ПАЛИЈАТИВНО ЗГРИЖУВАЊЕ ОСНОВНИ ПРИНЦИПИ

Transcription

1 ПАЛИЈАТИВНО ЗГРИЖУВАЊЕ ОСНОВНИ ПРИНЦИПИ СЗО го дефинира палијативното згрижување (ПЗ) како:,,активна севкупна грижа за пациентите, чија болест е неизлечива. Контролата на болката и другите симптоми, на психолошките, социјалните и духовните проблеми, се од големо значење. Палијативната грижа е значајна социо-медицински/јавно здравствена активност, при што се води грижа за ублажување на страдањето, поддржување на достоинството, потребата од згрижување и подобрување на квалитетот на живеење до крајот на животот. Со палијативната заштита се постигнува највисок квалитет на животот на пациентите и нивните семејства. Палијативната заштита не е ограничена во однос на возраста, видот на заболувањето или патологијата. Повеќе е во врска со прогнозата и специфичната потреба за секој пациент и неговото семејство. Палијативната заштита е соодветна за било кој пациент, кој страда од животозагрозувачка болест, без разлика на возраста. Зборот палијатива потекнува од латинскиот збор pallium (д-р Монт), кој може да се преведе како маска или наметка, а тоа значи дека палијативната заштита се бави со маскирање на симптомите и ефектите на неизлечивата болест, тогаш кога куративната медицина, неможе повеќе да помогне. Таа ги допира сите сегменти на здравствениот систем, од болница, до хосписот (hospice - дом за терминални болни), заедницата и домот на пациентот. Обично инволвира интердисциплинарен тим, кој менаџира со медицинскте, психосоцијалните, духовните и економските потреби на пациентот и неговото семејство. Традиционално, се сметало дека таа е применлива единствено во моменти кога смртта е неизбежна. Денес, прифатен е ставот дека палијативната заштита може да се понуди значително во порана фаза на болеста, особено кај прогресивните заболувања. Палијативната заштита опфаќа користење на сите соодветни палијативни интервенции, вклучително и терапијата како: хирургија, радиотерапија, хемотерапија, хормонска терапија итн. Истата не се однесува само на болни од канцер, туку опфаќа и: хронична срцева слабост, прогресивни респираторни заболувања, прогресивни невролошки заболувања, ренална инсуфициенција, автоимуни заболувања, детски прогесивни заболувања итн. Конечната цел е пациентот да се опорави до највисок степен и да достигне најдобар можен квалитет на живот. Повеќе од 55% од болниците во САД, со капацитет од над 100 кревети нудат палијативен третман, како и 1/5 од оштите болници ја применуваат палиативната програма. СЗО ги постави следните основни принципи и активности според кои палијативната заштита: 1. Дава ублажување на болките и другите симптоми (гадење, повраќање, слабост, тешкотии со дишењето, опстипација, проблеми со мочниот меур, ментална конфузија.); 2. Го интегрира психолошкиот и духовниот аспект на згрижување на пациентот; 3. Го афирмира животот и гледа на умирањето како на нормален процес; 4. Нема намера ниту да ја забрза, ниту да ја одложи смртта; 5. Дава поддршка на пациентите да живеат поактивно до моментот на смртта; 6. Дава систем на поддршка на семејството, со цел да се соочи со ситуацијата во тек на болеста и периодот на загубата; 7. Користи тимски пристап во препознавање на потребите на пациентите и нивните семејства, вклучувајќи советувања;

2 8. Овозожува континуитет на заштита и рехабилитација со што го подобрува квалитетот на животот; 9. Може да се примени во рана фаза на болеста заедно со другите терапии, како што е хемотерапија и радиотерапија, како и други испитувања, кои се потребни во лекувањето на можните компликации. Терминалната заштита е продолжение на палијативната заштита, што значи постапување со пациентите во периодот на претстојната смрт, до која веројатно ќе настапи во текот на неколку часа, денови или недели. Истата вклучува согледувања на потребите на семејството, пред и после смртта на пациентот. Етички принципи на палијативната заштита (Унгарска Асоцијација за Хоспис и Палијативна Грижа) 1. Членовите на тимот за ПЗ изразуваат почитување за автономијата на болниот, неговата потреба да биде информиран во врска со третманот, грижата за неговите приоритети и цели околу третманот, вклучувајќи ја неговата желба да го одбие третманот. 2. Членовите на тимот за ПЗ треба да ја проценат користа од третманот, ризиците при донесување на секоја клиничка одлука, да го разберат правото на секој болен за највисок стандард во грижата во рамките на можностите кои се на располагање и да ги прифатат одлуките врзани за нивната распределба и користење. 3. Основни Права на пациентите кои умираат: право да биде медицински згрижен, на човечко достоинство и лична поддршка, на ублажување на болката и намалување на патењето, право на информирање, на независно одлучување, донесување на сопствена одлука и право да одбие третман. 4. Пациентот има право на точна информација за здравствената состојба во која се наоѓа. 5. Пациентот има право да учествува во донесувањето на одлуки кои влијаат на прегледите и третманот. 6. Право на лекување. Доколку се работи за неизлечива болест која клинички набргу доведува до смрт, пациентот може да одбие секаква интервенција и да дозволи болеста да напредува по природен тек. Доколку пациентот не е способен сам да одлучува тогаш по пат на јавен документ тоа го прави лицето компетентно да донесе одлука. Пациентите кои одбиваат третман имаат право на ублажување на болката и олеснување на патењето. 7. Одлуките треба да бидат документирани во писмена форма.

3 Посебни карактеристики на палијативната заштита се: Вклучување на непрофесионалци, како што се членовите на семејството и волонтери Потребата да се води грижа за оние кои се вклучени во згрижувањето Важноста на емоционалните и духовните проблеми на пациентите и на семејството Проширување на тимовите е флексибилно и подредено на потребите на пациентот. Тимот мора да содржи доктор, медицинска сестра, социјален работник, психолог, волонтери и свештени лица. Основната единица на згрижување е семејството. Најважно е пациентите да добијат исти пораки од различни членови на еден тим. Тимовите воспоставуваат транспарентни канали на комуникација и со тоа обезбедуваат сите членови на тимот да имаат прилика за свој придонес во процесот на згрижување. Како и во сите сектори на медицинските услуги, здравствените работници кои се вклучени во палијативната заштита, би требало во потполност да ги почитуваат правата на пациентите, да се придржуваат до професионалните обврски и стандарди и во тој контекст да постапуваат во најдобар инерес на пациентот. Комуникација во палијативната заштита Вештината на добра кумуникација е неопходен дел во сите области од здравствената заштита. Комуникацијата подраз-бира: процес, кој вклучува многу луѓе, размена на информации, заемно разбирање и поддршка во поглед на тешки, некогаш болни промени, како и постапување со емоционални страдања, поврзани со такви проблеми. Сето ова бара време, посветеност и искрена желба да се слушнат грижите на другиот и со нив да се сочувствува (емпатија). Таа е витален и неопходен составен дел на палијативната заштита. Важно е да се истрае до крај и тогаш кога повеќе нема одговори. Кога на луѓето им се приближува смртта, се менува и нивната потреба за комуникација со семејството, пријателите и здравствените работници. Во тек на оваа фаза, кога има интензивно лично доживување, со емотивни и физички потреби, потребна е посебна помош. Ова подразбира контрола на болката и симптомите, разговор, информирање и квалитетна грижа, што помага во осмислување на крајот на животот и надминување на тагата. Во состојба на стрес и вознемиреност, пациентите треба да бидат третирани со разбирање, бидејќи веројатноста работите да не се слушнат, разберат или запомнат е голема. Комуникацијата се одвива на ниво на здравствени професио-налци и пациент, здравствени професионалци меѓу себе, како и комуникација со семејството. За да се олесни комуникацијата потребни се следниве елементи:

4 1. Обука и едукација во вештини на комуникација за сите здравствени работници; 2. Болниците и установите треба да обезбедат соодветни простории каде може да се водат доверливи разговори со пациентите и нивните семејства; 3. Здравствените работници треба барем еднаш неделно да се сретнат со пациентите и нивните семејства и со другите здравствени работници; 4. На здравствените работни-ци потребен им е пристап до средствата на модерната информа-тичка технологија. Дел од комуникацијата се одвива по пат на говор, но повеќе од тоа што го соопштуваме, се одвива по невербален пат. Пациентот од нас бара чесна, точна, разбирлива и доследна информација во врска со неговата болест и компликациите. Постојат јасни емоционални и психолошки ограничувања за примање на непријатни и тешки информации. Докажано е дека не е пожелно лошите вести да се соопштуваат по градуирани протоколи, за соопштување на лоши вести (делење во датуми, по посебен распоред). Општо правило е таквата информација да се понуди на разумен, охрабрувачки и чесен начин. Во поглед на автономијата на пациентот и почитување на неговиот избор, од витално значење е да ја добие неопходната информација, за да го направи сопствениот избор. Комуникацијата со пациентите и нивните семејства бара атмосфера, став и однос кои охрабруваат, како и отвореност во информирњето. Но, притоа треба да се има превид до кој степен пациентот сака да биде информиран за својата состојба. Во тој поглед посебно внимание се посветува на културното ниво и разлики. Културолошките разлики може да се одразат сериозно на овој процес, како и когнитивни оштетувања, кои можат комуникацијата да ја направат посебно тешка. Професионалците, треба индивидуално да го прилагодат начинот на давање информациите, имајќи ги предвид емоционалните и когнитивните бариери, кои се дел од клиничката слика на прогресивните заболувања. Тимска работа Заради комплицираната природа на проблемот, со кој се соочуваат пациентите и нивните семејства, во поодминатата финална фаза на болеста, за спроведување на специјализирано згрижување треба да се вклучи интердисциплинарен тим, кој ќе дава физичка, психо-социјална и духовна поддршка. Kарактеристики на палијативната заштита Како и во сите сектори на медицинските услуги, здравствените работници, кои се вклучени во палијативната заштита, би требало во потполност да ги почитуваат правата на пациентите, да се придржуваат до професионалните обврски и стандарди и во тој контекст да постапуваат во најдобар инерес на пациентот. Посебни карактеристики на палијативната заштита се: вклучување на непрофесионалци, како што се членовите на семејството и волонтери; потребата да се води грижа за оние кои се вклучени во згрижувањето;

5 важноста на емоционалните и духовните проблеми на пациентите и на семејството; проширување на тимовите е флексибилно и подредено на потребите на пациентот; тимот мора да содржи доктор, медицинска сестра, социјален работник, психолог, волонтери и свештени лица; основната единица на згрижување е семејството; најважно е пациентите да добијат исти пораки од различни членови на еден тим, и тимовите воспоставуваат транспарентни канали на комуникација и со тоа обезбедуваат, сите членови на тимот да имаат можност, за свој придонес во процесот на згрижување. ЛИТЕРАТУРА 1. СЗО, регионална канцеларија во Европа: Здравје 21, Европска серија,,здравје за сите бр. 6, Копенхаген, 1999: Ристевска С.: Здравствена нега, Универзитет Св. Климент Охридски Битола, Битола, 2005: Министерството за здравство: Правилник за поблиските просторни услови, опремата и кадрите за основање и работење на здравствените организации, Закон за здравствената заштита (Службен весник на Република Македонија, број 38/91, 11/92, 46/93, 25/96, 55/96, 48/02, 10/04) 4. Дураковиќ З.: Медицина старије доби, (Едитор) Напријед, Загреб, 1990: Ian P. Donald (2009) Housing and health care for older people in Oxford Journals Age and Aging, vol. 38, Issue 4, Retrieved July 2009, from Мартиновиќ С., Шаља Е., Тодоровиќ М.: Стање и перспективе кучне неге и кучног лечења и здравствена заштита старих и оболелих лица, Зборник радова, Сомбор, мај, 1996: Милосављевиќ Н.: Куќно лечење - организациски аспекти, Зборник радова, Сомбор, мај, 1996: Кочанковска Л.(2009). Здравствена заштита во домот на пациентот алтернатива на болничкото лекување, а не негова замена во Vox medici бр. 65 Скопје: Лекарска комора на Македонија 8. Ружин С., Ковачиќ С., Бербер С.: Улога и значај организовања Кучне неге и помочи у кучи, Зборник радова, Сомбор, мај, 1996: Драшковиќ Е., Бербер С., Маркош С.: Организација кучне неге и кучног лечења у Сомбор, Зборник радова, Сомбор, мај, 1996:23-36

6 10. Велиќ, Стефановска В., Аџиќ М., Ендровска Исајловска К., Стефановска М.: Палијативно згрижување прирачник, МИА Здружение за здравствено просветување и унапредување на здравјето, Скопје, 2005: ICN (2006.). ICN Ethical codex for nurses. Geneva: ICN. ( declaration.htm) Кочанковска Л., Шерденковска: Формирање и Развој на Службата за итна медицинска помош Битола, Прв Балкански Конгрес по историја на медицината, Охрид, Зборник на трудови, 2003: Аџиќ М.: Национални стандарди за палијативна нега, Хоспис Суe Рајдер, Скопје, РМ, 2003:3-24