Ti se lis na sof la ri

Transcription

1 Ti se lis na sof la ri Ti se lis na sof la ri mde ba re obs is to ri ul sam cxe Si, axal ci xis r-n Si, sof. Ti se lidan Crdi lo -ar mo sav le TiT, da axl. 1 km-is da So re bit, zrvis do ni dan 1200 m-ze. so fel- Tan si ax lo vis ga mo Zegls `Ti se lis na sof la ri~ Se er qva. Tum ca, es Zeg li, ro gorc Cans, Ta vis dro ze war mo ad gen da Ti se li sa gan cal ke, da mo u ki deb lad ar se bul so fels, romlis iden ti fi ka cia we ri lo bit wya ro eb Si Se mor Ce nil am re gi o nis na sof la re bis sa xel- Tan Se uz le be li a. sa fiq re be li a, rom na sof la ris cen tri mde ba re ob da Crdi lo -ar mosav le TiT, ra ze dac mi u Ti Tebs ga natx a ri far To bi dan 300 m-it da So re bu li dar ba zu li ti pis, dre i sat vis TiT qmis sa Zir kvlam de dan gru li ek le si a. na sof la ri sam xre Ti dan da ar mo sav le Ti dan Se mo sazr vru lia mte bit, Crdi lo e Ti dan da sam xre Ti dan ak ravs gas li li ve li. Zegls da sav le Ti dan da axl. 1,5 km-is da So re bit Camo u dis pa ta ra mdi na re Ti se li, ro me lic md. mtkvris mar cxe na Se na ka di a. ga natx a ri na sof la ris nas Ti Se mor Ce ni lia er Tma net Tan mwid rod mij ri li sacx ovre be li da sa me ur neo na ge bo be bit, rom le bic gan la ge bu lia ar mo sav le Ti dan da sav le- TiT da qa ne bul fer dob ze (tab. I ar qe o lo gi u ri eq spe di ci is mi er gatx ri li da Ses wavli li iq na otxi Zi ri Ta di na ge bo ba. na ge bo ba # 1 mde ba re obs gatx ri li far To bis ar mo sav let na wil Si. geg mit is ara wesi e ri swor kutx e di a, wag rze le bu lia ar mo sav le Ti dan da sav le Ti sa ken (6,8 8,1 m ked lebi na ge bia kldis fle Ti li qve bit, wyo ba msra li a, pe ran ge bad ga mo ye ne bu lia moz rdi li qve bi. mat So ris ar se bu li siv rce Sev se bu lia wvri li qve bit. ked le bi Se mor Ce ni lia 0,7-1 m si mar le ze. ma Ti si ga ne mer ye obs 0,7-0,9 m So ris. ked le bis ga re pi re bi us wor mas wo ro a. as ka ra a, rom mat ga re dan, gar kve ul si mar lem de (ar se bu li mo na ce me bit 1 m-ze ma inc) mi wa fa rav da, anu na ge bo ba na xev rad mi wu ri iyo. ar se bu li su ra TiT ar ir kve va, ro mel mxa res hqon da na ge bo bas Se sas vle li. sa va ra u dod, is Crdi lo -ar mo sav le Ti ked lis da sav let na wil Si un da yo fi li yo (tab. II na ge bo bis Crdi lo -ar mo sav let na wil Si Se mor Ce ni lia kldis fle Ti li fi le bit gada xu ru li saw re ti ar xi (saw re tis sig rze 4,3 m, si ga ne 0,15-0,25 m, si mar le 0,05-0,10 m file bis qves, ni a dag Si, amow ri lia Ra ri (sig rze 0,10 m, si ga ne 0,08 m) (tab. II na ge bo ba sa qonlis sad go mi _ ba ga iyo. ama ze, gar da iq mik vle u li saw re ti ar xi sa, mi u Ti Tebs Se no bis uc ve u lo, ara we si e ri geg ma. ag ret ve is, rom iq ar ar mo Ce ni la To ne an ke ra _ ga mat bo beli sa Su a le ba, ro me lic sacx ov re be li na ge bo bis ga nu yo fe li na wi li a. na ge bo ba Si ke rami kis sul ram de ni me na te xi ar moc nda. # 1 na ge bo bas sam xret -da sav let kutx es Tan eb mis # 2 qva fe ni li a ni na ge bo ba (tab. II Txril Si na ge bo bis mxo lod mci re na wi li, er Ti kutxea Se mor Ce ni li. mi si di di na wi li Txri lis ga re Taa moq ce u li. dam xro bi lia Crdi lo -ar mo sav let sam xret -da sav let xazze. mi si Crdi lo- da sav le Ti ke de li qve bis er Ti ri gi Taa Sed ge ni li. ked lis sig rze 2,9 m, si ga ne 0,30-0,35 m, si mar le Se mor Ce ni lia 0,55 m-ze. Crdi lo -ar mo sav le Ti ked lis mxo lod ori o de qvaa ga mov le ni li. wyo ba msra li a. mse neb lo ba Si ga mo ye ne bu lia kldis fle Ti li Rescue Archaeology in Georgia: the Baku-Tbilisi-Ceyhan and South Caucasian PipelineS 493

2 qve bi. ia ta ki qvis fi le bi Taa mo ge bu li (fi le bis sa Su a lo zo me bi: 0,65 0,40 m, 0,45 0,35 m, 0,50 0,30 m) (tab. II qvis fi le bit mo ge bu li na ge bo be bi qar Tul et nog ra fi ul yo fa Si Ziri Ta dad sa qon lis sad go me bad ga mo i ye ne bo da [Ci qo va ni 1976: 66]. araa ga mo ricx u li, rom am na ge bo ba sac ba gis fun qcia hqon da. # 2 qva fe ni li a ni na ge bo bi dan Crdi lo- da sav le TiT 0,30 m-is da So re bit ga mov lin da qvi Saq vis sa Su a lo zo mis da u mu Sa ve be li qve bit na ge bi sa me ur neo or mo _ xa ro. mi si ze da na wi li viw ro a, qve mot Tan da Tan far Tov de ba (xa ros sir rme 1,85 m, pi ris dm - 0,75 m, mi watkep ni li Zi ris dm - 1,6 m, ked le bis sis qe 0,30-0,60 m) (tab. III, IV xa ro Su a sa u ku ne e bis ar mosav let da sam xret sa qar Tve los sacx ov re be li na ge bo be bis ga nu yo fe li na wi li a. mas Si ina xe bo da oja xis mi er mo we u li mar cvle u lis di di na wi li. xa ro e bi sam xret sa qar Tvelos te ri to ri a ze ga su li sa u ku nis i an wle bam de iyo Se mor Ce ni li [Ci qo va ni 1976: 54]. # 3 na ge bo ba mde ba re obs # 1 na ge bo bis da sav le TiT, 3 m-is da So re bit. sxva na ge bobe bis msgav sad, Txril Si isic aras ru la daa ga mov le ni li. na ge bo ba ara we si e ri geg mi sa a, dam xro bi lia Crdi lo- da sav let sam xret -ar mo sav let xaz ze (tab. III Txril Si mi si far- To bi ga mov lin da 6,6 2,9 m-ze. Txri lis ga re Taa moq ce u li Se no bis Crdi lo- da sav le Ti ke de li. ked le bi na ge bia qvi Saq vis da u mu Sa ve be li qve bit. wyo ba msra li a. Crdi lo -ar mosav le Ti ke de li Se mor Ce ni lia 1,15 m si mar le ze. sxva gan ked le bis Se mor Ce ni li si mar le 0,30-0,50 m ar wevs. ked le bis sis qe 0,55-0,80 m-i a. # 1 na ge bo bis msgav sad, aqac ked le bis gare Ta na wi li us wor mas wo ro daa amoy va ni li, anu ma Ti na wi li gar kve ul si mar le ze mi wit yo fi la da fa ru li. ia ta ki mi wat kep ni li a. na ge bo bas Se sas vle li un da hqo no da Crdi loda sav let kutx e Si, sa dac Se mor Ce ni lia xis sa mi Ze lis frag men ti. er T-er Ti Ze lis sigrze 1 m ar wevs, dm. 0,15-0,20 m. ka ris si ga ne da ax lo e bit 1 m un da yo fi li yo (tab. III na ge bo bis Se sas vle li dan 0,90 m da So re bit ga mov lin da qve bit Sed ge ni li wri u li kera, rom lis ki de e bi Ti xit iyo mo le si li (ke ris dm. 0,55 m) (tab. III na ge bo ba sacx ov re belia, ra zec mety ve lebs iq ar mo Ce ni li ke ris nas Ti. # 4 na ge bo ba mde ba re obs # 3 na ge bo bi dan da sav le TiT 2,1 m-is da So re bit. sxva na gebo bis msgav sad geg mit isic ara we si e ri swor kutx e di a. Se no bis Crdi lo- da sav le Ti na wili Txri lis ga re Taa dar Ce ni li. dam xro bi lia ar mo sav let -da sav let xaz ze. na ge bia qvi- Saq vis moz rdi li qve bit. pe ran gebs So ris dar Ce ni li siv rce Sev se bu lia wvri li qve bit. Txril Si Se no bis far To bi 9 5 m-i a. 1-1,2 m si ga nis ked le bi Se mor Ce ni lia 1,2 m si mar le ze. ia ta ki mi wat kep ni li a. na ge bo bas Se sas vle li un da hqo no da Crdi lo- da sav let na wil Si, ro me lic Txri lis ga re Taa moq ce u li (tab. III Se no bis Crdi lo -ar mo sav le Ti ked lis gas wvriv ga mov lin da ori To ne. pir ve li Tonis zo me bi: Se mor Ce ni li si mar le - 0,22 m, dm. 0,60-0,65 m, ked lis sis qe 0,06 m (tab. III mas Si ar moc nda mwva ned mo Wi qu li sa ma ri lis na te xi (tab. XVII 14 me o re To ne uf ro di di a. zo me bi: Se mor Ce ni li si mar le 0,40 m, dm. 0,70-0,85 m, ked lis sis qe - 0,04 m (tab. III To ne Si ar moc nda Txel ked li a ni sas mi sis frag men ti (tab. XIII 6 ori ve To ne e.w. `qar Tu li To nis~ ti pi sa a. ma Ti na wi li ia ta kis do nis qve Saa moq ce u li. na wi li ki amo dis ia ta kis do nis zemot. To ne ebs So ris ar moc nda qvi Saq vis ver ti ka lu rad Cad gmu li qve bit Sed ge ni li xutkutxa geg mis Rrma ke ra, romel Ta di a met re bi Se sa ba mi sad 0,50-0,55 m-i a, sir rme ki 0,40 m (tab. III me o re To nis sam xre TiT, 0,60 m-is da So re bit, ia tak Si Cad gmu li iyo To ki se bu ri orna men tit Sem ku li Ca ki ru li qvev ri, ro mel sac Tav ze efa ra brtye li qva. qvev ris zo me bi: si mar le 1 m, muc lis dm. 0,60 m (tab. III 494 baqo-tbilisi-jeihani samxret kavkasiis milsadeni da arqeologia saqartvelosi

3 Ti se lis na sof la ri na ge bo bis sam xret -ar mo sav let na wil Si, ia tak ze Se mor Ce ni lia T-s mag va ri geg mis mqo ne qvi Saq vis pa ta ra zo mis ver ti ka lu rad Cad gmu li qve bit Sed ge ni li wyal saw re ti, ro me lic ga da xu ru li iyo qvi Saq vi sa ve brtye li, mog rzo fi le bit (tab. III ma Ti di di na wi li arar iyo Se mor Ce ni li. wyal saw re tis er Ti to ti dam xro bi lia Crdi lo- sam xret xaz ze. zo me bi: Se mor Ce ni li sig rze 2,1 m, si ga ne 0,25 m, si mar le 0,10-0,15 m. wyal sawre tis es to ti uer Tde ba mis per pen di ku la ru lad mde ba re me o re tots, rom lis sig rze 2,8 m-i a, si ga ne 0,25 m, si mar le 0,10-0,15 m. sacx ov re bel na ge bo ba Si wyal saw re tis arse bo ba am ad gi leb Si grun tis wyle bis si War be ze un da mi u Ti Teb des. uew ve li a, wyal sawre ti na ge bo bis ga ret ga di o da. sam wu xa rod, is frag men tu la daa Se mor Ce ni li. na ge bo ba- Si ga mov lin da Ti xis Wur Wlis mo Wi qu li da sa da na te xe bi. # 4 na ge bo bis da sav le TiT 4 2 m far To bis ba qa nia (tab. V), ro mel sac eb mis # 5 na gebo ba (6 7,5 m is sxva na ge bo bis ana lo gi u ra daa na Se ni. 1 m si ga nis ked le bi Se mor Ce ni lia 0,40-0,50 m si mar le ze. Se sas vle li un da hqo no da sam xret -ar mo sav let na wil Si. Se no ba naxev rad mi wu ri yo fi la (tab. V ama ze mety ve lebs ked le bis fa sa dis ara we si e ri wyo ba. nage bo ba Zli er xan Zar Sia mox ved ri li. mi wat kep nil ia tak ze Se mor Ce ni lia dam wva ri Ze lis nas Te bi. xan Zris kva li ked leb ze caa Se mor Ce ni li. Se no ba Si ar qe o lo gi u ri ma sa la ar armo Ce ni la. Ti se lis na sof la ris gatx re bi sas mik vle u li ar qe o lo gi u ri ma sa lis udi de si na wili ke ra mi kaa (275 er Te u li gvxvde ba li To nis (6 er Te u li), qvi sa (4 er Te u li) da mi nis niv Te bic (1 er Te u li na sof la ris ke ra mi ku li na war mi iyo fa sa me ur ne o, sam za re u lo da suf ris Wur Wlad. sa me ur neo ke ra mi ka. qvev re bi pir -gver di sa da Zi ris na te xe bi Taa Se mor Ce ni li. gamom wva ria wit lad. ke ci uxe Si a. pir sa da gver deb ze Se mo uy ve bat or na men ti. gvxvde ba rogorc sa da, ise re li e fu ri sar tyle bit Sem ku li ni mu Se bi. qvev ris Zi re bi brtye lia (tab. VI 1-7 msgav si for mi sa da Sem ku lo bis qvev re bi Zal ze da ma xa si a Te be lia gvi an de li Su a sau ku ne e bis qar Tu li ma te ri a lu ri kul tu ri sat vis. ana lo gi u ri qvev re bi ar mo Ce ni lia Tbi lis Si, erek le II-es mo e dan ze [gze lis vi li, tye Se las vi li 1961: tab. 27, sur. 162], uflis ci xe Si [min do ras vi li 1990: tab. XIV 2 ], qve mo qar TlSi (lo qis xe o ba) [bo xo Ca Ze 1973: 75], qu Ta i sis ci xis te ri to ri a ze [i sa ka Ze 2006: 21] da ara ert sxva Zeg lze. der ge bi Se mor Ce ni lia pir -gver di sa da yu ris na te xe bit. ga mom wva ria wit lad. Ti xa msxvil mar cvlo va ni a. ma Ti er Ti na wi li sa da a. pi re bi brtye li a, ye li da ba li (tab. VII 1 yu re bi ma si u ri a, brtyel ga niv kve Ti a ni (tab. VII 3 sa da ni mu Se bis gar da gvxvde ba Sve rile bit an amo Ra ru li or na men tit Sem ku li yu re bi (tab. VII 2,4 zo gi er Ti der gi Se Re bi li yo fi la wit lad. sam za re u lo ke ra mi ka. ke ce bi frag men te bis sa xi Taa Se mor Ce ni li. ga mom wva ria witlad. Ti xa msxvil mar cvlo va ni a. ke ce bi sxva das xva zo mi sa a. zo gi er Ti Sem ku lia naw de vi or na men tit ga moy va ni li jvrit (tab. VII 5 gvxvde ba ova lur ga niv kve Ti a ni sa xe lu ris mqone ke ce bic. sa xe lu ri Sem ku lia Rrma Ra rit (tab. VII 6 ke ce bi xe li Taa na Zer wi. ke ce bi di di ra o de no bi Taa ga mov le ni li ar mo sav let sa qar Tve los Su a sa u ku ne e bis Zeg leb ze: Tbi lis Si [lom Ta Ti Ze 1955: 153], ja va xe Tis axal qa laq Si [jan di e ri 1969: 65], fsa vis arag vis xe o ba Si [rce u lis vi li 1990: 73], er wo- Ti a net Si [jor be na Ze 1982: 94], ujarma Si [lom Ta Ti Ze 1989: 207], Te lav Si [Ci ko i Ze 1979: 49] da sxv. sam za re u lo ke ra mi kis es jgu fi did xans inar Cu nebs for mis mdgra do bas. ar sa nis na vi a, rom Su a sa u ku ne e bis ke ce bi for mit TiT qmis ar gan sxvav de ba et nog ra fi ul yo fa Si Se mor Ce ni li ke ce bi sa gan [ma sale bi : 108, sur. 38]. Rescue Archaeology in Georgia: the Baku-Tbilisi-Ceyhan and South Caucasian PipelineS 495

4 qot ne bi yve la ze mra val ricx o va ni a. ga mom wva ria wit lad. Ti xa msxvil mi na re vi a ni a. ma Ti um rav le so ba na te xe bis sa xi Taa Se mor Ce ni li. qot nebs aqvs gas li li pi ri (tab. VIII 1 Wur Wleb ze or na men ti war mod ge ni lia amo Ra ru li, swo ri da tal Ro va ni, zog jer ki koncen tru li xa ze bis an re li e fu ri sar tye lis sa xit (tab. X 1-6 ; tab. XI 3,5 zo gi erts yur ze da Zer wi li aqvs ko pi (tab. VIII 2 ) an am kobt amo Ra ru li wri u li da mog rzo naw de ve bi (tab. IX 2,3 zo gi er Ti qot nis ye li Sem ku lia re li e fu ri da na Zer wit (tab. XI 1 qot ne bis ram de ni me ni mu Si ar dga. er T-erT qo Tans aqvs gas li li pi ri, da ba li ye li, od nav ga mo be ri li mxre bi. yu ris mxar Tan mi er Te bis ad gi las aqvs ova lu ri naw de vi. pi ri Sem ku lia re li e fu ri da na Zer wit. mxar ze Se mo uy ve ba amo Ra ru li tal Ro va ni sar tye li. Wur Wlis mxa ri Sem ku lia amo kaw ru li jvris ga mo sa xu le bit (tab. IX 5 mas ze TiT qmis or jer pa ta raa qo Ta ni, ro mel sac aqvs gas li li pi ri, da ba li ye li, sfe ro se bu ri mu ce li. yu ris mxar Tan mi er Te bis ad gi las Sem ku lia ova lu ri naw de vit. Wur We li nap ri a le bia wne vit da ta ni li ver ti ka lu ri zo le bit (tab. IX 6 da ax lo e bit imave for mis un da iyos yur mo te xi li qo Ta ni (tab. X 4 xu fe bi ga mom wva ria wit lad. Ti xa msxvil mar cvlo va ni a. yve la mat ga ni Se bo li li a. xu fe bi dis ko se bu ri a, ci lin dru li (tab. VI 9 ) an ko nu su ri sa xe lu re bit. ert mat gans disko ze aqvs nax vre ti or Tqlis cir ku la ci i sat vis (tab. VI 8 qi le bi qot ne bi sa gan gan sxvav de ba viw ro da ma Ra li ye lit. aqvt swo ri an od nav gas lili pi ri (tab. XII 6-9 Wur Wlis na te xe bi sa da a, xa o i a ni ze da pi rit. pir ze Se mo uy ve bat amo- Ra ru li an re li e fu ri sar tye li (tab. XII 3-5 zo gi erts pir ze da Zer wi li aqvs ko pi (tab. XII 1,2 ga mom wva ria wit lad. Ti xa msxvil mi na re vi a ni a. suf ris Wur We li. xe la de bi yu ri sa da ye lis na te xe bi Taa Se mor Ce ni li. yu re bi mrgva l da brtyel ga niv kve Ti a nia (tab. XIII 1-8 sa in te re soa er Ti xe la di sa Tu sas mi sis mrgval ganiv kve Ti a ni, Rru yu ris na te xi (tab. IX 7 er T-er Ti xe la dis ye lis na te xi mo xa tu lia wi- Te li sa Re ba vis ori zo lit (tab. IX 8 ja me bi ga mom wva ria wit lad. Ti xa wvril mar cvlo va ni a. mat Si ga mo i yo fa di di, sa Su a- lo da mci re zo mis ja me bi. pi ris moy va ni lo bis mi xed vit ja meb Si gvxvde ba: 1. pir moy ri li ja me bi (tab. XIV 11 ; tab. XV 4,9 2. swor pi ri a ni ja me bi (tab. XIV 3 ; tab. XV 3,7 mat gan zo gi er Ti pir Ca Ra ru lia (tab. XIV 13 ) an aqvs awe u li ki de (tab. XIV 4 ; tab. XV 2,6 3. pir gas li li ja me bi da ba li mxre bit, ro mel zec Se mo uy ve ba wi bo (tab. XIV 15 ; tab. XV 1,5,8 4. dab rtye le bul pi ri a ni ja me bi, ga ret ga we u li ki dit. mxreb ze Se mo uy ve bat amo Raru li sar tye li an re li e fu ri or na men ti (tab. XIV 1,2,5-10,12,14,17 ja me bis Zi re bi sa mi sa xi sa a: 1. bor bli se bur Zi ri a ni (tab. XVI 1-6 ), 2. brtyel Zi ri a ni (tab. XVI 7-10 ) da 3. Se Ra ru li Zi rit (tab. XVI ja me bis for meb ze gar kve ul war mod ge nas gviq mnis wit lad ga mom wva ri, pir moy ri li, ma Ral kal Ti a ni ja mi, ro mel sac ga re dan Se mo uy ve ba wi bo. gan vi Ta re bu li Su a sa u ku ne e- bis ja me bi sa gan gan sxva ve bit is xa si at de ba da ba li viw ro qus li Ta da od nav Se Ra ru li Zi rit (tab. IX 1 sas mi se bi suf ris Wur Wlebs So ris er T-er Ti sa in te re so jgu fi a. ga mom wva ria moy vi- Ta lod, Ti xa wmin da daa gan le qi li, ke cis sis qe 2-3 mm. sas mi sebs aqvs od nav gas li li pi ri. brtyel ga niv kve Ti a ni, zog jer Ca Ra ru li yu re bi mi er Te bu lia Wur Wlis pir ze an mxarze. sas mi se bis ze da pi ri nap ri a le bi a. zo gi er Ti Sem ku lia Sig ni dan amoz ne qi li ko pe bit an mxar ze da ta ni li amo Ra ru li tal Ro va ni or na men tit (tab. IX 9,10 ana lo gi u ri sas mi se bi qar Tu li ke ra mi kis Zal ze da ma xa si a Te be li for ma a. isi ni far- To daa gav rce le bu li mtels ar mo sav let sa qar Tve lo Si. Txel ked li a ni sas mi se bi ar mo- 496 baqo-tbilisi-jeihani samxret kavkasiis milsadeni da arqeologia saqartvelosi

5 Ti se lis na sof la ri Ce ni li a: Tbi lis Si [gze lis vi li, tye Se las vi li 1961: tab. XXX 219 ], rus Tav Si [Cxa ta ras vi li 1964: 172, 173, tab. IV 8 ], ujar ma Si [lom Ta Ti Ze 1989: tab. XXX 203,320,498 ], iyal To Si [ra mis vi li, We is vi li 1967: 85-89], iv ris si o nis sa ma ro van ze [ra mis vi li 1970: tab. XXVIII 1 ], Jin va lis sa ma ro van ze [jor be na Ze 1983: 93], uf lis ci xe Si [min do ras vi li 1990: 87], qve mo qar Tlis kldis Zeg leb ze [bax ta Ze 1991: tab. XIII 14,17 ], da sxv. Ca mot vlil Zeg leb ze am gva ri Wur We li Zi ri Ta dad XII-XIV ss-it Ta rir de ba, mag ram Cans, isi ni mog vi a ne bi Tac, ker Zod XV-XVI ss- Sic um za de bi at. mo Wi qu li ja me bi co taa (14 er Te u li ga mom wva ria wit lad. Ti xa wvril mar cvlo vani a. mo Wiq vis xer xe bis mi xed vit mat Si ga mo i yo fa: 1. SiS vel kec ze an go bit mo xa tu li da mwva ned mo Wi qu li ja mi (tab. XVII 1 ) 2. SiS vel kec ze an go bit mo xa tu li da cis frad mo Wi qu li ja mi (tab. XVII 2 ) 3. an go bi re bul ze da pir ze amo kaw ru li xa ze bit mo xa tu li da mwva ned mo Wi qu li ja mi (tab. XVII 3 4. an go bi re bul ze da pir ze amo kaw ru li xa ze bit mo xa tu li da mra val frad mo Wi qu li ja me bi (tab. XVII 4-7 mat So ris gvxvde ba cxo ve lis ga mo sa xu le bi Ta da mce na re u li or namen tit Sem ku li ni mu Si (ja mis gver dze Se mor Ce ni lia cxo ve lis yvit lad Se Re bi li yu rebi) (tab. XVII 8 5. mwva ned mo Wi qu li ja me bi (tab. XVII 9,10 6. cis frad mo Wi qu li ja mi (tab. XVII ja mis TeT rad an go bi re bu li Si da pi ri mo xa tu lia iis fe ri da mwva ne zo le bit. gadav le bu li aqvs ufe ru li kri a la Wi qu ri (tab. XVII var dis fe ri an go bit da fa ru li ja mi mo xa tu lia iis fe ri da cis fe ri sa Re bavit. ga dav le bu li aqvs ufe ru li kri a la Wi qu ri. ja mis na te xis gan dam za de bu lia dis ko (tab. XVII ja me bis gar da, mo Wi qul Wur Wel Si gvaqvs mwva ned mo Wi qu li sa ma ri lis Zi ri, romlis ga nac dam za de bu lia Ti xis dis ko (tab. XVII 14 li To nis niv Te bi. li To nis niv Te bi dan ori spi len Zis na xe var sfe ro se bu ri fir fita a, ro mel Tac ki de eb ze Se mor Ce ni li aqvt or -o ri nax vre ti (tab. XVII 15 sa fiq re be li a, rom isi ni sam ka u lis de tals war mo ad gen dnen. rki nis 4 niv Ti dan er Ti 7,5 sm sig rzis wve ta naa (tab. XVII 16 me o re _ qar qa Sis fragmen ti (tab. XVII 17 ga natx ar ma sa la Si gvxvde ba 11 sm sig rzis cal pir le su li swor ta ni a ni da nis frag men ti (tab. XVII 18 xa ris na li un da iyos rki nis frag men ti, ki de ze Se mor Ce ni li ori nax vre tit (tab. XVII 19 qvis niv Te bi. qvis niv Te bi 4 er Te u li a. mat So ris gvxvde ba: 1. ob si di a nis anat keci (tab. XVII 20 ); 2. ka Jis nam glis Ca sar Ti, re tu Si re bu li sa mu Sao pi rit. sig rze 4 sm (tab. XVII 21 ori ve niv Ti gvi an de li Su a sa u ku ne e bis kul tu rul fe na Si Sem Txve vi Taa mox vedri li; 3. qvis bir Tvi _ Sur du lis qva. dm 6 sm (tab. XVII 22 Sur du lis qve bi xsi rad gvxvdeba ro gorc ar mo sav let, ise da sav let sa qar Tve los Su a sa u ku ne e bis Zeg leb ze (Tbi li si, uf lis ci xe, go nio da sxv.) 4. qvis gax vre ti li dis ko, dm 4 sm (tab. XVII 23 niv Ti sa ri tu a lo da nis nu le bis un da iyos. gvi an de li brin ja os xa ni dan mo yo le bu li, isi ni xsi rad gvxvde ba sxva das xva pe ri o- dis, mat So ris Su a sa u ku ne e bis Zeg leb ze. mi nis niv Ti. sa ma ju ri Zeg lis gatx re bi sas ar mo Ce ni li mi nis er Ta der Ti niv Ti a. damza de bu lia mrgval ga niv kve Ti a ni Sa vi mi ni sa gan (tab. XVII 24 sa qar Tve lo Si is vi a Tad mo i Zeb ne ba gan vi Ta re bu li Su a sa u ku ne e bis Zeg li, sa dac ar iyos ar mo Ce ni li sxva das xva for mi sa Tu fe ris mi nis sa ma ju re bi [do la be ri Ze 1969: 98; ug re li Ze 1963: 65]. Tu ga vit va lis wi nebt sa qar Tve los mi nis sa ma ju re bi sat vis Se mu Sa- Rescue Archaeology in Georgia: the Baku-Tbilisi-Ceyhan and South Caucasian PipelineS 497

6 ve bul ti po lo gi ur -qro no lo gi ur kla si fi ka ci as [do la be ri Ze 1969: tab. I, II], Ti se lis mi nis sa ma ju ri na sof lar ze ga mov le nil ar te faq tebs So ris er T-erT yve la ze ad re ul niv Tad Se iz le ba mi vic ni ot da XIV s-is mi wu ru lit da va Ta ri RoT. qvev re bis for ma- moyva ni lo ba sa da de kor Si, qot ne bis, ja me bi sa da sas mi se bis for meb Si, mo Wi qu li ke ra mi kis for meb sa da de kor Si, er Ti mxriv TiT qos Se im Cne va gan vi Ta re bu li Su a sa u ku ne e bis (XIII- XIV ss.) niv Te bi sat vis da ma xa si a Te be li nis ne bi, mag ram ar te faq tebs uf ro me tad gvi ande li Su a sa u ku ne e bis ier sa xe aqvt. gan sa kut re bit es it qmis qve ev re bis, qot ne bi sa da jame bis for meb ze. Zeg lis ar se bo bis ze da Ta ri Ri XVI s-ze uf ro gvi an de li pe ri o dit ar un da ga ni sazrvros, rad gan iq ar Cans os mal Ta ba to no bis xa nis am sax ve li niv Te bi. Tur qu li na war mi Ci bu xe bi, fa i an si da sxva, rom le bic gvxvde ba os mal Ta mi er im dro i sat vis dapy ro bil, mat So ris da sav let da sam xret sa qar Tve los te ri to ri eb ze ga mov le nil gvi an de li Sua sa u ku ne e bis TiT qmis yve la Zeg lze. msgav si niv Te bi na sof lar ze sa er Tod ar Cans. magram Tu Zeg lze ar se bul Zli e ri cecx lis kvals ga vit va lis wi nebt, araa ga mo sa ricx i, is mo saz re ba rom so fe li oto man Ta im pe ri is Tav das xmebs Se e wi ra. vfiq robt, Ti se lis nasof la ris Ta ri Rad XV-XVI ss. un da mi vic ni ot. Ti se lis na sof la ris ga natx a ri na ge bo be bi war mo ad gens moz rdi li na sof la ris nawils. imis ga mo, rom ver mo xer xda uf ro di di te ri to ri is gatx ra, Se uz le be lia imis dad ge na, gatx ri li na ge bo be bi Se ad gen da er Ti oja xis sacx ov re bel kom pleqss, Ta vi si dam xma re sa me ur neo sa Tav so e bit, Tu es iyo ori (an me ti) oja xis kut vni li na ge bo be bi. na sof la ri er Tfe ni a ni Zeg li a. sacx ov re be li da sa me ur neo da nis nu le bis na ge bo be bi er Tma net Tan ax los, gver dig ver daa gan la ge bu li. ro gorc sacx ov re be li, ise sa me ur neo da nis nu le bis ota xe bi er Ti sam Se neb lo teq ni ki Taa na ge bi. mse neb lo ba Si ga mo ye ne bu lia kldis fle Ti li, da u mu Sa ve be li qve bi. Se ma kav Si re be li ma sa la Ti xa- mi wa a. na ge bo be bi war mo ad gens na xev rad mi wu rebs. ma Ti ked le bi gar kve ul si mar le ze mi wit iyo da fa ru li. sacx ov re be li da sa me ur neo da nis nu le bis na ge bo ba Ta ia ta ki mi wat kep ni li a. gvxvde ba qvit mo ge bu li ia ta kis mqo ne na ge bo bac, ro me lic et nog ra fi u li pa ra le le bis mi xed vit [Ci qo va ni 1976: 66] Se iz le ba sa qon lis sad go mi iyos. sacx ov re bel na ge bo ba Si au ci leb lad gvxvde ba ke ra da To ne e bi. sacx ov re bel Se no ba Si ga u mar TavT qvev ric, rac nak le ba daa da ma xa si a Te be li Su a sa u ku ne e bis qar Tu li sacx ov re be li kom pleq se bi sat vis. qvev re bisat vis yo vel Tvis cal ke iyo ga mo yo fi li sa gan ge bo na ge bo ba _ ma ra ni. gatx re bi sas ar ar mo Ce ni la kra mi te bi (er Ti na te xis gar da, tab. VI 10 ), rac imis ma uwy e be li a, rom na ge bobebs ba nu ri ga da xur va un da hqo no dat. ga natx a ri ma sa la (na ge bo be bi, ar te faq te bi) gar kve ul war mod ge nas gviq mnis mo saxle o bis so ci a lur sta tus ze da mat sa me ur neo saq mi a no ba ze. uda vo a, rom na sof lar ze cxov rob da usu a lo mwar mo e be li fe na _ gle xo ba. hu mu sis sak ma od ma Ra li Sem cve lo ba da xel say re li kli ma tu ri pi ro be bi odit gan ve di dad uwy ob da xels am mi da mo eb Si in ten si u ri mi wat moq me de bis gan vi Ta re bas. an ti ku ri xa ni dan mo yo le bu li mte li Su a sa u ku ne e bis man Zil ze sam cxe Si ite se bo da mar cvle u lis ise Ti ji Se bi, ro go ri ca a: do lis pu ri, di ka, qe ri, Wva vi, as li, Tav Tu xi, if qli [Ci qo va ni 1979: 78]. sam cxe yo vel Tvis gan Tqmu li iyo me min dvre o bis ma Ra li kul tu rit da gatx rebi sas ga mov le nil ma ma sa leb mac es Tval nat liv da a das tu ra. na sof lar ze ar mo Ce ni li To ne e bi, ke ce bi ima ze mi u Ti Tebs, rom mo sax le o bis sa me urneo saq mi a no bis er T-er Ti Zi ri Ta di dar gi mar cvle u li kul tu re bis moy va na iyo. me mindvre o bis kul tu ris ma Ral do ne ze mi u Ti Tebs moz rdi li or mos _ xa ros ar mo Ce nac (tab. III, IV 498 baqo-tbilisi-jeihani samxret kavkasiis milsadeni da arqeologia saqartvelosi

7 Ti se lis na sof la ri atas wle u le bis gan mav lo ba Si iq, sa dac sof lis me ur ne o bis wam yvan dar gad me mindvre o ba ya lib de bo da, mis pa ra le lu rad sxva das xva for mi sa da te va do bis sa Tav s-saca ve bi iq mne bo da. am sa ca ve bi dan er T-er Ti yve la ze uz ve le sia xa ro [Ci qo va ni 2004: 155]. mar cvle u lis Se nax vis gar da xa ro sa ma la va dac ga mo i ye ne bo da mtris Se mo se vis dros. mas um Tav re sad ezo Si, da zog jer sax lsi ac ake Teb dnen. mi si ad gil sam yo fe li mxo lod oja xis wev reb ma icod nen [Ci qo va ni 1976: 70]. gatx re bi sas ga mov le nil xa ro eb sa da ga su li sa u ku nis i an wle bam de Cven Si Se mor Ce nil et nog ra fi ul xa ro ebs So ris ar na go bis mxriv ra i me gan sxva ve ba ar Se i nis ne ba. am ra i on Si me min dvre o bis ma Ra li do nes adas tu rebs XIV-XVI ss-is we ri lo bi Ti wya ro e bic, ker Zod Ti se lis mo nas tris xel na wer Ta mi na we re bi. sa ni mu Sod mo vi tant ram de ni me mat gans: `Se mog wi re... Ti se li sa RmrTis mso bel sa da Tquen sa mo nas ter sa me, Sve la Ze man ima rin do- yo fil man io seb... ya na~, `Tis li sa RmrTis msobel sa da Tqu en sa mo nas ter sa me xu cis Ze man an ton Se mog wi re ya na~, `Se mog wi ret Tqu en, Tis li sa RmrTis msob li sa mo nas ter sa me, qur ci ka man ya na~, `Tis li sa RmrTis mso be li sa mo nas ter sa me, Ti lis Ze man gi or gi, Se mog wi re Ce mi ma mu li lo bans, var da na u li sa qve mo Ti ya na~, `Se mog wi re me, se fe dav las vil man no na man Tqu en, Tis li sa RmrTis mso bel sa da Tquen sa mo nas ter sa ya na~, `Se mog wi re Tqu en, Tis li sa RmrTis mso bel sa da Tqu en sa mo nas tersa me, qur ci kis Ze man ma xa re bel man ya na~ [Ti se li sa : 16, 25, 28, 29, 31-34]. Ti se lis na sof lar ze ar mo Ce ni lia qvev ris na te xe bi, mat So ris mte li qvev ric, rac uda vos xdis, rom mo sax le o bis sa me ur neo saq mi a no bis er T-erT dargs war mo ad gen da meve na xe o ba- mer vi ne o ba. me ve na xe o ba mes xe Tis sof lis me ur ne o ba Si er T-er Ti uz ve le si dar gi a. jer ki dev pro ko fi ke sa ri e li ar nis nav da, rom mes xe bi `mar jve mi wis mu Se bi ari an da iq ve na xe bic aris~ [ge or gi ka 1965: 127; Ci qo va ni 1979: 88]. is, rom me ur ne o bis ar nis nu li dar gi di dad iyo da wi na u re bu li am mxa re Si, mi u Ti Tebs igi ve Ti se lis mo nas tris xel nawer Ta XIV-XVI ss-is mi na we re bi, sa dac mox se ni e bu lia mar ne bi sof. tyem la na Si. wya ro eb Si ase ve ar nis nu lia Tu ro gor swi ra ven cal ke u li pi re bi Ti se lis mo nas ters ve na xeb sa da Rvi nos: `Se mog wi re... Tis li sa RmrTis mso bel sa da Tqu en sa mo nas ter sa me, Ral ma gas vilman da vit tyem lu ans ya na ma ran Ta ukan~, `Se mog wi re... Tis li sa RmrTis mso bel sa da Tquen sa mo nas ter sa tyem lu a nas ve na xi~, `me, ba si las vil man no na man Se mog wi re Tqu en, Tis lisa RmrTis msob li sa mo nas ter sa or mo ci Tan ga sa a Ra pet~, `me, si a o Sa, vi yi de... na ve na xe vi da mi vec sa Se neb la da lak la kis Ze sa sa na xev ro da; da... Sev swi re Tis li sa RmrTis mso belsa~ [Ti se li sa : 17-19, 30, 33]. ar qe o lo gi ur ma sa leb Tan er Tad, we ri lo bi Ti wya ro e bis cno be bic Tval nat liv adas tu rebs imas, rom na sof la ris mo sax le o bis sa me ur neo saq mi a no bis Zi ri Ta di dar gebi mar cvle u li kul tu re bis war mo e ba da me ve na xe o ba- mer vi ne o ba iyo. mo sax le o bis sa me ur neo saq mi a no bis ki dev er Ti mnis vne lo van dargs war mo ad gen da me sa qon le o ba. ga natx a ri na ge bo be bi dan ori, ker Zod # 1 da # 2 na ge bo ba sa qon lis sadgo mi ba ga un da yo fi li yo. tra di ci u lad mes xet Si yve la so fels Ta vi si sa zaf xu lo sa Zo va ri hqon da. am re gio nis Tvis aset sa zaf xu lo sa Zo vars war mo ad gen da Ti se lis mta, rom li Tac sar geb lobdnen Tis le le bi, awy u re le bi, tyem la ne le bi, sa yu ne Te le bi [Ci qo va ni 1979: 94]. sa va ra u- do a, rom Ta vis dro ze es sa Zo va ri Cvens mi er gatx ri li na sof la ris mo sax le o bis mi e rac in ten si u rad iyo ga mo ye ne bu li. Cans, na sof lars Ta vis dro ze sak ma od xel say re li te ri to ria eka va ara mar to imitom, rom mis gar Se mo iyo sak ma od mdi da ri da na yo fi e ri sax nav -sa Te si Tu sa Tib -sa Zo vari mi we bi, ara med im Tval saz ri si Tac, rom is mar jve ga da sas vle le bi Ta da gze bit ukav- Sir de bo da ax lo max lo mde ba re pun qtebs. Crdi lo -ar mo sav le Tis fer do bis av lit, nasof la ri ukav Sir de ba so fel taz riss, sa i da nac gza mi e mar Te bo da bor jo mi sa ken. xo lo Rescue Archaeology in Georgia: the Baku-Tbilisi-Ceyhan and South Caucasian PipelineS 499

8 md. Ti se lis pa ta ra, viw ro xe o bis ayo le bit na sof la ri ukav Sir de bo da xe o bis sir rme Si mde ba re, im dro i sat vis er T-erT Zli er sa da mnis vne lo van Ti se lis mo nas ters. ima ve xeo bis Ca yo le bit ki umok le si gza ga di o da am re gi o nis uz ve les po li ti kur da sa ek le sio cen trtan _ awy ur Tan. Zeg lis gatx re bis Se de gad gar kve u li war mod ge na Seg veq mna sam xret sa qar Tve los gvi an de li Su a sa u ku ne e bis mtis wi na zo lis na sof la re bis geg ma re ba ze, sacx ov re be li da sa me ur neo da nis nu le bis na ge bo ba Ta xa si at ze, na sof la ris Ses wav lit sa in te re so ma sale bi ga mov lin da sam xret sa qar Tve los im dro in de li mo sax le o bis sa me ur neo saq mi a nobis, so ci a lu ri yo fis, de mog ra fi u li si tu a ci is ga sar kve vad. XVI s-is Sua xa ne bi dan os ma leb ma da ipy res sam cxe- sa a Ta ba gos te ri to ri a, ro mel Sic Se di o da am Ja mad Cven Tvis sa in te re so Ti se lis na sof la ris mi da mo e bic. ro gorc ze mot ar vnis net, so fe li Se saz loa os mal Ta Se mo se veb sa da ma Ti am re gi on Si dam kvid re bis mcde lo bas Se e wi ra. li te ra tu ra bax ta Ze n. 1991: qve mo qar Tlis kldis Zeg le bi. Tbi li si. boxocaze al. 1973: loqis xeobis nasoflari. mska, t. V, georgika 1965: bizantieli mwerlebis cnobebi saqartvelos Sesaxeb. berznuli teqsti qartuli TargmaniTurT gamosca da ganmartebebi daurto s. yauxcisvilma, t. II. Tbilisi. gze lis vi li i., tye Se las vi li o. 1961: Tbi li sis ma te ri a lu ri kul tu ris Zeg le bi. Tbi li si. do la be ri Ze r. 1969: sa qar Tve los mi nis sa ma ju re bi. ssmm, XXVIII-B, Ti se li sa : Ti se li sa da xa xu lis xel na we re bis mi na we re bi (ma sa le bi XIII-XVI sa u ku ne e bis sam xret sa qar Tve los is to ri i sat vis), teq ste bi ga mo sa ce mad mo am za da, ga mok vle va da sa Zi eble bi da ur To d. kldi as vil ma. Tbi li si. isa ka Ze r. 2006: qu Ta i si XV-XVIII sa u ku ne eb Si. sa kan di da to di ser ta ci is av to re fe ra ti. Tbi li si. lomtatize g. 1955: arqeologiuri gatxra TbilisSi 1948 w. zamtarsi. mska, I, lomtatize g. 1989: arqeologiuri kvleva-zieba algetisa da ivris xeobebsi. Tbilisi. ma sa le bi : ma sa le bi sa qar Tve los Si nam rew ve lo bi sa da xe los nu ri war mo e bis is to ri i- sat vis (= red. v. ja fa ri Ze t. II, naw. I. Tbi li si. min do ras vi li d. 1990: uf lis ci xe fe o da lur xa na Si, sa kan di da to di ser ta cia (xel na we ri Tbili si. ge or gi ka 1965: bi zan ti e li mwer le bis cno be bi sa qar Tve los Se sa xeb. ber Znu li teq sti qar Tu li Tar gma ni TurT ga mos ca da gan mar te be bi da ur To s. ya ux CiS vil ma, t. II. Tbi li si. ra mis vi li r. 1970: si o ni, iv ris xe o bis ar qe o lo gi u ri Zeg le bi, I. Tbi li si. ra mis vi li r., We is vi li g. 1967: ar dge ni Ti mu Sa o ba da mas Tan da kav Si re bu li ar qe o lo gi u ri kvleva- Zi e ba iyal To Si 1966 wels. _ sa mec ni e ro se sia mizr vni li 1966 wlis sa ve le -ar qe o lo gi u ri kvle va- Zi e bis Se de ge bi sad mi, Tbi li si. rce u lis vi li g. 1990: fsa vis arag vis xe o bis ar qe o lo gi u ri Zeg le bi. Tbi li si. ug re li Ze n. 1963: nat be u ris mi nis sa war mo. mska, III, Ci ko i Ze c. 1979: qa la qi Te la vi. Tbi li si. Ci qo va ni T. 1976: Tri a le Ti. Tbi li si. 500 baqo-tbilisi-jeihani samxret kavkasiis milsadeni da arqeologia saqartvelosi

9 Ti se lis na sof la ri Ci qo va ni T. 1979: mes xe Ti. Tbi li si. Ci qo va ni T. 2004: xa ro _ mar cvle u lis mi wis qve Sa sa ca vi. Zi e ba ni, #13-14, Cxa ta ras vi li m. 1964: rus Ta vis Su a sa u ku ne Ta xa nis mo u Wi qa vi ke ra mi kis er Ti Ta vi se bu ri sa xe o- ba. mac ne, # 5, jan di e ri e. 1969: ja va xe Tis axal qa la qis is to ri i sat vis. fsaz, I, jor be na Ze b. 1982: er wo- Ti a ne Ti Sua sa u ku ne eb Si. Tbi li si. jor be na Ze b. 1983: Jin va lis na qa la qa ris sa ma rov nis Txra 1972 wels. r. ra mis vi li (red.), Jin va li, I, ar qe o lo gi u ri kvle va- Zi e ba arag vis xe o ba Si, Tbi li si. ta bu le bis ar we ri lo ba tab. I na sof la ri, gen geg ma. tab. II ## 1, 2 na ge bo be bi, geg ma. tab. III ## 2, 3, 4 na ge bo be bi, geg ma. tab. IV sa me ur neo da nis nu le bis or mo _ xa ro, Wri li. tab. V ## 4, 5 na ge bo bas So ris ar se bu li ba qa ni da # 5 na ge bo ba, geg ma, Wri li. tab. VI 1-7. na sof lar ze ar mo Ce ni li sa me ur neo da nis nu le bis ke ra mi ka; 8, 9. xu fe bi; 10 brtye li kra mi tis na te xi. tab. VII 1-4. der ge bis na te xe bi; 5, 6. ke ce bi. tab. VIII qot ne bis pir -yu ris na te xe bi. tab. IX 1. ja mi, 2-6. qot ne bi. 7. yur mi li a ni xe la dis na te xi; 8. wi Te li zo le bit mo xa tu li xe la dis na te xi; 9, 10. Txel ked li a ni mi ni a tu ru li sas mi se bi. tab. X qot ne bis pir -gver dis na te xe bi. tab. XI qot ne bis na te xe bi. tab. XII qi le bis pi ris na te xe bi. tab. XIII xe la de bis yu ris na te xe bi. tab. XIV ja me bis pir -gver dis na te xe bi. tab. XV ja me bis pir -gver dis na te xe bi. tab. XVI ja me bis Zi ris na te xe bi. tab. XVII mo Wi qu li ke ra mi kis na te xe bi; li To nis niv Te bi; 20. ob si di a nis anat ke ci; 21. ka Jis nam glis Ca sar Ti; 22. qvis bir Tvi; 23. qvis gax vre ti li dis ko; 24. mi nis sa ma ju ris na te xi; 25. Ti xis gax vre ti li dis ko. Rescue Archaeology in Georgia: the Baku-Tbilisi-Ceyhan and South Caucasian PipelineS 501