DHIMITËR DHORA (2002): Studime mbi molusqet e Shqipërise. Camaj Pipa, Shkodër, 210 faqe PËRMBLEDHJE

Transcription

1 DHIMITËR DHORA (2002): Studime mbi molusqet e Shqipërise. Camaj Pipa, Shkodër, 210 faqe PËRMBLEDHJE Në këtë libër përfshihen 28 artikuj studimorë mbi molusqet e Shqipërisë. Jepen disa përgjithësime nga studimi i molusqeve të tokës të Shqipërisë. Nga Dhora dhe Welter- Schultes janë gjetur 151 specie. 33 janë zbuluar për herë të parë, për 10 specie saktësohet vendgjetja, për 5 konfirmohet ndodhja dhe zbulohen 6 specie të reja. Gjithashtu jepet lista me 54 specie molusqesh të Liqenit të Shkodrës dhe ujërave të depresionit të tij. Veçanërisht shkruhet mbi Dreissena blanci. Për herë të parë gjindet Codringtonia neocrassa në Delvinë dhe Ovatella myosotis në Divjakë. Shkruhet për rigjetjen e Helicigona apfelbecki bindzaensis në Malin e Jezercës dhe Radohinës dhe jepet harta e përhapjes. Gjithashtu njoftohet për herë të parë gjetja e 8 specieve të reja detare. Numri i përgjithshëm i specieve të gjetura në brigjet shqiptare arrin 154. Në disa artikuj paraqiten 40 cenoza molusqesh prej lokaliteteve të ndryshe të Shqipërisë, 11 prej të cilëve të ujërave të ëmbla. Veçanërisht shkruhet për molusqet e katër ambjenteve ekologogjeografike të Liqenit të Shkodrës. Trajtohen cenozat e molusqeve prej lokaliteteve ku është gjetur Helix secernenda. Nga disa punime del se 22 specie molusqesh janë gjetur në toka bujqësore,18 specie janë konstatuar si dëmtues të kulturave bujqësore të Rajonit të Shkodrës, si dhe 6 specie janë gjetur në toka të degraduara. Të dhëna më të plota zoogjeografike dhe ekologjike gjinden për 17 specie molusqesh Stylommatophora dhe dhe 9 specie të ujërave të ëmbla të Shqipërisë së Ultë Bregdetare. Publikohen për herë të parë vendgjetje të reja për 4 specie Clausiliidae Edhe për molusqe detare, jepen lista me specie me abundancë të ndryshme, sipas kushteve mjedisore të ndryshme. Lista të veçanta molusqesh publikohen prej bregdetit të Porto Palermos dhe Himarës. Komunikohet se është gjetur Thais haemastoma në bregdetin e Himarës. Jepet përhapja në Rajonin e Shkodrës e kërmijve Helix dhe probleme lidhur me përdorimin racional të resurseve. Ka interes nga pikëpamja zoogjeografike punimi mbi 33 specie dhe subspecie endemike prej 10 maleve të Shqipërisë, që janë locus typicus për 30 prej tyre. Nga këto, 14 taksone janë me një vendgjetje. Gjithashtu shkruhet për 29 specie, prej të cilave 6 në nivelin e subspecies, që kanë përhapje të kufizuar në Shqipëri. Jepen rezultatet e studimit të shfaqjeve të polimorfizmit të guaskave të Eobania vermiculata prej 7 vendgjetjeve, si dhe të Theba pisana të popullatës së Velipojës. Përshkruhet gjithashtu Theodoxus fluviatilis prej 8 vendgjetjeve, jepen veçanërisht shfaqjet e polimorfizmit të guaskave, si dhe zbulohet një vendgjetje e Theodoxus varius në Shqipëri. Lista e kuqe e ripunuar, që përfshihet në këtë libër, është hartuar mbi bazën e kritereve moderne dhe përmban 334 specie dhe subspecie, prej të cilave 86 të detit, 99 të ujërave të ëmbla dhe 149 të tokës. Në fund të librit ndodhet bibliografia e botimeve të autorit për molusqet e Shqipërisë. Për çdo titull jepet përmbledhja në shqip dhe abstract i në anglisht.

2 DHIMITËR DHORA (2002): Studies on the molluscs of Albania ABSTRACT In this book are included 28 studied article o the molluscs of Albania. Some conclusios from the studu of the terrestrial molluscs of Albania are given. 151 species are found by Dh. Dhora and F. Welter-Schultes. For the first time are discovered 33 species, for 10 are precised the localities, for 5 are confirmed the occurence and are discovered 6 new species. The list with 54 mollusc species of the Shkodra Lake and waters of the it depresion, are given also. Particulary are writen on Dreissena blanci. For the first tme are found Codringtonia neocrassa in Delvina and Ovatella myosotis in Divjaka. It is writen on the refinding of Helicigona apfelbecki bindzaensis in Jezerca and Radohina mountains and the distribution map is given. Also is communicated for the first time the finding of 8 new marine species. The total number of species found i Albanian Coasts gets 154. In some articles are presented 40 mollusc cenoses from different localities of Albania, 11 of whiches belong to freshwaters. Partculary are writen on the molluscs of four eco-geographical environments of the Shkodra Lake. Mollusc cenoses from localities where is found Helix secernenda are treated. From some articles result that 22 mollusc species are found in agricultural soils, 18 species are ascertained as noxious to crops of the Shkodra district., also species are foud in the degraded soils. More complete ecological and zoogeographical data are given on 17 snail species of Stylommatophora, found in North-Western Albania. For the first time are published new localities on 4 Clausiliidae species. Lists of more or less abundant species of marine molluscs of Albania, grouped according to environmental conditions, are given. Especially lists of moluscs from Porto Palermo and Himara Coast are published. The finding of Thais haemastoma in Himara Coast is communicated. The distribution of Helix sails i the Shkodra District and the problems in reference to racional use of resourses, are given. The work on 33 endemic species and subspecies from 10 Albanian mountains, that are locus typicus for 30 of whiches, shows interest in the zoogeographical viewpoint. 14 taxa of whiches are with single locality. Also here are represented 29 species, of whiches 6 in the subspecies level, with limited distribution in Albania Results of the study of the polymorphism phenomenons of shells of Eobania vermiculata from 7 localities, also of Theba pisana of the Velipoja population are given. Theodoxus fluviatilis from 8 localities are described, particulary are given the polymorphism phenomenon of shells, also it is described a locality of Theodoxus varius in Albania. The elaborated Red List, included in this book, is compiled in base of modern criterions and conain 334 species and subspecies, of whiches 86 are marine, 99 freshwaters and 149 terrestrial. In the end of the book is the bibliography of author publications on the molluscs of Albania. The abstracts in the albanian and english languages are given for every title.

3 ARTIKUJ TË ZGJEDHUR Cenoza molusqesh prej mjediseve të ndryshme në Shqipëri * PËRMBLEDHJE Për ekologjinë e molusqeve jo detarë të Shqipërisë dihet pak. Katalogu i paraqitur rendit lokalitete të shumta me cenozat e molusqeve të tokës dhe ujërave të ëmbla, të plotësuara me informacion mbi kushtet mjedisore të habitateve të molusqeve, veçanërisht mbi bimësinë. Lista përmban të dhëna të vlefshme, të grumbulluara prej më shumë se dy dekadave ( ) dhe mendohet të shërbejë si bazë për studime ekologjike, në një vend ku molusqet mund të shërbejnë si përbujtës të ndërmjetëm për krimbat parazitarë. Codringtonia neocrassa zbulohet kohët e fundit në Shqipërinë Jugore dhe i shtohet listës së molusqeve të Shqipërisë. Mollusc cenoses from different environments in Albania ABSTRACT Little is known on the ecology of non-marine molluscs in Albania. The present catalogue lists numerous localities with freshwater and terrestrial mollusc cenoses, adding information on the environmental conditions of the mollusc habitats, particularly on the vegetation. The list comprises a valuable aggregation of data of more than two decades ( ), and is thought to serve as a base for ecological studies in a country where molluscs may still serve as intermediate hosts for parasitic worms. Codringtonia neocrassa was recently discovered in southern Albania and is added to the list of Albanian molluscs. Hyrje Ndërsa taksonomia, përhapja e specieve dhe lidhjet biogjeografike të molusqeve të tokës dhe ujërave të ëmbla të Shqipërisë janë relativisht të njohura, (DHORA & WELTER -SCHULTES 1996 a, b) më pak dihet për ekologjinë e tyre. Ndryshe nga listat e mëparëshme (STURANY & WAGNER 1915, JAECKEL et al. 1957, WELTER-SCHULTES 1996), kjo listë, që paraqitet në këtë punim, fokusohet në kushtet ekologjike të habitateve. Një bazë solide e dijeve mbi mjedisin e cenozave të molusqeve, është çeshtje kyçe për studime në ekologji, ashtu si edhe në parazitologji, në një vend ku molusqet e tokës dhe ujërave të ëmbla shërbejnë shpesh si përbujtës të ndërmjetëm për krimbat parazitarë (DHORA 1979, PAPAJANI et al. 1985, SHAHINI & SPAHO 1986). Në këtë kuadër, studimi i cenozave dhe habitateve të molusqeve ka rëndësi të veçantë. Me përjashtim të Codringtonia neocrassa, të gjithë molusqet e përmendura janë raportuar më parë për Shqipërinë (DHORA & WELTER -SCHULTES 1996 b), megjithëse për disa specie raportohen vendgjetje të reja. C. neocrassa është zbuluar nga DRITAN DHORA afër Delvinës me 1996; ndodhja e saj në Shqipëri ishte parashikuar nga P. SUBAI (DHORA & WELTER - SCHULTES 1996 b: 166). * Bashkautor: Francisco W. Welter Schultes, Institut für Zoologie und Anthropologie, Universität Göttingen.

4 Cenozat e molusqeve të ujërave të ëmbla Liqeni i Shkodrës, Syri i Sheganit, afër kufirit shqiptaro - malazez, UTM CM68, , kol. Dhimitër Dhora. Theodoxus fluviatilis, Ancylus fluviatilis. Ujë i ftohtë, i thellë, burim në fund të tij, shkëmbinj gelqeror. Kërmijtë janë gjetur mbi shkëmbinj, në ujëra të cekta. Liqeni i Shkodrës, 1 km në veri të Shirokës, UTM CM , kol. Dhimitër Dhora. Theodoxus fluviatilis, Dreissena blanci. Breg shkëmbor dhe gelqeror i Liqenit. Molusqe të gjetur mbi shkëmbinj në thellësi in 30 cm. Liqeni i Shkodrës, 2 km në jug të Shirokës, UTM CM75, , kol. Dhimitër Dhora. Theodoxus fluviatilis, Radix auricularia, Dreissena blanci. Fundi i butë, me gurë aty këtu. Bimësi e dendur prej Ceratophyllum demersum, Potamogeton sp., Myriophyllum sp.. Molusqe me shumicë mbi gurë dhe bimë. Liqeni i Shkodrës, Dobraç, UTM CM76, , kol. Dhimitër Dhora. Viviparus mamillatus, Lymnaea stagnalis, Unio crassus. Pellg i mbetur nga ulja e nivelit të Liqenit. Ujë i cekët, fund i butë. Bimësia prej Ceratophyllum demersum, Potamogeton natans, Butomus umbellatum. Lumi Buna, bregu jugor, në dalje prej Liqenit të Shkodrës, UTM CM75, , kol. Dhimitër Dhora. Theodoxus fluviatilis, Bithynia tentaculata, Viviparus mamillatus, Valvata piscinalis, Stagnicola palustris, Planorbis planorbis, Dreissena blanci. Ujë i vakët, thellësia 1 m, fundi baltor. Bimësia submergjente mjaft e zhvilluar, e përbërë kryesisht prej Potamogeton lucens, Potamogeton natans, Potamogeton crispus, Ceratophyllum demersum, Myriophyllum verticillatum, Najas minor, Spyrogyra sp.. Planktoni dhe mikrofauna gjthashtu të zhvilluara mirë. Vukaj, Shllak, 600 m mbi nivelin e detit, UTM CM96, , kol. Dhimitër Dhora Theodoxus fluviatilis, Physella acuta, Stagnicola palustris. Burim, ujë i cekët që rrjedh nëpër një formacion gelqeror. Ura e Gjo Lulit, UTM CM74, , kol. Dhimitër Dhora. Ancylus fluviatilis, Anagasta sp. Burim në rrëzë të një mali, formacion gelqeror. U gjetën Turbellaria, Amphipoda dhe Hirudinea. Këneta e Domnit, UTM CM74, , kol. Dhimitër Dhora. Viviparus contectus, Lymnaea stagnalis, Stagnicola palustris, Planorbis planorbis, Planorbarius corneus. Sipërfaqe kënetore, ujë i cekët, 30 cm thellësi, 50 m distancë prej një burimi. Torovicë, UTM CM73, , kol. Dhimitër Dhora. Viviparus contectus, Bithynia tentaculata, Stagnicola palustris, Planorbis planorbis, Physella acuta, Pisidium casertanum. Pellg rrëzë një mali gelqeror, që merr ujë prej burimeve e që lidhet me një kanal kullues. Bimësia: Juncus sp., Cladophora sp., bretkoca Rana balcanica..

5 Ura e Gjadrit, Mnelë, 30 m mbi nivelin e detit, UTM CM94, , kol. Dhimitër Dhora. Theodoxus fluviatilis (20 ekzemplarë për m -2 ), Holandriana holandrii (20/ m -2 ), Ancylus fluviatilis (200/ m -2 ). Burim rrëzë një mali gëlqeror, uji rrjedh përgjatë gurëve të mbuluar me alge mikroskopike. Paspalum distichum var. paspalodes ndërmjet gurëve. Lezhë, 2-4 km në jug ose jugperëndim të qytetit, UTM CM72, , kol. Dhimitër Dhora. Galba truncatula ( /m -2 ). Pellg me ujë të cekët, fundi i butë, bimësi e degraduar, krimba anelidë Tubifex sp. Galba truncatula (3000 /m -2 ), Physella acuta (20-30 /m 2 ). Pellg me ujë shumë të cekët, fundi baltor, lëndë organike me shumicë. Stagnicola palustris (40 /m 2 ), Galba truncatula (10 /m 2 ), Planorbis planorbis (30 /m 2 ). Pellg me ujë të pastër, nën hije të Populus canadensis. Bimësia ujore prej Butomus umbellatus. Radix auricularia, Aplexa hypnorum (disa ekzeplarë). Pellg i pasur me fitoplankton. Sukth, UTM CL88, , kol. Dhimitër Dhora. Radix auricularia (800 /m 2 ), Planorbis planorbis (300/ m 2 ). Kanal kullues me pak ujë, thellësia maksimale 20 cm, fundi i butë. Bimësia: Cyperus sp., Paspalum distichum var. paspalodes, Polygonum sp. Synej, UTM CL76, kol. Dhimitër Dhora. Radix auricularia (100/ m 2 ), Glaba truncatula (300 /m 2 ). Kanal kullues, fundi i butë. 30 % e sipërfaqes së ujit e mbuluar prej Paspalum distichum var. paspalodes. Anelidë Tubifex sp. me shumicë. Lushnje, 2 km në jug të qytetit, UTM CL93, , kol. Dhimitër Dhora. Radix auricularia, Gyraulus albus. Pellgje të mëdhenj me ujë të cekët. Në sipërfaqe Lemna sp. Tushemisht, 695 m mbi nivelin e detit, UTM DL72, , kol. Dhimitër Dhora. Viviparus viviparus, Planorbarius corneus, Lymnaea stagnalis, Radix relicta, Unio crassus, Dreissena polymorpha. Breg liqeni me karakter kënetor. Bimësia: Potamogeton perfoliatus, Myriophyllum demersum, Vallisneria spiralis, Nuphar luteum, Nymphaea alba, Trapa natans. Tushemisht, 695 m latësi mbi nivelin e detit, UTM DL72, , kol. Dhimitër Dhora. Theodoxus fluviatilis, Ancylus fluviatilis. Burim afër derës së një shtëpie. Ujë i ftohët dhe i pastër që rrjedh përgjatë një kanali me fund guror. Me shumicë Hirudinea, Amphipoda dhe molusqet. Zaver, rrëzë Malit të Thatë, breg i Liqenit të Prespës së Madhe. 700 m mbi nivelin e detit, UTM DL91, , kol. Dhimitër Dhora. Dreissena polymorpha (depozitime guaskash në trashësi 1 m ). Vendi ku uji i Liqenit të Prespës së Madhe humbet nën mal. Mbi shkëmbinjtë gelqeror në thellësi prej cm u gjetën me shumicë Hirudinea dhe Amphipoda. Maliq, 750 m mbi nivelin e detit, UTM DL70, , kol. Dhimitër Dhora. Valvata piscinalis (110 /m 2 ), Planorbis planorbis (150 /m 2 ). Kanal kullues, uji i pastër dhe i vakët. Brigjet e kanalit me Paspalum distichum var. paspalodes.

6 Delvinë, 50 m mbi nivelin e detit, UTM DK22, , kol. Dhimitër Dhora. Radix peregra, Planorbis sp., Ancylus fluviatilis. Përrua, ujë që rrjedh përmes shkëmbinjve të mbuluar me alge. Molusqet me shumicë në 30 cm thellësi. Cenozat e molusqeve të mjediseve tokësore 1 km në jug të Vermoshit, 1100 m mbi nivelin e detit, UTM CN91, , kol. Dhimitër Dhora. Ena subtilis (me shumicë), Herilla jabucica jabucica (me shumicë), Protoherilla pseudofallax,oxychilus depressus, Limax cinereoniger (me shumicë), Arion subfuscus, Lehmania marginata, Petasina erjaveci, Helicigona inflata (me shumicë), Helix secernenda. Pyll ahu në një shpat me ekspozicion lindor. Trungjet e ahut të mbuluar me myshk. Toka e mbuluar me gjethe ahu. Lëpushë, 1500 m mbi nivelin e detit, ekspozicion verior, UTM CN90, , kol. Dhimitër Dhora. Ena subtilis, Protoherilla pseudofallax, Oxychylus depressus, Petasina erjaveci, Helicigona serbica, Helix secernenda. Pyll ahu, trualli prej shkëmbinjsh gelqerorë. Bimësia: Dactylis glomerata, Poa bulbosa, Trifolium repens, Trifolium pratensis, Fragaria vesca, Plantago lanceolata, Rhinanthus minor, Primula officinalis. Ragam, Bajzë, 400 m distancë prej Liqenit të Shkodrës, UTM CM68, , kol. Dhimitër Dhora. Pomatias elegans, Delima montenegrina muralis, Limax maximus, Paraegopis albanicus, Lindholmiola girva, Hiltrudia mathildae, Cepaea vindobonensis. Pyll prej Quercus trojana në bashkëshoqërim me Fraxinus ornus, Paliurus oculus-cristus, Trifolium pratense, Trifolium repens, Plantago lanceolata, Doricnium hirsutum. Sipërfaqe me shkëmbinj gelqeror. 1 km në lindje të Bogës, UTM CM99, , kol. Francisco Welter-Schultes & Dritan Dhora. Cochlostoma gracile, Cochlostoma roseoli, Pomatias elegans, Chondrina arcadica, Orcula schmidtii, Chondrula gracile, Ena montana, Zebrina detrita, Strigilodelima conspersa, Cochlodina laminata, Delima montenegrina nodulosa, Balea biplicata, Bulgarica vetusta, Oxychilus glaber, Tandonia albanica, Xerolenta obvia, Helicodonta albanica, Hiltrudia mathildae, Monacha frequens-complex, Helicigona serbica, Helix secernenda. Lëndinë. Bimësia: Poa pratensis, Dactylis glomerata, Plantago media, Thymus longicaulis, Lotus corniculatus, Trifolium nigricans, Erodium cicutarium, Fragaria vesca, Potentilla reptans, Centaurea cyanus. Shkodër, Rruga Hysej 32, UTM CM75, , kol. Dhimitër Dhora. Vallonia pulchella, Delima montenegrina muralis, Cecilioides sp., Vitrea subrimata, Oxychilus camelinus, Oxychilus draparnaudi, Limacus flavus, Deroceras agreste, Cernuella virgata, Hiltrudia mathildae, Monacha cartusiana, Xerotricha conspurcata, Helix aspersa, Helix lucorum. Kopësht i rrethuar me mur dhe gardh. Hardhia, kumbulla, qershia, Hedera helix, Rubus ulmifolius, Convolvulus arvensis, Malva sylvestris, Verbena officinalis, Panicum filiforme, Setaria viridis, Pulicaria sicula, Menta piperita, Fragaria vesca, Petroselinum sativum dhe me shumicë bimë dekorative.

7 Tarabosh, 2 km në veri të Urës së Bunës, 70 mbi nivelin e detit, UTM CM75, , kol. Dhimitër Dhora. Cochlostoma auritum, Pomatias elegans, Rupestrella rhodia, Chondrula tridens, Ena montana, Montenegrina subcristata wohlberedti, Delima montenegrina muralis, Cecilioides acicula, Poiretia cornea, Paraegopis albanicus, Oxychilus glaber, Tandonia albanica, Hilthrudia mathildae, Lindholmiola girva, Monacha cartusiana-complex, Monacha frequens-complex, Xerolenta obvia, Helicigona hoffmanni walteri, Helicigona pouzolzi, Helix lucorum, Helix secernenda. Shpat mali me ekspozicion lindor. Formacion gelqeror. Bimësia: Punica granatum, Paliurus oculus-cristus, Rubus ulmifolius, Clematis flamula, Crataegus monogynea, Nigella damascena, Saturea montana, Teucrium polium, Apium graveolens, Bellis perennis, Dactylis glomerata, Potentilla erectus, Micromeria lanatum. Gajtan, 70 mbi nivelin e detit, UTM CM85, , kol. Dhimitër Dhora. Limax cinereoniger. Shpellë, në thellësi 8 m. 2 km në veri të Torovicës, Mali i Kakarriqit, 50 m mbi rrugë, UTM CM73, , kol. Dhimitër Dhora. Pomatias elegans, Chondrina spelta, Rupestrella rhodia, Chondrula tridens, Delima montenegrina muralis, Siciliaria stigmatica stigmatica, Poiretia cornea, Cernuella virgata, Hiltrudia mathildae, Monacha cartusiana-complex, Monacha frequens-complex, Helicigona setigera, Helix secernenda. Shpat mali me ekspozicion perëndimor. Formacion gelqeror. Bimësia: Punica granatum, Paliurus oculus-cristus, Crataegus monogynea, Rubus ulmifolius, Phillyrea media, Salvia officinalis, Saturea montana, Thymus striatus, Campanula glomerata, Crepis sp., Inula viscosa, Poa bulbosa, Dactylis glomerata. Velipojë, 300 m në juglindje të shtëpive të plazhit, m larg prej detit, UTM CM64, , kol. Dhimitër Dhora. Theba pisana (me shumicë), Cepaea vindobonensis (disa ekzemplarë). Truall ranor. Bimësia: Populus alba, Salix alba, Pinus halepensis, Paliurus oculus-cristus, Rubus ulmifolius, Scolymus hispanicus, Varbascum blattaria, Lolium perenne, Xanthium strumarium, Eryngium maritimum, Salsola kali, Verbascum phlomoides, Echium vulgare, Aristolochia clematitis. Mali i Orgjostit, 1200 m mbi nivelin e detit, UTM DM65, , kol. Grozan Hoxha. Oxychilus glaber, Monachoides incarnatus, Monacha cartusiana-complex, Monacha frequenscomplex, Helicodonta albanica, Cepaea vindobonensis, Helicigona serbica, Helix lucorum. Bimësia: Fagus sylvatica, Quercus cerris, Acer monspessulanum, Corylus avellana, Rosa glauca, Dactylis glomerata, Pteris aquilinum, Bromus arvensis, Cirsium arvense. Mali i Shëngjinit, 500 m në lindje të qytetit të Shëngjinit, 150 m mbi nivelin e detit, UTM CM83, , kol. Dhimitër Dhora. Pomatias elegans, Chondrina spelta (20-30 /m 2 ), Delima montenegrina muralis, Siciliaria stigmatica, Poiretia cornea,tandonia albanica, Oxyloma elegans, Hiltrudia mathildae, Monacha cartusiana-complex, Monacha frequens-complex, Xerolenta obvia, Trochoidea pyramidata, Helicigona setigera, Helix secernenda.

8 Shpati perëndimor i malit që sheh nga deti, formacion gelqeror. Bimësia: Punica granatum, Crataegus monogynea, Paliurus oculus-cristus, Thymus striatus, Euphorbia dendroides, Nigella damascena, Ephedra distachya, Dorycnium hirsutum, Salvia officinalis, Ceterach officinarum. Shëngjin, ranishte bregdetare, 200 m distancë prej detit, UTM CM83, , kol. Dhimitër Dhora. Theba pisana (me shumicë), asnjë specie tjetër molusqesh. Bimësia: Populus canadensis, Pinus pinea, Lagurus ovatus, Hordeum vulgare, Medicago marina, Teucrium polium, Trifolium communis, Smilax aspera, Inula crithmoides, Mattiola sinuata, Eryngium maritimum. Shkëmbi i Kavajës, UTM CL77, , kol. Dhimitër Dhora. Pomatias elegans, Siciliaria stigmatica, Strigilodelima conspersa, Poiretia delesserti, Cochlicella acuta, Cochlicella barbara, Trochoidea trochoides, Lindholmiola girva, Cernuella virgata, Helicigona setigera, Helix lucorum. Pyll prej Populus, Pinus, Eucalyptus, të shoqëruar me Pteris aquilinum, Asphodelus albus dhe myshqe. Mali i Gurit, Qafa e Zylit, 1500 m mbi nivelin e detit, UTM DL47, , kol. Dhimitër Dhora. Granopupa granum, Jaminia quadridens, Montenegrina perstriata. Strukturë shkëmbore gëlqerore me ekspozicion lindor. Bimësia: Fagus sylvatica, Juniperus communis, Carpinus orientalis. Vlorë, UTM CK77, , kol. Dhimitër Dhora. Siciliaria stigmatica, Lindholmiola girva, Cochlicella acuta, Cochlicella barbara, Monacha cartusiana-complex, Cernuella virgata, Eobania vermiculata, Theba pisana. Truall ranor, pyll pishe në breg të detit. Mali i Çikës, 800 m mbi nivelin e detit, UTM CK85, , kol. Dhimitër Dhora. Pomatias elegans, Cochlostoma auritum, Poiretia delesserti, Strigilodelima conspersa, Siciliaria stigmatica, Monacha frequens-complex, Cernuella virgata. Shpat perëndimor, formacion gelqeror. Bimësia: Sideritis roeseri, Hypericum haplophyloides. 2 km në perëndim të Delvinës, 150 m mbi nivelin e detit, UTM DK22, , kol. Dritan Dhora. Pomatias elegans, Cochlostoma tesselatum excisum, Rupestrella philippii, Ena sp., Siciliaria lamellata, Siciliaria pantocratoris margaritifera, Poiretia compressa, Cernuella virgata, Monacha frequens-complex, Xeromunda vulgarissima, Lindholmiola girva, Codringtonia neocrassa. Ullishte, formacion gëlqeror. Kjo është e dhëna e parë për gjetjen e Codringtonia neocrassa në Shqipëri (DHORA & WELTER-SCHULTES 1996b: 166). Shijan, UTM DK11, , kol. Dhimitër Dhora. Succinea sp., Monacha cartusiana-complex, Cernuella virgata, Cochlicella acuta, Cochlicella barbara. Afër një kanali kullues, në anë të një orizore.

9 Referencat DHORA, DH. (1979): Disa të dhëna mbi moluskun Galba truncatula (MÜLLER 1774) në kushtet e vendit tonë. [Données sur le mollusque Galba truncatula (MÜLLER 1774) en Albanie]. Buletini i Shkencave të Natyrës 33 (1): (1 carte). Tiranë. DHORA, Dh. & WELTER-SCHULTES, F. W. (1996a): Bibliography of the non-marine molluscs of Albania. Schriften zur Malakozoologie 9: Cismar/Ostholstein. DHORA, DH. & WELTER-SCHULTES, F. W. (1996b): List of species and atlas of the nonmarine molluscs of Albania. Schriften zur Malakozoologie 9: Cismar/Ostholstein. DHORA, DH. & WELTER-SCHULTES, F. W. (in press, for 1999): Clausiliidae of Albania: recent finds and biogeographical evaluations (Gastropoda: pulmonata). Biologia Gallo-hellenica, Athina. JAECKEL, S. G., KLEMM, W. & MEISE, W. (1957): Die Land und Süßwasser-Mollusken der nördlichen Balkanhalbinsel. Abhandlungen und Berichte aus dem Staatlichen Museum für Tierkunde in Dresden 23: PAPAJANI, R., HAXHIJA, M. & MANEHASA, M. (1985): Studim për kërmijtë e pellgjeve të kullotave. [The study of snails in the rods of pastures. Étude sur les escargots aux mares des patûrages]. Buletini i Shkencave Zooteknike e Veterinare 3: Tiranë. SHAHINI, T. & SPAHO, V. (1986): Disa gastropodë që shërbejnë si përbujtës parësorë të Dicrocoelium lanceolatum. [Several gastropods which serves [sic!] as primary bearers of Dicrocoelium lanceolatum. Quelques gastropodes qui servent comme hôtes primaires de Dicrocoelium lanceolatum]. Buletini i Shkencave Zooteknike e Veterinare 4: Tiranë. STURANY, R. & WAGNER, A. J. (1915): Über schalentragende Landmollusken aus Albanien und Nachbargebieten. Denkschriften der kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, mathematisch-naturwissenschaftliche Klasse 91: , Taf. 1-18, 1 Karte. Wien. WELTER-SCHULTES, F. W. (1996): Non marine molluscs recently collected in Albania. Schriften zur Malakozoologie 9: Cismar/Ostholstein.

10 Clausiliidae (Gastropoda, Pulmonata) të Shqipërisë: Gjetje të fundit dhe vlerësime biogjeografike * PËRMBLEDHJE Fauna e molusqeve të Shqipërisë është ende e njohur relativisht dobët. Rreth 20% e specieve të gastropodëve të tokës autoktonë i përkasin familjes Clausiliidae. Këtu ne raportojmë mbi gjetjet e fundit të 17 specieve klauzilide në Shqipëri. Dy prej tyre janë të gjetura për herë të parë në territorin shqiptar: specia me përhapje të gjerë europiane Macrogastra ventricosa dhe një specie Montenegrina, endemike, afër Elbasanit. Raporti jashtëzakonisht i madh i specieve të klauzilidëve ndaj faunës së molusqeve të Shqipërisë dhe numri i madh i specieve klauzilide endemike, krahasuar me grupet e tjera, tregojnë se studimet më të thelluara mbi faunën e Shqipërisë potencialisht do të kishin dhënë ide të rëndësishme për të kuptuar disa degë evolutive të Clausiliidae të Palearktikut. Clausiliidae (Gastropoda, Pulmonata) of Albania: Recent finds and biogeographical evaluations ABSTRACT The Albanian mollusc fauna is still relatively poor known. About 20% of the Albanian autochthonous land snail species belong to the family Clausiliidae. Here we report on recent finds of 17 clausiliid species in Albania. Two of them were found for the first time in Albania s territory: the widespread European species Macrogastra ventricosa and an endemic Montenegrina species near Elbasan. Both the extraordinarily high proportion of clausiliid species in Albania s mollusc fauna and the large number of endemic clausiliid species belonging to different groups suggest that more basic research on the fauna of Albania could potentially provide important clues in our understanding of some evolutionary branches of the Palearctic Clausiliidae. Hyrje Mbi faunën e molusqeve të Shqipërisë kërkohet që të bëhën kërkime të mëtejshme fondamentale. Një pamje më e fundit e Clausiliidae të Shqipërisë tregon se njohja jonë mbi përfaqësuesit e kësaj familje të kërmijve të tokës të Shqipërisë (37 specie të njohura) është ende e dobët (DHORA & WELTER-SCHULTES 1996b, NORDSIECK 1996). Kohët e fundit janë zbuluar nga Shqipëria një specie dhe pesë subspecie të reja (NORDSIECK 1996), por Clausiliidae mbesin një prej grupeve të kërmijve ku në Shqipëri priten më shumë zbulime. Këtu ne raportojmë mbi një koleksion të Clausiliidae, të përcaktuar kohët e fundit, të depozituar në Laboratorin e Zoologjisë të Universitetit të Shkodrës (Shqipëri) dhe në Haus der Natur, Cismar (Gjermani). Lista përmban 17 specie të përcaktuara nga H. Nordsieck (Villingen-Schwenningen), me vendgjetje të reja ndaj atyre të njohura më parë për këto specie (DHORA & WELTER - SCHULTES 1996b). Dy specie të kësaj liste janë gjetur për herë të parë për Shqipërinë. * Bashkautor: Francisco W. Welter Schultes, Institut für Zoologie und Anthropologie, Universität Göttingen.

11 Gjithashtu edhe tri subspecie raportohen për herë të parë për territorin shqiptar. Një specie dhe dy subspecie të reja të zbuluara do të përshkruhen prej H. Nordsieck në një artikull tjetër. Lista e të dhënave të reja Herilla jabucica jabucica (O. BOETTGER 1907) Vermosh, pyll ahu, metra mbi nivelin e detit, UTM CN91, , kol. Dhimitër Dhora. Herilla jabucica interrupta NORDSIECK 1971 Mojan (Vermosh), kullotë alpine, 1900 m., UTM CN91, , kol. Dhimitër Dhora. Për herë të parë jepet një vend i saktë për specien Herilla jabucica. Subspecia Herilla jabucica interrupta zbulohet për herë të parë në Shqipëri. Herilla illyrica diabasis (A. J. WAGNER 1919) Bicaj, 700 m., UTM DM54, , kol. Dhimitër Dhora. Herilla illyrica oribates (STURANY 1909) Bjeshkët e Namuna, formacion gelqeror, 1600 m., UTM CN90, , kol. Dhimitër Dhora. Albinaria scopulusa (CHARPENTIER 1852) n. ssp. DHORA & WELTER SCHULTES 1996b: 183, fig Afër Kakodhiqit, 200 m., UTM DK22, , kol. Dritan Dhora. Subspecie e re që do të përshkruhet në një artikull tjetër. Strigilodelima conspersa (L. PFEIFFER 1848) DHORA & WELTER SCHULTES 1996b: 183, fig km. në jug të Durrësit, truall ranor, pyll pishe, plepi dhe eukalipti, nën to myshk, bregdet, UTM CL77, , kol. Dhimitër Dhora. Montenegrina janinensis (MOUSSON 1859) Kurbnesh, 400 m., UTM DM22, , kol. Dhimitër Dhora. Montenegrina perstriata (A. J. WAGNER 1919) n. ssp. Mali i Gurit, Qafa e Zylit, 1800 m. UTM DL47, , kol. Dhimitër Dhora. Subspecie e re, që do të përshkruhet në një artikull tjetër nga H. Nordsieck. M. perstriata është njohur më përpara vetëm prej Malit të Korabit, afërsisht 100 km. më në veri (Fig. 1). Montenegrina subcristata wohlberedti (MOELLENDORFF 1899) DHORA & WELTER SCHULTES 1996b: 185, fig Tarabosh, afër Urës së Bunës, 100 m. UTM CM75, , kol. Dhimitër Dhora. Tarabosh, 2 km. në jug të Shirokës, 100 m. UTM CM75, , kol. Dhimitër Dhora. Tepe, kodër në jug të Qytetit të Shkodrës, shkëmbinj gelqeror, 80 m. UTM CM 75, , kol. Dhimitër Dhora.

12 Montenegrina n. sp. Mollas, shkëmbinj gëlqeror, 500 m. UTM DL13, , kol. Dhimitër Dhora. Specie e re që do të përshkruhet në një artikull tjetër nga H. Nordsieck. Protoherilla baleiformis baleiformis (O. BOETTGER 1909) Vermosh, 1000 m, UTM CN91, , kol. Dhimitër Dhora. Cochlodina laminata (MONTAGU 1803) DHORA & WELTER SCHULTES 1996b: 183, fig Vermosh, pyll ahu, m., UTM CN91, , kol. Dhimitër Dhora. C. laminata është raportuar në kohë të ndryshme në literaturë, por disa të dhëna, të dala nga përcaktimet e paqarta dhe të përafërta, nuk mund të pranohen. Të dhënat e besueshme për Shqipërinë restriktohen në pak vende. Delima montenegrina muralis (KÜSTER 1847) DHORA & WELTER SCHULTES 1996b: 183, fig km. në perëndim të Bajzës, pyll me Quercus trojana, mbi shkëmbinj gelqeror, UTM CM68, , kol. Dhimitër Dhora. Siciliaria pantocratoris margaritifera NORDSIECK 1996 NORDSIECK 1996: 15, Fig. 5a-b. DHORA & WELTER SCHULTES 1996b: 185, fig Afër Kakodhiqit, 200 m. UTM DM22, , kol. Dritan Dhora. Siciliaria stigmatica (ROSSMASSLER 1836) DHORA & WELTER SCHULTES 1996b: 185, fig Mollas, shkëmbinj gëlqeror, 500 m. UTM DL13, , kol. Dhimitër Dhora. Në lindje të Mollasit, kodër me dushk dhe pishë, 500 m., UTM DL23, , kol. Dhimitër Dhora. 7 km. në jug të Durrësit, truall ranor, pyll pishe, plepi dhe eukalipti, nën to myshk, bregdet, UTM CL77, , kol. Dhimitër Dhora. Vlorë, trall ranor, pyll pishe, bregdet, UTM CK77, , kol. Dhimitër Dhora. Balea biplicata (MONTAGU 1803) DHORA & WELTER SCHULTES 1996b: 183, fig Vermosh, pyll ahu, 1100 m., UTM CN91, , kol. Dhimitër Dhora. Vestia roschitzi (BRANCSIK 1889) Vermosh, shkëmbinj gëlqeror, 1100 m., UTM CN91, , kol. Dhimitër Dhora. Bulgarica vetusta (ROSSMÄSSLER 1836) DHORA & WELTER SCHULTES 1996b: 183, fig Bogë, 800 m., UTM CM99, , kol. Dritan Dhora & Francisco Welter-Schultes. Macrogastra ventricosa (DRAPARNAUD 1801) Vermosh, shkëmbinj gëlqeror, 1100 m., UTM CN91, , kol. Dhimitër Dhora. Specie e re për Shqipërinë. M. ventricosa është specie kryesisht europiano qendrore, që shtrihet prej Rusisë Qendrore e deri në Spanjën Veriore (FALKNER 1990).

13 Observime biogjeografike 34 specie Clausiliidae autoktone njihen se jetojnë me siguri në Shqipëri (DHORA & WELTER SCHULTES 1996b, NORDSIECK 1996). Ato janë: Herilla bosniensis, Herilla illyrica, Herilla jabucica, Herilla ziegleri, Triloba sandrii, Triloba thaumasia, Medora proxima, Agathylla biloba, Agathylla merditana, Albinaria schuchii, Albinaria scopulosa, Strigilodelima conspersa, Strigilodelima pentheri, Montenegrina apfelbecki, Montenegrina dofleini, Montenegrina ersekensis, Montenegrina fuchsi, Montenegrina helvola, Montenegrina irmengardis, Montenegrina janinensis, Montenegrina laxa, Montenegrina perstriata, Montenegrina subcristata, Protoherilla baleiformis, Protoherilla pseudofallax, Cochlodina laminata, Delima bilabiata, Delima montenegrina, Siciliaria lamellata, Siciliaria pantocratoris, Siciliaria stigmatica, Balea biplicata, Vestia roschitzi, Bulgarica vetusta Kësaj liste mund ti shtohet edhe specia e re e gjinisë Montenegrina prej Mollasit afër Elbasanit, si dhe Macrogastra ventricosa. Ato mund ti shtohen edhe listës prej 237 specieve të molusqeve jodetarë që, dihet me siguri se jetojnë në Shqipëri (DHORA & WELTER SCHULTES 1996b). Papillifera papillaris nuk merret në konsideratë në vlerësimet biogjeografike, nga që ajo është e introduktuar në regjionin lindor mesdhetar (FALKNER 1990). Dy speciet e tjera ( Clausilia dubia dhe Balea serbica) ndoshta jetojnë në Shqipëri, por ekzistenca e tyre duhet të konfirmohet. Si rezultat i këtyre refleksioneve mund të nxjerrim se, raporti i molusqeve Clausiliidae ndaj molusqeve autoktone jodetare (të njohura me siguri) të Shqipërisë është 36 ndaj 228 = 15.8%. Numri i kërmijve (gastropodëve) të tokës që njihet sot për Shqipërinë është 184 (DHORA & WELTER SCHULTES 1996b). Në këtë numër përfshihen edhe speciet të raportuara për Shqipërinë, por pa vendgjetje të sakta; këto specie mendohet se jetojnë në Shqipëri, por ende nevojiten konfirmime. Raporti i Clausiliidae në këtë numër është 38 ndaj 184 = 20.7%. Ky raport konsiderohet i madh kur e krahasojmë me regjionet e tjera: Kithira (Greqi, 6 ndaj 37 specieve molusqesh autoktone = 16.2%, VARDINOYANNIS 1994), Bullgaria (29 ndaj 200 specieve = 14.5%, DAMJANOV & LIKHAREV 1975), Siçilia (Itali, 17 ndaj 122 = 13.9%, ALZONA 1971), Parku Kombëtar i Triglavskit (Sllovenia, 11 ndaj 84 = 13.1%, BOLE 1961, INTERNET), Belgjika (10 ndaj 120 = 8.3%, DE WILDE et al. 1986), Shlezvig Holshtain (Gjermani, 10 ndaj 139 = 7.2%, WIESE 1991), Chios (Greqi, 3 ndaj 43 = 7.0%, BAR & BUTOT 1986), Rodos (Greqi, 2 ndaj 50 = 4.0%, VARDINOYANNIS 1994), Sardenja (Itali, 3 ndaj 88 = 3.4%, ALZONA 1971), Naksos (Greqi, 1 ndaj 3 3 = 3.0%, MYLONAS 1982). Në Kretë (Greqi) ky raport luhatet në po ato shifra si në Shqipëri. Të dhënat e sakta për Kretën (afërsisht ndaj 120 specieve autoktone = 16-19%) varen nga koncepti mbi specien që zbatohet për gjininë Albinaria. Situata në Kretë është diskutuar tek WELTER-SCHULTES & WILLIAMS (në botim) dhe i atribohet situatës së veçantë, ku Kreta ka disa specie endemike të ishujve të vjetër neogjenikë. Raporti i lartë i klauzilidëve ndaj faunës së molusqeve të Shqipërisë tregon se Shqipëria është një nga qendrat e zhvillimit të Clausiliidae në Palearktik. Radiacioni i lashtë reflektohet në numrin e madh të taksoneve supraspecifike: 16 gjini të njohura (sipas sistemës së NORDSIECK 1979). Në Kretë të gjitha speciet e klauzilidëve i përkasin vetëm një gjinie (Albinaria), çka është konseguencë e konkluzionit se diversiteti i klauzilidëve të Kretës derivon prej radiacioneve relativisht të vona. Analiza e specieve të klauzilidëve për sipërfaqe çon pak a shumë në të njëjtat konkluzione. Shqipëria ( km²) ka 1.31 specie klauzilidësh për km². Për krahasim: Irlanda 0.04, Danimarka 0.24, Belgjika 0.33, Sllovakia 0.53, Zvicra 0.50, Austria 0.41 dhe Hungaria 0.21 (KERNEY & CAMERON 1979), Bullgaria 0.26, Siçilia 0.66, Sardenja Në sajë të ndodhive akullnajore të Holocenit, regjionet e Europës së Veriut nuk do të strehonin shumë klauzilidë. Por vlerat e Shqipërisë gjithashtu i tejkalojnë edhe ato të Alpeve dhe Europës Qendrore. Shqipëria është më e vogël se vendet e tjera europiane të përmendura më lart. Rritja teorike e përmasave të Shqipërisë në km² dhe mbajtja fiks e numrit të specieve në 38, rezulton në raportin 0.66 specie klauzilidësh për km², pra më shumë se Zvicra ( km² ) ose Sllovakia (49.000

14 km²). Austria ( km ²) ka vetëm 34 specie klauzilidësh, Hungaria ( km²) 19 specie, Bullgaria ( km²) 29 specie. Gjithashtu konkludojmë se Shqipëria ka një faunë klauzilidësh më të larmishme se regjionet e krahasueshme të Alpeve dhe Europës Qendrore. Vetëm 5 specie të Clausiliidae të Shqipërisë janë specie me përhapje të gjerë në Europë. 12 specie (32%) janë endemike lokale (që pushtojnë territore më të vogla se km²). Speciet e tjera (52% të klauzilidëve të Shqipërisë) paraqesin luhatje regjionale në veri, qendër ose jug të Ballkanit. Speciet endemike i përkasin grupeve të ndryshme: Herilla, Agathylla, Strigilodelima, Montenegrina dhe Siciliaria. Montenegrina zë një raport të madh ndaj specieve endemike (6 ndaj 12 specieve). Diversiteti dhe numri i madh i specieve endemike përfortëson idenë se Shqipëria mund të përfaqësojë një qendër të evolucionit të familjes Clausiliidae. Duke u bazuar në diversitetin e lartë të nivelit gjenerik dhe specifik, ne konkludojmë se, kërkimet e mëtejshme mbi faunën e Shqipërisë, do të çojnë në kuptime më të thella të procesit të evolucionit të këtij grupi kafshësh me rëndësi të veçantë. Falenderime Ne jemi mirënjohës H. NORDSIECK për determinimin e specieve. Referencat ALZONA, C. (1971): Malacofauna Italica Atti della Società Italiana di Scienze Naturali e del Museo Civico di Storia Naturale di Milano 111: Cismar (Ostholstein). BAR, Z. & BUTOT, L. J. M. (1986): The land snails of Chios. De Kreukel 22 (5): Diemen. BOLE, J. (1962): Mehkuzci Triglavskega narodnega parka in okolice (Mollusca: Gastropoda, Bivalvia). Varstvo Narave 1: Ljubljana. DAMJANOV, S. G. & LIKHAREV, I. M. (1975): Fauna na Bâlgarija. 4. Suchozemni ochluvi (Gastropoda terrestria). [Fauna Bulgarica 4. Gastropoda terrestria]. 425 pp. Sofija. DE WILDE, J. J., MARQUET, R. & VAN GOETHEM, J. L. (1986): Voorlopige atlas van de landslakken van België. Atlas provisoire des gastéropodes terrestres de la Belgique. 285 pp., Brussel (Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen). DHORA, DH. & WELTER-SCHULTES, F. W. (1996a): Bibliography of the non-marine molluscs of Albania. Schriften zur Malakozoologie 9: Cismar (Ostholstein). DHORA, DH. & WELTER-SCHULTES, F. W. (1996b): List of species and atlas of the nonmarine molluscs of Albania. Schriften zur Malakozoologie 9: Cismar (Ostholstein). FALKNER, G. (1990): Binnenmollusken. In FECHTER, R. & FALKNER, G.: Weichtiere. Europäische Meeres und Binnenmollusken. Steinbachs Naturführer 10: München. INTERNET: ZIVA NARAVA. KERNEY, M. P. & CAMERON, R. A. D. (1979): A field guide to the landsnails of Britain and North-West Europe. 288 pp., 24 pl. London. MYLONAS, M. (1982): The zoogeography and ecology of the terrestrial molluscs of Cyclades. Ergastirio Genikis Zoologias Panepistimiou Athinon. 236 pp., 31 maps. Athína [Athens]. [Thesis]. NORDSIECK, H. (1977): Zur Anatomie und Systematik der Clausilien, XVII. Taxonomische

15 Revision des Genus Albinaria VEST. Archiv für Molluskenkunde 107: Frankfurt am main. NORDSIECK, H. (1979): Zur Anatomie und Systematik der Clausilien, XXI. Das System der Clausilien, II: Die rezenten europäischen Clausilien Archiv für Molluskenkunde 109: Frankfurt am Main. NORDSIECK, H. (1996): Neue Clausilien-Taxa aus Albanien (Gastropoda: Clausiliidae). Schriften zur Malakozoologie 9: Cismar (Ostholstein). VARDINOYANNIS, K. (1994): Biogeography of land snails in the South Aegean Island Arc pp. Athína. Unpublished Ph. D. Thesis, University of Athens. WELTER-SCHULTES, F. W. & WILLIAMS, M. R. (in press): History, island area and habitat availability determine land snails species richness of Aegean islands. Journal of Biogeography.

16 Viviparus mamillatus (KÜSTER, 1852) në pjesën shqiptare të Liqenit të Shkodrës PËRMBLEDHJE Autorë të ndryshëm kanë faktuar gjetjen e Viviparus mamillatus (KÜSTER, 1852) në ujërat e Liqenit të Shkodrës. Artikulli tregon një përpjekje për të plotësuar dijet për këtë molusk. Rezultatet janë dhënë për katër stacione: Lumi Buna, Shiroka, Bregu lindor afër qytetit të Shkodrës, Zogaj, veç e veç për çdo mjedis.më tej jepen përfundimet. Në stinët e ngrohta Viviparus mamillatus (KÜSTER, 1852) është gjetur brigjeve të buta të Liqenit të Shkodrës dhe pellgjeve pranë tij.. Gjatë dimrit, kur niveli i ujit rritet, ata mbesin në thellësi. Më i bollshëm është në mjediset e makrofiteve submergjente, të cilat shërbejnë si substrakt, strehë dhe mjedis i pasur me oksigjen. Këtu janë gjetur të gjitha stadet e zhvillimit. Guaskat e reja kanë tri shirita të dukshëm të cilët kalojnë përgjatë spirave, ndërsa më vonë ky fenomen varion. Disa individë të rritur kanë shiritë. Në individë të tjerë shiritët mund të jenë të bashkuar. Së fundi, shiritët mund të jenë të pashquar. Guaskat e ekzemplarëve të rinj kanë lartësi 10 mm 30 mm. Në fillim ato kanë pamje kubiko sferike, ndërsa më vonë raporti lartësi gjerësi zhvillohet në favor të lartësisë. Përmasat e ekzemplarëve të rritur janë: lartësia 30 mm 54 mm, gjerësia 23 mm 42 mm. Ekzemplari më i madh që ne posedojmë ka përmasat 60,4 mm: 40,3 mm. Lartësia mesatare e guaskave të meshkujve është 5 mm më e vogël se e atyre të femrave. Viviparus mamillatus (KÜSTER, 1852) është prozobranku më i madh dhe më i rëndi ndaj gastropodëve të Liqenit të Shkodrës. Kjo specie nuk është gjetur në ujëra të tjerë të vendit tonë. Këtu shprehet mendimi se Liqeni i Shkodrës përbën zonën specifike më jugore të përhapjes së kësaj specie Viviparus mamillatus (KÜSTER, 1852) in the Albanian part of the Shkodra Lake ABSTRACT Different authors have ascertained the founding of Viviparus mamillatus (KÜSTER, 1852) in the waters of Shkodra lake. A attempts to complete the knowledge about that mollusk have been done. The results are given according to four stations: Buna River, Shiroka, East coast near Shkodra city, Zogaj, particulary for each environment. Then conclusions are done. In warm seasons Viviparus mamillatus (KÜSTER, 1852) is to be found on soft coasts of Shkodra Lake and basins near them. During winter, when the level of water is increased, they remains in deepth. It is more abundant in the environments of submerged macrophytes, whiches serve as substract, shelter and rich oxygenous environment. Here all the developing stages are to be found. Young shells have three visible bands which pass along the whorls, while later on this phenomenom varies. Several adult individuals have bands. The band may be united in another individuals. At last, the bands may to be indistincted. The shells of the young specimens have the heights of 10 mm 30 mm. At the start they have cubical-spherical shape, while later on the proportions height-width develops in favour of height. The dimensions of the adult specimens are: height 30 mm 54 mm, width 23 mm 42 mm. The largest specimen that we possess has the dimensions 60.4 mm: 40.3 mm. The everage height of male shells is 5 mm smaller than that of the females. Viviparus mamillatus (KÜSTER, 1852) is biggest prosobranch and heaviest between gastropods of Shkodra Lake.

17 This species is not to be found in another waters of our country. Here is expressed the opinion that the Lake of Shkodra constitutes the southernmost specific zone of the distribution of that species. Hyrje Prej një punimi të WOHLBEREDT (1909) mësojme se KÜSTER me 1852 ka shkruar për Vivipara mamillata KÜSTER të gjetur në një përrua që derdhet në Liqenin e Shkodrës. Po në këtë punim autori thotë se ka gjetur me shumicë nga ky lloj në Liqenin e Shkodrës. POLINSKI (1924) shkruan për llojin Vivipara mamillata KÜSTER të gjetur në Liqenin e Shkodrës. Edhe JAECKEL & SCHMIDT (1961) shprehen për prezencën e Viviparus mamillatus KÜSTER në Liqenin e Shkodrës, kur theksojnë se Viviparus contectus MILLET i gjetur në Maliq afër Korçës ndryshon shumë me të. Me 1975 (DHORA) kemi publikuar gjetjen e Viviparus mamillatus KÜSTER në Liqenin e Shkodrës dhe në një artikull tjetër,dhora (1983), kemi paraqitur disa të dhëna më të plota. BOETTGER (1955) dhe FECHTER & FALKNER (1990) shkruajnë se Viviparus mamillatus (KÜSTER) gjindet në Ballkanin Perëndimor, nga Kroacia e deri në Epir. Edhe konsiderata e GROSSU (1956) për përhapjen gjeografike të këtij lloji është interesante. Ai shkruan se gjindet në Mal të Zi (Jugosllavia) dhe sporadikisht në Ballkan. Në punimet e mësipërme konstatohet prezenca e Viviparus mamillatus (KÜSTER) në Liqenin e Shkodrës dhe jepen disa të dhëna të veçanta. Ndërsa në këtë punim jepen të dhëna më të plota, me të cilat janë nxjerrë edhe përfundimet. Materiali dhe metodat Gjatë ekspeditave tona kemi kaluar gjithë pjesën shqiptare të bregut të liqenit, por studime më të thelluara kemi bërë në katër stacione: 1. Në bregun jugor të lumit Buna, në grykëdalje nga liqeni. 2. Në bregun perëndimor, rrëzë malit të Taraboshit, afër fshatit Shirokë. 3. Në bregun lindor të liqenit, afër qytetit të Shkodrës. 4. Në thellësi të ujërave, 500 m në lindje të fshatit Zogaj. Studimi në terren dhe grumbullimi i materialit është bërë në muajt maj-tetor të viteve 1974, 1981, 1989 e sidomos Janë kontrolluar fundet e ujërave dhe sidomos asociacionet e makrofiteve. Eshtë siguruar material edhe nga peshkimi me rrjeta. Materiali i grumbulluar është përpunuar dhe ruajtur sipas metodave të njohura. Rezultatet dhe diskutimi Viviparus mamillatus (KÜSTER) në ambjente të ndryshme të Liqenit të Shkodrës: Stacioni I a) Ambjent me ujë të qetë, me thellësi deri në 1 metër. Trualli ishte krejt baltor. Bimësia submergjente shumë e zhvilluar, e përbërë kryesisht prej Potamogeton lucens L., Potamogeton natans L., Ceratophyllum demersum L., Myriophyllum verticillatum L., Najas minor All., Spyrogira sp. e tjera. Planktoni dhe mikrofauna mjaft të zhvilluara. Të kapura pas bimëve gjetëm molusqet Stagnicola palustris (MÜLL.), Planorbis planorbis (L.), Bithynia tentaculata (L.), Valvata piscinalis (MÜLL.), Theodoxus fluviatilis (L.), Dreissena blanci WSTLD..

18 Në këtë ambjent në qershor dhe gusht 1993, gjetëm Viviparus mamillatus (KÜSTER) të moshave të ndryshme, deri në 120 individë për metër katror. Ekzemplarët u gjetën mbi truall baltor, ose të kapur pas bimëve në thellësi të ndryshme. Guaskat e disa ekzemplarëve të rinj kishin përmasa 30 mm: 23 mm, 25 mm: 20 mm, 20 mm: 20 mm, 16 mm: 16 mm, 13 mm: 12 mm, 10 mm: 10mm. Përgjithësisht guaskat me përmasa nën 20 mm: 20 mm kishin ngjyrë kafeje të çelur me tre shirita kafeje të kuqërremta, ndërsa ekzemplarët fare të vegjël, guaska të tejdukshme. b) Pranë ambjentit të parë: breg baltor me mbeturina të bimës Ceratophyllum demersum L. dhe më tej uji i cekët, i mbuluar nga bimët Trapa natans L. dhe Nuphar luteum L.. Mbi baltën e bregut ashtu dhe në ujë, mes bimëve, me kemi gjetur Viviparus mamillatus (KÜSTER) me dendësi 40 per metër katror. Të gjithë individët ishin të rritur. Përmasat ekstreme të guaskave, për dy ekzemplarë ishin 52 mm: 38 mm dhe 37 mm: 26 mm. Guaskat e ekzemplarëve të grumbulluar përgjithësisht ishin të nxira nga proceset e fuqishme dekompozuese të ambjentit. Shumë prej guaskave ishin të mbuluara me briozoarë dhe alga, të cilët pengonin pamjen e shiritave. Si rast interesant veçojmë një ekzemplar ku guaska, me përmasa 42 mm: 30 mm, kishte ngjyrë të verdheme, me shirita të shquara mirë. Në trupin e katër ekzemplarëve femra gjetëm përkatësisht 15, 16, 19, 23 individë të vegjël. Më i madhi kishte përmasat e guaskës 10 mm: 10 mm. Stacioni 2 a) Me bregu i ujit, për shkak të thatësirës, ishte i spostuar shumë drejt thellësisë duke lënë zbuluar pjesën shkëmbore. Trualli, në fund të ujit, i butë. Bimësia submergjente mjaft e dendur, e përbërë kryesisht nga Ceratophyllum demersum L., Potamogeton sp. dhe Myriophyllum sp.. Mbi bimë dhe gurë gjetëm me shumicë Radix auricularia (L.), Theodoxus fluviatilis (L.), Dreissena blanci WSTD. Ambjenti ishte i ngjashëm me atë të lumit Buna. Gjatë studimit të guaskave zbuluam qartë variacionin e tyre morfologjik. Në 5 ekzemplarë me guaska të përmasave gati të barabarta, mesatarisht 28 mm: 23 mm, vumë re pesë pamje të ndryshme të guaskave: guaskë me tre shirita të theksuar; guaskë me tre shirita jo të qartë; guaskë ku dy shiritat e sipërm ishin të bashkuar; guaskë me një shirit të ndritshëm në mes të spirave dhe me një pjesë të murrme lart e poshtë; guaskë ngjyrë briri, pa shirita e hije. b) Ujë i cekët, me thellësi deri në gjysëm metri, me truall të butë e vende-vende me gurë. Konstatuam një bimësi të pakët, kryesisht prej Potamogeton natans L. Në këtë ambjent, me , gjetëm Viviparus mamillatus (KÜSTER) me dendësi 10 individë për metër katror. Ky lloj shoqërohej nga prozobranku Holandriana holandrii (C. PFEIFFER). c) Ambjent me ujë të cekët dhe truall baltor. Në gusht 1989 kemi grumbulluar 105 ekzemplarë. Nga studimi i tyre doli se 56 ishin meshkuj, pra 54.3 %. Si rezultat të matjeve doli se lartësia mesatare e guskave të meshkujve ishte 5 mm më e vogël se e atyre të femrave. Në trupin e individëve femër gjetëm individë të vegjël të madhësive të ndryshme. Stacioni 3 a) Me studiuam nje pellg të izoluar nga liqeni. Uji i cekët dhe me truall të butë. Në ujë kishte bimë kryesisht të llojeve Ceratophyllum demersum L., Potamogeton natans L., Butomus umbelatum L., molusqe Lymnaea stagnalis (L.), Unio sp., e tjerë.

19 Mbi fundin e ujit kishte Viviparus mamillatus (KÜSTER) me dendësi 15 individë për metër katror. Përmasat e Viviparus mamillatus (KÜSTER) të grumbulluara në korrik 1974 kanë dalë: lartësia 30 mm 54 mm, gjerësia 23 mm 42 mm. Përmasat probabël të llogaritura sipas RUMSHISKIJ (1963) kanë dalë: 38.7 mm < lartësia < 42.5 mm 27.4 mm < gjerësia < 30.8 mm Guaska më e madhe që disponojmë ka përmasa 60.4 mm: 40.3 mm. b) Me mblodhëm gjithashtu material në një pellg në formë kanali, që në pjesën fundore komunikonte me ujin e liqenit. Uji me thellësi rreth 1 m ishte i freskët dhe pak i lëvizshëm. Brenda kishte një bimësi të degraduar, pak Potamogeton sp. dhe me shumicë Spyrogyra sp., ndërsa brigjeve Phragmites communis Trin dhe Scirpus sp.. Mbi truallin e butë të këtij pellgu, në një sipërfaqe prej 100 m 2 gjetëm 15 ekzemplarë të rritur të Viviparus mamillatus (KÜSTER). Gjithashtu gjetëm me shumicë Stagnicola palustris (MÜLL.), Unio sp. dhe Anodonta sp. Stacioni 4 Këtu bëhet fjalë për ujërat e hapura të Liqenit të Shkodrës. Në qershor 1981 dhe 1993 kemi grumbulluar me rrjeta peshkimi përkatësisht 53 dhe 67 ekzemplarë nga një thellësi prej 3-4 metrash. Nga peshkimi me rrjeta konike tërheqëse kemi grumbulluar dhe një material të pasur të Anodonta cygnaea (L.). Përmasat e guaskave të dy ekzemplarëve më të mëdhenj të Viviparus mamillatus (KÜSTER) ishin 52 mm: 32 mm dhe 48 mm: 34 mm. Përfundime 1. Konfirmojmë mendimin e shumë autorëve të mëparshëm se në Liqenin e Shkodrës gjendet lloji Viviparus mamillatus (KÜSTER). Mendojmë se Karaman dhe Nedic (shih KARAMAN & BEETON, 1981), për shkak të njohjes së kufizuar të molusqeve dhe studimeve që janë bërë për to në Liqenin e Shkodrës, e kanë përcaktuar gabimisht si Viviparus acerosus BOURGUIG, i cili sipas BOETTGER (1955) gjindet afër Danubit. 2. Në stinët e ngrohta, Viviparus mamillatus (KÜSTER) gjindet brigjeve të buta të Liqenit të Shkodrës dhe në pellgjet pranë tyre, në baltëra gati pa ujë dhe me ujëra me thellësi disa metra. Dimrit, kur uji i liqenit shtohet në sasi të konsiderueshme dhe brigjet ujore spostohen drejt tokës, Viviparus mamillatus (KÜSTER) mbetet në thellësi. 3. Në stinët e ngrohta kur vegjetacioni merr zhvillim të madh, ambjentet më të populluara me Viviparus mamillatus (KÜSTER) janë ato të makrofiteve submergjente, të cilat shërbejnë si substrakt, strehë dhe mjedise të pasura me oksigjen. Sa më të dendura të jenë bimët, aq më shumë Viviparus mamillatus (KÜSTER) ka të kapura pas tyre. Në këto ambjente gjendet Viviparus mamillatus (KÜSTER) në stade të ndryshme të zhvillimit, çka tregon se pjellja vazhdon këtu për një kohë të gjatë. 4. Guaska e Viviparus mamillatus (KÜSTER) paraqet një variacion interesant. Eshtë e fortë dhe rezistente, me ngjyrë të verdhë-jeshil në të murrme. Ka 6-7 spira. Përgjatë spirave ka tre shirita kafe të kuqrremta. Shpeshherë dy shiritat e sipërm bashkohen në një të vetëm. Në raste të tjera shiritat mund të jenë të patheksuar mirë e të zgjeruar si hije. Mundet që guaskat të jenë pa shirita