Бесплатно издание Интервју Јан Стола

Transcription

1 Година IV / Број 6 / мај 2016 година / ISSN / Бесплатно издание Врата за отворена дебата Тема на бројот: Млади и дроги Интервју: Јан Стола Претседател на меѓународната мрежа Млади во акција за дроги...сметавме дека постои потреба од мрежа за млади луѓе кои работат во односните области во европските земји поради карактеристичните проблеми со кои се соочува нашиот регион и можностите за поефективна соработка со европските институции и влади.

2 Импресум drogi - politiki i praktiki Година IV Број 6 мај 2016 година ISSN Бесплатно издание Издава Здружение ХОПС Опции за здрав живот Скопје Адреса: Христо Смирненски 48/1-6, 1000 Скопје Телефон: Телефакс: Е-адреса: hops@hops.org.mk drogi - politiki i praktiki е издание на Здружението ХОПС Опции за здрав живот Скопје. Списанието е бесплатно и слободно за споделување. Содржина Воведен збор 3 j И јас имам право на третман и хуман однос 4 j Интервју: Јан Стола, Млади во акција 8 j Водич за третман и грижа на децата кои употребуваат дроги 12 j Поддршка за децата кои употребуваат дроги 16 j Советувалиште за превенција од употреба на дрога и други психоактивни супстанции меѓу учениците 20 од средните училишта во Скопје j Најчесто користени психостимуланси 24 Уредништво j За поимите наркоман/наркоманија или за лингвистичката конструкција на непосакуваната стварност 30 Главен и одговорен уредник Вања Димитриевски Уреднички одбор Вања Димитриевски Влатко Деков Ирена Цветковиќ Жарир Симрин j Средбата на магионичарот и децата 34 j Десет години Здружение на граѓани Опција од Охрид 35 j Конференција за намалување на штети од употреба на дроги 38 j Кратки вести 40 Препорачуваме Лектура Весна Костоска Фотографија Any Bee Графички дизајн Социјален маркетинг - ХОПС j Книга: Кристијане Ф. Мојот втор живот: Автобиографија Филм: Кристијане Ф. Ние децата од станицата 45 ЗОО j Најнови публикации 46 Печати DataPons drogi - politiki i praktiki е отворен за соработка со сите заинтересирани за споделување ставови со кои се промовира хуман третман на лицата што употребуваат дроги. Доколку сакате да поднесете статија за објавување или на друг начин да го помогнете списанието, ве молиме, пишете на следната е-адреса: ХОПС Опции за здрав живот Скопје СЗПМЗ Коалиција Сексуални и Здравствени права на маргинализирани заедници Поддржано од: и Фондации Отворено општество (Open Society Foundations) 2 hops@hops.org.mk Ставовите изнесени во drogi - politiki i praktiki не нужно ги одразуваат или се во согласност со ставовите на издавачот Здружение ХОПС Опции за здрав живот Скопје.

3 Воведен збор Да, вистина е дека постојат млади луѓе кои употребуваат дроги. И вистина е дека многумина пробуваат дроги пред полнолетството. А исто така е вистина дека во Македонија старосната граница е сè пониска и затоа не е чудно што деца помлади од дванаесет години употребуваат дроги. Но, она што е навистина чудно и жално е што надлежните институции замижуваат пред оваа појава и се однесуваат како да не постои. Но, игнорантскиот однос на институциите не ги решава проблемите. Напротив, проблемите нараснуваат и се мултиплицираат. Залудни се и предупредувањата на здруженијата на граѓани со години до надлежните институции за потребата за итно воведување мерки за лекување на зависности од дроги наменети за деца и за млади. Во недостаток на институционални мерки единствената поддршка за децата и за младите кои употребуваат дроги е овозможена од здруженијата на граѓани, онолку колку што им дозволуваат законските ограничувања. А токму во законските ограничувања најмногу се одразува целосната незаинтересираност на институциите за заштита на психофизичкото здравје на децата и на младите кои употребуваат дроги. Со усогласување на законите со потребите на децата и на младите кои употребуваат дроги значително ќе се олеснат можностите за воведување мерки за заштита на нивното психофизичко здравје. Затоа овој број го посветуваме на децата и на младите кои употребуваат дроги, надевајќи се дека ќе придонесеме за засилување на напорите за нивна заштита. Од Уредништвото drogi - politiki i praktiki

4 Воскре Наумоска - Илиева И јас имам право на третман и хуман однос Поради недостатокот на програми за третман, четири од децата кои тимот на ХОПС ги сретна во својата работа се починати како последица на употребата на дрога. Дополнително ХОПС има документирано 3 случаи на деца кои употребуваат дроги, а во неколку од нив се преземани конкретни дејствија за овозможување пристап до третман кој на крај не е добиен. Програмска асистентка за застапување во ХОПС. Осумгодишно искуство во давање и организирање сервиси за маргинализирани заедници (сексуални работници, корисници на дрога, ЛГБТ). Две години застапување за правата на децата кои употребуваат дроги. Слика во центарот на Скопје Деца на возраст од едвај пет години се шетаат низ Паркот Женаборец, држат некоја кеса во раката и повремено ја доближуваат до лицето вдишувајќи. Околу нив многу луѓе поминуваат и ги одминуваат, брзајќи, не обѕрнувајќи се кон децата како тоа да е највообичаено и очекувано. Оваа слика ја гледаме повеќе од 10 години, а децата сè уште се на улица, сè уште инхалираат лепак, а некои веќе и инјектираат хероин. Во нашата работа досега сме сретнале 76 од тие деца. Најмалото дете кое сме го сретнале, а инјектира хероин, имаше осум години, а најмалото кое инхалираше лепак само три години. Истражувањето спроведено за потребите на трудот Преглед на системот за третман на деца под 18 години кои употребуваат дроги во 2012 година покажа дека во Воспитно-поправниот дом во Тетово во 2011 година имало 7 деца кои употребуваат дроги, во Заводот за згрижување, воспитание и образование на деца и младинци Ранка Милановиќ до 2012 година имало 15 деца кои употребуваат дроги, а според податоците на Министерството за труд и социјална политика во 2011 во Скопје имало 20 деца кои употребуваат дроги. Според истражувањата на ЕСПАД во 2012 година 8,7 % од испитаните деца користеле марихуана во текот на животот; 3,75 % употребувале екстази; 2,18 % имаат користено инхаланти; хероин 0,6 %; а дроги инјектирале 0,6 %. Оваа година во тек е ново истражување на ЕСПАД кое треба да ни ја претстави сегашната состојба. Дополнително податоците од Клиниката за токсикологија покажуваат дека 42,2 % од интервенциите за опијатно предозирање во периодот се однесуваат на малолетни лица. Во земјава не постои систем на следење на состојбата со децата кои употребуваат дроги, па затоа и нема целосна слика за нивниот број. Податоците се парцијални, некои и застарени, и доаѓаат или од работата на терен или од истражувања. Но, и покрај тоа овие податоци се доволни да ни посочат на сериозноста на проблемот. 4

5 Тема на бројот Наспроти оваа слика од теренот, во Македонија сè уште нема програми за третман на деца кои употребуваат дроги, односно нема соодветен одговор на надлежните институции преку отворање интегрални програми кои, покрај третманот, ќе вклучуваат и програми за ресоцијализација и за рехабилитација, а во кои ќе биде вклучен кадар со обука и со образование соодветен на потребите на овие деца. Министерството за здравство работи на подготовка на протокол за третман на деца кои употребуваат дроги, кој е во изработка од 2012 година и сè уште не е усвоен. Во постоечките центри за превенција и за третман на лица кои употребуваат дроги според постоечкиот Протокол за третман со супституциска терапија (метадон и бупренорфин) има можност за вклучување третман на деца над 16 години, но во пракса според податоците добиени од овие центри во периодот година нема ниедно дете под 18 години кое е на третман со метадон и со бупренорфин. Поради недостатокот на програми за третман, четири од децата кои тимот на ХОПС ги сретна во својата работа се починати како последица на употребата на дрога. Дополнително ХОПС има документирано 3 случаи на деца кои употребуваат дроги, а во неколку од нив се преземани конкретни дејствија за овозможување пристап до третман кој на крај не е добиен. Во првиот случај во 2009 година (11-годишно дете кое инјектира хероин 2 години) клиниките на почеток одбиваа да го примат поради тоа што не се сметаа за надлежни за на крај кога е примено во Клиниката за детски болести поради однесувањето на детето бараа да се однесе дома. Поради недоволна мотивираност и страв на родителите, детето се врати дома. Во другиот случај (2011 и 2012 година, 11-годишно дете, кое првично е контактирано на 8-годишна возраст кога и започнало да инјектира хероин) поради несоодветно добиената нега детето е со отежнато движење во количка. Во светот постојат повеќе примери на добри практики за третман на деца кои употребуваат дроги, кои можат да служат како пример и за Македонија, меѓу кои е и Виена во Австрија. drogi - politiki i praktiki 5

6 Некои од клиниките прифаќаат ад хок случаи и преземаат потребни мерки за надминување на зависноста, но тоа се индивидуални постапки кои не се според протокол и медицина базирана на докази. Често се поставува прашањето како овие деца доаѓаат до хероин (заборавајќи дека дел од нив инхалираат и лепак кој е многу лесно достапен), од каде им се парите, како го купуваат и притоа се заборава да се постави вистинското прашање како да им помогнеме на овие деца, во овој момент, без одлагање зашто по 10 години сликата може да биде уште полоша. Она што треба да направат надлежните институции со цел да се надминат проблемите со кои се соочуваат децата кои употребуваат дроги е следново: да се формира мултисекторска работна група која ќе подготви протокол и сеопфатна програма за третман на децата кои употребуваат дроги, како и план за транзицискиот период (од сега до моментот на отворање на програмите); да се воспостави систем за следење на состојбата со децата кои употребуваат дроги; да се овозможи третман на зависност од дроги базиран на медицина на докази за сите деца, независно од нивната возраст; да се отворат центри за рехабилитација и за ресоцијализација на децата кои употребуваат дроги; да се отворат програми за работа со семејства кои имаат деца кои употребуваат дроги. Наспроти оваа слика од теренот, во Македонија сè уште нема програми за третман на деца кои употребуваат дроги, односно нема соодветен одговор на надлежните институции преку отворање интегрални програми кои, покрај третманот, ќе вклучуваат и програми за ресоцијализација и за рехабилитација, а во кои ќе биде вклучен кадар со обука и со образование соодветен на потребите на овие деца. 6 drogi - politiki i praktiki

7 Тема на бројот Во светот постојат повеќе примери на добри практики за третман на деца кои употребуваат дроги, кои можат да служат како пример и за Македонија, меѓу кои е и Виена во Австрија. Во Виена организацијата Дијалог овозможува сеопфатни услуги на едно место за третман на деца кои употребуваат различни видови психоактивни супстанции, вклучувајќи и психосоцијални услуги. Организацијата овозможува супституциска терапија со метадон за деца до 14 години. Возрасната граница е поставена поради тоа што најмалото дете кое го сретнале кое употребува дрога има 14 години. Дијалог има развиено многу добар систем на препраќање и соработка со центрите за социјална грижа, како и со другите организации кои имаат програми за деца кои употребуваат дроги. Состојбата со децата кои употребуваат дроги е загрижувачка и треба да се дејствува овде и сега. Уште колку деца треба да починат додека чекаме да се отворат програмите за третман? Во првиот случај во 2009 година (11-годишно дете кое инјектира хероин 2 години) клиниките на почеток одбиваа да го примат поради тоа што не се сметаа за надлежни за на крај кога е примено во Клиниката за детски болести поради однесувањето на детето бараа да се однесе дома. 7

8 Разговорот го водеше: Влатко Деков Млади во акција за дроги Интервју: Јан Стола Млади во акција за дроги ( Youth Organization for Drug Action (YODA)) е мрежа на организации и поединци основана во 2011 година со цел да се одговори на потребите на младите активисти и професионалци кои се лишени од глас во однос на одредувањето на политиките за дроги, а сепак се меѓу најзасегнатите од дрогите и законите за дрогите. ЈОДА е дел од сè поголемо движење на лица кои се изјаснуваат против догматските и стигматизирачките политики за дроги. Студентите и младите се во суштината на секоја активност преземена за спречување на дискриминацијата, па затоа заедничката соработка е од клучно значење за градење на меѓународно движење во вистинската смисла на зборот. Јан Стола е еден од основачите на ЈОДА каде што во последните три години работи како координатор. Од 2013 година, кога ЈОДА се регистрира како фондација, Јан станува и нејзин претседател. Јан има 26 години и живее во Варшава, Полска. Има дипломирано на социјална политика на Универзитетот во Варшава, а во областа на дрогите и на политиките за дроги работи веќе осум години во рамките на неколку здруженија на граѓани. Млади во акција за дроги, звучи доста трансцендентно. Можете ли да објасните од каде потекна идејата за основање на ваква организација? Во текот на нашите активности со здруженијата на граѓани кои работат на тематиките за дрогите, јас и колегите забележавме дека постои потреба од регионална мрежа за поддршка на младите активисти и професионалци вклучени во оваа област, како и мрежа која би ги застапувала младите кои најчесто се засегнати од дрогите и од политиките за дроги на европско, но и на меѓународно ниво. Секако, веќе постојат мрежи кои ги поврзуваат ваквите здруженија низ целиот свет и кои постигнуваат добри резултати во застапувањето за поразновидни политики за дроги насочени кон младите на меѓународно ниво, но сепак сметавме дека постои потреба од мрежа за млади луѓе кои работат во односните области во европските земји поради карактеристичните проблеми со кои се соочува нашиот регион и можностите за поефективна соработка со европските институции и влади. 8

9 Интервју Според Вашите сознанија и искуство, кои се најголемите проблеми поврзани со дроги кои ги засегаат младите? Дали се тоа третманите за дроги, намалување на штетите или нешто сосема друго? Проблемите се различни во секоја земја и регион, но јас мислам дека трите најголеми проблеми со кои се соочуваат младите во Европа се: Како прво, ограничен пристап до ефективен третман за луѓето кои употребуваат дроги и до услуги за намалување на штетите. Ова е резултат на повеќе фактори, почнувајќи од ограничените можности за финансирање на здруженијата кои ги спроведуваат овие програми до законските препреки кои ги спречуваат младите да бараат одредени услуги. Како второ, криминализацијата на поседувањето на дроги за лична употреба. Ваквите закони строго се применуваат во неколку европски земји и не само што водат кон бесмислена и непропорционална дискриминација на младите, туку исто така кај голем број од нив предизвикуваат страв кој ги спречува да побараат помош за проблемите поврзани со дроги. И трето, новите психоактивни супстанции (НПС). Постои алармантен тренд во однос на супстанциите кои се појавуваат на пазарот, (непознатите) долгорочни последици од нив, приемот во болници, предозирање, како и во однос на луѓето кои веќе инјектираат НПС. Засега мерките спроведени од страна на владите на земјите во Европа, а кои се засноваат главно на постојано класификување на НПС, не се покажаа како доволно ефикасни. Што ги мотивира младите да учествуваат во акциите за дроги? Мислам дека постојат два фактора. Првиот е дека проблематиката со дроги и политиките за дроги е значаен и интересен од аспект на социјалната работа. Повеќето членови во мрежата имаат дипломирано на социјална работа, јавни политики, јавно здравје, психологија и поврзани области, и имаат голем интерес да работат во своите области. Како второ, поголемиот број младите луѓе вклучени во ЈОДА или слични организации самите имаат лично искуство со лошите политики за дроги, со своите пријатели или во заедницата. Мене лично ми влијаеја двата фактора за да почнам да работам со здруженијата на граѓани. На 17 години бев уапсен поради сомнение за поседување 0,6 грама канабис и иако искуството не беше премногу трауматично ме соочи со апсурдноста на полските закони за дроги бидејќи во случајот беа вклучени над 20 лица платени со државни пари полицијата, јавни обвинители, судии итн. Подоцна се запишав на студии по Социјална политика со што се заинтересирав за дрогите и за политиките за дроги како општествен проблем. Јан Стола (Фото YouTube) Бидејќи ЈОДА е прилично нова организација, набројте ги Вашите најголеми достигнувања и предизвици досега. Среќен сум што успеавме да изградиме голема и разнолична мрежа од организации и лица кои се прекрасни стручњаци во своите области и со кои работата претставува задоволство. Во моментов имаме членови во 13 европски земји и се надеваме дека овој број ќе се зголеми за уште двајца или тројца оваа година. Одржавме неколку состаноци низ Европа во текот на кои членовите на ЈОДА имаа можност да разменат искуства и идеи, како и да учествуваат во меѓународни настани. Минатата година за време на заседавањето на Комисијата за наркотични дроги на ОН организиравме спореден настан со Владата на Полска и други членови Се надеваме дека ќе продолжиме да ја развиваме оваа програма за до крајот на 2018 година да постигнеме бројка од 100 учесници, а можеби и да организираме голема младинска европска конференција за дроги во 2019/2020 година. drogi - politiki i praktiki 9

10 од Белгија (Plug-INN) и од Србија (Re Generation) на кој се дискутираше за последиците од политиките за дроги во нашите земји со околу 100 врвни дипломати, претставници на ОН и на граѓанскиот сектор. Засега најголемиот предизвик беше стекнувањето меѓународно признание кое е неопходно за поефективно застапување (на пример, постојат одредени формални препреки при зачленувањето во одредени консултативни тела како условот организацијата да биде регистрирана најмалку две години), потоа финансиските средства (бидејќи нашата организација е прилично нова) и координирањето на работата на лицата од сите овие земји кои имаат засебни обврски во нашите организации. Мислите ли дека ЈОДА се здоби со доволно голема видливост и кои се Вашите намери за понатамошен развој? Минатата година беше особено плодна во поглед на стекнувањето со меѓународна видливост и контакти. Нѐ избраа за членка на Европскиот форум на граѓанското општество за дроги, воспоставивме врска со Советот на Европа и ги зацврстивме односите со организациите на ОН во моментов очекуваме да дознаеме дали нашето барање за консултативен статус во Економскиот и социјален совет на ОН (UN ECOSOC) ќе биде одобрено. Исто така изградивме солидни контакти со владини претставници во Европа и во другите региони, како и со десетици здруженија низ светот. Во моментов сме насочени кон ангажирана вклученост во работата на групите кои ги спомнавме за да докажеме дека сме значаен партнер во поглед на оформувањето на политиките кои ги засегаат младите. Исто така планираме да продолжиме со зголемување на бројот на нашите членови, особено во Западна Европа, во Скандинавија и во поранешниот Советски Сојуз бидејќи сме веќе прилично застапени во Централна и во Југоисточна Европа. За оваа година планираме да почнеме со серија обуки за млади професионалци од здруженијата кои работат на различни теми поврзани со употребата на дроги кај младите, како на пример активности на журки, комуникација со медиумите, работа со волонтери и слично. Се надеваме дека ќе продолжиме да ја развиваме оваа програма за до крајот на 2018 година да постигнеме бројка од 100 учесници, а можеби и да организираме голема младинска европска конференција за дроги во 2019/2020 година....поголемиот број младите луѓе вклучени во ЈОДА или слични организации самите имаат лично искуство со лошите политики за дроги, со своите пријатели или во заедницата. 10 drogi - politiki i praktiki

11 Интервју За крај би сакал да Ве прашам, а секако би ги интересирало и нашите читатели, дали на некој начин името на Вашата организација е поврзано со ликот на учителот Јода од филмот Војна на ѕвездите? Баравме име кое ќе отслика кои сме и за што се залагаме. Се обидовме со неколку зборови и акроними, разменивме повеќе идеи. Мислам дека имаше предлог за акронимот ЈАДО или слично и некој предложи дека доколку ги поместиме буквите може да добиеме ЈОДА (Youth Organisation for Drug Action). Тоа беше токму тоа што го имавме на ум и на сите им се допадна идејата, па го избравме тоа име. Ликот од филмот Војна на ѕвездите не ни беше инспирација, ниту пак мислиме дека сме на некој начин поврзани со него, но сепак името звучеше поприемчиво. Во моментов сме насочени кон ангажирана вклученост во работата на групите кои ги спомнавме за да докажеме дека сме значаен партнер во поглед на оформувањето на политиките кои ги засегаат младите. 11

12 Влатко Деков Водич за третман и грижа на децата кои употребуваат дроги Водичот е наменет, пред сè, за професионалците вклучени во третманот и кои се грижат за децата кои употребуваат дроги, но исто така има цел да даде насоки за креирање на политиките поврзани со третманот и со грижата на децата кои употребуваат дроги, па затоа него можат да го користат и носителите на одлуки. Авторот е магистрант на социјална политика. На полето на зависностите работи четиринаесет години. Има развиено најголем дел од програмите за намалување на штети во Македонија. Во моментов раководи со ЦЕДИ Центарот за едукација, документирање и истражување при ХОПС. Автор е на голем број трудови, публикации и истражувања. Активист е за човекови права на маргинализираните заедници и членува во повеќе национални и меѓународи комисии, тела и стручни форуми меѓу кои и форумот за дроги при Европската комисија во Брисел. Од 2014 година е член на Управниот одбор на Евроазиската мрежа за намалување на штети од употреба на дроги. Употребата на дроги меѓу децата во Македонија е проблем кој е сè повидлив и кој бара сериозен пристап и многу брза реакција како на професионалците кои работат на ова поле така и на носителите на одлуки во воспоставувањето на промени во здравствениот и во системот на социјалната заштита. Она што е клучно во овој момент се надлежните министерства, пред сè, Министерството за здравство и Министерството за труд и социјална политика заеднички да работат на отворање програми за третман и за грижа на децата кои употребуваат дроги. Вакви програми во овој момент не постојат во Република Македонија. ХОПС овој проблем веќе неколку години го актуелизира организирајќи прес-конференции, национална конференција со меѓународно учество, студиска посета во Виена за претставници од македонските институции за да се информираат како во овој град е решено прашањето на лекување и на социјализација на децата кои употребуваат дроги, голем број на состаноци итн. Имајќи предвид дека Министерството за здравство нема изработено протокол за третман, а во недостаток на соодветна литература, ХОПС во 2014 година подготви и посебен Водич за третман и грижа на децата кои употребуваат дроги со намера да помогне во пишувањето на протоколот, но и во спроведувањето на програмите кои ќе се отворат. Оттогаш досега е напишана само предлог-верзија на протоколот, но тој сè уште не усвоен. Овде пренесувам само мали сегменти од Водичот кои се најзначајни при работата со деца кои употребуваат дроги. Водичот е наменет, пред сè, за професионалците вклучени во третманот и кои се грижат за децата кои употребуваат дроги, но исто така има цел да даде насоки за креирање на политиките поврзани со третманот и со грижата на децата кои употребуваат дроги, па затоа него можат да го користат и носителите на одлуки. Насоките дадени во Водичот се однесуваат на сите видови програми за третман и за грижа на децата кои употребуваат дроги, вклучувајќи ги 12

13 Тема на бројот и програмите за ресоцијализација и за рехабилитација. Најдобро е овие програми да бидат комплементарни и што повеќе услуги да се добијат на едно место. Исто така е потребно да се формира функционален систем за соработка и за препраќање. Легални и етички аспекти: За успешен третман на децата примарно е вклучување на родителите и на семејството. Сепак во одделни случаи вклучување на семејство-то/старателот, како и обезбедување согласност од нив нема да биде возможно. Според експертите од НТА Англиската агенција за третман на злоупотреба на дроги, во случаите кога децата не сакаат нивните родители/старатели да знаат дека тие бараат асистенција и помош поради употреба на дроги, и тоа е за нивен најдобар интерес, тогаш нивната желба треба да се земе предвид и третманот да го добиваат во потполна анонимност и доверливост. Ова прашање подетално треба да се уреди со националните протоколи за третман. Во случаите кога на третман треба да биде примено дете кое потекнува од нефункционално семејство, тимот треба да го пријави случајот во Центарот за социјална работа кој ќе процени дали е потребно одземање на старателството на родителите и одредување на друг старател, За малиот број на деца за кои е потребен хоспитален третман, треба да се обезбедат безбедни резиденцијални услови. Хоспитализацијата е 24-часовна интензивна медицинска, психијатриска и психосоцијална грижа која се спроведува во резиденцијални услови. Ваквиот третман вообичаено треба да трае 6 до 14 дена, односно што е можно пократко, Супституциски третман за лица под 18 години треба да биде воведен само од страна на специјалист психијатар. При приемот на третман, без оглед дали станува збор за медицински, за психосоцијален или за комбиниран третман, целиот тим заеднички подготвува план за третман. Во подготовката на планот учествува и детето кое се прима на третман, како и неговите родители, односно старател кога е тоа возможно. drogi - politiki i praktiki 13

14 Видови третмани Програмите за третман и за грижа можат да бидат различни. Според третманскиот амбиент и видот на третманот можат да бидат: Амбулантски програми за третман; Болнички/резиденцијални програми за третман. Овие програми можат да бидат за: Детоксикација која нормално завршува за 6 до 14 дена и содржи 24-часовна интензивна медицинска и психолошка грижа; Психосоцијална рехабилитација и социјална реинтеграција, како тераписка заедница која, пред сè, е наменета за деца со повеќе проблеми и третманот може да трае од 3 до 18 месеци; Програми кои користат лекови при третман (супституциска терапија, антидепресиви, психостабилизатори, психомоторни стимуланти); Програми за континуирана грижа. Овие програми се клучни и во голема мера успехот на третманот ќе зависи од нивната достапност. Имено, периодот по завршување на кој било третман е период со висок ризик за рецидив, затоа е потребна продолжена, континуирана грижа по завршувањето на секој третман. Вакви програми можат да бидат групи за самопомош, групи за личен развој, групи за превенција на рецидиви, АА и НА групи (алкохол и наркотикс анонимус групи), групи за професионален и за личен развој, програми за домување и сл. Процена При првиот контакт со детето се врши сеопфатна процена со која треба да се одредат: острината на зависноста, ризик-факторите, коморбидните психијатриски растројства и други проблеми. Децата треба да добијат третман и интервенции веднаш по процената. План за третман При приемот на третман, без оглед дали станува збор за медицински, за психосоцијален или за комбиниран третман, целиот тим заеднички подготвува план за третман. Во подготовката на планот учествува и детето кое се прима на третман, како и неговите родители, односно старател кога е тоа возможно. Во планот јасно се дефинира кој член од тимот ќе биде ментор на детето кој ќе овозможува третманот да биде координиран низ програмите и организациите/ институциите, и чии надлежности му се познати и на детето и на сите оние кои се вклучени во третманот. Функционален систем за соработка и за препраќање За поддршка на придобивките од третманот, децата и нивните родители/старатели во согласност со потребите треба да се препраќаат во соодветните програми на институциите, како и локалните здруженија на граѓани, групи на врсници, групи за самопомош, вклучувајќи ги и културно специфичните групи и организации. Затоа е потребно креирање соодветна мрежа на организации и институции кои работат со деца. Имајќи предвид дека Министерството за здравство нема изработено протокол за третман, а во недостаток на соодветна литература, ХОПС во 2014 година подготви и посебен Водич за третман и грижа на децата кои употребуваат дроги... 14

15 Тема на бројот Трансфер од програма за деца во програма за возрасни Програмите за деца треба да бидат одвоени од програмата за возрасни и да овозможуваат тие да не доаѓаат во контакт со возрасните корисници. За оние деца кои се приближуваат кон возрасниот лимит на програмата (на пример, наполнуваат 18 години и треба да преминат во програма за возрасни) потребно е да се направи заеднички план за трансфер во програма за возрасни, кој ќе опфати период од 6 месеци. Сепак треба да постои можност трансферот да не биде направен во овие 6 месеци. Тимот врз основа на процена може да одлучи лицето да остане подолго време во програмата за малолетни и покрај неговата полнолетност ако тоа е во најдобар интерес за него. Водичот за третман и за грижа на деца кои употребуваат дроги можете бесплатно да го преземете од категоријата Публикации на интернетстраницата на издавачот ХОПС Опции за здрав живот Скопје. Насоките дадени во Водичот се однесуваат на сите видови програми за третман и за грижа на децата кои употребуваат дроги, вклучувајќи ги и програмите за ресоцијализација и за рехабилитација. Најдобро е овие програми да бидат комплементарни и што повеќе услуги да се добијат на едно место. Исто така е потребно да се формира функционален систем за соработка и за препраќање. drogi - politiki i praktiki 15

16 Ивана Шалевска Поддршка за децата кои употребуваат дроги Најголем број деца со кои контактираме како теренски тим се деца на улица. Тоа е така затоа што тие деца се видливи и ги забележуваме како се движат низ градските улици и како питачат. Она што досега го имам забележано кај нив е тоа дека се плашат од професионали кадри, од институции и од полиција, а најмногу ме боли тоа што се плашат од социјалните работници. Авторката е социјална работничка во теренскиот тим за намалување ан штети од употреба на дроги во Здружението ХОПС Опции за здрав живот Скопје. Од секогаш сум имала чувство дека кај нас на повеќето луѓе им било полесно да се приспособат на некои одлуки кои ги наметнува општеството, отколку да се борат за промени. Кога почнав да работам како теренски работник во ХОПС со деца кои користат дрога бев во шок. Во голема мера поради тоа што немав претстава дека деца од 4 години почнуваат да вдишуваат лепак и дека деца од 8 или 9 години можат да се најдат во состојба да инјектираат метадон и дијазепам. Но, најмногу ме шокираше тоа што не постои можност за лекување и ресоцијализација на овие деца. Затоа и ја сакам оваа работа. Среќна сум што им помагаме на децата кои употребуваат дроги. Барем колку што ни дозволуваат законските рамки. А тие се прилично крути кон овие деца. Најголем број деца со кои контактираме како теренски тим се деца на улица. Тоа е така затоа што тие деца се видливи и ги забележуваме како се движат низ градските улици и како питачат. Она што досега го имам забележано кај нив е тоа дека се плашат од професионали кадри, од институции и од полиција, а најмногу ме боли тоа што се плашат од социјалните работници. Затоа често се прашувам дали и како нашиот систем потфрлил со работа и грижа за овие деца. На почетокот се плашеа и од нашиот тим. Им беше страв дека ќе ги земеме и однесеме во детски дом, а со тоа ќе ги разделиме од нивните родители. Секако, повеќето од нив се сместени во детски домови, но и покрај тоа секојдневно ги наоѓаме на улица како вдишуваат лепак, инјектираат метадон и питачат. И никако не можам да разберам како е можно повеќето од овие деца никој да не ги бара, никој да не се грижи за тоа каде се и што прават. Постои ли нешто што би можело да ги мотивира да останат во детските домови и да го продолжат нивното образование? Морам да признаам дека ни требаше време да ја стекнеме нивната доверба. Она што можам да го прикажам како значаен момент од моето лично искуство е макотрпното справување на родителите со проблемот на зависност од дроги 16

17 Тема на бројот кај нивните деца и барање решение за излез од тој проблем. Меѓутоа, одговорноста не може да биде само на родителите. Инстититуциите треба да знаат, а претпоставувам дека го знаат овој проблем, и треба да реагираат. Тука посебно говорам за Центарот за социјална работа и за Министерството за здравство. Од праксата можам да издвојам родители кои се борат да се справат со зависноста од дрога на нивните деца и се обидуваат да ја решат на разни начини. Некои ги носат децата на Клиниката за психијатрија, на Одделот на детска и адолесцентна психијатрија. Некои се обидуваат да го решат проблемот во домашни услови. За жал, сè почести се овие родители. Едноставно некои од нив немаат волја да се обратат во некоја институција или кога ќе решат да се обратат наидуваат на празни одговори кои не нудат никакво решение. Затоа се затвораат дома и се обидуваат да најдат некакво решение. Колку и да звучи сурово некои, пак, не сакаат да се соочат и ги препуштаат децата сами на себе. Кога станува збор за ваква ситуација децата потклекнуваат на предизвиците кои им ги нуди околината сè со цел полесно да се вклопат во неа. Обично децата со кои контактираме, како што веќе напомнав, се деца на улица. Многу често тие се движат во група, групата е составена од машки и од женски деца на возраст од 7 до 16 години. На тој начин тие треба да се снаоѓаат сами, да најдат пари за дрога, а најчесто тие пари ги заработуваат од питачење или од кражби. Поради ова децата се принудени самостојно да донесуваат низа одлуки несвојствени за нивната возраст како кражби и размена на сексуални услуги. Оттука, покрај тоа што овие деца се изоставени и дискриминирани од општеството, на нив секојдевно им се наметнуваат сè повеќе и повеќе етикети. Со ова однесување е ставен под знак прашалник психичкиот развој на овие деца. И сега се поставува прашањето: Што со овие деца, кој ја презема одговорноста за нив? Родителите, државата, институциите? Она што можам да го прикажам како значаен момент од моето лично искуство е макотрпното справување на родителите со проблемот на зависност од дроги кај нивните деца и барање решение за излез од тој проблем. drogi - politiki i praktiki 17

18 Ние како тим двапати неделно одиме на терен, им нудиме поддршка, ги поттикнуваме и ги информираме оние лица кои немаат пристап до тие информации. Според моето досегашното искуство имам впечаток дека институциите немаат слух за преземање конкретни чекори за надминување и за решавање на овој проблем, иако имаат отворена покана за присуство на нашите терени. За среќа, ХОПС не е единствената организација која се грижи за децата кои употребуваат дроги, што се покажа во јуни 2016 година кога 18 здруженија на граѓани ја поддржаа медиумската кампања која зборуваше за проблемите со кои се соочуваат овие деца. За поздрав се и заложбите на народниот правобранител кој известува за состојбата на децата кои употребуваат дроги, но се залага и за отворање програма со соодветен протокол за третман на деца кои употребуваат дроги. И Комитетот за заштита на правата на детето, Комитетот за човекови права, Комитетот за елиминација на сите форми на дискриминација на жената и Комитетот за елиминација на сите форми на расна дискриминација изразија загриженост и дадоа препораки за поддршка на децата кои употребуваат дроги. Сите комитети препорачуваат државата да овозможи достапност на програми за превенција од употреба на дроги, како и програми за рехабилитација на сите деца кои употребуваат дроги. Според моето досегашното искуство имам впечаток дека институциите немаат слух за преземање конкретни чекори за надминување и за решавање на овој проблем, иако имаат отворена покана за присуство на нашите терени. 18

19 Тема на бројот drogi - politiki i praktiki 19

20 Лилјана Игњатова Советувалиште за превенција од употреба на дрога и други психоактивни супстанции меѓу учениците од средните училишта во Скопје Советувалиштето за превенција од употреба на дрога и други психоактивни супстанции меѓу учениците од средните училишта во Скопје започна со својата работа во септември 2012 година. Ова е само дел од напорите за превенција од употреба на дрога и други психоактивни супстанции меѓу учениците од средните училишта во Скопје, поддржани од Градот Скопје, а ги спроведува Здружението ХЕРА Асоцијација за здравствена едукација и истражување (Health Education and Research Association). Доцент д-р Лилјана Игњатова е раководителка на Центарот за превенција и третман на злоупотреба и зависност од дроги и други психоактивни супстанции при ЈЗУ Психијатриска болница Скопје, Македонија, а работи и како доцентка по предметот Психијатрија и медицинска психологија на Медицинскиот факултет при Универзитетот Св. Кирил и Методиј во Скопје. Доц. д-р Игњатова е основачка и членка во Одборот на директори на Мрежата за лекување зависности на Југоисточна Европа и Јадранот, како и членка-основачка на Светската федерација за третман на опијатна зависност. Таа е постојана коресподентка за Групата Помпиду при Советот на Европа. Добитник е на наградата SEE net Reflection Award во 2015 година. Во моето 21-годишно искуство на работа во Центарот за превенција и третман на злоупотреба и зависност од дрога и други психоактивни супстанции не сретнав толку многу млади кои експериментираат со дрога или кои употребуваат марихуана колку што сретнав во првите 6 месеци од постоењето на Советувалиштето за превенција од употреба на дрога, а и потоа. Размислував зошто во центрите за третман на злоупотреба и зависност од дрога нема толку многу млади клиенти и претпоставив две причини, едната е затоа што младите немаат толку проблеми поврзани со психоактивни супстанции, а другата затоа што тие програми не се атрактивни за нив. Сепак со почетокот на работата на Советувалиштето сфатив дека младите имаат проблеми кои сакаат да ги споделат и да ги решаваат со помош на стручно лице, но сè до отворањето на Советувалиштето за млади за превенција од употреба на дроги немале каде. Младите не ги посетуваат постоечките програми за превенција и за третман на зависност од дрога од едноставна причина што тие не се креирани според нивните потреби, па затоа и не се атрактивни за нив. Особено значајно за моите клиенти во Советувалиштето беше анонимноста и доверливоста. На почетокот имав клиенти кои не сакаа да споделат со мене ни колку се стари, ни во кое училиште учат, ни која година се затоа што се плашеа да не бидат споделени информациите во училиштето. Ни возрасните не се разликуваа многу од децата или ако сакате и обратно, децата не се разликуваа од нивните родители, имаше родители кои исто така беа многу претпазливи во разговорите, да не споделат случајно некој податок со кој ќе бидат идентификувани. Имаше и случаи кога не можев да им ја видам ни бојата на косата затоа што носеа капи, но набрзо по 2/3 средби се чувствуваа сигурни и безбедни во 20

21 Тема на бројот Советувалиштето, па го откриваа својот идентитет, иако тоа никој не го бараше од нив. Беше многу едноставно да се сфати дека многу од младите и нивните родители ја почувствувале стигматизацијата поврзана со употреба на дрога, па за да ја избегнат се подготвени дури и да се лишат од каков било третман на нивниот проблем само за да не си го откријат идентитетот. Советувалиштето за превенција од употреба на дрога и други психоактивни супстанции меѓу учениците од средните училишта во Скопје започна со својата работа во септември 2012 година. Ова е само дел од напорите за превенција од употреба на дрога и други психоактивни супстанции меѓу учениците од средните училишта во Скопје, поддржани од Градот Скопје, а ги спроведува Здружението ХЕРА Асоцијација за здравствена едукација и истражување (Health Education and Research Association). Овие активности се содржани и во Локалната стратегија за дроги на Град Скопје. На почетокот Советувалиштето работеше два дена во неделата по два часа. По една година од функционирањето на Советувалиштето, поради зголемена побарувачка на овој вид сервис, Советувалиштето почна да работи три дена во неделата по три часа, но подоцна поради рестрикција на финансиски средства работните часови на Советувалиштето беа намалени на двапати неделно по три часа. Во текот на 2015 година имаше и ненадеен прекин на Советувалиштето од 2 месеци поради ненавремено обезбедени средства, што се одрази и на подоцнежната посетеност на Советувалиштето, односно губење на дел од клиентите кои ја посетуваа програмата во континуитет. Необезбедената одржливост е сериозна закана и ненадејни прекини во иднина мора да се превенираат. Актуелно, Советувалиштето работи два дена во неделата (понеделник и среда) по 3 часа, и тоа во понеделник од 14,30 до 17,30 часот, а во среда од 16 до 19 часот. Во Советувалиштето за млади за превенција од употреба на дрога и други психоактивни супстанции, во 2015 година за 10 месеци се реализирани 242 посети од страна на 207 клиенти од кои нови биле 141 клиент (млади, нивни родители, партнери и стручни лица). Еден дел од клиентите имаат потреба од повеќе посети и континуирана работа и следење, друг дел имаат потреба од информација и од психоедукација, и тие еднократно го посетуваат Советувалиштето, а трет и најмал дел од клиентите се препраќаат во друга институција. Кај младите кои се јавуваат во Советувалиштето најчесто употребувани супстанции се марихуана, алкохол и седативи, многу поретко наркотични аналгетици и опијати, а дел од нив не употребуваат супстанции. Во Советувалиштето се нудат повеќе видови услуги советување, поддршка и третман за млади лица како главна целна група, но и за партнери, за родители и за стручни лица од образовниот систем исто така. Пристапот е сеопфатен и нуди поддршка за лицата кои имаат проблем, но и на потесната заедница исто така. Од особено значење за мене беа посетите од млади од средните училишта кои доаѓаа во Советувалиштето заедно со стручни лица или наставници, иако имаше и случај кога стручно лице бараше совет за да се отстрани ученик поради притисок од родителите на Отвореноста и достапноста на ова Советувалиште за младите од другите градови не го решава во целост проблемот затоа што пристапноста и трошоците за пат за повеќе млади и нивните родители претставува сериозна бариера за ваква услуга. drogi - politiki i praktiki 21

22 другите ученици. Особено силен впечаток оставија сензибилните и емпатични наставници кои со или без родителите доаѓаа во Советувалиштето заедно со својот ученик или ученици. Советувалиштето за превенција од употреба на дрога и други психоактивни супстанции е дел од Советувалиштето за млади Сакам да знам кое нуди доверливи и бесплатни услуги за сексуално и за репродуктивно здравје. Ова Советувалиште работи од 2005 година и низ годините пријателскиот пристап кон младите, пристап без осудување, пристап без морализирање, со емпатија, со разбирање и со сензибилност кон проблемот покажа дека таквиот пристап е многу ефективен и функционален за здравствена грижа за младите луѓе. Тоа беше причината зошто Советувалиштето за превенција од употреба на дрога и други психоактивни супстанции беше формирано како дел од Советувалиштето за млади Сакам да знам. Покрај тоа корисно за сите клиенти е и тоа што на едно место тие можат да добијат повеќе услуги како што се: советување за превенција од употреба на психоактивни супстанции од психијатар и доверливи услуги за сексуално и за репродуктивно здравје, од гинеколог и од дерматовенеролог. Младите и нивните родители или партнери во Советувалиштето најчесто доаѓаат поради: притисок од врсниците за употреба на психоактивни супстанции, понудена дрога, пријателство со врсник кој употребува дрога, партнер кој употребува дрога, страв да не започнат со употреба на дрога, сомневање на родителите дека нивните деца употребуваат дрога, слаб успех во училиштето, пронајдена психоактивна супстанција од страна на родител, страв да не им ставиле дрога без нивна согласност, експериментирање со психоактивни супстанции, штетна употреба, психички состојби предизвикани од употреба на психоактивни супстанции, одржување на апстиненција. Советувалиштето го посетуваат и групи на млади од Детско село, ученици од средните училишта во Град Скопје, членови на здруженија на граѓани за информирање, едукација за превенција и техники на одбивање. Најчести услуги кои се даваат од психијатар се: советување, психоедукација на родители, партнери и млади, супортивна терапија, мотивациско интервју, техника на одбивање, превенција на рецидиви и др. Психоедукацијата е особено важна не само за младите туку и за нивните родители или партнери за да можат подобро да ги разберат, да ги прифатат, да не ги осудуваат и со тоа да им ги ослабнуваат силите на младите кои треба да се борат со проблемот. Иако, искрено кажано, има многу тврдокорни родители/партнери со кои целиот процес трае многу долго и може да биде фрустирачки. Поддршката кон клиентот во такви ситуации е многу корисна. Поддршката и на родителите кои се исплашени и збунети, исто така, е корисна затоа што стресот и стравот кај родителите можат да направат поголема штета во домот од самото експериментирање со супстанција. Психоедукацијата за психоактивните супстанции се реализира преку видеоигри за легални и за илегални психоактивни супстанции со кои се опфатени сите аспекти (законски, принудено нудење сексуални услуги, соматски и психички нарушувања), преку разни ликови и нивни животи, водичи за дроги (изглед, ефекти, ризици, законски аспекти), учење Во Советувалиштето се нудат повеќе видови услуги советување, поддршка и третман за млади лица како главна целна група, но и за партнери, за родители и за стручни лица од образовниот систем исто така. 22 drogi - politiki i praktiki

23 Тема на бројот како да одговорат на понуда за дрога, испитување на ставовите за дрога, информации дека понуденото е илегално да се поседува и дека содржината на понуденото не е позната. На младите им се помага да станат свесни за притисокот што го вршат врсниците врз нив за да ги наведат на употреба на дрога. Им се помага да најдат начин да го издржат притисокот од врсниците, се вежбаат техники на одбивање и на избегнување. Многу често младите, иако не само тие, не знаат да кажат не. Во Советувалиштето учат и вежбаат како да кажат не, како да избегнат притисок. Тие се охрабруваат тоа да го применат во секојдневниот живот и секој успех на клиентот се наградува со афирмативни пораки кои поттикнуваат дополнителна мотивација за нивен понатамошен личен раст и развој. Еден наш клиент кој научи да биде асертивен, кој научи да одбие и да каже не подоцна го донесе и својот другар во Советувалиштето. Во врска со употребата на повеќе супстанции во исто време, без разлика дали тие се легални или илегални, им се помага на младите да го сфатат ризикот од мешањето на супстанции, а се испитуваат и зошто употребуваат повеќе супстанции во исто време и сл. Во врска со законските аспекти им се даваат информации и советување дека поседувањето и дилањето на дрога е казниво, дека казните за дилање се повисоки и дека дури и купувањето за другар е дилање, им се помага да научат како да одговорат кога се бара од нив да сторат нешто нелегално и учат како да преговараат со врсниците. Останатите услуги кои клиентите во Советувалиштето можат да ги добијат се: прегледи од гинеколог и од дерматовенеролог, тестови, советувања за бременост и за контрацепција, ХИВ тестирање и советување, и советување за сексуално преносливи инфекции. Пријателскиот однос кон сите привлече млади не само од Скопје туку и од други градови кои беа прифатени и третирани подеднакво со младите од Скопје. Побарувачката на ваков вид услуги од младите од другите градови само ни кажува дека ваков вид сервиси се потребни и во другите градови во Република Македонија. Отвореноста и достапноста на ова Советувалиште за младите од другите градови не го решава во целост проблемот затоа што пристапноста и трошоците за пат за повеќе млади и нивните родители претставува сериозна бариера за ваква услуга. Градот Скопје и стручните лица би требало да дадат свој придонес во обука на кадри од другите градови за работа во вакви советувалишта, се разбира, доколку има потреба за тоа. Сепак најголемиот товар и одлуката за воспоставување вакви советувалишта во другите градови треба да биде на градовите, а со поддршка на МЗ, МОН и МТСП. Покрај младите од средните училишта, многу од клиентите се повозрасни адолесценти. Повремено се случува услуга да побараат и повозрасни лица, како на пример возрасна жена која поради непостоење специфични програми за жени побара помош во ова Советувалиште, иако тоа беше исклучителен случај. Таа беше закажана како дете на пријатели од мој колега, можеби мојот колега не знаел точно за кого се работи, како и да е, на мое изненадување во закажаниот термин дојде возрасна жена. Откако ја ислушав, немав друг избор освен да продолжам да работам со неа на нејзиниот проблем затоа што не знаев каде да ја упатам, а притоа да не направам поголема штета. Во текот на работата со неа таа ми даде податоци за млад член од нејзиното семејство кој има проблеми и затоа употребува седативи, кој подоцна исто така стана наш клиент. Сепак незаборавни се нејзината среќа и задоволство од пристапот и од третманот во ова Советувалиште за млади. Сепак со почетокот на работата на Советувалиштето сфатив дека младите имаат проблеми кои сакаат да ги споделат и да ги решаваат со помош на стручно лице, но сè до отворањето на Советувалиштето за млади за превенција од употреба на дроги немале каде. 23

24 Давор Смиланов Најчесто користени психостимуланси Некои од овие психоактивни супстанции се наоѓаат природно во некои растителни култури, а со развојот на фармакологијата кон крајот на 19 век, а особено во 20 век се откриваат и нови супстанции кои дејствуваат стимулативно на ЦНС. Она што е спорно е тоа што некои од нив се легални во слободна продажба и се користат масовно во светот, додека некои други се контролирани или забранети (илегални) супстанции или пак се пропишуваат на рецепт од лекар. Авторот е доктор по медицина. Дипломирал општа медицина на Медицинскиот Факултет при Универзитетот Св. Кирил и Методиј во Скопје, Република Македонија. Д-р Давор Смиланов раководи со Медицинскиот сервис во Центарот за намалување на штети во Капиштец кој е дел од Програмата за намалување на штети на Здружението ХОПС Опции за здрав живот Скопје. Има учествувано во бројни национални и регионални проекти, конференции и кампањи за намалување на штети од употреба на дроги. Идејата на овој текст е разбивање на митовите, на табуата и на стереотипите за употребата на психостимулативни дроги психостимуланси. На самиот почеток би сакал да ви поставам едно едноставно прашање кое би гласело Дали некогаш во својот живот сте користеле некаков тип стимуланс? Доволно е самите на себе да си го одговорите ова и следното прашање. Доколку одговорот е ДА, следното прашање би било Кои? По дефиниција психостимуланс е психоактивна супстанција која доведува до стимулирање на централниот нервен систем (ЦНС) или на телото, или на двете, зголемување на будноста и на концентрацијата. Жаргонски кажано тие креваат расположение, енергија, будност, обратно од некои други дроги кои спуштаат како нпр. опијатите. Стимулансите се употребуваат во светот, некои легални некои илегални, лекови на рецепт или без рецепт, супстанции за секојдневна или за рекреативна употреба. Можноста и потребата луѓето дополнително да ги стимулираат телото и сетилата, да ја подигнат концентрацијата и будноста постојат бидејќи извесни супстанции внесени во човековото тело тоа го предизвикуваат преку стимулација на ЦНС. Некои од овие психоактивни супстанции се наоѓаат природно во некои растителни култури, а со развојот на фармакологијата кон крајот на 19 век, а особено во 20 век се откриваат и нови супстанции кои дејствуваат стимулативно на ЦНС. Она што е спорно е тоа што некои од нив се легални во слободна продажба и се користат масовно во светот, додека некои други се контролирани или забранети (илегални) супстанции или пак се пропишуваат на рецепт од лекар. 24

25 Трендови Историја на употребата на стимуланси Ефедрата како медицинска билка е употребувана во Кина пред години. На европското тло употреба на тутунот се забележува со откривањето на Новиот Континент и враќањето на Кристофер Колумбо во Европа кон крајот на 15 век. Во 17 век се забележуваат и првите податоци за употребата на кафето. Кокаинот, пак, во чиста форма е изолиран во 1855 година. Зигмунд Фројд (Sigmund Freud) во третман на депресија користи кокаин во 1884 година. Синтетскиот стимуланс амфетамин е синтетизиран во 1887 година, а психоактивната супстанција МДМА е откриена сосема случајно во 1912 година. Новата ера во истражувањата со психостимулативни супстанции доаѓа со откривањeто на дроги од психоделична класа, како ЛСД, од страна на хемичарот Aлберт Хофман (Albert Hoffman) првично во 1938 година во лабораторијата на Сандоз (Sandoz) во Швајцарија, а потоа и со истражувањата и експериментирањето со психостимуланси и со психоделици во третман на психијатријски заболувања и состојби или рекреативно кон крајот на шеесеттите години од минатиот век. И доаѓаме до денешно време и синтетизирање на нови психоактивни супстанции (НПС) меѓу кои некои од нив се психостимуланси. Правна регулација на легални и на илегални стимуланси Поделбата на легални и на илегални стимуланси и дрогите воопшто доаѓа со донесувањето на Единствената конвенција за наркотични дроги од 1961 година, Конвенцијата за психотропни супстанци во 1971 година, како и Конвенцијата на Обединетите нации против илегалниот промет со наркотични дроги и психотропни супстанци во 1988 година. Па така кафето, никотинот остануваат легални, додека сите останати, вклучувајќи ги и психостимулансите како амфетамините, МДМА и кокаинот стануваат контролирани или забранети (илегални) супстанции. Можноста и потребата луѓето дополнително да ги стимулираат телото и сетилата, да ја подигнат концентрацијата и будноста постојат бидејќи извесни супстанции внесени во човековото тело тоа го предизвикуваат преку стимулација на ЦНС. drogi - politiki i praktiki 25

26 Употребата на легалните стимуланси во секојдневјето Кафето е најраспространета и најчесто употребувана психоактивна супстанција или дрога во светот. Кофеинот припаѓа во ксантинската класа на хемиски состојки кои природно се наоѓаат во кафето, чајот и во помала мера во какаото и во чоколадото. Кофеинот, покрај во кафето, може да се најде во многу газирани пијалаци (кола и слични), како и во поголеми количини во енергетските пијалаци. Може да се најде и во некои лекарства и секако е легална супстанција во слободна продажба во светот. Тутун или тобако е исто така познат легален стимуланс кој масовно се користи на планетава. Активната состојка во тутунот е никотинот. Природно се наоѓа во листовите на растението тутун кој потоа суров или преработен најчесто се консумира со пушење. Во денешно време актуелни се и електронските цигари како замена или алтернатива на цигарите, а содржат чист никотин во течна форма кој преку согорување се користи со пушење. И покрај бројните штетни последици и лошото влијание врз здравјето на луѓето и висок процент на смртни случаи од последиците на консумирање на овие легални дроги, тие се наоѓаат во слободна продажба, а не ретко со нивно консумирање се започнува уште на многу мала возраст. И покрај сè станува збор за индустрија која остварува големи профити како резултат на нивната продажба, а пак цената на лекување на последиците од нивната употреба е исто така висока. Но, ќе кажеме, тие се легални, т.е. не се забранети со што делумно ја потиснуваме свесноста и личната одговорност за штетите кои ги носат со себе. Најчесто употребувани илегални психостимуланси Амфетамински тип стимуланс. Амфетамин (алфаметилфентиламин) е стимуланс на ЦНС. Синтетизиран е во 1887 година од страна на романскиот хемичар Лазар Еделеану (Lazăr Edeleanu) на Берлинскиот универзитет (Universität zu Berlin). Во умерени дози создава емоционални и когнитивни ефекти како еуфорија, промени во либидото, ја зголемува будноста и го подобрува мисловниот процес. Во терапевтска смисла, во некои земји од светот како САД, Канада и Англија лекарства врз база на амфетамини се користат за третман на повеќе медицински состојби и заболувања. Покрај амфетаминот, во групата на супститути на амфетамини се наоѓаат низа супстанции слични по хемиски состав, но и во дејство. Најчести примери на супститути на амфетамини се: метамфетамини, ефедрин, катинони, МДМА (екстази) и ДОМ (СТП). МДМА 3,4-метилендиоксиметамфетамин е психоактивна и психостимулативна дрога позната по своето еуфорично и емпатогено дејство. Синтетизирана е уште во 1912 година од страна на германскиот хемичар Антон Кулиш (Anton Köllisch) во лабораториите на германската Фармацевтска компанија Мерк (Merck), а патентирана во 1914 година. До нејзиното откривање се доаѓа случајно, а нејзините психофармаколошки ефекти се актуелизираат од страна на психофармакологот Александер Шулгин (Alexander Shulgin) во седумдесеттите години од минатиот век кога и започнува поголема рекреативна употреба на овој стимуланс. Како супстанција е забранета прво во Велика Британија во 1977 година, а потоа и во САД во 1984 година. МДМА е контролирана супстанција во повеќето земји во светот. Најчеста форма во која се наоѓа МДМА е популарната таблета екстази, но се ноаѓа и во чиста кристализирана форма. Во терапевтски цели се споменуваат истражувањата во примената на МДМА кај пациенти со посттрауматско стресно нарушување (ПТСД), кои се актуелни и денеска и се наоѓаат во третата фаза од клиничките испитувања од страна на МАПС Мултидисциплинарна асоцијација за психоделични студии (MAPS - Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies) од Санта Круз, Калифорнија. Кокаин Кокаинот се добива од листовите на растението еритроксилон кока. Одгледувањето и употребата на овие листови од страна на староседелците на јужноамериканскиот континент е одамна познато. Кокаинот е изолиран во 1855 година од германскиот хемичар Фридрих Гетке (Friedrich Gaedcke). Позната е употребата на кокаинот во лекување 26 drogi - politiki i praktiki

27 Трендови на многу болести, во психијатрија, во соматологија, во анестезиологија, но и во други медицински гранки. До голема популаризација доаѓа во 70- тите и 80-тите години од минатиот век кога започнува илегалната експанзија првично во САД, а потоа и во Европа и во светот. Кокаинот е најчесто употребуван стимуланс во Европа според податоците во Европскиот извештај за дроги од 2015 година објавен од Европскиот мониторинг центар за дроги и зависности (The European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction - EMCDDA). Стимуланси кои се пропишуваат како лекарства на рецепт пракса во некои земји во светот Стимуланси кои се користат како лекарства и се достапни на лекарски рецепт се амфетамин (адерал) и метилфенидат (риталин и концерта). Се пропишуваат и се дозираат за третман на некои заболувања и медицински состојби како нпр. нарушување на хиперактивност и недостиг на внимание (АДХД), и тоа кај деца, адолесценти и возрасни, нарколепсија (хроничен замор и несоница), дебелина, Паркинсонова болест и др. Студиите од анализите на снимките од магнетна резонанција (МРИ) укажуваат дека кај долгорочен третман со амфетамини доѓа до намалување на абнормалностите во мозочните структури и функции кај луѓето со АДХД и до подобрување на мозочната функција во структурите како нуклеус каудатус и во базалните ганглии. Што се однесува до ставовите за легални и за нелегални психостимуланси, примерите од Потругалија каде што во 2001 година е декриминализирана употребата на сите видови дроги, како и поседување количина за лична употреба покажуваат многу позитивни искуства меѓу кои најзначајни се драстично намалување на бројот на сексуално преносливи инфекции меѓу луѓето кои користат дроги и намалување на бројот на смртни случаи како резултат од предозирање. 27

28 Нови психоактивни супстанции (НПС) од видот психостимуланси Со развојот на истражувачката хемија и на фармакологијата во денешнината, а и поради регулациите кои постојат во светот, постојат бројни миметици и аналози како синтетски новооткриени психостимуланси за кои постојат малку истражувања за дејството и за влијанието врз здравјето на луѓето или малку се познати, а сè повеќе се присутни на илегалниот пазар на дроги во светот. Она што неколку децении беше синоним за МДМА таблети екстази не ретко воопшто и не содржат МДМА, туку супстанции од друга класа на дроги или пак некоја НПС. Што се однесува до ставовите за легални и за нелегални психостимуланси, примерите од Потругалија каде што во 2001 година е декриминализирана употребата на сите видови дроги, како и поседување количина за лична употреба покажуваат многу позитивни искуства меѓу кои најзначајни се драстично намалување на бројот на сексуално преносливи инфекции меѓу луѓето кои користат дроги и намалување на бројот на смртни случаи како резултат од предозирање. Португалија е една од земјите во светот со најниска стапка на смртност како резултат на предозирање од дроги. Законот беше дизајниран на таков начин што поседувањето и употребата на мали количини на дроги се третираат како јавен здравствен проблем, а не како криминал. Дрогите секако се илегални, но поседувањето во правна смисла значи мала парична казна или по потреба третман на програмите за одвикнување од дроги, а не затворска казна и отворање криминално досие со што и самиот криминалитет се намали драстично. Но, покрај тоа и употребата на новите дроги т.н. легални хајови или НПС е на ниско ниво во споредба со останатиот дел од светот. Сепак стравувањето дека со декриминализацијата на дрогите ќе се зголеми бројот на корисниците и зависниците од дроги падна во вода бидејќи тоа реално не се случи, а останаа позитивните искуства. 28

29 29

30 Вања Димитриевски За поимите наркоман/наркоманија или за лингвистичката конструкција на непосакуваната стварност Негативниот набој содржан во поимите наркомани, наркоманија и сл. се претвораат во лингвистички репертоар кој, по принципот на она што Џорџ Грејс го нарекува споделена онтологија, го репродуцира и го поддржува усогласувањето на негативниот однос на пошироката заедница кон луѓето кои употребуваат дроги. Како што истакнува Џорџ Грејс, преку споделената онтологија секојдневно ја создаваме и ја репродуцираме токму стварноста која не ја посакуваме концептуализирајќи ја преку зборовите кои ги користиме. Авторот работи како програмски асистент за истражување во ЦЕДИ Центар за едукации, документирање и истражување при Здружението ХОПС Опции за здрав живот. Има магистратура по етнологија и антропологија и долгогодишно истражувачко искуство меѓу различни општествено-маргинализирани групи/заедници, особено меѓу луѓето кои употребуваат дроги. Навистина е чудо како демократизацијата во комуникацијата, персонифицирана во дигиталните социјални мрежи и во многубројните автономни информативни портали на интернет, овозможува воскрснување на бајати вести и иницира интензивни јавни дебати. Благодарение на можностите за интензивна комуникација книгата Дрога Болест на денешнината, чиј автор е невропсихијатарот Бошко Томовски, објавена во 1998 година, стана актуелна во 2015 година. Но, не е иновативноста на содржината тоа што ја поттикна јавната дебата, туку застарената и несоодветна терминологија со која авторот дрогите ги означува како болест на денешнината и во која дава сопствени видувања како општеството треба да се справи со нив. Според реакциите јавноста најмногу беше револтирана поради тоа што авторот одредени животни, музички и модни стилови поистоветува со употреба на дроги поради тоа што изнесува неточни податоци за дрогите и за нивното дејство и поради терминологијата што ја користи, односно затоа што сите луѓе кои употребуваат дроги ги означува како наркомани. Авторот, од своја страна, преку медиумите се оправдуваше дека книгата е напишана врз основа на неговото долгогодишно професионално искуство како невропсихијатар и дека најдобар показател е тоа што книгата е објавена во примероци на три јазици, македонски, албански и српски, а сè уште се користи во образованието и се цитира во поновите стручни трудови. Неговите изговори уште повеќе го подгреаја револтот на луѓето кои имаат поголемо искуство со дрогите од авторите на научни трудови на оваа тема во Македонија. Впрочем, генерацијата преку која Душко Томовски го стекнувал своето 30

31 Перспективи знаење денес е многу повозрасна и има многу поразлична перцепција за дрогите од онаа што преовладуваше кон крајот на дваесеттиот век. Сосема независно од претходниот пример, во истиот период, по некоја необична случајност, Коалицијата Сексуални и здравствени права на маргинализираните заедници објави анализа на 22 учебници и наставни помагала кои наставниците во средното и во високото образование во Македонија сè уште ги користат при предавањата за дрогите. Учебниците во високото образование се користат на студиите по медицина, правни студии, социологија и социјална работа, психологија, педагогија, филозофија, студии по безбедност и сродни студии. Според анализата најчести изрази со кои во анализираните учебници се означува употребата на дроги се: наркоманија, уживање на опојни дроги, токсикоманија, наркоманска употреба, зависничка страст, дрогирање ; додека луѓето кои употребуваат дроги се означуваат како: наркомани, нарко-зависници и зависници. Од двата примера се забележува дека употребата на дроги во стручната литература начесто се нарекува наркоманија, а луѓето кои употребуваат дроги се нарекуваат наркомани. Од извадоците од книгата на Душко Томовски е очигледно дека тој наркоманијата ја изедначува не само со употребата на наркотици туку и со кокаиноманија, марихуаноманија, барбитуроманија итн. - манија. При ваква стручна литература воопшто не е изненадувачки што јавноста во Македонија сè уште не може да направи разграничување меѓу употреба на дроги и зависности од дроги. За значењето на поимите наркомани и наркоманија За почеток е важно да се истакне дека не се сите дроги наркотици. Под наркотици се подразбираат опиумот и дериватите на опиумот што потекнуваат од билката афион (Papaver somniferum), познати и како опијати, но и фармацевтските производи кои дејствуваат на истите рецептори во организмот, а се познати како опиоиди. Така, бидејќи секоја дрога не е опијат, не може секоја употреба на дроги да се нарече наркоманија. Впрочем, наркоманија е повеќе медицински израз со кој се означува неодоливата потреба за наркотици, односно зависноста од наркотици. Интересно е да се напомни дека овој поим е речиси непознат во Западна Европа и во Северна Америка, а често се користи/се користел во земјите со претходно социјалистичко општествено уредување. Од друга страна, зависност од дроги е дијагноза која ја востановува стручно медицинско лице и затоа не може секој човек кој употребува опијати да се нарече наркоман. Многу луѓе користат дроги само за рекреативни потреби и никогаш не покажуваат симптоми на зависност или поведение спротивно на општоприфатените норми. Но, овој текст не се однесува на дрогите и на луѓето кои употребуваат дроги, туку на улогата на изразите наркомани и наркоманија во конструкцијата на општествената стварност најчесто онаа непосакуваната. Од медицинска перспектива можеби постои оправдување за употребата на овие поими, но само При ваква стручна литература воопшто не е изненадувачки што јавноста во Македонија сè уште не може да направи разграничување меѓу употреба на дроги и зависности од дроги. drogi - politiki i praktiki 31

32 кога се однесуваат на луѓето кај кои е дијагностицирана зависност од наркотици. Овие поими во никој случај не можат да важат за луѓе кои не се зависни од наркотици, а употребуваат други видови дроги. Сепак, активистите за правата на луѓето кои употребуваат дроги, но и самите луѓе кои употребуваат дроги, истакнуваат дека поимите наркоман и наркоманија ги чувствуваат како исклучително стигматизирачки, особено поради значењето кое е накалемено на овие поими. И ова е линијата од која ова прашање од медицинската преминува во социјалната сфера. Употребата на дроги се смета за општествено неприфатлива појава и е криминализирана во поголемиот дел од светот. Оттука луѓето кои употребуваат дроги се сметаат за отпадници од заедницата, криминалци, измамници, бадијалџии, односно сите оние негативни особини кои помалку или повеќе ги има секој човек во случајов ѝ се припишуваат на цела група. Општествената нетрпеливост кон луѓето кои употребуваат дроги многу јасно е изразена во публикацијата Македонски општествени вредности на Македонскиот центар за меѓународна соработка во која е наведено дека 96,8 % од испитаниците не сакаат да имаат соседи кои употребуваат дроги, а на 92,3 % од испитаниците им пречат центрите кои овозможуваат услуги наменети за луѓето кои употребуваат дроги во нивното соседство. Одбивноста на општеството кон луѓето кои употребуваат дроги постојано се потврдува и во работата на програмите за намалување на штети од употреба на дроги. Во скопската Општина Шуто Оризари, во 2008 година локалното население, по иницијатива на група граѓани, потпишуваше петиција против напорите за отворање центар за зависности во оваа општина. Поради институционалната стигматизација, програмите за намалување на штети во Македонија почнаа да развиваат социјални и здравствени услуги затоа што луѓето кои употребуваат дроги се маргинализирани од социјалните и од здравствените установи. Врвен показател за одбивноста кон луѓето кои употребуваат дроги е ставот на политичарите како јавни избраници кои би требало да ги застапуваат јавните интереси. Најспецифичен пример е актуелната градоначалничка на Општината Кисела Вода во Скопје која во клучните заложби во текот на својата предизборна кампања во 2013 година ветуваше дека ќе го дислоцира Центарот за зависности сместен во оваа општина. Ни градоначалниците на другите скопски општини немаат похуман однос кон луѓето кои употребуваат дроги. Во периодот меѓу 2005 и 2008 година, неколкумина од тогашните градоначалници суптилно ги опструираа обидите за отворање центри за зависности во општините со кои управуваа. Притисокот на општеството преку ваквиот лингвистички репертоар крајно неповолно влијае на луѓето кои употребуваат дроги и ги принудува да се соживуваат со маргинализираниот статус кој општеството принудно им го доделува и развиваат специфични внатрешни односи кои можат да ги загрозат нивното здравје и социјален статус. 32 drogi - politiki i praktiki

33 Перспективи Гранката на која седиме Негативниот набој содржан во поимите наркомани, наркоманија и сл. се претвораат во лингвистички репертоар кој, по принципот на она што Џорџ Грејс (George W. Grace) го нарекува споделена онтологија (shared ontology), го репродуцира и го поддржува усогласувањето на негативниот однос на пошироката заедница кон луѓето кои употребуваат дроги. Како што истакнува Џорџ Грејс, преку споделената онтологија секојдневно ја создаваме и ја репродуцираме токму стварноста која не ја посакуваме концептуализирајќи ја преку зборовите кои ги користиме. Притисокот на општеството преку ваквиот лингвистички репертоар крајно неповолно влијае на луѓето кои употребуваат дроги и ги принудува да се соживуваат со маргинализираниот статус кој општеството принудно им го доделува и развиваат специфични внатрешни односи кои можат да ги загрозат нивното здравје и социјален статус. За да ги избегнат споменатите етикети, многу луѓе кои употребуваат дроги се принудени да ги кријат своите практики за употреба на дроги, развиваат специфични системи за комуникација и за преживување и, во зависност од видот на дрогите и честотата на употреба, развиваат недоверба кон институциите од кои би требало да добиваат помош. Преку повеќе истражувања, а и преку практични искуства во изминативе дваесетина години беше забележано дека луѓето кои употребуваат дроги најголема стигматизација чувствуваат токму од институциите кои би требало да им даваат поддршка. Во страв од полициски прогон и од јавно обележување во социјалните и во здравствените институции, овие луѓе одбиваат да бараат социјални и здравствени услуги со што ги ризикуваат сопственото здравје и општествена благосостојба. Интересот на јавноста за овие прашања се сведува на коментари од типот: тоа треба да се истреби или во најдобар случај тоа не е моја работа. Но, дали навистина може да се истреби и дали навистина не е моја работа? Искуствата покажуваат дека репресивните политики не помогнаа да се сузбие употребата на дроги. Напротив, со тоа се помогна збогатувањето на поединци кои се занимаваат со незаконско производство, продажба и пуштање во промет на дроги. Исто така, благодарение на репресивните политики во поново време, секојдневно се појавуваат нови видови психоактивни супстанции за кои и најбогатите држави немаат решение. Трошоците за полициските, за социјалните, за здравствените и за други интервенции поради дрогите сериозно го засегааат државниот буџет, но и буџетите на семејствата кои се директно засегнати со овие прашања. И зошто е така? Поради политиките за дроги засновани на стереотипи и непотполни знаења. А дали дрогите не се моја работа? Се разбира дека се. Ако со својот лингвистички репертоар го одржувам постоечкото јавно знаење за дрогите и го репродуцирам системот кој ги стигматизира и дискриминира луѓето кои употребуваат дроги, секако сум директно засегнат. И почнувам да сфаќам дека промената на политиките и практиките за дрогите ќе овозможат посоодветно искористување на средствата кои сега се користат за репресија. Затоа најмалку што можеме да направиме е да го смениме лингвистичкиот репертоар, а на новиот лингвистички репертоар да не му даваме негативни значења. Треба да ни биде јасно дека луѓето кои употребуваат дроги се токму тоа што е содржано во овој израз луѓе. И да ни биде јасно дека нивната практика да употребуваат дроги е само еден аспект на нивните животи. Само на овој начин ќе престанеме да ја сечеме гранката на која седиме и ќе создадеме услови за изградба на општество по мерка на секој член. Треба да ни биде јасно дека луѓето кои употребуваат дроги се токму тоа што е содржано во овој израз луѓе. 33

34 Настани Елеонора Чичевска Средбата на магионичарот и децата Ова е приказна за успехот на еден магионичар кој ги разбранува детските срца! Секако, кога текстов би бил филм, сигурно на почетокот ќе стоеше наслов се работи за вистинска приказна. Затоа ова е приказна за детската радост! Можеби некому му изгледа необично кога наместо Дедо Мраз новогодишните пакетчиња ги дели магионичар, но ние не би биле тоа што сме ако не направиме нешто поразлично. Нема човек кој не ужива во добри трикови. Илузионистичките трикови предизвикуваат возбуда, насмевка и воодушевување кај целата публика. Па, можеби оттука произлегува и желбата на повеќето дечиња кога ќе пораснат да бидат магионичари или пак некогаш во животот одблиску да го видат волшебникот кој прави неверојатни работи. Всушност, тоа се и скриените желби на децата, невозможните работи да ги направат возможни, односно лошите работи да ги направат убави, да го направат светот да биде исполнет со радост, а солзите да ги преточат во насмевки. Искрената желба на децата да живеат во светот на бајките или пак приближно да им го доловиме нивниот замислен свет е наша мисија која низ работните години гледаме успешно да ја оствариме со децата чии родители се корисници на дрога. Понекогаш и малите нешта можат да придонесат за голема насмевка. Еден ден на вратата на нашиот Центар за ресоцијализација и рехабилитација се појави човекот кој донесе голема среќа и воодушевување кај овие дечиња тоа беше магионичарот. Средбата на децата со магионичарот е нешто што секој од нас би посакал да го доживее! Средба исполнета со преголема радост во детските очиња, широка насмевка на нивните лица, срца исполнети со многу емоции, разиграни мисли кои го прават детскиот свет реалност! Зарем ова не е најубавиот подарок што може да си го посака секој од нас? Никој не останува рамнодушен кога ќе ги слушне овие детски зборови. Многу бев среќен кога дојде магионичарот и ни даваше пакетчиња. Децата и магионичарот заедно правеа трикови, заедно детските фантазии ги преточија во реалност! Невозможното за момент го направија да биде возможно! Сè беше толку волшебно, што за момент изгледаше како сон од кој никој не сакаше да се разбуди. Тука ми е многу убаво, понекогаш учиме, понекогаш си играме. Многу ми се допаѓаат книгите што ги имаме тука, особено најмногу ја сакам книгата за рибите! Затоа се среќни овие дечиња! Затоа што некој едноставно одлучил да им посвети внимание, ефективно да го искористи времето поминато заедно и победнички да ги насочи во иднината. Тоа се нивните скромни желби и барања кои ги бараат од нас возрасните! Заедно да поминеме дел од денот, кој ќе биде исполнет со игра, учење и дружење. Затоа ја сакаме нашата работа во Центарот за ресоцијализација и рехабилитација. Ваквите искуства нè мотивираат да продолжиме понатаму, да организираме настани, да вклучуваме уметници, да посетуваме различни места за на овие деца да им го овозможиме она што го заслужуваат и го имаат како нивно загарантирано право право на среќно детство. 34

35 Настани Јулијана Настоска Десет години Здружение на граѓани Опција од Охрид На година, во малата сала на Општина Охрид, Здружението на граѓани Опција од Охрид одржа состанок со локалните донесувачи на одлуки на кој присуствуваа речиси сите поканети претставници од партнерските државни установи и здруженијата на граѓани. Значајно е тоа што истиот ден Опција од Охрид прослави 10 години активно постоење и спроведување на проектот Одржување ниска ХИВ преваленца во РМ на територија на Охрид и на Струга, сето тоа дополнето со мини-коктел и медиумски експонирано. И да, тој ден направивме ретроспектива на нашите постигнувања и навистина бевме горди. Но, почетоците воопшто не беа лесни. Во 2003 година, кога Опција се регистрирала во Централниот регистар на РМ и моите колеги започнале да го пробиваат патот на програмите за намалување на штети од употреба на дрога, тоа било шок за многу претставници на локалните државни установи кои требало да ги поддржат овие програми. Да се отвори здружение на граѓани кое ќе ги поддржува и услужува наркоманите во Охрид не доаѓало предвид. Ставот бил дека сето тоа треба да се апси и затвори вклучувајќи ги и тие кои работат за подобрување на нивната социјална и здравствена состојба. И покрај многуте опструкции од сите страни, притисоци, негодувања, лобирања кај градоначалникот, во 2005 година официјално активностите почнаа полека да се спроведуваат. Скромно, на терен и со еден мал, но сосема доволен центар за размена на стерилен прибор за инјектирање, односно служба и асистенција преку т.н. низок праг на услуги и повеќе сервиси под ист покрив каде што преку еден вид секундарна превенција се стремиме кон подобрување на здравствената и на социјалната состојба на корисниците на дрога, започнавме едукации со корисниците за тоа како да спречат предозираност од дрога, како да се заштитат од ХИВ, од хепатит Б/Ц, туберкулоза, како правилно да го уништат искористениот прибор за инјектирање, ги мотивираме и советуваме да започнат со лекување на зависноста на кој било супституциски третман кој е достапен во нашава држава. Започнавме со бесплатни анонимни и доверливи тестирања за ХИВ и за хепатит Ц, создадовме една позитивна атмосфера и сигурност во нашиот дневен центар. Бројот на корисници на дрога енормно растеше и во Струга, па ги проширивме нашите теренски активности и посети во домовите на клиентите и во тој регион. Во март 2015 година отворивме уште еден дневен центар во Струга за корисници на дрога со комплетно нов тим. Со тоа нашите клиенти од Струга и од околината добија полесен пристап до нашите услуги затоа што во струшкиот дневен центар можеа да ги користат истите услуги за кои претходно мораа да доаѓаат во Охрид. Во декември 2010 година започнавме со програми за поддршка на сексуалните работници и нивните семејства на drogi - politiki i praktiki 35

36 територија на Охрид и на Струга. И повторно шок. Со оглед на тоа што сексуалната работа во Македонија не е регулирана со закон се појави прашање како ќе функционираме, како ќе им помагаме на сексуалните работници, како ќе бидиме прифатени и слично. Повторно со предрасуди се гледаше на нашата организација. Тимот успешно и со голем ентузијазам се впушти во новиот предизвик за поддршка на сексуалните работници и на нивните семејства. Во декември 2013 година по наше барање ни се придружи волонтер од Мировниот корпус на САД, чие долгогодишно искуство ни помогна во секојдневните активности. Особено ни значеше поддршката во образованието за професионална ориентација на клиентките на Опција, а ним многу им значеа новостекнатите дипломи. Воведовме и бесплатни гинеколошки прегледи со помош на ХЕРА од Скопје. Бевме и сме упорни, професионални и секојдневно ги актуелизираме проблемите со кои се соочуваат сексуалните работници, работиме на промоција и на унапредување на правата на сексуалните работници и на нивните семејства за подобрување на нивниот економски, социјален и здравствен статус. Денес веруваме дека успеавме да го промениме ставот на локалното население за сликата на сексуалниот работник. Сите овие години учевме од најдобрите. Нашите колеги од ХОПС од Скопје ги отворија овие програми уште во 1996 година, па ни беа учители во вистинска смисла на зборот. Се нижеа обуки, семинари, тренинзи, запознавме нови колеги, стекнувавме нови контакти, се вклучувавме во поширока мрежна соработка, стекнувавме нови искуства за теренска работа со маргинализирани заедници, ги проширувавме нашите видици на патувањата во Трст, во Венеција, во Љубљана, во Приштина, во Амстердам, имавме можност практично да се запознаеме како функционира и работи тим на професионалци со долг стаж во својата работа и тоа искуство да го пренесеме кај нас. Сето тоа ни помогна да се изградиме и како личности и како професионалци. Тимот низ годините се менуваше: некои си заминуваа, нови доаѓаа, некои се пронајдоа во оваа работа, некои не, некои, за жал, и починаа. Но, секој член специфичен на свој начин, успешен или помалку успешен, професионален и непрофесионален ќе остане запишан во историјата на оваа организација. Во изминативе години Опција израсна во сериозна и во препознатлива организација. Партиципираме во Советодавната група на граѓани при Секторот за превенција во Охрид и во Локалниот совет на млади во Општина Охрид. Создадовме одлична соработка со СВР Охрид каде што имаме направено неколку едукации во повеќе сектори на локалната полиција. Соработуваме со Центарот за превенција и третман на болести на зависност од дроги, ЈЗУ Општа болница Охрид, секојдневно контактираме и се координираме за сè што е поврзано со нашите клиенти. Во ЈУ Малолетнички затвор Охрид и во ЈУ Затвор Тефериџ Струга редовно правиме тестирања за ХИВ и за хепатитис Ц и едукации со лицата кои издржуваат затворска казна таму, едукации со вработените во Пожарна Охрид и Струга, 90 припадници на Армијата во Охрид беа обучени како 36

37 Настани да препознаат и да превенираат сексуално и крвно преносливи инфекции, соработуваме со Центар за социјална работа Охрид и Центар за јавно здравје, Рош (ROCHE)-Скопје, Црвен крст Охрид, Младински совет Охрид и ЛАР Струга, сите овие се само дел од установите со кои и ден-денес имаме одлична соработка. Редовно ги одбележуваме сите значајни датуми: Светски ден на сексуални работници 2 јуни, Светски ден за борба против туберкулоза 24 март, Светски ден за борба против вирусен хепатит Б/Ц 28 јули, Светски ден за борба против ХИВ/СИДА 1 декември, Меѓународен ден за борба против насилство врз сексуални работници 17 декември, и сите активности се медиумски застапени затоа што ни е важно дел од овие превентивни програми да допрат и до локалното население. Сè почесто гостуваме во изданија на локалните ТВ-станици и веб-портали каде што имаме отворена дискусија за самите корисници на дрога и сексуалната работа, и секогаш сме претставени како позитивен пример за заштита на јавното здравје. Двата дневни центри на Опција се посетувани од голем број на студенти и организации кои се заинтересирани за поддршка на луѓето кои употребуваат дроги и сексуални работници и воопшто ваков вид превентивни програми. Иако средствата со кои се финансира Опција, а кои се донација од Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија, прекратуваат во декември 2016 година, веруваме дека ќе опстанеме како тим и дека ќе можеме да ја продолжиме нашата мисија за воведување хумани политики за дроги и за сексуална работа. На последниот состанок со донесувачите на одлуки добивме навистина позитивни коментари и морална поддршка од страна на претставниците на Советот на општина Охрид и останатите претставници на значајни локални установи. Тие коментари се од големо значење за тимот и мотив да продолжи со исто темпо за доброто не само на нашите клиенти туку и на целата заедница. Проблемите кои се појавуваат и ги засегнуваат овие две маргинализирани групи не се само проблем на самите нив, туку на целото општество, и затоа се надеваме дека во иднина ќе има слух за финансиска одржливост на овие програми од страна на државата и на локалната самоуправа. За крај една споредба која не сакаме да ни се случи на Македонија како што ѝ се случи на Романија. Во Романија, по прекинувањето на донацијата на Глобалниот фонд како единствен донатор, бројот на инфицирани со ХИВ вирусот пораснал на 362 нови случаеви за една година (2011/2012 година). Можеби нешто пропуштив, но верувам дека при прославата за дваесетгодишнината на Опција од Охрид ќе имаме многу повеќе да дополниме. drogi - politiki i praktiki 37

38 Настани Влатко Деков Конференција за намалување на штети од употреба на дроги Програмите за размена на стерилен прибор за инјектирање постојат повеќе од 30 години, додека третманот со супститут повеќе од 50 години. И двете програми се нарекуваат програми за намалување на штети од употреба на дроги. Во почетокот на нивното појавување тие не беа широко прифатени, во повеќето земји ги напаѓаа и им беа лепени етикети дека се програми кои ја одобруваат употребата на дроги, па дури и дека се тројански коњ за легализација на дрогите. Изминативе 30 и повеќе години беа вистинскиот судија за овие обвинувања и тие покажаа дека ништо од тоа не е точно. Напротив, сите истражувања ја потврдуваат ефикасноста на овие програми, пред сè во превенцијата на ХИВ/СИДА меѓу лицата кои инјектираат дроги, како и подобрување на квалитетот на животот на лицата кои употребуваат дроги. Заедницата на намалување на штети од употреба на дроги ја сочинуваат голем број на експерти и практичари (доктори, социјални работници, правници итн.), луѓе кои употребуваат дроги, професори, политичари итн. низ светот. Нивниот број е сè поголем од година во година, а еден дел од нив не ја пропуштаат можноста да присуствуваат на редовната Меѓународна конференција за намалување на штети од употреба на дроги која во почетокот се одржуваше секоја година, а од 2011 на секои две години. Дваесет и четвртата конференција се одржа оваа година од 18 до 21 октомври во Куала Лумпур, Малезија. Повеќе од 800 делегати од 17 земји имаа можност да присуствуваат на предавања за теми кои се секојдневни за оние кои работат со лицата кои употребуваат дроги, но и за теми кои се прилично нови, како на пример влијанието на интернетот и неговата можност за намалување на штети од употреба на дроги или пак теми кои ја испитуваат врската меѓу родот и употребата на дроги, употребата на дроги кај ЛГБТ популацијата, малолетните лица и сл. Токму последната тема беше онаа на која и јас учествував со моја постер презентација претставувајќи го Водичот за третман и грижа на децата кои употребуваат дроги, кој беше издаден од страна на ХОПС минатата година. Веројатно знаете дека во Македонија голем проблем е немањето на програми за треман и за грижа на деца и на млади кои употребуваат дроги. Оттука и напишаниот Водич е наш придонес за што побрзо решавање на овој проблем. На Конференцијата беше промовирана и публикацијата Чекор по чекор, која е еден вид алатка за подготовка и за работа на програмите за намалување на штети со деца и со млади кои инјектираат дроги. Според мене клучен момент на Конференцијата беше пропаднатата можност за промоција на документот на УНОДЦ Канцеларијата за дроги при Обединетите нации. Имено, УНОДЦ сакаше да ја искористи оваа Конференција каде што ќе го објави својот политички документ во кој ќе побара од државите-членки на Обединетите нации да воведат похумани и поефикасни програми 38

39 Настани за превенција, за третман, за ресоцијализација и за намалување на штети од употреба на дроги. Во тој документ УНОДЦ вели дека еден од начините за похумана и за поефикасна политика е декриминализацијата на употребата на дроги и поседувањето на дроги за лична употреба. Сепак една држава преку својот претставник во УНОДЦ го блокирала усвојувањето на документот пред самиот почеток на Конференцијата. Се шпекулира дека тоа се САД, но без оглед за која држава станува збор, остана непријатно чувството дека заткулисните игри на одредени држави се на штета на граѓаните на сите земји-членки на ОН. Овој документ ни беше поделен во текот на последниот ден од Конференцијата и сите подигајќи го високо со рацете симболично го одобривме и побаравме тоа да го направи и УНОДЦ. Вториот најзначаен момент беше донесувањето на Куала Лумпур декларацијата која во пресрет на специјалната сесија за дроги на Обединетите нации што ќе се одржи во април 2017 година ги повикува владите и меѓународните организации: Да го прифатат и да го применат принципот за намалување на штети како клучен принцип во политиката за дроги во наредната декада на глобален одговор на употребата на дроги, Да се релоцира мал процент од финансиите за неефикасните казнени и репресивни активности во корист на здравствените програми, како и активностите за човекови права и за намалување на штетите; воспоставување глобална цел за релоцирање на 10 % финансиски средства од овие програми до 2020 година, Да се стави крај на криминализацијата на лицата кои употребуваат дроги и казнената правна рамка која придонесува до зголемена ХИВ инфекција, предозирање, масовно затворање и прекршување на човековите права. На крајот би спомнал дека одржливоста на програмите за намалување на штети исто така беше прилично застапена тема. Имено, во земјите од Источна Европа и од Централна Азија речиси сите програми се финансирани од Глобалниот фонд за борба против ХИВ/СИДА, туберкулоза и маларија. Во многу од тие земји финансирањето веќе престана или ќе заврши во следните една до две години, а националните влади не покажуваат голема посветеност за нивно финансирање. Македонија е дел од истата приказна бидејќи програмите за намалување на штети се финансирани до декември 2016 година од Глобалниот фонд и засега нема силна порака од Владата дека таа ќе го преземе нивното финансирање од 2017 година. Во тој контекст сè посилна е потребата од меѓународна поддршка и координација за решавање на овој проблем кој може да чини многу човечки животи. Да се надеваме дека на наредната конференција за 2 години ќе можеме да зборуваме за успешна транзиција во финансирањето на овие програми во регионот и во Македонија. А дотогаш ни останува силно да се посветиме на работата со нашите политичари и оние кои ги носат одлуките. drogi - politiki i praktiki 39

40 КРАТКИ ВЕСТИ Чекор по чекор, прирачник за работа со деца и млади кои инјектираат дроги Меѓународната мрежа за намалување на штети (Harm Reduction International), Млади во подем (Youth Rise), Меѓународниот сојуз за ХИВ/СИДА (International HIV/AIDS Alliance) и Да ги заштитиме децата (Save the Children) на почетокот на 2016 година објавија прирачник за работа со деца и млади кои инјектираат дроги со наслов Чекор по чекор: Подготовка за работа со деца и млади кои инјектираат дроги. Прирачникот е создаден како одговор на наодите од истражувањето спроведено од Меѓународната мрежа за намалување на штети според кои се забележува дека постојат огромни слабости во поддршката на малолетниците кои инјектираат дроги. Глобалното истражување покажува дека рестриктивните закони и организациските политики и однесувањето на вработените го попречуваат пристапот до услуги за намалување на штети за децата и за младите кои инјектираат дроги. Имајќи ги предвид ранливоста и потребите на децата и младите кои инјектираат дроги, со овој Прирачник на службите за намалување на штети од употреба на дроги им се ставаат на располагање упатства за примена на ефикасни мерки за намалување на штети меѓу овие групи. ХОПС Опции за здрав живот Скопје со став за медицинската употреба на канабис. На прес-конференцијата одржана на година, Здружението ХОПС Опции за здрав живот Скопје го повика Министерството за здравство на Република Македонија да изработи соодветен закон кој ќе одговори на потребите на сите луѓе кои ќе користат канабис при различни здравствени состојби. ХОПС смета дека треба да се донесе посебен закон со кој во Македонија ќе се регулира употребата на канабис за медицински потреби. Тој закон треба да овозможи лесен пристап до евтини лекови, вклучително и масло од канабис, во аптеки или во специјализирани продавници, но и можност за самостојно одгледување за оние пациенти кои не се во состојба да ги купуваат лековите или имаат желба сами да го подготвуваат сопствениот лек. Начините и формите на употреба на канабисот се разликуваат во зависност од видот на болеста или здравствената состојба, затоа канабисот за медицинска употреба треба да биде достапен во различни облици, односно за пушење, за инхалирање, за јадење, во капсули или како масло од канабис. Исто така употребата на канабис во медицински цели не треба да биде условена со конвенционалната медицинска пракса. Затоа ХОПС ги повикува надлежните институции да креираат простор за стручна и за јавна дебата во насока на изнаоѓање најсоодветен модел за регулирање на медицинската употреба на канабис во Македонија. Нивните претставници нагласуваат дека како организација која долги години ја следи состојбата во Македонија и трендовите во светот, спремни сме да придонесеме во овој процес со своето искуство и експертиза. Извор: ХОПС Македонија ќе го легализира канабисот за медицинска употреба. Министерот за здравство на Република Македонија Никола Тодоров на 16 декември 2015 година најави законски измени со кои од февруари 2016 година во Македонија ќе се овозможи примена на канабис за здравствени потреби. Оваа вест одекна во сите медиуми и предизвика нова лавина полемики, особено поради содржината на законските измени. Според соопштените услови, канабис ќе можат да одгледуваат само правни лица кои ги исполнуваат строгите критериуми за обезбедување и надзор, што подразбира подигање на четириметарска ограда со три реда бринов елемент и со 24-часовен видеонадзор. Покрај тоа мора да има вработено најмалку еден агроном и најмалку еден фармацевт со најмалку тригодишно работно искуство во дејноста. Само од овие наведени критериуми лесно се забележува дека со строгите процедури ќе се монополизира одгледувањето на канабис и дека лековите ќе бидат скапи, а со тоа недостапни на луѓето со послаба финансиска моќ. Здруженијата Зелена алтернатива, Канабис клуб и ХОПС Опции за здрав живот Скопје ја поздравија иницијативата на Министерството за здравство, но нагласија дека со законските измени треба да се овозможи лесен пристап до евтини лекови, а да се остави и можност луѓето сами да си произведуваат канабис за сопствените здравствени потреби. Затоа се нагласува дека Министерството за здравство не треба самостојно и еднострано да ги воведува предвидените законски измени, туку треба да поведе широка јавна дебата во која ќе бидат вклучени сите засегнати страни. 40

41 Кратки вести Конференција за медицинска употреба на канабисот одржана во Македонија На година во Скопје, во организација на Здружението ХОПС Опции за здрав живот Скопје и Здружението на токсиколози на Македонија беше одржана конференција на тема Предности и предизвици во медицинската употреба на канабис. На Конференцијата учествуваа повеќе од 60 претставници од министерствата и од други државни институции засегнати со ова прашање, а свои излагања имаа д-р Нико Беќаровски од Здружението на токсиколози на Македонија, Влатко Деков од ХОПС и Валентина Бислимовска од Јавното обви нителство. Говорниците зборуваа за историјатот на употребата на канабисот во медицински цели, за постоечките клинички испитувања, за законската регулатива и за можните модели за регулирање на употребата на канабисот, односно дали да се воведе модел на строга контрола регистрирани лекови или модел кој дозволува и употреба на канабис од сопствено производство. Главен заклучок беше дека моменталната ситуација на несоодветно регулирање на употребата на канабисот во медицински цели не е во корист на граѓаните на Република Македонија. Затоа треба што побрзо да се преземат конкретни чекори за донесување нов закон со кој ќе се регулира ова прашање и ќе им се помогне на луѓето кои сакаат да се лекуваат со канабис. (Извор: ХОПС) Хуманизација на политиките за дроги и во Ирска. Од следната година Република Ирска ќе појде по патот на хуманизација на политиките за дроги по кој поаѓаат сè повеќе земји во светот. Министерот за нови заедници, култура и еднаквост на Република Ирска Еодон о Рирдон (Aodhán Ó Ríordáin) изјавил дека во Даблин ќе се отворат простории за безбедна употреба на дроги. Република Ирска верува дека со преземање на позитивните искуства од Австралија, од Холандија, од Шпанија и од Швајцарија ќе успее да создаде контролирани и безбедни средини за поддршка на потешко достапните корисници на дроги. Практиките во другите земји покажуваат дека просториите за безбедна употреба на дроги се исклучително ефикасни за намалување на ризичното однесување при инјектирање, особено за заштита од ХИВ и од хепатит Ц и од неспосакувани последици од опијатно предозирање. Министерот О Рирдон во своето обраќање ги претставил и плановите за декриминализација на поседување мали количини на дроги за лична употреба, вклучувајќи хероин, кокаин и канабис, како дел од радикалните културни промени во новиот курс кон хуманизација на политиките за дроги. Тој посочил дека треба да се прави разлика меѓу легализација и декриминализација. Кривично дело е да се продава, дистрибуира или профитира од дроги, но не треба да биде кривично дело доколку си корисник на дрога или зависник и користиш дрога за лична употреба. Цврсто стојам на ставот дека треба да има културна промена во односот кон злоупотребата на супстанции, ако сакаме да се направи сериозен обид за справување на проблемот со дрогата и алкохолот. (Извор: ХОПС) drogi - politiki i praktiki 41

42 Кратки вести Обединетите нации се залагаат за политики за дроги по мерка на луѓето. Како претходница на седницата на Генералното собрание на ОН која треба да се одржи во април 2016 година во Њујорк, на 22 октомври 2015 година во Женева беше одржана средба на високи претставници на неколку организации на Обединетите нации. На средбата било дискутирано за воведување политики за дроги засновани на човекови права и на потребите за јавно здравје. Амбасадорот на Швајцарија во ОН Александер Фазел (Alexander Fasel) истакна дека некои држави веќе имаат позитивни резултати со воведувањето на похумани политики и практики за дроги и дека треба да се продолжи во таа насока. Заменикизвршниот директор на Канцеларијата за дроги и криминал на ОН Алдо Лале- Демоз (Aldo Lalé-Demoz) упати забелешка поради недоволната застапеност на јавноздравствените прашања во политиките за дроги. Посебен впечаток оставаат изложувањата на извршниот директор на ОНСИДА Мишел Сидибе (Michel Sidibé) и на високиот комесар на ОН за човекови права Зеид Раад Ал-Хусеин (Zeid Ra ad Al-Hussein) кои ја осудуваат криминализацијата на дроги, нагласувајќи ги штетите од таквите политики. Ал-Хусеин нагласува дека криминализацијата поттикнува ширење ХИВ, а Сидибе ја потврдува оправданоста на програмите за намалување на штети и програмите за супституциска терапија за зависности од дроги при превенција на ХИВ/СИДА. Заеднички заклучок на учесниците на средбата е дека треба да се изнајдат алтернативни стратегии кои ќе овозможат одржлива егзистенција за да се намали учеството во организиран криминал и во производство и во трговија со дроги. (Извор: UNAIDS) Меѓународна конференција за намалување на штети од употреба на дроги. Од 18 до 22 октомври во Куала Лумпур се одржа Дваесет и четвртата меѓународна конференција за намалување на штети од употреба на дроги на која присуствуваа повеќе од 800 професионалци и активисти од 17 земји, меѓу кои и претставник на ХОПС. На Конференцијата беше усвоена декларација наречена Декларација Куала Лумпур со која следните десет години се прогласени за декада за намалување на штети. Македонија е една од многуте земји во кои изминатата деценија е искористена за зајакнување на службите за намалување на штети благодарение на финансиите од Глобалниот фонд за борба против СИДА, туберкулоза и маларија. За жал, Глобалниот фонд реши да го прекине финансирањето на земјите со средни приходи, во кои спаѓа и Македонија, очекувајќи дека владите можат сами да ги финансираат програмите за намалување на штети, иако повеќето влади немаат политичка волја за поддршка на овие служби за заштита на јавното здравје. Меѓународната мрежа за намалување на штети започна кампања 10 до 20 со која бара најмалку 10 % од средствата за борба против дрогите да се пренаменат за финансирање на програмите за намалување на штети. Канцеларијата за дроги и криминал на Обединетите нации планирала да ги повика сите држави во светот да ја декриминализираат употребата на дроги, но поради притисокот од една држава го повлекоа документот. Сепак следниот ден останатите учесници на Конференцијата побараа од ОНКДК да го усвои предложениот документ. (Извор: ХОПС) 42

43 Кратки вести Двојна дискриминација на сексуалните работници кои употребуваат дроги. Меѓународната мрежа на луѓе кои употребуваат дроги и Глобалната мрежа на проекти за сексуална работа на 18 октомври 2015 година упатија заедничко писмено известување до светската јавност во кое ги нагласуваат двојната стигматизација, дискриминацијата и криминализацијата на која се изложени сексуалните работници кои употребуваат дроги. Поради општествената нетрпеливост кон употребата на дроги, но и кон сексуалната работа, сексуалните работници кои употребуваат дроги многу почесто се изложени на кривичен прогон, на дискриминација, на социјална исклученост, на насилство и на зголемена опасност од ХИВ/СИДА, хепатит Б и Ц и други сексуално и крвно преносливи инфекции. Наспроти ова, наместо подобар пристап до социјалните, до здравствените и до правните служби, сексуалните работници кои употребуваат дроги често се соочуваат со дискриминација во овие служби или постоечките служби не се прилагодени на нивните потреби. За подобрување на квалитетот на живот и на работа на оваа заедница, Меѓународната мрежа на луѓе кои употребуваат дроги и Глобалната мрежа на проекти за сексуална работа инсистираат на воведување на моделот Ништо за нас без нас. Ова подразбира дека сексуалните работници кои употребуваат дроги треба да бидат вклучени во планирањето и во спроведувањето на сите служби наменети за нив. (Извор: NSWP) Летна школа за превенција на ХИВ. На почетокот на октомври 2015 година, во Охрид, се одржа петдневна летна школа за превенција на ХИВ наменета за учесници од пограничните области во Македонија и во Косово. Поздравен говор по повод отворањето на Летната школа одржа д-р Звонко Миленковиќ, национален координатор за ХИВ/СИДА во Република Македонија и професор по инфективни болести. Летната школа ја завршија триесет студенти/апсолвенти и дипломирани кадри на студии по право, медицина, социјална работа и социјална политика, психологија и безбедност. Целта на Школата беше да се создаде професионална критична маса за поддршка на заедниците од интерес, а во кои спаѓаат луѓе кои инјектираат дроги, сексуални работници, сексуални работнички, мажи кои имаат секс со мажи, затвореници и луѓе кои живеат со ХИВ/СИДА. Учесниците имаа можност преку интерактивна работа со стручни лица да стекнат знаења за принципите на превенција на ХИВ, особено меѓу општествено-маргинализираните групи/ заедници. Сите учесници се здобија со дипломи за успешно завршување на Летната школа. (Извор: ХОПС) 43

44 44 Тема на бројот: Млади и дроги

45 Препорачуваме Книга: Кристијане Ф. Фелшеринов и Соња Вуковиќ Кристијане Ф. Мојот втор живот: Автобиографија Christiane V. Felscherinow und Sonja Vukovic Christiane F. - Mein zweites Leben: Autobiografie Кристијане Ф. денес е 53-годишна жена, која по обемниот материјал за книгата Кристијане Ф. Ние децата од станицата ЗОО стана позната по истоимените книга и филм Кристијана Ф. Ние децата од станицата ЗОО инспирирани од нејзините искуства со дрогите во доцните седумдесетти години од ХХ век. Мојот втор живот е продолжение во кое се опишува нејзиниот живот по настаните опишани во првата книга. Така, во раните осумдесетти години на ХХ век, заедно со нејзиното тогашно момче Александер Хаке, инаку член на музичката група Ајнштирценде нојбаутен (Einstürzende Neubauten), започнале музичка кариера. Се дружела и со Ник Кејв, Депеш мод и Били Ајдол. Одела на кокаински журки со Ван Хален. Летала над Берлин со Дејвид Боуви во приватниот авион на Ролинг стоунс. Во триесет и петте години по Станицата ЗОО таа постојано се справувала со зависноста од хероин. Во 2008 година го изгубила старателството над нејзиниот сега веќе возрасен син. Еден интересен дел од нејзината приказна е дека и покрај целиот тој метеж таа била финансиски постабилна од многуте славни личности, внимателно заштедувајќи ги парите заработени од нејзината прва книга. Сè на сè, изгледа како многу интересно четиво. Засега книгата е достапна само на германски јазик, но веќе се преведува на дванаесет други јазици. Можеме да се надеваме дека ќе добиеме можност да ја прочитаме и на македонски. Филм: Кристијане Ф. Ние децата од станицата ЗОО Christiane F. Wir kinder vom Banhof ZOO Кристијане Ф. Ние децата од станицата ЗОО е германски филм од 1981 година, во режија на Ули Едел, кој ја отсликува сцената со дрога во Западен Берлин во седумдесеттите години на ХХ век. Се работи за вистинска приказна за една млада девојка која станува дел од сцената со дрога во Берлин на возраст од 13 години, a на 14 веќе е зависничка од хероин и сексуална работничка. Филмот е снимен според истоимената книга и од многубројните часови снимен разговор со Кристијане Ф. Култниот статус што филмот веднаш го стекнува сè уште се одржува. А со појавата на Дејвид Боуви, лично и како композитор на музиката, се контекстуализира дејствието. Преку приказната за Кристијане се опишува животот на повоените генерации израснати во Западен Берлин и неподготвеноста на општеството да одговори на потребите на младите. Трагите кои ги оставаат на нејзиното семејство, исто како и на многу други семејства, војната и процесот на повоена реконструкција на Западна Германија во тоа време ја принудуваат Кристијане сама да си го најде патот до сопственото созревање. 45

46 Најнови публикации: 46

47 Пријатели: Студентска организација

48 Разочарани од глобализацијата, многумина се повлекуваат во потесно толкување на заедницата. Ова, за возврат води кон спротивставување на вредносните системи, што ги поттикнува луѓето да исклучуваат некои од своите сограѓани непокажувајќи емпатија и солидарност, бидејќи не ги делат истите религиозни или политички уверувања, или културно наследство, дури и бојата на кожа. Андреј Сених Класичен филолог, Активист за правата на луѓето што живеат со ХИВ, Извршен директор на ЗАЕДНО ПОСИЛНИ