NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE

Transcription

1 REC Kancelarija u Cr noj Go ri Regionalni centar za životnu sredi nu za cen tral nu i is točnu Evropu (REC) je nezavisna, neprofitna organizacija za za šti tu ži vot ne sre di ne me đunarodnog karaktera sa misijom pružanja pomoći u rje šavanju ekoloških problema životne sredine u Central noj i Is toč noj Evro pi. REC su godine osnovale vlade Sjedinjenih Američkih država, Mađarske i Evropska unija. Ulo ga REC-a je pru ža nje po mo ći u rješavanju ekoloških problema, promovisanje međusektorske saradnje izme đu nevladinih organizacija, vla da, privrede i drugih partnera u oblasti zaštite životne sredine, razmjena informacija i po dr ška učešću javnosti u donošenju odluka koje se tiču životne sredine. U iz vo đe nju pro je ka ta REC sa rađuje sa nizom institucija re gi o nal nog i evropskog karaktera, kao i nacionalnim institucija ma i or ga ni za cija ma koje razvija ju pro gra me iz obla sti životne sredine. REC Kancelarija u Cr noj Go ri je dio mreže nacionalnih kancelarija koje REC ima u 17 ze ma lja cen tral ne i istočne Evrope. Vlada Crne Gore je u aprilu godine potpisala Spora zum o sa rad nji sa REC-om i ti me praktič no i zva nično priznala ciljeve i sta tus REC a u Cr noj Go ri, dok je kancelarija u Cr noj Go ri zva nično otvorena u oktobru godine. REC Kancelarija u Cr noj Go ri Ivana Crnojevića 16/2, Podgorica Ta tja na Da šić - Ras po po vić, Sla vi ca Ba jić NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE PRI STUP PRA VDI Najnovije iz danje REC Kancelarije u Cr noj Go ri u obla sti uče šća jav no sti u do no še nju od lu ka ko je se ti ču ži vot ne sre di ne Nor ma tivni okvir u Cr noj Go ri za pri mje nu tre ćeg stu ba Ar hu ske kon ven cije - pri stup prav di - pred sta vlja je dan od re zultata projekta Poboljšanje prak se uče šća jav no sti: Slje de ći koraci u implementacije Ar huske Konvencije u Al ba niji, Bo sni i Hercegovini, BJR Makedoniji, Sr biji i Cr noj Go ri i Ko so vu(te ri to rija pod UN ad ministracijom). Ovaj pro jekat je u Crnoj Gori implementirao Re gi o nal ni cen tar za ži vot nu sre dinu za Cen tralnu i Istočnu Evropu, Kancelarija u Cr noj Go ri uz fi nan sijsku podršku Ministarstva spoljnih poslova Kraljevine Holandije. Pred Va ma se na la zi re zul tat ekspertskog tima koji je na pravio pregled postojeće zakonske regula ti ve u obla sti ži vot ne sre di ne u pravnom sistemu Crne Gore i njene uskla đenosti sa Arhuskom konve cijom, fo ku si ra ju ći se na njen treći stub, pri stup prav di. Ova pu blikacije nije na mije nje na is klju čivo donosiocima odluka u Crnoj Go ri, već najširoj zainteresovanoj javnosti, jer pru ža cje lo vit pre gled sve ga što je do sada postignuto na ovom planu, ali tako đe uklju ču je i pre poru ke za da lje ak tiv no sti.

2 Tatjana Dašić - Raspopović, Slavica Bajić NORMATIVNI OKVIR U CRNOJ GORI ZA PRIMJENU TRE ĆEG STUBA ARHUSKE KONVENCIJE PRI STUP PRAVDI Podgorica, oktobar 2006.

3 Izdavač: Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu (REC), Kancelarija u Crnoj Gori Za izdavača: Mr Srna Sudar Vilotić, direktor REC kancelarije u Crnoj Gori Urednik izdanja: Mira Vasiljević Autori: Tatjana Dašić-Raspopović Slavica Bajić Priprema za štampu: Srđan Marjanović Štampa: Standard 2, Beograd Tiraž: 200 ISBN Sva prava zadržana 2006 REC Kancelarija u Crnoj Gori Zabranjena je prodaja i reprodukcija izdanja bez dozvole izdavača Sve REC publikacije se štampaju na recikliranom papiru Publikacija izdata u okviru projekta Poboljšanje prakse učešća javnosti:sljedeći koraci u implementacije Arhuske Konvencije u Albaniji,Bosni i Hercegovini,BJR Makedoniji,Srbiji i Crnoj Gori i Kosovu(teritorija pod UN administracijom), uz finansijsku podršku Ministarstva spoljnih poslova Kraljevine Holandije 4 NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi-

4 S A D R Ž A J UVOD... 7 I PRI STUP PRAV DI U OBLA STI ŽI VOT NE SRE DI NE U PRAV NOM SISTEMU CRNE GORE PRI STUP PRAV DI U VI DU KONCEPTA IZVORI PRAVA Pro pi si ko ji ma se ure đuje oblast životne sredine Pro pi si ko ji ma se ure đu je slobodan pristup informacijama Pro pi si ko ji ma se ure đu je nadležnosti državnih organa II ANALIZA NORMATIVNOG OKVIRA ZA PRISTUP PRAVDI PRAV NA ZA ŠTI TA PRA VA NA PRI STUP IN FOR MA CIJAMA PRAV NA ZA ŠTI TA PRA VA NA UČEŠĆE U OD LU ČIVANJU DRUGI ASPEKTI PRAVNE ZAŠTITE PRAVA KOJA SE ODNOSE NA ŽI VOT NU SRE DI NU TROŠKOVI POSTUPKA III ZA KLJU ČAK IV PREPORUKE V PRI MJERI IZ PRAKSE SLO BO DAN PRI STUP IN FORMACIJAMA PRA VO NA UČE ŠĆE U OD LU ČIVANJU I SUDSKA ZAŠTITA (Slu čaj MAK SIM ) POSTUPAK PRED OMBUDSMANOM ANEKS I SPISAK CITIRANIH DOMAĆIH PROPISA ANEKS II LISTA KORISNIH PUBLIKACIJA NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi- 5

5 6 NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi-

6 UVOD Ljudska prava su urođena prava i jed na ka su za sve lju de na svije tu. Svaki čo vjek ima pra vo na njih na osnovu svog postojanja kao ljudskog bi ća, nezavisno od pojedinačne pripadnosti nekom narodu, od toga u šta vjeruje, kao i nezavisno od pola. Zbog to ga su ljud ska pra va neo tu điva, što zna či da va že uvijek i ni ko me ne mogu biti oduzeta. Njihova naj važnija funk cija je da šti te gra đanina od države. Ljudska prava obuhvataju mnogo različitih oblasti života i mogu se podije li ti u vi še gru pa: lična prava; politič ka i gra đanska; socijal na i eko nom ska pra va i prava tre će generacije. Prava tre će generacije tek od nedav no se ubra ja ju u ljud ska pra va i kroz njih se prepoznaju novi problemi koji ugrožavaju pravo na život svih lju di. Po red pra va na raz voj, koja treba da omogući smanjene jaza između bo ga tih i si ro ma šnih ze malja u svije tu, u pra va tre će generacije ubra ja se, prije sve ga, pra vo na zdravu životnu sredinu. Ovo pravo treba da ga ran tu je da pri rod ni ži vot ni prostor čo vje ka ne će biti previše ošte ćen ili čak potpuno uništen 1, jer ljud ska pra va mo gu bi ti u pu noj mje ri za štićena jedino u ekološki zdravoj životnoj sre di ni. Zaštita životne sredine u međunarodno-pravnom kontekstu postavlja na čelo zajednič ke i po dije lje ne odgo vor no sti, što zna či da sva ko tre ba da se angažuje na zaštiti, očuvanju i unapre đe nju oko li ne, uz oba ve zu jačih, bogatijih i na prednijih da pre u- zmu ve ći dio po sla. Globalni problemi vezani za životnu sre di nu na me ću potrebu za aktima ko ji tre ba da va že za cije lu pla netu, da postavljaju obaveze i smjerni- 1 Zaštita životne sredine odnosno zaštita lokaliteta ima i kul turnu dimenziju, a po dra zu mijeva i bri gu i čuvanje odre đenih lokaliteta za budućnost, što predstavlja, kako dio kulturne i ekonomske baštine određene zemlje, tako i očuvanje regionalnog indetiteta. Cilj za štite životne sredine je da se stvore prirodni uslovi visokog kvaliteta i ne znači sa mo očuvanje pejzaža. Ta za šti ta ima mno go ši ru dimenziju, a to je: sa čuvati karakter ljudi na odre đenom području. Ona ne obuhvata samo optičku stranu već i zvuč ne i estet ske na dra ža je, kao i na dra žaj uku sa. Na određenom području proizvodi imaju specifi čan ukus. Za to se ozna ke ge o graf skog po rije kla znatno razlikuju od drugih oblika intelektualne svojine. One prenose odre đenu poruku, tačnije, one go vo re kup ci ma da je pro iz vod po seb nog kva li te ta i ka rakteristika NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi- 7

7 ce za sve nje ne sta nov ni ke. Da bi se takvi globalni ciljevi mogli realizovati, po treb no je nji hov smi sao pri lagodi ti užim re gi o ni ma i do ve sti ih do lokalnog nivoa i pojedinačnih aktera institucije, or ga ni za cije, po je din ca. Konferencija uje di nje nih na cija o životnoj sredini, održana u Stokholmu godine, podstakla je dinamičan raz voj me đunarodnog ekološkog prava. Osnovni principi Stokholomske konferencije da lje su razrađivani nizom međunarodnih ugovora i usvajanjem deklarativnih akata na globalnom, regionalnom, subregionalnom i bilateralnom nivou. Na kon 20 go di na, na Kon fe renciji UN o ži vot noj sre di ni i raz vo ju, odr ža noj go di ne u Rio de Že neiru, prihva ćen je kon cept odr ži vog razvoja, koji se može defi nisati kao razvoj koji svim stanovnicima neke zajednice pruža osnovne ekološke, društvene i ekonomske usluge, bez ugrožavanja prirodnih, izgra đenih i društvenih sistema. U tzv. Rio de klaraciji de finisano je i nače lo da se: Pitanja životne sredine najbolje mogu rješavati uz uče šće svih gra đana kojih se ona ti ču. Dr ža ve tre ba da olakša ju i ohra bre jav nu svijest i učešće, omogućivši da ekološka informacija bude široko dostupna. Evropa je ovu globalnu poruku, odnosno nače lo, pre tvo ri la u prav nu normu koja će vremenom postaviti pravnu obavezu djelovanja i angažova nja po je di na ca na rje ša va nju problema životne sredine. Mehanizam ko jim je to ura đeno jeste Konvencija o dostupnosti informacija ma, učešću javnosti u donošenju odluka i dostupnosti pravdi u oblastima koje se t iču život ne sredi ne, koja j e usvojena na IV Mi nistarsk oj ko nferencij i Životn a sredina z a Evropu-, održanoj 25. juna godine, u dansk om gr adu Arhusu. Mjesto održavanja ove Konferencije, odnosno njeno g usvajanja, op re dijelilo je da se Ko nvenc ija dan as pr epoznaje p o p opular no m naz iv u Arhus ka konvencija. Potpisnice Konvencije su 45 evropskih zemalja, a njena osnovna prav ila postala su i d io prava Evropske unije, u v iše d irektiva. Osnov no pi ta nje ko je re gu li še Arhu ska kon ven cija je ste pra vo čovjeka na adekvatnu životnu sredinu, dakle pravo čovjeka da živi u sre di ni ko ja obezbje đuje zdravlje i dobrobit, a tako đe obavezuje da se takva sredina ču va i una pre đuje u interesu sadašnjih i bu du ćih generacija. To osnovno pravo nadgrađu je se pra vom građana na pristup informacija ma, na pra vo na učešće u donošenju odluka, kao i na odgovarajuću zaštitu pred nadležnim državnim organima, prije svega orga ni ma upra ve i pra vo su đa. Na taj na čin se stva ra ju no va pra va čo vje ka ve za na za ži vot nu sre di nu, iako ona sa ma po se bi nije su no vina. Na i me, to su op šta ljud ska pra va (pravo na informisanje, pravo na učešće u od lu čivanju, pravo na sudsku za šti tu), ko ja su odav no na šla svo je mjesto u najvažnijim me đunarodnim dokumentima u oblasti ljudskih prava. Stepen ostvarivanja ovih prava u stvarnosti pokazatelj je osposobljenosti institucija si ste ma sva ke poje di načne države da postupaju kao servis građa na, a ne sa mo kao or ga ni 8 NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi-

8 sa prerogativima vlasti. Odredbama člana 9 Arhuske konvencije utvr đena su pravila postupanja država članica u odnosu na obave zu da obez bije de od go va ra ju ću dostupnost pravdi odnosno pristup sudstvu ili drugim nezavisnim ili nepristrasnim tije li ma, usta no vlje nim za ko nom. Pra vi la o do stup no sti pravdi si ste ma ti zo va na su pre ma kri te riju mi ma kr še nja po je di nih od re da ba Ar hu ske kon ven cije, od no sno na ci o- nal nih pro pi sa o ži vot noj sre di ni. U skla du sa tim, pra vi la o do stup no sti prav di se od no se na si tuacije ka da se sum nja da je do šlo do kr še nja od redaba Konvencije ko je se od no se na: a) dostupnost informacija ko je se tiču ži vot ne sre di ne; b) učešće jav no sti u od lu čivanju o pitanjima koja se tiču životne sredine, c) slu čajeve kršenja nacionalnog zako no dav stva o ži vot noj sre di ni. Sve procedure koje se odnose na dostupnost pravdi moraju da ispunjavaju određene uslove: - da obez bije de od go va ra ju će i efikasne pravne ljekove; - da obez bije de od go va ra ju će i efikasne sudske privremene mjere, kada je to po treb no; - da bu du spro ve de ne pra vično, pravovremeno i pošteno; - da budu sprovedene sa troškovima ko ji ne će ometati samu proceduru; - sve odluke moraju biti donije te i zabilježene u pisanoj formi; - sve odluke sudova i drugih tije la moraju biti javno dostupne. Iz navedenog proizilaze dvije opšte oba ve ze dr ža va čla ni ca Ar hu ske konvencije: 1) Da obez bije de da jav nosti budu dostupne informacije o mo gućnosti pokretanja upravnih i sudskih procedura za korišćenje pravnih lije ko va; 2) Da uspostave odgovarajuće mehanizme za pružanje pomoći ko ji bi uklonili ili umanjili finansij ske i druge prepreke dostupnosti pravdi. Iako još uvijek nije pot pi sni ca Arhuske konvencije, Re pu bli ka Cr na Go ra je i prije pro gla še nja ne za vi snosti, kao čla ni ca SRJ i ka snije Dr žav ne zajednice Srbija i Cr na Go ra, za hvaljujući, prije sve ga, Re gi o nal nom centru za ži vot nu sre di nu za Cen tral nu i is točnu Evropu, preduzela niz aktivnosti usmjerenih na razvoj kapaciteta za pri mje nu te Kon vencije. Iz ra đena je Stra te gija za pri mje nu Ar hu ske kon ven cije u Cr noj Go ri, do nije to je niz za ko na ko ji su uskla đeni sa međunarodnim standardima, a pristupi lo se i od re đenim sistemskim i institucionalnim reformama. Nakon proglašenja nezavisnosti, 21. maja godine, Crna Gora je posebnom Deklaracijom (3. ju na godine) proklamovala kao strateški prioritet ubrzano integrisanje u Evrop sku uniju i od luč na je da nastavi efikasno ispunjavanje uslova i zahtjeva sadržanih u Kopenhaškim kriteriju mi ma i pro ce su sta bi li za cije i pridruživanja. To znači da će ubr zano ra di ti na uskla đivanju svog pozitiv no prav nog si ste ma sa pro pi si ma i standardima Evropske Unije, na principima vladavine prava i promo- NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi- 9

9 visanja ljudskih i građanskih prava i sloboda. Ali, i prije do no še nja ove De kla racije, Cr na Go ra je go di ne Ustavom, kao naj vi šim prav nim ak tom, a prije to ga De kla ra cijom o Cr noj Gori kao ekološkoj državi (koja je usvojena godine) sebe proglasila eko lo škom dr ža vom, i na taj na čin zaštitu životne sredine stavila u red svojih prioriteta. Svako ima pravo na zdra vu ži vot nu sre di nu i na bla govremeno i potpuno obavještavanje o nje nom sta nju. Sva ko je oba ve zan da unapre đuje i čuva životnu sredinu - sto ji u osnov nim od red ba ma o slobodama i pravima građa na u Usta vu Crne Gore. Čla nom 65 Usta va pro pisano je da država štiti životnu sredinu, a sloboda privređivanja i sloboda preduzetništva ograničene su zaštitom životne sredine. Ova norma sama po sebi predstavlja značajan putokaz zaštite životne sredine. Kao što je slo bo da i pra vo sva kog čovjeka ograni čena slobodama i pravima drugih, ta ko je i slo bo da pri vre đivanja i preduzetništva ograni čena zaštitom životne sredine. Ustavom je, tako đe, zajamčeno pravo gra đa na na slo bodu štam pe i dru gih vi do va jav nog obavještavanja, slobodu ubjeđenja, savjesti, misli i javnog izražavanja, zabranu cenzure štampe i drugih vidova javnog informisanja, a ono što je od po seb ne va žno sti je da sva ko ima pra vo na jed naku zaštitu svojih slo bo da i pra va u za ko nom utvr đenom po stup ku i da se sva ko me jam či pra vo na žal bu ili dru go prav no sredstvo protiv odluke kojom se rješava o nje go vom pra vu ili na za ko nu zasnovanom interesu. U da ljem tek stu uka za ćemo na propise kojima se u Crnoj Gori obezbje đu je pri stup prav di u pi tanjima ko ja se ti ču životne sredine, a posebno na pro pi se ko ji ma se obez bje đuje prav na za šti ta pra va na pri stup informacija ma i pra va na učešće u odlučivanju odnosno primjena tzv. tre ćeg stuba Arhuske konvencije, zatim će mo ana li zi ra ti te pro pi se i da ti zaključke i odgovarajuće preporuke. 10 NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi-

10 I PRI STUP PRAV DI U OBLA STI ŽI VOT NE SRE DI NE U PRAVNOM SISTEMU CRNE GORE PRI STUP PRAV DI U VI DU KON CEP TA Pravo na zdravu životnu sredinu, kao i sva dru ga pra va, pod ra zu mijeva niz prava i postupaka koji omogućavaju realizaciju tog pra va. Uko li ko ta pra va i po stup ci nije su do stup ni onda osnovno pravo ostaje mrtvo slovo na papiru. Efikasnost i demokratičnost jednog sistema se mjeri upravo mogućnošću gra đana da svoja prava realizuju u stvarnom životu, a ne da ih ima ju sa mo de kla ra tiv no. Me ha ni zmi ko je sva ki prav ni si stem us po sta vlja ima ju za cilj da omo gu će realizaciju pra va, a je dan od bit nih elemenata tog sistema jeste mogućnost gra đa ni na da prav no re a gu je i tra ži prav nu za šti tu. Pristup pravdi treba da garantuje realizaciju ličnih prava, odnosno treba da omo gu ći pojedincu da, kada ne može realizovati neko svoje pravo, povede postupak pred nadležnim, ne u tral nim i ne za vi snim or ga nom, koji će prosuditi situaciju i obez bijedi ti uslo ve za re a li za ciju pra va i eventualno kažnjavanje onih koji su onemogućili ostvarivanje prava. Da kle, kao lo gična posljedica prava na informaciju i pra va na učešće u od lu čivanju, mora da postoji i pravo na pri stup prav di, za slu čaj da se prethodna prava ne mogu realizovati. Pra vo na pri stup prav di je, da kle, posljednji odbrambeni mehanizam ko ji se po kre će kada ustaljenim postupkom nije bi lo mo gu će ostvariti ova pra va. Sam termin pravosuđe u tom kontekstu ima šire zna če nje, jer osim klasičnog sistema pravosuđa (su dovi, tu ži la štva) ob u hva ta i uprav ne postupke (naro čito drugostepeni postupak pred organima uprave na osnovu žalbe po odluci prvostepenog organa). Termin pravosuđe tako đe ob u hva ta i pra vo i mo gućnost gra đana da pokrenu postupak pred institucija ma ko je su usta no vlje ne radi za šti te osnov nih ljud skih pra va i slo bo da (om bud sman) IZ VO RI PRA VA Propisi kojima se ure đuje oblast životne sredine Stari propisi Po red od re đe nja u Usta vu Cr ne Go re, ko ja smo na prijed is ta kli, principi zaštite životne sredine uređeni su Zakonom o životnoj sredini ( Službe ni list RCG, br.12/96 i 55/00), NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi- 11

11 ko ji je te melj ni za kon iz ove obla sti. Njime je ustanovljena obaveza Republi ke da se sta ra o očuvanju vrijednosti i poboljšanju kvaliteta životne sredine 2, sma nje nju ri zi ka za ži vot i zdravlje ljudi, otklanjanju i sprječavanju štetnih uticaja na životnu sredinu radi obezbjeđenja i poboljšanja ukupnog kvaliteta življenja. Osnovni principi zaštite životne sre di ne su: oba ve za oču vanja prirodnih vrijed no sti i bi o lo škog di ver zi teta, pred u zi ma nje mje ra za sma njenje ri zi ka ili opa sno sti po ži vot nu sre di nu, oba ve zna pro cje na uti ca ja na ži vot nu sre di nu, pro na la že nje alter na tiv nih rje še nja u teh no lo giji ko ji predstavljaju bitno manji rizik ili opasnost po životnu sredinu, upotreba najmanje škodljivih hemikalija, ponovna upotreba i re ciklaža, odgovornost za ga đivača i ko risnika za štetu nanije tu ži vot noj sre di ni, oba ve zno osi gu ra nje, jav nost po da ta ka o ži votnoj sre di ni i oba ve za oba vje šta va nja gra đanja o stanju životne sredine i o zaga đenjima koja mogu predstavljati opa snost po ži vot i zdra vlje lju di, biljni i životinjski svijet. Za šti ta život ne sre di ne pod ra zu mije va mje re i rad nje ko je se pred u zi ma ju ra di očuvanja i racionalnog korišćenja prirodnih i radom stvorenih vrijed no sti i spr je čavanja i otklanjanja štetnih posljedica koje ugrožavaju te vrijed nosti, život i zdravlje ljudi, sanacije postojećeg sta nja, kao i obez bje đivanje izvršavanja obaveza preuzetih rati fikovanim međunaradnim ugovorima i konvencija ma. (čl. 7. i 8) Zakon je utvrdio obavezu donoše nja, od stra ne Vlade, programa zaštite životne sredine Republike kao dugoročnog programa izgradnje Crne Go re kao eko lo ške dra ža ve, ko jim se ukup ni pri vred ni i dru štve ni razvoj usmjerava u skladu sa ciljevima i principima zaštite životne sredine. Obavezu donošenja programa zaštite životne sredine u skladu sa ekološkim programom Republike imaju i jedinice lokalne samouprave i organizacije čija je osnov na dje lat nost za šti ta po je di nih dje lo va pri rod nih bo gat sta va (za na ci o nal ne par ko ve i za mor sko do bro). Vla da je ta ko đe obavezna da donese standarde kvaliteta životne sredine kojima će se propisati nivoi zaga đivanja koji se ne smiju pre ko ra čiti, a posebno standarde emisija za ga đujućih materija u životnu sredinu, kao i standarde procesa proizvodnje kojima se utvrđuju ekološki uslovi proizvodnje koji ne dozvoljavaju zagađivaču da bi ra drugi proces proizvodnje. (čl ) Za sve zahvate koji se planiraju i realizuju od strane pravnih i fi zičkih lica (domaćih ili stra nih), ko ji mo gu da do ve du do za ga đivanja životne sredine, odnosno koji predstavljaju rizik po životnu sredinu obavezna je izrada procjene kojom se identifi- 2 Ži vot na sre di na u smi slu ovog Za ko na je: pri rod no okru že nje, va zduh, ze mlji šte, vo da i mora, biljni i životinjski svijet, po ja ve i dje lovanja, klima, joniziju ća i nejonizujuća zra čenja, buka i vibracije, kao i okru že nje ko je je stvo rio čovjek: gradovi i druga naselja, kulturno-istorij ska baština, infrastrukturni, industrij ski i dru gi objek ti (član 3). 12 NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi-

12 kuju, opisuju i predviđaju direktni i in di rekt ni uti ca ji na ži vot nu sre di nu. Vr ste za hva ta za ko ju je oba ve zna izrada procjene, sadržaj, metode izrade, izbor alternativnih rješenja u pogledu tehologije i he mi ka lija, izbor lokacije, kri te riju mi ko je mo ra ju ispunjavati stručne organizacije ko je mogu da se bave izradom procjene, na čin ocje ne i ve ri fi ka cije, učešće javnosti i druga pitanja od značaja za izradu procjene uređu ju se pro pi som Vlade. Saglasnost na procjenu daje Ministarstvo. (čl ) 3 Kod iz ra de i donošenja prostornih i urbanističkih planova mora se procije ni ti ka pa ci tet ži vot ne sre di ne i po seb no sa gle da ti nje na osje tlji vost na od re đenom prostoru, odnos prema ambijen tal nim vrijed no sti ma, pri rod nim bo gat stvima, kul tur noj ba šti ni, ob no vlji vim i neo b no vlji vim pri rod nim re sur sima i ukup nost me đusobnih uticaja postojećih i pla ni ra nih za hva ta. Ti pla no vi se do no se po pret hod no pribavljenom mišljenju Ministarstva. (član 20). Radi zaštite životne sredine Zakon je ustanovio zabrane i ograni čenja i pro pi sao od go vor nost za za ga điva nje ži vot ne sre di ne (čl ) 4 Zakonom je utvrđe no da ne vla dine eko lo ške or ga ni za cije i aso cija cije predstavljaju organizovano učešće javnosti u donošenju odluka vezanih za ži vot nu sre di nu (čl.42). Zakonom su predviđe ne ve o ma visoke novča ne ka zne, i za prav na i za fi zička lica, za neispunjavanje naprijed na ve de nih oba ve za (čl. 46 i 47). Zakonom je takođe propisana i obaveza inspekcij skog nad zo ra u ovoj oblasti, koju vrši ekološka inspekcija (član 43-45). Eko lo ška inspekcija je du žna da sa ra đu je sa dru- 3 Odredbe čl ovog Za kona prestaju da važe danom početka primjene Zakona o procjeni uti ca ja na ži vot nu sre di ne. 4 Prije sve ga, pro pi sa na je oba ve za svih prav nih i fi zičkih lica koja prouzrokuju zaga đivanje životne sredine, a kojima su poznate ili su mogle biti po znate okolnosti koje ukazuju na opasnost po ži vot i zdra vlje lju di i opa snost po ži vot nu sre di nu da od mah pre du zmu mje re za uklanjanje opasnosti i daljih šteta, o če mu su du žni da od mah oba vije ste nad le žnu in spek ciju. Pri to me, prav no ili fi zičko lice koje prouzrokuje zagađenje životne sredine dužno je da sanira i sno si sve tro ško ve na sta le šte te tim za ga đivanje, kao i troškove u vezi sa preduzimanjem mjera za uklanjanje opasnosti od zagađenja. Zakonom je, takođe, propisana obaveza pravnih i fi zič kih li ca, ko ja svo jom dje latnošću mogu da ugro ze ži vot nu sre di nu opa snim ma te rija ma i ak tiv no sti ma, da se osi gu ra ju kod osi gura va ju ćeg dru štva za šte tu ko ju mo gu pro u zro ko va ti tre ćem licu. Pored toga, pravna i fi zička li ca su du žna da, u slu čaju prekora čenja propisanih nivoa emisija i dru gih uti ca ja svo je ak tivnosti na stanje životne sredine, o svom trošku urade i realizuju sanacione programe u rokovima koje odredi nadležno ministarstvo, kao i da pribave saglasnost tog ministarstva na sanacioni program, a po potrebi i mišljenje drugih nadležnih ministarstva. Takođe su du žni da obez bijede pra ćenje stanja životne sredine u skladu sa sanacionim programom i da podatke mjerenja dostave nadležnom ministarstvu i drugim nadležnim organima. Kada u slučaju zagađenja životne sredine postoji više počinilaca, a ne može se utvrditi njihov udio, troškove otklanjanja zagađenja, sprječavanja ili ograničavanja daljeg negativnog djelo va nja na ži vot nu sre dinu svi učesnici snose solidarno. NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi- 13

13 gim nadležnim inspekcij skim or ga nima ka da se, u to ku vr še nja in spek cijskog nadzora, pored povreda ovog Zakona, utvrdi postojanje povreda i drugih propisa, kojima se uređuju pitanja od znača ja za za štitu životne sredine. Novi propisi U godini Crna Gora je donije la set za ko na ko ji se od no se na oblast za šti te ži vot ne sre di ne (Za kon o stra te škoj pro cje ni uti ca ja na ži votnu sre di nu, Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu, Zakon o integrisanom sprječavanju i kontroli zaga đivanja životne sredine, Zakon o upravljanju otpadom, Zakon o planiranju i ure đenju prostora), kojima se normativno uređu je ova oblast u skla du sa me đunarodnim standardima, pa i sa od re đenjima u Arhuskoj konvenciji (učešće jav no sti u od lu čivanju i dostupnost informacija o ži vot noj sre dini). Svi ovi za ko ni su u pot pu no sti usaglašeni sa direktivama Evropske Unije i njihovo donošenje je u Studiji izvodljivosti Sporazum o stabilizaciji i pri dru ži va nju sa EU, oka rak te risa no kao po zi tiv no. Zakonom o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu 5 ( Službe ni list RCG, br. 80/05) utvr đeni su uslo vi, na čin i postupak vršenja procjene uticaja određenih planova ili programa na životnu sredinu (strateška procjena, kroz integrisanje principa zaštite životne sredine u postupak pripreme, usvajanja i realizacije pla no va ili pro gra ma ko ji ima ju zna čajan uticaj na životnu sredinu). Osnovni principi strateške procje ne su: prin cip odr ži vog raz vo ja, princip integralnosti, princip predostrožnosti, princip hije rar hije i ko ordinacije i prin cip jav no sti. Za spro vođenje postupka strateške procjene, u okvi ru ovla šćenja utvrđenih ovim zakonom, odgovoran je organ nadležan za pripremu plana ili programa i to or gan dr žav ne upra ve ili or gan lokalne samopurave, zavisno od toga da li se pla no vi i pro gra mi usva ja ju na republičkom ili lokalnom nivou. Strateška procjena se vrši za planove ili pro gra me kad po stoji mogućnost da njihova realizacija izazove znatne po slje di ce po ži vot nu sre di nu 6. Postupak strateške procjene sastoji se iz slje de ćih fa za: od lu čivanja o potrebi izrade strateške procjene, utvr đivanja obima i sadržaja o strate- 5 Za kon će se primjenjivati od 1. januara godine 6 Izrada strateške procjene je obavezna za pla no ve i pro gra me iz obla sti po ljo pri vre de, šumarstva, ribarstva, lovstva, energetike, industrije, uklju čujući rudarstvo, saobra ćaja, turizma, regionalnog razvoja, telekomunikacija, upra vlja nja ot pa dom, upra vlja nja vo da ma, upra vlja nja mor skim do brom, ur ba ni stič kog ili pro stornog planiranja ili korišćenja zemljišta, a koji daju okvir za bu du ći razvoj projekata koji podlije žu iz ra di pro cje ni uti ca ja na ži vot nu sre di nu u skla du sa po seb nim ak tom, kao i za one pla nove i programe koji, s obzirom na područ je u kome se realizuju, mogu uticati na zaštićena područja, prirodna staništa i očuvanje divlje flo re i faune. (čl. 3-5) 14 NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi-

14 škoj pro cje ni i od lu čivanja o davanju saglasnosti. Odluku o izradi strateške procjene donosi organ nadležan za pripremu plana ili programa, po prethodno pribavljenom mišljenju organa nadležnog za poslove zaštite životne sredine, za poslove zdravlja i drugih zainteresovanih organa i organizacija. Iz vje štaj o stra te škoj pro cje ni sa dr ži po dat ke ko ji ma se opi su ju i pro cje nju ju mo gu ći zna čajni uti ca ji na ži vot nu sre di nu do ko jih može doći realizacijom pla na ili programa, kao i razmatranje varijant nih rješenja, uz vođenje računa o ciljevima i geografskom obuhvatu plana ili programa. Organ nadležan za pripremu plana ili pro gra ma obavještava javnost i zainteresovanu javnost o načinu i rokovima uvida u sadržinu izvještaja o strateškoj procjeni i dostavljanja mi šlje nja, kao i vre me nu i mje stu odr ža va nja te jav ne ras pra ve. Na kon odr ža ne jav ne ras pra ve, nad le žni organ iz ra đuje izvještaj o ušešću za interesovanih organa i organizacija i o samoj javnoj raspravi. Taj izvještaj, pored mišljenja zainteresovanih organa i organizacija, sa dr ži i mi šljenja dostavljena u toku javnog uvida i javne rasprave. Izvještaj se mora iz ra di ti u ro ku od 30 da na od da na završetka javne rasprave i sadrži obrazloženje o svim prihvaćenim ili neprihva ćenim mišljenjima. Izvještaj o strateškoj procjeni, sa izvještajem o učešću zainteresovanih organa i organizacija i jav noj ras pra vi do stavlja se organu nadležnom za zaštitu životne sredine. (čl. 8-21) Davanju saglasnosti prethodi postupak ocjene dostavljenih izvještaja, s posebnim osvrtom na ušeće zainteresovanih organa i javnosti. Na osnovu te ocje ne nad ležni organ može da da ili da od bije za htjev za da va nje saglasnosti (čl. 21 i 22). Zakon je predvidio obavezu razmjene informacija o pre ko gra ničnim uti ca ji ma na ži vot nu sre di nu i pro pisao da, ako implementacija pla na ili programa može imati značajan negati van uti caj na ži vot nu sre di nu dru ge države ili ako država čija ži vot na sredina može biti značajno ugrožena to zatraži, nadležni organ u postupku učešča zainteresovanih organa i organizacija i jav no sti, do sta vlja u što kraćem ro ku, a naj ka snije ka da bu de infor mi sao svo ju jav nost, dru goj dr žavi na mi šlje nje od re đene informacije u ve zi sa tim pla nom i pro gra mom. Isti organ obavještava drugu državu o davanju saglasnosti. Organ je dužan da o primljenim informacija ma o pre ko gra ničnim uticajima predloženog plana ili programa druge države oba vije sti za in te re so va ne or ga ne i or ga ni za cije i jav nost. (član 23) Zakon propisuje obavezu o dostupnosti podataka koji se odnose na izvještaj o strateškoj procjeni i na kon usva ja nja pla na ili pro gra ma, pod uslovima određenim zakonom 7. U postupku odlučivanja, po ovom 7 Zakon o slobodnom pristupu informacija ma i Za kon o dr žavnoj upravi NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi- 15

15 Zakonu, shodno se primjenjuju odredbe Zakona o opštem upravnom postupku. (čl. 24 i 26) Za nepoštovanje obaveza iz Zakona od stra ne dr žav nih or ga na i or gana lokalne uprave propisane su najviše novčane prekršajne kazne (član 28). Zakonom o procjeni uticaja na životnu sredinu 8 ( Slu žbe ni list RCG, br. 80/05) ure đen je po stu pak pro cjene uticaja za projekte koji mogu imati zna čajan uticaj na životnu sredinu, sa dr žaj ela bo ra ta o pro cje ni uti ca ja, učešće zainteresovanih organa i organizacija i jav no sti, po stu pak ocje ne i iz da va nja sa gla sno sti, oba vje šta vanje o pro jek ti ma ko ji mo gu ima ti znača jan uti caj na ži vot nu sre di nu druge države, nadzor i druga pitanja od zna čaja za procjenu uticaja na životnu sredinu. Procjenom uticaja na životnu sredinu utvrđu ju se, u sva kom po je dinačnom slučaju, mogući direktni i indirektni uticaji planiranog projekta na: ži vot i zdra vlje lju di, flo ru i fa u- nu; ze mlji šte, vo de, va zduh, kli mu i pejzaž; materijal na do bra i kul tur no na slje đe. 9 Organi nadležni za sprovođene postupka procjene uticaja su: organ državne uprave nadležan za poslove zaštite životne sredine za projekte za koje saglasnost, odobrenje i dozvole izdaje drugi organ državne uprave i organ lokalne uprave nadležan za poslove zaštite životne sredine za projekte za ko je saglasnost, odobrenje i dozvole izdaju drugi organi lokalne uprave. Vlada Republike Crne Gore, posebnim propisom, utvrđuje pro jek te za ko je je oba vezna procjena uticaja i projekte za koje se može zahtije va ti pro cje na uti ca ja, No si lac projek ta ne mo že pri stu pi ti iz vo đenju projekta bez spro ve de nog po stup ka procjene uticaja i saglasnosti nadležnog organa na elaborat o procjeni uticaja. (čl. 3-6) Faze u postupku procjene su: odlučivanje o potrebi procjene uticaja na životnu sredinu, određivanje obima i sadržaja elaborata i odlučivanje o davanju saglasnosti na elaborat. Učešće zainteresovanih organa, organizacija i zainteresovane javnosti je kao obavezno predviđeno Zakonom u fazi odlučivanja o potrebi procjene uticaja i od lu čivanja o davanju saglasnosti na ela bo rat, na na čin što se oni obavještavaju, u precizno propisanim rokovima, o zahtjevu za odlu čivanje o potrebi procjene uticaja, odnosno o zahtjevu za davanje saglasnosti na ela bo rat. Osta vlja im se rok za do stavljanje mišljenja, odnosno organizuje se jav na ras pra va, na kon čega su nadležni organi dužni da razmotre dostavljena mišljenja i primjedbe. 8 Zakon će se pri mje nji va ti od 1. ja nu a ra go di ne 9 Procjena uticaja vrši se za projekte iz oblasti industrije, ru dar stva, ener gen ti ke, sa o bra ćaja, tu ri zma, po ljo pri vre de, šu mar stva, vo do pri vre de i ko mu nal nih dje lat no sti, kao i za sve pro jekte ko ji se pla niraju u zaštiće nom pri rod nom do bru i u za šti ćenoj okolini nepokretnog kulturnog do bra. 16 NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi-

16 Prilikom davanja ocjene elaborata moraju se uzeti u obzir dostavljene primjedbe i mišljenja. (čl ) Zakonom je vrlo detaljno utvr đen na čin obavještavanja javnosti, tako što je propisano da nadležni organ vrši obavještavanje javnosti putem najmanje jednog lokalnog ili dnevnog lista koji izlazi na području koje će bi ti za hva ćeno uticajem planiranog pro jek ta, kao i pu tem elek tronskih me dija. Za in te re so va ni or ga ni i or ga ni za cije oba vještavaju se preko pošte, putem telefaksa i elektronskim putem. Postoji obaveza obavještavanja javnosti o prekograničnom uti ca ju, kao i u na prijed na ve de nim slu čajevima. Prilikom obavještavanja druge države o odluci o davanju saglasnosti na procjenu uticaja ili o odbija nju za htje va za da va nje sa glasnosti, nadležni organ je dužan da dostavi obavještenje i o razlozima prihvatanja ili odbija nja do stavljenih primjedbi, predloga i mišljenja zainteresovanih organa i organizacija i javnosti. (čl. 29 i 30) Zakonom je ustanovljena obaveza vo đenja evidencije i for mi ra nja ba ze po da ta ka, kao i sta vlja nje po da ta ka na uvid za in te re so va nim or ga ni ma i or ga ni za cija ma i jav nosti. Zahtjev za uvid mo ra bi ti pod nijet u pi sa noj for mi, a nad le žni or gan je du žan da po stu pa po nje mu u ro ku od 15 dana od prije ma za htjeva. Od oba ve ze sta vlja nja na uvid iz u zi ma ju se do kumenti koji čine poslovnu, službenu ili državnu tajnu. Poslovnom, službenom ili dr žav nom taj nom ne mo gu biti zašti ćeni podaci koji se odnose na emi sije štet nih ma te rija, ri zi ke od ude sa, re zul ta te mo ni to rin ga i inspekcij ski nad zor. (čl. 31 i 32) Za ko nom o in te gri sa nom spr ječavanju i kontroli zagađivanja životne sredine 10 ( Službeni list RCG, br. 80/05) ure đe ni su uslo vi i po stupak izdavanja integrisane dozvole za postrojenja i aktivnosti koje mogu imati negativne uticaje na zdravlje ljudi, životnu sredinu ili materijal na do bra, vr ste ak tiv no sti i po stro je nja, nad zor i dru ga pi ta nja od zna čaja za rješavanje i kontrolu zaga đivanja životne sredine. Integrisana dozvola nadležnog organa je dozvola, donijeta u formi rješenja, kojom se odobrava puštanje u rad postrojenja ili njegovog dije la, čiji sa stav ni dio čini dokumentacija sa utvr đenim uslovima o ga ran ciji da ta kvo po stro je nje ili aktivnosti odgovaraju zakonom pro pi sa nim za htje vi ma o za šti ti životne sredine. Vrste aktivnosti za koje se izdaje integrisana dozvola klasifikuju se pre ma ni vou za ga đivanja i riziku koje te ak tivnosti mogu imati po zdra vlje lju di i ži vot nu sre di nu. Propisom Vlade Crne Gore određuju se vrste aktivnosti, postrojenja i granični kapaciteti u okviru svake vrste aktivnosti za koje se izdaje dozvola. Za izdavanje dozvole nadležni su organi državne uprave ili or gani lokalne upra ve, za vi sno od to ga ko iz da je dozvolu za postrojenje, odnosno za 10 Za kon će se pri mje nji va ti od 1. no vem bra go di ne NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi- 17

17 njegovu izgradnju i početak rada. Dozvola se izdaje samo na određeno vrije me, a naj du že na pe riod od 10 godina. (čl. 3, 4 i 6) Zakonom je utvrđena obaveza ono ga ko upra vlja i kon tro li še po strojenje (operatera) da u zahtjevu za izdavanje dozvole pruži detaljne podatke o postrojenju i aktivnostima (i za novo i za staro postrojenje), tehnologiji, kao i da pri lo ži od go va ra ju ću dokumentaciju, sa gla snost na ela bo rat o pro cje ni uti ca ja na ži vot nu sre di nu i elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu odnosno program mjera zaštite životne sredine (član 8). I ovim Za ko nom su utvr đene obaveze nadležnog organa u vezi sa obavještavanjem zainteresovanih organa, organizacija i jav no sti, o prijemu zahtjeva za izdavanje integrisane dozvole, o stavljanju na uvid odgovarajuće dokumentacije, do sta vlja nju kopije za htje va, kao i oba ve za uzi manja u ob zir mi šlje nja za in te re so va nih or ga na, or ga ni za cija i za in te re so vane jav no sti pri li kom iz ra de na cr ta do zvo le. Ta ko đe, nadležni organ je du žan da o na cr tu do zvo le i mo gućno sti uvi da u pra te ću dokumentaciju oba vije sti za in te re so va ne or ga ne, or ga ni za cije i jav nost. Mi šlje nja o nacrtu dozvole sa ostalom dokumentacijom nad le žni or gan mo ra do sta vi ti teh ničkoj komisiji, ko ja je du žna da, nakon razmatranja zahtjeva operatora, priložene dokumentacije, na cr ta dozvole i mišljenja javnosti, izradi izvještaj sa ocjenom uslova utvrđenih u nacrtu dozvole. Nakon toga nadležni organ odlučuje o izdavanju dozvole, na osnovu, pored ostalog, i pribavljenih mišljenja drugih organa i organizacija i za in te re so va ne jav nosti. (čl 10 i 14) O rješenju o izdavanju odnosno o od bija nju za htje va za iz da va nje do zvo le nad le žni or gan du žan je da oba vije sti za in te re so va ne or ga ne i or ga ni za cije i jav nost, i to u ro ku od osam da na od da na do nošenja rješenja. Pro tiv tog rje še nja mo že se podnije ti žal ba glav nom ad mi ni stra to ru, ko ji se u ovom slu čaju pojavljuje kao drugostepeni organ. (član 14) Zakonom je uređen na čin oba vještavanja zainteresovanih organa, organizacija, zan te re so va ne jav no sti i jav no sti, i to pu tem me dija (u dnevnom ili lokalnom listu koji izlazi na području koje će bi ti za hva ćeno uticajem aktivnosti i postrojenja), kao i pu tem in ter ne ta, o tro šku pod no sioca zahtjeva. Zainteresovanim organima i organizacija ma oba vje šte nja se mo ra ju do sta vi ti u pi sa noj for mi. (član 22) I ovim Za ko nom su utvr đeni slučajevi ograničenja pristupa javnosti, obaveza obavještavanja javnosti o tome, uz na zna ku da se ogra ni čenja ne odnose na informacije o emi sija ma i rizicima od udesa, kao i rezultatima monitoringa i inspekcij skog nad zora. Ta ko đe je ovim Za konom utvr đena oba ve za raz mje na in for ma cija o prekogranič nom uti ca ju, kao i in formacija o po stup ku učešća javnosti, uklju čujući i zainteresovanu javnost. 18 NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi-

18 Zakonom je posebno ustanovljena oba ve za vo đenja registra izdatih do zvo la, a uvid u re gi star je ja van (član 24). Na postupke odlu čivanja po ovom Zakonu shodno se primjenjuju odredbe Zakona o opštem uprav nom postupku, u pogledu onih pitanja koja nije su ure đena Zakonom (član 25). Zakonom o upra vljanju otpadom 10 ( Slu žbe ni list RCG, br. 80/05) ure đu ju se vr ste i kla si fi ka cija otpada, planiranje upravljanja otpadom, obez bje đivanje uslova za postupanje sa otpadom, prava, obaveze i odgovornosti pravnih i fi zičkih lica u upravljanju otpadom, uslovi i postupak izdavanja dozvola, nadzor i druga pitanja od značaja za upravljanje otpadom. Upravljanje otpadom je spr je čavanje, ponovno smanjenje, ponovno korišćenje, sakupljanje, skladištenje, prevoz, obrada, reciklaža i odlaganje otpada. Zakon je propisao obavezu donošenja republičkog plana upravljanja otpadom, kao osnovnog dokumenta, ko jim se od re đuju dugoročni ciljevi upravljanja otpadom i obezbjeđuju uslovi za racionalno i održivo upravljanje otpadom u Crnoj Gori, kao i donošenje lokalnih planova. Republički plan donosi Vlada, a lokalni nadležni organ lokalne samouprave. Pla no vi se do no se za pe riod od pet godina. (čl. 16 i 17) Lokalni plan upravljanja otpadom mora da sadrži, pored ostalog, lokacije po sto je ćih postrojenja i objekata za obradu i odlaganje otpada, a nadležni organ lokalne uprave je du žan da oba vije sti jav nost o iz ra di nacrta ovog plana putem javnog radiodifuznog servisa i najmanje jednog štampanog medija, ko ji se di stri bu i- ra na cije loj te ri to riji Re pu bli ke, kao i or ga ni zo va njem jav ne ras pra ve. Javnost ta ko đe mo ra bi ti oba vije šte na o podnesenom zahtjevu za izdavanje dozvole za obradu odnosno odlaganje otpada. Obavještenje mora da sadrži podatke o podnosiocu zahtjeva, lokaciji po stro je nja, kra tak opis tehnološkog postupka i opremljenosti postrojenja ili deponije. Isto vre me no, jav nost se oba vje šta va o ro ku za posta vlja nje mi šlje nja i pred lo ga i mjestu na ko jem se mo že iz vr ši ti uvid. Uvid mo že bi ti ogra ni čen, na za htjev podnosioca zahtjeva za izdavanje dozvole, ukoliko određeni podaci iz za htje va i pod ne se ne do ku men ta cije predstavljaju poslovnu ili lič nu taj nu u skla du sa za ko nom. Ogra ni čenje se ne od no si na in for ma cije o emi sijama, ri zi ci ma od ha va rije, re zul ta ti ma mo ni to rin ga i in spek cij skog nad zora. (čl. 17 i 29) Zakon reguliše i pitanje dozvole za sa ku plja nje od no sno tran sport otpada. Protiv rješenja o izdavanju dozvola, odnosno saglasnosti nadležnog or ga na mo že se iz ja vi ti žal ba u skla du sa Za ko nom o op štem upravnom postupku. (čl ) 10 Za kon će se pri mje nji va ti od 1. no vem bra go di ne NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi- 19

19 Zakonom je, takođe, utvr đena obaveza organa lokalne uprave da vodi registar podataka o proizvodnji otpada i upra vlja nju ot pa dom, kao i iz datim dozvolama i da pripremi zbirni izvještaj koji dostavlja nadležnom orga nu dr žav ne upra ve. I or gan dr žavne upra ve je du žan da vo di re gi star podataka o nastajanju i upravljanju otpadom i izdatim dozvolama, koji je dio informacionog sistema zaštite životne sredine. Uvid u podatke oba registra je slobodan. (član 44) Zakonom se propisuju vrlo jasne obaveze proizvođa ča i vla sni ka ot pada, kao i pri vred nih li ca i pred uzetnika koji upravljaju otpadom, i njihova prekršajna odgovornost za neispunja va nje tih oba ve za. U pre laznim i završnim odredbama utvrđe ni su rokovi za donošenje propisa, planova i pred u zi ma nje mje ra i ak tiv no sti u sprovođenju zakona. (čl. 75 i 76) U svim na prijed na ved nim za koni ma pro pi sa na je oba ve za in spekcij skog nad zo ra, ko ji vr ši eko lo ška in spek cija, kao i pre kr šaj na od go vornost dr žav nih or ga na i or ga na lo kalne upra ve, prav nih li ca ili pred u zetni ka, i pro pisane vrlo visoke novčane ka zne za učinjenje prekršaje. Takođe, u navedenim zakonima da to je zna čenje pojmova: javnost, za in te re so va na jav nost i za in te re sovani organi i organizacije 11. Zakonom o planiranju i uređenju prostora ( Službeni list RCG, 28/2005), ko jim su ure đe ne osno ve planiranja i ure đenja prostora, vrste, sadržaj i postupak izrade i donošenja planskih dokumenata, propisano je da pla ni ra nje i ure đenje prostora mora biti uskla đeno sa posebnim pro pi si ma, po red osta lih, i iz oblasti zaštite životne sredine, vazduha, šu ma, vo da i zdra vlja (čl. 7). U tom cilju, prostorni i urbanistički planovi (prostorni plan Republike, detaljni prostorni plan Republike, prostorni plan je di ni ce lo kal ne sa mo u pra ve, generalni urbanistič ki plan i de talj ni urbanistički plan) moraju da sadrže stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu. Pored ove procjene, detaljni pro stor ni plan mo ra da sa dr ži osnove zaštite prirodne i kulturne baštine i mje re za za šti tu pej za žnih vrijed nosti. 11 1) Javnost obuhvata jedno ili više fi zič kih ili prav nih li ca, udru že nja i or ga ni za cije. 2) Za in te re so va na jav nost ob u hva ta jav nost na ko ju pro je kat uti če ili se očekuje da će uticati odnosno na koju utiče rad postrojenja i obavljanja aktivnosti ili je vjerovatno da će uticati, uklju čujući nevladine organizacije ko je se ba ve za šti tom ži vot ne sre di ne i evi den ti ra ne su kod or ga na dr žav ne upra ve nad le žnog za za šti tu ži vot ne sre di ne. 3) Za in te re so va ni or ga ni i or ga ni za cije su: dr žav ni or ga ni i or ga ni za cije, or ga ni lo kal ne samo u pra ve i dru ga prav na li ca, ko ji su za ko nom ovla šće ni za utvr đivanje uslova i izdavanje dozvola i saglasnosti za izgradnju objekata, izvođenje radova, uređenje prostora, obavljanje djelatnosti i zaštitu i korišće nje pri rod nih i ra dom stvo re nih vrijed no sti, od no sno dr žav ni orga ni i or ga ni za cije nad le žni za po slove: poljoprivrede, vodoprivrede, šumarstva, planiranja, izgradnje, saobraća ja, ener ge ti ke, ru dar stva, za šti te kul tur nih do ba ra, za šti te pri ro de i or ga ni lokalne samouprave na čijoj te ritoriji se na lazi postrojenje 20 NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi-

20 Vlada, odnosno izvršni organ jedinice lokalne samouprave, stavlja nacrt planskog dokumenta 12 na javnu raspravu. Javna rasprava oglašava se u jed nom štam pa nom me diju čije je sje di šte u Re pu bli ci i tra je 15 do 60 da na od da na ob ja vlji va nja, kao i na saj tu no si o ca pri prem nih poslo va. No si lac pri prem nih po slo va oba ve zan je da sa čini izvještaj o javnoj raspravi, sa svim primjedbama i sugestija ma da tim u to ku jav ne raspra ve. Sa vjet za pro stor no ure đenje, odnosno stručno tije lo ili prav no li ce raz ma tra i da je struč nu ocje nu o prihvatljivosti primjedbi i sugestija iz iz vje šta ja o jav noj ras pra vi. No si lac iz ra de du žan je da u na crt plan skog dokumenta ugradi sve predloge i mišljenja sadržane u struč noj ocje ni (član 44). Ovaj zakon donosi određene novine koje predstavljaju unapređenje ranijih za kon skih rje še nja. Na i me, novi na je to što je utvr đena mogućnost sproveđenja javne rasprave i u slučaju ako se na crt plan skog do ku men ta bitno razlikuje od prvobitnog nacrta tog dokumenta. Ponovna javna rasprava sprovodi se u odnosu na či tav planski dokument, odnosno njegov dio, s tim što tra je 10 do 30 da na od dana objavljivanja. Nosilac pripremnih po slo va du žan je da svim za interesovanim licima omogući uvid u izvještaj o javnoj raspravi i izvršenoj stručnoj ocjeni planskog dokumenta, kao i da iz vje štaj i stručnu ocjenu objavi na sajtu (čl. 45, 46). Sva ko iz vo đenje radova kojima se izazivaju promjene u prostoru vrši se u skladu sa planskim dokumentom, odnosno utvrđenom lokacijom 13. Rješenje o lokaciji za iz grad nju obje ka ta sa dr ži i ur ba ni stičko-tehničke uslove: uslove za zaštitu životne sredine i uslo ve za pej za žno ob li ko va nje lokacije. Ur ba ni stičko-tehničkim uslovima za izgradnju saobraćajnica, vodoprivrednih, energetskih, industrijskih, telekomunikacij skih i sličnih objekata obuhvataju se i uslovi za štite životne sredine, kulturne baštine i ambijen tal nih vrijed no sti (čl. 63, 65). Bliže uslove za zaštitu životne sredine za projektovanje objekata i projektovanje izvođenja drugih radova in ve sti tor je oba ve zan da pri ba vi od mi ni star stva nad le žnog za po slo ve zaštite životne sredine. Osim ovim zakonima, životna sredi na je u Cr noj Go ri ure đena i nizom zakona i drugih propisa koji se odnose na posebne oblasti: Zakonom o zaštiti vazduha od zagađivanja ( Službe ni list RCG, br. 14/80 i 16/80), 12 Državni planski dokument donosi Skupština Republike Crne Gore, a lokalni skupština jedinice lokalne samouprave. Izmjene i dopune planskog dokumenta vrše se na način i po postupku utvr đenim Zakonom za izradu i donošenje planskog dokumenta (čl.49, 54). 13 Lokacija je mje sto iz grad nje objek ta i ure đenja prostora na kome se izvode radovi kojima se prostor privodi namjeni predviđenoj planskim dokumentom i utvrđuje na osnovu prostornog plana posebne namjene, detaljnog prostornog plana, studije lo ka cije, ge ne ral nog ur ba ni stičkog plana, detaljnog urbanističkog plana, urbanističkog projekta i lokalne studije lo ka cije (čl. 58). NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi- 21

21 Zakonom o nacionalnim parkovima ( Slu žbe ni list RCG, br. 47/91), Zakonom o morskom dobru ( Službeni list RCG, br. 14/92), Za ko nom o voda ma ( Slu žbe ni list RCG, br. 16/95 i 22/95), Za ko nom o iz gradnji objekata ( Slu žbe ni list RCG, br. 55/00), Za ko nom o šu ma ma ( Slu žbe ni list RCG, br. 55/00), Za ko nom o za šti ti od buke u životnoj sredini ( Službeni list RCG, br. 45/06) Pro pi si ko ji ma se ure đuje slobodan pristup informacijama Je dan od naj zna čajnijih aspe ka ta zaštite životne sredine je slobodan pristup informacija ma iz ove oblasti. Pravo pristupa informacija ma jednim dije lom je ure đeno naprijed navedenim zakonima iz oblasti zaštite životne sredine, a posebno setom najnovijih za ko na. Pra vo na pri stup in for ma cija ma obez bije đeno je dije lom i Za ko nom o me diji ma, kao i Zakonom o državnoj upravi, Zakonom o lokalnoj samoupravi, kroz odredbe o javnosti i transparentnosti rada ovih organa. Ovim zakonima obezbje đu je se in stitucionalni okvir za ostvarivanje prava na pristup informacija ma, na ko ji se na do gra đuje te melj ni za kon ko jim je pro kla mo vana sloboda pristupa informacija ma u posjedu organa vlasti i uređen na čin ostva ri va nja tog pra va, a to je Za kon o slobodnom pristupu informacijama ( Slu žbe ni list RCG, br. 68/05), ko ji je Cr na Go ra do nije la kra jem godine. Zakon o me dijima ( Službeni list RCG, br. 51/02) je pro pisao kao opšte pra vo da su in for ma cije ko ji ma raspolaže zakonodavna, izvršna i sud ska vlast, pred u ze ća i usta no ve kojima su povjerana javna ovlašćenja dostupne javnosti, u skladu sa posebnim zakonom o slobodnom pristupu informacija ma (čl. 4). Zakon o državnoj upravi ( Službe ni list RCG, broj 38/2003) u osnovnim odredbama proklamuje da je rad organa državne uprave javan i da su gra đanima dostupni podaci, dokumenta, izvještaji i informacije iz njihove nadležnosti, osim u slučajevima previđenim zakonom, kao i da su organi državne uprave dužni da zakonito i blagovremeno odlučuju o stvarima iz svoje nadležnosti. Njihov rad pod lije že uprav noj, sud skoj i dru goj kon tro li. Pra vo na pri stup in formacija ma, podacima, dokumentima i izvještajima koji su u posjedu organa državne uprave postavljeno je ovim Zakonom kao op šte pra vo, ko je se ogra ni čava pravom privatnosti, u smislu da se traži pravni interes za ostvarivanje pristupa tim aktima, ako se odnose na pojedina fi zička lica. Svako uskraćivanje odnosno odbija nje za htje va gra đaninu mora biti u pisanoj formi i obrazloženo, uz omogućavanje prava na predstavku višem organu državne uprave (čl. 55). Zakonom je uspostavljena obaveza za dr žav ne or ga ne, ka da je to mogu će, da pri pre ma ju obra sce i i is ti ču 22 NOR MA TIV NI OKVIR U CR NOJ GO RI ZA PRI MJE NU TRE ĆEG STU BA AR HU SKE KON VEN CI JE - Pristup pravdi-