PROGRAM ZA ZAŠTITU POTROŠAČA U REPUBLICI SRPSKOJ ZA 2013/14. GODINU UVOD

Transcription

1 PROGRAM ZA ZAŠTITU POTROŠAČA U REPUBLICI SRPSKOJ ZA 2013/14. GODINU UVOD Politika zaštite potrošača je jedno od prioritetnih područja na putu postizanja boljeg kvaliteta života svih građana. Zaštita potrošača je utemeljena Ustavom RS u kojem se u članu 53. kaže da Republika Srpska obezbjeđuje zaštitu potrošača. Na ovim temeljima Narodna Skupština Republike Srpske je donijela Zakon o zaštiti potrošača u Republici Srpskoj ( Službeni glasnik Republike Srpske broj 6/12 )koji je stupio na snagu početkom godine. Donošenjem zakona oblast zaštite potrošača je u velikoj mjeri usaglašena sa prpisima EU i smjernicama Ujedinjenih nacija. Sa druge strane, usklađivanjem standarda zaštite potrošača sa standardima EU u cilju efikasnije zaštite potrošača i funkcionisanju tržišne privrede, Republika Srpska daje doprinos ispunjavanju obaveza koje je BiH preuzela potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju. Ispunjavanje preuzetih obaveza zavisiće od daljeg jačanja administrativnih kapaciteta kao i od provođenja propisa i nadzora, kako na nivou BiH, tako i na nivou Republike Srppske. Zakonom o zaštiti potrošača i drugim propisima koji u sebi sadrže odredbe o zaštiti potrošača, stvaraju se i unapređuju uslovi za uspostavljanje i funkcionisanje slobodnog i uređenog tržišta što je u najvećem interesu potrošača. Istovremeno, potrošač utiče na poslovnu politiku privrednih subjekata i podstiče konkurentnost na tržištu. Da bi se pozicija potrošača osnažila i zaštitila na tržitu, svaka odgovorna država donosi određene programe i provodi politiku zaštite potrošača kojima se unapređuju njihova znanja o potrošačkim pravima u najširem smislu, kako bi potrošači mogli donosili ispravne odluke prilikom kupovine proizvoda i usluga. Zakonom o zaštiti potrošača, Republika Srpska je preuzela osnovna prava potrošača i bliže uredila pojedine segmente na ovom području. Preuzimanjem direktiva EU o zaštiti potrošača, ovaj Zakon je u visokoj mjeri usaglašen sa evropskim standardima, i kao takav je stvorio pogodan pravni ambijent za zaštitu potrošača kao ekonomski slabije strane, koja je u nepovoljnijem položaju na tržištu u odnosu na trgovca. Tako su u Republici Srpskoj obezbjeđeni uslovi za funkcionisanje kako vladinih, tako i nevladinih institucija, odnosno nezavisnih organizacija potrošača, što omogućava uspostavljanje i ostvarivanje aktivne politike zaštite potrošača. Zakon o zaštiti potrošača djelimično je usklađen sa 11 EU Direktiva i 1 Preporukom Evropske Komisije, i to: 1. Direktiva 92/59/EEZ o opštoj bezbjednosti proizvoda / Council Directive 92/59/EEC of 29 June 1992 on general product safety 2. Direktiva 88/378/EEZ o bezbjednosti igračaka / Council Directive 88/378/EEC of 3 May 1988 on the approximation of the laws of the Member States concerning the safety of toys 3. Direktiva 85/374/EEZ o približavanju zakona i drugih propisa država članica u vezi sa odgovornošću za proizvode sa nedostatkom / Council Directive 85/374/EEC of 25 July 1985 on the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States concerning liability for defective products 4. Direktiva 98/6/EZ o zaštiti potrošača pri isticanju cijena proizvoda ponuđenih potrošačima/ Directive 98/6/EC of the European Parliament and of the Council of 16 February 1998 on consumer protection in the indication of the prices of products offered to consumers 5. Direktiva 2005/29/EZ o nepoštenoj poslovnoj praksi privrednih subjekata prema potrošačima na unutrašnjem tržištu kojim se dopunjuju Direktiva Savjeta 84/450/EEZ, Direktive Evropskog 1

2 parlamenta i Savjeta 97/7/EZ, 98/27/EZ i Regulativa ( EZ ) broj 2006/2004 Evropskog parlamenta i Savjeta (,,Direktiva o nepoštenoj poslovnoj praksi,,) / Directive 2005/29/EC of the European Parliament and of the Council of 11 May 2005 concerning unfair business-to-consumer commercial practices in the internal market and amending Council Directive 84/450/EEC, Directives 97/7/EC, 98/27/EC and 2002/65/EC of the European Parliament and of the Council and Regulation (EC) No 2006/2004 of the European Parliament and of the Council ( Unfair Commercial Practices Directive ) 6. Direktiva 85/577/EEZ za zaštitu potrošača u slučaju ugovora sklopljenih van poslovnih prostorija /Council Directive 85/577/EEC of 20 December 1985 to protect the consumer in respect of contracts negotiated away from business premises 7. Direktiva 97/7/EZ o zaštiti potrošača kod sklapanja ugovora o prodaji na daljinu / Directive97/7/EC of the European Parliament and of the Council of 20 May 1997 on the protection of consumers in respect of distance contracts 8. Direktiva 93/13/EEZ o odredbama koje se protive načelu savjesnosti i poštenja ( nepravičnim odredbama) u potrošačkim ugovorima/ Council Directive 93/13/EEC of 5 April 1993 on unfair terms in consumer contracts 9. Direktiva 90/314/EEZ o putnim aranžmanima, aranžmanima za odmore i aranžmanima za organizovana putovanja/ Council Directive 90/314/EEC of 13 June 1990 on package travel, package holidays and package tours 10. Direktiva 2008/122/EZ o zaštiti potrošača u pogledu pojedinih aspekata vremenski podijeljenog korišćenja nepokretnosti, dugoročnih proizvoda za odmor, preprodaje i razmjene / Directive 2008/122/EC of the European Parliament and of the Council of 14 January 2009 on the protection of consumers in respect of certain aspects of timeshare, long-term holiday product, resale and exchange contracts 11. Direktiva 199/44/EZ o određenim aspektima prodaje robe široke potrošnje i pratećim garancijama / Directive 1999/44/EC of the European Parliament and of the Council of 25 May 1999 on certain aspects of the sale of consumer goods and associated guarantees 12. Preporuka Komisije od 4. aprila godine o principima rada tijela za vansudsko rješavanje potrošačkih sporova / Commission Recommendation of 4 April 2001 on the principles for out-ofcourt bodies involved in theconsensual resolution of consumer dispute. Zakonom o zaštiti potrošača u Republici Srpskoj promovisana su osnovna prava potrošača, i to: 1. pravo na zadovoljenje osnovnih potreba, ovo pravo podrazumijeva dostupnost najnužnijih proizvoda i usluga, kao što su hrana, odjeća, obuća, stambeni prostor, voda, električna energija, zdravstvena zaštita, obrazovanje i higijena, 2. pravo na bezbjednost, odnosno pravo na zaštitu od robe i usluga koje su opasne po život, zdravlje, imovinu ili životnu sredinu, odnosno čije je posjedovanje ili upotreba zabranjena, 3. pravo na informisanost, odnosno pravo na raspolaganje tačnim podacima neophodnim za razuman izbor među ponuđenom robom i uslugama, 4. pravo na izbor, što podrazumijeva mogućnost izbora između više robe i usluga, po prihvatljivim cijenama i uz garanciju kvaliteta, 5. pravo da se čuje glas potrošača, odnosno pravo da posredstvom udruženja za zaštitu potrošača bude predstavljan i da učestvuje u radu nadležnih organa koja rješavaju pitanja od interesa za potrošače, 6. pravo na pravnu zaštitu, odnosno pravo da zahtijeva zaštitu u zakonom predviđenom postupku u slučaju povrede prava, i pravo na naknadu materijalne i nematerijalne štete koju mu pričini trgovac, 7. pravo na obrazovanje, odnosno pravo na sticanje osnovnih znanja i vještina neophodnih za pravilan i pouzdan izbor robe i usluga, kao i znanja o osnovnim pravima i obavezama potrošača i načinu njihovog ostvarivanja, i 2

3 8. pravo na zdravu i održivu životnu sredinu, odnosno pravo na život i rad u okruženju koje nije rizično po zdravlje potrošača. Za ostvarivanje proklamovanih prava potrošača odgovorni su subjekti koji učestvuju u donošenju Programa za zaštitu potrošača, koji se donosi za period od dvije godine. Programom se utvrđuju ciljevi politike zaštite potrošača, način i dinamika ostvarivanja tih ciljeva, subjekti ovlašćeni za realizaciju programa, finansijska sredstva i drugi elementi značajni za ostvarivanje zaštite potrošača. Ministarstvo trgovine i turizma, kao nosilac zaštite potrošača iz oblasti trgovine, turizma i ugostiteljstva sarađuje sa svim drugim nosiocima na izradi Programa kao koordinator, te isti predlaže Vladi Republike Srpske na usvajanje. Program se donosi u složenim privrednim uslovima što sigurno ima odraza i na ostvarivanje prava potrošača, zbog čega je posebno važan segment rada subjekata koji vrše nadzor i zaštitu prava potrošača. DIO I - Razvoj sistema zaštite potrošača Rezolucija broj 39/248 iz godine, kojom je Generalna skupština Ujedinjenih nacija donijela smjernice o zaštiti potrošača, podstakla je zemlje članice na zakonsko uređivanje ovog područja, te formiranje i razvoj institucija koji će efikasno štititi prava potrošača. U Sjedinjenim Američkim Državama godine donijet je Zakon o zaštiti potrošača na osnovu koga je uspostavljena posebna Savezna komisija za sigurnost potrošačke robe, a od ranije su postojali za lijekove i pojedine vrste hrane FDA (Food and Drug Administration) elementi sistema javne kontrole kvaliteta zbog odsustva standarda u američkom pravnom sistemu. Evropske države potpisnice Ugovora o osnivanju Evropske zajednice, potpisanog u Rimu godine, donijele su krajem godine Evropsku povelju o obavještavanju i zaštiti potrošača s njihovim pravima, koja se sastoje od prava na zaštitu ekonomskih interesa, prava na zaštitu od opasnosti za život, zdravlje i imovinu prilikom sticanja proizvoda i usluga na tržištu, prava na pravnu zaštitu i podršku države, prava na obavještavanje i obrazovanje potrošača, te prava na udruživanje sa svrhom zaštite njihovih interesa, prava na predstavljanje u tijelima koja odlučuju o stvarima od interesa za potrošače. Od tada do danas, na ovim principima u Evropskoj zajednici je nastalo bogato zakonodavstvo zaštite potrošača. Od donošenja te Povelje započinje period u kojem EU pridaje sve veću važnost ovoj problematici. Zemlje članice EU oblast zaštite potrošača uređuju brojnim aktima i prilagođavajući je uslovima modernog tržišta, konstantno je podižu na sve veći nivo. Ugovorom o Evropskoj uniji (Ugovor iz Mastrihta), kojim je izmijenjen Ugovor o osnivanju Evropske zajednice, politika zaštite potrošača postaje službena politika EU. Ugovorom iz Amsterdama o izmjenama Ugovora o osnivanju Evropske zajednice, članom 153., navodi se da se prava potrošača zasnivaju na nekoliko osnovnih prava ugrađenih u nacionalne politike njenih članica, a to su: a) zaštita zdravlja i sigurnost potrošača, b) zaštita ekonomskih interesa potrošača, v) informisanje i edukacija potrošača, g) pravo na nadoknadu štete, d) udruživanje, zastupanje i učešće potrošača u cilju ostvarenja svojih prava i đ) pravo na pravnu zaštitu potrošača. Zaštita potrošača je posebno dinamično područje koje je u EU podvrgnuto donošenju učestalih novih mjera, stoga bi trebala predstavljati osnovu za usklađeno djelovanje svih nacionalnih tijela na 3

4 području zaštite potrošača, vladinih i nevladinih organizacija. S obzirom na širenje područja djelovanja ujedinjenjem evropskih država, EU je svojim zemljama članicama dala direktive za stvaranje jedinstvene politike za ona područja koja su do tada bila isključivo u nacionalnoj nadležnosti. U skladu s tim, javila se i potreba za propisivanjem pravnih odredbi koje deklarišu uvažavanje osnovnih ljudskih prava, što je jedno od glavnih načela djelovanja EU. Izvještajem o Strategiji EU za zaštitu potrošača , koji je rezultat otvorenog dijaloga između država članica u okviru Zelene knjige zaštite potrošača iz godine, Evropska komisija je utvrdila brojne zajedničke ciljeve u osiguravanju nesmetanog djelovanja tržišta i postizanju visokog i jedinstvenog nivoa zaštite potrošača. Evropska Strategija zaštite potrošača za period određuje tri ključna cilja: - visok zajednički nivo zaštite potrošača; - efikasno izvršavanje propisa zaštite potrošača, naročito kroz nadzor tržišta, upravno i izvršno sudjelovanje, pristup potrošača podacima o uslugama i neprehrambenim proizvodima te pristup mehanizmima za vansudsko rješavanje sporova; - uključivanje organizacija potrošača u oblikovanje i provođenje politike zaštite potrošača, te u druge politike Unije koje se tiču interesa potrošača. Evropska komisija je 6. aprila podnijela Izvještaj COM (2005) 115 final, 2005/00 42 COD Evropskom parlamentu, Savjetu EU, Evropskom ekonomsko-socijalnom odboru i Odboru regija. Ovim Izvještajem se predlaže uspostavljanje novog, zajedničkog programa Unije na području javnog zdravstva i zaštite potrošača za period , koji predstavlja nastavak i nadogradnju postojećih programa javnog zdravlja i zaštite potrošača, a ujedno i uvodi udruživanje programa na ova dva područja. Usklađenju politike zaštite potrošača može doprinijeti predloženo strateško usmjerenje udruživanja svih za potrošače relevantnih područja, koja su u brojnim državama članicama, vrlo razgranata i institucionalno podijeljena na različite resore unutar ministarstava, zbog čega će proces udruživanja moći pozitivno uticati na razvoj tog sada vrlo razgranatog područja. Evropska Strategija zaštite potrošača za period određuje pet ključnih ciljeva: - bolji nadzor nad tržištem i bolje nacionalne politike zaštite potrošača; - bolja regulativa iz oblasti zaštite potrošača; - bolja primjena regulative i bolji mehanizmi za obeštećenje potrošača; - bolje informisani i zaštićeni potrošači i - stavljanje potrošača u srž drugih EU politika i regulativa. Za provođenje mjera u okviru novog zajedničkog programa, Evropska komisija predlaže udvostručavanje sredstava, što potvrđuje veliki značaj koji priznaje politici zaštite potrošača, kao jednoj od politika za realizaciju Lisabonske strategije i Strategije EU za kontinuirani razvoj. Evropska komisija novom strategijom uvodi zajedničku politiku zaštite potrošača, s obzirom da jasna pravila i dosljedno provođenje zakona imaju za rezultat povjerenje potrošača i konkurentno domaće tržište, bez obzira na to gdje se potrošač ili kompanija nalazi. U skladu s tim, u okviru nove strategije, najavljuje reviziju većine važećih direktiva o zaštiti potrošača u smjeru postepenog prelaza od mjera minimalne prema mjerama maksimalne harmonizacije. Takođe, Evropska komisija želi dostići prvenstveno visok stepen integracije zaštite potrošača u druge politike EU i koristi zajedničkog tržišta za potrošače dovesti do maksimuma. Konkretnu korist od prednosti zajedničkog tržišta, morali bi imati ne samo privredni subjekti, nego i potrošači u svom svakidašnjem životu, kako s obzirom na veći izbor roba i usluga, nižih cijena i dostupnosti, tako i s obzirom na osnovne usluge. 4

5 Savremeno tržište omogućava široku ponudu uz potrebno postizanje visokog i jedinstvenog nivoa zaštite potrošača, kako bismo Republiku Srpsku i BiH pripremili za ravnopravno nastupanje na jedinstvenom tržištu EU. To podrazumijeva stvaranje jedinstvene i kvalitetne institucionalne strukture kao osnova provođenja efikasne zaštite potrošača, čime bi Republika Srpska i BiH pokazala da zaslužuje povjerenje potrošača na konkurentnom zajedničkom tržištu uz jasna pravila i dosljedno provođenje zakona, bez obzira, gdje se potrošač ili privredni subjekat nalaze. Da bi se sve to moglo ostvariti potrebna su i značajna materijalna sredstva koja bi na kraju dovela do značajne koristi, ne samo privrednim subjektima, nego i potrošačima u njihovom svakidašnjem životu, s obzirom na veći izbor robe i usluga uz bolji kvalitet i niže cijene. DIO II - Nosioci zaštite potrošača u Republici Srpskoj Kako bi se obezbijedila što kvalitetnija realizacija politike zaštite potrošača, neophodno je uključiti veliki broj subjekata koji će biti odgovorni za njeno provođenje. Članom 120. Zakona o zaštiti potrošača, određeni su subjekti odgovorni za zaštitu potrošača u Republici Srpskoj, kako slijedi: 1. Vlada Republike Srpske, 2. Ministarstvo trgovine i turizma, 3. drugi republički organi uprave u okviru svoje nadležnosti utvrđene zakonom koji uređuje stvarnu nadležnost organa uprave, 4. agencije i regulatorna tijela u okviru svoje nadležnosti u skladu sa zakonom kojim se uređuju njihove nadležnosti, organi jedinica lokalne samouprave, 5. Privredna komora Republike Srpske i Zanatsko-preduzetnička komora, 6. udruženja za zaštitu potrošača, 7. obrazovne institucije i mediji, 8. Republička uprava za inspekcijske poslove Republike Srpske i drugi nadležni inspekcijski organi, 9. Ombudsman u osiguranju i 10. Ombudsman za bankarski sistem. Navedeni subjekti učestvuju u izradi Prijedloga Programa za zaštitu potrošača u Republici Srpskoj za 2013/14. godinu, u okviru svojih nadležnosti. Vlada, na prijedlog Ministarstva, usvaja Program za zaštitu potrošača u Republici Srpskoj. 1. Ministarstvo trgovine i turizma RS Zakonom o zaštiti potrošača u Republici Srpskoj se na jednom mjestu regulišu brojna pitanja koja se odnose na zaštitu potrošača i usklađuje se zakonska reulativa iz oblasti zaštite potrošača sa evropskim zakonodavstvom. Na osnovu Zakona o zaštiti potrošača u Republici Srpskoj, Ministarstvo trgovine i turizma je tokom godine donijelo Pravilnik o obliku, sadržaju i načinu vođenja Evidencije udruženja za zaštitu potrošača ( Službeni glasnik Republike Srpske broj 44/12), Pravilnik o kriterijumima za raspodjelu finansijskih sredstava za rad udruženja za zaštitu potrošača ( Službeni glasnik Republike Srpske broj 33/12), Pravilnik o obliku i sadržaju Knjige reklamacije ( Službeni glasnik Republike Srpske broj 71/12), Pravilnik o sadržaju i izgledu obrasca o jednostranom raskidu ugovora o vremenskom korišćenju nepokretnosti u turizmu ( Službeni glasnik Republike Srpske broj 83/12), Pravilnik o sadržaju standardnih informativnih obrazaca za ugovore o vremenskom korišćenju nepokretnosti u turizmu ( Službeni glasnik Republike Srpske broj 83/12) i Pravilnik o kriterijumima za ovlašćivanje udruženja za 5

6 zaštitu potrošača za zastupanje potrošača u potrošačkim sporovima pred Odborom ( Službeni glasnik Republike Srpske broj 109/12). Donošenjem pomenutih podzakonskih akata Ministarstvo je u potpunosti ispunilo svoje obaveze predviđene članom 155 Zakona. Ministarstvo kao resorno nadležno za oblast zaštite potrošača u Republici Srpskoj je subjekt odgovoran za zaštitu potrošača u oblasti trgovine i usluga u trgovini, kao i u oblasti turizma i ugostiteljstva. Zakonom o trgovini Republike Srpske ("Službeni glasnik RS", broj 6/07 i 52/11), uređuju se: uslovi za obavljanje trgovine i oblici trgovine, uslovi za obavljanje trgovinskih usluga, način obrazovanja cijena, trgovačka evidencija, narušavanje konkurencije, zabrana ograničavanja tržišta, privremene mjere ograničenja tržišta, nadzor, kao i druga pitanja od značaja za obavljanje trgovine na teritoriji Republike Srpske. Zakonom o regulisanju cijena ("Službeni glasnik RS", broj 106/09), uređuje se način i uslovi formiranja cijena proizvoda i usluga, kontrola i praćenje cijena od strane nadležnih organa na tržištu Republike Srpske, mjere neposredne kontrole cijena u slučaju značajnih poremećaja na tržištu i druga pitanja od značaja za oblast cijena. Tokom godine donesen je Zakon o nedopuštenom oglašavanju ( Službeni glasnik Republike Srpske broj 52/12), kojim se štite trgovci od nelojalne konkurencije na tržištu u oblasti oglašavanja, što će u krajnjoj liniji biti korisno i za potrošače. Strategijom razvoja trgovine u Republici Srpskoj za period do godine, predviđeno je unapređenje zaštite potrošača u Republici Srpskoj, kroz jačanje partnerskog odnosa svih subjekata odgovornih za njihovu zaštitu. Takođe, u oblasti turizma i ugostiteljstva tokom godine donesen je Zakon o turizmu ("Službeni glasnik RS", broj 70/11) i Zakon o boravišnoj taksi ("Službeni glasnik RS", broj 78/11), kao i brojni podzakonski akti. tokom godine donijet je Zakon o ugostiteljskoj djelatnosti ("Službeni glasnik RS", broj 15/10) i Zakon o javnim skijalištima ("Službeni glasnik RS", broj 15/10), kojima su predviđena nova zakonska rješenja u pogledu standardizacije i profesionalizacije, što će uticati na veći nivo zaštite potrošača. Narodna skupština Republike Srpske usvojila je i Strategiju razvoja turizma Republike Srpske za period od do godine kojim se kroz ostvarenje predviđenih ciljeva i zadataka predviđa i viši nivo zaštite potrošača. Takođe, u sektoru ugostiteljstva i turizma tokom godine donesen je Zakon o izmjenama i dopunama zakona o ugostiteljstvu ("Službeni glasnik RS", broj 57/12), kao i brojni podzakonski akti. Od važnijih turističkih subjekata potrebno je napomenuti da u Republici Srpskoj pored Turističke organizacije Republike Srpske postoji i oko 30-tak turističkih organizacija opština/gradova, koje su kao opštinske javne ustanove zadužene za obavljanje promotivnih aktivnosti u turizmu. Takođe u Republici Srpskoj kao nosioci organizovanog turističkog prometa djeluju i turističke (putničke) agencije, od čega oko 25 agencija su registrovne kao organizatori turističkog putovanja (turoperateri), a oko 50-tak kao posrednici u organizaciji turističkog putovanja (subagenti). U oblasti ugostiteljstva u Republici Srpskoj je registrovano i kategorisano oko 180 ugostiteljskih objekata za smještaj (hoteli i moteli i sl.) i oko 5000 ugostiteljskih objekata za ishranu i piće (kafane, restorani, barovi, diskoteke i slični objekti). U oblasti zaštite potrošača u turizmu potrebno je obezbijediti sprovođenje odredaba Zakona o zaštiti potrošača u segmentu djelovanja turističkih agencija i njihovih obaveza prema korisnicima usluga. Zakonom je zaštićen potrošač-korisnik usluga turističkih agencija, dok potrošači u turizmu i ugostiteljstvu svoja prava u oblasti osiguranja ostvaruju putem trenutno važećih propisa u Republici Srpskoj, t.j. korisnik ugostiteljskih usluga je zaštićen u pogledu propisivanja obaveznih minimnalnih, opštih i posebnih uslova, vođenja knjige utisaka, u kojoj potrošač ima pravo prigovora na poslovanje ugostitelja, obavezne intervencije inspekcijskih organa u slučaju osnovanosti prigovora, putem obavezne kategorizacije kojom se standardizuje kvalitet usluge u objektima pojedine vrste, propisivanjem obaveza ugostitelja u pogledu 6

7 utvrđivanja normativa hrane i pića, obaveznog izdavanja računa, obaveznog uvođenja HACCP (Hazard analysis and critical control points) standarda u postupku pripremanje hrane i sl. U toku je izmjena Zakona o turizmu u pravcu pooštravanja odgovornosti turističke agencije u segmentu spovođenja grupnih turističkih putovanja, kao što su đačke ekskurzije i to uvođenjem dodatnog obezbjeđenja u slučaju nerealizacije ili djelimične realizacije ekskurzije u vidu posebne bankarske garancije. Nadalje zakonom će se obezbijediti jedinstveni sadržaj opštih uslova putovanja, kao i propisati unificirani obrazac ugovora o izvođenju đačke ekskurzije. Standardizacija predstavlja opšti pristup i opšte načelo u turističkoj ponudi, posebno u modernom turizmu kada su turistima potpuno poznati standardi i najčešće predstavljaju osnovno opredjeljenje za putovanje znajući šta ih na tom putovanju očekuje. Kada je riječ o kategorizaciji ugostiteljskih objekata za smještaj bitno je napomenuti da ne postoje utvrđeni EU standardi, iz razloga što su navike stanovništva, odnosno domaćih turista u svakoj zemlji različite, kao i geografsko-klimatske i druge karakteristike. Prilikom izrade Pravilnika o kategorizaciji ugostiteljskih objekata i uslovima za razvrstavanje hotela u podvrste ( Službeni glasnik RS, br. 118/12) u obzir su uzete preporuke Svjetskog udruženja hotelijera. Entitetski pravilnici koji tretiraju predmetnu oblast skoro u potpunosti su usklađeni. Ministarstvo trgovine i turizma ima aktivnu saradnju sa udruženjima potrošača iz Republike Srpske kojima je osnovni cilj pružanje pomoći potrošačima u realizaciji svojih prava i interesa, podizanje svijesti i stepena obrazovanja potrošača. Sradnja Ministarstva i udruženja se odvija i kroz pružanje finansijske podrške udruženjima sufinansiranjem materijalnih troškova, finansiranjem projekata, te kroz pripremu Programa za zaštitu potrošača u Republici Srpskoj. 2. Republička uprava za inspekcijske poslove Republička uprava za inspekcijske poslove vrši poslove inspekcijskog nadzora i druge povezane stručne poslove, pa tako i u oblasti zaštite potrošača (u najširem smislu te riječi) obavlja takve poslove. Inspekcijski nadzor koji se odnosi na zaštitu potrošača vrše i inspektori u jedinicama lokalne samouprave. Najvažniji propis kojeg inspektori primjenjuju u provođenju inspekcijskog nadzora je Zakon o inspekcijama u Republici Srpskoj ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj: 74/10, 109/12 i 117/12). Inspekcijski nadzor ima za cilj ostvarivanje i zaštitu javnog interesa, a vrši se preduzimanjem inspekcijskih mjera i radnji kako bi se utvrđeno stanje i poslovanje uskladilo sa propisima. Inspekcijski nadzor se vrši u pogledu pridržavanja niza materijalnih propisa, pa tako i propisa kojima se uređuju opšti uslovi obavljanja djelatnosti (registracija, odobrenje za rad, rješenje, saglasnosti, drugo odobrenje nadležnih institucija, predmet poslovanja, sjedište i naziv), hrana u spoljnotrgovinskom i unutrašnjem nadzoru, sanitarno-higijensko stanje objekata u kojima se vrši prizvodnja i promet hrane, trgovina, ugostiteljstvo, turizam, usluge, zaštita potrošača, cijene, mjerne jedinice i mjerila, intelektualna svojina, kvalitet i bezbjednost neprehrambenih proizvoda, fitosanitarna oblast (zaštita zdravlja bilja, sredstva za zaštitu bilja, sjeme i sadni materijal, đubriva i oplemenjivači zemljišta), primarna biljna proizvodnja, zaštita poljoprivrednog zemljišta, podsticaje u poljoprivredi i ruralnom razvoju,šume i šumarstvo, lovstvo, nacionalne parkove, reproduktivni materijal šumskog drveća i grmlja, zdravstvenu zaštitu životinja, zaštitu i dobrobit životinja, veterinarsku djelatnost, veterinarske lijekove i dodatke, vode, energetike, energenta, opreme pod pritiskom, rudarstvo i geologiju, javne puteve i drumski saobraćaj, stanice za tehnički pregled vozila, željeznice i željeznički saobraćaj, vodni saobraćaj, poštanski saobraćaj, telekomunikacije, planiranje i uređenje prostora, građenje i građevinarstvo, građevinske materijale, zaštitu životne sredine, ekologije, upravljanja otpadom, zapošljavanje, rad i radne odnose, bezbjednost i zdravlje na radu, zdravstvene djelatnosti, lijekove i medicinska sredstva, ljekovite vode, vode za sanitarno-rekreativne potrebe, predmete opšte upotrebe, nadzor nad sanitarno-higijenskim uslovima objekata, nejonizujuće zračenje, hemikalije i biocide, socijalnu, porodičnu i dječju zaštitu, predškolsko, 7

8 osnovno, srednje, visoko obrazovanje i obrazovanje odraslih, učenički i studentski standard, kulturu i djelatnosti iz oblasti kulture, sport, zaštitu od požara, eksplozivne materije, zapaljive tečnosti i gasove, kao i ostale opasne materije. Inspekcijski nadzor nad primjenom Zakona o zaštiti potrošača u Republici Srpskoj ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj: 6/12) ili propisa donesenih za njegovo sprovođenje vrši Republička uprava za inspekcijske poslove posredstvom republičkih inspektora nadležnih za vršenje inspekcijskog nadzora u odgovarajućoj oblasti, odnosno nadležnih inspektora u jedinicima lokalne samouprave u odgovarajućoj oblasti, u skladu sa zakonom. Sektor Inspekcije za hranu u unutrašnjem nadzoru izvršila je ukupno 716 kontrola, od kojih su 46% bile neuredne. Razlog ovako visokog procenta neurednosti leži u činjenici da je u oblasti zdravstvene ispravnosti i kvaliteta hrane objavljen veliki broj propisa koje subjekti iz različitih razloga nisu ispoštovali, te činjenica da subjekti u opštinama bez lokalnog inspektora zanemaruju propisane obaveze. Najveći broj nepravilnosti konstatovan je u objektima koji se bave proizvodnjom pekarskih proizvoda. Naložene su preventivne mjere dok je u jednom slučaju zabranjena upotreba sirovina koje se koriste za proizvodnju pekarskih proizvoda. Zbog loših higijensko-sanitarnih uslova i korišćenje neadekvatnih sirovina za proizvodnju pekarskih proizvoda izdati su prekršajni nalozi. U prometu je zatečeno i uništeno oko 374 kilograma hrane koja je neprikladna za ljudsku upotrebu. Najčešći razlozi zabrane prometa i uništavanja hrane su stavljanje u promet hrane kojoj je istekao deklarisani rok upotrebe ili nenavođenje roka upotrebe, nepostojanje deklaracije na jednom od jezika u službenoj upotrebi (deklaracija na stranom jeziku) i promjena senzornih svojstava hrane. U tim slučajevima inspektori su zabranjivali promet hrane i vršili uništavanje. Takođe je utvrđivano neredovno ispitivanje sirovina i gotovih proizvoda, te neobavljanje redovnih sanitarnih pregleda lica koja rukuju sa hranom i loši higijenskosanitarni uslovi u objektima koji se bave proizvodnjom i prometom hrane. Sektor Inspekcije za hranu u spoljnotrgovinskom nadzoru vršilo je pregled pošiljki uvoznika odnosno ovlašćenih špedicija, te je izvršeno uzorkovanje hrane sa većim rizikom neispravnosti i dostavljeno na laboratorijsku analizu i to: dječja hrana; aditivi; lako kvarljiva hrana; hrana za posebne prehrambene potrebe; hrana za smanjenje tjelesne težine. Vršena je i analiza hrane na radioaktivnost, na mikotoksine, rezidue pesticida. Po nalogu ministra poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede inspekcija za hranu je izvršila uzorkovanje mesnih i mliječnih prerađevina u maloprodajnim objektima iz uvoza i tom prilikom je uzet 31 uzorak na laboratorijsku provjeru zdravstvene ispravnosti. Od toga je uzeto 19 uzoraka mlijeka i proizvoda od mlijeka i 12 uzoraka proizvoda od mesa. Svi uzeti uzorci nakon laboratorijske provjere zdravstvene ispravnosti su ocijenjeni kao zdravstveno ispravni. U spoljnotrgovinskom nadzoru uzeto je 3697 uzorka hrane na laboratorijsku provjeru zdravstvene ispravnosti, pri čemu je 81 analiza bilo neuredna. Ukupna količina hrane stavljene van prometa je oko 144 tona, od toga je uništeno oko 57 tona, vraćeno pošiljaocu oko 47 tona, te nakon dodatnog deklarisanja stavljeno je u promet oko 40 tona. Što se tiče vrsta neispravne hrane, radi se o mliječnim proizvodima, povrću, sirovinama za proizvodnju osvježavajućih pića, mesnim proizvodima, konditorskim proizvodima, začinima. Razlozi neispravnosti su najčešće propusti u deklarisanju proizvoda, zatim mikrobiološka neispravnost, hemijska neispravnost i promijenjena senzorna svojstva. Ukupna količina stočne hrane stavljene van prometa je oko 85 tona od toga je uništeno 25 tona, vraćeno pošiljaocu 60 tona. Inspektori za hranu su dosta vremena proveli utvrđujući prisustvo neispravne hrane i materijala koji dolaze u kontakt sa hranom na osnovu obavještenja koja su pristizala sa evropskog RASFF-a i iz drugih izvora, kao što je: Atropin u čaju od korjena čička, koji je porijeklom iz Albanije, a preko Hrvatske uvezen u BiH. Tom prilikom, inspektori su zatekli u prometu i uništili 12 ambalažnih jedinica po 50 grama i 6 ambalažnih jedinica po 70 grama spornog čaja; povlačenje nedovoljno označenog bezalkoholnog pića sirupa, različitih okusa, porijeklom iz BiH, a koje se povlači sa tržišta Švedske i Finske; pojava Salmonella spp u mljevenom crnom biberu porijeklom iz Vijetnama, a koji je distribuiran u BiH preko Njemačke; povlačenje hrane MILUPA, prerađena hrana na bazi žitarica za djecu sa navršena 4 mjeseca, večernja mliječna kašica sa prelaznim mlijekom, žitaricama i bananama, povučena sa tržišta Republike Hrvatske; povlačenje namaza od 8

9 maslina Dida Boža, proizvođača Herness international, zbog povećanog sadržaja epoksidnog sojinog ulja sa slovačkog tržišta; povlačenje biodječije kašice kroz pahuljice od 3 vrste žitarica (Bio-babybrei 3- korn), proizvođač Holle, Babyfood GmBh, Švicarska-hrana povučena sa tržišta Hrvatske; pojava smrznutih jagoda uvezenih iz Kine u Njemačku kao mogući uzročnik gastroenteritisa kod djece i adolescenata u Njemačkoj; obavještenje od Ministarstva poljoprivrede Republike Hrvatske o povlačenju proizvoda svježe vučena tijesta, listovi za pitu, savijače proizvođača Clarum, Standard, Rial Merkator, Fine food, Grano doro, Marinero i B brend, S budget svježe vučeno tijesto, i Klara zbog prisustva aditiva natamicina E 235 koji nije dopušten u ovoj kategoriji proizvoda; obavještenje o pojavi Salmonellae enteritis u smrznutim pilećim prsima iz Rumunije a koje se nalaze na tržištu BiH; obavještenje o filetima tunjevine iz Španije preko Italije distribuiranim u BiH, proizvođača Pescnortmar s.l. Spanija, uvoznik za BiH Morski san d.o.o Sarajevo. Sektor tržišne inspekcije svakodnevno u redovnim kontrolama vršio je nadzor nad primjenom zakona i kontrolisala da li se privredni subjekti pridržavaju oderdbi propisa, kao što su: izdavanje računa, obaveza isticanje prodajnih cijena, deklarisanje proizvoda, posjedovanje garancije i tehničkog uputstva, oglašavanje proizvoda i usluga i drugo. Tržišna inspekcija postupa po konkretnim prijavama koje potrošači upućuju inspekciji u vezi su sa ostvarivanjem pojedinačnih prava potrošača i najčešće se odnose na neprihvatanje reklamacija potrošača za razne vrste proizvoda i usluga (tehnički proizvodi, odjeća, obuća i drugo), podijeto je 29 zahtjeva. Po svakoj konkretnoj pritužbi inspekcija je vršila kontrolu. U svim slučajevima gdje se utvrdilo da je zahtjev potrošača opravdan, odnosno da je trgovac neopravdano odbio zahtjev potrošača, inspektori su donijeli rješenja kojima su subjektima kontrole naložili da postupe u skladu sa odredbama zakona i da omoguće potrošaču ostvarivanje njegovog prava. Naloge inspektora izvršili su subjekti kontrole. U 2012 godini republička tržišna inspekcija je izvršila kontrole. Od ukupnog broja kontrola je bilo neurednih (27%). Inspektori su preduzeli upravnih i prekršajnih mjera. Od preduzetih upravnih mjera bilo je 911 otklanjanja nepravilnosti, 34 oduzimanja robe namijenjene prometu i pružanju usluga bez dokumentacije o porijeklu i 305 zabrana obavljanja djelatnosti, zabrana prometa robe koja nije bila deklarisana u skladu sa propisima, nije posjedovala garantne listove, tehnička uputstva, zbog isteklog roka trajanja i zabranu upotrebe mjerila jer ista nisu verifikovana od strane nadležne institucije. Inspektori u redovnim kontrolama djeluju preventivno i preduzimaju mjere u cilju otklanjanja nedostataka, te na taj način sprječavaju da dođe do povrede prava potrošača. U pomenutom periodu Republička tržišna inspekcija je van prometa do otklanjanja nedostataka na robi (nepotpune deklaracije, nedostatak garantnih listova i tehničkih uputstava), stavili robu u vrijednosti od KM. Tržišni inspektori u spoljnotrgovinskom nadzoru kontrolisali su kvalitet neprehrambenih proizvoda, kao i kontrolu kvaliteta motornih goriva. Uzeto je 238 uzoraka neprehrambenih proizvoda, uglavnom predmeta opšte upotrebe za laboratorijsku provjeru kontrole kvaliteta (deklaracija). Broj uzetih uzoraka motornih goriva je 64, a uzorkovanje motornih goriva je izvršeno prema propisanom Programu utvrđivanja usklađenosti kvaliteta tečnih naftnih goriva od strane Ministarstva industrije, energetike i rudarstva u Vladi Republike Srpske. Sektor Tržišne inspekcije je sa Agencijom za nadzor nad tržištem BiH i nadležnim inspekcijama Federacije BiH i Brčko distrikta BiH proveo zajedničke projekte nadzora prema Zakonu o opštoj bezbjednosti proizvoda i to: nadzor dječijih hodalica, kolica i krevetaca. Prema Naredbi o bezbjednosti mašina nadzor nad kosilicama za travu, kružnim i lančanim pilama i ručnim brusilicama. Na osnovu Naredbe o niskonaponskoj opremi nadzor električnih svjetiljki opšte namjene, elektromagnetnoj kompatibilnosti nadzor štednih sijalica. Sektor veterinarske inspekcije u oblasti proizvodnje i prometa sirovina i hrane životinjskog porijekla izvršio je ukupno 460 inspekcijskih kontrola od kojih je neurednih bilo 20%. Najviše neurednosti odnosilo se na primarnu proizvodnju na farmama, otkupnim mjestima, distributivnim centrima, kao i proizvodnju i promet sirovina i hrane životinjskog porijekla u klaonicama, mesnicama, tržnicama, skladištima 9

10 uvoznika i sl. Nalagane su mjere otklanjanja nedostataka i uspostavljanja sistema samokontrole subjekata i praćenja sljedivosti hrane, kontrola deklaracija sa posebnim akcentom na označavanje svježeg mesa, u skladu sa zakonskim odredbama, gdje je potrebno pored osnovnih podataka na deklaraciji, dodatno navesti i datum klanja, kao i registracijski broj objekta za klanje. Kontrolisano je uzorkovanje od strane proizvođača u skladu sa propisanim kriterijumima, kao i postupci povlačenja sa tržišta proizvoda koji nisu zadovoljavali propisane zdravstvene uslove. Osim republičke veterinarske inspekcije navedene kontrole vršene su i putem gradskih/opštinskih inspektora koji su vršili kontrole po zahtjevima stranaka, prijavama i pritužbama građana i nalagali mjere za stavljanje van prometa proizvoda koji nisu ispunjavali propisane uslove u pogledu zdravstvene ispravnosti i označavanja. Sektor veterinarske inspekcije je vršio pojačan nadzor po Naredbi Ministarstva o pojačanoj kontroli i uzorkovanju sirovina i hrane životinjskog porijekla u unutrašnjem prometu porijeklom iz uvoza, u skladištima uvoznika, kao i Naredbe o obaveznoj kontroli na enzootsku leukozu goveda na klaonicama prije klanja, porijeklom iz uvoza, na klaonicama koje kolju životinje iz uvoza. U skladu sa propisanom procedurom provođenja i praćenja monitoringa rezidua u živim životinjama i proizvodima životinjskog porijekla, republički inspektori vršili su kontrole i uzorkovanje kod subjekata u opštinama koje nemaju opštinsku inspekciju. Sektor veterinarske inspekcije učestvovao je u provođenju aktivnosti za pripremu FVO inspekcije koji podrazumijeva usklađivanje inspekcijskih procedura i stvaranja drugih uslova za izvoz mlijeka i drugih proizvoda u zemlje EU. U skladu sa nalazom FVO inspekcije koja je provjeravala sektor peradarstva, donesen je Akcioni plan za otklanjanje uočenih nepravilnosti, koji predviđa donošenje nedostajuće legislative u prvom redu tzv. Higijenskog paketa, kao osnova za uspostavljanje standarda u oblasti proizvodnje hrane i usklađivanje poslovanja subjekata koji se bave hranom životinjskog i biljnog porijekla. U tom smislu neophodno je usaglasiti službene kontrole sa navedenim zahtjevima. U sklopu aktivnosti Direkcije za evropske integracije, putem Taiex instrumenata za tehničku pomoć u transpoziciji legislative EU, započelo se sa intenzivnim provođenjem edukacija inspektora vezano za bezbjednost hrane i higijenski paket. Sektor zdravstvene inspekcije u spoljnotrgovinskom nadzoru kontrolisao je predmete opšte upotrebe i hemikalije odnosno biocide. Uzeta su 744 uzorka predmeta opšte upotrebe za laboratorijsku provjeru zdravstvene ispravnosti. Prvom analizom u ovlašćenim laboratorijama, utvrđena je neispravnost kod 22 pošiljke od kojih su 19 prihvaćene a u 3 slučaja je zahtjevana druga analiza (superanaliza). Superanalizom je u jednom slučaju potvrđen nalaz prve analize a u dva slučaja pobijen. Ukupan broj neispravnih pošiljki iz uvoza u godini je 20 (0,1%), od kojih su 2 vraćene, 10 uništeno a kod 8 naloženo dodatno deklarisanje. Od 7 neispravnih pošiljki dječjih igračaka, u jednom slučaju je dokazan nedozvoljeni sadržaj ftalata, u jednom neprijatan miris, u jednom migracija hroma, u jednom lako skidanje boje i u dva lako izvlačenje kose sa glave lutke. Ispitivanje sadržaja ftalata u igračkama, osim u navedenom slučaju pokazalo je uredne rezultate. Od 6 neispravnih pošiljki posuđa i pribora za jelo, u 4 slučaja su dokazane vizuelne promjene nakon potapanja u razblaženi rastvor sirćetne kiseline i migracija mangana, u jednom oštre ivice a u jednom nepotpuna deklaracija. Kod 4 neispravne pošiljke sredstava za održavanje čistoće u domaćinstvu utvrđeni su nedostaci podataka u deklaraciji, koji se odnose na doziranje i zaštitu ruku. Kod dvije neispravne pošiljke kozmetičkih sredstava utvrđeni su nedostaci u pogledu uputstva za izvođenje probe osjetljivosti. Kod cigareta je bila sporna deklaracija zbog dodatne oznake extra, koja nije dozvoljena. Za ovu pošiljku je naknadno podnesen zahtjev za uništavanje. Nakon informacija u štampi da šamon za djecu Kosili, makedonskog proizvođača sadrži materije štetne za zdravlje djece, zdravstvena inspekcija je uzela uzorke šampona, kupke, bebi kreme i vlažnih maramica tog proizvođača i dostavila ih ovlašćenoj laboratoriji na ispitivanje. Ispitivanje sadržaja formaldehida u proizvodima, kao spornog parametra ispravnosti, obavio je Gradski zavod za javno zdravlje, Beograd, a ostalih elemenata zdravstvene ispravnosti (mikrobiologija, teški metali, ph, organoleptička svojstva) Institut za javno zdravstvo Republike Srpske. Rezultati ispitivanja svih uzoraka bili su uredni. Sektor zdravstvene inspekcije je na osnovu obavještenja putem RAPEX-a iz prodaje 10

11 povukao komada dječje igračke sa magnetima, koja je uvezena u Republiku Srpsku, a zbog opasnosti od gutanja magneta. Putem RAPEX-a je stiglo i obavještenje o neispravnosti dječje kozmetike poznatog proizvođača zbog sadržaja enterobakterije, te je iz prometa povučena količina od 81 komad. Isticanjem obavještenja na prodajnim objektima, potrošači su informisani da mogu vratiti kupljene proizvode. Uvoznik jedne serije dječjih cucli u kojima je u Mađarskoj utvrđen nedozvoljeni sadržaj rezidua peroksida je sam iz prometa povukao 48 komada cucli i kupce obavijestio da mogu vratiti kupljeni proizvod. U skladu sa potpisanim Sporazumom između Agencije za nadzor nad tržištem BiH i Republičke uprave za inspekcijske Republike Srpske, uzeto je devet uzoraka dječjih igračaka i proizvoda za djecu (kolut i mišići za plivanje, siperak), radi ispitivanja na sadržaj ftalata. Od ukupnog broja uzetih uzoraka, pet uzoraka su bili ispravni a kod četiri je dokazan nedozvoljeni sadržaj ftalata. Svim subjektima, kod kojih su utvrđeni neispravni uzorci, naloženo je da obavijeste potrošače o povratu i povlačenju nesigurnih proizvoda sa tržišta u skladu sa Uputstvom o načinu obavještavanja potrošača i povlačenju nesigurnih proizvoda, što je i urađeno. Sve zatečene količine neispravnih igračaka i proizvoda su uništene (323 komada). Sektor zdravstvene inspekcije utvrdio je značajne nepravilnosti u oblasti proizvodnje i prometa lijekova i medicinskih sredstava što se tiče odsustva magistra farmacije za vrijeme rada apoteke, izdavanje lijekova bez ljekarskog recepta, nedozvoljeno prometovanje lijekova u specijalizovanoj prodavnici, neusaglašenost sekundarnog pakovanja lijekova jer su primarno namijenjeni za tržište Republike Srbije i nepoštivanje radnog vremena apoteke. Inspekcija je preventivno djelovala pred sezonu kupanja, dostavljajući upozorenje svim poslovnim subjektima koji imaju bazene i koji koriste hemikalije i biocide za pripremu i dezinfekciju vode za kupanje da moraju pribaviti odobrenje za upotrebu hemikalija/biocida, da hemikalije moraju biti odobrene od strane Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite i propisno obilježene. Upozorenje da sve hemikalije moraju biti odobrene, upućeno je i dobavljaču hemikalija u Federaciji BiH, koji snabdijeva većinu bazena u Republici Srpskoj. Fitosanitarni inspektori su u spoljnotrgovinskom nadzoru pregledali ukupno 9268 pošiljki koje podliježu obaveznom fitosanitarnom pregledu i izvršili su 231 uzorkovanje. Utvrđene su tri neuredne pošiljke merkantilnog krompira iz Srbije, od čega u dvije pošiljke utvrđeno je prisustvo bakterije Ralstonia solanacearum prouzrokovača smeđe truleži krompira i bakterioznog uvenuća paradajza, dok je u jednoj pošiljci merkantilnog krompira utvrđeno prisustvo Globodera rostochinensis, žute krompirove cistolike nematode. Fitosanitarni inspektori su zabranili uvoz navedenog merkantilnog krompira i pošiljke su vraćene pošiljaocu. Inspktori su sprovodili Program posebnog nadzora (sistematske kontrole) karantinskih štetnih organizama na krompiru u BiH, čija je realizacija uzimanja uzoraka vršena na prisustvo Latentne infekcije: Ralstonia, Clavibacter i Synchytrium i to merkatntilni krompir 14 uzoraka i sjemenski krompir 13 uzoraka, dok je na prisustvo Globodera rostochiensis i G. Pallida uzeto 13 uzoraka merkantilnog i 6 sjemenskog krompira. Sektor Fitosanitarne inspekcije je u saradnji sa Upravom BiH za zaštitu zdravlja bilja impementirao Program posebnog nadzora (sistemske kontrole) za pet karantinski štetnih organizama na krompiru u BiH. Stanje iz nadležnosti građevinskih inspektora u oblasti proizvodnje strateških materijala (betona i asfalta), a na osnovu djelovanja republičke urbanističko-građevinske inspekcije u ranijim periodima, znatno se poboljšalo. Trenutno stanje iz nadležnosti vodnih inspektora nije zadovoljavajuće, jer je veoma loša i nedovoljna snabdijevanost zdravstveno-ispravnom vodom naročito u neurbanim naseljima. Inspektori nisu u mogućnosti preduzimati inspekcijske mjere zbog nerješenog imovinsko-pravnog statusa vodovodnog sistema u neurbanim naseljima. Ovim se narušavaju osnovni kriterujimi-principi univerzalnosti usluge i jednakosti pristupa i tretmana svih potrošača. Nedostatak materijalnih sredstava koje ne mogu izdvojiti same lokalne zajednice, za ovu namjenu, predstavlja ključni problem. I pored donesenog Zaključka Vlade Republike Srpske, broj: 04/ /08, kojim se obavezuju lokalne zajednice da riješe problem vodosnabdijebanja ruralnog stanovništva, nije se mnogo uradilo na ovim problemima potrošača. Takođe, nije bolja situacija ni kad je u pitanju prečišćavanje i odvodnja otpadnih voda. U Republici 11

12 Srpskoj postoje samo dva uređaja za prečišćavanje urbanih otpadnih voda, koja su u funkciji. Zbog svega navedenog, jasno je, da je broj neurednih kontrola, u oblasti voda, jako velik. Sa stanovišta zaštite životne sredine, bitno je napomenuti pored navedenih problema, da se ne poštuje ekološki prihvatljiv protok, da se u pojedinim slučajevima ne vrše se mjerenja zahvaćenih količina voda (nemaju ugrađene vodomjere ili su isti neispravni). Ovi problemi su naročito izraženi prilikom kontrola objekata: vodovoda, ribnjaka i protočnih hidroelektrana. U Sektoru tehničke inspekcije, oblast elektroenergetike distribucija električne energije izvršeno je 397 kontrola. Utvrđene nepravilnosti odnosile su se na manje nedostatke vezano za tehničku ispravnost elektro-energetskih objekata tj. redovnost njihovog održavanja, vršenja periodičnih mjerenja i ispitivanja, primjenu tehničkih normativa i zaštite elektroenergetskih objekata. Na TS i DV koji su u funkciji prenosa električne energije nije bilo većih havarijskih stanja i zastoja u prenosu energije. Tehnička ispravnost distributivnih TS, VN i NN vodova još uvijek nije na zadovoljavajućem nivou, posebno u udaljenim seoskim područjima i ako su od strane distributivnih preduzeća uloženi veliki napori za njihovu sanaciju. U oblasti termoenergetike - oprema pod pritiskom, pregledano je 8914 boca za propan-butan gas od toga kod 64 boce utvrđene su nepravilnosti. Nepravilnosti i nedostaci opreme pod pritiskom uglavnom se odnose na nedostatke konstatovane pri spoljašnjem pregledu (promjena oblika i geometrije posude, loša antikoroziona zaštita i sl.), zatim pri unutrašnjem pregledu (nedovoljno očišćene površine kako bi se moglo sagledati stanje varova i osnovnog materijala, pojave deformacija), te pri ispitivanjima pod pritiskom hladnom vodenom probom (propuštanje vode). U izvještajnom periodu nije se desio ni jedan vanredni događaj (havarija, povreda na radu i sl.) izazvan neispravnošću opreme pod pritiskom. 3. Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Zdravstvene usluge u Republici Srpskoj obavljaju se u skladu sa Zakonom o zdravstvenoj zaštiti ("Službeni glasnik RS" broj 106/09). Prava i obaveze građana u ostvarivanju zdravstvene zaštite regulisana članovima 17. do 33. Zakona. Stručni rad zdravstvenih ustanova i zdravstvenih radnika podliježe unutrašnjem i vanjskom stručnom nadzoru, regulisan članovima od 126 do 134. Zakona. Nadzor nad radom zdravstvenih ustanova obuhvata: unutrašnji nadzor, stručni nadzor, nadzor nad zakonitošću rada i akata i inspekcijski nadzor. Inspekcijski nadzor nad provođenjem zakona i drugih propisa iz oblasti zdravstva vrši zdravstvenosanitarna inspekcija, a upravni nadzor nad njihovim radom vrši Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS. Zakonom o zdravstvenom osiguranju ("Službeni glasnik RS" br. 18/99, 51/01, 70/01, 51/03 i 17/08) i Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o zdravstvenom osiguranju ("Službeni glasnik RS" br. 1/09 i 106/09) regulisana su prava osiguranika korisnika zdravstvenih usluga. U postupku ostvarivanja navedenih prava, primjenjuju se odredbe Zakona o opštem upravnom postupku. U prvom stepenu rješava nadležna služba Fonda zdravstvenog osiguranja u mjestu osiguranika, a u drugum stepenu Fond zdravstvenog osiguranja. Protiv konačnog akta Fonda, može se pokrenuti upravni spor. Značajno je napomenuti da osiguranici upravaljaju Fondom zdravstvene zaštite preko svojih predstavnika u upravnom odboru Fonda. Fond zdravstvenog osiguranja redovno provodi aktivnosti na obrazovanju potrošača o njihovim pravima iz zdravstvenog osiguranja, a uspostavljena je i jedinstvena telefonska linija za Republiku Srpsku "1371", putem koje osiguranici mogu da se informišu o svojim pravima i prijave pojavu kršenja njihovih prava. Pored toga, Fond zdravstvenog osiguranja u finansijskom planu za svaku godinu, planira sredstva 12

13 za finansiranje ili sufinansiranje projekata koji, neposredno ili posredno utiču na ostvarenje ciljeva koji se odnose na razvoj i veću dostupnost zdravstvene zaštite i razvoj obaveznog zdravstvenog osiguranja. U Republici Srpskoj primjenjuje se Zakon o lijekovima i medicinskim sredstvima ("Službeni glasnik BiH broj 58/08). Nadležni organi u smislu ovog zakona su: Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Agencija za lijekove i medicinska sredstva BiH ( Službeni glasnik BiH broj 58/08). U Republici Srpskoj je u primjeni Zakon o apotekarskoj djelatnosti RS ("Službeni glasnik RS broj 119/08 i 1/12). Zakon obavezuje sve magistre farmacije da primjenjuju smjernice Dobre apotekarske prakse, koje obezbjeđuju kvalitet usluga u apoteci a koje kao stručnu literaturu mora imati svaka apoteka. Prema ovom Zakonu magistri farmacije su u okviru farmaceutske zaštite dužni da vrše promociju zdravlja odnosno zdravstveno vaspitanje u vezi sa očuvanjem i unapređenjem zdravlja pravilnom upotrebom lijekova i medicinskih sredstava. 4. Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva U Republici Srpskoj na snazi je Zakon o električnoj energiji ( Službeni glasnik Republike Srpske, broj 8/08-Prečišćeni tekst, broj 34/09 i 92/09 i 1/11), i Zakon o energetici ( Službeni glasnik RS br. 49/09). Zakonom je uređen elektroenergetski sektor, elektroprivredne djelatnosti, razvoj tržišta električne energije i institucija za regulisanje tržišta, opšti uslovi za isporuku električne energije, te planiranje i razvoj, izgradnja, rekonstrukcija i održavanje elektroenergetskih objekata. Iz navedenog zakonodavnog okvira veoma bitno je izdvojiti postojanje Regulatorne komisije za električnu energiju Republike Srpske. Odredbama Zakona o električnoj energiji definisane su nadležnosti Regulatorne komisije za energetiku Republike Srpske u vezi sa zaštitom kupaca. Ovim odredbama je propisano da je Regulatorna komisija nadležna za: regulisanje kvaliteta usluge i tarifa, imajući u vidu interese kupaca i potrebe preduzeća za isporuku električne energije, obezbjeđenje transparentnog i nediskriminatorskog ponašanja na tržištu električne energije, donošenje mjera za sprečavanje zloupotrebe monopolskog položaja korisnika dozvola izdatih od strane Regulatorne komisije, učešće u rješavanju sporova i postizanju sporazuma između kupaca i distributera i snabdjevača električnom energijom i obezbjeđenje i drugih indirektnih ciljeva zaštite kupaca prilikom propisivanja uslova dozvola za obavljanje određene elektroenergetske djelatnosti. Pitanje zaštite kupaca električne energije je obrađeno u Direktivi 2003/54/EZ. U Aneksu A ove Direktive navedene su mjere za zaštitu kupaca koje obuhvataju: pravo na ugovor koji sadrži, između ostalog, unaprijed definisane uslove snabdijevanja, kvalitet ponuđene usluge, obavezu pravovremenog informisanja kupca, pravo na nadoknadu i obeštećenje, rješavanje sporova i druga pitanja, obavezu blagovremenog obavještavanja o uslovima i načinu promjene cijene, obavezu informisanja o cijenama i tarifama pod standardnim uslovima, pravo na izbor načina plaćanja i informaciju o pravu na univerzalnu uslugu za kupce električne energije. Regulatorna komisija je kroz odredbe Opštih uslova za isporuku i snabdijevanje električnom energijom obezbijedila poseban oblik zaštite krajnjih kupaca električne energije, a posebno ugroženih kupaca, u pogledu mjera pomoći da se izbjegne isključenje i mjera zaštite krajnjih kupaca u udaljenim područjima. Ovim odredbama su propisani uslovi pod kojima se kupac može isključiti sa mreže, procedura isključenja, a posebno je propisana zabrana isključenja u dane državnih praznika, dane vikenda ili dane kada ne radi uslužni centar korisnika dozvole. Takođe, zabranjeno je isključenje krajnjih kupaca koji koriste elektro - medicinsku opremu za održavanje zdravlja. U slučaju ekstremno hladnog 13