents, finances, creative industry and many others. However, these experiences as well as the experiences of many Serbian experts, who achieved a great success in the world, are invaluably important for Serbia which is to create an attractive investment environment. The development of new technologies, innovation and creativity, energy efficiency, agribusiness and tourism, according to the President of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Zeljko Sertić, are the sectors in which Serbia could make a quantum leap and set in motion its economy. During the last year s conference organized in Rio, the global experts recognized a quantum leap as a new way to achieve goals that would ensure sustainable development of the global economy in the next twenty years. Serbia must accept these models and define its new goals so as to overcome its long-lasting lagging behind the developed countries, and as a small and open - market economy it would keep pace with contemporary business trends, the President of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Zeljko Sertić said at the opening ceremony of the Quantum Leap Conference. Inviting businesses to provide their support and invest all their efforts so as to find efficient economic solutions, the First Deputy Prime Minister of the Government of the Republic of Serbia Aleksandar Vučić underscored that the state s main tasks would be to fight against the tax evasion, gray economy, smuggling and all other illegal activities. He also added that the private sector could not support too big public administration of 550,000 people. Reminding that the subsidies allocated to the public enterprises amount to over one billion dinars every year, Vučić pointed out that the state was not the one that needed to find a job to anyone, but it should create the conditions for the employment and should spur star- in focus No 78 ting up a private business. The First Deputy Prime Minister said that a new set of measures would be difficult and that it would involve everyone, but these measures are inevitable for the salvation of the economy of Serbia. Vučić announced the adoption of the laws by which of means all investment obstacles would be removed away and the arrival of new investors such are Mercedes and Bosch would be ensured. Steps for an economic turnaround We are not afraid of a leap We are not afraid of the reforms, but that we will go to the bottom if we do not make a leap. Serbia has two prior tasks: to make financial stability and a healthy economic growth. The current economic situation is difficult, but it could be made better, the Minister of Finances Lazar Krstić said at Participating in the part of the conference titled A progress of Serbia in view of biggest investors, the Minister of Economy Saša Radulović pointed out that Serbia needed the best people since the problems that should be solved were extremely difficult. Serbia has a very weak economic growth; except for the Fiat and agricultural sectors, other industries in Serbia do not run a fruitful business, Radulović said. The General Manager of the NIS Kirill Kravchenko pointed out the gray economy as one of many biggest obstacles for faster changes, underscoring that the last year the state lost in the petrol sector over 150 million euro due to the negative influence of the black market. Kravchenko considers that Serbia could make a quantum leap only if the state focuses all its efforts on 20 biggest projects and their implementation is monitored at the highest level. The Manager of the Department for Business Development within the Fiat Automobiles Serbia Diego Velini underscored that everything already invested in Serbia gave the results, and that a year ago the manufacturing of a new model of Fiat passenger car was commenced, which in September 2012 was exported to Europe, and in May it reached the American market as well. The General Manager of the Philip Morris International for SE Europe Stacey Kennedy pointed out that this company ran a business in Serbia successfully for 10 years now, during which it invested 750 million dollars, the closing ceremony of the two-day international conference Quantum Leap. The creation of a new economic model requires the reforms an increase of revenues through the payment of taxes, the reform of public sector and public enterprises in restructuring, stabilization and reduction of deficit, public debt and the creation of a new business climate. If we would deal with these issues in the following three to five years we have a chance to make a progress, the Minister said. Krstić said that the reforms were difficult and expensive, and that they required not only a political but an individual will to change ourselves. He reminded that in the end of the previous year the public debt amounted to near 19 billion euro and by the end of 2013 it would be 21 billion directly employed 1000 people and indirectly over thousands of persons. Stacey also emphasized that the Philip Morris Company fills in the budget of Serbia by six percent and even by 30 percent of the whole tobacco industry in Serbia. We have justified through our business that quantum leaps are possible to be made, Kennedy said and added that a sharp growth of the black market which reached 12 percent of a total legal trade in tobacco was one of the main problems, which made the losses in the amount of 20 billion dinars annually. The General Manager of Coca Cola Ramon Weidinger pointed out that the law on labour should be amended and the problems relating to the construction permits and land ownership should be solved. Weidinger underscored that the regulations had to be strictly obeyed. The Quantum Leap Conference, the gathering directed to the creation of a new business environment in Serbia, was declared closed with the presentation of the Minister of Finances Lazar Krstić. euro. The fact that in 2008 Serbia chose the business model that involved an increase of the budget deficit, was not a wrong choice, but that the money was not used up for solving then problems. The Minister said that one third of the budget was allocated to the pensions, one fourth to the salaries in the public sector, 10 percent to the subsidies, and only three percent to investments, which is for a half less than in the countries in the region. The private sector, investments and infrastructural projects, which would recruit the domestic companies and would enable the employment of the nation, should be the holder of the development of the country, Krstić said and added that he expected that the budget for 2014 would be the developing one.

28 No Agribusiness Agribusiness 55 No 78 Agrifirm, owner of one third of the Sto Posto company The Netherlands, agribusiness guarantee The President of the Republic of Serbia Tomislav Nikolić was present at the signing of the agreement between the Dutch Agrifirm and the domestic producer of the fodder the Sto Posto company, in which total of EUR 30 million will be invested in the following three years The Dutch Royal Agrifirm Group, one of the biggest European producers of fodder, acquired 35 percent of the domestic Sto Posto Company, while the Nuscience Company, also within the same group, bought 51 percent of the Novi miks company, the domestic producer of vitamin and mineral mixtures and supplements for animal feeding. The Dutch company will invest EUR 30 million in the Sto Posto company in the next three years. The Agreements were signed by the representatives of the Agrifirm and Nuscience Ton Loman and Patrick Kereman with the owner of the Sto posto company Zoran Vukadinović. The President of the Republic of Serbia Tomislav Nikolić was present at the signing, while the host of this meeting was the President of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Željko Sertić. The Netherlands, partner country The President of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Željko Sertić underscored that this institution supports all important activities contributing to an economic progress such are the knowledge development, the information exchange, the financial consulting The Dutch Ambassador to Serbia Laurent Stokvis underscored that it is possible to produce more and with higher quality through the agricultural associations, and added that the Netherlands guarantees that this work would be well done. The Dutch Ambassador announced that this country will be the partner country to the Fair of Agriculture in Novi Sad in the following year. services and market improvement. This might serve as a good example of the good cooperation and how one company from Serbia could find a partner abroad, Sertić said. Ton Loman highlighted that the strategy of the Agrifirm is focused on the innovations. This company develops and manufactures good concepts of feed, in combination with the consulting services. By supply of high-quality products and innovative concept of feeding, the foreign partners will support the Serbian agrarians to get better livestock breeding and to make a higher profit. We have made a decision to invest in Serbia because its great potential lies in the agricultural sector, Loman said. The Agrifirm is a cooperative encompassing 18,000 Dutch farmers, generates near EUR 2.4 billion annually and wants to transfer Dutch system of the organization of agricultural sector to Serbia, which means the connecting of slaughter industry and dairy industry with crop growing sector so as to close the livestock breeding chain. In this way, it provides cheaper raw materials, livestock production, the reduction of import and increase of export of final products. The strategic development of the cooperation focuses on the young livestock breeding (pigs) and poultry (eggs) and milking cattle breeding. Serbia has been recognized as a leading country in the region in the development of livestock industry, the General Manager of the Nuscience Patrick Kereman said. The owner of the Sto Posto company Zoran Vukadinović reminded that this company is the leader in the fodder production on the domestic market, and pointed out that this company was established by the privatization of the ruined factory in Velika Plana. N.M. Zoran Vukadinović, Director and owner of the Sto Posto Company To ensure investments, to keep liquidity How did you decide to start up a private business in the field of the food production? What were the difficulties? Every step made towards the development of the company arose one specific difficulty. At the beginning these difficulties were in relation with both production and staff capacity. Starting from a scratch, the ruined factory, without any grain and with few employees were the only ingredients for the creation of a modern and competitive business system. Upon it, there was a constant and consistent fight for the market. It is obvious that these phases required enough expensive assets to be invest so as not enter the illiquidity. What is your business strategy? What should you recommend to those starting up a business in Serbia right now? The business strategy gradually changed, and it constantly arose from the strategy which required the achievement of the goals at all costs. A man must count on his own knowledge and the skills of his assistants, but it is important to upgrade the knowledge constantly. In Serbia you have to think and work on long-term basis. When and how did you make a contact with the Dutch partners? What did they like the most? They said that they liked professionalism and commitment of the management and the employed to the aims of the company the most. Have you had any second thoughts before you decided to sell a part of the company? What will be your role in the company in the future? That decision had its emotional moments and that is for sure, but the development of the company and will for its further growing overcame it. My role in the company will be the same and in the future it will depend on the future of the company itself. What do you expect from the partnership with the Dutch? We do expect to have higher investments and faster development through the knowledge and technology transfer and easier access to new markets. M.S.

29 No 78 In September it was a year since the USA Ambassador Michael Kirby undertook the position. Although the movement to the new building of the Embassy drew the greatest attention of the media, the Ambassador was very active and had fruitful cooperation with the Serbian Government in the previous year. The American Embassy had a close cooperation with the Chamber of Commerce and Industry of Serbia on the realisation of the project relating to the First Investment Fair for the Municipalities Preševo, Bujanovac and Medvedja. We interviewed Ambassador Kirby for the Korak Magazine: What were your motives to participate in this fair? How do you assess the potentials of the south of Serbia? Are there any American investors interested in investing in this part of the country? I believe that Bujanovac, Preševo, and Medveđa like Serbia as a whole have a good story to tell to both foreign and domestic investors, despite the many challenges these municipalities face. At the time of the fair, I had just returned from my second visit to the south, and the Serbian Government s increased engagement in the region 56 Our guest Our guest 57 Interview: USA Ambassador to Belgrade Michael Kirby Expecting new American investments I am proud that so many American companies have invested in Serbia, and I am committed to working with the Serbian Government to attract even more American investments, the USA Ambassador to Belgrade Michael Kirby says for the Korak Magazine was visible and very welcome. But there were not and are not enough success stories. With a young, properly educated, and willing workforce, and a great location on Corridor 10 near the borders of Macedonia and Kosovo, south Serbia can become a very attractive destination for foreign investors looking to expand their markets. The region can also leverage Serbia s own competitive advantages, by convincing companies from northern Serbia to expand there and improve their cost structure and competitiveness.i want to draw attention to those possibilities. These communities have real business potential, if we can make the right connections between investors and municipalities. In which ways Serbia can increase its chances to attract U.S. investors? Which segments of the U.S. economy can be interested in investing in this part of Europe? I am proud that so many American companies have invested in Serbia, and I am committed to working with the Serbian government to attract even more U.S. investors. U.S. companies alone have invested nearly $3 billion in Serbia in the past decade and directly employ thousands of Serbian citizens. Many leading American blue chip firms, such as Microsoft, Coca-Cola, Pepsi, Philip Morris, Cooper Tire, Eaton, Johnson Controls, Ball Packaging, and NCR, have already invested here. Over the last few years, American IT and service companies have rapidly built their presence in Serbia, and their investments continue to expand they are making good use of Serbia s well-educated high tech workforce. There is also growing American investor interest in key industries, including the automotive and mining sectors. In July, Cooper Standard, the automobile parts manufacturer, laid the cornerstone for a plant in Sremska Mitrovica that will eventually employ more than 500 people again, taking advantage of Serbia s skilled labor, strategic location, and free trade relationships with important markets. I am a great believer in the benefits of investment by American companies in Serbia. By introducing technological and managerial know-how, they sharpen Serbia s competitiveness. Through their educational and community programs, they improve the quality of life for many Serbian citizens. And by standing for integrity, environmental protection, and good governance, they set a high stan- dard of ethical corporate conduct. What are the experiences of the U.S. investors who already work in Serbia? How can Serbia motivate them to invest more and expend their business here? American investors tell me positive stories of their experiences in Serbia. They routinely praise Serbia s highly educated, multi-lingual, hard-working labor force as a major benefit of investing here. I believe American investors are becoming more and more aware of the opportunities in Serbia, but there are some substantial issues which must be addressed. Questions about the rule of law and corruption, for instance, cloud Serbia s reputation; resolving them will take long-term, sustained commitment by this government and its eventual successors. Meanwhile, more can be done to improve the business climate. I would encourage the Serbian Government to continue efforts to improve conditions for U.S. and other investors by, for example, strengthening protections for intellectual property rights, streamlining the construction permitting process, implementing needed reforms to ensure clear property rights, addressing rigidities in the labor markets, easing the burden of numerous state inspections on business, and, of course, taking the necessary steps to ensure integration into global institutions such as the World Trade Organization. Can we expect more American capital in Serbia at this moment, arrival of new companies, new investments? Prime Minister Dačić and I led a trade delegation to the United States in May, and we introduced and re-introduced Serbia to globally significant American IT companies Google, Apple, Intel, and Microsoft. It was a ripe opportunity for Serbia to present itself to American investors, which the Government seized, but it was only an introduction for many. I believe that, yes, in the next year, we will hear announcements from some of those companies about increased investment in Serbia. It will be their story to announce, though, and I don t want to steal their thunder! GSP (Generalized System of Preferences) agreement with Serbia, which secured import of 4,600 products to the U.S. without taxes, expired on July 31. Do you expect that Congress will again approve GSP regime for Sebria? GSP, first introduced in 1976, is a program designed to promote economic growth in many countries around the world, and in 2012 Serbia exported USD 27.3 million worth of goods duty-free to the United States, including raspberries, copper tubing, and automotive parts. While I cannot speak for the U.S. congress on whether it will renew GSP, I can assure you that the U.S. government understands the important role that this program plays in promoting trade-led job creation around the world. How much are economic topics important for the Embassy activities and you personally? The economy is very much a priority for the Embassy, as it is for the Serbian Government. I arrived in Serbia last September, and for many, many months, the highest priority for political leaders here was to earn a date to start accession negotiations with the European Union. With the European Council s decision in June, however, the conversation has opened up, and the Government has more publicly placed economic issues at the top of its priority list. America s vision is of a Europe No 78 that is whole and free, prosperous, and at peace. But let me be frank the Serbian economy is just not as strong as it needs to be. When one-third of working-aged Serbians are unemployed and worried about how to pay for daily needs, it is undoubtedly difficult for them to envision a peaceful and prosperous future. The governing coalition has just finished a reshuffle, which I understand was meant to focus more attention on growing Serbia s economy. Only a few days have passed, so it is too soon to judge, but I am heartened by the inclusion of so many business and economic minds in this new government. You had a great ceremony for the opening of your new Embassy. What are the advantages of your new office space? Is there anything that you are not satisfied with? Thank you! Our dedication ceremony was a terrific day for us, and it was a pleasure to welcome Prime Minister Dačić to our new home and to join us in officially opening our new home in Belgrade. As much as we loved working in Savski Venac, the new Embassy was built with modern diplomacy in mind it is more-spacious, better-equipped, and offers a more-secure environment for us and our neighborhood. It is an environmental design leader in Serbia, too. It was built to reduce energy costs by 15% and to use 37% less water a big change in mindset from when we first established relations with Serbia over 130 years ago! If there is one thing I would like to improve, though, it is that so many friends and colleagues are curious to visit, and I haven t had the opportunity to welcome them all yet. This beautiful new building is concrete proof of America s commitment to Serbia, and I look forward to all of our friends seeing it firsthand. Mirjana Stefanović

30 No Front page topic Front page topic 59 No 78 Serbia got a new airline company, Jat flew off in history New wings of Serbia By the end of the year the Air Serbia will get 10 new A319 airbuses and employ 50 pilots. With 12 new destinations, it will fly on 45 regular lines Serbia has got the new airline company, the Air Serbia that is expected to become the national leader, the most powerful and safest company in the region and for sure the most reliable air carrier to the most important destinations throughout Europe and all around the world. After the 66 years of flying, the Jat Airways grounded and flew off in history, while the present crew consisted of 10 Boeings will be withdrawn from the regular transport and changed with the rented narrow-body aircrafts. The agreement on strategic partnership according to which Serbia got new airline company was signed in Belgrade in July this year by the Deputy Prime Minister Aleksandar Vučić and the president of the national air company of the United Arab Emirates, the Etihad, James Hogan. By the end of the year the Air Serbia will get 10 new A319 airbuses and employ 50 pilots. The three-year plan is to change these airplanes with the modern Boeings 737. Air Serbia on 45 lines With 12 new destinations in Africa, Europe and Near East, as the additional lines to the existing network of 33 destinations of the Jat Airways, the Serbian air transport company will have 45 regular lines. New Serbian crew of the Etihad will fill in the current crew of the Jat Airways, whereas new airplanes and destinations from Abu Dhabi to Melbourne, Sidney in Australia and Chicago in the USA will be gradually introduced. The agreement on strategic partnership ensures the vocational trainings for the crew and airline staff of the Air Serbia that could count on the support of the prestigious airline academy of the Etihad airways in Abu Dhabi. As it is planned this new company should have the fleet of 22 aircrafts which will mostly connect the former Yugoslavian Republics and Europe with the Near East, Australia and America. The Air Serbia should start flying from Belgrade to Abu Dhabi in October this year. The Etihad will become the holder of 49 percent of the shares of the Jat airways, while the state will keep 51 percent of its share and stay the major owner of the national air carrier Air Serbia. The experts hold the opinion that the strategic partnership with the Etihad would finally solve the problems in the business operations of the Jat airways being burdened with the debt of 195 million EUR. As it has been announced, after the signing of the agreement on strategic partnership, the Etihad airways and Serbian Government will invest per 100 million USD each in this new Serbian airline company, firstly per 40 million USD and later on they will provide the additional assets in the amount of maximum 60 million USD respectively. Together for good results These new wings of Serbia will start flying with its ten new airplanes by the end of the current year, said the Deputy Prime Minister Aleksandar Vučić after the signing of the agreement. Vučić said that he was grateful to all those who understood that Serbia is more important than we are and by the creation of such company, which will without any doubt become the most important company in the region, we could say that we are the leaders. This is one of many jobs thanks to which Serbia imports technology, because we do have faith in our people, and the system is what we missed. We will together achieve great results, Vučić said and added that Air Serbia airplanes will fly high and safely on its own wings. James Hogan announced the fundamental changes in the airline company, from the management to the fleet, and underscored that the airline company from Abu Dhabi is committed to help Serbia to get the new national airline company and to turn Belgrade into the junction in the Balkans. We have invested in the Air Serbia with the long-term plan covering, amongst other things, the size of the joint company, the network of airlines and the connecting with the whole world and various markets as well as the introduction of ten new airplanes, Hogan said. However, this business plan envisages that the company will make a profit for 24 months, but Hogan put more difficult task in front of the management. The Etihad Airways would not invest in Serbia, if it did not know that the profitability of the joint company is achievable. The important goal of the company is to keep the Air Serbia for longterm period. We would not invest in the Air Serbia if we did not set up the key goals to make the company safe, best in its class and profitable, Hogan explained. Reduction of costs and debt The Director of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Saša Vlaisavljević expects that the Air Serbia, which shares the cake of the air transport in the region worthy over 30 million EUR, will for sure become the regional leader in the following year. The domestic airline company will operate from 2015 or not later than 2016 without any losses, Vlaisavljević said and added that it could be justified by the intention of the new management to do the transport with more economic fleet. These forecasts are possible to happen, if there would not appear any unpredictable critical situation such is the leap of the price of kerosene fuel. With at least four flights a week, from Belgrade to Abu Dhabi, within the winter flight timetable as well as the introduction of new flights in a wider region, from Banja Luka, Ljubljana, Varna, Sofia, Prague, Warsaw, Bucharest and Kiev, it is clear that the Air Serbia will cover not only the countries where Serbian people live, but the passengers both from Serbia and the region will be able to fly to all continents without too long waiting time and unfavourable flight Etihad and JAT timetable over the transit European hubs, Vlaisavljević said. The new management will start managing the joint company Air Serbia in October, whereas the new manager of the company is Dane Kondić, a Serb from Australia. Serbian student Tamara Maksimović is in charge of new brand of the company. Dane Kondić said that the aim is to turn the current Jat airways company into a profitable, stable and strong company. The priority is the fast stabilization of the company, the reduction of costs and debts and the creation of the profitability in the following four months. The new airplanes emit less carbon dioxide, are less noisy and consume less fuel. The new name of the company means a new beginning, Kondić concluded. Dragana Vuković Georgijev The Etihad is the national airline company of the United Arab Emirates, with its headquarters in Abu Dhabi. This Near East airline company is one of the best in the world and it flies on 94 destinations in the Near East, Africa, Europe, Asia, Australia and American continent and it transports 10 million passengers annually. This company has 78 airplanes, whereas the plan is to have yet another 70 airplanes in the following four years. The company employs over people from 138 different countries. The Etihad has 46 partners which have their own network via Abu Dhabi. The Air Serbia has become the sixth partner to the Etihad Airways which has 29 percent of the ownership in the German Air Berlin, 40 percent in the Air Seychelles, near three percent in the Air Lingus, nine percent in the Virgin Australia airline company. The Etihad will soon acquire 24 percent of the Indian Jet Airline. All partners are profitable. The Etihad Airways established the regular daily flights from 15 June 2013 in the Belgrade Abu Dhabi destination. The Jat has its own code in that airline company in accordance with the agreement on commercial cooperation signed between these two companies for more than 40 destinations. The Jat was established 66 years ago, and upon three estimation of the capital, four tenders for a strategic partner, it finally found its strategic partner. The precursor of the JAT was the Aeroput, established in 1927, which two decades later was renamed into the Yugoslavian Air Transport (JAT). Since 2000 the company has been divided into several different divisions, it lost its airports in Belgrade, Podgorica and Tivat.

31 No 78 Valery Ovsyanikov, President of the Executive Board of Sberbank Serbia Export in Russian ruble decreases currency risk 60 Brand Brand 61 The Sberbank offers the unique set of banking services to businesses and agricultural sector, and the experience gained at the Russian market will be implemented in the banking business in Serbia, Valery Ovsyanikov says The recent arrival of the Russian Sberbank to the Serbian market has been followed with new services devoted to businesses, in particular to small and medium-sized enterprises, whereas this banking brand is increasingly getting popular with citizens, too. The Sberbank is a big player in the world, and what this bank brings to the Serbian financial market we discoursed with Valery Ovsyanikov, President of the Executive Board of the Sberbank Serbia. According to a survey conducted by the renowned European magazine the Banker, the Sberbank was ranked the second most worth banking brand in Europe, whose value grew to 14.2 billion USD, which is the 13 th position in the global list. Here in Serbia we have to be aware of the privilege and our obligation to transfer the power of this strong brand, Valery Ovsyanikov says. Sberbank Russia is the biggest bank in the Russian Federation. What are the data illustrating it? The Sberbank Russia is the biggest bank in Russia and the leading global financial institution with almost one third of the whole active banking sector in Russia as well as the key provider of credit lines to the national economy and the biggest holder of the deposit in Russia. The Central Bank of Russia is the founder and biggest shareholder with 50 percent of the bank,s capital in its ownership plus one share with the voting right. The Sberbank has over 110 million clients and one million of corporate clients in 20 countries throughout the world. This bank has the largest distribution network in Russia with over branch offices, while its international operations involve Great Britain, the USA, the Commonwealth of Independent States, Middle and Eastern Europe, Turkey and other countries. The Sberbank Europe AG with its head office in Vienna manages the banking network comprised of nine universal banks in eight countries of Middle and Eastern Europe: Slovakia, Czech Republic, Hungary, Slovenia, Croatia, Bosnia and Herzegovina, Serbia and Ukraine. The bank runs a business in total 281 branch offices and has 4400 employees with total assets of 9.9 billion EUR. The Sberbank also has its representative offices in Germany, and it also operates in Switzerland as the Sberbank Switzerland AG. The highest Serbian incumbents have signed the Agreement with the Sberbank Russia, which should spur up the Serbian export to Russia, first and foremost, the export of the automobiles from the Fiat Kragujevac. What is your view on the perspectives of Serbian export in that sense? The Agreement aims to stimulate the cooperation through the financial services, insurance and guarantees for goods and services being exported from the Republic of Serbia and the promotion of the trade cooperation of Serbia and other countries. This Agreement will help Serbian companies to enter the market of the Commonwealth of Independent States and Eastern market as well as it will open new opportunities for investing and business for corporate clients of the Sberbank. It is a good sign for all Serbian companies exporting to the Russian Federation, the Commonwealth of Independent States and South Eastern Europe. Sberbank has recently started operating in Serbia. Why did you decide to come to Serbia? We are aware that the Serbian market has a great potential for the development of the banking activities. Although the financial crisis has not been finished yet, we do share the opinion with our shareholders that it is the right time to start up introducing the so-called technological changes into our branch offices, business operations, products, which will enable our clients to get services in a faster and more efficient way. We want to be ready for the time when the market will have a growing trend so as our development would be fast and efficient. The Sberbank already successfully operates in Serbia and records a constant growth. It plans to support the growth of the Serbian economy, which could be seen through the increase of our credit lines of over 80 percent realized in the previous year. However, in 2012 the Sberbank supported the export of the goods from Serbia to Russia and it will keep providing systemic support to both exporters and importers in Serbia doing business with Russia. A new philosophy in banking sector of Serbia has been discussed. What is it about? No 78 In the future the Sberbank will have the benefits of the technological know-how and innovative solutions for the development of the Sberbank Russia s products. The bank plans to offer the modern services to its clients and active investment products so as to strengthen its position on the banking market in Serbia. On the other hand, the bank also plans to draw its focus on small and medium-sized enterprises as well as the companies dealing with international business. The Sberbank Serbia is a universal bank which offers all kinds of services and products to individuals, micro, small and medium-sized enterprises and big companies. We do bear in mind all various kinds of activities of Russian companies on the Balkans market, including Serbia as well and we do have a need to support the increase of their activities. We hope that we will become one of best banking partners to the companies from Russia and Serbia. The Sberbank Serbia might be the bridge for the economic cooperation between Serbia and Russia, Ukraine and Kazakhstan. I strongly believe that we could be a good partner to all Serbian and international entities and provide them with the best services possible. The Sberbank Serbia has the unique banking products for the businesses and agricultural sector and the experience gained at the Russian market will be implemented into the banking business in Serbia. Both experience and practice in this sector ensure the creation of the synergy that will build new quality in business of the companies cooperating with our bank. Sberbank Serbia enabled the transactions in Russian ruble currency. What companies and for what business do they use it? Our experiences showed us that there are interests for the Russian Ruble in the Serbian market. The Russian Ruble is strong and stable currency, which is of great significance because of constant fluctuations of the exchange rates on a daily basis. The possibility to carry out the transactions in the Russian ruble currency has the direct influence on the reduction of the currency risk for the companies dealing with export/import activities. The first export of the Serbian goods to Russia followed with all financial transactions done in the Russian Ruble, might serve as a good example of the stimulation of the payment activities between these two countries, which simplifies and additionally promotes the economic cooperation between Serbia and Russian Federation. The Sberbank as the biggest Russian bank offers a plenty of services and products not existing in Serbia, so we will keep adjust with all interests and needs in the Serbian market, and then decide what new products to promote here. Dejan Delić

32 No 78 Serbia Ukraine Business Forum Both optimists and pessimists forecast growth 62 Partners Partners 63 President of Ukraine Viktor Yanukovych and President of the Serbian Government Ivica Dačić expect that the Free Trade Agreement of the two countries will be harmonized and signed by the end of the present year, whereas the President of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Željko Sertić said that the economic relations of these countries should be improved Serbia and Ukraine are on their best way to raise the economic cooperation to the level of the current political relations of these two countries, was the message heard at the Serbia Ukraine Business Forum that took place at the Hyatt Regency hotel on 7 June Providing the support to the economic relations of Serbia and Ukraine, the Chamber of Commerce and Industry of Serbia, in collaboration with the Privrednik Club, organized the business forum and bilateral meetings of the Serbian and Ukrainian businesses. The President of Ukraine Viktor Yanukovych and President of the Serbian Government Ivica Dačić as well as the representatives of 25 companies from Ukraine and 80 companies from Serbia participated in the Business Forum. The economic relations of these two countries, the president of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Željko Sertić said, should be as the political ones. Reminding on the recent oscillations in the cooperation, Sertić called this forum the beginning of new relations of Serbia and Ukraine where a few Serbian companies have run a business for years, among them, Sintelon Tarkket, the MK Commerce, the Crop and Vegetable Growing Institute from Novi Sad, and the Institute for Maize from Zemun Polje, the Metalac from Gornji Milanovac and many others. However, in order to realize all possibilities for cooperation, especially in the field of construction, metal industry, energy, agribusiness, tourism, it is necessary to sign the free trade agreement between Serbia and Ukraine, which is a strategic decision to be made between Belgrade and Kiev, being supported by the Chambers of Commerce of both countries. Free Trade Agreement by the end of the year The President of the Ukrainian Chamber of Commerce and Industry Genadij D. Cizikov pointed out the importance of state-private partnership for the enlargement of the cooperation. He considers that Serbia is the most important country for Ukraine in the Balkans in terms of the economic cooperation. It will be institutionalized by the free trade agreement, which will be signed by the end of the current year. The President of the Ukraine invited the businesses from Serbia to come to invest in Ukraine, pointing out that up to now the investments amount to only 42 million USD. Talking about the GDP growth of Ukraine, Yanukovych said that the optimists expected to be 3.4 percent, while the pessimists thought that it would be 2.5 percent. He also said that it is needed to move away all administrative burdens in the future cooperation of two countries so as to accelerate the flow of goods, people and capital. Ukrainian investors, welcome The President of the Serbian Government Ivica Dačić and President of Ukraine Viktor Yanukovych expect that the free trade agreement will be harmonized and signed by the end of At the opening ceremony of the Serbia - Ukraine Business Forum Dačić emphasized that this agreement is the core of the economic interests of both countries. The future cooperation should be focused on metallurgy, agribusiness, energy, construction industry, the improvement of transport of goods, the higher participation of Ukraine in the privatization of Serbian firms, Dačić said and invited the businesses to realise better cooperation as much as possible so as the level of the economic relations would reach the political one. Dačić stated with regret that a drop in the trade of goods and stagnation of the cooperation between Serbia and Ukraine were recorded in the last two years, but it is expected that the visit of the President Yanukovych would change this situation. Making the list of the problems the Serbian Government was facing with in the previous period, Dačić highlighted that the economic recovery of the country is the national priority and the macroeconomic indicators are expected to grow in the following year. Dačić also mentioned a set of measures brought by the Government for the purpose of further financial consolidation and reduction of the budget deficit. Dačić pointed out the significance of the increase of income and economic activities at the time of the crisis and at the same time invited the investors from Ukraine to find a way to enter the third markets together with the Serbian companies. The state Agency for investments and national project management of Ukraine was presented by its President Vladislav V. Kaskiv, while the Serbia Investment and Export Promotion Agency of the Republic of Serbia was presented by its Director Božidar Laganin. B. Gulan Agreement on cooperation of Chambers No 78 The President of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Željko Sertić and his Ukrainian counterpart Genadij Cizikov signed the Agreement on cooperation of these two business associations. The Presidents of the Serbian and Ukrainian Chambers of Commerce expect that the intensified cooperation of these two institutions will give an incentive to the cooperation of businesses legging behind the real potentials and political relations of Serbia and Ukraine. Sertić expects that in addition to the improvement of bilateral economic relations, the mutual cooperation of businesses from Serbia and Ukraine would also be developed with a view to the promotion on the third markets. We already have good political relations, it is up to us to raise the economic relations on the highest level, the President of the Chamber of Commerce and industry of Serbia Željko Sertić said and emphasized that the greatest potential for the cooperation lies in agribusiness, metallurgy, energy, construction industry and tourism. Cizikov underscored that the Chambers of Commerce should help the companies to find best position on the markets and strengthen the bilateral cooperation. MK Group invests in Ukraine The MK Group plans to invest 15 million USD in the construction of a new silos in Ukraine in 2013, the president of the company Miodrag Kostić says. He reminded that the MK Group already invested in Ukraine over 50 million USD and it increases its business on this market every year. Ukraine is a huge market with 54 million inhabitants, the demand is growing and Serbia is willing to boost its production through the export, which is our chance, Kostić says. The Agreement meant to be signed by the end of the year will contribute to the increase of trade exchange between Serbia and Ukraine. The MK Group rented the area of 50,000 hectares in Ukraine and with the support of the European Bank for Reconstruction and Development it erected the biggest silos in Ukraine of 113,000 tons.

33 No th anniversary of mining in Bor, as support to the biggest ecological project in Serbia New smelter next year 64 Regions Regions 65 The Day of Miners was celebrated in Bor. In the following year a new smelting furnace will smelt total of 400,000 tons of concentrates and produce from 80 to 100 thousand tons of copper annually. After a century and decade, Bor is on its road to regain the position from 1903, when the first ores of copper, silver and gold were smelted. Since then total of 2,388 billion tons of ores and tailings have been exploited, out of which 733 million tons of ores, five million tons of copper, 160 tons of gold and near 1000 tons of silver have been manufactured, as it could be heard from Blagoje Spaskovski, General Manager of the Copper Mining and Smelting Complex Bor (RTB Bor), at the Day of Miners anniversary. The evening before the 6th of August, when it is the Day of Miners, Spaskovski said to the journalists: In the period between two anniversaries, total reserves of the RTB Bor of 1.3 billion tons were increased by million tons. There is yet another new excavator, then the reconstruction of the floatation there was done, while the reconstruction of the floatation in Majdanpek is also to be started up soon. On the other hand, the metallurgic activities are in progress and the sky above Bor is expected to be clear in the mid of the next year. The standard of living of the employed is at the satisfying level. An average income of the employed of 71,000 RSD ensures the decent life to the citizens of Bor and Majdanpek towns and justifies that our vision has been fruitful. All those people having an opportunity to walk down the streets in these two towns might see how socially responsible the RTB Bor is. Activities are getting into full swing After a short standstill owing to the postponement in the projecting, all activities concerning the reconstruction of the smelting plant and the construction of a new factory of sulphurous acid are again getting into full swing. The modern flesh furnace created in accordance with the technologies of the Finnish Outotec company, the furnace used up by 60 percent of the smelting plants in the world, and the new sulphurous acid factory made in accordance with the technology of the Canadian SNC Lavalin company, should be put into function in the middle of the following year. However, the General Manager of the Bor Basin, will not find fault with anyone, if all works would be done a month or two later: A man starts building a house and he does not start living in at the planned time. I do not run away from the deadlines, I am just realistic. None of smelting plants has ever been erected for less than five years, whereas the RTB Bor is the first smelting plant with the brownfield investment where a new smelting plant was built, while at the same time the existing one is still working. Anyhow, however this project is important for Bor, the whole Timok region and Serbia, I agree that it is impossible to work without permits. The construction site of the new smelting plant is full of machines, workers and engineers as well as the young people who will later on work on the system. The new problems are being solved and the relations with the Canadian SNC Lavalin company and Finnish Outotec company are preserved as well as with the Belgrade Energoprojekat company. The new plant could already be seen in the distance and they do all efforts to meet the deadlines and reduce the costs with the aim to officially press the start bottom in the following year. Biggest Serbian investment in ecology The Minister of Energy, Development and Environmental Protection Zorana Mihajlović expects the same. Greeting the miners and announcing the support from the Government to the RTB Bor so as the Smelting Complex in Bor would get the new smelting plant on Nadnaslov Naslov Podnaslov time, she said: The RTB Bor must finish the construction of the new smelting plant within the deadline agreed and I promise that I will monitor its construction. I would not be here in the following year if it would not start functioning. It is the only way for Bor and the whole region to have healthy environment, without any pollution and that every child living here could have one normal life. She added yet another thing important for the Serbian Government. The functioning of the RTB Bor indicates in what way the Serbian economy would de developed in the future. When Bor works well, increases its reserves, invests in the equipment, it is a sign that the economy of Serbia is in progress, the Minister said. It should be reminded that the value of the project of the new smelting plant is EUR 256 million (100 million EUR has been allocated for the reconstruction of the old plant and 165 million EUR for the ecological component new factory of sulphurous acid, the plant for waste water treatment. The Messer will build new factory of oxygen and the RTB Bor decides on the company that will be in charge of the construction of the plants for the processing of floatation slag. The new RTB smelting plant will process, in accordance with the global ecological standards, total of tons of concentrates annually, which is from 80 to 100 thousand tons of copper. The utilization of copper (currently 93 percent) and sulphur (currently percent) will be 98.5 percent, while the emission of damaging substances for air, water and soil will be below the values stipulated by the law. The new technology of smelting will monthly bring six million euros and more, i.e. more copper and gold; however, the most important is the clear sky. Bor will become far beautiful town, as the Minister of Mining Milan Bačević said, thanks to the exploitation of copper, and once provincial town was turned into a modern and beautiful city. Bor is the town museum of mining, and looks like a European modern town, rather than a mining centre. Fortunately, it is both, Bačević said and concluded that it is the base for the development of the Timok region and the development of Serbia in general. Global quality copper No 78 CCIS Award On the occasion of the 110 th anniversary of mining in Bor and for the results achieved in the development and improvement of the Serbian economy, the Vice President of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Raša Ristivojević delivered the plaque with diploma to Blagoje Spaskovski, General Manager of the Copper Mining and Smelting Complex Bor. Ristivojević underscored that the jubilee was celebrated at the time when the RTB Bor took the position on the list of the most important domestic companies, meaning that this company will be the pillar of the Serbian economy. The Regional Chamber of Commerce Zaječar also delivered the plaque to the General Manager of the biggest exporting company in the Timok region for the contribution to the development of economy and longlasting business cooperation. Today RTB Bor is not big for its number of plants and employees, but it is famous for the quality of its copper. Our copper is widely demanded, it has been sold by itself, Mirjana Antić, Deputy General Manager in charge of the economic issues, said. Instead of the current four independent enterprises, the RTB Bor will soon become the unique enterprise manufacturing globally famous cathodes. The RTB Bor produced 21,605 tons of cathodes, a half of ton of gold and near three tons of silver in the seven months of this year. It is by one fourth more in relation to the previous year, and the production of precious metals is ten times higher than the planned. The Customs Administration has recently announced the list of the 15 biggest Serbian exporters for the period January July 2013 where the RTB Bor is in the middle position with the export value of 73.9 million EUR. The question is whether these companies are really the Serbian ones and are they leading in the domestic export. There are a few of the net exporting companies, in other words, the companies that export the goods made of domestic raw materials exclusively and without any imported components. If the real value of the imported raw materials, reproduction materials or parts would be excluded from the realised export, the list of the biggest exporters would look completely different and in that case the RTB Bor would hold the top position. Ljubiša Aleksić

34 No Regions 3000 new jobs by the end of 2014 Jagodina magnet for investments By the creation of new and good jobs, we do get the class of people that creates a new and modern Serbia, the President of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Željko Sertić said in Jagodina Jagodina is the leading town in the attraction of foreign investments as well as in many other industries. The management of the Jagodina Municipality has the support of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia in all activities, the President of the CCIS Željko Sertić said while being on a working visit to this town. The President of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia was on a visit to Jagodina on 23 August where he came to get familiar with all ideas, plans and goals of the authorities in this town. The CCIS President Željko Sertić invited the officials of Jagodina to take an active part in the highest business forum in the Balkans called the Quantum Leap which will take place on 3 and 4 October 2013 as well as to participate in the Investment Conference of Serbia in Moscow set up for 30 October We should work all together the Government, ministers, business community and experts - to move the economy of Serbia forward. We must be focused on one single goal which is the creation of good jobs. We must find industries and models so as the workers would have higher incomes and better life. By the creation of the so called middle class of people we do create a new and modern Serbia, Sertić said. Serbia must be a modern and well-arranged country, and have the equal treatment towards all businesses, because they do create the budget, regardless of the size of a company. If we do not increase the income of the state, we will face with a lot of problems. Businesses are responsible for a society, the employees and the environment, Sertić said and added that the SME sector in Serbia has the profitable future. The President of the Assembly of the Jagodina City Dragan Marković announced that by the end of 2014 total of 3000 new jobs will be opened thanks to the investors who came at the beginning of 2013 and commenced building the factories. However, the Italian company Mobil Gruppo Turi Cucine from Bari is one amongst many investors in Jagodina and it is one of the biggest manufacturers of the furniture for kitchen in Italy. The Contract on the construction of the factory was signed on the 2nd of August 2013 and it is planned to be realised in 18 months. It will recruit 250 persons. The factory will be located in the industrial zone on the Corridor X. The Mobil Turri Company is the fourth company from Italy which builds its factory in Jagodina. The Andrea Confezione Company was the first that broke the ice and in March of the current year opened its factory for the manufacture of covers for automobiles and employed over 520 people. On the other hand, the Aunde Company commenced the construction of its factory for the manufacturing of the automobiles seats two months ago. The Vibak Company signed the contract on the construction of the factory for the production of polypropylene films, tapes and cardboard. All these factories are in the industrial zone, near 400 meters far from the international highway and Belgrade Niš railway on the Corridor X. The Italian investors come to Jagodina and Pomoravlje region because of their favourable geographic position, the support of the Serbian Government, the highqualified labour force, the subsidies of EUR for every new working place and the duty free export from Serbia to the Russian Federation. The Porr Werner & Weber Company from Vienna was the first investor in Jagodina, which in October built the regional centre for communal waste recycling and sanitary landfill Gigoss in this town. D.V.

35