SLAĐANA MILOJEVIĆ menadžerka klastera FACTS: Partnerstvo, rešenje za mala preduzeća

Transcription

1 Broj 72 Jun 2012 Godina XII From page 53 KORAK in English predlog ekonomske politike SLAĐANA MILOJEVIĆ menadžerka klastera FACTS: Partnerstvo, rešenje za mala preduzeća SER POL DŽADŽ predsednik Britansko-srpske komore: Više britanskih investicija i 2013.

2

3 RUBRIKA SADRŽAJ 3 broj 72 3 Nadnaslov Broj 72 Naslov Izdaje: Privredna komora Srbije Podnaslov Direktor Centra za marketing, informisanje i promocije: Ivan Jakšić Rukovodilac Službe za informisanje: Milan Nedić Glavni i odgovorni urednik: Mirjana Stefanović Novinar - urednik: Branislav Gulan Novinar: Nada Mitrović Prevod na engleski: Katarina Gavrić Dizajn časopisa: Zoran Boldorac Grafičko - tehničko uređenje Nemanja Ilić Štampa Politika AD Adresa redakcije: Resavska 13-15, Beograd informisanje@pks.rs Telefon: Fax: Marketing: marketing@pks.rs Besplatno izdanje I M P R E S U M Skupština PKS: Novi sastav Upravnog odbora PKS Nova stranica bilateralnih odnosa: Otvoreno Predstavništvo PKS u Zagrebu Dan otvorenih vrata za Tursku: Tekstil za treća tržišta 56. Međunarodni sajam tehnike: Zaokret ka industrijalizaciji Novosadski sajam: Inovacije u proizvodnji hrane Miomir Nikolić, predsednik Grupacije veledrogerija: Finansijska disciplina i jasna odgovornost KORAK: časopis Privredne komore Srbije / glavni i odgovorni urednik Mirjana Stefanović , br. 1 (30. jun)-. - Beograd (Resavska 15) : Privredna komora Srbije, (Beograd: Politika) cm Nasl. str. prištampanog engl. izdanja: Korak: magazine of the Serbian Chamber of commerce ISSN X = Korak COBISS.SR-ID Međunarodni sajam autodelova: Destinacija Kragujevac

4 broj 72 4 događaji Peta sednica Skupštine PKS Novi sastav Upravnog odbora PKS Skupština Privredne komore Srbije, na sednici održanoj 14. juna godine, donela je Odluku o izboru članova Upravnog odbora Privredne komore Srbije. Za članove Upravnog odbora Privredne komore Srbije izabrani su: KOBILjSKI prof. dr BORISLAV SPASIĆ MILOVAN MOMIROVIĆ NADA MARKOVIĆ MILORAD DAVIDOVIĆ JOVAN RADOVANČEV mr ŽIVANKO MILOŠEVIĆ dr RODOLjUB NEŠIĆ ŽIVORAD TLAČINAC MIROSLAV NENEZIĆ MILOŠ DISIĆ SLAĐAN STANKOVIĆ DRAGAN JOVANOVIĆ ZORAN CICMIL mr MILINKO KRŠANIN MIROLjUB ĐURĐEVIĆ mr RUŽICA RADOIČIĆ MOMIR STANISAVLjEVIĆ BOŠKO TIVADAR mr BUNFORD BOJOVIĆ MILAN MARKOVIĆ ACA JAKOVLjEVIĆ PETRAŠIN KNEŽEVIĆ BRANKO NENADOVIĆ DRAGAN LATINOVIĆ RAJKO direktor Instituta za ratarstvo i povrtarstvo - Novi Sad generalni direktor Monting Energetika - Beograd vlasnik Mona - Beograd predsednik Minel - Beograd generalni direktor Krušik AD - Valjevo generalni direktor Mlekoprodukt AD - Zrenjanin suvlasnik Aleva AD - Novi Kneževac direktor DP Žitoprodukt - Kragujevac vlasnik Amiga - Kraljevo potpredsednik Unije poslodavaca Srbije - Beograd generalni direktor HK Simpo AD - Vranje generalni direktor HE Đerdap - Kladovo generalni direktor AD Niš Ekspres - Niš generalni direktor Promont Group doo - Novi Sad direktor Tehnomarket - Pančevo suvlasnik Intermehanika - Smederevo direktor Sitoplast doo - Ratkovo vlasnik Jugohem - Nova Pazova generalni direktor Masterplast YU doo - Subotica generalni direktor Putevi AD - Užice predsednik UO JP Elektroprivreda Srbije - Beograd generalni direktor Metalac - Gornji Milanovac generalni direktor GP Mostogradnja - Beograd generalni direktor Galenika Fitofarmacija - Beograd generalni direktor PKB Imes - Beograd

5 događaji 5 broj 72 KUZMANOVIĆ DRAGAN direktor i vlasnik Domis - Čačak MATIĆ VERAN VUČINIĆ ĐORĐE VESELINOVIĆ RADOSLAV STANOJEVIĆ DEJAN ERČIĆ JEŠA BABIĆ CVIJO GRGUREVIĆ MILAN ĐURIĆ DRAGINjA MILUTINOVIĆ JASMINA PERIĆ DUŠAN FERRARA ANTONIO CESARE direktor i glavni i odgovorni i predsednik UO B92 - Beograd direktor Securitas Services doo- Beograd predsednik Galeb Group doo - Šabac generalni direktor Merkur - Vrnjačka Banja pomoćnik generalnog direktora Železnice Srbije - Beograd generalni direktor JKP Beogradski vodovod i kanalizacija - Beograd direktor Delta Agrar doo - Beograd predsednik IO Banca Intesa AD - Beograd generalni direktor RT Zajača - Loznica i izvršni direktor u koncernu Farmakom MB - Šabac Autoprevoznik - preduzetnik, Beograd direktor Privrednog društva Fiat Automobili Srbija - Kragujevac Odluke i imenovanja Skupština PKS je na svojoj petoj sednici, održanoj 14. juna 2012, usvojila je Kodeks korporativnog upravljanja, sa bi doprinela unapređenju korporativnog upravljanja u svim društvima kapitala. Na istoj sednici, Skupština PKS izabrala je novi sastav Upravnog odbora PKS i donela Odluku o izboru prof. dr Zorana Stojanovića, profesora Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu, za predsednika Suda časti pri Privrednoj komori Srbije, a sudije Miroslava Nikolića, vršioca dužnosti predsednika Privrednog apelacionog suda, za zamenika predsednika Suda časti. Imenovane su i sudije Suda časti pri PKS. Upravni odbor PKS na svojoj 19. sednici, održanoj 14. juna 2012, imenovao je direktore predstavništava PKS u inostranstvu: Vera Vidović u Austriji sa sedištem u Beču i Vesna Mihajlović Pakaja u Francuskoj sa sedištem u Parizu. Imenovani su i savetnici u predstavništvima PKS u inostranstvu: Ivana Janković Bah u Nemačkoj sa sedištem u Frankfurtu, Ikonija Bojović Tuš u Francuskoj sa sedištem u Parizu, i Radojica Sretenović u Ruskoj Federaciji sa sedištem u Moskvi. Upravni odbor PKS doneo je i Odluku o izboru dr Miloša Živkovića, docenta na Pravnom fakultetu u Beogradu, za predsednika, a dr Vladimira Popovića, vanrednog profesora na Pravnom fakultetu u Beogradu, za zamenika predsednika Stalnog izbranog suda (Arbitraže) pri Privrednoj komori Srbije. Za sekretara Udruženja industrije tekstila, odeće, kože i obuće imenovana je Vesna Vasiljević, za sekretara Udruženja za saobraćaj i telekomunikacije dr Dušan Mladenović, za sekretara Udruženja za privatno obezbeđenje Zoran Milićević, za sekretara Odbora za bankarstvo i osiguranje Branislava Žunjić, a za sekretara Udruženja komunalne delatnosti Branimir Ljumović.

6 broj 72 6 dokumenta Preporuke PKS novoj Vladi Republike Srbije Predlog nove ekonomske politike za period godine Skupština PKS na svojoj Petoj sednici, održanoj 14. juna 2012, na predlogu Upravnog odbora PKS, razmatrala je i usvojila Predlog nove ekonomske politike za period godine. Dokument sadrži polazne osnove za novi makroekonomski okvir, kratkoročne i dugoročne ciljeve i preporuke koje se odnose na reforme ambijenta poslovanja u oblasti države, zapošljavanja i privrede. Donosimo izvod iz tog dokumenta Uvod Kao mala i otvorena privreda, koja se značajno oslanja na inostranu tražnju, Srbija ne može podstaći sopstveni ekonomski rast ukoliko iz recesije ne izađe i svetska privreda. Stoga neizvesnost u pogledu oporavka i rasta vodećih privreda u svetu, veliki javni dug i državni deficit u zemljama evro zone, najznačajnijim trgovinskim partnerima Srbije, kao i usporavanje privrednog rasta u ostalim brzorastućim svetskim privredama, imaju direktan negativan uticaj na netransformisanu privredu Srbije. Ova međunarodna kretanja Srbiju suočavaju sa dugoročnim rizicima kao što su: nizak nivo izvoza usled uticaja eksternih faktora na izvoznu tražnju, a time i privrednog rasta; nizak nivo priliva stranih direktnih investicija, rast cena kapitala i otežano zaduživanje realnog sektora i države, jer je Srbija visoko zavisna od uvoza kapitala; dominantno prisustvo banaka čije su centrale u zemljama evro zone koje su pogođene dužničkom krizom, dodatno može doprineti prenošenju krize na Srbiju; visoka javna potrošnja i njena neodgovarajuća struktura, kao i zaduženost države. Ostvarenje i prisustvo ovih rizika utiču na kretanje inflacije, kursa dinara, ekonomski rast i zaposlenost, kao i finansijsku stabilnost. Globalna kriza iznela je na površinu decenijske strukturne probleme srpske privrede i društva. Izostanak blagovremenih reformi kumulirao je duboke strukturne probleme na svim nivoima: država raskorak između prihoda i rashoda; preduzeća struktura imovine, proizvodnje i finansiranja; domaćinstva odnos potrošnje i štednje. Dosadašnji pokušaji da se zaduživanjem obezbedi funkcionisanje sistema rezultirali su dolaskom na granicu prezaduženosti i države i privrede i povećanja rizika servisiranja obaveza i države i privrede. Polazne osnove za novi makroekonomski okvir Negativni trendovi, prisutni od sredine 2011, zadržani su i u prvom kvartalu godine - u odnosu na isti period prethodne godine realni pad BDP iznosi oko 1,3%, a industrijske proizvodnje 5,9%, smanjenje izvoza u dolarima za 9,2%, rast spoljnotrgovinskog deficita, smanjenje zaposlnosti, nestabilnost i konstantno slabljenje nacionalne valute i pored čestih intervencija NBS. To nedvosmisleno ukazuje da će ova godina biti puna izazova, pa je potrebno sve aktivnosti usmeriti na smanjivanje javne potrošnje, održanje makroekonomske stabilnosti i ekonomski oporavak. Kratkoročno, u prvih sto dana Vlade, potrebno je preduzeti hitne mere koje će zaustaviti pad ekonomske aktivnosti i stvoriti preduslove za neodložne strukturne i sistemske reforme u cilju obezbeđenja makroekonomske stabilnosti kako bi se izbegli rizici da se ponovo pod izgovorom krize odlože neophodne reforme. Prioriteti su: rešavanje problema nelikvidnosti i uspostavljanje finansijske discipline, stvaranje uslova za jaču kreditnu aktivnost prema privredi i snižavanje cena kapitala, povećanje investicija u infrastrukturu koje angažuju domaću privredu, proizvodnja namenjena izvozu, poljoprivreda i energetika, smanjenje troškova poslovanja kroz ukidanje nepotrebnih administrativnih procedura, ukidanje ili smanjenje pojedinih parafiskalnih nameta, dono-

7 dokumenta 7 broj 72 šenje programa reforme inspekcija i prevođenje sive ekonomije u legalne tokove i povećanje efikasnosti javnih nabavki. Makroekonomski okvir za period godine mora biti zasnovan na otklanjanju ključnih disproporcija prisutnih između: ukupne proizvodnje i potrošnje; domaće štednje i nivoa neophodnih investicija; uvoza i izvoza koji stvara neodrživ jaz koji se pokriva zaduživanjem; razvijenih i nerazvijenih regiona; odnosa između aktivnog i izdržavanog stanovništva; odnosa broja zaposlenih i nezaposlenih; odnosa broja zaposlenih u administraciji i proizvodnom sektoru; odnosa broja zaposlenih i broja penzionera. Ove strategijske neravnoteže moraju biti orijentir za redefiniciju svih politika koje su ključne za budući ekonomski rast i razvoj naše zemlje. Ključni ograničavajući faktor je strani dug koji je posledica eksterne neravnoteže (kako na tekućem računu, tako još više u bilansu spoljne trgovine). Dugoročno cilj treba da bude dostizanje godišnje stope rasta od oko 5% u uslovima makroekonomske stabilnosti, tj. niske i stabilne inflacije, održivosti fiskalne i platnobilanse pozicije, stabilnosti finansijskih tržišta i tržišta rada. Za ostvarenje ovog cilja neophodno je sledeće: makroekonomska stabilnost niska inflacija fleksibilan kurs sa ciljem očuvanja konkurentnosti konsolidacija javnih finansija, smanjenje javne potrošnje do nivoa zemalja na sličnom stepenu razvoja, tj. na učešće od oko 35% BDP, kao i promena strukture javne potrošnje. To praktično podrazumeva izgradnju novog koncepta države primerenog finansijskim mogućnostima privrede, pri čemu preispitivanje zaslužuju zakonodavna, sudska i izvršna vlast (kako u pogledu broja angažovanih lica, delokruga, troškova, procedura itd. tako i u pogledu njihove kvalifikovanosti) reforma javnog sektora čiji su prioriteti: penzioni sistem, sistem zdravstvenog osiguranja, javna preduzeća u pogledu depolitizacije i profesionalnog upravljanja, a u cilju povećanja efikasnosti i monitoringa troškova, kao i kontrola rasta plata zaposlenioh u administraciji. Važna mera tog procesa treba da bude i uvođenje korporativnog upravljanja u javnom sektoru, u skladu sa OECD principima i smernicama kompletirati regulativu i izgraditi infrastrukturu za privatno javno partnerstvo i koncesije, s obzirom na nisku efikasnost, zastarelu i nerazvijenu infrastrukturu, nisku produktivnost javnih preduzeća i javnih komunalnih preduzeća, u cilju stvaranja uslova za efikasnije investiranje u javni sektor. poreska reforma koja bi uskladila poresko opterećenje sa ekonomskom snagom poreskih obveznika, kao i smanjenje troškova kroz reformu poreskih postupka i poreske administracije (veća uloga posrednih poreza, manja uloga poreza na doprinose) uspostaviti efikasniji mehanizama zaštite poverilaca i poštovanja ugovora, paralelno sa poreskom reformom okončanje procesa privatizacije i restrukturiranja reforma tržišta rada i povećanje mobilnosti radne snage, kao i reforma obrazovanja i njegovo stavljanje u funkciju ekonomske politike reforme su neophodan, ali ne i dovoljan uslov za održiv privredni rast Srbije. Neophodno je doneti Plan oporavka proizvodnje do godine i prilagoditi instrumente finansijske i nefinansijske podrške realizaciji plana oporavka proizvodnje namenjene izvozu: kreirati efikasniju politiku podsticanja investicija, stabilniji poslovni ambijent uključujući efikasnu i racionalnu administraciju i odsustvo korupcije. Ovaj rezime predstavlja kombinaciju izvoda iz analiza preporuka za otklanjanje ključnih strukturnih dsproporcija i usaglašenih nalaza i preporuka privrede, kako bi se doprinelo postizanju bržeg dugoročnoodrživog ekonomskog rasta

8 broj 72 8 I Država dokumenta 1.1 Ambijent poslovanja analiza i preporuke Ambijent poslovanja generiše brojna ograničenja koja utiču ne samo na konkurentnost privrede, jer generišu visoke troškove poslovanja, već presudno utiču i na sposobnost države da smanji troške, privuče i zadrži strane investitore. Analiza ambijenta poslovanja je strukturirana prema grupama prepreka koje je identifikovala poslovna zajednica, a koje u najkraćem roku treba otkloniti. Prepreke u vezi sa donošenjem propisa. U praksi postoji hiperprodukcija propisa, koji se donose bez adekvatne uključenosti predstavnika privrede i struke u proces njihovog donošenja. Propisi su složeni, često međusobno neusaglašeni, i pisani su nerazumljivim jezikom. Rešenja u mnogim propisima preuzeta su iz pravne tekovine EU, bez upuštanja u suštinu odnosa ili mehanizama koje treba da regulišu i efikasno se prilagode stepenu ekonomskog razvoja i administrativnim kapacitetima. Procene efekata propisa na privredu su paušalne, što za posledicu ima definisanje neprimereno kratkih rokova za primenu propisa. Podzakonski akti se donose sa zakašnjenjem. Mnogi propisi se ne primenjuju bilo zbog toga što su praktično neprimenljivi, bilo što bi njihova primena dovela do velikih negativnih posledica po privredne subjekte, ili zato što ne postoje izgrađeni administrativni kapaciteti za primenu. Prepreke u vezi sa nedovoljnom obučenošću i informisanosti i privrede i administracije, a posebno inspekcija. Privrednici, generalno, a posebno mali privredni subjekti, nemaju dovoljne kapacitete da isprate sve promene u propisima, a njihovi finansijski resursi su skromni da bi mogli angažovati različite konsul- Preporuke: Definisati mehanizam institucionalnih konsulatacija poslovne zajednice u procesu donošenja zakonskih i podzakonskih akata. Poslovnikom o Vladi, urediti da je predlagač ekonomskih zakona u obavezi da pribavi mišljenje o nacrtu zakona, predlogu uredbe i odluke od Privredne komore Srbije i sprovede javnu raspravu o nacrtu zakona. Uvesti obavezu procene uticaja budućih propisa na privredu, a pre svega na mala i srednja preduzeća i uskladiti period prilagođavanja sa realnim mogućnostima i privrede i administracije Doneti Zakon o lobiranju. Smanjiti nepotrebne administrativne troškove kroz definisanje i sprovođenje plana za ukidanje i reformu administrativnih procedura. Izraditi pravilnik za sprovođenje svih administrativnih procedura, koji će sadržati opise potrebnih procedura, nadležnost za svaku od aktivnosti u okviru pojedinačnih procedura, kao i vremensko ograničenje trajanja postupka svake od aktivnosti procedura. Zakon o planiranju i izgradnji zameniti sledećim zakonima: Zakon o planiranju i urbanizmu Zakon o građevinskom zemljištu Zakon o građenju Zakon o građevinskim proizvodima Zakon o legalizaciji. Tehničke propise u oblasti građevine usaglasiti sa evropskim. Propisima urediti uslove za rad stranih kompanija u oblasti građevinarstva. Izraditi strategiju za uključivanje domaće ndustrije u velike infrastrukturne projekte koji se finansiraju iz međunarodnih zajmova i podizanje kapaciteta domaćih kompanija za učešće na ovim projektima. Osloboditi građevinska preduzeća i njihove zaposlene svih poreza po osnovu rada u inostranstvu kao vid dodatne stimulacije za povećanje izvoza. Preispitati, pojednostaviti i učiniti transparentnijim i jeftinijim procedure u oblasti urbanističkog planiranja za sve propise u vezi promene namene zemljišta (visine naknada za promenu namene zemljišta iz poljoprivrednog u gradsko građevinsko zemljište), Postupke i procedure konverzije prava korišćenja u pravo svojine učiniti efikasnijim za investitore. Povećati efikasnost sudskih postupaka kroz izmenu sistema određivanja visine taksi za sudske administrativne procedure koje neće zavisiti od vrednosti predmeta koji se nalazi u okviru sudske administrativne procedure. Neophodno je doneti Program reforme inspekcija koji bi sadržao i reformu proceduralnih postupaka, kao i uspostavljanje Generalnog inspektorata koji bi objedinio sve inspekcisjke kontrole izuzev poreske i carinske. Program bi morao da sadrži i obavezu licencaranja inspektora, kao i izmenu postojeće kaznene politike koja mora biti u funkciji prevencije prekršaja, a ne faktor destimulisanja legalnog poslovanja. Hitno pristupiti izmenama, odnosno donošenju novog Zakona o javnim nabavkama.

9 dokumenta 9 broj 72 tantske usluge izvan preduzeća. U slučaju administracije, donošenje novih propisa nije praćeno sprovođenjem adekvatne obuke niti postoji usaglašenost između datuma stupanja na snagu propisa i postojanja adekvatnih i funkcionalno efikasnih kapaciteta administracije za njihovo sprovođenje. Prepreke u vidu troškova koje generiše ambijent poslovanja. Najveći negativan uticaj na poslovanje privrednika, sa aspekta utrošenog vremena, imaju administrativne procedure, dobijanje građevinskih dozvola, sudski postupci i administriranje naplate poreza. Primenom modela standardnog troška, procenjen administrativni trošak i administrativno opterećenje privrede sa 157 procedura iznosi oko 4,2% BDP ili 1,35 milijardi EUR. Dobijanje građevinskih dozvola - Srbija je prema Izveštaju Svetske banke na 175. poziciji kada su u pitanju građevinske dozvole. Prema ovom izveštaju neophodno je proći kroz 19 procedura, utrošiti 279 dana i potrošiti 1.603,8% dohotka po stanovniku kako bi u Srbiji dobili građevinsku dozvolu. Uprkos činjenici da je u donet novi Zakon o planiranju i izgradnji, kao i njegove izmene i dopune u godini, Srbija i dalje stagnira u ovoj oblasti. Broj procedura u odnosu na godinu smanjen je za jednu, broj dana je povećan za 75, dok je nivo troškova značajno umanjen. Sudski procesi - U okviru Doing Business izveštaja Srbija se nalazi na 104. poziciji kada je u pitanju izvršenje ugovora sudskim putem jer je potrebno proći kroz 36 procedura koje u proseku traju 635 dana i koštaju 31,3% potraživanja. Kada je u pitanju efikasnost pravosuđa u rešavanju sporova prema Globalnom indeksu konkurentnosti Srbija se nalazi na 137. poziciji od 142. zemlje i trenutna pozicija predstavlja pad od 46 pozicija u odnosu na godinu. Problem na koji privrednici često ukazuju jeste i visina taksi u sudskim procesima, kao i visina taksi kod administrativnih postupaka u sudu. Visina takse za overu ugovora u sudu zavisi od visine vrednosti ugovora iako je administrativna procedura za overu ugovora ista (i u sudu i u opštini). Inspekcijske kontrole i nadzor nad sprovođenjem propisa direktno doprinose rastu troškova privrede. Problem sprovođenja inspekcijskih kontrola obuhvata problem propisa i upoznavanje privrednika i inspektora sa propisima, problem sprovođenja inspekcijskih kontrola i kaznene politike. Propisi su nejasni, netransparentni, sadrže diskreciona prava, često ni privredici ni inspektori nisu u dovoljnoj meri upoznati sa njima. Postoji veliki broj inspekcija na nacionalnom i lokalnom nivou čiji rad nije koordinisan, redovne inspekcijske kontrole nisu planirane i po pravilu se ne najavljuju privrednicima. Kaznena politika nije primerena ekonomskoj snazi privrednog subjekta ni stepenu učinjenog prekšaja ili nivou neusklađenosti sa propisom. Time shvatanje uloge ove politike od strane privrednika nije prepoznato kao funkcija prevencije već alimentiranja budžeta po svaku cenu. U borbi protiv korupcije u procesu javnih nabavki nužna je efikasna provera poslovanja od strane eksternih organa: budžetske inspekcije i Državne revizorske institucije (DRI) 1.2 Budžet, finansiranje države, fiskalna i parafiskalna opterećenja analiza i preporuke Domaća tražnja konstantno i značajno prevazilazi domaću proizvodnju. Pre krize, domaća tražnja je bila i za 25% veća od proizvodnje i tako predstavljala osnovni uzrok ekonomske neravnoteže koja je dovodila do pri tiska na inflaciju i tekući deficit platnog bilansa. U strukturi domaće tražnje najveći deo čini potrošnja stanovništva, koja u BDP učestvuje sa oko 80%, dok je učešće potrošnje države u BDP oko 13%. Investicije su smanjile učešće u BDP sa 24% u godini na nešto manje od 18% u godini. Potrošnja stanovništva i države je vrlo visoka, tj. iznad nivoa koji obezbeđuje održivost. Na domaću potrošnju otpada gotovo ceo neto domaći proizvod i amortizacija. U ovom segmentu su vrlo značajne implikacije koje na strukturu upotrebe bruto domaćeg proizvoda ima budžetska politika. Prvo, država ukupno preraspodeljuje oko 45% bruto domaćeg proizvoda. Drugo, direktni trošak države, izražen kroz njene neinvesticione nabavke i trošak ljudi angažovanih u državnoj upravi i javnim službama je relativno visok. Istina, prihodi države se smanjuju, ali to proizvodi drugi problem. Od godine kumuliran je deficit od gotovo ¼ bruto domaćeg proizvoda. Sa smanjenjem mogućnosti njegovog finansiranja kroz privatizacione prihode i donacije, došlo je do povećanja učešća javnog duga u bruto domaćem proizvodu. Odnos između ukupnog javnog duga i BDP prema izveštajima Ministarstva finansija je 43,2%, a prema procenama Fiskalnog saveta čak 46,4%. To predstavlja rizik za sposobnost zemlje da servisira svoje obaveze prema poveriocima, posebno imajući u vidu projekcije vezane za kretanje ekonomske aktivnosti u

10 broj dokumenta 2012.godini. U periodu prihodi budžeta su prosečno nominalno rasli 15,8% godišnje. U tom istom periodu javni rashodi budžeta su prosečno nominalno rasli 7,6% godišnje, deficit budžeta je prosečno nominalno rastao za 44,4% godišnje. Nisu samo visoki javni rashodi uzrok budžetskom deficitu, već i smanjeni prihodi u budžet, zbog smanjenja poreske osnovice usled pada proizvodne aktivnosti, loše poreske politike, evazije poreza i značajnog prisustva sive ekonomije. Posledica niske privredne aktivnosti je i skroman rast prihoda budžeta koji uzrokuje rast deficita budžeta koji se u krajnjoj instanci pokriva zaduživanjem. U okviru rashoda uočava se najveće učešće socijalnih davanja, unutar kojih vodeću ulogu uglavnom imaju penzije. U Srbiji, izdaci na plate zaposlenih u javnom sektoru i penzije učestvuju u ukupnim javnim rashodima sa više od 50%. U isto vreme, učešće kapitalnih rashoda u javnim rashodima se kreće oko 8%, reč je o sredstvima za održavanje postojećih i pokretanje novih javnih investicija i iznos je manji od rashoda na ime kupovine roba i usluga (za tekuću državnu potrošnju) koji u ukupnim javnim rashodima učestvuju oko 16%. Nivo socijalnih davanja (posmatran kao % BDP) je u odnosu na Srbiju viši samo u Austriji, Grčkoj i Portugaliji, dok je učešće naknada za zaposlene u javnom sektoru u BDP Srbije je na nivou učešća ovih naknada u Hrvatskoj i Poljskoj, ali iznad nivoa učešća u Bugarskoj, Rumuniji, Austriji ili Češkoj. Budžetska sredstva se neracionalno troše i subvencioniranjem neefikasnih javnih preduzeća, što ukazuje na činjenicu da je država u srpskoj privredi još uvek značajno prisutna. Pored direktnih subvencija, država podržava društvena preduzeća i putem garancija za komercijalne kredite, a značajna je i podrška putem indirektnih subvencija tako što se preuzimaju neizmirene obaveze prema drugim subjektima (neplaćen porez, doprinosi za penziono i zdravstveno osiguranje). Prema preliminarnim podacima Ministarstva finansija i Agencije za privatizaciju, stanje neizmirenih obaveza velikih komunalnih preduzeća prema državnim entitetima je iznosilo najmanje 260 miliona evra, a kompanija u restrukturiranju najmanje 600 miliona evra, što je zajedno gotovo jedna milijarda evra ili 3,3% BDP. Od godine dolazi do značajnog porasta kreditiranja države od strane banaka na domaćem tržištu. Banke na domaćem tržištu u godini povećale su svoje kreditiranje države u odnosu na godinu za preko 205 milijardi dinara (u godini nivo pozajmljenih sredstava državi iznosio je 18,7 milijardi dinara, a u godini 223,8 milijardi dinara). Na taj način država je izvršila dodatni pritisak na kreditnu aktivnost banaka koja je rezultirala istiskivanjem privatnog sektora i smanjenjem njihove mogućnosti zaduživanja. Ukupan spoljni dug Srbije je krajem godine iznosio preko 24 milijarde evra i njegov najveći deo, blizu 94%, čine srednjoročne i dugoročne obaveze. Dug javnog sektora je krajem godine iznosio 10,8 milijardi evra, a privatnog 13,3 milijarde evra, od čega se oko 9 milijardi evra odnosi na preduzeća a 4,3 milijarde evra na banke. Odnos ukupnog spoljnog duga prema BDP je na granici od 80%, što se smatra graničnom vrednošću za svrstavanje zemlje u grupu visoko zaduženih zemalja. Ova činjenica ukazuje na jedan od osnovnih ograničavajućih činilaca privrednog razvoja, a za posledicu ima tendenciju rasta otplate spoljnog duga. U godini za servisiranje spoljnog duga izdvojeno je oko 12,6% BDP dok planirane otplate po osnovu spoljnog duga u godini iznose 3,8 milijardi evra (javni sektor blizu milijardu evra; privatni sektor oko 2,8 milijardi evra). Od godine primetan je trend rasta visine otplate duga kao procenta BDP i izvoza roba i usluga. U poslednjem kvartalu godine čak 13,6% BDP izdvojeno je za otplatu duga odnosno 37,2% izvoza roba i usluga. Dakle više od 1/3 ukupne vrednosti izvoza roba i usluga odlazi na otplatu spoljnog duga naše zemlje. Fiskalna politika Fiskalna politika godinama nije bila usmerena na ostvarivanje makroekonomske stabilnosti i nije bila usklađena sa monetarnom politikom, radi zajedničkog delovanja u pravcu smanjenja inflatornih pritisaka. Previsoka javna potrošnja je već duže vreme neprilagođena stepenu privrednog razvoja. U vreme pre svetske finansijske krize, kada su ostvarivani javni prihodi iznad proseka, i javna potrošnja je bila visoka. Rezultat je budžetski deficit, koji je potom pokrivan prihodima od privatizacije. Po izbijanju krize, došlo je do značajnog smanjenja javnih prihoda, dok je pad javnih rashoda bio manji (posmatrano kao % BDP), što je rezultiralo širenjem fiskalnog deficita. Država je, dakle, neracionalno trošila i došla u situaciju da minus u finansijama mora da pokriva zaduživanjem, što je loše i može, uz znatno učešće stranog duga, imati za posledicu nemogućnost održavanja finansijske stabilnosti. Ključ-

11 dokumenta 11 broj 72 ni problem zato postaje nivo fiskalnog deficita čije finansiranje neće dovesti do prezaduženosti države. Prema tome, uspešnost neophodnih poreskih reformi zavisi od nivoa javne potrošnje, koja ne sme ostati na nivou na kojem je sada. Srbiji je potrebna nova fiskalna politika kojom će se podržati model razvoja baziran na proizvodnji razmenljivih dobara za izvoz, stimulisati ulaganja, a destimulisati odliv novca u neproduktivna dobra i nekrentnine. Fiskalna politika je ključ promena imovinskog portfelja preduzeća i njegovog ponašanja. Moraju se stvoriti uslovi da je skupo posedovati neproduktivnu imovinu, a stimulativno proizvoditi, štedeti i investirati u proizvodnju. Poreska reforma, kao komponenta fiskalne politike, mora biti rezultat širokog društvenog konsenzusa svih ekonomskih subjekata, tj. predstavnika kapitala, rada i države. Parafiskalna opterećenja U Srbiji je identifikavano oko 370 neporeskih davanja koje opterećuju privredne subjekte. Poređenja radi u Hrvatskoj je identifikovano 245 neporeskih prihoda. Ukupan iznos naplaćenih sredstava u godini od 77 neporeskih nameta je bio oko 730 miliona evra. Imajući u vidu da je u godini u privredi bilo zaposleno 1,27 miliona ljudi, proizilazi da je finansijsko opterećenje po osnovu ovih 77 nameta iznosilo oko 570 evra godišnje po jednom zaposlenom u privredi. Šta više, parafiskalna opterećenja su se od početka svetske finansijske krize značajno povećala i na lokalnom nivou, povećanje za 38%, kao republičkom nivou povećanje za 13%. Zahvatanja iz prihoda preduzeća ili iz sredstava za investicije su jedna od najproblematičnijih praksi u vezi sa neporeskim nametima. Ukupan broj neporeskih opterećenja na prihod iz privredne delatnosti je 25 Preporuke: Zaustaviti rast deficita budžeta. Smanjiti javnu potrošnju na učešće od oko 35% BDP. Izvršiti reformu prava na javna sredstva (socijalne naknade i penzije, subvencije itd.) Usvojiti pravila fiskalne odgovornosti, kao zakonske norme i ne odstupati od njih usled pritisaka raznih interesnih grupa Definisati novu i jasnu fiskalnu politiku koja će obuhvatiti ključne poreske reforme: reformu poreskog sistema, uz potrebu da se: - hitno izvršiti reforma poreza i doprinosa na zarade u cilju poreskog rasterećenja privrede, smanjenja troškova poslovanja i stvaranja uslova za povećanje njene cenovne konkurentnosti; - fiskalno stimuliše štednja stanovništva posebno sa dužim rokom i u dinarima, kao i pripisivanje kamate ulogu; - preispita mogućnost uvođenja sintetičkog poreza na prihode građana uz jasno definisanje olakšica za ulaganje u produktivne namene i štednju; - preispita mogućnost povećanja poreza na dobit koji se izvlači iz kompanija (jer niža poreska stopa stimuliše vlasnike na isisavanje profita, umesto reinvestiranja i stimuliše ulazak špekulativnog kapitala); - hitno donese program poreskog obuhvata neformalne, odnosno sive ekonomije. Program mora da uključi i paket stimulativnih mera u funkciji prevođenja sive ekonomije u legalne tokove. reformu poreskog postupka i poreske administracije zasnovanu na principu poreske odgovornosti definisane u formi zakonske norme; reformu parafiskalnih opterećenja, koja podrazumeva: - preispitivanje visine lokalnih komunalnih taksa i drugih naknada u cilju njihovog smanjenja. U tom smislu neophodno je da Ministarstvo finansija donese Uredbu o minimalnim i maksimalnim iznosima lokalnih komunalnih taksi i da se izvrši usklađivanje visine taksi prema stepenu razvijenosti i uvođenje jedinstvenog modela formiranja lokalnih komunalnih taksi; - ograničinja mogućnost da različiti organi ili nosioci javnih ovlašćenja mogu diskreciono da utiču na broj i osnovne elemente određenih zahvatanja; - izvršiti preciznu klasifikaciju i razvrstavanje svih fiskalnih formi koje postoje u sistemu i izvršiti razdvajanje onih koji imaju karakter poreza od drugih formi (taksi, nakanda, itd.); - ukinuti najveći broj naknada i sličnih davanja koje se plaćaju za upise, potvrde, dozvole, uverenja, licence i sl, kada te radnje sprovode zaposleni u ovim organima. - Neophodno je najveći broj, ako ne i sve javne entitete vratiti pod okrilje budžeta i njihovo finansiranje direktno vezati za budžet tj. za prihode koji dolaze po osnovu opštih poreza. Svi dosadašnji sopstveni prihodi državnih organa, ograna uprave i lokalne samouprave, agencija, direkcija i sl, treba da postanu prihodi budžeta, a sve te entitete treba uvesti u sistem konsolidovanog računa trezora. Sadašnja praksa postojanja posebnih računa tih entiteta u poslovnim bankama predstavlja ekstremni slučaj urušavanja sistema javnih finansija.

12 broj dokumenta 1.3 Javni sektor analiza i preporuke Osnovna karakteristika javnog sektora u Srbiji jeste niska efikasnost, odnosno visok nivo troškova u poređenju sa kvalitetom i obimom usluga koje taj sektor pruža. Izraženi problemi u javnom sektoru Srbije su: visoki troškovi državne uprave i javnih službi u vidu prosečnih zarada zaposlenih u ovom sektoru koje su iznad nivoa proseka zarada u privredi, kao i veliki broj zaposlenih u ovom sektoru; već ustaljena praksa formiranja raznih državnih agencija i sličnih institucija bez prethodne procene postojeće infrastrukture i ocene da li u državi već postoji organizacija koja te poslove radi ili ima kapacitete da ih obavlja; neracionalno trošenje budžetskih sredstava subvencioniranjem neefikasnih javnih preduzeća; malo učešće javnih investicija, što je u suprotnosti sa razvojnim ambicijama zemlje. Prosečna zarada zaposlenih u javnom sektoru Srbije je iznad prosečne zarade u Srbiji. Prosečna neto zarada u Srbiji je tek na nivou 70% prosečne neto zarade u javnim državnim preduzećima, odnosno 78,5% iste u državnoj upravi. Kao opravdanje za veće zarade u javnom u odnosu na privatni sektor se najčešće navodi viši nivo kvalifikacija zaposlenih u javnom sektoru. Međutim, i unutar samog javnog sektora su prisutne značajne razlike u nivou zarada za isti stepen kvalifikacija, što čini nužnim uspostavljanje jasnih principa u sistemu određivanja plata, odnosno ujednačavanje plata za isti stepen kvalifikacija i vezivanje osnovica za plate u javnom sektoru za kretanje prosečne plate u privatnom sektoru. Jedino tako se može sprečiti da javni sektor kao poslodavac bude nefer konkurencija privatnom sektoru. Istovremeno, utvrđivanje optimal- Preporuke: - Neophodno je izvršiti reformu javnog sektora čiji prioriteti treba da budu: reforma penzionog sistema, reforma zdravstvenog sistema, reforma sistema obrazovanja i reforma državne uprave. - Osnova reforme javnog sektora treba da bude: smanjenje ukupnih izdataka za zaposlene u državnoj upravi, javnim službama i javnim preduzećima, izjednačavanjem plata u javnom sektoru sa platama za uporediva radna mesta u privatnom sektoru; smanjenje broja zaposlenih u javnom sektoru tamo gde je to moguće, a da se ne naruši kvalitet pružene usluge; reduciranj e administriranja i unapređenje procesa javnih nabavki obezbediti smanjenje izdataka za robe i usluge; nastavak smanjenja direktnog subvencioniranja uz ubrzanje restrukturiranja i komercijalizacije javnih preduzeća. - Reforma državne uprave mora da se zasniva na principu efikasne i funkcionalne sinergije između postojećeg administrativnog aparata i novih institucija koje su neophodne za sprovođenje evropske prakse i zakona. - Javna preduzeća treba reorganizovati korporatizacijom i privatizacijom, tako da se njihovo poslovanje izmesti iz javnog u realni sektor privrede i ova preduzeća počnu da posluju u konkurentnom tržišnom ambijentu. - U cilju povećanja efikasnosti poslovanja javnih preduzeća: potrebno je normirati odgovornost rukovodećih i odgovornih lica u javnom sektoru za zakasnelo plaćanje i nepoštovanje odredbi o ograničenim rokovima izmirivanja novčanih obaveza, što je potrebno da bi bio zaokružen okvir finansijske discipline; uspostaviti jasne mehanizme formiranja cena proizvoda i usluga, koja će minimizirati socijalnu komponentu i obezbediti ekonomsku održivost i kvalitet ponude. U tu svrhu država treba da donese jasnu socijalnu strategiju i izradi socijalne karte stanovništva i odredi izvore i način subvencionisanja usluga za socijalno ugrožene kategorije stanovništva; obezbediti efikasno korišćenje modela privatno-javnog partnerstva; potrebno je izgraditi efikasan mehanizam naplate potraživanja od privrede i građana; treba izvršiti korporatizaciju državnih preduzeća uvažavajući OECD principe i smernice za unapređenje korporativnog upravljanja kao i Kodeks korporativnog upravljanja PKS. izbor direktora i članova upravljanja u javnim preduzećima i javnim agencijama za upravljanje dobrima od opšteg interesa i dobrima u opštoj svojini mora biti sproveden kroz instituciju javnog konkursa jasno profilisati ulogu države u upravljanju prirodnim resursima koji su dati na korišćenje državnim preduzećima. - Reforma penzionog sistema učiniti da se Fond PIO ne naslanja samo na budžet, već mu omogućiti da ima direktne, tj. izvorne prihode (učešćem u vlasništvu javnih preduzeća gde po osnovu profita može obezbediti deo finasiranja, kao učešćem u zemljišnim fondovima i vraćanjem dela imovine koja im je oduzeta). Kroz finkcionalnu analizu rada administracije treba postići optimizaciju njenog rada i povećati joj efikasnost.

13 dokumenta 13 broj 72 nog broja zaposlenih u sektoru državne uprave i javnim službama, koji u ukupnom broju zaposlenih u Srbiji učestvuju sa oko 22%, zahteva sveobuhvatnu analizu, kako ekonomske štete od pada nivoa i kvaliteta javnih usluga, ne bi bile veće od vrednosti ušteda koje su ostvarene u okviru reformi ovog sektora. Javna preduzeća ukupno (i republička i lokalna) čine 0,7% ukupnih privrednih društava, zapošljavaju radnika (što je 16,2% ukupno zaposlenih u Srbiji), raspolažu sa preko 1/3 vrednosti kapitala u privredi, ostvaruju 10,1% ukupnog prihoda, 9,3% dobiti i 9,9% gubitka privrede. Karakteristike poslovanja javnih preduzeća su: niska efikasnost, prezaduženost, zastarela infrastruktura i oprema koja zahteva nova investiciona ulaganja. Formiranje cena usluga sadrži dominantno socijalnu komponentu koja ne obezbeđuje ekonomsku održivost, a mehanizmi naplate potraživanja su neefikasni. Upravljanje u većini ovih preduzeća je neefikasno i pod uticajem političkih partija 1.4 Monetarna politika analiza i preporuke Osnovni zadatak monetarne politike je obezbeđenje niske stope inflacije radi stabilnosti poslovnog i investicionog ambijenta. Međutim, monetarna politika je u uskoj sprezi sa fiskalnom, a kako je prethodno konstatovano da fiskalna politika nije bila usmerena na održanje makroekonomske stabilnosti, to ni monetarna politika nije mogla biti uspešna. Posledica toga je da je godinu Srbija završila sa prosečnim rastom potrošnih cena od 7% i time se svrstala u zemlje sa najvišom stopom inflacije u Evropi. Zbog toga insistiranje na povećanju indirektnih poreza (PDV) u cilju povećanja javnih prihoda zahteva ozbiljno razmatranje. Uprkos deficitu tekućeg računa platnog bilansa, u proteklih deset godina, vrednost domaće valute je trpela jake apresijacijske pritiske u periodia velikih priliva stranog kapitala (od do godine) i jake depresijacijske pritiske u periodima povećane neizvesnosti na svetskom finansisjkom tržištu i sa time povezanim odlivima privatnog duga (početak i godine i od kraja godine do danas). Iako je izbor fleksibilnog deviznog kursa logičan u maloj otvorenoj ekonomiji sa skromnim deviznim prilivom, tj. sa strukturnim trgovinskim deficitom, njegova potpuna fleksibilnost nije moguća. Fleksibilnost je sa jedne strane ograničena zbog visokog stepena prenosa slabljenja dinara na cene, (tj. inflaciju). Sa druge

14 broj dokumenta strane preterana apresijacija takođe nije poželjna sa aspekta spoljne konkurentnosti i izvoza. Tako monetarna politika, koja u režimu ciljane inflacije uz fleksibilan devizni kurs ima teorijski svu moć, u praksi je pokazala da ima ograničen domet i da pokušava da sanira posledice. Visoka evroizacija sužava domet kanala kamatne stope na svega oko 30% dinarske novčane mase. Otvorenošću kapitalnog računa otvara se prostor za tkz. carry trade, tj. kursne i kamatne arbitraže koje su motivisane razlikom između domaće dinarske kamatne stope i stope na evropskom tržištu novca, kao i očekivanim promenama vrednosti kursa. U takvim uslovima smanjenje referentne kamatne stope iako opravdano sa aspekta buduće inflacije i ciklusa u kojem se privreda nalazi, može biti sprečeno zbog rizika da se smanjenjem ove kamatne razlike podstakne odlivanje kratkoročnih sredstava iz dinara u kratkom roku, što negativno utiče na rast cena. Ova godina je pokazala da monetarna politika i u uslovima niske inflacije, ali sa visokim rizikom nestabilnosti (zamrazavanje aranžmana sa MMF, izbori, izostanak čvrste fiskalne politike, pad privredne aktivnosti i pad izvoza) nije delotvorna. Zakon o NBS obavezuje centralnu banku da kontroliše inflaciju što je pretočeno u monetarni režim ciljanja inflacije i rezultirajućeg fleksibilnog kursa. Monetarnom politikom može se kontrolisati ili inflacija ili kurs, a ne i jedno i drugo. Svetska ekonomska kriza je pokazala da su zemlje sa fiksiranim kursom pretrpele najveće posledice pa je zbog toga neophodna politika predvidivog fleksibilnog kursa. Ponovna ravnoteža na tržištu može biti postignuta ukoliko NBS svojim merama dovede do dugoročnog smanjenja inflacije, koje će posledično voditi ka stabilizaciji inflatornih očekivanja, smanjenju oscilacija i vraćanju poverenja u domaću valutu, smanjenju deviznog rizika i stvaranju predvidivijeg poslovnog okruženja sa stabilnim finansijskim i bankarskim sektorom. Poenta uspešnosti monetarne politike ipak neće biti samo poštovanje, u načelu, ispravnih pravila, već međusobno odgovorna strateška saradnja sa Vladom Preporuke: Obezbediti nisku inflaciju uz što manje fluktuiranje. Kurs dinara mora ostati rukovođeno plivajući, ali uz sve manje praktikovanje intervencija na deviznom tržištu. Odgovornost Narodne banke je da poveća volatilnost nominalnog kursa dinara (i destimuliše ulagače sa kratkoročnom vizijom). Obezbediti predvidiv realni kurs dinara. U tok kontekstu Vlada mora da osmisli i realizuje vremenski i socijalno moguć program (i/ili mehanizam) platnobilansnog prilagođavanja, te bi odstupanja od trenda realnog kursa dinara isključivo bila rezultat ublažavanja efekata eksternih šokova. Stabilizacijom kursa i inflacije doprineti smanjenju deviznih rizika, osetljivosti bankarskog sektora i inflacije na promene deviznog kursa. Redukcija rizika omogućila bi smanjenje izdvajanja po osnovu devizne obavezne rezerve, što bi dovelo do smanjenja troškova pribavljanja sredstava kod banaka i odlive po osnovu kamata na kredita i zahtevane kolaterale kod privrede. - Destimulisati priliv špekulativnog kapitala kako bi se umanjili problematični izvori koji u krajnjoj instanci se koriste za finansiranje tekuće potrošnje. To bi doprinelo smanjenju spoljnotrgovinskog deficita, budući da se dodatno uvećana potrošnje uglavnom alimentira iz uvoza. Pored toga, preko stabilnijeg odnosa devizne ponude i tražnje, stabilizovao bi se devizni kurs i izvozni ambijent, što bi ekonomskim subjektima obezbedilo da u izvozu imaju jasniju računicu na duži rok.

15 dokumenta Povećanje realne održive zaposlenosti je ključni izazov nove Vlade i zato je neophodno sagledati sa jedne strane sposobnost privrede da generiše nova radna mesta a sa druge strane sposobnost države da generiše ambijent, politike i neophodne i prioritetne reforme za održiv privredni rast. Stopa nezaposlenosti, prema metodologiji Međunarodne organizacije rada, je udvostručena između i godine sa 12,2% je povećana na 23,7%. U godini su samo dve evropske zemlje imale višu stopu nezaposlenosti od Srbije BRJ Makedonija (31,8%) i Bosna i Hercegovina (27,6%), a u zoni EU približnu stopu nezaposlenosti imale su Grčka i Španija. Nezaposlenost u Srbiji je uglavnom dugotrajna. Čak 73,7% nezaposlenih je bez posla duže od jedne godine, više od polovine (55,3%) duže od dve godine, a preko 10 godina je bez posla čak 12,4% od ukupnog broja nezaposlenih u Srbiji. Uzrok nezaposlenosti je u najvećoj meri posledica duge i neuspešne tranzicije. To ilustruje podatak da je među nezaposlenima u godini najviše onih koji su već imali posao (64,0%), ali su bez njega ostali usled otkaza ili likvidacije preduzeća (čak 51,7% nezaposlenih je u tom statusu iz ovog razloga). Najviše je nezaposlenih sa završenom srednjom školom (čak 67,2%), što ukazuje na neprilagođenost srednjoškolskog sistema potrebama privrede. Poseban rizik predstavlja disproporcija između aktivnog i izdržavanog stanovništva - više od polovine radne snage u Srbiji pripada kategoriji neaktivnog stanovništva Stopa zaposlenosti je veoma niska sa rizikom daljeg povećanja. U godini je manje od polovine stanovništva izmešu 15 i 64 godine radilo (45,4%). Poređenja radi, u istoj 15 ΙI Zaposlenost broj 72 Preporuke: Potrebno je doneti novi Zakon o radu koji će omogućiti preduzeću jednostavnije, jeftinije i fleksibilnije zapošljavanje radnika. Potrebno je uspostaviti stabilan i sistemski dijalog reprezentativnih predstavnika kroz Socijalno ekonomski savet. Ključni principi reforme politike zapošljavanja i njenog zakonskog regulisanja treba da predstavljaju uspostavljanje pravila kojim bi se odluke o ceni rada vezivale za održivu ekonomsku snagu privredih subjekata i kretanje jediničnih troškova rada. U vezi sa tim neophodno je smanjenje iznosa obaveznih otpremnina, smanjivanje odnosnih administrativnih opterećenja kao i neophodnost centralizacije kolektivnih ugovora. Drugi ključni princip je neophodnost smanjivanja poreza i doprinosa na zarade kao jedna od preporuka poreske reforme čije pozitivne efekte ne koriste samo poslodavci već i zaposleni. Potrebno je preispitati efekte dosadašnjih aktivnih mera zapošljavanja i napraviti sveobuhvatan program sa instrumentima podrške aktivnom i održivom zapošljavanju, kroz samozapošljavanje, socijalna preduzeća, prekvalifikaciju, dokvalifikaciju, sa posebnim programom podsticanja zapošljavanja u poljoprivredi, zapošljavanja mladih, žena i osteljivih grupa stanovništva Potrebna je mnogo veća posvećenost aktivnoj politici zapošljavanja obuka, podrška u zapošljavanju, podizanje preduzetničkih sposobnosti, obaveštenost o kretanjima na tržištu rada, fer konkurencija, posebne mere za mlade, žene i dugoročno nezaposlene. Potrebno je izvršiti reformu obrazovnog sistema u skladu sa potrebama tržišta rada. Zato je neophodno, u saradnji sa poslovnom zajednicom, uspostaviti metodologiju za istraživanje i procenu potreba za novim zanimanjima i novim poslovima. Potrebno je doneti novi Zakon o zapošljavanju stranih državljana.

16 broj dokumenta godini u Bugarskoj i Rumuniji je oko 58,5% stanovništva radnog uzrasta bilo zaposleno, Hrvatskoj 52,4%, Poljskoj 59,7%, a u Austriji čak 72,1%. Izdvaja se niska stopa aktivnosti žena, mladih iz starosne grupe godina, kao i starijih lica (55 64 godina). Zaposlenost u neformalnom sektoru čini 18,8% od ukupnog broja zaposlenih u Srbiji, što u apsolutnim pokazateljima iznosi oko 405 hilj. lica. Tokom krize, neformalna zaposlenost je opadala brže od formalne. Ovakav neočekivani trend se može pripisati izraženom dualitetu srpskog tržišta rada na kome su radnici koji rade na crno, radnici pod ugovorom na određeno vreme i zaposleni u tradicionalnim uslužnim delatnostima najugroženiji i prvi ostaju bez posla. Za sektorsku strukturu zaposlenih karakteristično je primetan rast učešća poljoprivrede i srodnih delatnosti u ukupnom broju zaposlenih, a pad učešća prerađivačke industrije i građevinarstva. U godini u prerađivačkoj industriji je bilo zaposleno 387,255 lica, što čini 17% ukupnog broja zaposlenih. U istoj godini, prema podacima Ministarstva finansija, u javnom sektoru je bilo zaposleno oko 469,000 lica, što čini 20,1% ukupnog broja zapslenih. Najmanje jedna petina svih zaposlenih u Srbiji koji su u radnom odnosu u preduzećima, institucijama i ogranizacijama je zaposlena u javnom sektoru. Zaposlenost u javnom sektoru je neznatno smanjena u periodu godine, tj. za 7,7%, dok je ukupna zaposlenost u istom periodu smanjena za 18,7%. Poslodavci imaju dosta poteškoća pri zapošljavanju radne snage. Najpre, porezi i doprinosi na zarade su visoki, a obračun zarada je složen proces. Postoje ograničenja u pogledu rada na određeno vreme i drugih fleksibilnih vidova zapošljavanja, visoki su troškovi otpremnina, kao zahtevi u pogledu zaštite na radu i nedoslednost inspekcije rada. Brojne oblasti rada i zapošljavanja nisu jasno i precizno definisane, pa ostaju u regulatornoj sivoj zoni (npr. outsourcing zaposlenih, odnosno rad posredničkih agencija u zapošljavanju), dok su druge uređene prevaziđenim propisima (npr. radni odnos stranca). Ovi problemi imaju negativan uticaj na legalnu zaposlenost, dok se važećim merama državne politike u pogledu zapošljavanja umanjuje efikasnost, budući da su fleksibilni vidovi zapošljavanja i zarađivanja ograničeni pravnim okvirom ΙII Privreda 3.1 Strukturni problemi analiza i preporuke Nivo i dinamika rasta ekonomske aktivnosti u Srbiji su niski. Ekonomska aktivnost u prethodnom petogodišnjem periodu ( godine), merena bruto domaćim proizvodom, je 40% ispod njenog maksimalnog nivoa zabeleženog godine, tj. na nivou koji je već bio dostignut pre 40 godina. Promene u strukturi ekonomske aktivnosti su neadekvatne sa stanovišta dugoročnih izgleda rasta. Rast u proteklih 10 godina je gotovo isključivo zasnovan na povećanom obimu usluga, dok su tradicionalne izvozne delatnosti gubile su na svom značaju. Primera radi, prosečan rast industrije u proteklih 10 godine je oko 0,7%, što znači da se u ovom veku nećemo ni vratiti na nivo iz godine. Krajem osamdesetih godina svaki treći dinar u BDP dolazio je iz industrije, danas je to svaki sedmi dinar. Niska izvozna propulzivnost privrede je ključni faktor koji se održava na relativno visok deficit bilansa roba i usluga. Struktura izvoza je neadekvatna s obzirom na sektorsku, namensku i geografsku disperziju. Visok uvoz izazvan je energet-

17 dokumenta 17 broj 72 skom i tehnološkom zavisnošću, a neretko je podržan ekspanzivnom politikom dohodaka i precenjenošću dinara. U namenskoj strukturi uvoza dominiraju reprodukcioni materijal, sirovine i energenti. Izvoz mora biti prioritet koje se podržava ekonomskom politikom kako u pogledu tekućih tako i sistemskih rešenja. Cilj je povećanje disperzije u izvozu kako u sektorskom tako i u geografskom pogledu. Za ove namene neophodno je obezbediti efikasnije i obimnije mere finansijske podrške. Ukoliko pogledamo strukturu obrtne imovine privrede uvidećemo da su dominantna potraživanja, (u godini čine 44,9% obrtnih sredstava). U strukturi ukupnih izvora sredstava najveće učešće imaju kratkoročne obaveze (40,9%), zatim kapital (39,8%) i dugoročne obaveze (17,9%). Slabljenje finansijskog položaja privrednih društava nastavljeno je i u 2010., na šta nesumnjivo upućuje i smanjeno učešće sopstvenog kapitala u ukupnim izvorima finansiranja, i to sa 36,4% u na 32,9% u godini. Istovremeno, ukupne obaveze su povećane i to za 11,7%, pri čemu brži rast beleže kratkoročne obaveze u odnosu na dugoročne (12,4% odnosno 10,0%). Navedena kretanja nepovoljno su se odrazila na zaduženost privrednih društava, koja je u godini povećana, tako da je 1 dinar pozajmljenog kapitala pokriven sa 0,55 dinara sopstvenog kapitala (prethodne godine 0,63 dinara). Osnovni strateški problem privrede je da su neto prilivi likvidnih sredstava iz redovnog poslovanja u dugom roku nedovoljni za finansiranje potrebnog nivoa investicija. Trenutno imamo situaciju da se država sa jedne strane skupo zadužuje, dok građani jeftino i nesigurno plasiraju novac. Domaćinstva su znatno manje zadužena nego u drugim zemljama, štednja na makro nivou je izuzetno niska, ali je i dalje ogroman deo novca trezaurisan ili usmeren u neproduktivne investicije zbog čega je od presudnog značaja da se cirkulacija novca ubrza. Štednja stanovništva porasla sa 49,4 milijardi dinara u godini na na 794,9 milijardi dinara u godini ali je ona i dalje manja od potreba privrede za investiranjem. Ročna struktura štednje stanovništva je uglavnom kratkoročna. Iz domaće štednje se ne mogu kreirati dugoročni izvori finansiranja privrede. Ako se ne promeni način finansiranja privrednog rasta (do sada uglavnom na bazi priliva sredstava iz inostranstva putem kredita ili SDI), biće teško ubrzati privredni rast. Od ključnog značaja za ubrzanje privrednog rasta jeste rast privatnih ulaganja Preporuke: Definisati proizvodne prioritete kao smernice za direktnije angažovanje mera i instrumenata industrijske i poljoprivredne politike koje će biti sektorski i vremenski jasno dimenzionirane. Proizvodni prioriteti sa aspekta prirodnih i stvorenih potencijala su: Energetika podizanje energetskih kapacitea sa posebnim angažovanjem obnovljivih izvora. Na eksploataciji ovog potencijala neophodno je angažovanje i domaćih i stranih finansijskih izvora i to kako privatnih tako i državnih. Poljoprivreda i prehrambena industrija: neophodne su promene u poljoprivrednoj politici uključujući i zemljišnu politiku (nasleđivanje, stimulativan poreski tretman u zavisnosti od upotrebe, oštro destimulativan tretman nekorišćenja zemljišta, zakup itd.); pozicioniranje uloge robnih rezervi u pravcu razvoja njene stabilizatorske uloge na tržištu; definisanje mehanizama za uređenje tražišta primarnih poljoprivrednih proizvoda kroz osnivanje produktnih berzi; definisanje dugoročne stimulativne agrarne politike, kao aktivne izvozne politike, posebno proizvodnje proizvoda viših faza prerade sa jasnim instrumentima (ne)finanisijske podrške; osmišljavanje i zakonsko uobličavanje efikasnog model zadrugarstva koristeći posebna evropska iskustva. Prerađivačka industrija: podržati ali selektivno imajući u vidu doprinos pojedinačne proizvodnje uravnoteženju spoljnotrgovinskog bilansa zemlje, anagažovanju visokih tehnologija, proizvodnji proizvoda sa visokom neto dodatom vrednošću, broju angažovanih lokalnih malih i srednjih preduzeća u lanac snabdevanja kao i angažovanju što većeg broja visokokvalifikovane radne snage; definisati plan finansijske i nefinansijske podrške za implementaciju Strategije i politike industrijskog razvoja Srbije; definisati efikasniju politiku privlačenja investitora kroz različite vidove dozvoljene državne pomoći kao što su snižavanje poreza na zarade, besplatno ustupanje zemljišta i objekata, podsticanje istraživanja, razvoja i uvođenja novih tehnologija, a u manjoj meri direktnim ili indirektnim subvencioniranjem. potrebno je doneti novi Zakon o zapošljavanju stranih državljana.

18 broj Problemi finansiranja privrede analiza i preporuke dokumenta Osnovni strateški problem privrede je da su neto prilivi likvidnih sredstava iz redovnog poslovanja nedovoljni za finansiranje potrebnog nivoa investicija. Trenutno postoje tri moguća izvora za povećanje investicija: - strane direktne investicije koje su nedovoljne za bržu promenu privredne strukture; - spoljno zaduživanje, je ograničeno zbog stanja pristupa izvorima finansiranja, cene kapitala i prezaduženosti i privrede i države; - domaća štednja - pre svega štednja stanovništva, je nedovoljna i nije stimulativna za investicije. Finansiranje privrede se u sve većoj meri zasniva na korišćenju eksternih izvora, posebno finansijskih, dok se sredstva u privredi, u celini posmatrano, koriste nedovoljno efikasno. Promene u strukturi poslovne imovine i izvora finansiranja dovele do pogoršanja pokazatelja dugoročne finansijske ravnoteže i finansijske sigurnosti. Dakle, dodatni problem privrede je da je vrednost sopstvenog i ukupnog neto obrtnog kapitala negativna ili u beznačajno malom obimu može da pokrije zalihe. U godini 1,9% poslovne imovine u stalnim sredstvima (ili 187 milijardi dinara) nije pokriveno sopstvenim i dugoročnim izvorima privrede. Istovremeno, sopstveni neto obrtni kapital privrede je negativan u ukupnom iznosu od 2,1 milijardu dinara. To je rezultat smanjenja značaja sopstvenih u ukupnim izvorima, a isto se negativno odražava i na kretanje pokazatelja finansijske sigurnosti koji je u konstantnom pada (i predstavlja dodatni otežavajući faktor pri obezbeđivanju novih izvora sredstava). Pritisak na bilanse uspeha preduzeća proističe i iz načina finansiranja oslonjenog na bankarske kredite. Tu su prisutna dva problema: prvi, visoki troškovi servisiranja duga (kamate, provizije, osiguranje, kursne razlike) i drugi, pogrešno korišćenje kreditnih sredstava od strane menadžmenta preduzeća. Problem visokih troškova servisiranja duga najlakše je objasniti na primeru države. Ukoliko BDP raste sporije od kamatne stope, to podrazumeva da je potrebno da budžet ima primarni suficit. Primera radi, ako je kamata na kredit koji uzima država 7,25%, a BDP se ne povećava, to zahteva primarni suficit od 3% da bi se javni dug održao na trenutnom nivou. Isto važi i za korporacije i za stanovništvo. Ukoliko je kamata visoka, a po prirodi stvari je realno viša od one koju plaća država, rast prihoda korporacije (ili stopa dobiti) bi trebalo da bude bar koliko i kamatna stopa da bi one bile održive. Isto važi za domaćinstva, gde teret dugova raste ukoliko dohoci stagniraju ili rastu sporije od kamatnih obaveza po dugovima. Ukoliko je stanje suprotno, kao što jeste, to znači da su korporacije i domaćinstva pritisnuti dugovima, a to dovodi stanje u finansijskom sektoru u stanje neodrživosti. Problem nije samo u obimu i ceni zaduživanja, već i u činjenici da se prikupljena sredstva pogrešno upotrebljavaju usled čega izostaje dobit. Kreditna aktivnost banaka se održava na skromnom nivou. U decembru godine u odnosu na decembar godine, i pored ublažavanja restriktivnosti mone-

19 dokumenta 19 broj 72 tarne politike i kredita sa subvencionisanim kamatama za likvidnost, kreditna aktivnost banaka je imala skroman rast od svega 8,6%. Kada se pogleda zaduživanje privrede, u zemlji i inostranstvu, može se zaključiti da je u prošloj godini došlo do stagnacije, jer se privreda tokom godine stalno razduživala prema inostranstvu, paralelno sa usporavanjem domaćih kredita. Ukupan dug prema inostranstvu na kraju decembra je iznosio oko 8,9 milijardi evra. Ključni problem finansijskog sistema pored nelikvidnosti je i sve izraženija nesolventnost sektora privrede koja može ozbiljno da ugrozi njegovu stabilnost. U ovoj godini se očekuje nastavak razduživanja prema inostranstvu, ali i dalji pad kreditne aktivnosti banaka usled smanjenja subvencionisanih kredita u odnosu na prošlu godinu, ali i usled pada tražnje za kreditima zbog loših bilansa preduzeća, kao i zbog rasta udela problematičnih kredita u ukupno odobrenim kreditima privredi Preporuke: Potrebno je doneti Zakon o osnivanju Razvojne banke. Banka bi trebalo da finansira dugoročne projekte koji nisu dovoljno profitabilni i imaju veći rizik od onog koji su poslovne banke spremne da preuzmu. Razvojna banka mora da obezbedi profesionalno upravljanje i veću efikasnost u upravljanju državnim sredstvima od postojećeg modela finansiranja. Predlaže se osnivanje društva za uzajamno osiguranje u Srbiji, u skladu sa članom 3. i članovima Zakona o osiguranju. Ne treba zanemariti mogućnost da se istovremenim osnivanjem društva za uzajamno osiguranje i Razvojne banke ostvari značajan sinergijski efekat. Kroz premiju - članarinu društva za uzajamno osiguranje bi došlo do koncentracije značajnih sredstava, koja bi kroz ulaganje u HOV Razvojne banke bila iskorišćena za finansiranje privrednog razvoja. Država bi kroz uzajamno osiguranje imala znatno jefitnije osiguranje svoje imovine, a društvo za uzajamno osiguranje i nacionalna kompanija za osiguranje bi imali mogućnost da se strukom usmere da maksimalno koriste sasosiguranje. Razvojem tržišta kapitala obezbediti nekreditne izvore finansiranja. Pod razvojem tržišta kapitala podrazumeva se kako razvoj postojećeg tržišta akcija, tako i omogućavanje izdavanja i trgovanja dužničkim hartijama od vrednosti (korporativnim obveznicama sa različitim rokovima dospeća). Razvojem tržišta kapitala na kojim bi se trgovalo i vlasničkim i dužničkim hartijama od vrednosti preduzeća bi dobila dodatne alternative za finansiranje, dok bi posledično došlo i do smanjenja kamatnih stopa na kredite jer bi krediti u datom slučaju postali mnogo manje atraktivan način za finansiranje. Razmotriti mogućnost integracije berzi država u regionu u regionalnu berzu koja bi omogućila likvidnije trgovanje i mnogo značajniju kapitalizaciju. Razmotriti mogućnost uvođenja liberalizacije saosiguranja u osiguranju u sklopu CEFTA regiona. Stvoriti uslove za održavanje kreditne aktivnosti banaka. Neophodno je da se koordinisam merama Vlade RS i NBS ne dozvoli dalje usporavanje kreditne aktivnosti banaka prema privredi. Sa druge strane, neophodno je ograničiti nivo zaduživanja države kod banaka na domaćem tržištu kako bi se ograničio efekat istiskivanja privrede i obezbedio dodatni prostor za povećanje kreditne aktivnosti banaka prema privrednim subjektima. Aktivnim merama uticati na snižavanje cene kredita, a u zavisnosti od situacije i na smanjenje imobilizacije sredstava po osnovu obavezne rezerve. Relaksirati pristup u klasifikaciji potraživanja korigovati rešenja u Odluci o klasifikaciji potraživanja, kako bi se bankama omogućilo da preuzmu veći rizik, bez povećanja rezervacije za procenjene gubitke. Predlaže se dopuna člana 114. Zakona o osiguranju dodavanjem sledećeg stava: Sredstva tehničkih rezervi mogu se koristi i za neposredno davanje kredita. U slučaju Nemačke, ova oblast je regulisana Pravilnikom o ograničenju ulaganja imovine društava za osigurnje, gde je pored kreditiranja moguće čak davati pozajmice i zavisnim preduzećima osiguravajućih društava, kao i avansno plaćanje (kreditiranje) sopstvenih polisa osiguranja. Ovim rešenjem, višak kapitala društva za osiguranje bi mogla ulagati u sopstveni portfelj, čime bi privreda imala veća obrtna sredstva, a i razvila bi se konkurencija među društvima za osiguranje. Preduzeća treba da izvrše sistemsko i strukturno restrukturiranje (koje uključuje i finansijsko restrukturiranje) kako bi unapredila konkurentnost i prilagodila se novim uslovima poslovanja. - Preduzeća treba da unaprede i usvoje dobru praksu korporativnog upravljanja kako bi obezbedili lakši i jeftiniji pristup različitim vidovima finansiranja. - Poslovne banke treba stimulisati da poslovnu politiku kreditiranja privrede usmere u pravcu podrške proizvodnji namenjenoj izvozu uz povoljnije uslove kreditiranja.

20 broj dokumenta 3.3 Problem nelikvidnosti analiza i preporuke Nelikvidnost predstavlja jedan od ključnih problema privrede koji direktno doprinose smanjenju privredne aktivnosti, problemu servisiranja obaveza prema državi, zaposlenima, dobavljačima i bankama, dugoročno vode ka gašenju preduzeća i genreisanju velikog broja novih nezaposlenih, ali potencijalno mogu da dovedu i do prenošenja nelikvidnosti iz privrede na banke. Srbija sa prosečnim periodom naplate od 128 dana nalazi na dnu evropske lestvice. Prema zvaničnoj evropskoj statistici, u Nemačkoj je prosečan period naplate 18 dana. U Rumuniji je prosečan rok naplate 30 dana, u Hrvatskoj 34 dana, Mađarskoj 40 dana, Bugarskoj 44 dana, Makedoniji 76 dana, dok je- Preporuke: Doneti Zakon o rokovima izmirenja novčanih obaveza u cilju stvaranja uslova za povećanje finansijske discipline i efektivno skraćivanje rokova izmirenja obaveza na maksimalno 45 dana. Hitno doneti dinamički plan izmirivanja tzv. starih dugovanja države (uključujući i lokalnu samoupravu, fondove i javna preduzeća) prema privredi i uspostaviti nadzor i kontrolu izvršenja plana. Potrebno je da država u naredne dve godine okonča postupak privatizacije društvenih preduzeća. Ukoliko se u periodu do kraja godine po postojećoj proceduri ne nađe adekvatan kupac za ovakva preduzeća, Agenciji za privatizaciju treba dati ovlašćenja da preduzeća u restrukturiranju privatizuje ili likvidira primenom nekog od sledećih modaliteta: prodajom imovine ili delova imovine; iznajmljivanjem imovine na period od 10, 20 ili više godina; pravljenjem zajedničkih ulaganja sa stranim partnerima, pri čemu bi oni uložili novac i opremu a država postojeću imovinu; besplatnim ustupanjem prava korišćenja na period od 10 do 99 godina uz obavezu investiranja i zapošljavanja; promenom namene zemljišta i imovine i njen trajni prenos na državu (Republika ili lokalna zajednica) i stavljanjem u drugu funkciju ( carina, MUP, javna skladišta, građevinsko zemljište) ili neku drugu javnu funkciju. Rešavanje problema nelikvidnosti privatnog sektora treba tražiti u razvrstavanju preduzeća sa u najmanje dve grupe: U prvoj grupi nelikvidnih preduzeća su preduzeća iz sektora prerađivačke industrije, koja su uzimala kredite za proširenje tehnoloških kapaciteta ili su pak obrtnim sredstvima finansirala investicije u opremu. Ukoliko ovakva preduzeća imaju izvozni potencijal i doprinose rešavanju problema deficita tekućeg računa platnog bilansa, država treba da im obezbedi mogućnost za rešavanje problema nelikvidnosti kroz pristup kreditima sa subvencionisanim kamatama, osiguranjem izvoznih poslova od nekomercijalnih rizika, ili preuzimanjem obaveze otplate kredita od strane Fonda za razvoj preko modela equiti finansiranja (najviše do 20% kapitala društva, na period do 3 godine maksimalno).time bi se delimično ublažio problem nepodudarnosti ročne strukture izvora i ulaganja, odnosno perioda aktiviranja investicija. U drugoj grupi se nalaze preduzeća koja su pogrešno investirala u zemljište i nekretnine, očekujući njihovu dalju preprodaju (kapitalne dobitke), što dovodi do poremećaja u bilansu stanja (dominaciju fiksnih fondova preko 85% aktive), koja prebacuju obrtna sredstva u fiksne fondove i koja su prevashodno okrenuta domaćoj tražnji (npr. tržni centri, skladišta itd.). Takva preduzeća vrše pritisak na državu i banke da pokriju njihove poslovne promašaje ili pak da se kroz visoko vrednovanje kolaterala bankama ustupi imovina koja ne obezbeđuje kapitalni dobitak daljom preprodajom ili eksploatacijom. Kako drugačije tumačiti da firme koje imaju imovinu, a ne plaćaju obaveze ne vode politiku smanjenja cena i prodaju imovine. Saniranje problema tih preduzeća treba prepustiti odnosima između njih i poverilaca. Ubrzati proces donošenja sudskih rešenja po osnovu aktiviranja procesa automatskog stečaja sa ciljem realnog sagledavanja obima nelikvidnosti i reaktiviranja kapaciteta u blokadi. Sprečiti zloupotrebu stečajeva. Povećati transparentnost objavljivanja informacija o automatskom stečaju objedinjeno na sajtu PKS.

21 dokumenta 21 broj 72 dino Bosna i Hercegovina ima rok naplate duži od tri meseca dana. Ovde je važno napomenuti da država generiše ogroman procenat potraživanja čija naplata traje duže od 100 dana. Da bi se izborile sa potencijalnom nelikvidnošću u sistemu navedene države preduzimale su različita zakonska rešenja. Tako je u Hrvatskoj zakonsko ograničenje 45 dana, a u praksi potraživanja naplaćuju za 34 dana. U Sloveniji propisima je ograničena naplata na 90 dana, dok se u stvarnosti obavlja za 39 dana. Srbija još nema adekvatna sistemska rešenja za otklanjanje problema nelikvidnosti. Uočeno je da značajan izvor nelikvidnosti pored države ( koja uključuje i državne fondove, lokalne samouprave i indirektne korisnike, javna preduzeća..), predstavljaju preduzeća u restrukturiranju i preduzeća kod kojih su raskinuti ugovori o privatizaciji a potom prevedena u status restrukturiranja, kod njih poverioci u liku malih i srednjih preduzeća, svoja potraživanja ne mogu naplatiti ni putem izvršnih sudskih presuda. Ukupan broj privrednih subjekata čiji su računi u blokadi krajem godine iznosi , a ukupan iznos blokade 172,1 milijardu dinara, dok je broj zaposlenih u ovim preduzećima blizu 93 hiljade. U odnosu na period pre krize (kraj septembra godine) broj nelikvidnih privrednih subjekata je veći za 24%, a iznos obaveza u blokadi za 9%. Najveći problem i najveću cenu nelikvidnosti plaćaju mala privredna društva. Ona imaju i najveći iznos blokade od oko 71 milijardu dinara, zatim slede srednja preduzeća sa oko 27 milijardi, pa velika sa 25 milijardi dinara. Iznos blokade preduzetnika je oko 16 milijardi ili 0,5 miliona po 1 preduzetniku. Dodatni rizik predstavlja činjenica da mala preduzeća i preduzetnici teško izlaze iz nelikvidosti a u njima radi oko 2/3 zaposlenih. Posmatrano prema prioritetu naplate, oko 80% od ukupnog iznosa blokade odnosi se na dugovanja trećeg prioriteta naplate. Prvi prioritet naplate se odnosi na poreska rešenja izdata od poreske uprave i uprave carina, drugi prioritet naplate na sudska rešenja izdata od strane trgovinskih i opštih sudova, a treći po osnovu menica i drugih ovlašćenja. U periodu pre krize najznačajnije su bile obaveze u blokadi po osnovu prvog prioriteta, odnosno po osnovu neplaćenih javnih prihoda. Rast obaveza u blokadi po osnovu trećeg prioriteta, ukazuje na to da je obim blokada u sve većoj meri vezan za odnose između privrede i banaka. S druge strane, znatno je smanjen značaj obima blokada po osnovu drugog i posebno prvog prioriteta, što ukazuje da država ima efikasnije mehanizme za naplatu svojih potraživanja od privrede 3.4 Konkurentnost analiza i preporuke Uprkos povećanju stepena otvorenosti naše privrede prema Izveštaju globalne konkurentnosti Svetskog ekonomskog foruma za godinu, Srbija se nalazi na 95. mestu od 142 posmatrane zemlje. U poređenju sa drugim tranzicionim zemljama, i zemljama u regionu, Srbija se nalazi samo ispred Bosne i Hercegovine. Kao posledica niske konkurentnosti, izvoz po glavi stanovnika u Srbiji je duplo manji nego u Hrvatskoj, a čak deset puta manji nego u Sloveniji. Bez povećanja efikasnosti i na njoj bazirane konkurentnosti neće se izmeniti nepovoljne tendencije u pogledu strukture ekonomskog rasta, posebno u sektoru razmenljivih dobara. Jedan srpski radnik je skoro upola manje produktivan od radnika u Češkoj i Slovačkoj. Sa druge strane, ukoliko se uporede jedinični troškovi rada, Srbija ima najveće troškove među svim zemljama obuhvaćenim uzorkom u Ekonomskom memorandumu Svetske banke, i oni su 68% veći nego u Slovačkoj i 46% veći nego u Češkoj. Ako se pogleda uticaj prosečne plate, zaposlenosti, kursa i privrednog rasta (BDP) na trošak rada, vidi se da najveći uticaj na jedinične troškove rada ima kretanje plata, koje je bilo veoma brzo u periodu od do godine. Srbija ima izuzetno niska ulaganja

22 broj aktuelno Ambasador Srbije u Zagrebu Stanimir Vukićević rekao je da je ovaj događaj putokaz dobre saradnje Srbije i Hrvatske, koja ne može da se razvija samo preko trgovine, već treba da bude unapređena i višim oblicima kooperacije. Predsednik Gospodarske komore Hrvatske NadanVidošević naglasio je da je Hrvatska otvorena za srpske investicije i da su privrede dve zemlje konkurentne i kompatibilne. Ne treba gubiti vreme sa prošlošću, treba gledati u budućnost, rekao je on, ocenivši da region istočnog Jadrana treba da bude most između EU i svih delova sveta. Otvaranje Predstavništva PKS u Zagrebu predstavlja istorijski trenutak i kreira novu stranicu u bilateralnim odnosima dve zemlje, od kojih zavisi klima u celom regionu, rekao je direktor Predstavništva Drenislav Žekić. Predstavništvo PKS je servis srpskim privrednicima na putu dolaska na tržište Hrvatske, ali je takođe otvoreno i za sve hrvatske privrednike. Žekić je podsetio da će godine Hrvatska postati članica Evropu istraživanje i razvoj, kako državnog tako i privatnog sektora. Problemi ovakvih privreda se ogledaju se u dominantnom uvozu tehnologije, niskom nivou inovativnih aktivnosti, konkurentskim prednostima koje su zasnovane na niskim troškovima, pre svega, radne snage. U našoj industriji dominiraju niske i srednje niske tehnologije sa čak 85%, dok je udeo visokih tehnologija veoma mali. To direktno uzrokuje nisku konkurentnost proizvoda u izvozu i dominantno opredeljuje strukturu naše izvozne ponude u kojoj dominira izvoz sirovina, repromaterijala i poluproizvoda, u koje je ugrađen minimum znanja i tehnologija. Upravo zbog ovakvih karakteristika se prema analizi Svetskog ekonomskog foruma Srbija svrstava u privrede koje se zasnivaju na efikasnosti. U takvim zemljama prioriteti Vlade su razvoj infrastrukture, izgradnja efikasnog pravnog sistema i poslovnog okruženja. Da bi stvorila privredu zasnovanu na znanju Srbija mora da ustanovi sistemsku podršku razvoju tehnologije i inovacija, omogući reindustrijalizaciju, razvije poslovno okruženje koje podržava razvoj visokotehnoloških kompanija, kreira obrazovni sistem koji će omogućiti razvoj visoko obrazovane radne snage koja može da premosti jaz između niskih i visokih tehnologija naše industrije. Niska konkurentnost privrede može da bude najozbiljnija prepreka promeni privredne strukture i zato je neophodno da u prve razvojne prioritete postavimo investicije u industrijsku infrastrukturu, istraživanje i razvoj, transfer tehnologije i podizanje kapaciteta privrede za apsorpciju novih tehnologija i novih znanja. Konkurentnost takođe podrazumeva održive reforme, uklanjanje svih strukturnih disproporcija i podizanje efikasnosti ambijenta poslovanja u cilju povećanja investicija Nova stranica bilateralnih odnosa Otvoreno Predstavništvo PKS u Zagrebu Srpske investicije i kompanije dobrodošle su u Hrvatsku, poručeno je iz Zagreba sa svečanog otvaranja Predstavništva Privredne komore Srbije u Hrvatskoj. Predstavništvo ima za cilj da poveća prisustvo srpskog kapitala na hrvatskom tržištu i unapredi ekonomsku saradnju dve zemlje Kako je istaknuto na ceremoniji otvaranja Predstavništva PKS u Zagrebu 18. aprila ove godine, privredna saradnja Srbije i Hrvatske beleži pozitivan trend, ali i dalje ima dosta prostora i mogućnosti za njeno unapređenje u svim privrednim granama, kao i zajedničke nastupe na trećim tržištima. Predsednik Privredne komore Srbije Miloš Bugarin, istakao je da je moguće unaprediti i razviti više oblike privredne saradnje, posebno u oblasti metalske industrije, brodogradnje i poljoprivrednoprehrambene industrije. On je napomenuo da je spoljnotrgovinska razmena Srbije i Hrvatske gotovo izbalansirana, da treba unapređivati regionalnu saradnju i podsticati zajedničke nastupe na trećim tržištima. Realne izvozne mogućnosti srpskih kompanija na tržištu Hrvatske postoje povezivanjem putem klastera, realizacijom zajedničkih projekata u agrokompleksu, energetici, hemijskoj industriji, saobraćajnoj infrastrukturi, turizmu, IT i metalskom sektoru, kao i zajedničkim nastupom na tržištima Libije, Alžira, Kuvajta i Ruske Federacije, zaključio je predsednik Privredne komore Srbije Miloš Bugarin. Hrvatska otvorena za srpske investicije

23 aktuelno 23 broj 72 ske unije (EU), pa će za sve srpske firme, koje nastupaju na tržištu susedne države, to biti veliko, otvoreno, evropsko zajedničko tržište, dok Srbija za Hrvatsku ostaje najvažniji partner slobodne trgovine u CEFTA regionu. Ostvarili smo dosta kontakata sa privrednicima iz Hrvatske koji su zainteresovani za povezivanje sa srpskom privredom i obrnuto. Postoji kapital iz Srbije kome je interes da dođe i u Hrvatsku i na evropsko tržište, podvukao je Žekić. Borba protiv necarinskih barijera Spoljnotrgovinska razmena Srbije i Hrvatske prošle godine iznosila je 933,6 miliona dolara, odnosno za 26,7 odsto više nego godinu dana ranije. Srpski izvoz u Hrvatsku vredeo je 466,4 miliona dolara i za 52 procenta je veći nego godine, dok je uvoz povećan za 8,8 odsto i iznosio je 467,2 miliona dolara. Hrvatska je Srbiji deveti izvozni, a 12. uvozni partner. Srbija najviše u Hrvatsku izvozi metal i proizvode od metala, poljoprivredno-prehrambene proizvode, mašine i druge uređaje, hemijske proizvode, gumu, plastiku, papir, električnu energiju i nameštaj. U Srbiju se iz Hrvatske najviše uvoze hemijski i poljoprivredno-prehrambeni proizvodi, metal i proizvodi od metala. Prema podacima PKS, hrvatske investicije u Srbiji od godine do polovine prošle godine iznosile su nešto više od 500 miliona evra, što je 13 odsto ukupnih hrvatskih ulaganja u inostranstvu. Hrvatska gospodarska komora otvorila je Predstavništvo u Srbiji pre deset godina. U Srbiji posluje oko 200 firmi iz Hrvatske, dok su najveći investitori Agrokor, Atlantik grupa, Nekse grupa, Vindija. S druge strane, prisustvo kompanija i investicija iz Srbije u Hrvatskoj gotovo da je zanemarljivo, a razlozi za to Otvaranje Predstavništva PKS u Zagrebu: predsednik PKS Miloš Bugarin, predsednik HGK Nadan Vitošević, direktor PPKS u Zagrebu Drenislav Žekić, predsednik Hrvatske udruge poslodavaca Ivan Ergović i ambasador Srbije u Zagrebu Stanimir Vukićević Velika vrata za privrednike bili su brojni problemi, od necarinskih barijera do diskriminacije preduzeća iz Srbije u privatizaciji hrvatskih firmi. Otvaranje Predstavništva PKS u Zagrebu izazvalo je veliku pažnju hrvatskih medija Milan Nedić Predstavnici privrednog života Srba u Hrvatskoj pozdravili su otvaranje Predstavništva Privredne komore Srbije u Zagrebu, ocenjujući da će označiti novu stranicu u bilateralnim odnosima dve zemlje. Po rečima predsednika Srpskog privrednog društva Privrednik Nikole Lunića, ovim događajem otvaraju se mogućnosti privrednicima iz Srbije da ulažu u Hrvatsku, pa i u prostore posebnog državnog staranja, odnosno povratnička područja koja imaju privredni potencijal, od poljoprivrede i proizvodnje ekološke hrane do turizma. Bivši vicepremijer Slobodan Uzelac ocenio je da mu je žao što se otvaranje Predstavništva PKS nije desilo ranije, ali mu je drago što se sada ipak dogodilo. Predstavništvo PKS predstavlja velika vrata, koja neće samo propuštati nego podsticati saradnju dve države i njihovih privreda. Mislim da će ta saradnja podstaknuti i Hrvatsku i Srbiju da ožive prostore koji sa svojim potencijalnim mogućnostima upravo provociraju takve podsticaje, smatra Slobodan Uzelac. Svakako da je bilo vreme za otvaranje Predstavništva, jer je jedan od ciljeva i uloga Tesla štedne banke regionalno povezivanje. Mi smo životno zainteresovani da putem ovog Predstavništva što veći broj kompanija iz Srbije uspostavi saradnju s bankom i da zajedno s hrvatskim poduzećima možda nastupaju i na trećim tržištima, rekao je šef uprave ove banke, Zvonko Agičić, koji očekuje izuzetno uspešnu saradnju sa srpskim firmama u Hrvatskoj.

24 broj Dan otvorenih vrata za Tursku Tekstil za treća tržišta srbija i svet Tekstilna industrija je strateška šansa za saradnju Srbije i Turske, posebno kroz kooperacije i zajednički izvoz na treća tržišta, rečeno je na Poslovnom forumu Tekstilna industrija šansa za stratešku saradnju Srbije i Turske u Privrednoj komori Srbije Ministar bez portfelja u Vladi Srbije Sulejman Ugljanin, obraćajući se predstavnicima oko 50 kompanija, privrednih komora, asocijacija proizvođača i izvoznika tekstila u Srbiji i Turskoj, na Danu otvorenih vrata za Tursku 29. maja ove godine u PKS, izrazio je uverenje da su proteklih desetak godina odnosi Srbije i Turske u usponu i da sporazumi u oblasti ekonomske saradnje, podsticanja investicija, izbegavanja dvostrukog oporezivanja, podrške investicijama, predstavljaju uslov za dalje unapređenje saradnje. Primenom sporazuma o slobodnoj trgovini sa Turskom, znatno je unapređena poslovna klima i uspostavljeni uslovi za uspostavljanje zajedničke proizvodnje, sa mogućnošću plasmana na treća tržišta. Navodeći primere uspešne saradnje, ministar je pomenuo tursku kompaniju koja je u Leskovcu otvorila proizvodni pogon i planira da do kraja ove godine uposli do 500 radnika, kao i firmu koja u Boljevcu planira da pokrene proizvodnju, Zainteresovani za raskinute privatizacije U radu Poslovnog saveta učestvovali su naši menadžeri iz kompanija S&S SAX, Lederprodukt, Šinvoz, Montavar, Sojaprotein, AD Umka i Tigar tehnička guma, a sa turske strane bili su istaknuti privrednici iz tekstilne industrije. U konstruktivnom razgovoru predloženo je jačanje spoljnotrgovinskog prometa u slobodnim zonama, maksimalno iskorišćavanje svih privrednih resursa formiranjem tripartitne saradnje Srbija Turska Rusija, kao i Srbija Turska Nemačka. Poslovni ljudi iz Turske bili su zainteresovani i za naše firme u kojima su raskinuti privatizacioni ugovori, pa je dogovoreno da PKS dostavi DEIKU informaciju o 460 raskinutih ugovora u našim preduzećima koja očekuju nove strateške partnere, kako bi turski privrednici imali adekvatne činjenice u koncipiranju svojih investicionih planova na srpskom tržištu. investira oko 55 miliona evra i zaposli oko 300 radnika. Ovo je, kako je rekao, prava podrška ekonomskom razvoju naše zemlje. Četvrti izvoznik tekstila u svetu Ambasador Turske u Srbiji Ali Rize Čolak ukazao je na dobre poslovne i političke veze Srbije i Turske. Prema njegovim rečima, potpisani sporazumi o ekonomskoj saradnji predstavljaju osnov za poslovno povezivanje, ali je neophodno smanjiti birokratiju i otvoriti sva vrata za saradnju. Turska je četvrti najveći izvoznik tekstila u svetu, a ta grana čini 25 odsto ukupnog izvoza zemlje, rekao je kopredsedavajući Poslovnog saveta Srbija Turska Aleksandar Međedović. Izvoz tekstila u Sulejman Ugljanin na Danu otvorenih vrata za Tursku u PKS

25 srbija i svet 25 broj 72 Poslovni savet Srbija - Turska u PKS godini dostigao je 24 milijarde dolara, a najviše se izvozilo u zemlje EU, Rusiju, Ukrajinu, Azerbejdžan, Kinu. U toj privrednoj grani zaposleno je 26 odsto radne snage, a u konfekcijskoj i tekstilnoj industriji posluje više od preduzeća. Potpredsednik Privredne komore Srbije Mihailo Vesović rekao je da je zahvaljujući primeni SST između Srbije i Turske, u oblasti tekstilne industrije u Turskoj povećana tražnja za srpskim tekstilnim predivima i tkaninama, odevnim predmetima i krznom, kao i proizvodima od kože i obućom. Turska je tradicionalni snabdevač srpskih tekstilaca predivom i tkaninama, što je posebno izraženo od kada je na snazi bescarinski uvoz ovih proizvoda iz Turske, ukazao je potpredsednik PKS. Sekretar Udruženja za industriju tekstila, odeće, kože i obuće PKS Vesna Vasiljević i predsednik Odbora tog udruženja Božidar Stojiljković podsetili su da je izvoz srpske tekstilne industrije lane vredeo blizu 700 miliona dolara, a uvoz skoro milijardu dolara. Svojim potencijalnim stranim poslovnim partnerima i investitorima, srpska tekstilna industrija nudi izradu gotovih odevnih predmeta u punom izvozu, dobre uslove za ulaganja u doradne poslove. Najznačajniji vid privredne saradnje dve zemlje je robna razmena, dok je u porastu spoljnotrgovinski promet u slobodnim zonama. O mogućnostima poslovanja u slobodnim zonama predstavnike turskih privrednika upoznao je predstavnik Ministarstva finansija Zoran Vučić. Učesnicima Poslovnog foruma predstavljene su mogućnosti saradnje i povezivanja kroz Odbor za privrednu saradnju sa inostranstvom Turske DEIK, nevladinu, neprofitnu organizaciju koju je osnovala Unija industrijskih i trgovinskih komora Turske iz Ankare i Istanbulsku uniju izvoznika tekstila i odeće (ITKIB), koja objedinjuje četiri asocijacije Asocijaciju istanbulskih izvoznika odeće, Asocijaciju istanbulskih izvoznika tekstila i sirovina, Asocijaciju istanbulskih izvoznika kože i kožne galanterije i Asocijaciju istanbulskih izvoznika tepiha. Poslovni savet Srbija Turska Srbija i Turska su strateški partneri na putu evropskih integracija, a međusobna ekonomska robna razmena trebalo bi u narednom periodu da dostigne milijardu evra, zaključili su predsednik PKS, Miloš Bugarin i Aleksandar Međedović, kopredsednici srpske i turske strane na 11. sednici Upravnog odbora Poslovnog saveta Srbija Turska, koji je osnovan pre deset godina. Miloš Bugarin, predsednik Privredne komore Srbije podsetio je da je turska vlada prethodnih godina donirala značajna sredstva u poboljšanje naše saobraćajne infrastrukture Koridor 11, magistralni putevi, osposobljavanje vojnog aerodroma Lađevci u Kraljevu za civilni saobraćaj, kao i investicija u industrijskoj zoni na Pešterskoj visoravni. Ukupna ulaganja Turske u Srbiju su oko 100 miliona evra, što je daleko ispod mogućnosti turske privrede, imajući u vidu obim investicija u drugim zemljama regiona, u Rumuniji 9,5 milijardi dolara i u Bugarskoj 4,5 milijardi dolara. U prošloj godini ukupna robna razmena iznosila je 568 miliona evra, a lidersku poziciju u trgovini imao je tekstilni sektor. Značajno je smanjen i srpski deficit, što pokazuju i podaci o međusobnoj trgovini za prva tri ovogodišnja meseca, kada je razmenjena roba u vrednosti od 115 miliona evra, odnosno za 15 procenata više u odnosu na isti prošlogodišnji period. Narednih meseci u Srbiji se očekuje realizacija nekoliko ulaganja u oblast obrade aluminijuma, proizvodnju malih kućnih aparata, proizvoda od gume i plastike, zatim saradnja u proizvodnji vagona i posebne investicije u tekstilnu industriju. Aleksandar Međedović, kopredsednik turskog dela Poslovnog saveta, podvukao je nedostatak u razmeni informacija u industrijskom i privatnom sektoru, a posebno kod malih i srednjih preduzeća. On je najavio i zainteresovanost velikih turskih banaka, među kojima je i Garant banka, koje snažno posluju i na međunarodnom tržištu i nameravaju da otvore svoje filijale u Srbiji, što bi uticalo na efikasniji razvoj svih poslovnih veza M.N. - N.M.

26 broj Poslovni forum Azerbejdžan Srbija Prijatelji na Južnom Kavkazu srbija i svet Privredna komora Srbije i Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede organizovali su od 15. do 17. maja zajednički nastup srpskih firmi na 18. Međunarodnoj izložbi prehrane i ambalaže WORLDFOOD u Bakuu, glavnom gradu Azerbejdžana Worldfood Azerbejdžan predstavlja vodeći sajam iz oblasti prehrambenih proizvoda na ovom tržištu. Na štandu od 80 kvadratnih metara predstavile su se naše kompanije iz oblasti poljoprivrede i prehrambene industrije, građevinarstva, tekstilne industrije, metalske i elektroindustrije, trgovine, turizma i proizvodnje nameštaja. U prošloj godini ovu izložbenu manifestaciju posetilo je oko stručnih posetilaca, distributera, velikoprodavaca, kupaca i predstavnika lanaca restorana. Preduzeće Prva iskra Namenska iz Bariča pridružilo se tradicionalnim izvoznicima na ovo tržište, Hemofarmu iz Vršca i Tarketu iz Bačke Palanke. Kompanije Impamil iz Beograda i Jafa iz Crvenke, predstavnici srpskog prehrambenog sektora, jasan su znak da ove grane naše izvozne privrede imaju svoje mesto na rafovima prodajnih objekata u Bakuu i Azerbejdžanu, odnosno celom Južnom Kavkazu. Tokom trajanja Međunarodne izložbe prehrane i ambalaže, 16. i 17. maja održan je i Poslovni forum Azerbejdžan Srbija, u organizaciji tamošnjeg Fonda za izvoz i promociju investicija i Privredne komore Srbije. Na forumu su predstavnici tridesetak firmi iz naše zemlje, zajedno sa menadžerima kompanija izlagača, učestvovali u bilateralnim razgovorima sa svojim dosadašnjim, kao i novim potencijalnim azerbejdžanskim partnerima. Ovaj biznis-forum nastavak je prošlogodišnjeg susreta u Privrednoj komori Srbije, kome je prisustvovalo više od 250 menadžera dve zemlje. Tada je potpisan i Protokol Međudržavne komisije, kojim je dogovorena saradnja u oblastima trgovine, poljoprivrede, energetike, industrije, elektronskih komunikacija i informacionih tehnologija, saobraćaja, infrastrukture i obrazovanja. Značajan rast razmene ove godine Vidosava Džagić, potpredsednica Privredne komore Srbije, podsetila je na Poslovnom forumu u Bakuu, da Srbija ima potpisane značajne sporazume o slobodnoj trgovini sa EU, zatim u regionu Balkana u okviru CEFTA sporazuma, sa asocijacijom država članica EFTA, Turskom i, za srpsku privredu takođe važnim, tržištima Carinske unije Rusije, Belorusije i Kazahstana. To je značajna prednost i pozivnica za investitore i strana ulaganja. Takođe, država programom podrške investicijama, u određenim oblastima dotira i do evra po novootvorenom radnom mestu, istakla je potpredsednica PKS. Ona je podvukla činjenicu da prostor za unapređenje saradnje i rast trgovinske razmene naše dve zemlje postoji, a rezultati privredne saradnje ne zadovoljavaju potrebe ni mogućnosti dve strane, jer bilateralnu trgovinu Srbije i Azerbejdžana karakterišu mali obim robne razmene i kupoprodajni odnosi. Vidosava Džagić je iznela da rezultati međusobne razmene u prvom kvartalu ove godine beleže značajan rast u uvozu i u izvozu. Ukupna robna razmena za prva tri ovogodišnja meseca premašuje rezultat za celu godinu i iznosi četiri miliona 346 hiljada dolara. Oblasti u kojima je moguće poboljšati ekonomsku saradnju i povećati izvoz na tržište Azerbejdžana jesu prehrambena industrija, sadni i semenski materijal, lekovi i medicinska oprema. Azerbejdžanske kompanije zainteresovane su i za kupovinu srpskog nameštaja, podnih obloga, mašina i uređaja za poljoprivrednu proizvodnju. Takođe, bolje poslovanje je moguće i u okviru hemijske industrije, ali i turizma. Potpredsednica PKS upoznala je azerbejdžanske investitore sa nekim projektima u Srbiji u koje bi mogli da ulože novac, kao što su na primer luka Kovin na Dunavu, čija je vrednost, prema studiji izvodljivosti, procenjena na 550 miliona evra. Pomenula je i mogućnost ulaganja u slobodne zone, poput one u Pirotu. U poslednje vreme sve je veća i tražnja za organskom hranom, a Srbija za tu proizvodnju ima potencijala. Početkom aprila, istakla je potpredsednica PKS, parlament Azerbejdžana odobrio je Srbiji kredit od 308 miliona evra za izgradnju kraka autoputa na Koridoru 11, od Ljiga do Preljine. Rok otplate

27 srbija i svet 27 broj 72 kredita je 15 godina sa grejs periodom tri godine i fiksnom kamatom od četiri odsto. Intenziviranje institucionalne i ukupne saradnje Srbije i Azerbejdžana daje osnov jačanju budućih privrednih i trgovinskih odnosa, a Privredna komora Srbije će i ubuduće inicirati predloge i raditi na povezivanju preduzeća i privrednika dve zemlje, zaključila je Vidosava Džagić. Tri naftovoda i tri gasovoda Zoran Vajović, ambasador Srbije u Azerbejdžanu, rekao je da je naša zemlja zainteresovana za razvijanje ekonomske saradnje sa ovom prijateljskom državom, u poljoprivredi, građevinarstvu, farmaciji, turizmu i drugim oblastima. Šef azerbejdžanskog Fonda za izvoz i promociju investicija Adilj Memedov, ocenio je da događaji kao što je ovaj Poslovni forum, doprinose boljem povezivanju poslovnih ljudi i jačanju saradnje dve zemlje. Prema podacima Međunarodnog monetarnog fonda, Azerbejdžan je jedna od najboljih zemalja za biznis i najbogatija država u regionu Južnog Kavkaza. Bonitetska agencija Mudiz nedavno je povećala kreditni rejting Azerbejdžana, navodeći tome u prilog poboljšanje javnih finansija i napore da u nacionalnoj privredi bude smanjena zavisnost od industrije nafte. Azerbejdžan je pre dve decenije proglasio nezavisnost odvajanjem od bivšeg Sovjetskog Saveza. U ovom periodu mnogo je urađeno na razvoju infrastrukture i tržišne ekonomije, sa ukupnim investicijama od oko 100 milijardi dolara. Osnovu ekonomije te zemlje čine naftna i gasna industrija. Azerbejdžan sada ima 70 odsto, a za šest meseci realizovaće 80 procenata ukupne ekonomije regiona Južni Kavkaz i sa 150 zemalja sveta održava ekonomske odnose. U godini ova država imala je ekonomski rast od 25 odsto, ali je Đurđica Jojić Novaković, menadžer izvoza Neoplante Ovo je bio naš prvi kontakt sa tržištem Azerbejdžana. Vreme provedeno na sajmu u Azerbejdžanu maksimalno smo iskoristili za analizu tržišta, lokalnih uslova poslovanja, ukusa i navika lokalnih potrošača, konkurencije. Uspeli smo da predstavimo Neoplantu i njene proizvode tržištu Azerbejdžana, a ostvarili smo i prve kontakte sa potencijalnim klijentima i distributerima. Organizacija samog sajma je protekla odlično, a Biznis forumom je protekao pomalo konfuzno. Korisno nam je bilo što je veći deo logističkih i organizacionih aktivnosti preuzela PKS, što nam je ostavilo više resursa za fokus na kvalitativni segment priprema za sajam. Takođe, ka PKS kao instituciji gravitiraju institucije u zemlji domaćinu, od ambasada do lokalnih komora. Sa PKS olakšani su nam i kontakti sa drugim izvoznicima i kompanijama sa sličnim aspiracijama, što je doprinelo sinergetskom efektu na sticanje iskustava i bitnih informacija. čak i u teškom vremenu krize prethodne dve godine, njen privredni rast bio 7 procenata. Azerbejdžan pridaje veliki značaj regionalnoj saradnji i uspešno posluje sa svim svojim susedima. Izgrađena su tri naftovoda i tri gasovoda koji vode preko Gruzije, Turske i Rusije. Ovako koncipiran privredni razvoj i bogata nalazišta nafte i gasa učinili su da Azerbejdžan postane veoma važan faktor energetske bezbednosti u Evropi i svetu. Na obali Crnog mora u toku je izgradnja velike luke i brodogradilišta u kome će se graditi najsavremeniji brodovi i tankeri nosivosti do bruto registarskih tona. Privreda Azerbedžana je u prvom kvartalu ove godine porasla za 0,5 procenata u odnosu na isti period prethodne, a ukoliko bi bila izuzeta naftna industrija, BDP je porastao za 7,7 procenata. Investitori Azerbejdžana sve više ulažu u ekonomije prijateljskih zemalja, a pošto je Srbija prijateljska zemlja, azerbejdžanska Vlada pozdravlja sva ulaganja njenih kompanija u srpsku privredu Milan Nedić

28 broj gost koraka Ekskluzivno: Ser Pol Džadž, predsednik Britansko-srpske privredne komore i Grinhaus kapital grupe Više britanskih investicija i Srbija ostaje u polju interesovanja britanskog biznisa. U poslednjih devet meseci znatno je porastao broj trgovinskih misija, među kojima su i nedavne posete Srbiji delegacija iz oblasti obezbeđenja, železnice i poslovnih obuka Predsednik Britansko-srpske privredne komore Ser Pol Džadž je istaknuta figura poslovnog i političkog života Velike Britanije. Završio je Triniti koledž na Kembridžu, postdiplomske studije na Univerzitetu Pensilvanija, a potom se bavio prestižnim međunarodnim poslovima vezanim za hranu. Obavljao je dužnost generalnog direktora Konzervativne partije Velike Britanije i druge političke funkcije. Od godine bio je direktor Kraljevskog društva za podsticanje umetnosti, proizvodnje i trgovine (RSA), prestižne britanske institucije osnovane 1754, čiji su članovi, između ostalih, bili Čarls Dikens, Adam Smit, Bendžamin Frenklin, Karl Marks, Stiven Hoking. Osim važnih pozicija u privredi i politici, Ser Pol je i član savetodavnih tela na Univerzitetu Kembridž, na kome je osnovao Fakultet za biznis, koji nosi njegovo ime (The Judge Business School). Predsednik je Srpsko-britanske privredne komore je predsednik i Grinhaus kapital grupe (Greenhouse Capital), koja radi u Beogradu. Ekskluzivno za časopis Korak, Ser Pola smo pitali: Kakva je strategija za unapređenje birtanskih investicija u Srbiji? Ima li ozbiljnijih investicionih planova u našoj zemlji ove godine? Komercijalno odeljenje Britanske ambasade u Beogradu imalo je svoju najzaposleniju godinu, kad je reč o upitima, trgovinskim misjama i drugim inicijativama, čak i pre nego što je ishod srpske kandidature za EU bio poznat. Naravno, britanske kompanije će sa svetskog tržišta izabrati destinaciju gde su zarade najveće, a rizik najmanji. Srbiju preporučuju mnoge karakteristike: izvanredan geografski položaj, talentovana radna snaga, a nadamo se da će nastavak evropske perspektive sa predsednikom Nikolićem ohrabriti novu vladu na dalje ekonomske reforme. Sve veća svest o komparativnim prednostima poslovanja u Srbiji povećava interesovanje britanskih kompanija koje traže nova tržišta ili strateške partnere za proizvodnju roba po prihvatljivoj ceni za potrošače u EU i van nje. Naravno, kompanije neće investirati ako ne veruju u vladavinu prava i odsustvo korupcije. Britansko-srpska komora i njen vodeći član, međunarodna ravizorska kuća KPMG, žele da pomognu britanskim kompanijama da se uvere kako je Srbija čvrsto posvećena ambicioznom putu reformi u oblati radne snage, kapitala i tržišta, zdravog fiskalnog upravljanja i unapređenja uslova za investiranje. Ako uspe da izvede reforme saglasno predlozima stranih investitora u Srbiji i uglednim globalnim istraživanjima, kao što su Vodič za biznis (Doing business guide) i Globalni izveštaj o konkurentnosti (Global Competitiveness Report), Srbija će se naći posebno dobro pozicionirana da iskoristi prednosti britanskih investicija. Kako Srbija može da unapredi svoje potencijale za ekonomski razvoj? Verujem da nakon veoma teške novije istorije, Srbija sada može da unapređuje ekonomiju. Pozitivna odluka o statusu kandidata je veoma važna za investicionu klimu u Srbiji. Strane investicije, kao što su fabrika automobila Fijat u Kragujevcu i potencijali gasovod Južni tok, stvoriće interesovanje britanskih investitora u srodnim industrijskim sektorima. Srpski biznis mora mnogo da se trudi da popravi atraktivnost svojih preduzeća. Finansijsko i operaciono restrukturiranje ne može se izbeći ako srpske kompanije žele

29 gost koraka 29 broj 72 da obezbede strane investicije i strateška partnerstva. Na primer, prehrambena sigurnost je od globalnog interesa, a Srbija ima potencijale u proizvodnji poljoprivrednih proizvoda, naročito organskih, kao i u preradi mesa i voća, za čime postoji velika potreba na tržištu. Međutim, sa pretežno malim poljoprivrednim gazdinstvima, Srbija će teško privući investitore koji traže proizvodnju širih razmera. Srpske domaće kompanije, kao što su Viktorija Grupa i MK Grupa, šire se po regionu jugoistočne Evrope i imaju pristup tržištima i kapitalu u Srbiji, što znači da njima možda i nisu potrebne strane investicije u ovoj fazi. Međutim, ako žele da rašire i modernizuju proizvodnju van Srbije, na primer preko investicionih fondova ili akvizicije, one mogu imati potrebu da koriste londonsko tržište kapitala. Verujem da će u ovoj oblasti ležati buduća saradnja, koju će podržati Komora i Grinhaus. Rekli ste da je prethodne godine došlo više delegacija iz Velike Britanije nego ikada ranije. Da li je bilo nekih konkretnih ugovora kao rezultat te aktivnosti? Tokom srpski izvoz u Britaniju iznosio je oko 110 miliona evra, a uvoz 130 miliona evra, tako da već postoji razuman protok trgovine. U oblasti investicija zvanični britanski izvori mogu možda da daju nepotpunu sliku. London je i dalje primarno evropsko tržište primarnog akcijskog i kreditnog kapitala, pa je mnogo investicija i restrukturiranja za Srbiju i srpske kompanije urađeno preko Londona. Mnogi britanski mehanizmi investicionih fondova rade van Ujedinjenog Kraljevstva, zbog poreza, kao holdinzi, na primer iz Švajcarske, Holandije i Kipra, a njihove investicije se Međunarodni tim u Beogradu u Srbiji registruju kao da su iz tih zemalja, iako novac dolazi iz Velike Britanije. Srpski biznismeni koji traže zapadni kapital moraju da zadovolje zahteve unapređene finansijske otvorenosti, koja je nužna na međunarodnom tržištu kakvo je London. Neophodno je da se unaprede manjkavosti zakonskog i finansijskog sistema koji je danas rasprostranjen u Srbiji, tako da investitori dobiju fer uvid u performanse i menadžment preduzeća. Takođe, da bi privukla londonski kapital, investicija mora biti značajne veličine, najmanje 20 miliona evra. Znam za predstojeće investicije iz Velike Britanije u oblasti obnovljivih izvora energije, rudarstva i zdravstva, ali ne mogu da govorim u njihovo ime. Interesovanje britanskih strateških partnera će rasti zbog kandidature za EU koju Srbija sada ima, a Komora će podržati srpske kompanije koje čine napore u pristupu zajednici investitora Grada Londona. Ne smemo zaboraviti da se odluke o investiranju ne donose preko noći, i u većini slučajeva treba više meseci, pa i godine, da se one realizuju. Očekujem veći nivo britanskih strateških partnerstava sa srpskim preduzećima i više finansijskih investicija tokom i godine. Međutim, iskustva britanskih i drugih investitora poslednjih nekoliko godina su pomešana, a osporena britanska investicija u Vrnjačkoj Banji nije najmanje razočaranje. Vi ste direktor Grinhaus kapital grupe, sa kancelarijom u Beogradu. Kakvi su vam planovi poslovanja u narednom periodu? Grinhaus je pre tri godine za konsolidaciju telekomunikacionog sektora u jugoistočnoj Evropi obezbedio 22,5 miliona evra, što je plasirano u stvaranje Orion Telekoma. Orion je konsolidovao Sezampro, Mediavorks i novosadskog internet provajdera Neobi, pa je sada vodeći operator fiksne telefonije u Srbiji posle Telekoma Srbija. Evropska banka za obnovu i razvoj i Kraljevska banka Škotske su takođe bili ključni investitori. Prošle godine, posetio sam Beograd i sastao se sa zvaničnicima Centralne banke, Ministarstva finansija i Berze, lokalnim bankarima i vodećim privrednicima. Impresioniran sam gostoljubivošću i profesionalizmom i nadam se da ću ponovo doći u Srbiju u septembru ove godine Mirjana Stefanović Krajem prošle godine, Grinhaus je razvio i uveo AFIS (Alternative Fixed Income Strategies), napravljen da omogući brojnim zapadnim finansijskim institucijama sa rastućim tržišnim kapitalom da dođu do alternativnog izvora investiranja u Jugoistočnoj Evropi. AFIS je usmeren na zemlje bivše Jugoslavije, Albaniju, Bugarsku, Moldaviju, Rumuniju i Ukrajinu, gde pojedinačne vezane transakcije nisu na dovoljnom nivou ili u dovoljnoj transparentnosti da omoguće direktne investicije. Za početak, AFIS će podržati srpsko, hrvatsko i crnogorsko tržište kao deo regionalne strategije usmeren na plasiranje preko 1,5 milijarde evra hibridnog kapitala sa Beogradom kao sedištem Grinhausovih operacija za jugoistočnu Evropu. Naš cilj je stoga da stvorimo pozitivnu klimu za dalja investiranja uz razvoj jakog međunarodnog savetodavnog tima za korporativne finansije, koji će biti pozicioniran u Beogradu.

30 broj Međunarodni sajam tehnike i tehničkih dostignuća Zaokret ka industrijalizaciji reindustrijalizacija Samo tehnološki razvijena Srbija može naći svoje ravnopravno mesto u evropskoj zajednici i na svetskom tržištu, rekao je predsednik PKS Miloš Bugarin, otvarajući 56. Međunarodni sajam tehnike i tehničkih dostignuća Našu najstariju sajamsku manifestaciju, koja datira od godine, Međunarodni sajam tehnike i tehničkih dostignuća, ove godine otvorio je predsednik PKS Miloš Bugarin. Jedan od najznačajnijih privrednih događaja u Srbiji i jugoistočnoj Evropi okupio je oko 500 izlagača iz 23 zemlje od 13. do 18. maja na Beogradskom sajmu. Sajam tehnike ima izuzetan uticaj na budući razvoj industrije u zemlji i regionu, jer otvara mogućnosti da se prošire postojeći i uspostave novi poslovni kontakti, što je veliki podsticaj za postepeni izlazak iz krize, rekao je Bugarin otvarajući Sajam. Pored domaćih, izlagale su kompanije iz Austrije, Belgije, BiH, Bugarske, Češke, Grčke, Holandije, Hrvatske, Italije, Japana, Južne Koreje, Mađarske, Nemačke, Poljske, Slovačke, Slovenije, Španije, Švajcarske, Švedske, Turske, a prvi put su se pojavili izlagači sa Tajvana i iz Narodne Republike Kine.Takođe, u organizaciji Ministarstva industrije i trgovine Češke, priređena je nacionalna izložba Češke Republike. Hrvatska gospodarska komora organizator je grupnog nastupa izlagača iz Republike Hrvatske. Savremene tehnologije uslov oporavka Sve oblasti tehnike bile su zastupljene kroz specijalizovane, nacionalne i grupne nastupe, a predstavljeno je 110 tehnoloških noviteta, od kojih preko 50 domaćih. Savremene tehnologije iz oblasti automatizacije, roboti, bežične komunikacije, elektroenergetika, elektronika, ra-

31 reindustrijalizacija 31 broj 72 sveta, procesna tehnika, logistika, materijali, obeležili su ovogodišnji Sajam. Zahtevi svetskog tržišta podrazumevaju stalno praćenje savremenih trendova u tehnologiji, opremi, proizvodnji i međusobnu povezanost proizvođača i ostalih aktera na tržištu, rekao je predsednik PKS Miloš Bugarin. Privredna komora Srbije priprema predlog strategije za razvoj privrede, koji će biti predložen novoj Vladi odmah po njenom formiranju. Tako ćemo na najbolji način dati svoj doprinos opšteprihvaćenom stanovištu da je neophodno pokrenuti korenite zaokrete u društvu i privredi Srbije. PKS ulaže velike napore u cilju oporavka privrede. Energično podržavamo reindustrijalizaciju Srbije kao neophodan preduslov za povećanje proizvodnje, smanjenje nezaposlenosti, povećanje izvoza i smanjenje spoljnotrgovinskog deficita, rekao je Bugarin i naglasio da su aktivnosti PKS posebno usmerene na sektorsko povezivanje privrednika. Susret metalaca iz regiona Kolektivna izložba privrede Češke Na promociji kolektivne izložbe privrede Češke na 56. Međunarodnom sajmu tehnike u Beogradu, šef ekonomskog odeljenja češke ambasade Joza Luboš istakao je da je Srbija za češke privrednike jedna od najzanimljivijih destinacija za saradnju i investicije, o čemu govori i stalni rast bilateralne razmene. U njoj sve značajnija stavka postaje i električna energija, jer se preko Srbije struja iz Bugarske i Rumunije plasira u Albaniji, a vode se pregovori o velikim češkim investicijama upravo u oblasti energetike, kazao je Jozo. Komesar Kolektivne izložbe Češke republike, Mihaela Losenjicka kazala je da ove godine na Sajmu tehnike, u organizaciji i uz podršku Ministarstva industrije i trgovine Češke, svoje proizvode i usluge predstavlja 18 velikih, malih i srednjih kompanija. U hali tri Beogradskog sajma bile su izložene nove tehnologije, mašine i uređaji, a Losenjicka je posebno ukazala na ponudu u oblasti železnica i šinske infrastrukture u kojoj češke kompanije imaju veliko iskustvo i značajno mesto na evropskom i svetskom tržištu. Izvoze više od polovine proizvodnje u ovoj oblasti, u kojoj su najveće kompanije AŽD Prag, Škoda vagonka, kompanija VUKV, Loko, Trail, ČKD, VZU Plzen, MTH Prag, AK Signal i duge. Na češkom štandu zajednički su izlagale i članice Asocijacije proizvođača šinskih vozila i infrastrukture ACRI koja okuplja 50 vodećih čeških kompanija. Generalna direktorka ove asocijacije Marija Vopalovska podsetila je da Češka ima najgušću železničku mrežu u Evropi, a da firme okupljene u ACRI zapošljavaju 21 hiljadu radnika koji ostvaruju promet od oko 20 milijardi evra godišnje. Postoje zajednički projekti sa srpskim firmama, posebno u modernizaciji železnica, navela je ona. U tom cilju, na štandu PKS na Sajmu održani su Susreti privrednika metalskog i elektro sektora iz zemalja regiona. Predstavnici 45 srpskih preduzeća sreli su se sa predstavnicima devet kompanija i 25 preduzetnika iz hrvatske Krapinskozagorske županije, a u bilateralnim razgovorima učestvovali su i predstavnici sedam preduzeća iz Bosne i Hercegovine i tri iz Makedonije. Krapinsko-zagorska županija je mala po površini, ali ima jaku privredu, rekao je Anđelko Ferek, predstavnik lokalne samouprave Krapinsko-zagorske županije, i naglasio da je zajednički izlazak na treća tržišta važan i za srpske i za hrvtske privrednike, jer je konkurencija jaka. Predstavljajući izmenjene karakteristike svetske privrede sa globalizacijom i tržišnom koncentracijom, sekretar Udruženja za metalsku i elektro privredu PKS Ljubiša Oradović, rekao je da je nova industrijalizacija važna za strateško prilagođavanje novim uslovima na tržištu. On je podsetio da je pokrivenost uvoza izvozom u srpskoj privredi 58 odsto, dok je to u metalskom sektoru 49,7 odsto. U srpskoj poljoprivredi izvoz je gotovo dvostruko veći nego uvoz, a u metalskom sektoru je taj odnos obrnut, rekao je Obradović, ističući da se radi o industrijskoj stagnaciji. U sektoru metalske industrije postoje veliki potencijali, ali je potrebno uvođenje visokih tehnoloških sadržaja. Potencijali postoje u sektoru automobilskih delova, a sa dolaskom Fijata i deset italijanskih kompanija, tokom očekuje se proizvodnja automobila, a godine automobila. Sanja Mihovilić iz Županijske komore Krapina predstavila je privredu tog hrvatskog regiona, koji je dosta pogođen krizom, ali sa 388 miliona dolara izvoza i 312 miliona dolara uvoza ipak beleži suficit u prethodnoj godini. Osim metalskog sektora, razvijen je i tekstilni, a glavna izvozna tržišta su zemlje EU. Razmena sa Srbijom čini 5,3 odsto izvoza, a 4,8 odsto uvoza ove županije. Kako u toj županiji posluje 249 metaloprerađivačkih preduzeća, županija i ministarstvo imaju program podsticaja za njih, rekla je Mihovilić. Davor Pleško, predsednik komore Krapinsko-zagorske županije, predstavio je programe koje ova komora sprovodi u cilju promocije preduzetništva Mirjana Stefanović

32 broj Stanje srpske industrije Produbljivanje nelikvidnosti reindustrijalizacija Na zajedničkoj sednici tri odbora za metalsku i elektroindustriju, hemijsku i crnu i obojenu metalurgiju Privredne komore Srbije, privrednici su upozorili na dalje produbljivanje nelikvidnosti početkom ove godine i dalji pad industrijske proizvodnje u Srbiji Obim industrijske proizvodnje u Srbiji u januaru godine opao je za 2,7 odsto u odnosu na isti mesec prethodne godine, rekla je potpredsednica PKS Vidosava Džagić na zajedničkoj sednici Odbora Udruženja za metalsku i elektroindustriju, Odbora Udruženja za hemijsku, farmaceutsku, gumarsku industriju i industriju nemetala i Odbora Udruženja rudnika metala, crne i obojene metalurgije. Najveći uticaj na pad industrijske proizvodnje imali su proizvodnja osnovnih metala, prehrambenih proizvoda, osnovnih farmaceutskih proizvoda i preparata, proizvodnja duvanskih proizvoda i motornih vozila i prikolica. Sektor rudarstva u januaru ostvario je rast proizvodnje za 10,9 odsto u odnosu na prvi mesec 2011, dok je nasuprot tome, prerađivačka industrija zabeležila pad za 7,6 odsto u istom periodu. Nastavljen trend pada iz prošle godine Usporavanje privredne aktivnosti i trend pada, posebno izražen u drugoj polovini godine, nastavljen je i početkom ove godine, upozorila je potpredsednica Džagić. Prošla godina završena je sa stopom inflacije od oko 7 odsto, a u februaru ove godine iznosila je 4,9 odsto. Prema poslednjim raspoloživim podacima, Srbija je i dalje jedna od zemalja sa najvišom inflacijom u Evropi, koja dugoročno deluje destabilizujuće na čitavu privredu. Posle gotovo fiksnog kursa u 2011, nacionalna valuta je oslabila, pa je dinar prema evru početkom ove godine depresirao za 6 odsto. Ukupan javni dug Srbije 31. januara godine iznosio je 14,470 miliona evra, što je za 4,1 milion evra više nego krajem januara godine. Prema podacima Narodne banke Srbije, 31. januara ove godine bilo je blokirano privredna subjekta, čiji su dugovi dostigli ukupno 173,1 milijardu dinara, navela je Džagić. Pomoćnik direktora Kancelarije za evropske integracije Vladimir Međak predstavio je presek stanja u odnosima sa Evropskom unijom, kroz četiri najvažnije oblasti trgovinu, pretpristupnu IPA pomoć, investicije i vize. Prema njegovim rečima, Srbija se nalazi u četvrtoj godini primene Prelaznog trgovinskog sporazuma (PTS), koji će biti zamenjen Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju (SSP), kada ga budu ratifikovale Rumunija i Litvanija. Razlika između ova dva sporazuma samo je u nadležnosti, pošto SSP obuhvata više od trgovine i to spada u nadležnost i EU i država članica, i zahteva ratifikaciju svih država članica, dok PTS obuhvata samo trgovinu i usklađivanje zakonodavstva, što se nalazi u isključivoj nadležnosti EU i samim tim države članice ne moraju da ga ratifikuju. SSP, ključni međunarodni sporazum koji reguliše trgovinu Srbije sa svetom, obuhvata šestogodišnji period i odnosi se na liberalizaciju trgovine od strane Srbije. EU ukida carine i kvote na izvoz robe iz Srbije, uz određene izuzetke, koji se odnose na šećer, vino, vrste ribe, junetine, za koje postoje kvote. Najbolje trgujemo sa EU Srbija je prošle godine ostvarila trgovinu sa svetom vrednu 8,4 milijardi evra, od čega je oko 14,4 milijardi evra bio vredan uvoz, a izvoz 8,4 milijardi evra, naveo je Međak i dodao da ovi podaci ukazuju na trgovinski manjak od 6 milijardi evra i pokrivenost uvoza izvozom od 58 odsto. Trgovina sa EU je iznad proseka u odnosu na trgovinu sa svetom, jer je pokrivenost uvoza izvozom 60,5 odsto. Poljoprivreda je segment izvoza koji donosi suficit i omogućuje Srbiji da opstaje u trgovinskim odnosima sa Evropskom unijom. Tako je godine ovaj višak dostigao 444 miliona evra. Investicioni bum u državama u procesu pristupanja EU nastupa negde između dobijanja statusa kandidata i u godini kada je izvesno da će država postati članica, a pad investicija nastupa kada država pristupi Evropskoj uniji. Međutim, Srbija je 2010, uprkos tome što je Hrvatska imala status kandidata, uspela da privuče više investicija nego Hrvatska i Slovenija zajedno. Na planu međunarodne IPA pomoći, Srbija je uspela da iskoristi oko 99 odsto sredstava. Najviše tih sredstava otišlo je na obrazovanje, lokalni razvoj, pa tek onda na privredu,

33 reindustrijalizacija 33 broj 72 a razlog je što su morali da budu kandidovani projekti koji ispunjavaju pravila EU. Komentarišući koliki je gubitak Srbije što nije članica Evropske unije, Međak je naveo da jedna zemlja iz strukturnih fondova EU za godinu dana može dobiti 4 odsto bruto društvenog proizvoda, a taj procenat biće smanjen na 2,8 odsto, zbog ekonomske krize i nemogućnosti iskorišćenja sredstava. U periodu kada je Srbija dobila 2,2 milijarde evra od EU, Bugarska je dobila 6,9. Zatim, carinske stope EU su mnogo niže nego naše, pa je carina na automobile pet odsto. Necarinske barijere Predstoji analiza jaza koji postoji između domaćeg i zakonodavstva EU. Privrednici su ukazali da je od podataka o količini stranih direktnih investicija, koje su u godini iznosile 1,826 miliona evra, mnogo važnija njihova ekonomska dimenzija, odnosno efekti koliko povećavaju izvoz, koliko radnika je zaposleno, kao i analiza koliko je stranih investicija usmereno u industriju, jer se tu stvara nova vrednost. Iako šalju pozitivan signal i dobre su za nova radna mesta, strane direktne investicije moraju se posmatrati u svetlu toga koliko je domaćih kooperanata ili dobavljača uključeno u lance snabdevanja investitora i koje to kompanije, koje su investirale u Srbiji, u našoj zemlji imaju i svoje razvojno-istraživačke centre. Potpredsednica Džagić ukazala je da čitav set necarinskih barijera proističe iz tehničkog zakonodavstva, kao i da ništa nije urađeno u pogledu definisanja prioriteta u harmonizaciji tehničkog zakonodavstva. Firme imaju veliki trošak i zbog nepriznavanja sertifikata u nekim državama i zato je neophodno ubrzanje procesa međusobnog priznavanja i uspostavljanje jedinstvenog sistema Potrebno izvoziti proizvode više faze prerade Po završetku prve zajedničke sednice 3. aprila, u Privrednoj komori Srbije održani su odvojeni sastanci tri odbora udruženja. Članovi Odbora Udruženja za rudnike metala, crnu i obojenu metalurgiju razmatrali su svojinsku transformaciju železare u Smederevu i izneli nezadovoljstvo činjenicom da je od proizvodnje u višoj fazi ostala samo proizvodnja belih limova. Sekretar Udruženja Nikola Majinski podsetio je da je novi vlasnik Valjaonice bakra u Sevojnu postao koncern Farmakom i izneo očekivanje da će se proizvodnja sada povećati. Potrebno je da izvozimo proizvode viših faza prerade, rekao je Majinski, a ne kao sada, da prodajemo koncentrate, što je na nivou afričkih zemalja. Predsednik Odbora Udruženja Aco Ilić izneo je probleme s kojima se privredna društva suočavaju u primeni odredbi Zakona o zaštiti životne sredine i bezbednosti na radu. Na trećoj sednici Odbora Udruženja hemijske industrije istaknuto je da je ova industrijska grana na početku godine petrpela manji pad proizvodnje, u odnosu na opšte podatke za industrijsku proizvodnju u Srbiji. Vekoslav Šošević, sekretar Udruženja hemijske industrije PKS, govorio je o aktuelnoj situaciji u hemijskoj, farmaceutskoj, gumarskoj industriji i industriji nemetala, koja ima oko 2600 privrednih društava i zapošljava više od radnika. Na sastanku je posebno ukazano na problem velikog dugovanja države prema farmaceutskom sektoru, kao i na problem utvrđivanja cena novih lekova. Više od 400 preparata ne može da izađe na tržište, jer im nadležni državni organi nisu odredili cenu. Zaključeno je i da se formira stručna radna grupa, koja bi trebalo da sa aspekta realnog sektora pripremi predloge za efikasniju harmonizaciju domaćeg normativnog okruženja sa najnovijim evropskim zahtevima, koji su u vezi sa standardima i propisima u ovoj oblasti. Na sednici Odbora Udruženja za metalsku industriju ukazano je da je poslovanje metalskog sektora u prva dva meseca ove godine bilo lošije nego u istom periodu godine. Odbor tog Udruženja pokrenuće inicijativu da se što pre reši status velikih privrednih društava koja beleže i najveće gubitke. Jedan od predloga odnosio se i na postavljanje standarda u javnim nabavkama, tako da se podrži domaća industrija. Mirjana Stefanović

34 broj Ka proizvodnji više dodate vrednosti Nacionalne tehnološke platforme Srbije reindustrijalizacija Nema održivog razvoja srpske privrede bez pokretanja novog ciklusa industrijalizacije. Za to je potreban konsenzus države, nauke i ekonomije, istaknuto je na Trećem forumu Nacionalne tehnološke platforme Srbije Pred nama je izazov da postojeću industrijsku proizvodnju, koja je dominantno bazirana na niskim oblicima prerade, transformišemo u proizvodnju sa visokom dodatom vrednošću, istakao je predsednik Privredne komore Srbije (PKS) Miloš Bugarin, na otvaranju Trećeg foruma Nacionale tehnološke platforme Srbije, koju je organizovala Akademija inženjerskih nauka Srbije u partnerstvu s Privrednom komorom Srbije i Ministarstvom prosvete i nauke. Prema njegovim rečima, samo takva proizvodnja biće sposobna da stvara globalno konkurentne proizvode koje možemo uspešno da izvozimo. Bugarin je ukazao da je pred Srbijom veliki zadatak da struka, nauka i privreda zajedno izađu sa jasnim konceptom šta podrazumeva proces reindustrijalizacije, kako se on može modelirati i kako njime upravljati u budućnosti. On je podsetio da je pre tri godine iz PKS pokrenuta inicijativa za novi model razvoja koji, kako je rekao, počiva na 5 I, na investicijama, infrastrukturi, industrijalizaciji, inovacijama i informaciono-komunikacionim tehnologijama. Prvi čovek PKS je upozorio na veliki odliv stručnjaka iz Srbije, istakavši da to donosi velike gubitke srpskoj privredi. Platforma reinženjeringa privrede Rektor Beogradskog univerziteta Branko Kovačević kazao je da bivših studenta tog univerziteta radi u inostranstvu, što govori o kvalitetu našeg visokog obrazovanja. On je istakao da je sazrela svest da se reši pitanje opstanka, koga nema bez rasta proizvodnje i izvoza srpske privrede. Velik broj problema s kojima smo suočeni jesu posledica urušavanja privrede u proteklih 20 godina. Platforma reinženjeringa privrede polazi od privrednih potencijala koje imamo, kao što su energetika, hrana i voda, rekao je rektor i dodao da je ona u skladu sa strategijom EU Evropa Nada Dragović iz Ministarstva prosvete izrazila je zadovoljstvo što je izrađena nova Strategija industrijskog razvoja, u koju je uključeno i obrazovanje. Strategija u fokusu ima prioritetne grane, a u oblasti partnerstva insistira na Unaprediti industriju hrane vezi naučnih resursa s privredom, jer je uočena nedovoljna aplikacija naučnih znanja u privredu. Prema njenim rečima, kroz inovativne projeke nauka treba što više da se približi privredi. Fond za inovativnu delatnost raspisao je novi konkurs za projekte koji bi uključivali i proizvod. Profesor Mašinskog fakulteta u Beogradu dr Petar B. Petrović podsetio je na dve decenije stagnacije naše industrije, naglašavajući da je prerađivačka industrija uslov prosperiteta. Danas je 60 odsto naše industrije zasnovano na niskim tehnologijama, a samo pet odsto na visokim. U tim uslovima, u Srbiji postoji kolizija između onoga kako bismo hteli da živimo i onoga što znamo, rekao je profesor Petrović. Podsećajući da je jedna sesija Trećeg foruma posvećena industriji hrane i strateškim rešenjima za agrar, državni sekretar u Ministarstvu poljoprivrede i trgovine Ljubiša Dimitrijević rekao je da je cilj tog ministarstva unapređenje osnova za poljoprivrednu proizvodnju kroz subvencije, a da agronoma, 200 šumara, i brojni tehnolozi i drugi stručnjaci imaju zadatak da edukuju i savetuju, sa ciljem da se primene savremeni procesi proizvodnje, uz implementaciju savremenih tehnologija. Dimitrijević je naveo da je bilans izvoza agrara pozitivan, ali ne i struktura, jer uglavnom izvozimo sirovine i proizvode niže faze prerade. Naši proizvođači moraju da se preorijentišu na proizvodnju visokokvalitetnih proizvoda usaglašenih sa tehničkim zahtevima i visokim standardima, s posebnim akcentom na ulaganje u razvoj materijalnih i ljudskih resursa, da bi se uz primenu savremenih marketinških strategija primenio uspešan plasman na domaćem i inotržištu, zaključio je Dimitrijević.

35 reindustrijalizacija 35 broj 72 Veliki finalisti uslov razvoja Nacionalne tehnološke platforme Srbije (NTPS) su nov, sveobuhvatni program tehnološkog oporavka i razvoja industrije Srbije, izveden iz programa Evropskih tehnoloških platformi ETP, sa ciljem intenziviranja i harmonizacije interaktivnih procesa u trouglu razvoja: nauka industrija investicije. NTPS program je sadržan u Strategiji i politici razvoja industrije Srbije za period godine, kao jedan od prioritetnih programa za revitalizaciju i sistematski reinženjering njenih tehnoloških osnova. Da bi se došlo do industrije znanja, potrebno je ostvariti: tehnološki razvoj, inovacije u domenu proizvoda, procesa, organizacionih struktura i marketinških aktivnosti, kao i uspostavljanje intenzivne interakcije između nosilaca naučnoistraživačkih aktivnosti i industrije. Ekonomske osnove reindustrijalizacije izneo je profesor Ekonomskog fakulteta u Beogradu Dragan Đuričin, ističući da je zbog primene naivnog liberalizma Srbija sada u situaciji da ima tranzicioni jaz u proizvodnji od 30 odsto i još 45 odsto u odnosu na druge zemlje u tranziciji. Đuričin je ukazao i na dve greške u monetarnoj politici: Visoke kamate i neadekvatno korišćenje prihoda od privatizacije. Privatizacija u Srbiji tretirala se kao izvoz, rekao je dr Đuričin, i naglasio da bi za industriju bilo bolje da su sredstva od privatizacije iskorišćena za otvaranje razvojne banke. Predsednik Udruženja korporativnih direktora Srbije Toplica Spasojević rekao je da su za reindustrijalizaciju važna mala i srednja preduzeća, ali samo kao kooperanti velikog finaliste, jer samo preko velikih preduzeća mogu da imaju razvoj i marketing. Potpredsednica PKS Vidosava Džagić govorila je o važnosti izrade tehnoloških mapa postojećeg stanja industrije. Posebno zabrinjava mali procenat korišćenja visokih tehnologija od 0,9 odsto u odnosu na niske tehnologije zastupljene sa 49,9 odsto, rekla je Džagić i predstavila moguća rešenja postojećih problema, kao i put kojim bi Srbija trebalo da se kreće u budućnosti, kako bi kroz plansko upravljanje industrijskim razvojem dostigla evropske okvire M.S. Međunarodni sajam drveta u Klagenfurtu Udruženja za šumarstvo i industriju za preradu drveta, celuloze i papira PKS, poziva članice da učestvuju na ovoj najznačajnijoj manifestaciji u srednjoj i jugoistočnoj Evropi, kako bi pronašli nove poslovne partnere i investitore. Međunarodni sajam drveta u Klagenfurtu, koji se održava od 30. avgusta do 02. septembra, obuhvata pet oblasti šumarstvo, tehnologiju testerisanja, tehnologiju drvne građe i proizvoda od drveta, stolariju i opremu, transport, logistiku i biomasu. Sajam predstavlja najvažniju manifestaciju iz ove oblasti u srednjoj i jugoistočnoj Evropi, a po mišljenju stručnjaka ubraja se u deset najboljih na svetu. Dr Bernard Erler, zamenik direktora sajma, istakao je da se profil izložbe u mnogome razlikuje od ostalih stručnih manifestacija iz oblasti šumarstva i drvne industrije u Evropi. Posetioci i poslovni ljudi se susreću sa kompletnim procesom, od seče drveća do obrade masivnog drveta, pa je upravo ovaj koncept zaslužan za višedecenijski uspeh sajma. Ove godine u Klagenfurtu će se predstaviti 450 vrhunskih preduzeća iz 16 zemalja na izložbenoj površini od kvadratnih metara. Očekuje se da će tokom četvorodnevne sajamske manifestacije Klagenfurt, grad u južnoj Austriji koji ima oko stanovnika, posetiti više od ljudi iz cele Evrope zainteresovanih za ovu branšu. Planirano je više izložbenih segmenata u vezi sa šumarskim mašinama tehnologijom dizalica sa čeličnim užadima, tehnologijom testerisanja, a biće organizovan i niz stručnih manifestacija visokog ranga iz šumarstva i drvne industrije. Na otvorenom delu sajma planirana je ulica za demonstriranje sečenja drveta, gde će posetioci moći da vide praktične prezentacije o proizvodnji energije od drveta, odnosno od obaranja, pomeranja i obrade drveta, sve do proizvodnje piljevine. Biće obeležen i Međunarodni dan drveta 2012., Dan šumskih gazdinstava u organizaciji Poljoprivredne komore Koruške, kao i kooperaciona berza Privredne komore Austrije. Na konkurs za nagradu za inovacije u vezi sa šumarstvom i drvnom industrijom mogu da učestvuju sva mala preduzeća koja imaju do 50 radnika, čiji su proizvodi i usluge već prisutni na tržištu godinu dana, a nagrada će biti uručena na ceremoniji otvaranja sajma.

36 broj Novosadski sajam Inovacije u proizvodnji hrane poljoprivreda Po prvi put u okviru 79. Međunarodnog poljoprivrednog sajma u Novom Sadu održana je Izložba agroinovacija, na kojoj su posetioci imali priliku da vide ukupno 51 inovaciju u raznim oblastima, od poljoprivredne proizvodnje do prehrambenih proizvoda Privredna komora Srbije bila je glavni partner u organizaciji Izložbe agroinovacija na 79. Međunarodnom poljoprivrednom sajmu u Novom Sadu. Sekretar Odbora za tehnološke inovacije PKS dr Danica Mićanović navela je tri razloga zbog čega je nacionalna asocijacija srpske privrede odlučila da podrži ovu izložbu. Prvi je informisanje javnosti o pronalazaštvu, drugi da se promovisanjem pronalazaštva motivišu i drugi kreativni i inovativni ljudi, a treći je da kroz ovu izložbu izlagači pronađu tržište na koje bi svoje inovacije mogli da plasiraju. Ona je dodala da je dug put od ideje do inovacije i da je za inovativnu državu potrebno imati inovativnu privredu. U tom smislu, znanje je jedan od navjažnijih resursa koje treba iskoristiti u razvoju društva. Ovo je između ostalog istaknuto i prilikom otvaranja Sajma u Novom Sadu na kome je učestvovalo izlagača iz više od 30 zemalja. Sajam je razgledalo oko posetilaca iz zemlje i sveta. Zemlja partner bila je Austrija, dok će to sledeće godine, na jubilarnoj 80 priredbi biti Hrvatska, koja će od 1. jula godine biti punopravna članica EU. Seme dalo dobre rezultate Dekan Fakulteta tehničkih nauka u Novom Sadu dr Ilija Ćosić, izjavio je da u Vojvodini ima oko inovatora od kojih se mnogi pronalazaštvom bave iz ljubavi, ali bez institucionalne podrške države i da je upravo zbog toga značajno što se organizuje ovakva izložba inovacija. Direktor Novosadskog sajma Goran Vasić naglasio je da je sa izložbom PKS,,posejano seme koje je odmah dalo izuzetne rezultate. Predsednik Vlade Vojvodine dr Bojan Pajtić istakao je da je u Pokrajini koja ima najveće mogućnosti za razvoj agrara, poslednjih pet godina uloženo više od 24 milijarde dinara u taj sektor. U tom periodu, izvoz agrarnih proizvoda iz Vojvodine porastao je za 2,5 puta, a fizički obim proizvodnje za oko 10 odsto. Ministar poljoprivrede u Vladi Srbije Dušan Petrović podvukao je da je Novosadski sajam najveći događaj ove vrste u Jugoistočnoj Evropi i da je to bila prilika da Srbija pokaže šta sve može u poljoprivredi.,,prošle godine ostvarili smo izvoz u oblasti agrara i prehrambene industrije vredan 2,7 milijardi dolara, a ove godine nadam se većoj prodaji robe za oko 500 miliona dolara, naglasio je Petrović, i podsetio da Srbija ima sve uslove to i ostvari, a poljoprivredom se bavi oko ljudi kojima treba stvoriti uslove da od nje mogu da žive i da stiču profit. U ime Austrije, zemlje partnera 79. Međunarodnog sajma poljoprivrede, ministar poljoprivrede Nikolaus Berlakovič istakao je da je Austrija veoma zainteresovana za svaku saradnju sa Srbijom i drugim državama na Balkanu, jer je to, kako je rekao,,,preduslov da gradimo zajedničku budućnost u Evropi. Austrija je poslednjih 12 godina u Srbiju investirala više od

37 poljoprivreda 37 broj 72 2,8 milijardi evra, što je svrstava među najveće investitore. Priznanja Novosadskog sajma za kvalitet proizvoda na 79. Međunarodnom poljoprivednom sajmu uručio je potpredsednik Privredne komore Srbije Miroslav Miletić, koji je tim povodom rekao da poljoprivrednicima treba obezbediti atmosferu u kojoj će raditi na dobrobit svih, a u korist budućih generacija.,,poljoprivreda je izuzetno važna privredna grana, posebno za Srbiju, jer će hrana biti sve traženija, a domaći poljoprivrednici imaju šta da ponude na tržištima van naše zemlje, kaže državni sekretar u Ministarstvu poljoprivrede i trgovine Ljubiša Dimitriejvić. Za vreme Sajma uručena su i priznanja,,najbolji u agrobiznisu, a dobilo ih je 27 pojedinaca, naučnih institucija i udruženja privrednika. Za najboljeg menadžera u agrobiznisu za godinu izabran je Jaroslav Stupavski, generalni direktor,,karneksa iz Vrbasa. Naši stručnjaci poznati u Evropi Zanimljivosti Na Sajmu u Novom Sadu bilo je izloženo oko živih životinja. Najteži je bio bik Sopko, težak kilograma. Star je tri godine i vlasništvo Radovana Vujčića iz sela Sovdim u opštini Petrovac na Mlavi. Petogodišnja krava Gracija, vlasništvo Bobana Rajkovića iz sela Parnik, prosečno daje 38 litara mleka dnevno i po tome je bila rekorder Sajma, jer prosečna mlečnost u Srbiji je litara, dok ona daje litara godišnje. Pažnju posetilaca privlačio je i ovan Mića II, vlasništvo farme,,čolić iz Bogatića, koji je težak 197 kilograma, kao i svinja, nerast Tempo, teška čak 500 kilograma, vlasništvo Rolanda Hila iz sela Doroslove kod Sombora. Zvanično najlepše grlo na Sajmu bila je junica Bela, vlasništvo Dobrice Miloševića iz Velike Plane. Kombajn za repu proizvođača,,holmer čija je cena bila evra, bio je najskuplja mašina. Poljoprivredne mašine sa satelitskim navođenjem najčešće su kupovali poljoprivredni proizvođači sa velikim površinama od po nekoliko hiljada hektara. I uvoznici su se pobrinuli da takva mehanizacija ima pristupačne cene, pa se traktor,,džon dir sa ovakvom opremom mogao kupiti po ceni od do evra, traktor,,štajker CB s punom opremom i ugrađenim autopilotom koštao je evra, bez PDV, a mašine JCB su oko evra.,,zajednička nit koja nas sve povezuje i donosi dobre rezultate je spoj rada, znanja i nauke, a domaća poljoprivreda i stručnjaci, odavno su dobro poznati u zemljama Evropske unije, rekao je direktor Instituta za ratarstvo i povrtarstvo u Novom Sadu dr Borislav Kobiljski, zahvaljujući se u ime nagrađenih. On je posebno istakao da su nagrade stečene u veoma teškoj godini za agrar, što dodatno pokazuje vitalnost domaće poljoprivrede. Inovacije (njih 51) u hali XII Novosadskog sajma svakodnevno su privlačile na stotine posetilaca. Oni su se najduže zadržavali kod inovacija iz oblasti proizvodnje i prerade voća i povrća, fitofarmacije, ambalaže, procesne i poljoprivredne tehnike, kao i kod projekata za uvođenje inovacija u agrobiznisu. Među inovacijama koje su se našle na štandovima izlagača su hibridi paradajza, hibridi kupusa, krastavaca, nove sorte paprike i mrkve, predstavljeni su tehnološki postupci za dobijanje vina od kupina i malina, ali i tehnologija dobijanja džema od šipurka. Što se tiče inovacija u izradi poljoprivrednih alata i mašina, posetioci su imali priliku da vide industrijske noževe od višeslojnog čelika i samooštreće raonike, sušaru s pogonom Nacionalni program ruralnog razvoja na sunčevu i električnu energiju, kombinovanu ratarsku mašinu uz plugove ravnjače koja može da se korsiti istovremeno za đubrenje, pripremu, stabilizaciju zemljišta i setvu. Bio je izložen i usisivač za krompirovu zlaticu, biljno ulje za više prženja i čajne filet kašičice. Prikazane su inovacije za pčelare, poput kaveza za proizvodnju mladih matica i oprema za odgajivanje matica B. Gulan Ministarstvo poljoprivrede Vlade Srbije najavilo je početak izrade nacionalnog programa ruralnog razvoja od do godine. I stočare u Srbiji očekuju bolji dani. Ova grana je zapostavljena, o čemu govori podatak da u Srbiji po hektaru imamo manje od 0,30 grla stoke, što je karakteristika nerazvijenih zemalja. Najavljeno je da će Vlada uskoro subvencionisati tov teladi sa 50 evra po grlu i prasadi sa pet evra po grlu. Cilj je da se poveća proizvodnja mesa, koja danas u Srbiji iznosi oko tona godišnje. Cilj je da se narednih godina ta proizvodnja poveća na tona, koliko je bilo i pre dve decenije. Na taj način će se povećati i potrošnja mesa u zemlji koja iznosi svega 43 kilograma po stanovniku, dok je pre 20 godina bila 65 kilograma. Povećanje broja stoke u zemlji značiće i manji uvoz mesa.

38 broj Dejvid Šoh, predsednik Srpske asocijacije privatnih investicionih fondova Privatni investicioni fond stupa na scenu finansije U sportu, kao i u životu, timovi najboljih trenera pobeđuju, a privatni investicioni fondovi nastoje da imaju najbolje trenere Skupe pozajmice, visoke kamatne stope, velike provizije, teškoće prilikom obezbeđivanja kredita, ograničeni iznosi, dovoljan su razlog da se preduzeća u Srbiji upoznaju sa novim načinima finansiranja, kao što su poslovni andjeli, rizični kapital, privatni investicioni fondovi. Dejvid Šoh, predsednik Srpske asocijacije privatnih investicionih fondova smatra da je došlo vreme da privatni investicioni fond stupi na scenu i odigra svoju pravu ulogu u razvoju zemlje. Međutim, to se neće desiti sve dok se sposobnosti menadžera srpskih preduzetnika značajno ne unaprede, smatra Šoh. Na sastanku u PKS krajem aprila, konstatovano je da je privrednicima neophodna edukacija o novim načinima finansiranja. O kakvim fondovima je reč? Postoje različite vrste fondova u Srbiji, ali i programa obuke, neophodnih za pristup ovim izvorima finansiranja širom sveta. U Srbiji su dostupni individualni investitori, takozvani anđeli koji finansiraju projekte sa početnim kapitalom iz sopstvenog privatnog kapitala, odnosno štednje, koji se kreće od do evra, zatim, državne subvencije, u rasponu od do evra, mali privatni investicioni fondovi na skali od jedan do pet miliona evra i srednji i veliki privatni investicioni fondovi, opredeljeni projektima vrednim od pet do 50 miliona evra. Nedavno ste rekli da su ideja, menadžment i kapital uslovi za pokretanje posla u Srbiji. U kojoj meri su ti uslovi ispunjeni? U Srbiji, vidim, postoji mnogo ideja i mogućnosti na tržištu, ali nedostaje ponuda na tom polju. Što se tiče sposobnosti menadžmenta, smatram da se ovo polje razvija, ali još nedostaje ponuda čvrstih menadžment timova. Dostupnost kapitala je najproblematičnija. U vreme pre krize, postojalo je mišljenje da je bankarski fond beskonačan i uloga privatnih investicionih fondova je bila ograničena. Sada kada se bankovni fond znatno spustio, vreme je da privatni investicioni fond stupi na scenu i odigra svoju pravu ulogu u razvoju zemlje. Međutim, to se neće desiti sve dok se sposobnosti profesionalnog menadžmenta srpskih preduzetnika ne razviju i podignu na jedan viši nivo. Koliki je obim sredstava privatnih investicionih fondova u Srbiji i da li zadovoljava realne potrebe? Nedostaju i formalni podaci o ovoj industriji, ali većina procenjuje da privatni investicioni fondovi u Srbiji do danas iznose nekoliko milijardi evra. Što se tiče potražnje u Srbiji, postoji izvesno interesovanje za privatnim investicionim fondovima u rasponu od preko jedne milijarde evra za više od deset narednih godina. Ukoliko uslovi u Srbiji budu dobri, zemlja može da rasporedi unutrašnje investicije od institucionalnih fondova u rasponu od 50 do 100 milliona godišnje. Mnoge druge zemlje Centralne i Jugoistočne Evrope uživaju privatne investicione fondove koji se kreću od 0,2 do 0,4 odsto BDP godišnje. Kada se ova stopa primeni na BDP Srbije od prosečno 30 milijardi evra, dobija

39 finansije se godišnja stopa privatnih investicionih fondova od 60 do 120 miliona evra godišnje. Koje su prednosti ovakvog tipa ulaganja za privrednike? Privatni investicioni fond veoma je važan u fazi osnivanja i proširenja kompanije, naročito u ranim fazama razvoja, kada je bankovno finansiranje manje dostupno. Štaviše, privatni investicioni fond nastoji da sarađuje vrlo blisko sa menadžmentom kompanija. Možete li navesti neke primere firmi koje su postale uspešne zahvaljujući podršci privatnih investicionih fondova, u svetu, odnosno regionu? Među uspešnim globalnim kompanijama, koje su podržali privatni investicioni fondovi su: Alcatel Lucent, Amazon.com, AOL, Electronic Arts, Facebook, Google, Harrah s Casiono s, Hilton Hotels, Hyatt Hotels, Intel, Skype, Starbucks Coffee, Toys R Us, Twitter. U Srbiji, takvu podršku imali su Bambi, Gomex, Knjaz Miloš, Logo, Orion Telekom, PC centar, Serbian Broadband (SBB). Da li Srpska asocijacija privatnih investicionih fondova planira neke zajedničke aktivnosti sa Privrednom komorom Srbije u oblasti obrazovanja preduzetnika? 39 broj 72 Inicijativa za izmene Zakona o poreskom postupku Kontrola poreza nije posao banaka Odbor za bankarstvo i osiguranje PKS pokreće inicijativu da se ukine član 30a Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji, kojim se banke obavezuju da od 1. jula ove godine vrše kontrolu naplate poreza i doprinosa na zarade Zakonom o poreskom postupku i poreskoj administraciji, čija primena počinje 1. jula ove godine, od banke se zahteva da ako na računu isplatioca nema dovoljno sredstava za istovremenu isplatu zarade i poreza i doprinosa, dozvoli isplatu samo srazmernog dela zarade, uz plaćanje odgovarajućeg poreza i doprinosa. S druge strane, po važećem Zakonu o platnom prometu, banka je dužna da izvrši nalog za plaćanje koji je izdao pošiljalac, tako da su ova dva zakona u koliziji. Neprimenjivanje člana 30a Zakona o Poreskom postupku i poreskoj administraciji sankcioniše se kaznom u visini neplaćenih poreza i doprinosa, uvećanom za 50 odsto, a propisana je i kazna za odgovorno lice u banci, rekla je Branislava Žunjić, sekretar Odbora za bankarstvo i osiguranje PKS na sednici Odbora. PKS je još u izradi nacrta ukazala na nelogičnost da banke vrše kontrolu naplate poreza i doprinosa, jer je to pitanje u nadležnosti Poreske uprave, dok je nadležnost banaka platni promet, podsetila je Žunjić. Kako primena Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji počinje 1. jula ove godine, a Ministarstvo finansija još uvek nije završilo softver za obračun poreza i doprinosa na zarade, banke očekuju velike probleme i kašnjenja u isplati Da, definitivno. Posle jednog veoma uspešnog panela koji su zajednički sufinansirali Privredna komora Srbije I SPEA, koji je bio organizovan u PKS, sada tražimo jedan širi događaj kako bismo podržali sprovođenje obuke sledeće grupe srpskih preduzetnika. Nadamo se da ćemo sarađivati sa PKS kako bismo razvili programe obuke, radi podrške lokalnim preduzetnicima N. Mitrović

40 broj finansije Poreska uprava brani Zakon Direktor Poreske uprave (PU) Dragutin Radosavljević ocenio je, povodom inicijative koju pokreću bankari, da je gubitak prihoda mogući motiv protivljenja banaka da od 1. jula budu uključene u sistem kontrole uplate poreza i doprinosa na zarade. Na osnovu izmena Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji banke bi od 1. jula trebalo da budu uključene u sistem kontrole uplate poreza i doprinosa na zarade, što je direktor Radosavljević podržao. Radosavljević je rekao kako je zakon dobar, jer štiti zaposlene i sprečava kršenje zakona, a da posao kontrole uplate poreza i doprinosa ostaje u nadležnosti PU. Direktor PU je naveo da će banke samo sprečiti da poslodavci krše zakon, jer više neće moći da isplaćuju isključivo zaradu bez poreza i doprinosa. Poslodavci više neće uplaćivati na četiri računa. Od 1. jula biće jedan račun nema više računa za zdravstvo, za penzionere, za nezaposlene i porez na zarade, rekao je Radosavljević i dodao da će privrednici biti u dobitku, a građani će biti sigurni da im poslodavac uplaćuje doprinose. zarada. Osim toga, nisu pripremljena ni podzakonska akta vezana za slučaj kada jedno pravno lice ima više računa ili za elektronsko plaćanje, rekao je Vladimir Čupić, predsednik Odbora za bankarstvo i osiguranje PKS i predsednik Izvršnog odbora Hipo Alpe Adria banke. Međutim, suštinsko pitanje je da li posao naplate poreza i doprinosa na zarade pripada bankama kao finansijskim institucijama u privatnom sektoru ili Poreskoj upravi kao državnoj instituciji, rekao je Čupić. Predstavnici bankarskog sektora složili su se da se pokrene inicijativa, koju podržava i Udruženje banaka, za ukidanje člana 30a koji predviđa da kontrolu naplate poreza i doprinosa na zarade vrše banke, kao i članove koji predviđaju kaznene mere. Predlog za izmenu Zakona, brisanjem ovih članova, može direktno Skupštini da uputi Narodna banka Srbije, koja ima pravo predlaganja zakonskih propisa iz svog domena, rekla je Branislava Žunjić. Kako je Zakon već usvojen, treba raditi na dva koloseka, rekao je potpredsednik PKS Slobodan Samardžić. Moraju se vršiti sve neophodne pripreme da bi realizacija ovih odredbi Zakona počela, ali istovremeno, na drugom koloseku, treba u razgovoru sa predstavnicima Ministarstva finansija doći do rešenja koja će biti u zajedničkom interesu. Ukoliko inicijativa da se Zakon izmeni ne bude dala rezultate u odgovarajućem roku, predstavnici banaka su zatražili produženje roka u kome će banke početi da kontrolišu uplatu poreza i doprinosa, jer nisu tehnički spremne za taj posao, izjavio je predsednik Odbora Vladimir Čupić. I Udruženje poslodavaca Srbije podržalo je ove stavove i takođe je pokrenulo inicijativu za ukidanje obaveze banaka da kontrolišu uplate poreza i doprinosa na zarade, koje poslodavac isplaćuje zaposlenima. Inicijativa PKS u daljem postupku dala je rezultate. Iako formalno nije izvršna izmena Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji, banke od 1. jula neće vršiti kontrolu uplate poreza i doprinosa. Postignut je dogovor da banke u Visoko učešće rizičnih plasmana ovoj fazi dnevno izveštavaju PU o izvršenim nalozima preduzeća za isplatu zarada. Kontrolu obračuna i plaćanja ovih obaveza, kao i do sada vrsice PU M.S. Na sednici Odbora za bankarstvo i osiguranje PKS razmatrane su mogućnosti za rešavanje problema visokog učešća rizičnih plasmana (NLP) u ukupnim plasmanima u Srbiji. Učešće problematičnih kredita, onih koji su u docnji duže od 90 dana, u ukupno odobrenim kreditima u iznosilo je 19,27 odsto, što je najviše u regionu. Bilansi privrede pokazali bi da je udeo rizičnih kredita još veći i iznosi čak 30 odsto, rekao je Vladimir Čupić. Vlada i NBS su svojim merama podržale restrukturiranje kredita odobrenih privredi, rekao je Čupić i dodao da očekuje da će Zakon o sporazumnom finansijskom restrukturiranju privrednih društava, koji je odskora počeo da se primenjuje, dati značajnije rezultate. Predstavnica Narodne banke Srbije rekla je da je učešće problematičnih kredita u ukupno odobrenim kreditima visoko, ali je pozitivno to što je i dalje zadovoljavajuća pokrivenost ovih kredita rezervama (113 odsto), iako je ova pokrivenost nešto manja nego u prethodnom periodu. Članovi Odbora za bankarstvo i osiguranje PKS predložili su izmenu Odluke o upravljanju rizicima, kojom bi se omogućilo bankama da dospela potraživanja od pravnih lica mogu ustupiti ne samo pravnim licima koja se bave finansijskom delatnošću, već i drugim zainteresovanim pravnim licima. Takođe, predložena je i izmena u odluci o klasifikaciji bilansne aktive i vanbilansnih stavki banke.

41 klasteri 41 broj 72 Danka Milojković, predsednica Saveta za klastere PKS Saradnja kuće klastera i institucija Klasteri su napredovali u svom dosadašnjem radu, ali ih treba staviti u fokus malih i srednjih preduzeća, radi još boljih rezultata. Neophodno strateško planiranje razvoja klastera, kaže Danka Milojković Od udruživanja u klastere preduzeća očekuju bolju informisanost, efikasniju promociju i povezivanje s potencijalnim partnerima, ali i zajedničke nastupe na sajmovima radi razvoja biznisa, ocenjeno je na trećoj redovnoj sednici Saveta za klastere u Privrednoj komori Srbije. Ukazano je i da treba raditi na edukaciji članova, vezanoj za izradu projekata kojima će konkurisati za sredstva. Predloženo je i da se sve regionalne komore uključe u rad Saveta kroz formiranje klastera u svom regionu, kao i da se u regionalnim komorama ponovo predstavi značaj i rad klastera. Na III sednici Saveta za klastere PKS najavljeno je potpisivanje Memoranduma o saradnji između danskog programa za lokalni ekonomski razvoj na Balkanu LEDIB, LEDIB Kuće klastera i PKS. Predsednica Saveta za klastere PKS i koordinator LEDIB programa Danka Milojković za Korak predstavlja klastere kao novi način poslovnog razmišljanja. Predmet ovog Memoranduma je saradnja PKS, LEDIB programa i Kuće klastera u oblasti zalaganja za strateški razvoj klastera u Srbiji. Program lokalnog ekonomskog razvoja na Balkanu je petogodišnji program za podršku lokalnom ekonomskom razvoju sa fokusom na razvoj sektora malih i srednjih preduzeća (MSP). LEDIB je finansiran od strane Susedskog programa Ministarstva inostranih poslova Danske i obuhvata dve komponente: stvaranje povoljnog poslovnog okruženja i razvoj MSP. Kako se realizuju te dve komponente? Prva komponenta podržava lokalne vlasti u kreiranju povoljnog poslovnog okruženja za razvoj MSP, promoviše dijalog između javnog i privatnog sektora i podržava poslovne organizacije koje se zalažu za potrebe MSP. Druga komponenta koja se odnosi na razvoj MSP, podržava MSP kroz razvoj klastera, razvoj službi poslovnog razvoja i finansiranje MSP. Fokus programa je uspostavljanje sinergije između mera podrške i pomoći za uspostavljanje i pružanje vidljivih primera dobre prakse za razvoj MSP. Kako ocenjujete saradnju klastera i institucija? Uz podršku LEDIB programa, Kuća klastera biće zadužena za tehničku podršku svim članicama i pridruženim članicama Saveta za klastere PKS i ostalim zainteresovanim klasterima u Srbiji u oblasti realizacije definisanih ciljeva saradnje. Partnerstvo LEDIB kuće klastera sa institucijama nacionalnog i regionalnog značaja, kao što je Privredna komora Srbije, doprinose ostvarenju vizije i misije LEDIB kuće klastera prerastanje u nacionalnu platformu za razvoj klastera i jednog od ključnih nosilaca održivog ekonomskog razvoja u Srbiji. Od čega zavisi uspešnost jednog klastera? Na uspešnost jednog klastera mogu uticati brojni faktori, od spremnosti kompanija da se menjaju, podrške javnog sektora klasterima, umreženost i saradnja kompanija, posvećenost i motivacija ljudi i profesionalan klaster fasilitator. Klasteri su važni, jer vode većoj inovativnosti, povećanju zaposlenosti, većem ekonomskom rastu, doprinose preduzetništvu. Šta je klaster fasilitator? Razvoj klastera u Srbiji uslovio je potrebu za uspostavljanjem novog zanimanja klaster fasilitator. On upravlja klasterom i njegovim razvojem, što znači da je u pitanju stručni saradnik sa jasnim ciljem, znanjem, iskustvom, liderskim sposobnostima, poslovnim vezama. Njegovo znanje i veštine uticaće na nivo podrške koju će klaster imati, a time i na njegov razvoj N.Mitrović

42 broj klasteri Slađana Milojević, menadžerka klastera FACTS Partnerstvo, rešenje za mala preduzeća U početnoj fazi rada, obe vrste pomoći, i finansijska i tehnička, značajne su za održivost klastera. Uključivanje obrazovnih institucija u klaster smatramo važnim, jer sinergijsko delovanje privrede i akademija doprinosi inovacijama i konkurentnosti, kaže Slađana Milojević Međusobno povezana preduzeća, koja funkcionišu kao mrežni sistem, lakše koriste državne subvencije, a mogućnost da zajedničkim nabavkama kupe jeftinije sirovine čini ih konkurentnijim. Mala firma, udružena u klaster, ima lakši pristup dobavljačima, uštede prilikom primene propisa i investiranja u razvoj novih proizvoda i usluga, kvalitetniju razmenu tehničko-tehnoloških znanja i informacija. Zajednički izlazak na domaće i strano tržište takođe je moguća prednost udruživanja u klaster. Tako je u teoriji, a kako u realnosti funkcioniše jedan od klastera u Srbiji, za Korak govori menadžerka FACTS-a Slađana Milojević. Kakvo je trenutno stanje u tekstilnoj i odevnoj industriji u Srbiji i šta je konkretno dovelo do potrebe za udruživanjem? Poslovanje u tekstilnoj industriji Srbije nije lako, uostalom, kao ni u većini zemalja u okruženju. Konkretan razlog koji je doveo do udruživanja 15 privatnih firmi i tri akademske institucije je zajednička želja da udruženi ostvarimo veći uticaj na dešavanja u tekstilnoj industriji, pokušamo da je mapiramo kao strategijsku granu industrije u Srbiji, a time povećamo vidljivost same grane i konkurentnost naših firmi, članica klastera. Šta kompanije dobijaju udruživanjem u klastere? Prednost firmi koje su članice klastera FACTS je u tome što poseduju dobar potencijal za napredak, bilo da je reč o firmama koje imaju svoje robne marke ili su proizvodno orijentisane. Udruženi u klaster dobijaju veću mogućnost raspoloživih informacija, kako jedni između drugih tako i od strane relevantnih institucija sa kojima klaster sarađuje. Prednost je u mogućem zajedničkom nastupu u inostranstvu u smislu povećanja izvoza, ali i mogućnost smanjenja troškova prilikom određenih zajedničkih nabavki i nastupa u pregovorima. Koje su najvažnije dosadašnje aktivnosti vašeg klastera? Najznačajnije je uspešno lobiranje klastera za vreme ekonomske krize kod Agencije AOFI i ostvaren rezultat da se firmama članicama klastera FACTS odobri povoljnija kamatna stopa za kreditiranje. Takođe, zajednička aktivnost klastera i SIEPA i organizovanje B2B susreta u Istanbulu preko Evropske mreže preduzetništva. Tom prilikom, članice klastera FACTS uštedele su između 20 i 25 odsto u odnosu na dotadašnju nabavnu cenu osnovnog i pratećeg repromaterijala. Za vreme trodnevnih B2B susreta u Istanbulu, održano je 157 međusobnih sastanaka naših firmi i turskih proizvođača. Radi promocije i pristupa postojećim i nastupajućim modnim trendovima, kako na domaćem tako

43 klasteri 43 broj 72 na međunarodnom tržištu, klaster FACTS je uspostavio strateško partnerstvo sa londonskom konsultantskom kućom WGSN International. Firmama članicama to partnerstvo donelo je uštedu od ukupno eura zbog zajedničke kupovine prava pristupa serveru WGSN. Firmama članicama klastera FACTS i akademskim institucijama, klaster je učinio dostupnim on-line alate koje već godinu dana koriste u kreiranju svojih proizvoda, robnih marki, ali i servisa. Koliko je bitno uključivanje obrazovnih institucija u klaster i koju vrstu saradnje sa njima ostvarujete? Uključivanje obrazovnih institucija u klaster smatramo jako važnim, jer sinergijsko delovanje privrede i akademija doprinosi inovacijama, konkurentnosti, a time i boljoj vidljivosti same grane, što je cilj klastera. Studenti kroz stručnu praksu u našim firmama članicama dobijaju praktična znanja, a kompanije razvijaju novu potencijalnu radnu snagu koju će u budućnosti koristiti kao konkurentsku prednost. Jedan od osnovnih zajedničkih problema naših članica je nedostatak stručne radne snage u određenim oblastima. Verujemo da radeći zajedno, s našim partnerima iz akademskih institucija i stručnih škola, možemo prevazići ove probleme. Da li ste koristili tehničku i finansijsku podršku nekih državnih institucija? Klaster je registrovan kao neprofitna organizacija i s tim u vezi finansijska pomoć koju smo dobili od Ministarstva ekonomije i regionalnog razvoja kroz Program razvoja inovativnih klastera, za nas je jako značajna. Tehnička pomoć koju je klaster FACTS imao od strane Projekta SECEP EU, takođe je imala važnu ulogu u razvoju našeg klastera. Od samog početka uspostavljanja klastera, dva stručna konsultanta u okviru Projekta SECEP EU, radili su sa našim klasterom i pomagali nam u podizanju operativnog i administrativnog kapaciteta. U početnoj fazi rada klastera, obe vrste pomoći, i finansijska i tehnička, imaju veliki značaj u održivosti samog klastera. Klaster je aktivan kada su u pitanju javni pozivi i pozivi na projekte. Odazivao se na pozive kod SIEPA, NARR i MERR, ali očekujemo i odgovor u vezi s prijavom klastera FACTS zajedno sa tekstilnim klasterima iz jugoistočne Evrope za SEE IPA projekat. Na kojim stranim tržištima su najzastupljeniji proizvodi članica FACTS klastera? Proizvodi firmi članica klastera FACTS najzastupljeniji su na tržištu bivše Jugoslavije u svim većim i značajnijim gradovima bivših zemalja YU, ali pojedine članice ostvaruju prodaju i u Nemačkoj, Austriji, Norveškoj, Holandiji, Rusiji. Jedna od firmi članica izvozi svoje proizvode u Ameriku. Ukupno ostvareni izvoz firmi članica klastera FACTS iznosi 11,5 miliona evra, a ukupni promet oko 45 miliona evra na godišnjem nivou. Kako gledate na konkurenciju u ovom sektoru koja je veoma izražena svuda u svetu? Pristup FACTS-u Prijem u članstvo klastera FACTS je otvoreno. Potrebno je da firme budu tekstilnoprozivodne, da imaju svest da udružene mogu pojačati svoju konkurentnost i poslovnu efikasnost i da popune Prijavu našeg Klastera na sajtu: a Skupština klastera FACTS odlučuje o njihovom prijemu. Firme članice klastera FACTS oslanjaju se na kvalitet svojih proizvoda, dobru logistiku i dizajn. Prednost niske cene u zemljama Dalekog Istoka ne može biti oblast interesovanja za naše firme, pa s tim u vezi, firme ulažu u inovativne procese proizvodnje, nabavku novih softvera, prate se najvažniji i najznačajniji modni sajmovi, dešavanja u modnoj industriji i tendencije u svetu, ulaže se u edukaciju sopstvene radne snage, ali se koriste i znanja stranih konsultanata i eksperata iz oblasti koje su značajne za konkurenciju na globalnom tržištu. Međutim, da bi bili konkurentniji i na domaćem i globalnom tržištu, potrebna je veća podrška naše Vlade kroz razna ministarstva, počev od Ministarstva ekonomije, finansija, pa do prosvete. Potrebno je odobriti olakšice prilikom plaćanja PDV koji bi se plaćao po naplati prodate robe, potrebno je smanjiti poreze i doprinose za zaposlene u tekstilnoj industriji, ne samo radi veće zarade već radi veće zaposlenosti ljudi u tekstilnoj industriji, i na taj način je učiniti atraktivnom za mladi kadar, odobriti podsticaj izvoza kroz sufinansiranje, a ne samo refundiranje određenih troškova, otvoriti mogućnost subvencija za izvoz gotovih tekstilnih proizvoda, dati konkretne subvencije za investicije u tehnološki razvoj i obrazovni sistem prilagoditi realnim potrebama naše privrede. Sve ovo, tekstilnu idustriju ne samo da će održati, već će je ojačati i učiniti globalnim takmacom. Kako Vi, kao menadžer asocijacije, vidite vaš klaster u budućnosti? Kao respektabilnu, uspešnu organizaciju, u čijem će sastavu biti većina ozbiljnih tekstilnih firmi iz Srbije i kao vodeću organizaciju podrške u jačanju opšte ekonomske konkurentnosti preduzeća vezanih za tekstil i tekstilnu industriju u celini, u čitavoj Republici Srbiji i regionu N. Mitrović

44 broj turizam Nove delatnosti u seoskim područjima Turizam pokreće ruralnu ekonomiju Gotovo 85 odsto teritorije Republike Srbije čine ruralna područja u kojima živi između 44 i 55 odsto populacije, a 41 odsto BDP-a potiče iz tih područja. Neophodno je da se Srbija što bolje pripremi za korišćenje pretpristupnih fondova EU u oblasti ruralnog razvoja R uralni turizam je ključni katalizator i pokretač ruralne ekonomije, novih poslovnih inicijativa i razvoja sinergija između postojeće poljoprivredne proizvodnje i turizma, kaže šef Odseka za ruralni razvoj u Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Dragan Mirković. Prema OECD klasifikaciji, 85 odsto teritorije Republike Srbije čine ruralna područja u kojima živi između 44 i 55 odsto populacije, naveo je Mirković na sednici Grupacije za ruralni turizam Udruženja za turizam i ugostiteljstvo PKS. Oko 75 odsto stanovništva u ruralnoj sredini bavi se poljoprivredom za sopstvene potrebe, a procenjuje se da 41 odsto BDP-a potiče iz tih područja. Sve veći fokus stavlja se na diversifikaciju ruralne ekonomije i nepoljoprivrede, na nove vrste delatnosti, a podaci pokazuju da su žene i siromašni najviše pogođeni problemima koji opterećuju ruralna područja, jer su najčešće u situaciji da se bave porodičnim delatnostima i da im se to ne plaća. U tom smislu, oni su potencijalni nosioci posla. Po oceni Mirkovića, neophodno je unapređenje domaćeg ruralnog turizma do nivoa koji postoji u zemljama u okruženju. Od do godine oko 173 korisnika iskoristilo je podsticaje za razvoj seoskog turizma, u vrednosti od 91,6 miliona dinara. Deo sredstava odobravan je u vidu predfinansiranja, koje je podrazumevalo povra-

45 turizam 45 broj 72 ćaj, što svedoči o tome da su korisnici verovali u svoju ideju. Vladin Nacionalni program ruralnog razvoja kompatibilan je sa IPARD programom, naveo je Mirković, ukazujući da predstojeće dve godine treba dobro iskoristiti za pripremu za korišćenje sredstava fondova Evropske unije. Do kraja iduće godine očekuje se akreditacija radi dozvole za raspisivanje poziva. On je predstavio programiranje mera diversifikacije ruralne ekonomije za IPARD fondove Investicije će obuhvatiti rekonstrukciju objekata i nabavku nove opreme za skladištenje, preradu i pakovanje primarnih poljoprivrednih proizvoda, šumskih plodova, lekovitog bilja, vina i rakije. Investicije se usmeravaju u konverziju proizvodnje prema gajenju koza i ovaca, za proizvodnju mleka, gajenje gljiva, bavljenje pčelarstvom, gajenje lekovitog, začinskog i aromatičnog bilja. Biće podržane i nepoljoprivredne delatnosti na selu, kao što su izgradnja, rekonstrukcija i adaptacija autentičnih tradicionalnih objekata (smeštajni i ugostiteljski kapaciteti, vodenice, vinski podrumi, valjarice), zatim razvoj rekreativnih prostora za turističke aktivnosti i očuvanje starih zanata. Ciljevi IPARD programa od do zasnivaju se na prioritetima, kao što su: podsticanje transfera znanja i inovacija u poljoprivredi, šumarstvu i ruralnim oblastima, jačanje konkurentnosti i održivosti poljoprivrednih gazdinstava, promovisanje organizacije lanca proizvodnje hrane, upravljanja rizicima u poljoprivredi i restauracija, očuvanje i jačanje ekosistema povezanih s poljoprivredom i šumarstvom, kao i promovisanje socijalne inkluzije, smanjenja siromaštva i ekonomskog razvoja u ruralnim oblastima. Novina u odnosu na dosadašnji program jeste što proizvod može biti nepoljoprivredni, zatim obezbeđena je veća podrška za mlade farmere, zajedničke i integrisane projekte, investicije u oblasti sa prirodnim ograničenjima, kao i investicije u European Innovation Partnership. Za razliku od dosadašnjih prioriteta, među kojima je bilo povezivanje više regiona i institucija, potenciraće se na stvaranju mikroregiona. Savetnik u Udruženju za poljoprivredu PKS Nenad Budimović predstavio je članovima Grupacije HACCP sistem u seoskim domaćinstvima koja pružaju ugostiteljske usluge. Tradicionalni metod spremanja hrane mora da bude u skladu sa Zakonom o bezbednosti hrane i dobrom higijenskom i proizvođačkom praksom, iako, prema rečima Budimovića, primena HACCP sistema ne obavezuje na sertifikaciju. Iskustva na terenu pokazuju da je neophodna edukacija inspektora i seoskih domaćina. Inspekcija bi trebalo da bude preventiva, a ne kazna i obeshrabrenje za seoske domaćine, međutim, nedostaje dobar pravilnik i procedura, koji bi utvrdili listu prioriteta koje inspektori kontrolišu, istaknuto je u diskusiji članova Grupacije. Jedna od mogućnosti unapređenja turističke ponude ruralnog područja jeste formiranje klastera, rečeno je na sastanku N. Mitrović Prvi prolećni susreti menadžera hotelskih domaćinstava Hotelsko domaćinstvo predstavlja srce svakog hotela i jedan od najvažnijih segmenata poslovanja, koji u velikoj meri utiče na uspeh poslovanja i zadovoljstvo gosta, ukazano na prvim prolećnim susretima menadžera hotelskih domaćinstava. Sekretar Udruženja za turizam i ugostiteljstvo Privredne komore Srbije Dragana Šabić podsetila je da je Grupacija menadžera hotelskih domaćinstava formirana u Privrednoj komori Srbije, na inicijativu ugostiteljskih poslenika koji su prepoznali opredeljenje i stalnu borbu PKS za poboljšavanje uslova poslovanja privrednika, radi ostvarivanja što boljih rezultata. Prema njenim rečima, grupacija je počela da radi u martu godine. Dragana Šabić ukazala je da je cilj organizatora bio da prolećnim susretima podrži nastojanja menadžmenta hotela da ostvare veći prihod i tako što će se, naročito u oblasti održavanja hotela, dugoročno fokusirati na racionalizaciju troškova, pre svega, uvođenjem ekoloških proizvoda koji zadovoljavaju neophodne standarde kvaliteta i predstavljaju potvrdu društveno odgovornog ponašanja korisnika. Ona je poželela učesnicima da prolećni susreti postanu tradicionalni, poput Foruma menadžera hotelskih domaćinstava koji se u novembru održava deveti put. U praksi, srednji i mali hoteli u Srbiji uglavnom nemaju menadžera hotelskog domaćinstva, već se o svemu stara šef hotelskog domaćinstva ili šef recepcije, koji organizuje rad na osnovu potreba, a i sam obavlja određene poslove. Šef je odgovoran za rad sobarica, za higijenu i vešeraj i kontroliše urađeno, dok u velikim hotelima menadžer hotelskog domaćinstva, u saradnji sa svojim saradnicima planira, organizuje, vodi i kontroliše rad hotela i svog odeljenja, a odgovara za sobarice, higijenu hotela, vešeraj, cvećaru, dekoratera, obuku zaposlenih, angažovanje spoljnih saradnika i usklađenost troškova sa planom menadžmenta, naveo je vlasnik agencije HT Rade Samčević.

46 broj grupacije Miomir Nikolić, direktor Farmalogist holdinga, predsednik Grupacije veledrogerija PKS Finansijska disciplina i jasna odgovornost Nikolić: Rešenje nelikvidnosti u farmaceutskom sektoru vidim u uspostavljanju racionalnog i održivog sistema finansiranja, zasnovanog na finansijskoj disciplini i jasnim odgovornostima svih činilaca aprilu ove godine Miomir Nikolić, direktor Farmalogist U holdinga, ponovo je izabran za predsednika Grupacije veledrogerija PKS, koja je prošle godine obeležila jubilej 10 godina rada. Jednoglasnom odlukom poveren mu je novi dvogodišnji mandat. To je priznanje za rad i postignute rezultate, ali s druge strane, po Nikolićevim rečima, velika obaveza, s obzirom na položaj u kojem se nalazi farmaceutski sektor i ekonomsko okruženje u kojem obavljamo svoju delatnost. Nikolić je zadovoljan i ponosan na rezultate Grupacije veledrogerija u protekle dve godine, od kojih izdvaja činjenicu da su prihvaćeni kao partner države i aktivan, nezaobilazni učesnik u donošenju propisa i drugih sektorskih odluka, prijem novih članica, unapređenje komunikacije sa državnim institucijama, pre svega sa Ministarstvom zdravlja i Republičkim fondom za zdravstveno osiguranje (RFZO), zatim sa Ministarstvom životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja, Upravom za civilnu zaštitu i Sektorom za vanredne situacije MUP RS. Rad Grupacije veledrogerija značajno je unapređen i u pogledu edukacije članova. Ko su članice Grupacije, koliki im je udeo na tržištu lekova Srbije? Grupaciju velerogerija čini 20 veledrogerija: Phoenix Pharma iz Beograda, Farmalogist iz Beograda, PharmaSwiss iz Beograda, Erma iz Beograda, Vega iz Valjeva, Farmacija Korp. Internacional iz Beograda, Anlek iz Beograda, Medicom iz Šapca, Inpharm iz Beograda, Acterna iz Vršca, Šumadijalek iz Čačka, Farmeks iz Pančeva, Beohem 3 iz Beograda, Unifarm AD iz Beograda, Polo iz Vršca, Primax iz Beograda, Jugohemija Farmacija iz Beograda, Vetfarm iz Beograda, Unihemkom iz Novog Sada i Velefarm iz Beograda. Članice Grupacije veledrogerija pokrivaju preko 85% tržišta lekova Republike Srbije. Na udaru nelikvidnosti, na koji je PKS do sada često upozoravala, našli su se svi učesnici u lancu snabdevanja lekovima, od proizvođača do apoteka. Gde je rešenje? Grupacija veledrogerija sa Grupacijom domaćih proizvođača lekova, pre godinu dana organizovala je okrugli sto Likvidnost u farmaceutskom sektoru, kojem je prisustvovalo više od 100 učesnika. Konstatovano je da trend pogoršanja likvidnosti preti finansijskim kolapsom, urušavanjem kompletnog sistema i nestašicama lekova. Smatramo da je rešenje uspostavljanje racionalnog i održivog sistema finansiranja, zasnovanog na finansijskoj disciplini i jasnim odgovornostima svih činioca. U godinu ušli smo sa dugom RFZO prema apotekama za lekove na recept od ,00 dinara i obavezama bolnica prema veledrogerijama za isporučene lekove i medicinska sredstva od ,00 dinara, jer nije usvojen naš predlog da se rebalansom budžeta obezbede sredstva za pokrivanje obaveza RFZO prenetih iz ranijih godina za lekove na recept i sredstava za zdravstvenu zaštitu lica bez prihoda. Među predloženim merama su i stroga kontrola uplate doprinosa za zdravstveno osiguranje svih obveznika, te nemogućnost otpisa neuplaćenih doprinosa za zdravstveno osiguranje, usklađivanje potrošnje lekova sa planiranim sredstvima RFZO, odnosno finansijskog plana RFZO za lekove u apotekama za godinu sa realnim potrebama osiguranika. Jedna mera odnosi se i na ustanovljavanje podataka o obimu dospelih dugovanja po zdravstvenim ustanovama i apotekama za isporučene lekove i medicinska sredstva u prethodnom

47 grupacije 47 broj 72 periodu i definisanje načina i rokova rešavanja dospelih dugovanja od strane ustanova i RFZO. Neophodno je donošenje propisa koji će obavezati zdravstvene ustanove u državnoj svojini da izdaju instrumente obezbeđenja plaćanja, čime se obezbeđuje namensko trošenje sredstava i uravnotežava finansijska disciplina u lancu snabdevanja, zatim, neophodno je transparentnije poslovanje zdravstvenih ustanova, pooštravanje finansijske discipline u namenskom trošenju sredstava doznačenih zdravstvenim ustanovama i apotekama od strane RFZO i izmena Pravilnika o načinu i uslovima za plaćanje poreske obaveze putem kompenzacija, kako bi se ublažili kriterijumi pod kojima se dozvoljava kompenzacija dužnicima koji istovremeno imaju potraživanja od Budžeta RS. Grupacija veledrogerija PKS pre više od godinu dana postala je punopravni član evropske asocijacije veledrogerija GIRP. Kakvu konkretnu korist od toga imaju članice? Kruna našeg uspešnog rada je prijem Grupacije veledrogerija u punopravno članstvo GIRPa (Groupement International de la Reparttion Pharmacetique) Evropske asocijacije veledrogerija, međunarodne neprofitne organizacije, koja okuplja nacionalne asocijacije veledrogerija, zemalja članica Evropske unije i Evropske ekonomske zajednice (EEA). To je prva evropska asocijacija, orijentisana isključivo prema zemljama članicama EU, u kojoj Srbija ima predstavnike sa punopravnim statusom, za šta su stvoreni uslovi izmenom Statuta te organizacije. Direktive EU utiču na nacionalno zakonodavstvo, a GIRP je u jedinstvenoj mogućnosti da kroz radne grupe EU ističe i brani prioritete sektora veledrogerija, uzimajući u obzir nacionalne interese. Svojim članicama GIRP ažurno obezbeđuje i dostavlja informacije od značaja vezane za tržište, statističke podatke i druge informacije u vezi sa evropskim i internacionalnim farmaceutskim sektorom, kao i novim trendovima i inicijativama u lancu snabdevanja farmaceutskim proizvodima. Nedavno je u PKS održan seminar o zaštiti konkurencije. Poznato je da su mehanizmi zaštite konkurencije i njihova primena relativno nova oblast u Srbiji. Kako Vi ocenjujete rad Komisije za zaštitu konkurencije? Saradnja u okviru PKS Komisija za zaštitu konkurencije (KZK) tokom godine utvrđivala je postojanje zabranjenih sporazuma koji za posledicu imaju sprečavanje, ograničavanje i narušavanje konkurencije na tržištu među domaćim proizvođačima lekova i veledrogerijama. Prekršajni sud u Beogradu doneo je godine pravosnažnu oslobađajuću presudu u odnosu na sve učesnike, na koju (KZK) nije uložila žalbu. Ceneći da je novi zakon povoljniji po učesnike, KZK u novom sazivu, u avgustu godine nastavlja po novom Zakonu, novo određivanje mera zaštite konkurencije, u postupku sprovedenom i okončanom pravosnažnom presudom u skladu sa tada važećim zakonskim propisima. Proizvođačima su izrečene kazne u iznosu od dva odsto, a veledrogerijama od 1,8 odsto od ukupnih godišnjih prihoda ostvarenih u godini. Da sporazumi proglašeni zabranjenim nisu imali za posledicu nikakav benefit po učesnike, govore činjenice da su u godini tri učesnika, dva proizvođača i jedna veledrogerija u stečaju, šest učesnika u blokadi ili povremenoj blokadi, a svega šest od petnaest učesnika uspeva da održi kontinuitet u održanju likvidnosti, naročito imajući u vidu da RFZO, odnosno državne zdravstvene ustanove duguju iz ranijih perioda proizvođačima i veledrogerijama oko 28 milijardi dinara, od čega oko 21 milijardu dinara samo za lekove na recept. Pravni eksperti ocenili su da KZK u novom postupku izricanja mera nije poštovala osnovne pravne principe zabranu retroaktivne primene propisa, zabranu vođenja novog postupka po istoj pravosnažno okončanoj stvari, institut zastarelosti. Ovo je samo još jedan primer gde imamo propise i zakone, ali je njihova primena ili u suprotnosti sa samim propisima ili u suprotnosti sa drugim propisima. Protiv ovakvog Rešenja o izrečenim merama zaštite konkurencije, učesnici su podneli tužbe nadležnom Upravnom sudu i postupak je u toku Nada Mitrović Saradnja sa PKS je na izuzetno visokom nivou, imamo punu podršku svih struktura i stručnih službi, od predsednika Miloša Bugarina, sekretara Udruženja za trgovinu Gordane Hašimbegović, pa do Centra za informisanje. Verujem da će se takva saradnja nastaviti, jer je sistem PKS pravo mesto za institucionalizovano delovanje naše Grupacije. PKS uspešno prati i promoviše naše aktivnosti, tako da iskreno verujem u uspešnost buduće saradnje, kaže Nikolić. Što se tiče članova Grupacije, komunikacija je sve uspešnija i efikasnija, jer sve veći broj članova uviđa značaj delovanja Grupacije kroz sistem PKS, a dokaz je da Grupacija u kontinuitetu povećava broj članova. Uveren sam da će Grupacija veledrogerije kroz svoje aktivnost i dalje povećavati svoj uticaj na događanja u farmaceutskom sektoru RS.

48 broj Međunarodna stručna konferencija Investicije u održivi transport saobraćaj Centralnoevropski forum za razvoj CEDEF organizovao je, u saradnji sa Agencijom za energetsku efikasnost, Saobraćajnim fakultetom Univerziteta u Beogradu i Privrednom komorom Srbije, međunarodnu stručnu konferenciju o održivom transportu Energetska i saobraćajna politika koja omogućava već u efikasnost u saobraćaju, primenu novih tehnologija i bolju povezanost, neophodna je da bi se postigao balans između ekonomskog razvoja i očuvanja energetske i ekološke bezbednosti, istaknuto je na konferenciji održanoj u PKS. Neophodno je sprovođenje energetskih i drugih strategija Srbije, u skladu sa regulativama EU. Samo 15 odsto energije iskoristi se za kretanje vozila i rad uređaja u njima, dok su sve ostalo gubici. U Srbiji se godišnje emituje 6,2 tone ugljen-dioksida po stanovniku, što je dva puta više od drugih zemalja sa sličnim, ili istim nivoom razvoja. Naša zemlja je svrstana na peto mesto najvećih zagađivača po glavi stanovnika, od 36 evropskih država. Zato je jasno do koje mere je u sektoru transporta, kao najvećeg zagađivača životne sredine, bitna primena energetski efikasnih tehnologija i saobraćajne politike, koje omogućavaju veću intermodalnost, integrisanost i povezanost, rekla je Jovanka Arsić, predsednica Upravnog odbora CE- DEFA. Dejan Lasica, pomoćnik ministra za železnicu i intermodalni transport Ministarstva infrastrukture i energetike, predstavio je osnovne elemente strategije razvoja rečnog, železničkog, vazdušnog i drumskog transporta u Srbiji. On je precizirao da je određena lokacija u Batajnici, koja je namenjena intermodalnom transportu, a procenjena vrednost investicije je 19 miliona evra. Time će se omogućiti kraće zadržavanje robe i njen efikasniji pretovar iz teretnih vagona u kamione, kako bi što brže stigla do krajnjih potrošača. Dr Dušan Mladenović, sekretar Udruženja za saobraćaj i telekomunikacije PKS, u detaljnoj prezentaciji podvukao je da nema održivog transporta bez ekonomskog razvoja. Optimizacija svih veza između ova tri pristupa daje realnu perspektivu održivog transporta. EU je važan partner Srbije kada je reč o izgradnji održivog transportnog sektora. Tokom poslednje decenije, donirali smo oko 180 miliona evra iz pretpristupnih fondova za projekte u oblasti transporta u Srbiji. Na taj način smo obnovili veliki broj tunela, puteva, mostova, kao što su pristupni putevi mostu Sloboda ili rekonstrukcija Žeželjevog mosta u Novom Sadu. EU će nastaviti da podržava sektor transporta u Srbiji, kako se zemlja bude dalje kretala u procesu evropskih integracija, istakao je Hose Gomez, prvi kancelar Delegacije EU u Srbiji. Henri Poupart Lafarge, izvršni potpredsednik Alstoma, predsednik Sektora za transport, izjavio je da je cilj Kjoto protokola i EU da se emisija CO2 smanji za 40 odsto. Taj cilj može se postići samo pomeranjem modaliteta u transportu. Železnica je pet puta energetski efikasnija od avio-saobraćaja i ujedno emituje četiri puta manje CO2 u odnosu na avionski i sedam puta manje u odnosu na drumski prevoz po putniku. On je naveo primer Meksika, gde Alstom trenutno obnavlja celokupni vozni park železnice, čime će se uštedeti 40 odsto energije. Dr Bernard Soulaž, predstavnik Komiteta regiona Evropske unije, izvestilac za TEN-T, naglasio je značaj uključivanja Srbije u TEN-T mrežu, što bi obezbedilo njenu povezanost sa susedima u Evropi. U tom smislu, najznačajniji je Koridor 10. Takođe, napomenuo je da je veoma važan aspekt održivog transporta korišćenje javnog prevoza. Moramo se truditi da ljudi koriste javni saobraćajni sistem, a to je jedino moguće ako je on brz, efikasan, pouzdan i nije skup, rekao je Soulaž Milan Nedić

49 regioni 49 Međunarodni sajam auto-delova Destinacija Kragujevac broj 72 Na Međunarodnom sajmu auto-delova Jugoistočne Evrope, koji treći put organizuje RPK Kragujevac, učestvovalo je stotinu proizvođača delova, prateće industrije mašina i opreme, kao i privredne komore i autoklasteri iz Srbije, Hrvatske i BiH Na Sajmu pod nazivom SEE Auto Compo Net 2012, od 9. do 11. maja, pored 22 italijanske kompanije, koje su svoje proizvodne programe predstavile na zajedničkom štandu, učestvovale su i firme iz Francuske, Slovačke, Mađarske, Rumunije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Makedonije, Crne Gore i Srbije. Sajam su organizovli RPK Kragujevac Centar izvrsnosti auto-industrije Zapadnog Balkana i Šumadija sajam d.o.o. Kragujevac. Na 1600 kvadratnih metara izložbenog prostora, tokom tri dana manifestacije održani su brojni prateći programi: okrugli stolovi, prezentacije, program razvoja dobavljača, susreti s kupcima. Sajam su otvorili ministar za međunarodne odnose italijanske regije Friuli Venecija Đulija Elio De Ana i predsednik Regionalne privredne komore Kragujevca Dušan Puača, izrazivši uverenje da će ta manifestacija doprineti povećanju šansi da se mala i srednja preduzeća povežu sa dobavljačima kompanije Fijat. Naglašavajući da će u sklopu sajma biti prezentovano nekoliko značajnih projekata poput Autoneta i Zapadni Balkan inovativni auto region, čiji je cilj razvoj automobilske industrije Srbije, Puača je rekao da su nosioci tih projekata italijanske institucije. De Ana je rekao da su na Sajmu bili prisutni bitni igrači, kompanije, privredne komore i tehnološki parkovi koji donose inovacije u procesu proizvodnje i proizvodima. On je naveo da italijanska preduzeća imaju punu podršku u internacionalizaciji poslovanja, da traže pravog partnera u Srbiji, pošto ta preduzeća imaju mogućnost da otvore granice poslovanja ka tržištima Rusije, Belorusije, Turske i Ukrajine. Renato Pujati, predsednik državne kompanije Finest, koja predstavlja preduzeća sa severa Italije, rekao je u Kragujevcu da Vlada Srbije nudi mnogo pogodnosti za firme koje su zainteresovane da investiraju u Srbiji, a Srbija je odskočna daska za druge zemlje van Balkana. On je naveo da je Finest pre godinu dana pokrenuo projekat Destinacija Kragujevac, koji treba da prati privrednike koji su zainteresovani da dođu u Srbiju i obezbedi im tehničku i finansijsku podršku. Sada smo spremni za konkretne projekte koje treba da realizujemo zajedno sa Privrednom komorom u Kragujevcu i ita-

50 broj regioni lijanskim firmama koje će ulaziti u segment auto-industrije, ali i u druge oblasti investiranja u Srbiji, rekao je Pujati. Centralni događaj prvog dana Sajma bio je Susret sa kupcima B2B razgovori, na kojima su kompanije predstavile svoje mogućnosti i proizvodne programe. Na preko 370 sastanaka razgovaralo se o mogućnostima uspostavljanja saradnje s predstavnicima velikih kompanija, kao što su Valeo, Mekaplast, Sigit, Boš i druge. Dan Italije predstavio je kompanije iz zemlje, među kojima su bile najpoznatije firme u proizvodnji auto-komponenti Calearo Group, EDcontract Freza Doimo Group, F.lli Montagna, Arti Informatiche, B.B.T, Caudek, La Chatre, Lean Products, S.T.F.Snc di Battiston & Delti. Održani su B2B razgovori na štandovima izlagača i prezentacija projekata Autonet i Mecom. Projekat Autonet, čiji je pokretač Unioncamere Udruženje italijanskih privrednih komora, ima za cilj razvoj lanca nabavke u automobilskom sektoru u Srbiji. Projekat Mecom, čiji je cilj osnivanje naučno-tehnološkog parka u oblasti mehanike i komponentistike, prezentovali su predstavnici Tehnološkog pola Pordenone. Nosilac projekta je Tehnološki pol Pordenone, a partneri na projektu su RPK Kragujevac i Fakultet inženjerskih nauka Kragujevac. Info-dan pod nazivom ATC Serbia realizovala je Politehnička škola Kragujevac, u saradnji s partnerima iz Srbije i Italije. Posebna prednost Sajma su neposredni razgovori privrednika. Ima i onih učesnika koji dolaze isključivo zbog unapred zakazanih razgovora s potencijalnim poslovnim partnerima, rekao je predsednik Regionalne privredne komore Kragujevac Dušan Puača I.P.R. Mapa puta za reindustrijalizaciju Odbor za nauku u Valjevu Regionalna privredna komora Valjevo, u saradnji sa Privrednom komorom Srbije i Regionalnom privrednom komorom Kraljevo, na 10. sednici Odbora za nauku, tehnološki razvoj i inovacije, koja je održana u Valjevu u okviru 9. Sajma privrede SPREG, organizovali su stručni skup o unapređenju nivoa tehnološkog razvoja privrede Da bismo sustigli zemlje Centralne i Istočne Evrope, mi moramo dodatno ubrzati rast za dva procentna poena u periodu od do godine, rekla je potpredsednica PKS Vidosava Džagić, prezentujući transformaciju industrijskog sistema u Srbiji na 10. sednici Odbora za nauku, tehnološki razvoj i inovacije, održanoj 30. aprila u Valjevu. Ključni preduslov za ubrzani rast je da izvršimo reindustrijalizaciju, povećamo ulaganje u istraživanje i razvoj i podstaknemo razvoj tehnologija, odnosno da budući razvoj kreiramo na industriji znanja, naglasila je Vidosava Džagić. Ona je istakla da se mapa puta za reindustrijalizaciju ekonomskog sistema Srbije bazira na tri instrumenta revitalizaciji, reinženjeringu i razvoju. Pri transformaciji našeg industrijskog sistema mora se voditi računa o tome da kao izlaz treba da dobijemo kompatibilnu i komplementarnu industriju sa evropskim industrijskim i tehnološkim prostorom. Ukoliko želi da uskoči u voz industrijalizacije, Srbija treba da postavi sopstvene Nacionalne tehnološke platforme NTPS, koje jednog dana mogu biti integrisane u Evropske tehnološke platforme. Prepoznato jezgro čine NTPS u prioritetnim oblastima kao što su hrana, energija, transport, građevinarstvo, ICT, oko kojih treba da se okupe sve zainteresovane strane, koje će zajednički kreirati viziju, definisati strateški plan razvoja i akcioni plan implementacije i omogućiti spregu sa Evropskom tehnološkom platformom. Zaključujući prezentaciju, Vidosava Džagić je podvukla da moramo da razvijemo projekat fabrike budućnosti Srbije, kao komplement fabrike budućnosti Evrope. To je fabrika koja je ekološki kompatibilna sa okruženjem, energetski efikasna i bazirana na informaciono- komunikacionim tehnologijama. Ako ekonomiju zasnovanu na znanju sve relevantne i kompetentne institucije shvate kao zadatak, a ne kao cilj, onda možemo i očekivati rezultate, naglasila je dr Danica Mićanović, sekretar Odbora za tehnološke inovacije PKS. Znanje je najvažniji resurs koji Srbija ima u ovom momentu i nije ga dovoljno iskoristila. Postoji dovoljno kvalitetnih inovacija i novih tehnologija na fakultetima i institutima,

51 regioni 51 broj 72 inovacionim firmama i radi se na njihovoj implementaciji u privredi. Cilj je da se što više inovacija i tehnologija implementira u privredu, da se proizvodnja pokrene na bazi sopstvenog znanja, a ne da dođemo u situaciju da uvozimo tuđe znanje. Otvaranjem granica dobićemo novo tržište, ali i konkurenciju. U sektoru tehnoloških inovacija sve naše delatnosti, od zastupanja interesa stvaraoca, učešća u kreiranju politike i strategije tehnološkog razvoja, inovacione delatnosti i intelektualne svojine, kroz podsticaje i podršku razvoja naučno-istraživačkih programa orijentisanih na komercijalnu primenu, do transfera znanja i jačanja saradnje sa naukom, u cilju su unapređenja nivoa tehnološkog razvoja zemlje i podizanja konkurentnosti naših proizvoda na domaćem i međunarodnom nivou, rekla je Danica Mićanović. Ona je govorila o značajnim ovogodišnjim planovima i dosadašnjim visokim rezultatima Odbora za tehnološke inovacije Privredne komore Srbije. Ovogodišnji program Takmičenja za najbolju tehnološku inovaciju Promena strukture industrijske proizvodnje Vreme je jedini neobnovljivi resurs i zato smatram da treba da postignemo konsenzus pred novim izazovima transformacije industrijskog sistema koji treba da nas dovede do promene strukture industrijske proizvodnje i omogući tehnološke i ekonomske integracije, rekla je potpredsednica PKS. predstavio je dr Dragan Povrenović, direktor ovog takmičenja. PKS je već sedmu godinu partner programu nacionalnog Takmičenja za najbolju tehnološku inovaciju. Konkurs je otvoren do 15. maja za sve inventivne i kreativne ljude koji imaju ideju, tehnologiju i žele da je pretoče u tržišno vrednu inovaciju. Tokom cele godine, kroz treninge i radionice u PKS, takmičari se edukuju za izradu biznis- plana, poslovanja na bazi inovacija i pronalaženja tržišta. Do sada je više od 5000 učesnika prošlo takmičenje, urađeno 450 biznis planova i kao rezultat formirano 65 visokotehnoloških inovacionih firmi, koje posluju na bazi sopstvenog znanja. Dr Dragan Povrenović podsetio je da se u sklopu projekta organizuje i Sajam inovacija u PKS, gde se najnovije inovacije stavljaju na uvid javnosti i stručnom žiriju. Ocena finalista je javna, prenosi se uživo na nacionalnom javnom medijskom servisu RTS i na taj način afirmiše se inovaciona delatnost, pomaže u realizaciji inovacija, animiraju se i motivišu novi učesnici. Slobodan Vasilijević, stručni saradnik u Odboru za tehnološke inovacije PKS, predstavio je bazu podataka o inovacijama i tehnologijama Privredne komore Srbije, a Ljubica Marković upoznala je privrednike sa osnovama za istraživanje i prezentovanje inovacionih potencijala regija Kolubara, Mačva i Podrinje M.N.

52 broj menadžment Međunarodna finansijska korporacija (IFC) Razvoj korporativnog upravljanja Međunarodna finansijska korporacija (IFC) i Privredna komora Srbije (PKS) nude konsultantske usluge iz oblasti korporativnog upravljanja za kompanije i finansijske institucije, koje uključuju tematske obuke, dijagnostičke preglede prilagođene pojedinačnim kompanijama, konsultacije u pogledu specifičnih pitanja korporativnog upravljanja, sa ocenama i planovima implementacije IFC je prepoznatljiv globalni lider u promovisanju standarda upravljanja kompanijama. Razvio je opštepriznatu i proverenu metodologiju za ocenu praksi korporativnog upravljanja, rizika i mogućnosti. Ova metodologija je sada okosnica Okvira razvoja korporativnog upravljanja (Corporate Governance Development Framework), koji je kao zajednički pristup usvojen godine, od strane 29 razvojnih finansijskih institucija (Development Financial Institutions) U želji za daljim povećanjem lokalnog znanja, IFC radi s partnerima iz zemalja širom Evrope i centralne Azije. U radu s našim kompanijama, PKS i IFC primenjivaće Metodologiju korporativnog upravljanja IFC (IFC Corporate Governance Methodology) i njene instrumente prilagođene potrebama kompanija za kompanije kotirane na berzi, porodične kompanije, finansijske institucije, privatizovane kompanije i kompanije u državnom vlasništvu. Ova metodologija obezbeđuje okvir za ispitivanje trenutnog stanja korporativnog upravljanja, koji se koristi za identifikaciju specifičnih područja koja zahtevaju poboljšanja i podršku u implementaciji ključnih preporuka. Ovaj jedinstveni pristup analizira interne akte, politike i prakse nadzornog odbora i odbora direktora, reviziju i procese kontrole, upravljanje rizicima, transparentnost i objavljivanje, kao i prava akcionara IFC već 10 godina radi na poboljšanju korporativnog upravljanja u Evropi i centralnoj Aziji i obuhvatio je kompanija i finansijskih institucija, dok je kroz savetodavne usluge i podršku u sprovođenju preporuka radio sa više od 400 klijenata, omogućivši im da dostignu oko 1,5 milijardi dolara finansiranja, kao rezultat poboljšanog upravljanja. Primera radi, klijenti su želeli da: imaju strukture koje će omogućiti donošenje najboljih mogućih strateških odluka, uzimajući u obzir različite perspektive uspostavljanjem efektivnih i dobro formiranih nadzornih odbora, odnosno odbora direktora i uvođenjem dodatnih funkcija; obezbede kvalitetan sistem za odgovarajuće nadgledanje uprave i dnevnih poslova; predvode promene, a ne da njima budu iznenađeni kroz razvoj ispravnih kontrolnih i sistema upravljanja rizicima razvijenih u skladu s poslovnim potrebama; obezbede da ključne osobe imaju pristup relevantnim, ažuriranim i ispravnim informacijama, a da nisu preopterećeni nebitnim podacima uvođenjem čvrstih funkcija kontrole i revizije; privuku, motivišu i podstiču prave ljude uvođenjem jasnih nadležnosti i odgovornosti i politikom nagrađivanja; dovedu kompaniju na naredni nivo održivosti pre nego što je prepuste sledećim generacijama kroz čvrsto porodično upravljanje i praksu nasleđivanja u vođenju kompanije; poboljšaju ugled, poverenje i odnose sa investitorima, dajući kompaniji konkurentsku prednost razvojem kvalitetnih godišnjih izvještaja i uspostavljanjem funkcija odnosa sa investitorima; upravljaju sukobima interesa koji se nužno javljaju u poslu i koji mogu negativno uticati na buduće poslovanje kompanije i ugled kod trećih lica. IFC Program korporativnog upravljanja u Evropi i centralnoj Aziji sprovodi se od strane IFC u saradnji sa Državnim sekretarijatom za ekonomska pitanja Švajcarske (SECO), koji je obezbedio glavni deo sredstava i Austrijskom razvojnom bankom (OeEB) N.N.K. Više informacija o programu - Oliver Orton, IFC regionalni program menadžer, oorton@ifc.org, tel: i Branislava Žunjić, sekretara Odbora za bankarstvo i osiguranje PKS, branislava.zunjic@pks.rs, tel:

53 No 72 June 2012 Year XII proposal of economic policy SLAĐANA MILOJEVIĆ menager of FACTS Cluster: Partnership, a solution for SMEs SIR PAUL JUDGE Chairman of British-Serbian Chamber of Commerce: Growing British investments in 2012 and 2013

54 No 72 CCIS Recommendations to new Government of the Republic of Serbia Proposal of new economic policy for documents The CCIS Assembly at its fifth sitting held on 14 th of June 2012, and at the initiative of the CCIS Managing Board, discussed and adopted the Proposal of new economic policy for Thence, the document contains the basics for new macroeconomic framework, short term and long-term goals and proposals concerning the reforms of the business climate in the field of the state, employment and economy. Hereby, we provide you with the extract from that document: As a country with narrow and open economy substantially depending on the international demand, Serbia could not spur up its economic growth unless the global economy gets out of the recession, too. Thence, suspense in respect of the recovery and growth of the leading economies, the high public debt and state deficit in the euro zone countries, the most important trade partners to Serbia, as well as the slowdown of an economic growth in other fast emerging economies, directly have negative effects on already enough vulnerable and nontransferred economy. These international trends put Serbia in a position to face long-term risks as follows: Low level of export, as a result of the external effects on export demand, and thus on an economic growth Low level of the foreign direct investment inflow, growth of the prices of capital and deep in-debt of real sector and state, because Serbia is extremely dependent on the import of capital Dominant presence of banks whose head offices are in the euro zone countries being hit by the crisis, additionally could contribute to the transfer of the crisis to Serbia High public spending and its inappropriate structure, as well as the state indebtedness. All these risks influence the inflation rate, the exchange rate, economic growth and employment rate, as well as the financial stability. Nevertheless, the global crisis disclosed to the surface decade-long structural problems of the Serbian economy and society. The postponement of in time reforms have cumulated deep structural problems at all levels: state gap between the revenues and expenditures; enterprise the structure of property, production and financing; household relation between consumption and savings. The up-to-now attempts to provide the good functioning of the system through running into debt led us to the limit of heavy indebtedness and risks of carrying out the obligations towards the state and economy. New macroeconomic framework basics The negative trends, as of the mid 2011, were the same in the first quarter of in comparison to the same period of the previous year a real drop in the GDP amounts to 1.3 percent, the reduction of total industrial production by 5.9 percent, the decrease of the employment rate (in January the number of employed was lower by near people if compared with the same month of the previous year), the reduction of the export by 9.2 percent, a growth of the foreign trade deficit, instability and constant weakening of the national currency value apart from frequent intervention of the National Bank of Serbia. It undoubtedly implicates that this year will be full of challenges, therefore, it is necessary to direct all activities to the reduction of the public spending, the sustainability of the macroeconomic stability and economic recovery. In the short-term, in other words, within the first one hundred days of the new Government, it is necessary to carry out urgently measures which will stop dropping in the economic activities and create the prerequisite for urgent structural and systematic reforms which will provide the macroeconomic stability. However, the priorities are to find solutions to the non-liquidity and establish the financial discipline, to create the conditions for stronger credit activity and to reduce the price of capital, to increase the investments in the infrastructure which recruit the domestic

55 documents 55 No 72 economy, to have the export-oriented production in the fields of agriculture and energy, then, to reduce the business expenses through the abolition of the administrative procedures, to abolish or reduce certain parafiscal burdens, to adopt the reform program of the inspection systems, to turn the grey economy into legal business and to make the public procurement more efficient. Macroeconomic framework for the period must be based on the elimination of key disproportions appearing among as follows: Total production and consumption Domestic savings and level of investments needed Import and export creating unsustainable gap being covered up by heavy indebtedness Developed and undeveloped regions Active and non-self-supporting inhabitants The employed and unemployed The employed with the administration and in production sector The employed and retired citizens These strategic imbalances must be an orienteer for the redefinition of all policies being the key for the future economic growth and development of our country. The core limiting factor is the foreign debt which is the consequence of external imbalances (as on the current account, so much more in the balance of foreign trade). The long-term goal must be targeted to the achievement of an annual growth rate of circa 5 percent in terms of macroeconomic stability, low and stable inflation, sustainability of fiscal and balance of payment position, the stability of financial markets and labour market. To meet this goal it is necessary to do the following: To establish the macroeconomic stability low inflation To have flexible exchange rate with the aim to keep the competitiveness To consolidate the public finances, in other words, to reduce the public spending to the level of the countries with similar level of development or, in other words, to the GDP share of 35 percent. It practically means creating new concept of the state adjusted to financial strength of the economy, and for that purpose the legislative, executive and judiciary power must be inquired (in the light of the number of persons recruited, activity, expenses, procedures as well as their education and qualification). To carry out the reforms of the public sector whose priorities are: the pension system, health insurance system, public enterprises in respect of professional governance and with a view to increasing efficiency and monitoring of expenses. The important measure of this process should be the introduction of the corporate governance in the public sector in accordance with the OECD principles and guidelines. To have complete regulations and create the infrastructure for private public partnership and concessions, taking into consideration low efficiency, old and undeveloped infrastructure, low productivity of public enterprises and public utility companies with the aim to create the conditions for more efficient investing in the public sector To carry out the reform in the taxation system in a way which would harmonize the tax obligations with the economic strength of the tax payers as well as to reduce the expenses through the reform of the tax procedures and administration To establish more efficient protection mechanism of contract beneficiaries parallel with the tax reform To finish the privatization and restructuring process To carry out the reform of the labour market and to increase mobility of labour force as well as the reform of education and its adjusting to the needs of the economic and industrial policy. Reforms are necessary yet not enough a prerequisite for setting up sustainable economic growth of Serbia. Therefore, it is needed to adopt the Plan of the production recovery by 2020 and adjust the financial and nonfinancial support instruments to the plan of recovery of the export-oriented production: to create more efficient policy of investment stimulating, more stable business climate including efficient and rational administration and fight against corruption. This summery is the combination of the extracts from the analyses of recommendations for the abolition of key structural disproportions, and the harmonized results and recommendations of the businesses in order to enhance fast long-term sustainable economic growth

56 No documents Business atmosphere analysis and recommendations The business climate generates a numerous of the restrictions having the influence not only on the competitiveness of businesses, due to high business costs, but on the ability of the state to decrease expenses, to attract and keep foreign investors as well. The analysis of the business climate is structured in accordance with groups of obstacles being identified by a business and which should be removed as soon as possible. Obstacles in terms of the adoption of regulations. In practice, there is the hyper production of regulations which are mostly passed without adequate participation of businesses in its adoption procedure. The regulations are complicated, very often not harmonized and written in incomprehensible language. Solutions being involved in many regulations have been just taken over from the EU legislation, without previous examination of their meaning or mechanism which it needs to regulate and without efficient adjusting to a level of economic development and administrative capacity. The effects of the regulations in practice are flat rate estimated, which results in the short-term application of regulations. The bylaws have been adopted with delay. Many regulations have not been applied whether because they could not practically be applied or because their application would result in negative consequences on businesses, or whether because there are not the administrative capacity for their implementation. Obstacles in terms of the lack of skilfulness and information with businesses and administration, and particularly inspection offices. Generally speaking, the businesses do not have capacity enough to keep the pace with all changes appearing in the regulations and they lack the financial resources to recruit different consultancy agencies to help them. In terms of the administration, the adoption of new regulations is not followed by the training programs nor there is the harmonization of the date when a regulation comes into force and adequate and efficient capacity of the administration for its implementation. Obstacles in terms of expenses generated by business climate. The biggest negative influence on running a business have the administrative procedures, the issuance of building permits, court procedures and the tax payment processes. The application of the standard cost model, estimated administrative cost and administrative burdens on businesses with 157 procedures amount to near 4.2% of the GDP or 1,35 billion euro. The issuance of building permit the Report of the World Bank shows that Serbia is ranked 175 th when it comes to the issuance of building permits. According to this report, it is necessary to carry out 19 procedures, to spend on them 279 days and to bear the costs of 1,603,8% of income per capita so as to get a building permit. Although the Law on planning and construction was adopted in 2009 as well as its amendments in 2011, Serbia still stagnates in this field. The number of the procedures, in comparison to 2007, has been reduced by one only, while the number of days has been increased by 75, and the level of costs substantially decreased.

57 documents 57 No 72 Court procedures Doing Business Report discloses that Serbia is on the 104 th position when it comes to the realisation of the contract via court procedure, because it requires 36 procedures to be fulfilled which an average takes 635 days and costs 31.3%. The Global Competitiveness Index ranks Serbia on 137 th place out of 142 countries in terms of the efficiency of the court procedures, and the current position implies a drop of 46 positions if compared with the position in The businesses mostly point out too high administrative taxes required for the court procedures and the taxes charged for the administrative procedures at the court. The amount of tax for the verification of a contract at the court depends on the value of the contract although the administrative procedure for the verification of the contract is the same both at the court and municipality. Inspection controls and monitoring on the implementation of regulations directly contribute to the raise of the expenses of businesses. Problems appearing with the implementation of the inspection controls involve the problem with regulation and familiarization of businesses and inspectors with them, the exercises of the inspection control and penal policy. The regulations are incomprehensible, non-transparent and contain discretion rights, and neither businesses nor inspectors are familiar with them enough. There is a numerous of inspections at the national and local level whose work is not coordinated and planned. The penal policy is not harmonized with the economic strength of a company nor with an offence or a regulation. Fighting against corruption in the process of public procurement requires efficient inquiry of business performance by expert bodies: budget inspections and State Audit Institution Recommendations - To define mechanism of institutional consultation of a business in the adoption of law and bylaw acts - To arrange that who proposes an economic law to be under an obligation to provide the position on the draft to law, proposal of regulation and decision from the Chamber of Commerce and Industry of Serbia and organize the public debate - To introduce an obligation concerning the estimation of the effects of the future regulations on the economy, and SMEs and to harmonize that period needed for adjusting with real possibilities of the businesses and administration - To pass the law on lobbying - To reduce administrative expenses through the adoption of plan for abolition and reform of administrative procedures - To elaborate the rulebook for the implementation of all administrative procedures which will contain the description of necessary procedures, the competence for each activity respectively as well as the time needed for each activity - To replace the Law on planning and construction with the following laws: Law on planning and urbanism Law on construction land Law on building Law on building products Law on legalization - To harmonize the technical regulations in the field of construction industry with the EU legislation - To arrange the working terms for foreign companies in the field of construction industry - To elaborate the strategy for the introduction of the domestic companies into big infrastructure projects financed from the international loans and to increase the capacity of the domestic companies for the participation in these projects - To release the construction companies and their workers from all taxes as for working abroad as a new form of stimulation for the increase of export - To examine, make easier and more transparent and cheaper the procedures in the field of urbane planning for all regulations concerning the change of the purpose of land - To make conversion procedure from the right of usage into property right more efficient for investors - To improve the efficiency of the court procedures through the change of the system relating to the taxes for court administrative procedures which will not depend on the value of an issue involved in the court administrative procedure - To adopt the reform program of inspection which would include the reform of procedures and the establishment of the General Inspectorate which would unite all inspection control except for tax and customs controls. This Program will have to contain an obligatory licence for inspector as well as the amendments to the current penal policy which must function on behalf of prevention of an offence - To make amendments urgently, in other words, to adopt new Law on public procurement

58 No agriculture Trade fair in Novi Sad Innovations in food industry For the first time this year the exhibition of innovations in the field of agribusiness was opened as a part of the 79th International fair of agriculture where the visitors could be familiar with total of 51 innovations in varied areas, ranging from agricultural to food industry The Chamber of Commerce and Industry of Serbia is the main partner in the organization of the exhibition of agro innovations at the trade fair in Novi Sad. Danica Mićanović PhD, secretary of the CCIS Board for Technological Innovations, listed three main reasons why the national association of Serbian businesses made a decision to support this exhibition. The first is to inform the public on the innovation, the second to motivate other creative people to deal with this field through the promotion of innovations and the last but not the least is to help the innovators find the market so as they could launch their innovations. She added that it is a long way from an idea to an innovation and the innovative state requires innovative business. In that sense, knowledge is one of the most important resources to be exhausted in the development of a society. These are, amongst other things, the statements pointed out on the opening ceremony of the trade fair in Novi Sad which gathered exhibitors from over 30 different countries. Around people from the country and all around the world visited the fair. Austria was the partner country while in the following year Croatia as of the 1st July 2013when it officially becomes the EU member-state, will take over the position of the partner country. Seed yields good results The Dean of the Faculty of Technical Sciences Novi Sad Professor Ilija Ćosić, who is also the president of the Association of inventors of Vojvodina, stated that the Province of Vojvodina has around inventors out of whom many are dealing with this area without the support of the state. The director of the fair in Novi Sad Goran Vasić emphasized that by the exhibition of the CCIS the seed was sown which immediately yielded the exquisite results. Opening the International fair of agriculture the president of the Government of Vojvodina Bojan Pajtić underscored that the Province has the greatest capacity for the agricultural development, for the last five years more than 24 billion RSD has been invested in this sector. The export of the agricultural products from Vojvodina in that period grew by 2.5 times, and the volume of the production is higher by 10 percent.

59 agriculture 59 No 72 Minister of Agriculture Dušan Petrović said that the fair is the biggest event of this kind in South Eastern Europe and it is an opportunity for Serbia to show its capacity in this field. In the last year we realized the export in the amount of 2,7 billion dollars, Petrović said and added that Serbia could do much better. In the name of Austria, the partner country of the 79th International fair of agriculture, the Austrian Minister of Agriculture Nikolaus Berlakovič pointed out that Austria is very interested in economic and any other fields cooperation with Serbia, Croatia and other Balkans countries, because it is the prerequisite for building mutual future in Europe. Austria has invested in Serbia more than 2,8 billion euro for twenty years now, which puts this country among the biggest investors. The awards for product quality at the 79th International fair of agriculture were delivered by the vice-president of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Miroslav Miletić who said that the agrarians should be provided with the atmosphere beneficial for all and the future generations, too. Agriculture is extremely significant sector, especially for Serbia, because the food demand will grow and domestic agrarians have something to offer in the market outside our country, says the state secretary of the Ministry of Agriculture and Trade Ljubiša Dimitrijević. Our experts famous throughout Europe What keeps us together and yields good results is the connection of labour, knowledge and sciences, while the agriculture and experts became famous in the EU memberstates long time ago, the director of the Institute of Field and Vegetable Novelties Around of livestock were presented at the fair of agriculture in Novi Sad. The weightiest bull was Sopko kilograms. The bull is three years old and is owned by Radovan Vujičić from Sovdim, a village near Petrovac na Mlavi. The five-year old cow Gracia in the ownership of Boban Rajković from Parnik, Parnik village, gives 38 litters of milk a day. The ram Mića II drew special attraction, owned by the Čolić farm from Bogatić, which weights 197 kilograms as well as the pig Tempo weighting 500 kilograms and owned by Roland Hill from Doroslavo, a village near Sombor. The most beautiful head at the fair was heifer Bela in the ownership of Dobrica Milošević from Velika Plana. Holmer combine for sugar beet worth euro was the most expensive machinery at the fair of agriculture. National program of rural development Crops Novi Sad Borislav Kobiljski said in the name of the awarded. He particularly emphasized that the awards were gained in the extremely difficult year for agriculture, which additionally indicates the vitality of the domestic agriculture. The innovations, 51 of them, at the Hall XII of the Novi Sad fair attracted hundreds of visitors every day. They mostly were interested in the innovations in the field of fruit and vegetable production and processing, phytopharmacy, packaging, agricultural engineering as well as the projects for the introduction of innovations in agribusiness. Among the innovations presented on the exhibition stands were hybrid of tomato, cabbage, cucumbers, new sorts of pepper and carrot and others. When it comes to the innovation in the area of agricultural tools and machinery the visitors had an opportunity to see industrial knives made of manylayer steel, then the drying-room on solar and electric energy, combined machinery for fertilizing, preparation of the soil and sowing. There was the vacuum for potato beetle, vegetable oil for frying usage for several times and tea bag spoons The Ministry of Agriculture of the Government of the Republic of Serbia announced the beginning of the elaboration of the national program of rural development for The cattle growers in Serbia could expect better days, because this sector is neglected which proves the data that we have 0.30 heads of livestock per hectare, which is the feature of the non-developed countries. It is announced that the Government will grant subsidies for the calf with 50 euro per head and for swine with five euro per head. Therefore, the aim is to increase the meat production which today amounts to near t annually. The aim is also to increase the meat production to , which used to be two decades ago. This is a way to increase the meat consumption in the country (which now amounts only 43 kilograms per capita), while twenty years ago it was 65 kilograms. The increase of the number of livestock means less import of meat. B.G.

60 No our guest EXCLUSIVE INTERVIEW: SIR PAUL JUDGE, Chairman of the British-Serbian Chamber of Commerce and Greenhouse Capital Growing British investments in 2012 and 2013 Serbia remains very much on the radar of UK business. Trade missions over the past nine months have significantly increased with recent visits to Serbia by delegations from the British security, railway and business training industries Chairman of the British Serbian Chamber of Commerce Sir Paul Judge is an English business and political figure. He was educated at Trinity College, Cambridge, and completed his postgraduates degree at the University of Pennsylvania before commencing prestigious international activities in the field of food. He held the position of the Director General of Britain s Conservative Party and other political functions. In the 2000s he was Chairman of the Royal Society of Arts (RSA), a prestigious British institution founded in 1754 whose members, amongst others, were Charles Dickens, Adam Smith, Benjamin Franklin, Karl Marx and Stephen Hawking. In addition to important business and political positions Sir Paul Judge is also a member of the University of Cambridge s Alumni Advisory Board where he founded the Judge Business School which carries his name. As Chairman of the British-Serbian Chamber of Commerce and Greenhouse Capital, Sir Paul Judge had an exclusive interview for Korak magazine and we asked him: What is your strategy to improve inward investment to Serbia? Are any serious investors planning to start new or buy local businesses in Serbia this year? UK Trade and Industry, the Commercial Section of the British Embassy in Belgrade, has had its busiest-ever year in terms of enquiries, trade missions and other initiatives, even before the outcome of EU candidacy negotiations was known. British companies will choose, from a global marketplace, an investment destination where returns are maximised and risks are minimised. Serbia has a lot of competitive characteristics to recommend it: a great geographic location, a talented pool of workers, and a continued EU perspective under President Nikolic s leadership which we hope will encourage the Government s drive for further economic reform. A growing awareness of the comparative benefits of doing business in Serbia is increasing interest among UK companies seeking new markets or strategic partners to produce costeffectively goods for consumption in the European Union and beyond. Companies will however not invest unless they can believe in the rule of law and the absence of corruption. The Chamber and its leading members like international audit firm KPMG want to help UK companies become assured that Serbia is firmly committed to an ambitious path of labour, capital and market reforms, sound fiscal management, and improvements in the investment environment. If it can do this along the lines of those proposed by foreign investors bodies in Serbia and by respected global comparisons such as the Doing Business Guide and Global Competitiveness Report Serbia will find itself especially well-placed to take advantage of resurging British investment. How can Serbia enhance its potential for economic development? I believe that following its very difficult recent history, Serbia can now hope to enjoy an improving economy. The EU s positive decision on candidate status is very important for the investment climate in Serbia. Investments from other countries, such as the Fiat car plant in Kragujevac and the potential of the South Stream gas pipeline, will

61 our guest 61 No 72 generate interest from British investors in allied industry sectors. Serbian businesses must work hard to improve the attractiveness of their enterprises. Undertaking the necessary financial and operational restructuring cannot be avoided if Serbian companies are to secure inward investment and strategic partnerships successfully. For example, it is true that food security is of global interest with Serbia s strengths in producing agricultural commodities especially organic products, fruit and meat processing potentially in very high demand. However, the smallholder structure of many Serbian farms means it can be difficult to attract investors which would seek larger scale production. Serbia s own companies, for example Victoria Group and MK Group, are leading their field across the SE European region, and have access to markets and capital in Serbia which means that they may not necessarily need external investment at this stage. However, as they seek to expand and modernise production possibly outside of Serbia, for example via funding investments and possibly acquisitions, they may well seek to utilise London s capital market. It is in this area where I believe the future cooperation lies which the Chamber, and indeed Greenhouse, would support. You said that last year more industry delegations came from the UK to Serbia than ever before. What are they interested in? Are there any concrete deals that came as a result of these visits? In 2011 Serbia exported about 110 million to the UK and imported 130 million from the UK so there is already a reasonable flow of trade. In terms of investment however the official British record is perhaps misleading. London remains Europe s primary equity and debt capital market and a lot of investment and restructuring for Serbia and Serbian companies is done through London. Many British-funded investment vehicles operate outside the UK for tax reasons through holdings in, for example, Switzerland, the Netherlands or Cyprus and their investments are recorded in Serbia as being from those countries even though the money has come from the UK. Serbian businesses seeking Western capital must recognise that they must meet the requirements for enhanced financial disclosure and compliance which are commonplace in international markets like London. This points to a need to improve the legal and financial due diligence systems currently deployed in Serbia so that investors receive a fair view of business performance and management. Investment must normally be of a significant size to attract London capital, for example a minimum of EUR 20m. I do know of forthcoming investments from the UK in the renewable energy, mining and healthcare sectors although I cannot comment on their behalf. Interest from British strategic partners will grow given the favourable EU candidacy status Serbia now enjoys and the Chamber will support Serbian companies in efforts to access the City of London investment community. We must remember though that decisions to invest are not taken overnight and in many cases can take many Locally based international team months or even years to develop. I would expect to see a greater level of British strategic partnerships with Serbian enterprises and financial investments unfold through 2012 and However the experiences of British and other investors in recent years have been mixed, not least the disappointment of the mooted UK investment at Vrnjacka Banja. You are the chairman of Greenhouse Capital, with an office in Belgrade. What are your future plans? Greenhouse secured 22.5 million three years ago to consolidate the SE Europe telecoms sector which was deployed in the creation of Orion Telekom. Orion is the consolidation of SezamPro, Mediaworks and Novi Sad internet services provider Neobee, and is now Serbia s leading fixed line operator after Telekom Serbia. The European Bank for Reconstruction and Development and the Royal Bank of Scotland were also key investors. More recently, I visited Belgrade last year where I met Central Bank, Finance Ministry and Stock Exchange officials, and local bankers and business leaders. I was very impressed by the hospitality and professionalism of the people I encountered. I look forward to returning to Serbia in September Mirjana Stefanović Late last year, Greenhouse developed and introduced an Alternative Fixed Income Strategies (AFIS) product to enable various Western financial institutions with emerging market capital to have an alternative source of investment in SE Europe. AFIS is aimed at the countries of the former Yugoslavia, Albania, Bulgaria, Moldova, Romania and Ukraine where individual corporate bond-like transactions are not of a sufficient scale or transparency to enable direct investments. Initially AFIS will support Serbian, Croatian and Montenegrin markets as part of a regional strategy aimed at deploying over EUR 1.5 billion of hybrid capital with Belgrade as the headquarters of Greenhouse s SE Europe operations. Our goal therefore is to create a positive climate for further investment alongside developing a strong locally-based international corporate finance advisory team.

62 No th International fair of technique and technical achievements Turn towards industrialization 62 reindustrialization Serbia, only as a technically developed country, has a chance to find its right place in the European community and on the global market, said the president of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Miloš Bugarin, opening the 56th International fair of techniques and technical achievements at the Belgrade Trade Fair Our oldest fair manifestation, dating back to 1937, the International fair of technique and technical achievements this year was opened by the president of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Miloš Bugarin. One of the most important events in Serbia Mutual exhibition of Czech economy and SE Europe gathered near 500 exhibitors from 23 countries from 13 th to 18 th May at the Belgrade fair. Therefore, the fair of technique and technical achievements has great impact on the future development of the industry in the country and region, because it opens possibilities At the promotion of the mutual exhibition of the Czech economy, as a part of the 56 th international fair of technique and technical achievements, the head of the commercial department of the Czech Embassy Jozo emphasized that Serbia is one of the most attractive destination for the cooperation and investments which might be proved by constant growth of bilateral exchange of these two countries. This exchange includes the electric power because the electricity from Bulgaria and Rumania has been supplied via Serbia to Albania and the negations on the Czech investments in the field of energy sector have been conducted. The Commissioner of the Mutual exhibition of the Republic of Czech Mihaela Losenjicka said that thanks to the organization of the Czech Ministry of Industry and Trade total of 18 big and SMEs companies have two years in a row promoted their products and services. She particularly pointed out the current offer in the field of railway infrastructure where Czech companies have huge experiences and take significant place on the European and global market. These companies export more than a half of their production and among them are AŽD Prague, Škoda Vagonka, VUKV, Loko, Trail, ČKD, VZU Plzen, MTH Prague, AK Signal and others. There was the ACRI, Association of the Czech Railway Industry which gathers 50 leading Czech companies in this sector. The general manager of this Association Marija Vopalovska reminded that Czech has the heaviest railway network in Europe and that the companies in the ACRI employ people realising the turnover in the amount of 20 billion euro annually. There are mutual projects with Serbian firms in the field of railway modernization, she stated. for the expansion of the current and concluding the future business contacts, which extremely spurs up the recovery of the crisis, says Bugarin. In addition to the domestic companies the promotion of their achievements had the companies from Austria, Belgium, Bosnia and Herzegovina, Bulgaria, Czech, Greece, the Netherlands, Croatia, Italy, Japan, South Korea, Hungary, Germany, Poland, Slovakia, Slovenia, Spain, Switzerland, Sweden, Turkey, and for the first time companies from Thailand and the People s Republic of China. Modern technologies prerequisite of recovery The fair gathered the companies from all fields of technique through specialized, national and group promotions, and around 100 technological novelties were presented, out of which over 50 are domestic ones. The global market requires keeping the pace with modern trends in the field of technologies, equipment, production and interconnection of producers and other stakeholders on the market, Bugarin said. The Chamber of Commerce and Industry of Serbia prepares the proposal of the strategy for economic development to be notified to the new Government as soon as it is constituted. This is the best way to

63 reindustrialization 63 No 72 contribute to the general opinion that it is essential to carry out the reforms in the economy and society of Serbia. The CCIS gives its best when it comes to the recovery of economy, through suggestions and initiatives relating to the improvement of the business climate, the drafts to the laws and bylaws, the CCIS president said. We do support the reindustrialization of Serbia with our full energy as the prerequisite for the increase of production, the reduction of unemployment, the increase of export and decrease of the foreign trade deficit. The efforts of the CCIS are particularly oriented to the strengthening of the cooperation and connecting of businesses, Miloš Bugarin addressed to all exhibitors and visitors. On that occasion there was organized the meeting of businesses dealing with metal and electro sector from the regional countries. Therefore, the representatives of 45 Serbian companies had a meeting with the representatives of nine companies and 25 representatives of Croatian Krapina Zagorje County, while the representatives of seven companies from Bosnia and Herzegovina and three companies from Macedonia participated in the bilateral meetings, too. Krapina Zagorje County is a small place with extremely strong and developed economy, said Andjelko Ferek, representative of local selfgovernment of Krapina Zagorje County, and underscored that the mutual marketing on the third markets is of great importance both for Serbian and Croatian businesses due to the severe competitiveness. However, through the presentation of the changed characteristics of the global economy appeared due to the globalization and market concentration, the secretary of the CCIS Association of Metal and Electro Industry Ljubiša Obradović said that the new industrialization is of significance for the strategic adjusting to new market requirements. He reminded that the coverage of import by export in the Serbian economy is 58 percent, while this figure in the metal sector amounts to 49.7 percent. On the other side, the export in the Serbian agriculture is twice higher than the import, and in the metal sector the situation is vice verse, said Obradović emphasizing that it is about the industrial stagnation. The metal industry has a great potential but it is necessary to introduce the high technologies. The potential of this sector lies in the automobile industry, and with the Fiat and ten Italian companies, in 2013 the manufacturing of automobiles is expected and automobiles are supposed to be made in Sanja Mihovilić, representative of Krapina Chamber of Commerce, presented the economy of that Croatian county which although being hit by the crisis it recorded the surplus in the previous year with the export of 388 million dollars and 312 million dollars in the import. In addition to the metal industry, the textile sector is developed too and the main export-oriented market is the EU. The trade exchange with Serbia makes up 5.3 percent of the export and 4.8 percent of the import of this county. Mihovilić said that this county counts 249 companies dealing with metal processing industry. Davor Pleško, president of the Krapina Zagorje Chamber of Commerce and Industry, presented the programs which this institution carries out with a view to promoting entrepreneurship M.S.

64 No reindustrialization Towards more added value production National technological platforms No sustainable development of the Serbian economy without new industrialization, which requires the consensus of the state, sciences, economics, was pointed out at the Third Forum National Technological Platforms We are facing with a challenge which is to transform the current industrial production, mostly based on low processing phases, into the production with added value, underscored the president of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Miloš Bugarin, opening the Third Forum National Technological Platforms, which was organized by the Academy of Engineering sciences of Serbia, in collaboration with the Chamber of Commerce and Industry of Serbia and Ministry of Education and Sciences. Only the production of this kind would be suitable for the manufacturing of the globally competitive products. Bugarin emphasized that Serbia has to tackle the huge problem which is to provide the unique concept of the reindustrialization process, what it means, how it could be modelled and managed with it in the future. He reminded that three years ago the Chamber of Commerce and Industry of Serbia initiated a new development model which was, as it was said, based on the so-called 5I investments, infrastructure, industrialization, innovations and information communication technologies. The CCIS president warned on the extremely high brain drain from Serbia, and pointed out that it makes deep damages to the economy of Serbia. The National technological platforms of Serbia is the new and thorough program of technological recovery and industrial development of Serbia elaborated with a view to intensifying and harmonizing interactive processes in the development triangle consisted of sciences, industry and investments. The NTPS program is integrated in the strategies and policy of industrial development of Serbia for the period as one of the priority programs for revitalization and systematic reengineering of the technologies. To achieve the industry of knowledge it is necessary to realise technological development, innovations in the field of product, production process, organizational structures and marketing activities as well as the establishment of intensive interaction among the holders of scientific and research activities and industry. Dragan Djuričin, Professor at the Faculty of Economics in Belgrade, pointed out that the application of the naive liberalism made Serbia to have transition gap in the production of 30 percent and 45 percent in comparison to other countries being in transition. Djuričin diagnosed two mistakes in the monetary policy which are high interest rates and inadequate usage of the incomes gained from the privatization. Nevertheless, the privatization in Serbia has been understood as the export, Djuričin said and underscored it would be far better for industry of Serbia if those means would be used for the establishment of the developing bank. The president of the Association of corporate managers of Serbia Toplica Spasojević said that the SME sector is the key for the reindustrialization, but only as co-operators to the big companies, because in this way they could develop themselves and have marketing promotion. The vice-president of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia Vidosava Džagić spoke about the importance of elaborating the technological maps which will show the current situation in the industry of Serbia. We are particularly concerned for the usage of high technologies only 0.9 percent if compared with the low technologies 49.9 percent, Džagić said and presented possible solutions to the current problems as well as a way which Serbia should follow in the future so as to achieve the European frameworks through industrial development governance. M.S.

65 finances 65 No 72 David Schoch, president of the Serbian Private Equity Association Private Equity accedes to throne In sports as in life, the best coaches win the most games and PE funds tend to have the best coaches Expensive loans, too high interest rates, provisions, hardly available credit lines, limited amounts are all enough reasons for the Serbian enterprises to be familiar with new financing resources such are the business angels, risky capital and private equity funds. David Schoch, president of the Serbian Private Equity Association considers that it is the right time for the private equity funds to open the ball and play its real role in the development of the country. However, it will not happen until the professional management capabilities of Serbian entrepreneurs are developed and enhanced on a broad scale. At the meeting of the SCA in late April, it was noted that businessmen needed training on new methods of financing, including, in addition to business angels and private investment funds. What kind of funds are concerned? There are a variety of funding options in Serbia and the training needed to address these funding sources is similar across the board. In terms of the types of funding sources available in Serbia it ranges from individual angel investors that are funding projects with seed financing from their own private wealth/ savings in the range of 10, ,000, over the governmental grants in the 50, ,000 range to small private equity funds in the 1M 5M range and medium to large private equity funds looking for projects that range from 5M 50M in investment size. You recently said that the idea, management and capital are requirements to start a business in Serbia. To what extent are these conditions fulfilled? In Serbia I see that there are plenty of ideas or opportunities in the Serbian marketplace, so there is no lack of supply in that area. In terms of management or execution capability, I see this area as growing but there is still a lack of supply of really solid management teams with the skills and track record that are able to demonstrate their capabilities sufficiently to an institutional investor. In terms of available capital, this area is lacking the most. Prior to the crisis, there was a perception that bank funding was unlimited and as such private equity s role was more limited. Now that bank funding has significantly scaled back it is time for private equity to play its proper role in the growth of the country, but this won t happen until the professional management capabilities of Serbian entrepreneurs are developed and enhanced on a broad scale. What is the scope of the private placement of investment funds in Serbia and that it meets the real needs? There is a lack of formal statistics for the industry, but many estimates for private equity investing in Serbia to date have been in the range of several hundred million Euros. In terms of demand in Serbia, there is certainly scope for private equity investment in the range of over a billion Euros over the next ten years. As such if the conditions in Serbia were right the country could deploy inward investment from institutional funds in the range of million Euros per year. Many other CEE and SEE countries have enjoyed PE investments ranging from 0.2% 0.4% of GDP per annum. When that rate is applied to Serbia s GDP of approximately 30Bn you reach annual PE investment of 60M - 120M per annual. Can you give some examples of companies that have become successful thanks to the support of private investment funds in the world or region? Selected global companies backed by PE investment are: Alcatel-Lucent, Amazon.com, AOL, Electronic Arts, Facebook, Google, Harrah s Casino s, Hilton Hotels, Hyatt Hotels, Intel, Skype, Starbucks Coffee, Toys R Us, Twitter Is the Serbian Private Equity Association planning any joint activity with the Serbian Chamber of Commerce in the education of entrepreneurs? Yes, definitely. After a very successful panel event that was jointly co-sponsored by the PKS and SPEA and held at PKS premises, we are now looking at a broader event to help train the upcoming group of Serbian entrepreneurs. We are hoping to work with in partnership with the PKS to develop training events to help local entrepreneurs Nada Mitrović

66 No International Financial Corporation (IFC) and CCIS Corporate governance services management International Financial Corporation (IFC) and the Chamber of Commerce and Industry of Serbia (CCIS) can together offer corporate governance services for companies and financial institutions, ranging from thematic training, tailored diagnostic reviews, consultations on specific corporate governance matters, to in-depth assessments with implementation plans IFC is a recognized global leader in the promotion of corporate governance standards and has developed a globally-respected and well-tested methodology for evaluating corporate governance practices, risks and opportunities. This methodology is now reflected in the Corporate Governance Development Framework a common approach adopted in 2011 by 29 Development Finance Institutions (DFIs). For more on this methodology, see In an effort to further capitalize on local knowledge, IFC works with local partners throughout Europe and Central Asia. In our work with companies, the Chamber of Commerce and Industry of Serbia (CCIS) and IFC will apply the IFC Corporate Governance Methodology and its tools customized to the needs of companies (including for listed companies, family-owned businesses, financial institutions, privatized companies and stateowned enterprises). This methodology provides a framework for examination of the current state of corporate governance, followed by an identification of areas for improvement, and support in implementation of key recommendations. This unique approach analyzes internal acts, board of directors policies and practices, audit and control processes, risk management, transparency and disclosure mechanisms, and shareholder rights. For more information, please see ifcext/corporategovernance.nsf/ Content/CG_Tools. Even though certain of the pillars on which corporate governance rests are contained in laws and regulations, corporate governance is far more than simply about compliance and alignment with generic standards. Corporate governance brings genuine benefits to companies and financial institutions, and defines a clear framework for defining and achieving corporate objectives. Good corporate governance practices are integrated into the business objectives, allowing companies and financial institutions to progress and achieve their goals in an optimal manner. IFC has worked for over 10 years on improving corporate governance in Europe and Central Asia, What is corporate governance? reaching over 11,000 companies and financial institutions and providing tailored advice and support to over 400 clients to improve their performance, and supporting them to raise over $1.5 billion of financing as a result of improved governance. IFC s Corporate Governance Program in Europe & Central Asia is implemented by IFC in partnership with the State Secretariat for Economic Affairs of Switzerland (SECO), providing the majority of the funds, and Oesterreichische Entwicklungsbank AG (OeEB) of Austria (OeEB). Corporate governance helps companies and financial institutions to meet the challenges of the modern business environment. For more information, please contact Oliver Orton, IFC Regional Program Manager at oorton@ifc. org, tel: ; Branislava Zunjic, CCIS Secretary at branislava.zunjic@pks.rs, tel: If management is about running a business, governance is about seeing that it is run properly. All companies need both governing as well as managing - Professor Bob Tricker Corporate governance refers to structures and processes for direction and control of companies, looking strategically at the relationships between managers, directors, owners/shareholders and other stakeholders based on Cadbury Committee (UK) and OECD

67

68